Η μεγά λη μετα πασχα λινή γιορτή των Μυριοκεφά λων
Από τα α ποκριάτικα επεισόδια και τα φονικά σ τα πρώτα μεγάλα καρναβάλια Πώς θα είναι, λοι πόν, οι εφημερίδες του μέλλον τος; Ο ΒΟΣΚΟΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ... ΑΓΡΙΕΛΙΑ
6 Ένα εμβληματικό κατάσ τημά μας άλλαξε…
14 Φωτογραφήματα
του Ν. Ψιλάκη
26 Ποιότητα ζωής
30 Η μεγάλη μεταπασχαλινή γιορτή
των Μυριοκεφάλων
36 Oι άνθρωποί μας
40 Η τελετουργία της οικογενειακής
φωτογραφίας και το ξεκλείδωμα
της μνήμης
του Ν Ψιλάκη
Tριμηνιαία έκδοση
των Σ/M XAΛKIAΔAKH
1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειο
τηλ 2810 824 140
www.xalkiadakis.gr
Διανέμεται δωρεάν από
τα κατασ τήματα της εταιρείας
46 Ένα ολοκαίνουργιο γήπεδο ποδοσφαίρου
για τα παιδιά που φιλοξενούνται σ το Παράρτημα
Προσ τασίας Παιδιού σ τη Νεάπολη
50 Τ’ αμπελοβλάσταρα
του Ν. Ψιλάκη
58 Από τα αποκριάτικα επεισόδια και τα φονικά
σ τα πρώτα μεγάλα καρναβάλια
του Ν. Ψιλάκη
68 Ο βοσκός που έγινε… αγριελιά
72 Πώς θα είναι, λοιπόν,
εφημερίδες του μέλλοντος;
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ
Eκδοτική φρον τίδα: Tμήμα Δημοσίων Σχέσεων
της A.E. XAΛKIAΔAKH
Σύμβουλος έκδοσης: ΕΦΗ ΨΙΛΑΚΗ
Υπεύθυνος Δημοσίων Σχέσεων
της Α Ε ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΖΑΓΚΑΡΑΚΗΣ
NIKOΣ NTPETAKHΣ
Φωτοσ τοιχειοθεσία Mακέτες - Eκτύπωση: TYΠΟΚΡΕΤΑ A E , BI ΠE Hρακλείου, Tηλ 2810 382800 FAX: 2810 380887 Tα κείμενα
Ένα εμβληματικό κατάσ τημά μας άλλαξε…
ΣΤΗ ΛΕΩΦΟΡΟ
ΕΘΝ. ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ 16
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
ΤΟ ΝΕΟ ΜΕΓΑΛΟ
α π ό τό τ ε π ο υ ά ν ο ι γ ε τ ι ς πύλες του ένα εμβληματικό
Κ α ι η τ ο π ι κ ή κο ι ν ω ν ί α ανταποκρίθηκε με εν θουσιασμό καθώς έβλε πε το τεράσ τιο για τα δεδομένα της ε ποχής πολυκατάσ τημα όχι ως εισαγόμενο θεσμό
αλλά ως μετεξέλιξη του παλαιότατου ελληνικού «Παντοπωλείου» (τι ωραία λέξη, α λήθεια!), του λιανικού εμπορίου που έγραψε λαμπρές σελίδες σ τη νεότερη
γ ι α ε μ ά ς κ α τ ά σ τ η μ α , τ ο δ ε ύ τερο κατά χρονολογική τάξη, σ τη Λεωφόρο Εθνικής Αν τισ τάσεως 16 σ το Ηράκλειο Ήταν τότε το μεγαλύτερο Σούπερ Μάρκετ της Κρήτης, προσαρμοσμένο σ τις νέες τάσεις της αγοράς, α λλά με ακλόνητη πίσ τη σ την τοπικότητα και σ την προώθηση των προϊόν των που παράγον ταν σ το νησί. Η εταιρεία που εισήγαγε τον θεσμό των Σούπερ Μάρκετ σ την Κρήτη καινοτομούσε και πάλι δημιουργώντας μια υπεραγορά έξω από τα σ τενά όρια της παλιάς πόλης και προτάσσον τας τη φιλοδοξία της να σ τηρί ξει την τοπική οικονομία Σ’ αυτό το κατάσ τημα έγιναν οι πρώτες μεγάλες εκδηλώσεις για τα κρητικά προϊόν τα, εκεί κλήθηκε το καταναλωτικό κοινό να δοκιμάσει τα κρασιά, τα τυριά, τα παξιμάδια και τα άλλα καλούδια της Κρήτης, εκεί εκτέθηκαν για πρώτη φορά είδη λαϊκής χειροτεχνίας και οι χώροι του πλαισιώθηκαν με υλικό που πρόβαλλε την πολιτισ τική μας κληρονομιά.
ισ τορία της χώρας εξυπηρετών τας άμεσες ανάγκες των οικογενειών τόσο σ τον ασ τικό όσο και σ τον αγροτικό χώρο Με συγκίνηση τα θυμούμασ τε όλα τούτα σήμερα, τέσσερις δεκαετίες μετά, καθώς οι εποχές αλλάζουν – έτσι όπως α λλά ζει και ο κόσμος – και
θ ε μέλια γερά και εξακολουθούν να χ τίζον ται ακόμη και σήμερα
42 χρόνια μετά το εμβληματικό
κατάσ τημα της Λεωφόρου Εθνικής
Αν τισ τάσεως α λλάζει. Και φι λοδο ξ εί
να προσφέρει ψηφίδες ομορφιάς, να κατασ τήσει πιο προσιτό σ το ευρύτερο
κοινό το καλό γούσ το, την ποιότητα των
ειδών που χρειά ζεται ένα σύγχρονο
σπίτι Τα εγκαίνια του νέου Happy Home
Χαλκιαδάκης έγιναν το Σάββατο 6 Απριλίου με την παρουσία εκπροσώπων των τοπικών αρχών, των αν θρώπων που πέρασαν από αυτό το κατάσ τημα ως σ τελέχη και ως α πλοί εργα ζόμενοι και πλήθους κόσμου Έπιπλα εσωτερικού και εξωτερικού χ ώ ρ ο υ, η λ ε κ τρι κές μ ι κρ ο σ υ σ κε υ ές , έπιπλα και είδη κήπου, διακοσμητικά, λευκά, εποχικά είδη, παιχνίδια, εργαλεία και τόσα άλλα συνθέτουν ένα ευρηματικό σύνολο χρήσιμων ειδών που φιλοδοξούν να προσφέρουν καλύτερα συναισθήματα και να ομορφύνουν σπίτια, εξοχικές
Η κάρτα που χαρίζει
εκπτώσεις, πόν τους, δωροεπιταγές και
πλούσια δώρα!
Έγινε σ υν ήθεια, αναβαθμίστηκε και στηρίζει ακόμα περισσότερο τους κατανα λωτές
H γνωσ τή εκπτωτική κάρτα των Σούπερ Μάρκετ Χαλκιαδάκης, η Xtra Card Χαλκιαδάκης, αναβαθμίσ τηκε αυτόματα και προσφέρει ακόμα περισσότερες εκπτώσεις, πόντους, δωροεπιταγές και συμμετοχή σε κληρώσεις για πολλά και μεγάλα δώρα σε όλους τους καταναλωτές.
Οι κάτοχοι της Xtra Card Χαλκιαδάκης, χωρίς να χρειασ τεί να κάνουν κάποια ενέργεια, έχουν πλέον σ τα χέρια τους έναν ακόμη πιο ισχυρό σύμμαχο σ τις καθημερινές αγορές τους Μια αναβαθμισμένη κάρτα που χαρίζει πόν τους για όλα τα προϊόν τα, προσφέρει διάφορα σ τάδια εξαργύρωσής τους με δωροεπιταγές των 5€, 11€ και 20€, συμμετοχή σε κληρώσεις όλο τον χρόνο, αλλά και πρόσθετα προνόμια σ τους τακτικού ς πε λάτες των Σούπερ Μάρκετ Χα λκιαδάκης Οι κάτοχοι της Xtra Card Χαλκιαδάκης δεν χρειάζεται να κάνουν καμία απολύτως ενέργεια, αφού η κάρτα τους έχει αναβαθμισ τεί αυτόματα από την Χαλκιαδάκης Α.Ε.
Όσοι καταναλωτές δεν έχουν ακόμα την εκπτωτική κάρτα Xtra Card Χαλκιαδάκης, μπορούν να απευθυν θούν σ’ ένα Σούπερ Μάρκετ Χαλκιαδάκης ή να την εκδώσουν ηλεκτρονικά
Διαβάστε περισσότερα για τη νέα Xtra Card Χα λκιαδάκης ακολουθώντας τον σ ύνδεσμο: ΠΟΝΤΟΙ ΜΕ ΟΛΑ! Mαζέψτε Xtras πόν τους με όλα τα προϊόν τα και ανεβείτε επίπεδο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
Καταδεκτικός ο κυρ Μέν τιος. Και φι λικός. Ήταν κλεισμένος σε έναν φράκτη και λιγουρευόταν ένα ελαιόδεν τρο σ την απέναν τι πλευρά του δρόμου Πλησιάσαμε περισσότερο, πλησίασε κι εκείνος. Προσηνής, ήσυχος, με τα μεγάλα μάτια να μας κοιτά ζουν συνέχεια. Ίσω ς να α πορού σε που είχαμε βρεθεί απρόσκλητοι σ τον τόπο του.
Μια από της κυρίες της μικρής συντροφιάς μας σκέφτηκε να τον φιλέψει μ’ ένα κλωναράκι από το δέν τρο του πόθου του Εκείνος τέντωσε τον λαιμό και η συνέχεια επί της οθόνης, όπως γράφανε κάποτε τα προγράμματα των κινηματογράφων.
Συγκινούμαι όταν βλέπω τούτα τα παρεξηγημένα τετράποδα. Ελάχισ τα έμειναν πια, τα περισσότερα ως αξιοθέατα ή υπηρετών τας τις ανάγκες του τουρισμού. «Ενοικιάζον ται γαϊδούρια» έ γραφε πριν α πό χρόνια μια ταμπέ λα σ τα Αγγλικά κον τά σε τουρισ τική περιοχή της βόρειας Κρήτης… Συγκινούμαι όταν τα βλέπω γιατί γνωρίζω τον βίο και την πολιτεία τους. Και θυμάμαι τον κυρ Μέντιο του Βάρναλη, την υπέροχη α λληγορία που τόσο εκφρασ τικά τραγού δησε ο Νίκος Ξυλούρης
Και ζευγάρι με το βόδι / (άλλο μπόι κι άλλο πόδι) όργωνα σ τα ρέματα / τ ’ αφεν τός τα σ τρέμματα
Και σ τον πόλεμ’ «όλα για όλα» / κουβαλούσα πολυβόλα
να σκοτώνον ται οι λαοί / για τ ’ αφέν τη το φαΐ
Και γι’ αυτόνε τον ερίφη / εκουβάλησα τη νύφη
και την προίκα της βουνό, / την τιμή της ουρανό!
Αλλ’ εμένα σε μια σφήνα / μ’ έδεναν το Μάη μήνα
σ το χωράφι το γυμνό / να γκαρίζω, να θρηνώ.
Αχ, καημένε κυρ Μέν τιε.
Έγινες εργάτης, έγινες κουβαλητής, όργωσες βουνά και κάμπους, α λώνισες σ τάχυα, έγινες σύμβολο και τραγούδι, παρεξηγήθηκες κιόλας όσο κανένα άλλο ζων τανό και τώρα σε βλέπω σαν αξιοθέατο, απομεινάρι μιας άλλης όχι και τόσο μακρινής ε ποχής να κουβα λάς τουρίσ τες και να πο ζάρεις αδιάφορα σ τις σέ λφι των κινητών τηλεφ ώνων Και ποιον; Εσένα Τον κυρ Μέν τιο! Τον υπομονετικό, τον ακούρασ το, τον άκακο κυρ Μέν τιο!
Συγκινούμαι όταν βλέπω
τούτα τα παρεξηγημένα τετράποδα.
Ελάχιστα έμειναν πια, τα περισσότερα
ως αξιοθέατα ή υπηρετώντας
τις ανάγκες του τουρισμού.
«Ενοικιάζονται γαϊδούρια»
έγραφε πριν από χρόνια μια ταμπέλα
στα Αγγλικά κοντά σε τουριστική
περιοχή της βόρειας Κρήτης…
ΨΙΛΑΚΗΣ
Μικρές γευσ τικές α πολαύσεις της κρητικής άνοιξης!
Δροσερό και μυρωδάτο. Μα πιο πολύ νοσ ταλγικό. Οδηγεί τη σκέψη μας σε άλλες εποχές, τότε που τούτες οι μικρές λιχουδιές ήταν περιζήτητες από μικρούς και μεγάλους, τότε που τις μάζευαν οι χωρικοί, γέμιζαν καλάθια και τα έφερναν πεσκέσι σ τους μανάβηδες της Χώρας.
Και σε προηγούμενο τεύχος έχουμε γράψει για τα ξεχασμένα «μήλα της φασκομηλιάς», ανα λυτικά μά λισ τα (Ναι, για τα φασκόμηλα πρόκειται - βλ. τεύχος 86/Καλοκαίρι 2018). Τα φωτογράφισα πά λι γιατί φέτος – παρά την ξηρασία και τον ανάποδο καιρό - είχαν την τιμητική του ς. Πλήθος πάνω σ τις θαλερές φασκομηλιές! Ίσως μια απάντηση της φύ σης που ξ έρει ν ’ αν τι παλεύει κακοτοπιές και ξηρασίες Τα συνάν τησα Μάρτη μήνα σε μια μικρή ανοι ξιάτικη βόλτα πολύ κον τά σ το Ηράκλειο Και χωρίς να το σκεφτώ γεύτηκα κάμποσα Κανένας απ’ όλους ό σ ο ι τ α γ ν ω ρ ί σ α μ ε κά π ο τ ε σ τ η ν ύπαιθρο, ακόμη και σ τις σχολικές εκδρομές, δεν θα μπορούσε ν ’ αν τισ ταθεί σ τη μικρή τούτη απόλαυση.
Τα κοίτα ζα και σκεφτόμουν πόσο ισχυρή ήταν κάποτε η σχέση ανάμεσα σ τον άν θρωπο και το περιβά λλον. Τίποτα δε ν πήγαινε χαμέ νο, τί ποτα δε ν περίσσευε, μα και κανείς δεν κατασπαταλούσε τα γεννήματα της γης. Όπως τούτα τα μικρά «μήλα της φασκομηλιάς». Μέχρι και γλυκό τα έκαναν κάποτε
Με την ευκαιρία της πρόσφατης ανοιξιάτικης βόλτας (τέλη Μαρτίου) να θυμίσω αυτό που γράψαμε σ το μικρό αφιέρ ωμα του 2018: “ Τα φασκόμηλα δεν είναι φρούτα Μάλλον αμυν τικούς μηχανισμούς
θα μπορού σε να τα πει κανείς. Τα γε ν νά η φ α σ κ ο μ η λ ι ά όταν τσιμπήσει κάποιο έντομο τους βλασ τούς της. Τότε ακριβώς επισ τρατεύει τις δυνάμεις της. «Από το σημείο του κάθε νυγμού αρχί ζουν να δημιουργούν ται καινούργιοι ισ τοί και να σχηματί ζον ται σαρκώ δεις ό ζοι, τα γ νω σ τά κηκίδια της βοτανικής. Πρόκειται, ε πομέ
της φασκομηλιάς» σ τα μαγαζιά των κρητικών πόλεων. Οι
Οι χα λασάδες της Κρήτης
Διηγούν ταν οι παλιοί μικρές ισ τορίες για αν θρώπους και ζώα που είτε ξεχάσ τηκαν είτε υπερτίμησαν τις δυνάμεις τους και προσπάθησαν να περάσουν τους τρομακτικούς χαλασάδες των κρητικών βουνών. Και λέγανε χαλασάδες τούτες τις απότομες πλαγιές των βουνών με τους χιλιάδες χοχλάκους που κατρακύλησαν κάποτε σαν ορμητικό πέτρινο ποτάμι κι ακόμη γυρεύουν την αφορμή για ν’ αρχίσουν να κατρακυλούνε. Λεπτές ισορροπίες τους κρατούνε σ τη θέση τους. Λίγο να πατήσει κανείς, λίγο να τους ακουμπήσει και η κατρακύλα θ’ αρχίσει παρασέρνον τας όποιον τόλμησε να ταράξει την ηρεμία τους Κάποτε οι παλιές ισ τορίες συν ταιριάζον ταν με
το γλωσσικό μας ιδίωμα. Με λέξεις
Οδηγήτρια Γωνιάς Κισάμου, Μάρτης του 2024, λίγες ώρες
μετά από μια σ ύντομη ανοιξιάτικη βροχή.
Σταματάμε στην άκρη, το τοπίο απίστευτο.
Φως ι λαρό, άνεμος σαν χάδι.
Κι αν προχωρήσεις λίγο πιο κει, σ την αμάλαγη φύση, θα βρεθείς να κουβεν τιάζεις με τις αμέτρητες ανεμώνες, τα μελισσάκια και τις μικρές άγριες ορχιδέες Λένε πως κάποτε οι εποχές θα γίνουνε δύο, καλοκαίρι και χειμώνας Και μετά μια, καλοκαίρι, αβάσταχτο καλοκαίρι, έρημος δηλαδή Δ εν θέλω να το πισ τέψω, ούτε
«Το ξύπνημα της φύσης». Έτσι θα μπορούσα να τιτλοφορήσω την άγια σ τιγμή που ένας καινούργιος κύκλος ανοίγει κι ένας άηχος υπερκόσμιος ύμνος αναδύεται μέσα α πό την ξ εραΐ λα του τελευτούν τος χειμώνα.
Προαιώνιο το παιχνίδι της ζωής, κύκλοι που ανοίγουν, κύκλοι που κλείνουν, αρχή και τέλος μαζί Προαιώνιο και το παιχνίδι του χρόνου Tου κύκλιου χρόνου Κι έρχεται ξάφνου μια τρυφερή νιογέννητη κληματίδα να μας θυμίσει την τάξη του κόσμου Φύλλα νεογνά, ευάλωτα, ποτισμένα με φως Που διαδέχον ται ά λλα φύλλα, την προηγούμε νη γε νιά, εκείνη που υπέσ τειλε πριν από λίγους μόλις μήνες τις κιτρινισμένες σημαίες της.
Δ ε ν τ ο κ ρ ύ β ω, μ ε μ α γ ε ύ ο υ ν τ ο ύ τ ε ς ο ι σ τ ι γ μ έ ς . Ό
β λ έ π ω ν ’ α ν α δ ύ ε τ α ι μ ι α ν
ζ ω ή , ό
λ
ω τ η ν α έ ν α η πά λη των αν τιθέτων, καλοκαίρι και χειμώνας, ζωή και θάνατος. Και ακόμη πιο πολύ όταν φέρνω σ τον νου τον μακρινό εκείνο πρόγονό μου, τον μακρινό κοινό μας πρόγονο, που αισθανόταν φόβο και δέος βλέπον τας την άμπελο να γυμνώνεται, παρατηρών τας τα δέν τρα να χάνουν τους πράσινους μανδύες τους, κοιτά ζον τας α πορημένος τα ξερόκλαδα του φθινοπώρου να υψώνονται – χέρια ικεσίας, χέρια γυμνά σ τον ουρανό Κάπως έτσι πλάσ τηκε το αγέρωχο ζεύγος της προϊσ τορικής θρησκείας των Κρητών, μια παν τοδύναμη γυναίκα θεά, κάτι σαν Με γά λη Μητέρα, κι έ νας ευ ά λωτος, ετησίω ς θνήσκων και ετησίως αναγεννώμενος νεαρός συνοδός της –Νεαρό Θεό της Βλάσ τησης τον λέμε σήμερα, το πραγματικό του όνομα, αυτό που ακουγότανε τότε, δεν το γνωρίζουμε. Πόσο εύσ τοχα η διαισθητική αρχέγονη σκέψη κατάφερε να πλάσει τη θεϊκή της ιεραρχία! Πρώτα η Μεγάλη Θεά, πρώτα η γυναίκα!
Έτσι, λοιπόν. Λίγα φύλλα μονάχα οδήγησαν τους συλλογισμούς μου σ τ’ αλαργινά μονοπάτια του μύθου. Ήταν σαν να
έβλε πα ολοκάθαρη μπροσ τά μου μια συν τομογραφία της άνοιξης, μια σύνοψη του κόσμου από την προϊσ τορία μέχρι το θολό κι αδιάγνωσ το ακόμη «μετά» Ήταν Κυριακή όταν σ τάθηκα μπροσ τά σ το μικρό μα και τόσο συνηθισμένο θέαμα Θα μπορούσα να το είχα προσπεράσει, α λλά λίγο το μπλε του ουρανού, λίγο το μαύρο του ξύλου, λίγο το παιχνίδι των αν τιθέσεων με παρέσυραν. Κάτι σαν να με καλούσε, σαν να άκουγα τη φωνή της συνείδησης: «Στάσου, μη φεύγεις. Μάθημα ζωής είναι τούτο, μην το προσπερνάς». Υπάκουσα, τέν τωσα το χέρι, χάιδεψα τη νέα ζωή. Ποιος εί πε ότι δε ν κατα λαβαίνουν α πό χάδια τα φυτά; Κι έδωσα υπόσχεση να ξαναπάω. Να δω τον κύκλο που ανοίχ τηκε, τον κύκλο που μεγαλώνει κάθε σ τιγμή, τον κύκλο που κάποτε θα κλείσει.
Με τον νου σ το ατελεύτητο παιχνίδι της ζωής άφησα το μικρό θαύμα και μπήκα σ το αυτοκίνητο – είχα δρόμο ακόμη να διανύσω κι έπρεπε να βιασ τώ Και κάπου εκεί τελείωσε τ ’ όνειρο Το ραδιόφωνο ανοικτό, ειδήσεις σ τις έν τεκα, η φωνή της εκφωνήτριας κάπως ψυχρή – έτσι όπως απαιτεί η εκφώνηση Εξετασ τικές επιτροπές σ τη Βουλή, λέξεις ηχηρές χωρίς βάθος – άδεια πουκάμισα κρεμασμένα σε ανέξοδες συμπόνιες προς τα αθώα θύματα, σκιές που κινούν ται ασύμμετρα πίσω από τον μεγάλο μπερν τέ τους. Ναι, θέατρο σκιών μου θυμίσανε, σαν να έσερνε κάποιος τα νήματα, σαν να δάνειζε φωνές· άχρωμες φωνές, ίσως και άηχες, λέξεις κενές. Κι αμέσως μετά Γάζα. Και Ουκρανία. Και τρομοκρατικές επιθέσεις. Και κλιματικές α λλαγές. Όλα παρόν τα σε μια θλιβερή διαδοχή. Το ένα μετά το άλλο.
Ήταν Κυριακή όταν στάθηκα μπροστά στο μικρό μα και τόσο σ υνηθισμένο θέαμα.
Θα μπορούσα να το είχα προσπεράσει, α λ λά λίγο το μπ λε του ουρανού, λίγο το μαύρο του ξύλου, λίγο το παιχνίδι των αντιθέσεων με παρέσ υραν. Κάτι σαν να με κα λούσε, σαν να άκουγα τη φωνή της σ υνείδησης: «Στάσου, μη φεύγεις. Μάθημα ζωής είναι τούτο, μην το προσπερνάς».
Έκλεισα το ραδιόφωνο με βιάση Όχι για να μην ακούω πια το κακό, ούτως ή άλλως το κακό είν’ εδώ, δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει. Για να συνέλθω, δύσκολη η μετάβαση από το όνειρο που πλάθεις στην πραγματικότητα που βιώνεις. Και συλλογίσ τηκα τον άν θρωπο, αυτό το υπέροχο πλάσμα, το τελειότερο της δημιουργίας. Τον άν θρωπο που δε ν μπορεί να διδαχ τεί, που δε ν μπορεί να γευτεί την ομορφιά των πραγμάτων, τον άν θρ ωπο που σέρνει μέσα σ τους αιώνες και ανακυκλώνει το δράμα του.
Και τώρα που γράφω τούτες τις γραμμές ξέρω πως λέω λόγια κοινότοπα Πως δεν αρκούν οι ωραίες εικόνες, πως δεν αρκούν τα μαθήματα της φύσης, πως έχουν ξεφτίσει τα λόγια των σοφών, πως έχουν ξεθωριάσει τα όνειρα των απλών ανθρώπων Κι όμως τα γράφω Δ εν ξέρω γιατί τα γράφω Εξομολόγηση μήπω ς; Ξεδί πλωμα συναισ θημάτων; Ανάγκη να μιλήσω;
Κοιτά ζω ξανά τη φ ωτογραφία με τα νιογέ ν νητα φύλλα. Σκεφτόμουν σ την αρχή να της δώσω τίτλο «Το ξύπνημα της αμπέλου», μετά «Το ξύπνημα της ζωής». Κι όταν ήρθαν οι ειδήσεις της ημέρας να με απαγάγουν από το θαύμα και να με προσγειώσουν σ τον ασύμμετρο κόσμο μας, άλλαξα. Πίσ τεψα πως άλλος τίτλος θα ταίρια ζε. Τον σημείωσα. Κι αν δεν σας αρέσει βρείτε δικό σας καλύτερο. Εγώ άλλον δεν έχω παρά τούτον. Τίτλος μα ζί κι ε πω δός: «Άν θρ ωπέ μου, σ τάσου, μη φεύγεις. Κι αν δεν σου αρέσουν οι ρομαντισμοί, κι αν δεν συγκινούν τα μικρά θαύμα του κόσμου, σκύψε και κοίτα τον μέσα σου κόσμο Ίσως εκεί συναν τήσεις ό,τι σου λείπει»
Πώς αλλιώς να περιγράψεις τις μέρες της Λαμπρής; Με εικόνες μονάχα!
Με εικόνες α πλ ές, εικόνες που συμπυκνώνουν το συναίσ θημα, που αποκαλύπτουν τη μέθεξη, που αν τανακλούν τον ψυχισμό των αν θρώπων.
πάθος.
ευξη της λύπης με την ελπίδα, της ελπίδας με τη χαρά. Ή α λλιώ ς του θανάτου με τη ζωή. Την αέναη ζωή, την αήττητη! Στην Κρήτη, και γε νικότερα σ τον ορθόδοξο ελληνικό κόσμο, η Μεγάλη Βδομάδα είναι το μεγάλο κοινωνικό ενδοσκόπιο που το κοιτάζεις και βλέπεις το άδηλο. Τα Θεία Πάθη δε ν συν θέτουν μιαν ιερή ισ τορία, μια ζώσα πραγματικότητα συνοψίζουν. Και μέσα από αυτήν αναδεικνύεται ό,τι ευγενέσ τερο μπορεί ν ’ ανιχνεύ
η
Λίγα λουλούδια κρατούν
και θαρρείς πως κρατούν όλη
την άνοιξη. Και προχωρούν
αργά, τελετουργικά, με ύφος
που δηλώνει σ υντριβή
κι ελπίδα μαζί, για να τα
προσφέρουν στον ωραίο
νέο Θεό την ώρα που ιστορούν
στις εκκ λησιές οι παπάδες
το εκούσιο πάθος.
Δ εν αρέσουν σ τον Θεό οι σ πατάλες.
Με τόσο λίγα χρώματα
και μπόλικο φως
κατάφερε να χ τίσει την αρμονία.
του τόπου μας
Παιχνίδια εξωτερικού χώρου στο 1ο Νηπιαγωγείο
Γαζίου.
Είδη προσωπικής υγιεινής σ το 1ο Δημοτικό Σχολείο Καλεσσών.
Ηλεκτρονικό εξοπλισμό σ το 28ο και 57ο Δημοτικό Ηρακλείου
Είδη προσωπικής υγιεινής και καθαρισ τικά σ το 2ο Δημοτικό
Δίπλα σ το Κοινωνικό
Παν τοπωλείο του Δ. Μαλεβιζίου
πρόγραμμα προσ τασίας για
τους υδάτινους πόρους
Άλ λη μια επιτ υχημένη σ υνεργασία της εταιρείας μας με προμηθευτή μας, με την Coca Cola αυτή τη φορά, σε μια δράση εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για τη μείωση της σπατάλης νερού. Στο Κολονέλο Σητείας υποδεχτήκαμε το 2ο Δημοτικό Σχολείο Σητείας και στο κατάστημά μας Max στην Α λικαρν ασσό τα παιδιά του 13ου Δημοτικού Σχολείου Πόρου και παίξαμε εκπαιδευτικό παιχνίδι με θέμα τη σπατά λη του νερού Η δράση οργανώθηκε με αφορμή το project Ζero Drop, ένα πρόγραμμα προστασίας για τους υδάτινους πόρους στην Κρήτη και όχι μόνο
Στηρίζουμε
Σχολή Τεχνικών Γνώσεων
και Πρακτικής Εξάσκησης
Σεμινάριο Οινογνωσίας
Σεμινάριο «Ο Εν θουσιασμένος Πελάτης»
την ηλεκτροκίνηση
για ένα καλύτερο περιβάλλον!
Η εταιρεία μας προχώρησε σε αντικατάσταση 13 πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων με ηλεκτρικά και δημιουργήσαμε νέο ανανεωμένο χώρος στάθμευσης και φόρτισης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων στα κεντρικά μας γραφεία. Ταυτόχρονα, με τη νέα πασ χα λινή μας κ λήρ ω σ η, πρ ο σφέρ ουμε 10 ηλεκτρικά πο δήλατα στους πελάτες μας για τις μετακινήσεις τους με οικολογικό πρ ό σημο! Μειώνουμε το περιβα λ λον τικό μας αποτ ύπωμα, επι λέγον τας πρ άσινες και φι λικές προς το περιβά λ λον λύσεις
Σχολή
Αυτοβελτίωσης
και Κοινωνικής
Υπευθυνότητας
Διήμερο Σεμινάριο BLS
– Πρώτων Βοηθειών με τον Ερυθρό Σταυρό.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Χι λι άδ ε ς αιγ οπρ όβ ατα κατακ λύ ζουν από ν ωρί ς του ς δρ όμου ς του χωρι ού και σ υγ κ εν τρ ών ον ται σ ε πρ οκαθ ορι σμέν ου ς χώρ ου ς γ ύρ ω από τον ν αό π εριμέν ον τας ν α τε λ ει ώ σ ει η Λειτουργ ί α. Η ε υλόγ ησ η τε λ είται σ ε κ εν τρικό δρ όμο δημι ουργ ών τας έν α απί σ τε υτο σ κην ικό. Ψα λμω δί ε ς, β ε λάσματα, φ ων έ ς β ο σ κών, ζώ α που τρ έχουν με υπο δ ειγματική τά ξη καθ ώ ς κάθ ε β ο σ κό ς π εριμέν ει τ η σ ειρ ά του. Και όλα τούτα σ ε έν α από τα σ ημαν τικότερ α βυ ζαν τιν ά μν ημεί α τ ης Κρήτ ης, τον ν αό τ ης Ζ ω ο δ όχου Πηγ ής, έργ ο του Κρητικού Αγ ί ου Ιω άν ν η του Ξ έν ου (11ο ς αι ών ας)!
ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
ι ζ ω
έ νε ς
θ
ά
χρ όν ο ο ι πο ιμ ε ν ι κ έ ς
ε τα π α σ χα λι νέ ς γ ι ορ τ έ ς σ υν ε χ ί ζ ο υ ν ν α α π ο τ ε λ ο ύ ν κο ρ υ φ α ί ε ς εκδηλώσεις των ορεινών κοινοτήτων, ιδιαιτέρως περιοχών της δυτικής Κρήτης. Άν θρωποι και ζώα μαζί σε σ τιγμές καθαγιασμένες από τη μακραίωνη παράδοση που επιτάσσει σ τους ποιμένες να προσέρχον ται σ τα ιερά προσκυνήματα συνοδεύον τας τα κοπάδια τους! Είναι η πίσ τη και το δέος, οι δοξασίες, οι εμπειρίες και τα βιώματα που καθορί ζουν συμπεριφορές και σ τάσεις ζωής Η ζώ σα παράδοση θέ λει τον άγιο – προσ τάτη να γίνεται τιμωρός για όποιον αμελήσει τα ιερά και τα θέσμια του εθιμικού κύκλου Αν μιλήσεις
με τους βοσκούς θ’ ακούσεις ισ τορίες για «τον τάδε που δε ν κατέβασε τα πρόβατά του σ την εκκλησιά κι εκείνα ξεκίνησαν μόνα τους» οδηγημένα από μιαν ακαταμάχητη δύναμη, για χιόνια που σκέπασαν ανοιξιάτικα τα κοπάδια, για κακοτυχιές που, όπως λένε, οφείλον ται σ την αμέλεια όσων δεν φροντί ζουν να α ποδίδουν τον δέον τα σεβασμό σ την υπέρτατη δύναμη από την οποία είναι εξαρτημένες οι τύχες του κόσμου και όσων αμελούν να εκπληρώνουν τα τάματά τους. Στον πυρήνα των ανοιξιάτικων ποιμενικών εορτών βρίσκον ται ασφαλώς αρχαιότερες τελετουργικές πρακτικές και κυρίω ς το πανάρχαιο έθιμο των Απαρχών, γνωσ τό από την αρχαία Ελληνική Γραμματεία και α πό την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας, αφού μαρτυρείται σ την Πα λαιά Διαθήκη Είναι το έθιμο που επιβάλλει σ τον καλλιεργητή της γης να προσφέρει σ τη θεότητα του ς πρ ώτου ς καρπού ς ω ς ένδειξη σεβασμού και απόδοση ευχαρισ τίας για την αίσια έκβαση της παραγωγής Το ίδιο ακριβώς κάνουν και οι βοσκοί της Κρήτης Προσφέρουν γάλα και τυρί, σε μερικές γιορτές μάλισ τα (Καρ ωτή Ρεθύμνου, Ασή Γωνιά Αποκόρ ωνα) αρμέ γουν τα αιγοπρόβατα έξω από τους ναούς. Τα ιδιαίτερα αυτά έθιμα α πασχόλησαν πα λαιότερους μελετητές, όπως ο Παύλος ΒλαΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2024
Τούτα τα μοναδικά έθιμα εκφράζουν με τον κα λύτερο τρόπο την ιδιαιτερότητα της Κρήτης, τον εθιμικό και τελετουργικό π λούτο της, τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνί ες της υπαίθρου σ υντηρούν και ανανεώνουν τις τοπικές παραδόσεις.
σ τός τον 19ο αιώνα, και ο νεότερος Γιώργος Αικατερινίδης, που περιέγραψε με επισ τημονική εμβάθυνση το
πανηγύρι της Ασή Γωνιάς
Σε μιαν ά λλη γιορτή θα αναφερθούμε σε τούτες τις σελίδες. Λιγότερο γ νω σ τή α πό τις προηγούμε νες, α λλά όχι λιγότερο σ που δαία: σ το με γά λο
ανοι ξιάτικο πανηγύρι των Μυριοκεφάλων που γίνεται την Παρασκευή της Διακαινησίμου (Ζωοδόχου Πηγής) και, μάλισ τα, σε έναν καθαγιασμένο τόπο, με εν τονότατες μνήμες από την εποχή του Βυζαν τίου Γίνεται σ τον ομώνυμο ναό, κτίσμα του 11ου αιώνα και έργο μιας ιδιαίτερης μορφής του κρητικού αγιολογίου, του Ιω άν νη του Ξέ νου, που γε ν νήθηκε σ τον Σίβα της Μεσαράς και έδρασε κυρίω ς σ τις δυτικές περιοχές του νησιού ιδρύον τας μονασ τήρια και χ τί ζον τας σ ταυροειδείς ναού ς ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και κατασκευ ασ τικής ποιότητας. Γύρ ω από αυτόν τον ναό, σε δρόμους και μικρές πλατείες, συγκεν τρώνον ται αμέτρητα πρόβατα από τα γύρω βουνά. Η Παρασκευή της Διακαινησίμου
είναι μια λαμπρή μέρα για τα Μυριοκέφαλα. Οι ψαλμωδίες αναμιγνύον ται
με τα κου δουνίσματα, τα βε λάσματα και τις φ ωνές των βοσκών που προσ παθούν να οδηγήσουν το κάθε κοπάδι σε προκαθορισμένο σημείο, από κοντά και οι ουκ ολίγοι επισκέπτες που
ε ν τυπω σιά ζον ται. Βρεθήκαμε πέρσι στα Μυριοκέφαλα την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής και γρήγορα καταλήξαμε σ τη διαπίσ τωση ότι δεν πρόκειται για
μια «εκδήλωση» που προσφέρεται για θέαμα μα για μια κατανυκτική εορτή, α πό αυτές που θυμί ζουν κά ποιες άλλες παλαιότερες και αγνότερες εποχές. Παρ ών ο Τοπικός Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ κ Πρόδρομος, παρών ο σ τενός συνεργάτης του Αρχιμανδρίτης κ.κ. Θεολόγος Παπα λεβι ζάκης (Ι Μονή Αρκαδίου), παρόν τες και άλλοι ιερωμένοι
Οι βοσκοί κατεβάζουν από νωρίς χι λιάδες αιγοπρόβατα στον παλαιό οικισμό, προσφέρουν το γά λα στους πιστούς και τα «τασιμάρικά» τους στην εκκ λησία και περιμένουν να τελειώ σει η Θεία Λειτουργία. Τότε αρχίζει η τελετή της ευλόγ ησης. Ένας-ένας οδηγούν τα κοπάδια έξω από τον μοναστηριακό περίβολο, στο σ ημείο όπου στέκεται ο ιερέας με τον αγιασμό στο χέρι Όλα τα ζώα και όλοι οι βοσκοί περνούν κάτω από το πετρ αχήλι σε μια τελετή που, όπω ς είπαμε και παρ απάνω, έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την αρχέγονη πίστη στην ετήσια ανανέωση της ευλογίας και στη διασφά λιση της θεϊκής προστασίας αν θρώπων και ζώων.
Ένα ατύχημα που έγινε την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή του εθίμου για 15 χρόνια περίπου. Ύστερα από πρόταση του εφημέριου π. Θεοδώρου, συνηγορία της εκκλησιαστικής αρχής και θερμή αποδοχή από την τοπική κοινωνία, το έθιμο ξαναζωντάνεψε το 2023 με πάνδημη σ υμμετοχή
Τούτα τα μοναδικά έθ ιμα εκφρ άζουν με τον κα λύτερ ο τρ όπο την ιδιαιτερότητα της Κρήτης, τον εθ ιμικό και τελετουργικό π λούτο της, τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες της υπαίθρου συντηρούν και ανανεώνουν τις τοπικές παρ αδόσεις Και δεν είναι μόνο που ο αστός επισκέπτης βλέπει όλα τα πρόβατα να περνούν κάτω από το πετραχήλι με απίστευτη τάξη - το ένα κοπάδι αμέσως μετά το άλλο - είναι και που μπορεί να νιώσει κα λύτερα τον ψ υχισμό αυτών των αν θρ ώπων, τον σ υναισ θ ηματικό του ς κό σμο. Και ταυτόχ ρ ονα να παρ ακολουθ ήσει από κοντά κάποιες στιγμές του ποιμενικού βίου. Να δει τις τεχνικές που χ ρησιμοποιούν οι β ο σ κοί για να οδηγούν τα ζώα τους, τη σ υνεργασία τους με τους εκπαιδευμένους
ποιμενικού ς σ κύλου ς που τρέχουν διαρκώ ς για να μην αφήσουν κανένα ζων τανό να ξεφύγει από τον καθορισμένο δρόμο, να παρατηρήσει τις πρακτικές χρήσης της περίφημης κρητικής κατσούνας, ακόμη και τη σ χέσ η του ίδιου του ορεσίβιου ποιμένα με τα ζωντανά του.
(Αναλυτικές λεπ τομέρειες
για όλες τις ποιμε νικές
μεταπασχαλινές γιορτές
σ το βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη
«Λαϊκές Τελετουργίες
σ την Κρήτη – Έθιμα
σ τον Κύκλο του Χρόνου», εκδ. Καρμάνωρ, 2023).
το απαράμιλλο χιούμορ και φυσικά οι μεταμφιέσεις σου!
ευχαρισ τούμε θερμά για τα 32 υπέροχα χρόνια που ήσουν μαζί μας!
Καλή συν ταξιοδότηση, αγαπητή Ρένα!
Εργάστηκες στην καρδιά της εταιρείας – στο άνοιγμα νέων κωδικών – και θα σε έχουμε πάντα στην καρδιά μας Σε ευχαριστούμε για τα 36 θ αυμάσια χρόνια που ήσουν δίπλα μας και σε καμαρώνουμε να φεύγεις χαρούμενη κάνοντας νέο ξεκίνημα στη ζωή σου, δίπ λα στη φύση που τόσο αγαπάς
Καλή συν
Καλή
ταξιοδότηση, αγαπητή Σταυρούλα! Η
μας Σταυρούλα, ή “Σταύρακας”, ήταν μα ζί μας από την αρχή που άνοιξε το κατάσ τημά μας σ την Εθν. Αν τισ τάσεως και παρέμεινε εκεί μέχρι τη συνταξιοδότησή της Εργατική και πρόθυμη να εξυπηρετήσει όλα αυτά τα 35 υπέροχα χρόνια δίπλα μας! Σε ευχαρισ τούμε θερμά και σου ευχόμασ τε μια ζωή με υγεία και όμορφες, ξέγνοιασ τες σ τιγμές με τα αγαπημένα σου πρόσωπα!
>
συν ταξιοδότηση, αγαπητή Ελένη!
Η Ελένη μας, η «Φωνή της εταιρείας», επί χρόνια εκφωνούσε και επινοούσε τα μηνύματα των κατασ τημάτων σ τα εγκαίνια τους. Εργατική, ευγενική και επικοινωνιακή μας αφήνει μετά από 28 υπέροχα χρόνια δίπλα μας για να απολαύσει τα υπέροχα χρόνια της σύν ταξης Σε ευχαρισ τούμε πολύ και σου ευχόμασ τε υγεία και μια χαρούμενη και ξέγνοιασ τη ζωή!
Καλή συν ταξιοδότηση, αγαπητή Γεωργία!
Μετά από 32 υπέροχα χρόνια δίπλα μας, η αγαπημένη μας Γεωργία συν τα ξιοδοτείται. Θα μας λείψει η εργατικότητα, το ήθος και η ακεραιότητά της. Γεωργία, σε ευχαρισ τούμε θερμά για όλα αυτά που μας προσέφερες ως σήμερα και σου ευχόμασ τε να έχεις πάν τα υγεία και να α πολαμβάνεις μόνο χαρούμενες σ τιγμές με τους αγαπημένους σου!
Ο Μιχά λης Κουκουβ άς, ένας από τους βασικότερ ου ς και πιο εμβληματικού ς σ υνεργάτες μας, είναι μαζί μας 40 ολόκ ληρ α χ ρ όνια, σ χεδόν από την έναρ ξη της λειτουργίας της επιχείρησης Ο Μιχά λης ξεκίνησε μαζί μας στις 22 Δεκεμβρίου του 1983, στο s/m Χα λκιαδάκης της Εθ ν. Αν τιστάσεω ς στο Ηρ άκ λειο Δύο χρόνια αργότερα του ανατέθηκαν διοικητικά καθ ήκον τα και έκτοτε ήταν ο άν θρ ωπο ς των "ειδικών απο στολών" ανα λαμβ άνον τας τα νέα καταστήματα εκτός Ηρακλείου, όπως στον Άγιο Νικόλαο, το Ρέθ υμνο, τη Σητεία, την Ιεράπετρα και τα Χανιά. Το 2000 έγινε τομεάρχης στον Άγιο Νικόλαο και το 2005 ανέλαβε Δ/ντής Δικτ ύου και Λειτουργίας όλων των καταστημάτων μας στην Κρήτη Ο Μιχά λης είναι ένας από τους πιο πολύτιμους συνεργάτες μας με εξαιρετικές επαγγελματικές ικανότητες α λ λά και φ οβερ ό χιούμορ, ενώ είναι πολύ προσιτός ως άνθρωπος και διαθέτει εξαιρετική υπομονή. Σήμερ α ο Μιχά λης, αναπό σπαστο και π λέον έμπιστο μέλος της οικογένειάς μας απολαμβάνει την αποδοχή, την αναγνώριση, τον σεβασμό και
Η τελετουργία της οικογ ενειακής φ ωτογρ αφίας και το ξεκ λείδωμα της μν ήμης Τ α πα ι δ ι ά , μ α θ ητ ές Γυ μ ν α σ ί ο υ ό π ω ς φ α ί νε τα ι α πό τα π η λή κ ι
Το βλέμμα μου έπεσε πρώτα στα παιδιά. Είναι μαθητές Γυμνασίου όπως δείχνουν τα καπέλα τους, απαραίτητα εξαρτήματα της περιβολής των γ υμνασιόπαιδων μέχρι τη δεκαετία του 1960 Ποζάρουν στην οικογενειακή φωτογραφία ντ υμένα με τα σχολιανά τους Κι αυτά τα σχολιανά, τα επίσημα ρούχα των παιδιών, είναι βράκες και σα λβάρια!
Κρήτη, αρχές του 20ού αιώνα
Εικόνα εντ υπωσιακή και για τούτο τον λόγο, την ενδυμασία των μικρότερων μελών της φαμί λιας Τα παντα λόνια είχαν εμφανιστεί αρκετές δεκαετίες πιο πριν και είχαν αρχίσει να καθιερώνονται ως αστικές ενδυμασίες παρά την περιφρόνηση που έδειχναν στην ενδυματολογική αυτή καινοτομία οι πα λαιότεροι κάτοικοι της Νήσου. Ψα λιδόκωλους έλεγαν εκείνους που τα φορούσαν επειδή, καθώς βάδιζαν, τα οπίσθια τους θ ύμιζαν άνοιγμα και κ λείσιμο ψα λιδιού Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που βλέπουμε μαθητές με βράκες Μέχρι και τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα υπήρχαν παιδιά που είτε τα ίδια είτε οι οικογένειές τους αρνούνταν τη νέα μόδα. Αργότερα οι ενδυμασίες αυτές πέρασαν στον ασαφή χώρο
Προσπαθ ώ να αναπ λάσω την εποχή ανασ υν θέτοντας πρ ώτα τη μικρή τελετουργία της φ ωτογρ άφισ ης Έτσι γιατί οι φ ωτογρ αφί ες δεν είναι βουβές. Έχουν τη δική τους γλώσσα, την απ λή μα και πολύσημη. Αρκεί να τη «διαβάσει» κανείς προσεκτικά Να ανιχνεύσει τα συνδηλούμενα της εικόνας, να αναζητήσει νοοτροπίες και σ υναισθήματα.
Αυτοπαρ ου σιάσεις
Εκείνα τα χρόνια, αρχές του 20ου αιώνα όπως είπαμε και παρ απάνω, η φ ωτογρ άφισ η σε στούν τιο έμοιαζε με μικρή τελετουργία, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που μια οικογένεια απο φ άσισε να πο ζάρει ολόκ ληρη μπρ ο στά στον φ ακό Ντ ύνον ταν όλοι με τις επίσ ημες φ ορεσι ές τους, οι γ υναίκες στολίζονταν με τα πιο ωραία κοσμήματά τους, κάποιοι προτιμούσαν τις στολές που μαρτ υρ ο ύ σ αν ε π αγ γ ε λ μ ατ ι κ ή ι δ ι ό τ ητα κ α ι δ ή λ ω ν αν κοινωνικές θέσεις Ήταν από τις ιδιαίτερες στιγμές της φ αμί λιας, τις πιο επίσ ημες, καθ ώ ς επέλεγε ή ίδια τον τρόπο με τον οποίο θ α αυτοπαρουσιαζόταν σε σ υγγενείς και φί λους επι λέγοντας ταυτόχρονα και τον τρόπο με τον οποίο θα διατηρούνταν η ολότητά της στη μνήμη. Ά λ λω στε οι φ ωτογρ αφί ες αυτού του τ ύπου κρύβ ουν πάν τα την επιθ υμία των εικονιζομένων πρ ο σώπων να διατηρηθ ούν στη θ ύμησ η των μεταγενέστερ ων όπω ς είναι εκείνη ακριβώς την εποχή.
Κινούσαν όλοι μαζί για το φωτογραφείο της επι λογής τους, εκεί σταματούσαν ξανά μπροστά στον καθρέφτη για τις τελευταίες λεπτομέρειες και ακολουθούσαν τις οδηγίες του φωτογράφου – εκείνος φρόντιζε για το στήσιμο, εκείνος επέλεγε το κατά λ ληλο σκηνικό για το φ όν το, ά λ λοτε λουλούδια και δέν τρ α ζωγρ αφιστά σε πανί, ά λ λοτε αν θ ο στήλες, κάποτε και απεικονίσεις χώρων με ιδιαίτερο σ υμβολισμό Τα κα λά φωτογραφικά στούντιο είχαν φροντίσει ακόμη και τον εξοπλισμό τους με αν τικείμενα που θ α ικανοποιού σαν όλα τα γού στα και θα «έγραφαν» κα λύτερα στον φακό Μερικά φωτογραφεία, μά λιστα, διέθεταν και εξαρτήματα της ανδρικής και της γ υναικείας αστικής περιβ ολής, όπω ς πολυτε λή καπ έ λα γ ι α τι ς γ υν αίκ ε ς, σ ακάκι α και γρ αβ άτε ς γ ι α το υ ς άν δρ ε ς Τα δ άν ε ι ζαν χω ρ ί ς ε π ιπρ όσ θ ετ η επιβάρυνση σε όσους είτε δεν είχαν είτε ήθελαν να φορέσουν κάτι πιο επίσημο. Το στήσιμο της εικόνας ήταν δουλειά των φωτογράφων, πάντα όμως με τη σ ύμφωνη γνώμη των πελατών τους. Οι έμπειροι επαγγελματίες ήξεραν τι έπρεπε να τονίσουν κάθε φορά, ποιον να βά λουν σε καρέκ λα, ποιον όρθιο, πώς θα σταθεί ο καθένας
Οι οικογενειακές φωτογραφίες συνθέτουν ένα σπουδαίο κεφά λαιο της λαϊκής κουλτούρας, είναι παρακαταθήκες μνήμης και π υροδοτούν σ υναισθήματα. Σε ποιο αστικό ή αγροτικό σπιτικό θα έμπαινες κάποτε και δεν θα έβλεπες φωτογραφίες σε κάδρα και σε τοίχους; Μια κρητική οικογ ένεια
Η φωτογραφία που σ υνοδεύει τούτο το μικρό κείμενο προέρχεται από οικογενειακή σ υλ λογή και βρίσκεται σε χωριό της νότιας Κρήτης Ευχαριστούμε πολύ την οικογένεια που μας την παραχώρησε για αντιγραφή και μελέτη. Ήταν πολύ φθ αρμένη και προσπαθήσαμε να την αποκαταστήσουμε με σ ύγ χρ ονα ψηφιακά μέσα και να την επιχρωματίσουμε χρησιμοποιώντας χρωματισμούς σ υμβατούς με την εποχή και τις αποχρώσεις των παραδο σιακών κρητικών ενδυμασιών (χωρίς τη χρήση των νεοφανών προγραμμάτων αυτόματου χρωματισμού που κομίζουν οι ποικί λες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσ ύν ης). Εικονίζει μια κρητική οικογένεια στις αρχές του 20ου αιώνα, φ ωτογρ αφημέν η σε στούν τιο του Ηρ ακλείου Σε πρώτο πλάνο ένας ηλικιωμένος βρακοφόρος Είναι το τιμώμενο πρόσωπο ή, έστω, το σημείο αναφοράς της φαμί λιας. Από τον τρόπο που εικονίζεται σ υμπεραίνουμε ότι είναι ο γενάρχης, πατέρας και παππούς των υπολοίπων. Η θέσ η του σ υμβ ολική και τιμητική. Προφανώς είναι αγρότης και έχει έρθει στην πόλη για κάποιους άγνωστους λόγους, ίσως μονάχα για την φωτογράφιση
Είναι σπουδαία η γλώσσα των εικόνων. Απεικονίζουν μορφές, βλέμματα, χαμόγελα, κινήσεις, χειρονομίες Δηλώνουν παρουσί ες και απουσί ες, φανερώνουν οικογενειακές σχέσεις. Και εν τέλει αποτελούν σπουδαίο υλικό για την αναπαρ άστασ η του παρελθ όν το ς. Αποκα λύπτουν κοινωνικές σ υμβ άσεις, σ υν ήθει ες, νο οτρ οπί ες Μεταφέρουν τη δική τους α λήθεια, την α λήθεια των εικονιζομένων προσώπων, μα και του φωτογράφου που επι λέγει στάσεις, οπτικές γωνίες, φωτισμούς και στησίματα
Ποιος μπορεί να αμφιβάλει για τη σχέση του γέροντα με τα άλλα εικονιζόμενα πρόσωπα; Τη μαρτυρεί όχι μόνο η θέση του στο κέντρο α λ λά και τα μά λ λον τρυφερά αγγίγματα του άνδρα
Είναι σπουδαία η γλώσσα των εικόνων. Απεικονίζουν μορφές, βλέμματα, χαμόγελα, κινήσεις, χειρονομί ες. Δηλώνουν παρουσί ες και απουσί ες, φανερώνουν οικογενειακές σ χέσεις.
Και εν τέλει αποτελούν σπουδαίο υλικό για την αναπαράσταση του παρελθ όντος.
στο κενό Ίσως από άγνοια, ίσως από αμηχανία, ίσως και για ά λ λους λόγους. Εκείνος δεν κοιτάζει τον φακό όπως επέβ α λ λαν οι φ ωτογρ άφ οι και όπω ς κάνουν όλοι οι ά λ λοι Ίσω ς να έμπαινε για πρ ώτη φ ορ ά σε φ ωτογρ αφικό στούντιο, ίσως κάτι να τον απασχολεί, κάτι να θ υμάται, κάτι να θέλει να ξεχάσει. Μια πρ ώτη δική μας σκέ ψη εστιάζεται στις απουσί ες. Ίσως σε κάποιον που λείπει Ή μά λ λον σε κάποια που λείπει Όχι μόνο από την εικόνα μα κι από τη ζωή του. Έτσι γιατί μιαν οικογενειακή φ ωτογρ αφία δεν τη σ υν θέτουν μονάχα οι παρουσίες
Η γ υναίκα στην αριστερή π λευρά του ηλικιωμένου εικονίζεται με ένα σχεδόν αδιόρατο χαμόγελο. Φορεί τα κοσμήματά της και ποζάρει με το ένα χέρι κατεβασμένο
και το ά λ λο στη μέσ η γ υρισμένο ώ στε να φ αίνεται η
ανάστροφη πλευρά του. Μήπως για να φαίνεται μαζί και το χρυσό δακτ υλίδι;
Η ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
τικό κράτος φορούσαν βράκες και οι αξιωματικοί παντα λόνια Παρ όμοι ες στολές με αυτήν του νεότερ ου άνδρα της εικόνας βλέπουμε σ υχνά σε φωτογραφίες και ταχυδρομικές κάρτες της εποχής.
Όπως φαίνεται ο νεαρός αξιωματικός είναι γιος του ηλικιωμένου. Το δείχνει ακόμη αι ο τρόπος με τον οποίο ακουμπά το χέρι στον ώμο του θέλον τας να δείξει οικειότητα και σεβασμό προς τον γεννήτορα
Η τύχη των φ ωτογρ αφιών
Η φωτογραφία που μας έδωσε την αφορμή για τούτες τις σκέψεις βρίσκεται, όπως είπαμε, σε μια μικρή οικογενειακή σ υλ λογή μαζί με ά λ λες πολ λές Είναι ήδη στα χέρια της τρίτης ή της τέταρτης γενιάς απογόνων ή σ υγγενών των εικονιζομένων προσώπων συγκροτώντας ένα μικρό άλμπουμ μέσα από το οποίο αναδύεται η ιστορία μιας αγροτικής κρητικής οικογένειας. Κατά κάποιον τρόπο θα χαρακτήριζα «τ υχερή» τούτη την πα λιά φωτογραφία επειδή οι σημερινοί ιδιοκτήτες την προσέχουν αποδίδοντας σεβασμό στα εικονιζόμενα πρόσωπα των προγόνων τους Δεν είναι, όμως, ίδια η τ ύχη όλων των φωτογραφιών που τ υπώθηκαν κάποτε, σε περασμένους καιρούς, όπως θα διαπιστώσει κανείς αν βρεθεί σε κατεδαφίσεις πα λαιών σπιτιών ή στα κυριακάτικα παζάρια πα λαιών αντικειμένων του κ λεινού άστεος. Όπως έχουμε ξαναγράψει σε πα λαιότερο τεύχος, χι λιάδες φωτογραφίες απ λώνονται στους πάγκους περιμένοντας κάποιον να νοιαστεί και να πληρώσει λίγα ευρώ για να τις αποκτήσει Οι τιμές κυμαίνονται Ακριβές οι πολύ πα λαιότερες, πιο ακριβές εκείνες των επων ύμων φωτογράφων, πολύ φτηνές οι υπόλοιπες (20 λεπτά, τριάντα λεπτά, σε τέτοιες τιμές διατίθενται σ υνήθως στα παζάρια οι μικρές φωτογραφίες του ’50 και του ’60 Προχωράς ανάμεσα στις πραμάτειες – αντικείμενα μιας περασμένης ζωής και νιώθεις πιο έντονο το δέος του χρόνου Άγνωστες μορφές σε κοιτάζουν στα μάτια, γ υναίκες και άντρες που έζησαν κάποτε σε άγνωστα μέρη, φωτογραφίες με χειρόγραφες αφιερώσεις, η μια σε κάποια Κατερίνα, η ά λ λη σε κάποια Γιούλη, σε κάποιον Αλέξανδρο.
Τις κοιτάζω κάθε φορά που τυχαίνει να περάσω από παλαιοπωλεία και από παζάρια Και κάθε φορά νομίζω πως διακρίνω σε όλα τα εικονιζόμενα πρόσωπα μια θλίψη, μια κατήφεια, ίσως και ένα παράπονο. Άδικο έχω; ΝΨ
Ένα ολοκαίνουργιο γήπεδο
ποδοσφαίρου για τα παιδιά
που φιλοξενούν ται
σ το Παράρτημα Προσ τασίας
Παιδιού σ τη Νεά πολη
Πρώτος
γιορτινός
φι λικός αγώνας
στο νέο γήπεδο
Ένα νέο, όμορφο και λειτουργικό γήπεδο ποδοσφαίρου, που ανακαινίσ θηκε ριζικά με τη φρον τίδα και τη χρηματοδότηση της Χαλκιαδάκης Α.Ε., έχουν πλέον σ τη διάθεσή τους τα ανήλικα αγόρια που φιλοξενούν ται σ το Παράρτημα Προσ τασίας Παιδιού Λασιθίου σ τη Νεάπολη Η μεγάλη κρητική εταιρεία, σ το πλαίσιο των ενεργειών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που υλοποιεί σε όλη την Κρήτη, ανέλαβε την πρωτοβουλία και κάλυψε το κόστος των απαραίτητων εργασιών ανακαίνισης του παλιού γηπέδου, παραδίδοντας σ τα παιδιά έναν χώρο ασφαλή και λειτουργικό, έτοιμο να φιλοξενήσει όλα τα ποδοσφαιρικά τους όνειρα. Ένα γήπεδο ποδοσφαίρου με νέο χλοοτάπητα και τέρματα, έναν όμορφο χώρο άθλησης και διασκέδασης για τους μικρούς ποδοσφαιρισ τές της Δομής.
Όλα ξεκίνησαν όταν οι άν θρωποι της Χαλκιαδάκης Α Ε επισκέφτηκαν το Παράρτημα Προσ τασίας Παιδιού Λασιθίου και συζήτησαν με τη Διευθύν τρια Φαϊτού Αν τωνία για τις ανάγκες των παιδιών. Το συγκεκριμένο έργο αγκαλιάσ τηκε αμέσως απ’ όλη την ομάδα της Χαλκιαδάκης Α.Ε., που δρομολόγησε άμεσα τις εργασίες ανακαίνισης του γηπέδου και τώρα πλέον είναι έτοιμο για χρήση.
Για τον σκοπό αυτό διοργανώθηκε τη Δ ευτέρα 22 Απριλίου, στις 15:30, μια γιορτή για να εγκαινιαστεί το νέο γήπεδο, ένας φι λικός αγώνας μετα ξύ της Ελίτ Ακαδημίας της ΠΑΕ ΟΦΗ
Ηράκλειο 2024
Για 6η συνεχόμενη χρονιά
υπερήφανοι χορηγοί σ τη
1925, της Αθλητικής Ένωσης Νεάπολης (ΑΕΝ) και φυσικά των μικρών πρωταγωνισ τών, των παιδιών που φιλοξενούν ται σ τη Δομή Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η κυρία Πολυχρονάκη Γεωργία, Αν τιδήμαρχος Νέας Γενιάς και Εθελον τισμού Δήμου Αγίου Νικολάου, ο κύριος Δημήτρης Γαλανάκης, Πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Νεάπολης, η κυρία Χρισ τίνα Χαλκιαδάκη, Διευθύνουσα Σύμβουλος της Χαλκιαδάκης ΑΕ, και παίκτες από την πρώτη ομάδα της ΠΑΕ ΟΦΗ 1925 και της ΑΕΝ
Μια γιορτή για τα παιδιά. Για όλα τα παιδιά!
Το Κέν τρο Προσ τασίας του Παιδιού Λασιθίου
Ξεκίνησε τη λειτουργία του μετά τον πόλεμο, το 1947, ως «Οικοκυρική Σχολή» Το 1970 μετατράπηκε σε «Οικοτροφείο Κατωτέρων και Μέσων Σχολών» και το ίδιο έτος αναγνωρίσ τηκε επισήμως ως Μονάδα Κοινωνικής Φρον τίδας, με την επωνυμία «Παιδόπολη Νεάπολης».
Σκοπός της δομής είναι η προσ τασία, η φρον τίδα, η ψυχοσυναισθηματική σ τήριξη των παιδιών, η κατά το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία τους για την ομαλότερη επανένταξη τους σ το ευρύ κοινωνικό πλαίσιο, η μόρφωση και η επαγγελματική τους αποκατάσ ταση μετά την αποχώρησή τους από τη Δομή.
Τα φι λο ξ ε νούμε να παιδιά προέρχον ται τόσο α πό την Κρήτη όσο και από άλλα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού
Από τον Νοέμβριο του 2011 μετονομάσ τηκε σε Κέν τρο Προσ τασίας Παιδιού Λασιθίου
Διαβάσ τε περισσότερα για το πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Χαλκιαδάκης Α Ε ακολουθών τας τον σύνδεσμο: https://xalk iadak is.gr/dipla-sou
μεγαλύτερη γιορτή μαζικού
αθλητισμού της πόλης μας.
Ημερίδα : Ο ρόλος της Διαπίσ τευσης σ την οικονομική ανάπτυξη, την ασφάλεια και το π ε ρ ι β ά λ λ ο ν. Συ μ μ ε τ ε ί χα μ ε σ τ ην π ο λυ θ ε μ α τ ι κ ή η μ ε ρ ί δ α π ο υ δ ι ο ρ γ αν ώ θ η κ ε α πό το Ε θ ν ι κό Σύ σ τ η μ α Δ ι απ ί σ τ ε υ σ η ς ( Ε . Σ Υ. Δ . ) , μ ε θ έ μ α « Η δια πίσ τευ ση σ τον πρ ωτογε νή τομέα παραγωγής και σ την μετα ποίηση, ω ς
μέσο εξασφά λισης της ποιότητας και προ ώθησης των εξαγωγών » Η Διευθύνουσα Σύμβουλος της εταιρείας μας Χρισ τίνα Χα λκιαδάκη αναφέρθηκε σ τις πισ τοποιήσεις της εταιρείας μας και σ του ς τρόπου ς με του ς οποίου ς διασφαλίζουμε την ποιότητα των προϊόν των για τους πελάτες μας.
14ο Fo o d Retail C onference: «Εργασιακή Κουλτούρα και Εταιρική Διακυβέρν ηση ω ς βασικοί π υλώνες του loyalty των εργαζομένων». Ο διε υθ υν τής marketing της εταιρείας
μας Μιχά λης Τζαγ καρ άκης παρ ουσίασε το πώ ς έχουμε καταφέρει οι εργαζόμενοι μας να παραμένουν αρκετά χρόνια δίπλα μας, με υψηλά ποσοστά ικανοποίησης, εφαρμόζοντας τις αξί ες και δρ άσεις εταιρικής κοινωνικής ε υθ ύν ης, με έμφ ασ η στη σωστή εταιρική διακυβέρνηση.
12o Παγκρήτιο Forum Προώθησης Κρητικών Προϊόντων: «Προ ώθηση Κρητικών Προϊόντων σ τα Κρητικά Ξε νοδοχεία και τα Δίκτυα Διανομής–Super Markets»
Γεύσεις Κρήτης: Με υπερηφάνεια από την Κρήτη για όλη την Ελλάδα.
Οι άν θρωποί μας από τα καταστήματα Χα λκιαδάκης Γεύσεις Κρήτης βρέθηκαν στην Κρήτη όπου επισκέφθηκαν το μανάβικο στις κεντρικές αποθήκες, το μεγα λύτερο κατάστημά μας, το Max Αλικαρνασσού, ένα τ υροκομείο για να δουν από κοντά την τ υροκόμηση, καθώς κι ένα αρτοποιείο για να παρακολουθήσουν τη διαδικασία παραγωγής παξιμαδιού. Γνώρισαν παραγωγούς, γέμισαν γνώσεις, απόλαυσαν τοπική ρακή και επέστρεψαν στην Αθήνα με κρητικό αέρα, έτοιμοι να προσφέρουν ακόμη περισσότερα και να μεταφέρουν άρωμα και αγνά προϊόντα Κρήτης σε όλη την Ελ λάδα
www.kritis.gr
Συμμετείχαν παραγωγοί κρητικών αγροτικών προϊόντων, ενώ την εταιρεία μας εκπροσώπησαν από την Εμπορική Διεύθυνση η Ειρήνη Χαριτωνίδη, ο Χρήσ τος Smith και ο Πολύβιος Πα παδάκης, οι οποίοι ήρθαν σε επαφή με τους παραγωγού ς. Η σ τήρι ξη της τοπικής αγροδιατροφικής α λυ σίδας α ποτε λεί βασική σ τρατηγική ε πι λογή της εταιρείας μας.
>
Έκθεση Freskon 2024: Συμμετείχαμε και φέτος στη Διεθνή Έκθεση Φρέσκων Φρ ούτων και
Λαχανικών στη Θεσσα λονίκη με εκπρ ο σώπου ς μας τον υπεύθ
«Δυναμωτικό» για τις εγκύους με συμβολικές προεκτάσεις, δροσερικό για τους βουκόλους, μα και υλικό για ιδιαίτερα πιάτα, προσαρμοσμένα σ τη λογική και την ευρηματικότητα του κρητικού διατροφικού πολιτισμού. ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ
Έρχον ται α χάνει το ζωηρό πράσινο υφερά βλασ τάρια σ τ ’ αμπέλ ίγο κόκκινο, λίγο μελί, λίγο Απρί λη και Μάη, αρχίζουν να λιγοσ τεύουν τα χόρτα, εκείνα που πλουτίζουν τα πιάτα των Κρητικών και δημιουργούν την ιδιαιτερότητα του κρητικού διατροφικού μας πολιτισμού. Οι ραφανίδες έχουν αν θίσει και μεσ τώσει από καιρό, το ίδιο και οι γαλατσίδες και οι κάθε λογής ποικιλίες του ραδικιού, το ίδιο και τα υπόλοιπα είδη της πλούσιας χλωρίδας του νησιού.
Μεταβατική εποχή για τον φυσικό κόσμο, κρίσιμη και για το τραπέζι των παλιών Κρητικών Σε άλλους καιρούς, τότε που κύριο χαρακτηρισ τικό της διατροφής ήταν η ε ποχικότητα (το κάθε πράμα σ τον καιρό του), η γη σ ταματούσε σ ταδιακά να τροφοδοτεί με την ολόφρεσκη εδώδιμη χλωρίδα της την ευρηματικότητα της νοικοκυράς, αυτής της αληθινής δημιουργού του γασ τρονομικού θαύματος που χαρακτηρί ζ ει την κρητική κουζίνα. Την έ λλειψη των λοΐσιμων χορταρικών ανα πλήρ ωναν σ ταδιακά τα κα λλιεργημένα σε κήπους· αγροτικό νοικοκυριό χωρίς το περβόλι του δεν νοείται. Τα κηπευτικά του κα λοκαιριού αρχίζουν να αναπτύσσον ται τον Μάη και διατηρούν ται μέχρι αργά το φθινόπωρο, την ε ποχή που φυτεύον ται τα χειμωνικά (πράσα, σ πανάκια, σέ λινα κ α ) Και εδώ ακριβώς έρχεται η σοφία της φύ σης να πυροδοτήσει την ε πινοητικότητα των αν θρ ώπων και να δημιουργήσει πρότυπα ζωής Τίποτα δεν πετιούν ταν σε πα λαιότερες ε ποχές και τί ποτα δε ν πήγαινε χαμέ νο! Η ν ο ι κο κ υ ρ ά τ η ς Κ ρ ή
τους τρυφερούς βλασ τούς της αμπέλου, μεγάλη πια, κον τά σ τα 90, και να συλλογιέται τα «φαγητά της φτώχειας». Έτσι νόμιζαν κάποτε οι άν θρωποι, φαγητά της φτώχειας θεωρούσαν τον ανεκτίμητο πλούτο των χορταρικών που έθρεψ αν γε νιές και γε νιές, ίσως επειδή όλα τούτα καταναλώθηκαν σε ύψισ το βαθμό κατά την περίοδο της να ζισ τικής κατοχής (19411945). Και έ λε γε η θεία Κα λλιώ τόσα και τόσα για ένα είδος που ο σημερινός άν θρωπος με τόση ευκολία - ίσως και με κάποια δόση απερισκεψίας - το παραγκώνισε Και μι λού σε για αμπελοβλάσ ταρα βρασ τά, για βάζα γεμάτα τουρσί, για εξαιρετικού ς συνδυ ασμού ς με κρέας, με χοχλιού ς, ακόμη κα ι μ ε ρ ύ ζ ι , μ ε χό ν τρ ο , μ ε ό σ πρ ι α «Όπω ς και τα ά λλα χορταρικά, παιδί μου».
Έτσι ζούσαν κά ποτε οι άν θρωποι τ η ς υ π α ί θ ρ ο υ. Κ ι έ τ σ ι π ο ρ ε ύ ο ν τ α ν ολόκληρο τον χρόνο. Μα και οι κάτοικοι της πόλης τα ίδια έκαναν. Τα σημερινά πυκνοκατοικημένα προάστια του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου, των Χανίων ήταν μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα χωράφια κι αμπέλια· λίγο έξω α πό τα τείχη των οχυρωμένων ασ τικών κέντρων άρχιζε το πανηγύρι της φύσης, φυτά και λουλούδια παν τού, σκιρτούσε ο τόπος από ζωή Έπαιρναν, λοι πόν, τα κα λάθια του ς, έβγαιναν στα χωράφια και ποτέ δεν τα έφερναν άδεια Τούτη την εποχή, που τ ’ αμπέ λια είναι σ την πιο κα λή του ς ώρα, έκοβαν φύλλα και βλασ τού ς φρον τίζον τας πρώτα να μη βλάψουν το κλήμα. Ήξ εραν να φρον τί ζουν τ ’ αμπέ λια, ήξ εραν πότε ήθε λαν «κουτσοκόρφισμα» για να μπορέσουν να κρατήσουν τα νιογέν νητα σ ταφύλια, ήξεραν και πόσα σ ταφύλια έπρεπε να αφήσουν σ το κάθε βλασ τάρι για να πετύχουν πλού σια παραγωγή και καλής ποιότητας φρούτα Και ό,τι περίσσευε από τα μαγειρέματα της ημέρας φρόν τι ζαν να το α ποθηκεύσουν
ιδιαίτερη αγάπη
αμπελοβλάσταρα
γ ι ’ α ρ γ ό τ ε ρ α Τ α τρ υ φ ε ρ ά α μ π ε λ οβ λά σ ταρα τα έβραζαν λίγο σύμφωνα
Δυναμωτικό
για τις εγκύους!
Σε πολλές περιοχές της Κρήτης τα αμπε λοβλάσ ταρα ονομ ά ζ ο ν τ α ι κά β ο ι .
Ί σ ω ς ε πει δ ή εί ν α ι α υ τά πο υ σ υ γ κρ ατο ύ ν το κ λή μ α τα α πλ ώ ν ον τα ς σ υ χ ν ά το υ ς έ λι κ έ ς το υ ς . Κ ά β ο ι , β έ βαια, λέγον ται οι με γά λοι βλασ τοί ά λλων φυτών, αναρριχώμενων και μη, όπως της κοινής κολοκυθιάς, της νεροκολοκυθιάς (τσουκιάς), του αγγουριού κλπ Παλαιότερα, πριν αρχίσουν να χρησιμοποιούν ται ευρέω ς τα αγροχημικά, τα τρυ φερά βλασ τάρια της αμπέ λου ήταν το προσφιλές προσφάι των παιδιών που βρίσκον ταν για κά ποιου ς λόγου ς σ την εξοχή, ακόμη και σ τις ανοι ξιάτικες εκδρομές των σχολείων της υπαίθρου. Τα έτρ ωγαν ωμά, ά λλοτε ξ εφλου δισμέ να και ά λλοτε όχι. Τα «βουκολάκια» της Κρήτης, τα αγροτόπαιδα που α πό πολύ νωρίς μυ ούν ταν σ το με γά λο παιγ νίδι της ε π ι β ί ω σ η ς , ή ξ ε ρ α ν ν α α ξ ι ο π ο ι ο ύ ν κάθε γέννημα της γης. Και τα αμπελοβλάσ ταρα, όταν και όποτε τα έβρισκαν, ήταν ανάμεσα σ ’ αυτά που συνέθεταν το καθημερινό κολατσιό του ς Άλλες ε ποχές, ζωή σ τερημέ νη, α λλά με τις μικρές και τις με γά λες χαρές της Θυμάμαι κι ε γώ μια γερον τική παρέα, παλιοί βοσκοί και ρεσπέρηδες όλοι, να σιγοπίνουν τσικουδιά σ το καφενείο έχον τας για μοναδικούς μεζέδες ε λιές, αγκινάρες και τρυ φερού ς βλασ τούς αμπελιού.
Οι αγροτικές κοινωνίες θεωρούσα ν « δ υ ν α μ ω τ ι κ ά » τ ’ α μ π ε λ ο β λ άσ ταρα και γι’ αυτό τα πρόσφεραν σ τις γυναίκες που εγκυμονούσαν. Είναι πιθανόν να υποκρύπτεται κάποιας μορ-
Αρχαία καλλιεργητική φρον τίδα των αμπελουργών ήταν το συσ τηματικό κουτσοκόρφισμα (κορφολόημα). Το αναφέρει σαφέσ τατα ο Σωτίων σε ένα απόσπασμα που διέσωσε ο Βυζαν τινός λόγιος Κασσιανός Βάσσος, συσ τηματικός συλλέκτης γεωπονικής ύλης σ τα χρόνια του Κωνσ ταν τίνου του Πορφυρογέννητου (10ος αιώνας):
«Τα βλασ τάρια που περισσεύουν πρέπει να τα κόβουμε όταν είναι τρυφερά ακόμη και έτσι αερίζεται καλά το κλήμα Το κορφολόγημα γίνεται με το χέρι και χωρίς ζόρι -γιατί είναι τρυφερά τα βλασ τάρια - όποιος ξέρει να κλαδέψει ξέρει και να κορφολογήσει » (μτφ Επ Μαλαίνου, 1930)
Όπως είναι μάλλον αναμενόμενο, ο Σωτίων δεν ενδιαφέρεται για τη χρήση των αμπελοβλάσ ταρων αφού ασχολείται κατά κύριο λόγο με τις καλλιεργητικές τεχνικές. Ποιος, όμως, μπορεί να πισ τέψει ότι ένας πολιτισμός που ήξερε να αν τλεί πλούτο κι εμπνεύσεις από τη γη του θα μπορούσε να αφήσει αναξιοποίητο αυτό το θαυμάσιο μέρος της αμπέλου; Η ανάγκη δημιούργησε τον γασ τρονομικό μας πολιτισμό. Η ανάγκη και η ευρηματικότητα των γυναικών, η τόλμη τους να συνδυάζουν υλικά, να επινοούν μαγειρικές τεχνικές, να α ξιοποιούν όλα όσα παρέχει α πλόχερα η γη του ς. Και τούτα τα τα πεινά τρυφερά βλασ τάρια του αμπελιού προσθέτουν μια πρωτόγνωρη υπόξινη γεύση στα φαγητά με μια παλέτα εν τυπωσιακών αρωμάτων που η απλότητα της κρητικής κουζίνας ήξ ερε να τα διατηρήσει χωρίς υπερβολικά καρυκεύματα, χωρίς τα περίεργα «ενισχυτικά της γεύσης»προϊόν τα της χημικής βιομηχανίας - που συναν τάμε όλο και πιο συχνά σ τη σύγχρονη εσ τίαση Γιατί κύριο χαρακτηρισ τικό αυτής της κουζίνας είναι η καθαρότητα των γεύσεων Εμπειρίες πολλών αιώνων κρύβον ται πίσω α πό το κάθε απλό λαϊκό πιάτο Είχε ιδιαίτερη αγάπη σ τα αμπελοβλάσ ταρα η θεία Καλλιώ. Μα, θαρρώ, πως μορφές σαν κι εκείνη ζούσαν χιλιάδες σε τούτο το νησί. Γυναίκες
Τ ’ ΑΜΠΕΛΟΒΛΑΣΤΑΡΑ
ξει σ το πρόγραμμά της τον παραδοσιακό μας πολιτισμό Όχι σαν κάτι ξεφτισμέ νο και παρ ωχημέ νο, όχι σαν ανάμνηση πα λαιών ημερ ών, όχι σαν άψυχες φολκλορικές «αναβιώ σεις», α λλά ως μια ζώσα διαχρονική εμπειρία, ως σ τάση ζωής και ως σοφία που εμπνεύσ τηκε από τη φύση και σεβάσ τηκε τη φύ ση, που σεβάσ τηκε τον πλάσ τη του κόσμου, που πρόσφερε σ του ς θεού ς τα πρ ώτα γε ν νήματα, σ ταφύλια και μέλι και κρασί και λάδι Όπως ακριβώς γίνεται ακόμη και σήμερα με τις απαρχές σ τους ιερούς μας ναούς
Παρασυρθήκαμε, όμως Για αμπελοβλάσ ταρα ξ εκινήσαμε να μι λάμε και μας κατέκλυσε το συναίσθημα, και μας παρέσυρε η ανάγκη να αν τισ ταθούμε σ την κατασ τροφική ομογενοποίηση των πολιτισμών. Γιατί κι αυτά τα ταπεινά μας αμπελοβλάσ ταρα μαθήματα ζωής συν θέτουν. Δ είχνουν τον τρόπο να ζήσουμε. Δ είχνουν ακόμη πως η αυτάρκεια είναι πλούτος, πλούτος και η αρμονική συνύπαρ ξη με τη φύση Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, έρχον ται την ε ποχή της μετάβασης λες και υπακούνε σε κά ποιο προαιώνιο σχέδιο με σ τόχο να μην λείψει σε δύ σκολες ε ποχές η τροφή Λίγο αργότερα τα βλασ τάρια της αμπέλου σκληραίνουν, δεν έχουν πια την πρώτη τους τρυφεράδα και δεν είναι εύκολο να μαγειρευτούν. Δ εν γ νωρίζουμε πολλά σήμερα για τη χρήση του ς σ την αρχαιότητα, θεωρούμε όμω ς αδύνατο να μην α ποτε λού σαν βρώσιμο είδος, όπως τουλάχισ τον διδάσκει η δημώδης εμπειρία. Σε άλλες ε ποχές, μέχρι και τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, οι αμπε λουργοί έτρ ωγαν ωμά σαν προσφάι τα βλασ τάρια των αμπε λιών Το ίδιο και τα παιδιά που ασχολούν ταν με ξωτάρικες εργασίες Τα ξ εφλού δι ζαν και τα γεύον ταν
μεγάλο πανηγύρι των
Την ίδια περίπου εποχή, Απρίλιο πάλι, αρχίζει το μεγάλο μαξούλι των αμπελόφυλλων Σπουδαία τροφή και τούτα, βασικό υλικό για περίτεχνα παρασκευάσματα της λαϊκής κουζίνας σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο Μακρά η διαδρομή τους σ τη μαγειρική, ανάλογη με τις σπάνιες γασ τρονομικές αρετές τους Κι εδώ να σημειώσουμε πως ακόμη και οι σημερινοί ν τολμάδες έχουν το γενεαλογικό τους δέν τρο Πρόγονοί τους τα παρασκευάσματα των αρχαίων, ακόμη και τα εδέσματα που τυλίγονταν σε συκόφυλλα Μπορεί να φαίνεται παράξενο σήμερα, μα και τα τραχιά φύλλα της συκιάς είχαν τη θέση τους σ τις κουζίνες των αρχαίων. Τα έβραζαν πρώτα σ την άλμη για να ξεπικρίσουν, κατόπιν τα γέμιζαν με ένα μείγμα από γάλα, μέλι, σιμιγδάλι και λίπος και τα μαγείρευαν. Έτσι τουλάχισ τον μαρτυρούν οι πηγές.
Χρωσ τάμε ένα εκτενέσ τερο άρθρο σ τα ν τολμαδάκια, σ τα γεμισ τά και, ειδικότερα, σ τους άκρως ευρηματικούς ν τολμάδες της Κρήτης. Μπορεί να κατανοήσει κανείς κα λύτερα την ιδιαιτερότητα του κρητικού διατροφικού πολιτισμού αν αναλογισ τεί με πόσων ειδών φύλλα τυλίγεται το ρύζι, ο χόντρος ή ο κιμάς γι’ αυτό το σπουδαίο φαγητό. Ακόμη και φύλλα πλατύφυλλου βασιλικού χρησιμοποιούν ται!
Ασ πίδα ζωής!
Με τούτες τις σκέψεις αναζήτησα σε σοβαρές επισ τημονικές μελέτες κάποια σ τοιχεία για τα φύλλα και τους βλασ τούς της αμπέλου Και έμεινα έκθαμβος
Τι πολυφαινόλες, τι άλλα αν τιοξειδωτικά, τι βιταμίνες, τι πλήθος πολύτιμων
για την υγεία ιχνοσ τοιχείων! Τα αν τιοξειδωτικά που αποτελούν τη μεγάλη ασπίδα του αν θρώπου απέναντι σε καρδιαγγειακά νοσήματα, σε νεοπλασίες και τόσα άλλα δεν βρίσκον ται τόσο σ τα μπουκαλάκια των φαρμακευτικών εταιριών όσο σ τα ταπεινά γεννήματα της γης. Δηλαδή σε μια ισορροπημένη διατροφή, σ την αξιοποίηση της χλωρίδας, σ τα φρούτα, σ τα λαχανικά, σ τα χορταρικά, σε όλα αυτά που συν θέτουν την ποικιλομορφία του ωραίου πλανήτη μας. Δεν θέλω να επεκταθώ σ τα αντιοξειδωτικά και τις πολύτιμες ουσίες που η χλωρίδα προσφέρει, το αφήνω σ τους πιο ειδικούς, διατροφολόγους και τεχνολόγους τροφίμων. Η δική μας φιλοδοξία, γράφον τας τούτο το σύντομο άρθρο, περιορίζεται σ το να προσφέρουμε κάποιας μορφής προβληματισμό σ τον σύγχρονο αναγ νώσ τη, τον πολυδιασ πασμένο σε πολλα πλά ερεθίσματα Ίσως και έμπνευση Απρίλης είναι, εποχή των τρυφερών αμπελοβλάσ ταρων Ποιος αν τέχει σ τον πειρασμό να μην δοκιμάσει;
Και σ υν ταγ ές... Ακολουθούν σ υνταγές με αμπελοβλάσταρα. Προέρχονται από τα βιβλία του Νίκου και της Μαρίας Ψι λάκη «Κρητική Παρ αδ ο σ ι ακή Κου ζίν α» και «Ε λαι όλαδ ο – Ο πολιτισμός της Ελιάς».
Κρέας με αμπελοβλάσταρα
1,5 κι λό κρέας (αρνί ή κουνέλι ή λαγό) σε μερίδες
½ κούπα ελαιόλαδο
1 μεγά λο ξερό κρεμμύδι ψι λοκομμένο ή
5-6 φρέσκα κρεμμυδάκια ψι λοκομμένα
½ κούπα κρασί
½ κι λό αμπελοβλάσταρα (τις τρυφερές κορφές
με τα φύλ λα και τους έλικες)
½ κι λό ραδίκια (προαιρετικά)
1 ματσάκι άνηθο ψι λοκομμένο
1 ματσάκι μαϊντανό ψι λοκομμένο χυμό 1 λεμονιού
α λάτι, πιπέρι
Κόβομε τα αμπελοβλάσταρα στο σημείο που σπά ει εύκολα, τα π λένομε και τα ζεματάμε σε κατσαρόλα με νερό που βράζει για 5 λεπτά Σουρώνομε Σε μια κατσαρόλα ζεσταίνομε το ελαιόλαδο και τσιγαρίζουμε το κρέας να ρ οδίσει απ ’ όλες τις π λε υρές Πρ οσθέτομε το κρεμμύδι, τσιγαρίζομε λίγο και σβήνομε με το κρασί. Ρίχνομε νερό να σκεπαστεί το φαγητό. Αλατοπιπερώνομε και βράζομε σε μέτρια θερμοκρασία μέχρι να μισοψηθεί, 40 λεπτά περίπου. Προσθέτομε τα αμπελοβλάσταρα, τον μαϊντανό και τον άνηθο και βράζομε άλλα 20 λεπτά. Ρίχνομε και το λεμόνι και σβήνομε τη φωτιά.
Βραστή σα λάτα με αμπελοβλάσταρα
½ κι λό βλαστούς αμπελιού
2 κουτα λιές ψι λοκομμένο μαϊντανό
1 κουτα λιά δυόσμο ψι λοκομμένο
1 κουτα λιά ψι λοκομμένο άνηθο
α λάτι, ελαιόλαδο
Πλένομε τα αμπελοβλάσταρα και τα βράζομε σε α λατισμένο νερό να μα λακώσουν Στραγγίζομε και σερβίρομε περιχύνοντας ελαιόλαδο κατά βούληση και πασπα λίζοντας μαϊντανό, δυόσμο και άνηθο
Σοφεγάδα με χοχλιούς χοχλιοί με βλίτα (σούχλια, κα λικωτά ή μωροβολικά)
Το κα λοκαίρι, που δεν υπάρχουν πολλά χορταρικά, παρά μόνο τα κα λλιεργήσιμα στους κήπους της Κρήτης, οι νοικοκυρές προσπαθούσαν να χ ρησιμοποιήσουν όλα τα προϊόν τα της τοπικής παραγ ωγής για να πλουτίσουν το τραπέζι τους. Οι λιανοχοχλιοί σοφεγάδα είναι ένα νόστιμο κα λοκαιρινό φαγητό, συνηθισμένο σε όλη την Κρήτη. Στα Αστερούσια λέγεται σούχλια, στην Ιεράπετρα κα λικωτά, ενώ στη Βιάννο μωροβολικά Λέγεται έτσι γιατί χ ρησιμοποιούν ται μωρά λαχανικά (αμπελοβλάσταρα, κολοκυθότρουλες, κρεμμυδόφυλλα, σκορδόφυλλα κ ά )
½ κι λό χοχλιοί
½ κούπα ελαιόλαδο
2-3 φρέσκα κρεμμυδάκια χοντροκομμένα
2-3 σκορδόφυλ λα χοντροκομμένα
½ κι λό κολοκυθοκορφάδες ή κολοκυθότρουλες
(τρυφερά φύλ λα, κολοκυθάκια και αν θουλάκια)
150 γραμ. αμπελοβλάσταρα
1-2 πατάτες
½ κι λό βλίτα
2-3 φύλ λα σέσκουλα
½ κι λό ντομάτες ψι λοκομμένες ή χυμό 1 λεμονιού
½ ματσάκι μαϊντανό ψι λοκομμένο
α λάτι, πιπέρι
Ετοιμάζομε τους χοχλιούς: τους βράζομε σε νερό με ένα κουτα λάκι α λάτι για 5 λεπτά και του ς π λένουμε πολύ κα λά αφαιρώντας μεμβράνες και ά λ λες ακαθαρσίες. Πλένομε και καθαρίζομε τις κολοκυθοκορφάδες Αφαιρούμε τις ίνες από τα κοτσάνια και τα κόβομε σε μικρότερα κομμάτια Χαράζομε τα κολοκυθάκια Πλένομε και τα υπόλοιπα λαχανικά και τα χοντροκόβομε Καθαρίζομε τις πατάτες και τις κόβομε σε φέτες Ζεματάμε τα βλίτα για 5 λεπτά και τα στραγγίζομε Σε μεγά λη κατσαρόλα ζεσταίνομε το ελαιόλαδο και τσιγαρίζομε λίγο τα κρεμμυδάκια και τα σκορδόφυλλα Προσ θέτομε του ς χοχλιού ς, του ς τσιγαρί ζομε 5 λεπτά και ρίχνομε τις κολοκυθοκορφάδες, τα αμπελοβλάσταρα, τις πατάτες και τη γούλα. Αφού βράσουν 10 λεπτά, ρίχνομε και τα βλίτα, τις ντομάτες, τον μαϊντανό, αλάτι, πιπέρι και 1 κούπα νερό. Σκεπάζομε την κατσαρόλα, χαμηλώνομε τη θερμοκρασία και αφήνομε να βράσουν μισή ώρα περίπου να μείνει το φαγητό με το λάδι του και πολύ λίγο ζουμί. Κατά τη διάρκεια του βρασίματος δεν ανακατεύομε το φαγητό, απ λά κουνάμε την κατσαρόλα. Αν τί να χ ρησιμοποιήσομε ν τομάτα, μπορούμε να περιχύσομε στο τέλος το φαγητό με τον χ υμό 1 λεμονιού ή να ετοιμάσομε αυγολέμονο: Χτυπάμε τα ασπράδια και συνεχίζομε με τους κρόκους, το λεμόνι και σιγά-σιγά προσθέτομε ζουμί από την κατσαρόλα μέχ ρι να ισορροπήσει η θερμοκρασία Σβήνομε τη φωτιά, περιχύνομε το φαγητό με το αυγολέμονο και κουνάμε την κατσαρόλα να πάει παντού
Χοχλιοί βραστοί με βλαστούς αμπελιού
½ κι λό χοχλιούς
½ κι λό αμπελοβλάσταρα
½ κι λό σταφυλινάκους, καυκα λήθρα ή μάραθο
α λάτι
½ κούπα ελαιόλαδο
2 κουτα λιές ξίδι (προαιρετικά)
Ετοιμάζομε τους χοχλιούς όπως παραπάνω.
Βάζομε νερό με α λάτι σε μια κατσαρόλα και, όταν βράσει, ρίχνομε του ς βλαστού ς και τα χόρτα. Βρ άζομε 10 λεπτά, ρίχνομε τους καθαρισμένους χοχλιούς και βράζομε ά λ λα 15 λεπτά.
Σερβίρομε το φαγητό σε πιατέλα περιχ υμένο με ελαιόλαδο και λίγο ξίδι, αν θέλομε.
ε πεισόδια και τα φονι κά σ τα πρ ώτα μεγ ά λα
Απόκριες σ την τουρκοκρατούμενη Κρήτη, δεκαετία 1880:
Στα Χανιά μεταμφιεσμένοι και μη τολμούν να τραγουδήσουν σε καφενείο το «Κοφτερό σπαθί» που σφάζει τον Τούρκο…
Καυστικά σ χόλια στον τουρκικό τ ύπο.
Στην Απάνω Ρίζα σημειώνεται φονική σ υμπ λοκή
Στο Μεγά λο Κάστρο ξεσηκωμένοι κατάδικοι των φυλακών σκοτώνουν
έναν αν υποψίαστο χριστιανό σ υγκρατούμενό τους ζητώντας
εκδίκηση για τα αποκριάτικα επεισόδια του Ζαρού
Τα επόμενα χρόνια οι τολμηροί καλν τιριμιτζήδες
οργανώνουν το πρώτο κασ τρινό καρναβάλι.
Έτσι αρχίζουν οι δημόσιοι αποκριάτικοι εορτασμοί σ ’ εποχές μεγάλων εν τάσεων, προκλήσεων
και συνεχών ρήξεων.
ΥΠΕΡ ΑΝΟΙΞΗ 2024
Μπορεί μια αποκριάτικη εκδήλωση να εξελιχθεί σε πράξη αντίστασης και να εκφράσει καίρια αιτήματα μιας καταπιεσμένης κοινωνίας; Συνέβη στην Κρήτη, στο Ηράκ λειο, κατά τη δεκαετία του 1880. Τότε που οργανώθηκαν τα πρώτα καρναβά λια της πόλης με τη σ υμμετοχή κυρίως των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και με πρωταγωνιστές τους περίφημους κα λντιριμιτζήδες. Εορτή με ανατρεπτικό περιεχόμενο η Αποκριά, εορτή ελευθεριότητας με αρχέγονες καταβολές, έδωσε την αφορμή στους ακατα λάγιαστους Κρητικούς να κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε μιαν οθωμανοκρατούμενη πόλη, ανοίγοντας ένα καινούργιο κεφά λαιο στην τοπική ιστορία
Στις 8 Μαρτίου 2024, σε διά λεξη που οργανώθηκε από την Αντιδημαρχία Πολιτισμού Ηρακ λείου (Ρένα Παπαδάκη) σε σ υνεργασία με τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, ανέπτ υξα το θέμα «Οι περιπέτειες της καστρινής Αποκριάς». Σε τούτο το κείμενο αναφέρονται κυρίως λεπτομέρειες που δεν χώρεσαν σ ’ εκείνη την εξαιρετικά επιτ υχημένη εκδήλωση, καταχωρούνται όμως και εκτενή αποσπάσματα της ομι λίας
Σε πα λαιότερες εποχές
Μέχρι τη δεκαετία του 1880 οι Απόκριες στις πόλεις της Κρήτης ήταν μια απλή εορτή που άρχιζε με τον καθιερωμένο εκκλησιασμό της Τυρινής και τέ λειωνε με τις βραδινές οικογενειακές μαζώξεις και τα τραπέζια σ τα σπίτια. Το ίδιο και η Καθαρή Δευτέρα άρχιζε και τέλειωνε χωρίς κανένα ιδιαίτερο γεγονός, μονάχα με αυσ τηρή νησ τεία. Ούτε λόγος εκείνα τα χρόνια για έξοδο σ τον δημόσιο χώρο. Μόλις μετά τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισαν κάποιοι να πηγαίνουν σ την Τρυπητή του Ηρακλείου και σ τη Νέα Χώρα των Χανίων για τα κούλουμα. Όσοι τολμηροί αποφάσιζαν να μασκαρευτούν το έκαναν με μύριες όσες προφυλά ξ εις προσέχον τας μην προκαλέσουν τον οθωμανικό όχλο, που αναζητούσε διαρκώς ευκαιρίες για βιαιοπραγίες και ταραχές
Στα χ ω ρ ι ά τα πρ ά γ μ α τα ήτα ν κά π ω ς δ ι α φ ορ ε τ ι κά , ι δ ια ί τ ε ρ α σ ε α υ τά π ο υ δ ε ν ε ί χα ν σ υ μ π α γ ή μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ι κό πλη θυσμό Οι κάτοικοι της υπαίθρου συνέχιζαν να μασκαρεύονται με προβιές και κουδούνια, να βγαίνουν στους δρόμου ς, να γλε ν τοκοπάνε και να συνεχί ζουν τη μακραίωνη παράδοση των μιμοδραμάτων, των κωμικών παρασ τάσεων και των αποκριάτικων παιχνιδιών, πολλά από τα οποία διατηρούσαν το αρχέγονο γονιμικό τους υπόσ τρωμα. Και, βέβαια, με πολλού ς υπαινιγμού ς και σ τηλιτεύ σεις των κατασ τάσεων τις οποίες βίωναν. Όλα αυτά όμω ς με προσοχή, κανέ νας δε ν ήθε λε να προκα λέσει την ισχυρή κε ντρική εξουσία.
Όπως φαίνεται, οι Απόκριες πυροδοτούσαν ένα ξέσπασμα ελευθερίας και, σε συνδυασμό με την οινοποσία των ημερών, οι Χρισ τιανοί - μεταμφιεσμένοι και μη - προχωρούσαν σε ενέργειες που δεν θα διανοούν ταν να κάμουν πριν από λίγα μόνο χρόνια. Στα Χανιά κάμποσοι Χρισ τιανοί μπήκαν τη μέρα της Αποκριάς σε τουρκικό καφενείο και άρχισαν να τραγου δούν το «Λυγηρόν και κοπ τερόν σ παθί», γ νω σ τό επαναστατικό τραγούδι της εποχής που ακουγόταν όχι μόνο σ το Ελληνικό Βασί λειο α λλά και σε όλες τις περιοχές που αποζητούσαν την ένταξή τους σ το νεοελληνικό κράτος. Αξίζει να παραθέσουμε αποσπάσματά του:
Ω, λυγηρὸν και κοπτερὸν σπαθί μου, και συ τουφέκι, φλογερὸν πουλί μου, εσείς τον Τούρκον σφάξατε, τον τύραννον σπαράξατε,
ν ᾿ αναστηθή η Πατρίς μου
να ζήση το σπαθί μου.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 τα πράγματα είχαν αρχίσει να α λλά ζουν. Μπορεί να κά π νι ζαν ακόμη τα ερεί πια που άφησε πίσω της η με γά λη τριετής ε πανάσ ταση του 1866, μπορεί να ήταν καμένες ακόμη οι ελιές, αλλά το Αρκάδι είχε ήδη γίνει παγκόσμιο σύμβολο της ελευθερίας και οι συσχετισμοί είχαν αρχίσει να αλλάζουν Μειωνόταν σ ταδιακά η ισχύς των Μουσουλμάνων, έμποροι από την Ελλάδα και πιο πολύ από τα Ιόνια νησιά (οι λεγόμενοι Ιόνιοι – Άγγλοι υπήκοοι) εγκαθίσ ταν το σ το νησί επιζητών τας επιχειρηματικές ευκαιρίες και σ την ύπαιθρο πλήθαιναν οι ριψοκίνδυνοι που αναζητούσαν αφορμές να παλέψουν για να κάνουν το όνειρο πράξη.
Σπαθί μου, σαν σ ᾿ ακούσω να γκλιγκλίζης, και συ, μαύρο τουφέκι, να βομβίζης, να στρώνον ται Τουρκών κορμιὰ, Αλλάχ! να σκούζουν τα σκυλιά, αυτ ᾿ είν᾿ η μουσική μου να ζήσῃ το σπαθί μου
[ ]
Η ώρα έφθασε, η σά λπιγξ κράζει, από χαράν σκιρτών το αίμα βράζει, το μπαμ, το μπουμ, το γλι, γλι, γλι αρχίζει να βρον τολογεί κι εγώ τους Τούρκους σφάζω, ζήτω η Ελλάς φωνάζω
Φωνὴ του Άρεως μ ᾿ ενθουσιάζει, το αίμα μου σκιρτά και αναβράζει, στον Τύρανν᾿ επαναστατώ, ζυγὸν συν τρίβω και πατώ να αποθάνω μέλλω!
Ελευθερίαν θέλω!
Το τραγούδι αυτό είχε γραφτεί σ τα χρόνια της Μεγάλης
Επανάσ τασης του 1821 και α ποδίδεται σ τον ποιητή Κωνσ ταν τίνο Κοκκινάκη από τη Χίο (1781-1831) ή σε κάποιον από τη Σάμο
Φαίνεται πω ς ήταν τόσο το πλήθος των «ε ν ευθυμία» Χρισ τιανών των Χανίων που οι Τουρκοκρήτες θαμώνες δεν τόλμησαν να αντιδράσουν. Το γεγονός, όμως, καταγγέλθηκε σ τις αρχές και λίγες ημέρες μετά η τουρκόφωνη εφημερίδα Ιν τιμπάχ δημοσίευ σε καυ σ τικά σχόλια θεωρ ών τας ότι το τραγούδι θα μπορούσε να είχε προκαλέσει επεισόδια.
Νεκρ οί και τρ αυματί ες Τα πιο σοβαρά α ποκριάτικα ε πεισόδια σημειώθηκαν την ημέρα της Αποκριάς σ τα χωριά της Απάνω Ρί ζας και πιο πολύ σ τον Ζαρό Ομάδες μασκαράδων δεν δίσ τασαν να περάσουν έξω από τα κονάκια των Τουρκοκρητικών, ακόμη και να μπουν σε καφενεία σ τα οποία σύχναζαν Άρχισαν να πίνουν και να γλεν τούν και, όπως φαίνεται, η αποκριάτικη ευθυμία επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον οικισμό. Η δημόσια εμφάνιση και η διασκέδαση σ το καφενείο προκάλεσε τις βίαιες αν τιδράσεις των Οθωμανών, τα επεισόδια φούν τωσαν και κατέληξαν σε συμπλοκή. Στο τέλος της ημέρας δυο νέοι Μουσουλμάνοι, αδέρφια από τη γνωσ τή για τη δράση της οικογένεια Μπεχλουλή ή Μπεχλουλάκη, κείτον ταν νεκροί και κάμποσοι Χρισ τιανοί βρίσκον ταν σ τα σπίτια τους βαριά τραυματισμέ νοι. Βρισκόμασ ταν ήδη σ την τε λευταία περίοδο της Οθωμανοκρατίας και η κατάσ ταση σ την ύπαιθρο ήταν εκρηκτική Τα επεισόδια επεκτείνον ταν ταχύτατα από
το ένα χωριό σ το άλλο και αυτό φαίνεται να συνέβη σ την
Απάνω Ρίζα Στο Μεγάλο Κάσ τρο σήμανε αμέσως συναγερμός. Ο διοικητής της ασ τυνομίας ταγματάρχης Χατζή Κωνσ ταν τής Ιωαννίδης έφτασε την επομένη σ τον Ζαρό συνοδευόμενος από ομάδα ένοπλων χωροφυλάκων. Με συνοπτικές διαδικασίες συνέλαβαν δυο ή τρεις χρισ τιανούς ως υπόπτους και του ς έκλεισαν σε κρατητήριο σ τις Μοίρες. Η φυλάκιση, όμως, δεν κράτησε πολύ. Τη νύχ τα ομάδες οπλισμένων Μεσαριτών τους βοήθησαν να αποδράσουν.
Οι Μπεχλουλήδες του Ζαρού ήταν μεγάλη οικογένεια και ένας αδερφός των σκοτωμένων κρατούν ταν σ τις φυλακές του Ηρακλείου καταδικασμένος σε τριετή φυλάκιση για σοβαρό ποινικό αδίκημα Οι φυλακές βρίσκον ταν τότε σ το κεν τρικό διοικητήριο της πόλης, σ το σημερινό πάρκο Θεοτοκόπουλου (ήταν σ το ισόγειο ή σ το υπόγειο της γνωσ τής σ τους Κασ τρινούς «Παλιάς Νομαρχίας» που κατεδαφίσ τηκε σ τα χρόνια του Μεσοπολέμου) Μόλις έγιναν γνωσ τά σ τους φυλακισμένους τα γεγονότα του Ζαρού ξέσπασαν εκτεταμένα επεισόδια. Ξεσηκώθηκαν οι μουσουλμάνοι κρατούμενοι και κόν τεψε να ρίξουν κάτω το κτήριο. Έσπασαν πόρτες και παράθυρα και με τα ξύλα που πήραν επιτέθηκαν εναντίον των χρισ τιανών που κρατούν ταν σ τις ίδιες φυλακές. Άλλοι έσκαψαν σε βάθος το πάτωμα ψάχνον τας κοτρόνες τις οποίες εκσφε νδόνι ζαν ε ναν τίον των χρισ τιανών συγκρατουμένων τους. Ο απολογισμός ήταν και πάλι τραγικός. Σκοτώθηκε έ νας φυλακισμέ νος χρισ τιανός ονόματι Κουτεντές από τα Ανώγεια και τραυματίσ τηκαν κάμποσοι άλλοι. Η οθωμανική διοίκηση αδυνατούσε να ε πιβά λει την τά ξη μέχρι που επενέβη ο τακτικός σ τρατός
Μπροσ τά σ’ αυτή την έκρυθμη κατάσ ταση ο Γενικός Διοικητής Κρήτης μεταθέτει αμοιβαίω ς του ς πασάδες Ηρακλείου και Ρεθύμνου Ο καινούργιος Πασάς Εσάτ Βέης έφτασε αυθημερόν σ το Ηράκλειο, έμεινε ε λάχισ τες ώρες σ το Διοικητήριο και με ισχυρή συνοδεία ξεκίνησε για τον Ζαρό Τα υπόλοιπα δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για το θέμα που πραγματευόμασ τε. Να σημειώσουμε μόνο ότι η ένταση μεταφέρθηκε σ τους δρόμους του Μεγάλου Κάσ τρου όπου συνεχίσ τηκαν οι συγκρού σεις χωρίς, όμω ς, ά λλα φονικά. Ήταν ακόμα ημέρες αποκριάς και, όπως είναι φυσικό, δεν θα μπορούσε να γίνει πλέον τίποτ ’ άλλο που να θυμίζει τη με γά λη γιορτή. Την κατάσ ταση περιγράφει η εφημερίδα ΑΠΤΕΡΑ των Χανίων με τόνους δραματικούς: «Μέγας αναβρασμός εν τη πόλει του Ηρακλείου […[ Καθ’ εκάσ την λαμβάνουν χώραν ε πεισόδια διαταράτ τον τα την ησυχίαν και την συμβίωση
τους σ την τοπική κοινωνία Ήταν δύ σκολο πια να συγκρατήσει
Την επόμενη κιόλας ή τη μεθεπόμενη χρονιά οργανώνεται το πρώτο καρναβά λι του Μεγά λου Κάστρου Έτος 1883 – οι πηγές δεν είναι και τόσο σαφείς για τη χρονολογία – κάποια μεταγενέστερα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για το 1881. Από τους πίνακες των Τούρκων αξιωματούχων και των Μητροπολιτών Κρήτης εκείνης της περιόδου φαίνεται ότι το καρναβά λι που έμεινε στη σ υλ λογική μνήμη ως κορυφαίο εθιμικό γεγονός της πόλης οργανώθηκε το 1883. Τότε υπηρετούσε ο Εσάτ πασάς στο Κάστρο και Μητροπολίτης Κρήτης ήταν ο Τιμόθεος Καστρινογιαννάκης.
Λεζάντα
Το πρ ώτο νεοασ τικό καρναβά λι του Ηρακλείου οργανώθηκε από τα κατώτερα κοινωνικά σ τρώματα, πρωτίσ τως από τους τοπικούς παληκαράδες, τους λεγόμενους καλν τιριμιτζήδες, μικρές ομάδες Χριστιανών που γύρευαν αφορμή για να αν τι παρατεθούν με αν τίσ τοιχες μου σουλμανικές ομάδες, οι οποίες δρού σαν προκλητικά δημιουργών τας συχνά προβλήματα σ τον χρισ τιανικό πληθυ σμό, και
πολύ σ
γυναίκες Κα λν τιριμιτζής είναι σ την ιδιωματική μας γλώσσα ο αργόσχολος, εκείνος που περιφέρεται ολημερίς σ τους δρόμους, σ τα καλντιρίμια, και μεταφορικά ο καβγατζής. Οι ν τόπιοι τους αποκαλούσαν και μουρμούρια και μεσημεράδες. Θα μπορούσαμε σήμερα, γνωρίζον τας τη γενικότερη δράση του ς, να μι λήσουμε για παρεκκλίνου σες κοινωνικές ομάδες. Ωσ τόσο, οι άν θρωποι αυτοί ήταν απολύτως αποδεκτοί από τους ομοθρήσκους τους, καθώς
ρούν ταν κάτι σαν ασπίδα προσ τασίας απέναν τι σ τις τουρκικές αυθαιρεσίες
Εξήλθεν ο α είμνηστος
Μητροπολίτης Τιμόθεος
Kαστρινογιάν νης, ο μέγας εκείνος Ιεράρχης, ο τόσον επιβλητικός την
μορφήν και το ήθ ος, όν και αυτοί οι Οθ ωμανοί εφοβούντο, α λ λά και
εξετίμων και εσέβοντο σ υγχρόνως.
Ο εορτασμός αποτέλεσε κορυφαίο γεγονός για την πόλη και εγγράφηκε σ τη συλλογική συνείδηση ως ανδραγάθημα και πρά ξη σ θεναρής αν τίσ τασης. Θα μπορούσε, όμως, να είχε ξ εχασ τεί αν δε ν βρισκόταν έ νας ανώνυμος νέος της εποχής να καταγράψει τις αναμνήσεις του 48 χρόνια μετά, το 1929, μάλλον αποκαθαρμένες πλέον, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Απόκριες υπό δουλείαν. Το Ηράκλειο της εποχής εκείνης ήταν μια τυπική μουσουλμανική πόλη με πλήθος μιναρέδων που υψώνον ταν πάνω από τις σ τέγες και μόλις δυο ορθόδοξους ναούς - ο Άγιος Μηνάς δεν είχε ακόμη αποπερατωθεί Είχε 20 950 κατοίκους από τους οποίους Χρισ τιανοί ήταν μόλις οι 6 361, το ένα τρίτο δηλαδή Η ανερχόμενη ασ τική τάξη του Ηρακλείου δεν φαίνεται να συμμετείχε Ήταν ε ποχή έ ν τονων κοινωνικών διεργασιών, με κύριο χαρακτηρισ τικό της – όπως εί παμε και πιο πάνω - τη σ ταδιακή μείωση της μουσουλμανικής ισχύος και την άνοδο άλλων κοινωνικών τά ξεων, γαιοκτημόνων, βιομηχάνων – με τα δεδομένα της εποχής - και μεγαλεμπόρων Αξιοσημείωτη, όμως, ήταν η συμμετοχή μικροεπαγγελματιών, μικροεμπόρων και γενικότερα μικροασ τών, ανάμεσα σ του ς οποίου ς ήταν κά ποια μέ λη της οικογέ νειας Ανεμογιάννη και ο Μιχάλης Ψωμής, Μιχάλης Καζαν τζάκης, πατέρας του συγγραφέα.
Ιδιαίτερης βαρύτητας για την εξ έ λι ξη του πρ ώτου δημόσιου αποκριάτικου εορτασμού σ τα χρόνια των Οθωμανών ήταν η συγκατάθεση της τοπικής Εκκλησίας, με τις ευλογίες της οποίας ξ εκίνησε το καρναβά λι, πράγμα που φαίνεται σήμερα μάλλον αν τιφατικό, μια και σε μεταγενέσ τερες εποχές εκκλησιασ τικοί και κυρίως παρεκκλησιασ τικοί κύκλοι, όπως ο τοπικός Μέγας Φώτιος, προσπάθησαν να καταργήσουν καρναβάλια, μεταμφιέσεις και μάσκες Ας δούμε, όμως, τους λόγους για τους οποίους η Αποκριά αυτή ξεπέρασε τα όρια μιας λαϊκής τελετουργίας και μετασχηματίσ τηκε σε γε γονός με κοινωνικά χαρακτηρισ τικά, πολιτικό περιεχόμε νο και, ε ν τέ λει, σε εκδήλω ση ρήξης: Τα πιο σημαν τικά δρώμενα του καρναβαλιού σ τρέφονταν εμφατικά εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ένας από τους πιο γνωσ τούς Κασ τρινούς, ονόματι Μπεκιάρης–Πατσούρος εμφανίσ τηκε αλυσοδεμένος παρισ τάνοντας την «αλυσσόδετον» σκλαβωμένη Κρήτη, κάποιος άλλος ονόματι Σκαν τρής ξεκούφαινε τον κόσμο φυσών τας έναν μεγάλο κόργιαλο - βούκινο φτιαγμένο με θαλασσινό κοχλία - αυτόν που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι ναυτικοί σ τα καράβια για να ακούγον ται όταν πλησίαζαν σ τα λιμάνια. Χρεια ζόταν τόλμη περισσή για να βγουν σ τον δημόσιο χώρο δρώμενα - ευθείες βολές εναν τίον του κατακτητή Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό Ένας άλλος Κασ τρινός, γνωσ τός ως Κολοκοτρ ώνης, ακολουθού σε την πομπή φορ ών τας ε λληνική φουσ τανέλα και κραδαίνον τας μια τεράσ τια σπάθα Η φουσ τανέ λα εκείνα τα χρόνια ήταν το κατ ’ εξοχήν εθνικό έ νδυμα, λαλούν σύμβολο της ελληνικότητας Το Κολοκοτρώνης θα ήταν πιθανώς παρατσούκλι εμπνευσμένο από την ελληνική επανάσ ταση και ο άν θρωπος που το έφερε, ένας ψηλός και γεροδεμένος άν τρας, ανήκε κυριολεκτικά σ το περιθώριο, ζού σε με θε λήματα και ε λεημοσύνες. Πρ ώτο μέ λημα της πομπής ήταν να κατευθυν θεί προς τη Μητρόπολη. Διαβάζω τη σχετική περιγραφή: … Πρώτη ε πίσκ εψις τω ν εορτασ τώ ν ήτο, κατά καθήκον απαράβατον, η προς την Μητρόπολιν τοιαύτη. Εξ ήλθε ν ο αείμνησ τος Μητροπολίτης Τιμόθεος Kασ τρινογιάν νης, ο μέ γας εκείνος Ιεράρχης, ο τόσον επιβλητικός την μορφήν και το ήθος, όν και αυτοί οι Οθωμανοί εφοβού ν το, αλλά και εξ ετίμω ν και εσέβον το συγχρόνως, οπόθε ν δε διήρχετο έσ πευδον, ε γειρόμενοι, να τον χαιρετήσωσι με υποκλίσεις και τεμενάδες Δεχθείς τα σέβη τω ν πανηγυρισ τώ ν, ύψωσε τους οφθαλμούς και τας χείρας προς τον ουρανόν και με την βρον τώδη αλλά μελωδικήν φω νήν του ε πεκαλ έσ θη τας ευλογίας του Υψίσ του ε π ’ αυτών, του όλου ποιμνίου του και της χειμαζομέ νης Πατρίδος Δίδων δε είτα αυτοίς νόμισμα χρυσούν, κατά τα συνηθισμέ να, όπως πίωσιν εις υγείαν του, τοις συνέσ τησε να διασκεδάσωσιν ησύχως και αξιοπρεπώς. Ευφυής και διορατικός ο επιβλητικός Μητροπολίτης είδε χωρίς παρωπίδες την αποκριάτικη εκδήλωση και δεν ενοχλ ή θ η κ ε α π ό τ ι
Η
δρόμο της
Μουσουλμάνοι ν ταήδες δεν τόλμησαν να αν τιπαρατεθούν σ το πλ ή θ ο ς τ ω ν Χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν κα ι σ το υ ς ο πλι σ μ έ ν ο υ ς π αλ η κα ρ ά δ ε ς κα ι πρ ο τ ί μ η σ α ν ά λ λ ο ν τρ ό π ο α ν τ ί δ ρ α σ η ς Α πε υ θύν θηκαν σ τον Τούρκο σ τρατιωτικό διοικητή και κατήγγειλαν τους Χρισ τιανούς λέγον τας ότι ετοίμα ζαν ταραχές Η καταγγελία έφτασε σ τον ίδιο τον Εσάτ Πασά, εκείνος έδρασε ακαριαία και έδ ω σε ε ν τολή σ τη Χωροφυλακή να οδηγήσει αμέσως τους ταρα ξίες σ το Διοικητήριο Τα υπόλοιπα ίσως να μην έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού η τουρκική διοίκηση δεν επιθυμούσε καινούργιες εν τάσεις και ο Εσάτ Πασάς αρκέσ τηκε σ τις διαβεβαιώσεις των καρναβαλισ τών ότι ε πρόκειτο για α πλή θρησκευτική εκδήλω ση και παλιό έθιμο του τόπου. Η εξέλιξη αυτή δεν άρεσε καθόλου σ τους ν ταήδες. Αναφέρεται ότι προσπάθησαν να δημιουργήσουν ε πεισόδια α λλά δε ν τόλμησαν, γε γονός που αναπτέρωσε τη ηθικό της χρισ τιανικής κοινότητας και από τότε οι Απόκριες γιορτάζον ταν με εξόδους σ τον δημόσιο χώρο, δρ ώμε να και μεταμφιέσεις Η α πάν τηση των πρ ωταίτιων σ τον Πασά δίνει μια καλή εικόνα των μεταμφιέσεων:
Θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ή πα λα ι ά σ υ ν ή θ ε ι α, ε ξ ο χ ώ τα τ ε Μ ε τα μ ο ρφ ο ν ώ
μας διασκεδάζομε ν
Και είναι αλήθεια ότι πολλοί καλν τιριμιτζήδες προτίμησαν να εμφανισ τούν όχι μεταμφιεσμένοι αλλά φορώντας τις επίσημες τσόχινες φορεσιές τους, με πρώτο τον περίφημο Γιαν νίκο, και φέρον τας μα ζί του ς ολόκληρο οπλοσ τάσιο, ντουφέκια και μεγάλα μαχαίρια περασμένα στις ζώνες. Μαρτυρείται ότι εκεί, μπροσ τά σ το Διοικητήριο, χόρεψαν έναν θεαματικό τοπικό πηδηχ τό και ο Εσάτ εν τυπωσιάσ τηκε.
Μετά το 1900
Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας οι Απόκριες αποτελούν
αφορμή για ένα μαζικό ξέσπασμα όχι μονάχα των κατώτερων κοινωνικών σ τρωμάτων αλλά και των υπόλοιπων, μόνο
που ο τρόπος εορτασμού είναι τώρα διαφορετικός. Κύριο χαρακτηρισ τικό της γιορτής είναι πλέον οι α ποκριάτικοι χοροί και οι επίσημες μεταμφιέσεις με σ τολές που συνήθως ράβον ταν από ν τόπιες μοδίσ τρες. Το Ηράκλειο των αρχών του 20ού αιώνα βιώνει την ελευθερία του με ξεφαν τώματα και, σ ταδιακά, με οργανωμένα καρναβάλια. Ούτε κι εκείνα τα χρόνια, όμως, έλειψαν οι αντιπαραθέσεις. Όχι τόσον ανάμεσα σ τη χρισ τιανική και την αποδυναμωμένη πλέον μουσουλμανική κοινότητα όσον ανάμεσα σ τους οπαδούς των δυ ο πολιτικών κομμάτων Όταν, πριν α πό πολλά χρόνια, αναζητούσα σ τοιχεία για τα έθιμα της πόλης, δύο από τους πληροφορητές μιλούσαν για ένα φαινόμενο που οι ίδιοι δεν
ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΦΟΝΙΚΑ
ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ
είχαν βιώσει αλλά το ήξεραν από τους γονείς τους Κάποτε, λέγανε, οι οπαδοί του Μιχελιδάκη, αρχηγού του ενός εκ των δύο κομμάτων, έκλεψαν έναν γάιδαρο από τα χεν τέκια, του φόρεσαν γραβάτα και κρέμασαν μια ταμπέλα σ τον λαιμό του με την επιγραφή ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Ακριβώς το ίδιο έκαναν, όμως, και οι άλλοι, κρέμασαν κι αυτοί ταμπέλα σε γάιδαρο με την επιγραφή ΜΙΧΕΛΙΔΑΚΗΣ. Και σ τις δυο περιπτώσεις τα ατυχή ζώα περιφέρον ταν σ τους κεν τρικούς δρόμους οδηγούμενα από γνωστούς τύπους του Μεγάλου Κάστρου, μάλλον ανα λφάβητου ς για να μην γ νωρί ζουν τι έ γραφαν οι επιγραφές. Και οι δυο συνελήφθησαν από την Κρητική Χωροφυλακή μα ζί με του ς γαϊδάρου ς, την τύχη των οποίων αγνοώ
Δεν με παραξένεψαν αυτές οι αφηγήσεις μια και γνώριζα ότι τα παρεξηγημένα γαϊδουράκια ήταν πάν τα πρωταγωνισ τές σ τις αποκριάτικες ε να συναντήσω την επιβε
φορικά και σε γραπτή πηγή, σε εφημερίδα Αναφερόταν στις
Απόκριες του 1902:
… μου έκαμε ν αλγεινοτάτην ε ν τύπωσιν αυτή η κακοήθεια, όταν οι ασ τυνομικοί οδήγησαν περί το εσ πέρας της Κυριακής της Απόκρεω εκείνης έ ναν όνον με ταινίαν, εφ’ ής υπήρχε ν το όνομα του νυν αρχηγού του, επί του οποίου ανάποδα επέβαινε ο… (αποσιωπητικά, προφανώς ο συν τάκτης είχε λόγους να μην αναφέρει όνομα). Τα κομματικά πάθη βρίσκον ταν τότε σε μεγάλη έξαρση.
Το πρώτο κασ τρινό καρναβάλι της ημιαυτόνομης Κρήτης φαίνεται να οργανώθηκε ελάχισ τα χρόνια μετά την ανακήρυξη της Αυτονομίας, το 1904 Το Κομιτάτο των Απόκρεω είχε συγκεν τρώσει κάποια ποσά, έδωσε βραβεία σε παρασ τάσεις και το ποσόν που απέμεινε, 144 κρητικές δραχμές, παραδόθηκε σ τον Μητροπολίτη για την ανέγερση του ναού
Η α λυ σοδεμένη Κρήτη και η… τουρκική κηδεία
Το καρναβάλι που έμεινε σ την ισ τορία από αυτήν την περίοδο είναι εκείνο του 1908 Το αναφέρει, μάλισ τα, και ο Νίκος Καζαν τζάκης ως έν θετη ισ τορία σ τον Καπετάν Μιχάλη του Σύμφωνα με μαρτυρία του Θρασύβουλου Μαρκίδη, φίλου του συγγραφέα, ο Καζαν τζάκης φαίνεται να είχε παίξει ενεργό ρόλο σ την οργάνωσή του Και σ’ αυτό το καρναβάλι τα εθνικά θέματα προβλήθηκαν με ιδιαίτερη έμφαση Ένα από τα δρώμενά του ήταν η αλυσοδεμένη Κρήτη και η ευθεία αναφορά σ τα πρόσφατα χρόνια της Τουρκοκρατίας Το καινούργιο σ τοιχείο τώρα είναι η κοινωνική κριτική και η σ α τ ιρ ι κ ή παρ ο υσ ί α σ η τ ω ν πρ ο β λη μ ά τ ω ν το υ τό πο
μένου
διακωμωδήσουν τις εξαγγελίες περί σιδηροδρόμου της Μεσαράς, του έργου που, παρά τις απανωτές συζητήσεις σε επίπεδο σχεδιασμού, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Ίσως να θυμάστε τις περιγραφές γιατί ακούγονταν ακόμη και πριν από λίγα χρόνια από παιδιά εκείνων που είχαν γελάσει με το δρομολόγιο του πρώτου σιδηρόδρομου. Κάποιος ευρηματικός Κασ τρινός μά ζ εψε, λέει, κάμποσου ς γαϊδάρου ς α πό τα χωράφια έξω α πό τα τείχη, έδεσε τον έ να πίσω α πό τον ά λλο και αυτός ήταν, τάχα, ο σιδηρόδρομος της Μεσαράς. Άγ νω σ τος παραμέ νει ο αριθμός των γαϊδουριών, ά λλοι μι λούν για 15, ά λλοι ακόμη και για 40, ε νώ υπάρχει αναφορά για μόλις τρία. Έτσ ι γίνεται πάν τα με γε γονότα που περνούν σ τον χώρο του θρύλου.
Ένα μόνο θέμα απαγορεύτηκε από την Κρητική Χωροφυλακή. Το μιμόδραμα της κηδείας. Ήταν μια παραλλαγή του γνωσ τού θέματος που είχε την τιμητική του σε όλα σχεδόν τα κρητικά χωριά. Μια ομάδα μεταμφιεσμένων ή μουν τζουρωμένων με κάπνα περιέφερε πάνω σε πρόχειρο καδελέτο (φέρετρο) κάποιον τάχατες νεκρό Τα ευτράπελα μοιρολόγια δημιουργούσαν πανδαιμόνιο Πρόκειται για δρώμενο με καθαρά συμβολικό χαρακτήρα και έχει σ το επίκεν τρό του τη διαδοχή των εποχών (χειμώνας - θάνατος, άνοιξη – ανάσ
ταν τον πεθαμένο Τούρκο και δημιούργησαν μια πομπή
Τότε ακριβώς, εποχή Κρητικής Πολιτείας ακόμη, ξεκινά
το μεγά λο πανηγ ύρι της μάσκας. Ο σημερινός άν θρωπος είναι μά λ λον δύσκολο να κατα λάβει τι γινόταν για δεκαετίες ολόκ ληρες στο Ηράκ λειο με τις μάσ κες. Αξέχαστες οι π εριγρ αφές των πα λαιότερ ων Καστριν ών, του Νίκου και της Τιτίκας Σακ λαμπάνη, του Κωστή Φραγκούλη, του Γιώργου Ανεμογιάν ν η, του Κω στή Παπαδάκη, του Γιάν ν η Α λικιώτη, του Προκόπη Πεπονάκη, του γνωστού Καστρινού θεατρίνου Μανώλη Μαν ωλακάκη Γεωργίτσ η ή Μον άν τερ ου και τό σων ά λ λων. Κάποιο λίγο υλικό από αυτή τη μελέτη έχει ήδη δημοσιευτεί στο βιβλίο μας Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη, μια ειδική μελέτη στον τόμο Γλώσσα Ψυχής Άγγελος, αφιέρωμα στη Γλωσσολόγο Ελευθερία Γιακουμάκη, Διευθ ύντρια του Κέντρου μελέτης Νεοελ ληνικών Δια λέκτων, και κάποια λίγα, γενικότερα, στον Τρίτωνα, περιοδικό του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Τ ρ
ώ δ ι ο κά θ ε κα τ ά σ τ η μ α π ο υ σ ε β ό τ α ν τ ο ν εαυτό του έ πρε πε να φρον τίσει να προμηθευτεί μάσκες, άλλες αυτοσχέδιες ν τόπιες και ά λλες πιο ε πίσημες. Αλλά δεν ήταν μονάχα οι μάσκες του εμπορίου Οι πρώην αγροτικοί πληθυσμοί που συνέρρεαν σ την πόλη δε ν ξ ε χ ν ο ύ σ α ν τ α δ ι κά τ ο υ ς μ α σ κα ρ έματα, λεπτοϋφασμένα τσεμπέρια που κάλυπταν τα πρόσωπα, προβιές ζώων, κουνελιών και λαγών κυρίως, και πολλές ά λλες κατασκευές που γίνον ταν συνήθως με αν τικείμενα χωρίς υλική
αξία Και εδώ θα πρέπει να αναφέρω τις αγαπημένες νεροκολοκύθες, τους τσούκους, που παράγον ταν εν αφθονία σ του ς κήπου ς και προορί ζον ταν για οικιακή χρήση και πιο πολύ για την κατασκευή ε λαφριών αν τικειμέ νων μεταφοράς υγρ ών Ο Μανωλάκης ο Γεωργίτσης, ο λεγόμενος Μονάντερος που κάποιοι από σας θα τον θυμούνται ακόμη, περιέγραφε με τον δικό του σχεδόν αθυρόσ τομο τρόπο τα σχήματα αυτών των μασκών με τα φα λλικά του ς υποδηλούμε να Οι μάσκες αυτού του τύπου ευνοούσαν τα κάθε λογής πειράγματα και προσφέρον ταν για την αποκριάτικη ελευθεριότητα. Τι μάσκες, όμως, πωλούσαν τα κατασ τήματα του Ηρακλείου; Διαβά ζω σε μια διαφήμιση του 1909: Δια τας Απόκρεω Μασκάρες, μουτσού νες, περούκ ες, ν τ ό
νόημα αυτών των εθίμων, τα ο ξύμωρα σχήματα που προξενούν γέλιο, τις γκροτέσκο εμφανίσεις. Χα λαφτανάδες, γερον τήδες, ανοιχ τομάτες… Είναι μια εύθυμη σύνοψη των αν τικειμένων που διέθετε το κατάστημα Μπιζάκη Δ ε ν ήταν, όμω ς, το μόνο που πουλούσε α ποκριάτικα. Όλα τα παντοπωλεία, τα βιβλιοπωλεία, τα μικροκατασ τήματα, ακόμη και τα εμπορικά και πωλητήρια σιγαρέτων αναρτούσαν αμέτρητες μάσκες, κυριολεκτικά τις κρεμούσαν απέξω μαζί με τις άλλες πραμάτειες. Μεταφέρω μια μαρτυρία του Γεωργίου Δροσίνη του έτου ς 1883 Για την Αθήνα μιλά ο Δροσίνης, α λλά η εικόνα του Ηρακλείου, σύμφ ωνα με όλες τις μαρτυρίες α πό
α ν α ρ τ ο ύ σ α ν, ή τ α ν α π ό χα ρ τ ο μ ά ζ α (παπιέ μασέ), και κατασκευάζονταν σε ειδικές βιοτεχνίες. Μια τέτοια βιοτεχνία λειτουργούσε πίσω από τον Άγιο Ματθαίο και άλλη μια σε βιβλιοδετείο της πόλης, η οποία έφτιαχνε μόνο μάσκες με απλό χαρτί. Οι περισσότερες, ό μ ω ς , ε ι σ ά γ ο ν τ α ν α π ό τ η ν Α θ ήν α , όπου λειτουργού σε, παρακα λώ, ακόμ η κα ι εργοσ τάσιο μασκών. Μας το λ έ ε ι μ ι α ά λ λ η σ π ο υ δ α ί α μ ο ρ φ ή τ η ς ε λ ληνικής λογοτεχνίας, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, σε κείμενο του 1891:
« παραδό ξω ς ε ν Ελλάδι, ε νώ υπάρχει έ λλειψις τοσούτων ά λλων, υ φίσ ταται εργοσ τάσιον κατασκευής προσωπίδων»
Στους χορούς και γενικά στην αποκριάτικη ευωχία των πρώτων χρόνων της Κρητικής Πολιτείας συμμετείχαν Άγ γλοι α ξιωματικοί και σ τρατιώτες των Προσ τάτιδων Δυνάμεων. Σε ένα ανα λυτικότατο ρε πορτά ζ του 1907 αναφέρον ται λε π τομέρειες αρκετές για να κατανοήσουμε το κλίμα της εποχής. «Άγγλοι αξιωματικοί μετά του διοικητού ταγματάρχου των εισήλθον» σ τον χορό του Συλλόγου των Κυριών σ το θέατρο Κα λλιθέα, όπου ανάμεσα σε τόσες κυρίες και δεσ π οσ ύ ν ε ς δ ι α σ κ έ
σ
κόν φόρεμα της αγγελομόρφου ν τάμας δεσ ποινίδος Λιναρδάκη το οποίον ξ εσχίζεται » Εκείνο που δεν καταγράφεται σ τα χρονογραφήματα είναι οι μάσκες τις οποίες μετέφεραν οι Εγ γλέζοι σ την Κρήτη, μάσκες βικτωριανής ε ποχής, εξαιρετικής λιθογραφικής εκτύπωσης. Είμασ τε τυχεροί που έπεσε σ τα χέρια μιας μια, δώρο μακαρίτη αλλά αξέχασ του φίλου. Την είχε κρατήσει η οικογένεια σ το αρχον τικό της από εκείνα τα χρόνια. Δ εν γνωρίζω αν οι μάσκες που είχαν έρθει σ την Κρήτη ήταν δ ώρα κά ποιων α ξιωματικών σε ν τόπιες δεσ ποσύνες και ν τόπιους παράγοντες ή αν αποτελούσαν αντικείμενα εμπορίου Ω σ τόσο, η μαρτυρημέ νη σ υ μ μ ε τοχ ή τ ω ν Ε γ γλ έ ζ ω ν α ξ ι ω μ α τ ικ ώ ν
Αυτό το σκηνικό είναι ε νδιαφέρον να το περιγράψουμε μια και διατηρήθηκε για πολύ και εξ ε λισσόταν σε έ να ιδιότυπο πανηγύρι της πόλης. Παν τού μασκαρεμέ νοι. Παντού. Ελάχισ τοι έμεναν σ τα σπίτια τους, ελάχισ τοι έμεναν αμασκάρευτοι. Ένας σχολιασ τής της εποχής σημειώνει σ τη Νέα Εφημερίδα τον Φεβρου άριο του 1914: «Η Κυριακή διήλθε ν μέ χρι της Δ ευτέρ ας ε ν κυριολ εκτικώ παντζουρλισμώ, η κίνησις καθ’ όλην την νύκτα ήτο πρ ω τ ο φ α
Ο β ο σ κό ς
που έγινε… αγρι ελιά
Π ι κρ ό ς ο θ ρ ήν ο ς
πο υ α κο ύ γε τα ι κά θ ε ν ύ χ τα
ε κ εί ό πο υ κά ποτ ε
χόρ ε υ α ν ο ι Ν ύ μ φ ες ,
πι κρ ό κα ι το λά δ ι τ η ς α γρ ι ε λι ά ς .
Η α ι τ ι ολογ ι κ ή α φ ε τ ηρ ί α
το υ αρχα ί ο υ μ ύ θ ο υ
Και ξαφνικά είδε το σώμα του να α λ λάζει! Από τους ώμους, από τα χέρια και τα μα
Μέγα κεφά λαιο οι μεταμορφώσεις στην ιστορία του πολιτισμού. Άνδρες που μεταμορ φ ώνον ται σε ωρ αία λουλούδια όπως ο ωραίος προϊστορικός Υάκιν θ ος, γ υναίκες που γίνονται δέντρα σαν την πανέμορφη Δάφνη όταν τη λιμπίστηκε ο Απόλ λων, η Σίδη που έγινε ροδιά Κι από κοντά ο Κυπάρισσος, ο Νάρκισσος, ο Κρόκος, η Μύρρ α, η Σμύρνα, η Κα λ λιστώ που έγινε αρκούδα! Μα και η Πρόκνη που μεταμορφώθηκε σε αηδόνι, ο Τηρέας σε τσα λαπετεινό, η Φι λομήλα σε χελιδόνι Μεταμορ φ ώ σεις, κι ά λ λες μεταμορ φ ώ σεις σφυρηλατημένες στα βάθ η του χρ όνου, εκεί όπου η εικόνα του κό σμου ήταν λιγότερο σαφής και οι άν θρωποι μι λούσαν με μύθους.
Μια ξυλογραφία μας έδωσε την αφορμή για τούτο το σ ύντομο κείμενο. Ένας ζωγράφος του 16ου-17ου αιώνα απεικόνισε τη στιγμή που ένας βοσκός από τα μέρη της Μεσαπίας (της ιτα λικής Απουλίας) άρχισε να… φυτρώνει στο χώμα και να γίνεται αγρι ελιά. Πρ ο σοχή, όχι ήμερη ελιά σαν το δέντρο της Αθηνάς, αγριελιά, το ιερό δέν τρ ο στην αρχέγον η μορ φή του, που κάποτε οι άνθρωποι θεωρούσαν το λάδι του πικρό Αυτή την πίκρα έχει στον β ασικό του π υρήνα ο μύθ ο ς, σ υμβ ολική και ηθικοπ λαστική σ υνάμα
Είναι μια από τις λιγότερο γνωστές μεταμορφώσεις της μυθολογίας Την καταγράφει ο πολυπράγμων Οβίδιος, ο Ρωμαίος ποιητής, ένας από τους κορυφαίους της
Αριστερά: Antonio Tempesta (γ ύρω στο 1600). Το ένα πόδι έχει γίνει κορμός δέντρου.
Η στιγμή της μεταμόρφωσης.
Δεξιά: Crispijn
van de Passe (1602): Ο βοσκός μεταμορφώνεται σε αγριελιά
λατιν ικής λογ οτεχ ν ί ας, που άφησ ε ω ς πολύτιμη παρ ακαταθήκη στην αν θρωπότητα δεκαπέντε βιβλία με τον γενικό τίτλο Μεταμορφώσεις. Διηγείται, λοιπόν, (Μεταμορφώσεις - 14 521) την ιστορία ενός βοσκού που ζούσε στα δάση και είχε την τ ύχη να δει τις Νύμφες, αυτά τα α έρινα π λάσματα, να επιδίδονται σε έναν ωραίο χορό Οι τοπικοί μύθοι της Απουλίας ήθελαν τις Νύμφες να συχνάζουν εκεί, να παίζει ο Πάνας μουσική κι εκείνες να χορεύουν Φαίνεται, όμως, ότι όλα τούτα δεν γίνονταν μπροστά στους αν θρώπους Σπάνια οι κοινοί θνητοί τ ύχαινε να βρεθ ούν μπροστά στις ιδιαίτερες στιγμές των θεών, των ημιθέων και των μορ φ ών που ξεπερνού σαν την ανθρώπινη μοίρα. Όπως εκείνος ο βοσκός... Άξεστος όπως ήταν, αμύητος στην τέχνη του χορού και εξαιρετικά ασεβής, άρχισε να χλε υ άζει τις Νύμφες με λόγια τραχιά. Δεν περιορίστηκε, όμως, μονάχα στη χλεύη. Κουνούσε χέρια και πόδια, τάχατες χόρευε κι αυτός. Τότε άρχισαν να ξεπετάγονται από τα χέρια και τα μα λ λιά του κ λαδιά, τότε να φυτρώνουν και οι πρώτες ρίζες από τα
πέλματά του Λίγο μετά ο βοσκός στεκόταν άσαρκος κι ακίν ητο ς στην άκρη του δάσου ς Δεν ήταν άν θρ ωπο ς πια, ένας σκ ληρός σκούρος φλοιός κά λυπτε ολόκ ληρο το κορμί του Ο βοσκός είχε γίνει δέντρο Αγριελιά!
Τον ίδιο μύθο διηγείται ο Λιβερά λις (31), μα τον διηγείται α λ λιώ ς Δεν ήταν μοναχό ς ο β ο σ κό ς, έτσι λέει Ήταν κάμποσα νεαρά βοσκόπουλα, παρέα ολάκερη που
γλεν τού σε τη ζωή στα β ουνά και στα δάσ η. Κάποια μέρ α, λοιπόν, αποφάσισαν να κα λέσουν τις Νύμφες σε διαγωνισμό χορού λέγοντας ότι εκείνοι μπορούσαν να χορέψουν καλύτερα Τέτοιες ιστορίες δεν απολείπουν από την ελ ληνική και τη ρωμαϊκή μυθολογία Κάποιοι θνητοί ανταγωνίζονται τους θεούς, κάποιοι νομίζουν ότι οι δικές τους δυνάμεις και οι δικές του ς δεξιότητες είναι ανώτερες Συνήθως οι θεοί δεν αρνούν ται τις σ υγκρίσεις, εκείνοι ξέρ ουν ότι τα όρια ανάμεσα στη θ ν ητότητα και την αθ ανασία είναι αν υπέρβλητα. Και τότε έρχεται η σκληρή τιμωρία. Η Αράχνη, για παράδειγμα, φημισμένη υφάντρα που προκάλεσε την Αθηνά, μεταμορφώνεται σε έντομο και ά λ λο δεν κάνει παρά να υφαίνει
Έτσι και οι Νύμφες Αποδέχτηκ αν τ ην πρ ό σ κ λη σ η των β ο σ κ όπ ο υ λων και άρχισε ο χορ ό ς Οι μυθογράφοι δεν διηγούνται λεπτομέρειες, αυτές μπορούμε μονάχα να τις φ αν ταστούμε Να δούμε με τα μάτια της φαντασίας τα νεαρά βο-
σκόπουλα, να δούμε τον ωραίο και γεμάτο χάρη χορ ό στα δάσ η της Μεσαπίας, να δούμε τις άγαρμπες κινήσεις των βοσκών και στο τέλος να βρεθούμε μπροστά σε ένα μικρό α λσ ύλ λιο, κάμπο σα δέν τρ α αγρι ελιάς σε παράταξη αρχαίου χορού Τα βοσκόπουλα είναι Τα βοσκόπουλα που μεταμορ φ ώθ ηκαν σε δέν τρ α Λ έ ε ι ο Λι β ερ ά λι ς ότ ι σ ’ ε κ ε ίν α τα
μέρη της Μεσαπίας, εκεί όπου γίν ηκ ε ο χο ρ ό ς , ακ ο ύγ ε τα ι κ ά θ ε
βράδυ ένας ήχος σαν θρήνος. Είναι το κ λάμα των βοσκόπουλων…
Πι κ ρ ό ς ο θ ρ ήν ο ς , π ι κ ρ ό τ ο
κ λάμα της μετάνοιας Σαν το λάδι
της αγρι ελιάς, που κάποτε οι άνθρ ωποι αναζήτησαν μιαν ωρ αία
ιστορία πρ οκειμένου να δικαιολογήσουν την πικράδα του
Joachim Wtewael (17ος αι ) Τρομαγμένες οι Νύμφες τρέχουν να φύγουν
βλέποντας την ξαφνική μεταμόρφωση του βοσκού σε δέντρο
Πώ ς θα είναι , λοι πόν, οι εφημερίδες του μέ λλον το ς; >
σ υντάκτε ς έβλ επαν έκπ ληκτο ι τι ς τεχ ν ολογ ικ έ ς ε ξε λί ξει ς τ ης εποχής και αποκά λυπταν ότι σ ε λίγ α χ ρ όν ι α ο ι αν αγ ν ώ σ τε ς θ α μπορ ού σ αν ν α δι αβ ά ζουν τ ην ε φημερ ί δ α του ς τη σ τιγμή που θ α τ υπων όταν σ τα πι εσ τήρια, ό σο μακριά κι αν βρίσ κον ταν απ ’ αυτά! Δι αβ ά ζον τας το κ είμε ν ο του 1930 σ κ ε φτόμασ τε ότι τότε ς ο ι άν θρ ωπο ι τολμού σ αν ν α κάν ουν πρ οβλ έ ψ ει ς. Σήμερ α;
TOY ΝΙΚΟY ΨΙΛΑΚΗ
Μπορεί να φαν τασ τεί κανένας μας πώς θα είναι οι εφημερίδες σε έναν αιώνα – αν βέβαια θα υπάρχουν ακόμη εφημερίδες; Μπορεί να φαντασ τεί πώς θα είναι η πληροφόρηση κι ακόμη πιο πολύ πώ ς θα είναι η καθημερινή ζωή των ανθρώπων; Μάλλον όχι! Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες που εμείς οι αμύητοι σε τεχνητές νοημοσύνες και τέτοια αδυνατούμε να φαν τασ τούμε ακόμη και το επόμενο έτος!
Τον ρόλο της εφημερίδας σ τις εγ γράμματες κοινωνίες του 19ου και του 20ού αιώνα μπορούμε να τον κατανοήσουμε αν μελετήσουμε τις κυκλοφορίες, αν μάθουμε για τα πανίσχυρα εκδοτικά συγκροτήματα της Ευρ ώπης και της Αμερικής, ακόμη κι αν δούμε τις φωτογραφίες της εποχής με τους κατάφορτους πάγκους και τα μικρά παιδιά που γύριζαν τους δρόμους φορτωμένα με δεκάδες κιλά τυπωμένο χαρτί. Σε όλον σχεδόν τον κόσμο υπήρχαν υπαίθριοι εφημεριδοπώλες, παιδιά και μεγά λοι, και οι περισσότεροι α π’ αυτούς διαλαλούσαν όχι το εμπόρευμά τους αλλά τα νέα της ημέρας, τις πιο εν τυπωσιακές ειδήσεις Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα τους θυμούν ται Το 1930, χρονιά που γράφτηκε το άρθρο σ την ηρακλειώτικη εφημερίδα ΕΠΑΡΧΙΑ ο κόσμος ασφυκτιούσε Το οικονομικό κραχ που εξανέμισε περιου σίες, η άνοδος των φασισ τικών κομμάτων και οι απειλές ενός καινούργιου πολέμου δημιουργούσαν εμφατικά την ανάγκη περισσότερης και αμεσότερης πληροφόρησης. Επίτευγμα μέγα η μεταβίβαση μιας ολόκληρης σε λίδας εφημερίδας α πό το Σαν Φραντζίσκο της Αμερικής σ τη Νέα Υόρκη. Τεράσ τιες οι αποσ τάσεις, με τα μέσα της εποχής έπρεπε να ταξιδεύει κανείς ατέ λειωτες ώρες για να πάει α πό τη μια πόλη σ τ η ν ά λ λ η . Στ ην
μά λλον θολός όρος «τηλε-εφημ ρίδα». Τι εννοούσαν, όμως, με αυτό Όχι φυσικά αυτό που έγινε πολύ α γότερα σε πολλές χώρες, αλλά τη χά τινη εφημερίδα που θα μπορού σε κανείς να τη διαβά ζ ει χι λιάδες χι λιόμετρα μακριά α πό τον τόπο σ τον οποίο εκδιδόταν και μάλιστα σε χρόνο α πίσ τευτο για τα δεδομέ να της ε ποχής: την ώρα της εκτύπω σης ή λίγο μετά
Οι τεχνολογικές εξελίξεις αποδίδονταν, όπως φαίνεται, κατά κύριο λόγο στη ...ραδιενέργεια, για την οποία σ υχνά γινόταν λόγος στον τ ύπο. Τότε ακούστηκε
ο μά λ λον θολός όρος
«τηλε-εφημερίδα». Τι εννοούσαν, όμως, με αυτόν; >
Μας προβλημάτισε το άρθρο Και η ανάγκη του αν θρώπου να γνωρίζει τα μέλλοντα Γι’ αυτό ξαναθέτουμε σήμερα το ίδιο ερώτημα, εποχή κυριαρχίας των κοινωνικών δικτύων, ε ποχή της υπερ-πληροφόρησης αλλά και της συσ τηματικής παρα-πληροφόρησης. Βλέπετε, τότε δεν μιλούσε κανένας για fake news (ψεύτικες ειδήσεις). Όχι ε πειδή δε ν υπήρχαν fake news α λλά επειδή το παιχνίδι παιζόταν με άλλους ό ρ ο υ ς κα ι τ ο ψ έ μ α δ ε ν α ν τ ι κα θ ισ τούσε τόσο α προκάλυπ τα και τόσο βάναυσα την όποια αλήθεια. Η γιγάντωση των μέσων ψηφιακής ενημέρωσης, η ε ν τυπω σιακή κυριαρχία των λεγόμενων κοινωνικών δικτύων και η ταυτόχρονη συρρίκνωση της έντυπης δημοσιογραφίας οδηγούν ασφα λώ ς σε δυσοίωνες σκέψεις
Δημοσιεύ ουμε με γά λα τμήματα του άρθρου της παλιάς κρητικής εφηπειδή πισ τεύ ουμε ότι α μικρό ν τοκουμέν το που κάνει ακόμη πιο έν τονο τον προβληματισμό για το αύριο. Και, ε πιπλέον, μας κάνει ν’ αναλογισ τούμε τη δύναμη της πληροφορίας, μα και την υπερβολική κατανά λω σή της Εκατ ο μ μ ύ ρ ι α « ε ι δ ή σ ε ι ς » κα τ α κ λ ύ ζ ο υ ν κάθε σ τιγμή τον άυλο και ά-τοπο κόσμο μας Έτσι που η υπερ-πληροφόρηση να καταν τά μη πληροφόρηση, ο παγκόσμιος έ λε γχος των δικτύων από ελάχισ τα κέν τρα να δημιουργεί φαιά σκηνικά και η ουτοπική ελευθερία της έκφρασης να οδηγεί σε μια - όχι τυχαία - ε πικυριαρχία των ακίνδυνων αντιθέσεων και των επίσης ακίνδυνων αν τιπαραθέσεων. Όχι, βεβαίω ς, ανάμεσα σε ιδέες και προτάσεις αλλά ανάμεσα σε αν θρώπους.
ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΝ
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΛΛΟΝΤΟΣ Θα διαβάζωμε την εφημερίδα μας καθ' όν χρόνον εκτ υπώνεται. Η μεταβίβασις διά του ασ υρμάτου της εικόνος ολοκ λήρου φύλ λου. Επιτ υχή πειράματα εις την Αμερικήν.
Η ΤΗΛΕΦΗΜΕΡΙΣ ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ
Η εποχή μας είναι η κατ ' εξοχήν εποχή των θ αυμάτων και των επαναστάσεων... Και διά να εξηγούμεθα όχι των επαναστάσεων υπό την γνωστήν ελ ληνικήν σημασίαν της λέξεως, οι οποίοι μόνον για τέτοιου είδους επαναστάσεις είμεθα, αλλά των επιστημονικών επαναστάσεων που δημιουργούν κάτι κα λόν. Πότε αγγέλλεται μία επανάστασις εις την αεροπορίαν, πότε ά λ λη εις την χημείαν, ά λ λη εις την χειρουργικήν, κ λπ.
Εις το κύμα των επαναστάσεων αυτών δεν ήτο δυνατόν να μείνη αμέτοχος και ο Τύπος, ο κατ ’ εξοχήν επαναστατικός αυτός παράγων εις κάθε του εκδήλωσιν.
Η επανάστασις εις την δημο σιογρ αφίαν σ υνετελέσθη Δύο-τρεις ώρες μετά την εκτύπωσίν της η εφημερίς θα διαβάζεται εις απόστασιν χι λιάδων χι λιομέτρων και τούτο χάρις εις την εξέλιξιν της ραδιενεργείας Όλοι ξεύρομεν ότι από πολ λού ήδη χρόνου ο ασ ύρματος παίζει πρωτεύοντα ρόλον εις την διάδοσιν των ειδήσεων ανά την οικουμέν ην Μετά την τελειοποίησιν, μά λιστα, της ρ αδιο φ ωνίας, ου σιώδες μέρ ο ς του πρ ογρ άμματο ς όλων των μεγά λων σταθμών του κό σμου είναι η εκπομπή, εις ώρας ωρισμένας ολοκ λήρων δελτίων π ληροφοριών παντός είδους. Χάρις εις την ραδιοφωνίαν λαμβάνομεν σήμερον σχεδόν αυτοστιγμεί τα νέα όλου του κόσμου και παριστάμεθα, «ακουσίως» τουλάχιστον, μάρτ υρες όλων των μεγά λων εκδηλώσεων που ενδιαφέρουν την αν θρωπότητα.
Όσον όμως πολύτιμοι και αν είναι δια το πάν τοτε άπ ληστον κοινόν αι πρ ο φ ορικαί αυταί ανακοινώ σεις, δεν ικανοποιούν
π λήρ ω ς του ς σ υγ χ ρ όνου ς όρ ου ς της ζωής
Είναι γνωσταί αι καταπληκτικαί εργασίαι, αίτινες έγιναν κατά τα τελε υταία έτη και σ υνεχί ζον ται διά την πραγματοποίησιν κατ ’ αρχάς και την τελειοποίησιν κατόπιν της τηλεοράσεως Της μεταβιβάσεως, τουτέστιν, εις μεγά λας αποστάσεις εξ ενός πομπού εις ένα ή πολλού ς δέκτας εικόνων, αν τικειμένων ή σ κηνών της πραγματικής ζωής
Ο σ ύγ χ ρ ονο ς άν θρ ωπος ο οποίος διαβάζει την εφημερίδα του ρίπτει σ υνολικόν βλέμμα εις όλην την σελίδα, διατρέχει του ς τίτλου ς, κρίνει την σπουδαιότητα εκάστου και διαβ άζει τα κομμάτια που νομί ζει ότι τον ενδιαφέρ ουν. Με ένα βλέμμα επί μιας φωτογραφίας έχει μπη εις το νόημα ολοκ λήρου καταστάσεως. Υπό τας σημερινάς σ υν θήκας ο κάτοχος ενός ραδιοφωνικού δέκτου δεν μπορεί να δια λέξη ο ίδιος τας ειδήσεις που του μεταβιβάζουν. Είναι υποχρεωμένος να τας ακούη όλας υπομονητικά διά να μην αφήση να του διαφύγη εκείνη που τον ενδιαφέρει να μάθη. Υπό τοιούτους όρους δεν θα απετέλει μεγά λην πρόοδον η ένωσις των π λεονεκτημάτων της εντ ύπου εφημερίδος και των π λεονεκτημάτων της προφορικής εφημερίδος.
ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ;
πρακτο του Πιραντέλ λο με τρία πρόσωπα: «Ο άνδρας με το λουλούδι στο στόμα», από τον κεντρικόν σταθμόν εκπομπής εις την οθόνην μιας αιθούσης της πόλεως.
Έχων τας πρ ο όδου ς αυτάς υπ ’ όψιν ο κ. Όουεν Γιώνγκ, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Ράδιο Κορπορέσιον Αμέρικα υπέβα λε το πρόβλημα της «τηλεφημερίδος» εις την άμι λ λαν των μηχανικών του υπό την εξής μορφήν: να εύρετε ένα σ ύστημα το οποίον να επιτρέπη την μεταβίβασιν, διά μέσου ωκεανών και ηπείρων, μιας ολοκ λήρου σελίδος εφημερίδος εν είδει μιας σ υνολικής εικόνος και όχι υπό την μορφήν χι λιάδων χωριστών λέξεων.
Διά την λύ σιν του πρ οβλήματο ς αυτού εργάζον ται από μηνών οι ειδικοί εις τα μεγάλα εργαστήρια της «Τζένερα λ Ελέκτρικ Κόμπαν υ», εις το Σενεκτάντ υ Διάφορα μέσα επενοήθησαν, τα οποία σιγά σιγά τελειοποιούνται Ο πειρ αματισμό ς του τελε υταίου εκ των σ υ στημάτων αυτομάτως εξέπληξε τον αμερικανικόν τόπον και εφεί λκυσε την προσοχήν του κοινού επί των εργασιών και των εφε υρέσεων αυτών αι οποίαι είναι τό σον π λού σιαι εις μελ λοντικάς δυνατότητας. Πρόκειται περί της μεταβιβ άσεω ς μιας ολοκ λήρ ου σελίδο ς εφημερίδο ς από τον Άγιον Φραγκίσκον της Κα λιφορνίας εις το Σενεκτάντ υ της Νέας Υόρκης, δηλαδή εις απόστασιν 1000 χι λιομέτρων.
Σε όλον σ χεδόν τον κόσμο
υπήρχαν υπαίθριοι
εφημεριδοπώλες, παιδιά
και μεγά λοι, και οι περισσότεροι
απ ’ αυτούς δια λα λούσαν όχι
το εμπόρευμά τους α λ λά τα νέα
της ημέρας, τις πιο εντ υπωσιακές
ειδήσεις. Οι μεγα λύτεροι
σε ηλικία θα τους
θ υμούνται
Η σ ημασία του πειρ άματο ς, από δημο σιογρ αφικής απόψεως, είναι ότι διά πρώτην φοράν κατέστη δυνατή η μεταβίβασις ολοκ λήρου σελίδος εφημερίδος. Δεν πρέπει, εν τούτοις, να λησμονήται ότι από πολ λού ήδη χρόνου, από της 1ης Μαΐου 1926 ακριβώς, τακτική εμπορική υπηρεσία διά την μεταβίβασιν των εικόνων λειτουργεί μεταξύ των μεγά λων πρωτευουσών του κόσμου και παρέχει καθημερινώς ανεκτιμήτους υπηρεσίας εις τας εφημερίδας, εις τα περιοδικά, ενίοτε δε ακόμη και εις τας τραπέζας και τους εμπορικούς οίκους της Ευρώπης και της Αμερικής Η νέα αμερικανική μέθοδος, αν κρίνωμεν εκ του πρώτου αποτελέσματος της εφαρμογής της, μας παρέχει το δικαίωμα να ελπίζωμεν πολ λά από τας μελλοντικάς τελειοποιήσεις
Φαίνεται βέβαιον ότι θα καταστή δυνατή η μεταβίβασις και η ταχεία λήψις της εικόνος ολοκ λήρων φύλλων μιας εφημερίδος. Από τεχνικής απόψεως δεν είναι αδύνατον ούτε αντιεπιστημονικόν να φαντασθώμεν ότι εις μέλ λον αρκετά προσεχές
Η αρχή της λήψεως της εικόνος είναι η ακόλουθος: Μία λωρίς λευκού χάρτου, ζευγαρωμένη με μίαν εφημερίδα χάρτου «καρμπόν», είναι προσηρμοσμένη εις ένα κύλινδρον, ο οποίος στρέφεται συνεχώς. Υπό την ώθησιν των λαμβανομένων φωτοηλεκτρικών σημάτων, μία μετα λ λική ράβδος κτ υπά τον χάρτην «καρμπόν» και αφίνει έτσι αποτ ύπωμα επί του λε υκού χάρτου (όπω ς τα γράμματα της γραφομηχανής διά της μελονοφόρου ταινίας) Eις τo περί ου ο λόγος πείραμα, η εφημερίς είχε κοπή εις τρία τεμάχια, εκ των άνω προς τα κάτω Εν τούτοις, οι ειδικοί λέγουν ότι θα ήτο δυνατή η κατασκευή μηχαν ήματο ς αρκετά ε υρέο ς ώ στε να τ υπώνεται ένα φύλ λον σ υνήθους εφημερίδος ολόκ ληρον
