Kruiden en de middelbare leeftijd

Vrouwen én mannen van middelbare leeftijd – zo tussen de 45 en 60 jaar – krijgen te maken met lichamelijke veranderingen. Ieder op zijn of haar individuele wijze. Kruiden kunnen bij dit veranderingsproces ondersteuning bieden.

Overgang bij vrouwen Kruiden

In de NHG-standaard De overgang staat de overgang bij vrouwen gedefinieerd als de periode van een veranderend menstruatiepatroon en de eerste menstruatievrije jaren, waarin een vrouw klachten kan ervaren die een relatie hebben met een veranderde functie van de eierstokken. De gemiddelde leeftijd voor de menopauze ‒ de laatste menstruatie in het leven van een vrouw ‒ is 51 jaar. De overgang bij vrouwen is een heel natuurlijk, biologisch proces. Complex, omdat het ook nog eens beïnvloed wordt door sociaal-culturele factoren. Er is een grote individuele variatie in de ervaringen. Kruiden als zilverkaars (Cimicifuga racemosa), salie (Salvia officinalis) en fyto-oestrogenen in rode klaver (Trifolium pratense) kunnen bij opvliegers ingezet worden.

Overgangsklachten

Zo heeft 55 tot 66 procent van de vrouwen last van opvliegers tijdens de overgang. Deze treden vooral in het eerste jaar na de menopauze op en nemen daarna geleidelijk af. Na vijf jaar heeft 30 tot 40 procent nog steeds last van deze klacht. De precieze oorzaak van de opvliegers is niet bekend, maar men denkt dat het te maken heeft met de verminderde oestrogeenproductie door de eierstokken. In de vorige eeuw werden oestrogenen als effectieve therapie voorgeschreven bij overgangsklachten. Dat ligt nu anders, men is veel terughoudender. Alleen in ernstige gevallen wordt hormoontherapie door artsen zorgvuldig afgewogen tegen de mogelijke bijwerkingen. Oestrogeengebruik geeft namelijk een verhoogd risico op trombose, hartinfarct en kanker van de borst of baarmoeder.

Zilverkaars

In het buitenland zijn extracten verkrijgbaar die ook in de EMA-monografie van zilverkaars worden genoemd. Ook in de Duitse medische richtlijnen over de menopauze staan preparaten met zilverkaars genoemd als een van de effectiefste middelen tegen opvliegers, naast oestrogeentherapie. In Nederland zijn wel preparaten van zilverkaars verkrijgbaar, maar doordat het productieproces niet gestandaardiseerd is, zijn veiligheid en kwaliteit niet volledig bekend.

Bijwerkingen van zilverkaars

Het Bijwerkingencentrum Lareb heeft tussen 1999 en 2019 twintig meldingen van bijwerkingen van zilverkaarspreparaten ontvangen. De klachten varieerden van pijn in de borst of buik, diarree, misselijkheid, bloedingen en leverklachten. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit liet hier onderzoek naar uitvoeren en kwam vorig jaar in haar brief aan de minister over zilverkaars tot de volgende adviezen: • Laat fabrikanten en distributeurs van preparaten met zilverkaars de gebruikers erop wijzen dat dit product niet geschikt is voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven, mensen met een leverziekte, borstkanker of andere hormoongevoelige kanker. • Laat mensen het niet langer dan zes maanden gebruiken zonder medisch advies. • De dosering van maximaal 40 mg per dag gedurende zes maanden leidt bij een volwassene niet tot een verhoogd gezondheidsrisico, omdat nadelige effecten relatief zeldzaam zijn.

Salie

Salie wordt door Hippocrates al genoemd als kruid bij overmatige transpiratie. Het kan als extract, tinctuur of thee worden gebruikt. De preparaten met een laag thujongehalte hebben dan de voorkeur, waarbij een maximum van 6 mg thujon per dag is toegestaan. Dat is belangrijk, omdat deze stof in een hoge dosis epilepsie bij volwassenen kan uitlokken. Je kunt meerdere keren per dag thee zetten van 2 gram saliebladeren, of drie keer per dag 80-160 mg droogextract, of drie keer per dag 0,5-1 ml vloeibaar extract innemen.

Rode klaver

De rode klaver bevat isoflavonen als werkzame stoffen. Isoflavonen zijn fyto-oestrogenen, een soort eiwitten die een rol lijken te spelen tijdens de overgang. Ook in soja vind je deze isoflavonen.

LUTS bij mannen

De evenknie van overgangsklachten bij vrouwen zijn prostaatklachten bij mannen. Tegenwoordig worden deze klachten ondergebracht in de diagnose LUTS (Lower Urinary Tract Symptoms). Het gaat dan vooral om klachten als moeilijker kunnen (uit)plassen, hevige aandrang, ongewild urineverlies en vaker moeten plassen. Het komt voor bij 20-25 procent van de mannen boven de 40 jaar, waarbij het percentage oploopt met de leeftijd. In tegenstelling tot wat consumenten misschien denken, is prostaatkanker zelden de oorzaak van deze klachten. Het heeft niet alleen met de grootte van de prostaat te maken, maar ook met een veranderde elasticiteit van de blaas, verandering van de bekkenbodemspieren, medicatie of andere aandoeningen. De meeste mannen blijven langdurig last houden van deze klachten.

Behandeling

In de behandeling van LUTS is het belangrijk om regelmatig te bewegen en obstipatie te voorkomen of te verhelpen. De kruiden die gebruikt kunnen worden, zijn zaagpalm (Serenoa repens of Sabal), sierpompoen (Cucurbita pepo) en brandnetel (Urtica dioica).

Zaagpalm

Zaagpalm komt uit Noord-Amerika waar de indianen het gebruikten bij impotentie en onvruchtbaarheid. De droogextracten van de vruchten van deze plant worden aanbevolen in een dosering van 320 mg/dag. Let wel op het medicatiegebruik. Zaagpalm mag namelijk niet gelijktijdig worden ingenomen met medicatie die de stolling beïnvloedt.

Sierpompoen

De sierpompoen is een andere mogelijkheid. Ook deze plant komt oorspronkelijk uit Amerika. De mensen gebruikten de zaden voor klachten aan de blaas en prostaat. Ook hier gaat het tegenwoordig om de droogextracten. De dosering hiervan is twee keer per dag 500 mg. Bijwerkingen of wisselwerkingen zijn niet bekend.

Brandnetel

Als laatste de wortel van de brandnetel. Al in de middeleeuwen beschreef Paracelsus het geneeskrachtig gebruik van dit kruid. Pas in de jaren vijftig van de vorige eeuw werd het voor het eerst toegepast bij prostaatklachten. Het gaat daarbij om thee of droogextracten. De verdraagzaamheid is over het algemeen goed, maar soms treden er maag-darmklachten op. De dosering is voor de thee: 3-4 keer per dag 1,5 gram wortel 10 minuten laten koken; voor het droogextract: 3 keer per dag 160-240 mg.

Deze tekst is mogelijk gemaakt door Marie José ten Velde (apothekersassistente, herbalist en NVF-lid) en Gerben Hoogsteen (fytotherapeutisch arts en voorzitter NVF).

Bronnen: ¹ https://www.awmf.org/uploads/tx_szleitlinien/015-062l_S3_HT_Peri-Postmenopause-

Diagnostik-Interventionen_2021-01.pdf

Duitse richtlijn Peri- und Postmenopause 2021 van de AWMF