1 TANIM VE KAVRAMLAR 1.1 Milli Gelir 1.1.1 Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla: Bir ekonomide yerleĢik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmıĢ oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düĢülmesi sonucu elde edilen değerdir. 1.1.2 KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla: KiĢi baĢına GSYĠH hesaplamalarında cari fiyatlarla tahmin edilen Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla büyüklüğünün o ile ait yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile elde edilen değerdir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesiyle o ile iliĢkin dolar cinsinden KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hâsılaya ulaĢılmaktadır. 1.1.3 Satın alma Gücü Paritesi (SGP): Ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını gidererek uluslararası anlamda fiyat ve hacim karĢılaĢtırmalarına yönelik olarak geliĢtirilen bir yöntemdir. Diğer bir ifadeyle, SGP, farklı para birimlerinin satın alma gücünü eĢitleyen bir değiĢim oranıdır. Bu oran kullanılarak ortak bir para birimine dönüĢtürülen harcamalar, satın alınan mal ve hizmet hacmindeki farklılıkları yansıtarak ülkeler arasında gerçek anlamda karĢılaĢtırabilir veriler sağlamaktadır. 1.2 DıĢ Ticaret 1.2.1 Ġhracat: Üretilen mallardan, hammadde ve malzemesini vermek suretiyle dıĢarıya yaptırılan üretimden (fason), stoklardan yurtdıĢına yapılan satıĢlardır. Katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi hariç, diğer vergiler dâhildir. 1.2.2 Ġthalat: Satın alınan ve tüketilen hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemesi; üretimde kullanılmak üzere ithal edilen hammadde, yardımcı madde ve ambalaj hizmetlerinin satın alınan ve tüketilen maddelerini kapsar. Katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi hariç, diğer vergiler dâhildir. 1.3 ĠĢgücü ve Ġstihdam 1.3.1 Kurumsal olmayan sivil nüfus: Okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, hastane, hapishane, kıĢla ya da orduevinde ikamet edenler dıĢında kalan nüfustur. 1.3.2 Kurumsal olmayan çalıĢma çağındaki nüfus: Kurumsal olmayan sivil nüfus içerisindeki 15 ve daha yukarı yaĢtaki nüfustur. 1.3.3 ĠĢgücü: Ġstihdam edilenler ile iĢsizlerin oluĢturduğu toplam nüfustur. 1.3.4 ĠĢgücüne katılma oranı: ĠĢgücünün kurumsal olmayan çalıĢma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.
1
1.3.5 ĠĢsizlik Oranı: ĠĢsiz nüfusun iĢgücü içindeki oranıdır. 1.3.6 ĠĢgücünde Olmayan Nüfus: istihdamda olmayan ve iĢsiz kesime girmeyen çalıĢma çağındaki nüfustur. 1.4 Gelir Dağılımı ve YoğunlaĢma / UzmanlaĢma 1.4.1 Gini Katsayısı: Gini katsayısı, Lorenz eğrisinden hareketle hesaplanmaktadır ve bir toplumdaki gelir dağılımını nitelemekte kullanılır. “0” ile “1” arasında bir değere sahip olabilen Gini katsayısı bir toplumdaki gelir dağılımındaki eĢitliği niteler. Teorik olarak katsayı büyüdükçe toplumdaki gelir dağılımındaki eĢitsizlik artıyor, katsayı küçüldükçe gelir dağılımındaki eĢitsizlik azalıyor demektir. Gelir, o toplumdaki bireyler arasında tam olarak eĢit dağıtılırsa Gini katsayısı “0” olurken, toplumdaki gelir yalnızca bir kiĢide toplanıyorsa, katsayı “1” olmaktadır. 1.4.2 Lorenz eğrisi: Lorenz Eğrisi, belirli bir birimin (hane halkı, ülke nüfusu) birikimli yüzdeleri ile belirli bir değiĢken grubunun (gelir, istihdam) birikimli yüzdeleri arasındaki iliĢkiyi gösterir. Lorenz eğrisi, gelir dağılımında grafiği çaprazlamasına ikiye bölen doğru “tam eĢitlik” durumunu ifade eder. Bu doğrudan sapmalar gelir dağılımındaki eĢitsizliğin derecesini ortaya koyar. Eğrinin tam eĢitlik doğrusuna yakınlaĢması, o toplumda ki gelir dağılımının düzeldiğine iĢarettir. 1.4.3 YoğunlaĢma Katsayısı: Bir sektörün belli bir bölgedeki yığılmasını ulusal referansla ölçmeye yarayan katsayıdır. 1.4.4 Herfindahl Sektörel UzmanlaĢma Endeksi: bölgelerin iĢyeri ve çalıĢan sayısına göre uzmanlık ve çeĢitlilik düzeylerini gösteren yöntemdir. 1.4.5 Turizm Destinasyonu: turizmin göreceli olarak önemli bir eylem alanı olduğu ve turizmin ekonomik, sosyal ve fiziksel etkilerinin ortaya çıktığı alandır. 1.4.6 Konjonktür: Reel gayrisafi yurtiçi hâsılanın reel büyüme eğilimi (uzun dönem büyüme hızı-ortalama büyüme hızı) etrafında birbirini izleyen daralma, dip, yükselme, patlama gibi aĢamalardan geçtiği ve her aĢamanın bir sonraki aĢamayı oluĢturacak dinamikleri içerdiği ve etkilediği süreç olarak tanımlamaktadır (Güven, Özcan; Ekonomide Konjonktür Olayları ve Etkileri, Ġstiklal Matbaası, Ġzmir 1973,s. 3.). 1.4.7 DıĢa Açık Ekonomi: Bir ülkenin mal, hizmet, sermaye ve iĢ gücü gibi üretim faktörlerinin hareketleri açısından dünya ekonomisi ile bütünleĢmesidir.
2
2 TÜRKĠYE EKONOMĠSĠNĠN TARĠHSEL GELĠġĠM SÜRECĠ 2.1 1923-1929 TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ’NĠN KURULUġ DÖNEMĠ (DIġA AÇIK EKONOMĠ) 1923-1929 döneminin ekonomik göstergeleri incelendiğinde, yaklaĢık olarak sanayi üretiminin %8, tarımsal üretim artıĢ ortalamasının %16, milli gelirdeki ortalama büyüme hızının da %11 olduğu görülür. 1923-1929 döneminde en belirleyici sektörü tarım ve hizmetlerdir. Çünkü sabit fiyatlarla GSMH‟ deki payları dönem boyunca tarımda %45, hizmetlerde %44 civarındadır. Dönem içinde GSMH hızının negatif olduğu dönem %12,8 ile 1927 yılıdır. Bu yılda GSMH hızını düĢüren en önemli etken tarım sektöründe görülen %30‟luk düĢüĢtür. 2.2 1930-1939 DÖNEMĠ DEVLETÇĠLĠĞE GEÇĠġ 1923-1929 döneminde uygulanan liberal iktisat politikalarından arzu edilen baĢarıların sağlanamaması; Türkiye‟de liberal politika uygulamalarının terk edilerek yerine devletçilik politikasına geçilmesine neden olmuĢtur.( Altay, N. Oğuzhan; “Türkiye‟de Ġktisadi DönüĢümlerin Sosyo-Ekonomik Sonuçları”) 1930-1939 döneminde GSMH (Cari fiyatlarla) içinde en yüksek sektör %45 ile hizmetlerdir. Onu %40 ile tarım, %15 ile sanayi izlemektedir. Cari fiyatlarla büyüme hızı en yüksek sektör %6,87 ile sanayidir. 2.3 1940-1945 SAVAġ YILLARI GSMH içinde en yüksek pay ortalama %43,62 ile tarımın olmuĢtur. SavaĢın etkisi ile tüm sektörlerde negatif bir büyüme vardır. Dönem boyunca en olumlu geliĢme ülkenin dıĢ ticaret fazlası vermesidir. Bu geliĢmenin sebebi fiyat avantajıdır. Çünkü dünya hammadde fiyatlarının yükselmesi ve ihraç mallarına olan talebin artması ülkenin ihracatını sürekli artırmıĢtır. Türkiye‟nin ihracatında en önemli yer tutan mallar krom, canlı hayvan ve tarımsal ürünler olmuĢtur.( Tokgoz a.g.e., s. 106.) 2.4 1946-1962 EKONOMĠNĠN DIġA AÇILMASI II. Dünya SavaĢının bitimiyle baĢlayan bu dönemin ilk yılında Türkiye yaklaĢık %32‟lik bir büyüme hızı yakalamıĢtır. Bu dönemin baĢından 1954 yılına kadar ortalama GSMH büyüme hızı %11,5 gibi yüksek bir rakam tutturularak hızlı bir büyüme sürecine girilmiĢtir. 1946-1962 döneminde görülen önemli geliĢmelerden biri daha önceki dönemlerin aksine GSMH içinde hizmetlerin payının en fazla olduğu dönem olmasıdır.
3
Bu dönemde tarımın GSMH içinde tarımın payı %40,75, sanayinin payı %15,64, hizmetlerin payı %43,59‟dur. 2.5 1963-1979 PLANLI DÖNEM Birinci Planın uygulandığı 1963 ve 1967 yılları arasında tarımın GSMH içindeki payı sürekli azalırken sanayi ve hizmetlerin payı giderek artmıĢtır. Plan baĢında tarımın payı %34,6 iken, Plan sonunda %29,3 duĢmuĢ, sanayi ise %16,7‟den %20,7‟ye çıkmıĢtır. Plan dönemi içinde yapılan yatırımlar alt sektörler açısından incelendiğinde genellikle imalat sanayisine (%30,4), konut alt sektörüne (%25,9) yönelmiĢ; sektörler açısından en fazla yatırım %50,2 ile hizmetler sektörüne, en az yatırım %11,2 ile tarım sektörüne yapılmıĢtır. Planlı dönemin ilk yıllarında dıĢ ticaret açığı düĢükken ilerleyen yıllarda giderek yükselmiĢtir. Özellikle 1974 yılında dıĢ ticaret açığı %191 oranında artarak 2.245 milyon dolara cıkmıĢ; 1980 yılında ise yaklaĢık 5 milyar dolara ulaĢmıĢtır. Planlı dönemin baĢlıca amaçlarından biri sanayi sektörünü geliĢtirmekti, bu dönemde sürekli sanayi ve hizmetler sektörüne yatırım yapılması, tarıma fazla yatırım yapılmaması tarımın GSMH içindeki payını düĢürmüĢtür. Planlı dönemde tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içindeki payı %71,55‟ten %53,24‟e düĢmüĢtür. Hizmetler ve sanayi sektöründe istihdam edilenlerin payı yükselmiĢtir. Planlı dönemde tarım kesiminde iĢ olanaklarının azalması, istihdam artıĢ hızının nüfus artıĢ hızının altında kalması sonucunda; istihdama katılma oranı düĢmüĢ, iĢgücüne dâhil olmayanların sayısının ve iĢsizlik oranlarının giderek yükselmesine neden olmuĢtur. 2.6 1980- 2000 ĠHRACATA YÖNELĠK KALKINMA DÖNEMĠ 1980 yılında uygulamaya konan 24 Ocak Kararları ile Türkiye artık ithal ikameye dayalı politikaları bırakarak ihracata dayalı kalkınma politikalarının benimsendiği yeni bir döneme girmiĢtir. Bu dönemin en önemli özelliği, Türk ekonomisinin dıĢa daha açık hale getirilmesi ve serbest piyasa kurallarının uygulanmaya çalıĢılmasıdır 1989 yılında Türkiye‟de yeni bir değiĢikliğe daha giderek dıĢ finansal serbestlik kararı alınmıĢtır. DıĢ finansal serbestlik bir yandan sermaye hareketlerinin serbest kalmasına diğer yandan yurtiçinde yerleĢik kurum ve bireyler arasındaki ekonomik iĢlemlerin yabancı paralar cinsinden yapılabilmesini olanak tanımıĢtır.( Kepenek ve Yentürk,; a.g.e., s. 211.) 24 Kasım 1994 yılında ÖzelleĢtirme Kanunu yürürlüğe girmiĢtir. Mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti düzenlemek amacıyla 1994 Aralığı‟nda Rekabetin Korunması Hakkında Kanun çıkarılmıĢtır.
4
Bu dönemde hizmetlerin GSMH içindeki payı dönem içinde fazla değiĢmezken; sanayinin ve tarımın payında önemli değiĢmeler olmuĢtur. 1980 yılında tarımın GSMH içindeki payı %24,2 iken, dönem sonunda %12,5 duĢmuĢ, sanayinin payı ise %20,5‟ten %29,3‟e çıkmıĢtır. Dönemin ortalama büyüme hızı %3,76‟dır. Dönem içinde ortalama büyüme hızı en yüksek olan %5,3 ile sanayi, en az olan %1,1 ile tarımdır. 2.7 2000 SONRASI EKONOMĠ DÖNEMĠ Türkiye, 2000 ve 2001 yılında yaĢanana iki krizle, uygulamıĢ olduğu kur çapasına dayalı “enflasyonu düĢürme programının” çökmesinden sonra, IMF‟nin öncülüğü ve denetiminde 14 Nisan ve 15 Mayıs tarihlerinde iki aĢamada açıklanan yeni bir istikrar programını uygulamaya koymuĢtur. Önceleri “ulusal program”(Uygur, 2001: 36), daha sonra da “güçlü ekonomiye geçiş programı” (GEGP) olarak tanımlanan programın amacı “…güven bunalımını ve istikrarsızlığı süratle ortadan kaldırmak ve bir daha geri dönülmeyecek Ģekilde kamu yönetiminin ve ekonominin yeniden yapılandırılmasına yönelik altyapıyı oluĢturmaktır”. Program eski düzene dönmenin artık mümkün olmadığını belirtmektedir (Hazine MüsteĢarlığı, 2001: 5).
Tablo 1: Türkiye‟de Makroekonomik Göstergeler
5
ANA SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE ĠSTĠHDAM, 1976-2006 14.00 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00
2001
2005
2006
Tarım
8.09
6.49
6.09
Sanayi
3.77
4.28
4.41
Hizmetler
9.66
11.27
11.84
ġekil 1: Ana Sektörler Ġtibariyle Ġstihdam, 1976-2006 (15 + yaĢ, milyon kiĢi) Kaynak: TÜSĠAD (2005), Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Verimlilik ve Büyüme, 1972–2003 ve TÜĠK ĠĢgücü ve Milli Gelir Ġstatistikleri‟nden alınmıĢ veya hesaplanmıĢtır. Sektörler açısından büyüme rakamlarına bakıldığında tarım sektöründe dönem boyunca istikrarsızlık söz konusu iken, sanayi ve hizmetler sektörü GSMH büyüme oranına paralel olarak artmaktadır. Özellikle sanayi sektörü 2001‟de ekonomideki daralmanın ardından daha sonraki yıllarda sırasıyla %9,1; %7,8, %9,1 ve %6,4 oranında büyümüĢtür. Hizmetler sektörü ise sırasıyla %7,5, %6,9, %11,8, %8,5 olarak büyümüĢtür. Tarım sektöründeki büyüme oranının istikrarsızlığı tarım sektörünün iklim Ģartlarına aĢırı bağımlılığı yanında, son dönemde AB süreci ve IMF ile yapılan düzenlemeler çerçevesinde tarım kesiminin küçülmesi de bunda etkili olmaktadır. Ancak Türkiye‟de halen baĢta tarım olmak üzere hizmetler sektörünün GSMH içindeki paylarının yüksek, sanayinin payının ise düĢük olduğu görülmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde bu oranlar tarımda ortalama %5, sanayide %40, hizmetlerde ise %55 civarındadır. Dolayısıyla Türkiye ekonomisinde sanayiden çok hizmetler ön plana çıkmaktadır
6
ġekil 2: GSYĠH ve Ġstihdam ArtıĢları (%) Kaynak: TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi. 2.8 TÜRKĠYE’DE KAYITDIġI ĠSTĠHDAM TĠSK tarafından istihdam verileri karĢılaĢtırılarak 2000 yılında yapılan bir araĢtırmada 10.375.000 olan toplam ücretli istihdamın 5.800.000 SSK‟ya, 2.118.000‟ü Emekli Sandığı‟na kayıtlı olduğu ortaya konulmakta ve 2.457.000 kiĢinin ise kayıt dıĢı olarak çalıĢtığı, yani toplam ücretli istihdamın %25‟inin kayıt dıĢı çalıĢtığı tahmin edilmektedir (TĠSK,2000: 42). Yine ücretli, ücretsiz çalıĢan karĢılaĢtırmasından yola çıkılarak 1996 yılında yapılan bir DPT araĢtırmasında kayıt- dıĢı istihdamın büyüklüğü hesaplanmıĢtır. Buna göre toplam kayıt dıĢı çalıĢanlar toplam istihdamın %18‟ini oluĢtururken, tarım kesimi toplamın dıĢında tutulduğunda, kayıt dıĢı istihdam oranı tahmini %40‟a ulaĢmaktadır. 1996 ve 2000 yılında yapılan iki çalıĢmayı karĢılaĢtırdığımızda kayıt dıĢı çalıĢma toplam ücretliler arasında son 4 yılda kaba bir tahminle %7 artmıĢtır (Yavan, 1997: 47).
7
Tablo 2: Türkiye‟de Ġstihdam Yöntemiyle Kayıt dıĢı Ġstihdam Tahmini (Bin) Kaynak: Yetim, 1999: 23-24. Bu yönteme göre sivil iĢgücü arzının toplam nüfusa oranları karĢılaĢtırılmakta, Ģayet iĢgücünün toplam nüfus içindeki payı artarken istihdamın payı geriliyorsa, kayıt dıĢı istihdamın arttığı düĢünülmektedir.
8
3 EGE BÖLGESĠ’NE GENEL BAKIġ
ġekil 3: Ege Bölgesi Düzey 2 Alt Bölgeleri Haritası TR31: Ġzmir; TR32: Aydın, Denizli, Muğla; TR33: Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak‟tır. Ege Bölgesi, bölgeler arasında geliĢmiĢlik sıralamasına göre 2. Sırada yer alırken, Ġzmir 81 il içerisinde 3. sırada yer almaktadır. 3.1 Ege Bölgesi’nde GSYĠH Ege Bölgesi İllerinin Bölge GSYİH’sine Oranı 46.9
13.2 8.2
İZMİR
AYDIN
7.6
DENİZLİ
10.2
MUĞLA
MANİSA
4.3
5
AFYON
KÜTAHYA
1.9 UŞAK
ġekil 4: Ege Bölgesi Ġllerinin Bölge GSYĠH‟ sine Oranı Kaynak: TUĠK,2001 Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından en son 2001 verilerine göre üretilen cari fiyatlarla iller itibarıyla kiĢi baĢına gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYĠH) Türkiye‟de 2.146 ABD doları iken Ġzmir 3.215 ABD doları ile ülke içerisinde 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde üretilen GSYĠH içinde payı en yüksek il Ġzmir‟dir. Ġller bazında GSYĠH verilerinde TÜĠK‟in en güncel
9
2001 rakamlarına göre Ġzmir, Ege Bölgesi‟nde üretilen GSYĠH‟nin yaklaĢık yarısını (% 46,9) tek basına üretirken ardından Manisa (% 13,7) ve Muğla (% 10,2) gelmektedir ( TUĠK,2001). 3.2 Ege Bölgesi’nde Sektörel Dağılımı 2008 yılı verilerine göre Ege Bölgesi‟nde hizmetler sektöründe ve sanayi sektöründe çalıĢanların % 47,1‟erlik kısmı Ġzmir‟de çalıĢmaktadır. Tarımda çalıĢanların Ġzmir‟deki oranı ise %13,7‟dir. Ġzmir, Ege Bölgesi‟nde yer alan TR32 ve TR33 Düzey 2 bölgelerine göre Ege Bölgesi‟nin sanayi ve hizmetler merkezidir. Ege Bölgesi‟nde Ġzmir‟e komsu olan diğer bölgelerin tarımsal niteliğini koruduğu görülmektedir.
ġekil 5: Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgelerinin Sektörel YoğunlaĢmaları, 2008 Kaynak: Ġzmir Kalkınma Ajansı Mevcut Durum Analizi, 2009
10
ġekil 6: Ege Bölgesi Ġllerinin Sektörel YoğunlaĢmaları (Tarım Hariç), 2002 Yılı Kaynak: Ġzmir Kalkınma Ajansı Mevcut Durum Analizi, 2009
EGE İLLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI 70 60 50 40 30 20 10 0
TARIM
İZMİR 7.5
AYDIN 27.1
AFYON 28
DENİZLİ 18
MANİSA 24
KÜTAHYA 15
UŞAK 25
SANAYİ
30.5
10.2
14
22
38
47
14
HİZMETLER
61.7
62.7
58
60
38
37
61
ġekil 7: Ege Ġllerinin Sektörel Dağılımı Kaynak: TUĠK,2001 Aydın %62,7 ile hizmetler sektöründe, Manisa % 38 ile sanayi sektöründe, UĢak %25 ile tarım sektöründe ön plandadır.
11
EGE İLLERİNDE İŞSİZLİK ORANLARI 12 10 8 6 4 2
0 TR31
TR32
TR33
TÜRKİYE
7.3
EGE BÖLGESİ 9.4
2007 YILI İŞSİZLİK ORANI
10.5
9.9
2008 YILI İŞSİZLİK ORANI
11.8
10.8
9.9
10.3
11
10.3
ġekil 8: Ege Ġllerinde ĠĢsizlik Oranları, 2007-2008 Kaynak: TUĠK 2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde iĢsizlik oranı % 9,4 iken 2008 yılında % 10,3 „tür. Hem 2007 hem 2008 yılında iĢsizlik oranı TR31 Bölgesi‟nde yani Ġzmir‟de daha yüksektir. EGE İLLERİNDE İSTİHDAM ORANLARI 45 44
43 42 41 40 39 38 37 TR31
TR32
TR33
TÜRKİYE
41.5
EGE BÖLGESİ 42.3
2007 YILI İSTİHDAM ORANLARI
41.5
44.3
2008 YILI İSTİHDAM ORANLARI
39.9
44.6
40.3
41.3
41.7
41.5
ġekil 9: Ege Ġllerinde Ġstihdam Oranları,2007-2008 Kaynak: TUĠK 2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde istihdam oranı %42,3 iken 2008 yılında %41,3 „tür.
12
EGE İLLERİNDE İŞGÜCÜNE KATILMA ORANLARI 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 TR31
TR32
TR33
EGE BÖLGESİ
TÜRKİYE
2007 YILI İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI
46.4
49.2
44.8
46.7
46.2
2008 YILI İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI
45.2
50
44
46.2
46.9
ġekil 10: Ege Ġllerinde ĠĢgücüne Katılma Oranları,2007-2008 Kaynak: TUĠK 2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı %46,7 iken 2008 yılında % 46,2 „dir.
ġekil 11: Ege Bölgesi‟nde ĠĢgücüne Dâhil Olmayan Nüfus Kaynak: Nurcan Temiz 3. Uusal CBS Sempozyumu,2009
13
4 ĠZMĠR ĠLĠNE GENEL BAKIġ 4.1 ĠZMĠR’DE GENEL EKONOMĠK YAPI Ġzmir ili Türkiye‟nin üçüncü geliĢmiĢ ili ve Ege Bölgesi‟nin hem çekim, hem de yayılma merkezidir. Ege Bölgesi‟nde geliĢme, geleneksel kutup niteliğini taĢıyan Ġzmir‟den çevre illere yayılmasını sürdürmektedir (DPT,2003). Ġzmir ekonomisinin en önemli özelliği çok sektörlü bir yapıya sahip olmasıdır. Tarımın modernize olduğu, sanayinin çeĢitlenerek geliĢtiği Ġzmir‟de turizm sektörü de varlığını sürdürmektedir. Ġzmir‟in sahip olduğu doğal kaynaklar ile bilimsel altyapısı yeni ve ileri sektörlerin potansiyelinin varlığına iĢaret etmektedir. Ġzmir‟in geliĢimi açısından, çok sektörlü ekonomik yapısı bir avantajdan çok dezavantaja dönüĢmüĢtür.
Objektif
ve
bilimsel
yaklaĢımlara
dayanarak
Ġzmir‟in
hangi
sektörlerde
uzmanlaĢacağına karar verilmesi gerekmektedir. Ġzmir‟de bölgesel uzmanlaĢma Türkiye ortalamasının epeyce altında iken, sektörel çeĢitlilik Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu sonuç Ġzmir‟de
bölgesel
uzmanlaĢmaya
yönelik
politikalara
ihtiyaç
olduğunu
göstermektedir.
(TÜSĠAD,2005). 4.1.1 ĠZMĠR GSYĠH DÜZEYĠ 2001 yılı cari fiyatlarla, GSYĠH büyüklüğüne göre Ġzmir 13.383 Milyon TL ile Ġstanbul ve Ankara‟nın ardından üçüncü büyük ilimizdir. KiĢi baĢına düĢen GSYĠH‟da ise 3.215 Dolar (3.894 TL) ile Türkiye‟nin altıncı büyük ilidir. Ġzmir‟in GSYĠH büyüme hızı % 44,5‟dir. Türkiye‟nin % 47 ve Ege Bölgesi‟nin % 48 büyüme hızına yakın olmakla birlikte daha düĢüktür. 2001 yılında Ġzmir‟in Türkiye GSYĠH‟ sına katkısı % 7,5 oranındadır. Ankara‟nın katkısı ile yaklaĢık aynı seviyededir. Ġstanbul‟un Türkiye GSYĠH‟ sına katkısı % 21,3 tür. TÜRKĠYE
EGE
ĠZMĠR
ĠZMĠR/
ĠZMĠR/
GSYĠH ‘sı
BÖLGESĠ
GSYĠH’sı
TÜRKĠYE
EGE
GSYĠH’sı
(%)
1990
83.578
13.771
6.338
% 7.6
% 46.0
1995
97.888
16.792
7866
% 8.1
% 47.3
2000
118.789
19.904
9.016
% 7.6
% 45.3
Tablo 3: Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (1987 Fiyatlarıyla, Milyon TL) Kaynak: TÜĠK Verileri
14
4000 3000
3215
2000
2427
2146
1891
1000 0 TÜRKİYE
TR 31 İZMİR
TR 32
TR 33
ġekil 12: KiĢi BaĢına GSYĠH, Düzey 2 Bölgeleri ( 2001 Yılı, Dolar) Kaynak: TÜĠK Verileri 4.1.2 GELĠR DAĞILIMI Bir toplumun refahı, elde edilen toplam gelirden ziyade adil bir gelir dağılımı ile mümkündür. Son yıllarda ulusal ve uluslar arası ölçekte ekonomilerin serbestleĢmesi sermaye hareketliliğini tetiklerken diğer yandan gelir dağılımı ve yoksulluğu da derinleĢtirmektedir. Özellikle kentsel yoksulluk ekonomik krizlere karĢı daha dirençsiz olduğu için sürdürülebilir kalkınma açısından gelir dağılımı ve yoksulluk konuları günümüz kalkınma politikalarında önemli baĢlıklar arasında sayılmaktadır. 2003 yılı verilerine göre Türkiye 0,42 Gini Katsayısı karĢılaĢtırmasında Avrupa Birliği ortalamasında ortalamaya en uzak olan Portekiz‟den (0,37) bile yüksek bir değere sahiptir (Avrupa Komisyonu, 2005). Ġzmir Ġli Gini Katsayısı, Türkiye ortalamasına göre daha olumlu bir noktadadır (0,39). GELĠR DAĞILIMI
TÜRKĠYE
TR 31 ĠZMĠR
Gelire Göre % 20
6,0
6,6
Sıralı
% 20
10,3
10,8
20‟lik % 20
14,5
15,1
%
Gruplar
% 20
20,9
22,1
2003
% 20
48,3
45,3
Tablo 4: Ġzmir‟de Hane halkı Gelirlerinin % 20‟lik Dilimlere Göre Dağılımı Kaynak: TÜĠK, 2004
Gini Katsayısı
TÜRKĠYE
TR 31 ĠZMĠR
TR 32
TR 33
0.42
0.39
0.35
0.37
Tablo 5: Düzey 2 Bölgelerine Göre Gini Katsayısı, 2003 Kaynak: TÜĠK Verileri
15
Gini Katsayısı 0.44 0.42 0.4 0.38 0.36 0.34 0.32 0.3
0.42 0.39 0.37 0.35
TÜRKİYE
TR 31 İZMİR
TR 32
TR 33
ġekil 13: Düzey 2 Bölgelerine Göre Gini Katsayısı, 2003 4.1.3 SATIN ALMA GÜCÜ PARĠTESĠ Türkiye, AB üye ve aday ülkeleri ile karĢılaĢtırıldığında satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH‟sı AB ortalamasının yüzde 30‟unda kaldığı görülmektedir. 2000 yılı itibariyle AB25 Bölgesi=100 olarak kabul edildiğinde Türkiye=30,1 ve Euro Bölgesi‟ni oluĢturan 12 AB ülkesi AB-12=108,7 katsayısına sahiptir (TÜSĠAD, 2005). Ġzmir ili 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri Türkiye değerlerinin üstündedir. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH Türkiye için 6.132 $ iken, Ġzmir ili için 9.185 $'dır. KiĢi BaĢına GSYĠH
Satın alma Gücü Paritesine Göre KiĢi BaĢına GSYĠH
TÜRKĠYE
2146
6132
EGE
2545
7270
TR31 ĠZMĠR
3215
9185
TR32
2427
6933
TR321 AYDIN
2017
5763
TR322 DENĠZLĠ
2133
6093
TR323 MUĞLA
3308
9450
TR33
1891
5403
TR331 MANĠSA
2459
7024
TR332 AFYON
1263
3608
TR333 KÜTAHYA
1805
5156
TR334 UġAK
1436
4102
Tablo 6: Satın alma Gücü Paritesine Göre KiĢi BaĢına GSYĠH (2001 Yılı, Dolar) Kaynak: TÜĠK Bölgesel Göstergeler, 2006
16
10000 9185
9000 8000 7270
7000 6000
6933
6132 5403
5000 4000 3000 2000 1000 0 TÜRKİYE
EGE
TR31 İZMİR
TR32
TR33
ġekil 14: Satın alma Gücü Paritesine Göre KiĢi BaĢına GSYĠH (2001 Yılı, Dolar) TR32 Alt Bölgesi, 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri ile Türkiye değerlerinin üstündedir. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH 6933 $'dır.TR33 Alt Bölgesi, 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri ile Türkiye değerlerinin altındadır. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH 5403 $'dır.
ġekil 15: Satınalma Gücü Paritesine Göre Ġzmir Ġli KiĢi BaĢına GSYĠH (1996-2001, Dolar) Kaynak: TÜĠK Bölgesel Göstergeler, 2006
17
4.1.4 ĠġGÜCÜ –ĠSTĠHDAM 2008 yılı itibariyle Ġzmir‟de toplam istihdam sayısı 1,17 milyon kiĢidir. Toplam istihdam içerisinde Ġzmir‟de hizmetler sektörü istihdam açısından en yoğun sektördür.2004 ve 2008 yılları arasında sektörel istihdamda yaĢanan değiĢime baktığımız zaman tarım ve sanayi sektöründe istihdam sayısında azalma yaĢanırken hizmetler sektöründe bir artıĢ görülmektedir. Türkiye‟ye referansla baktığımızda 2008 yılında Ġzmir‟de yoğunlaĢma katsayısı en yüksek olan sektör hizmetler sektörüdür. Sırasıyla bu sektörü sanayi ve tarım sektörü izlemektedir. 20042008 yılları arasında sanayi ve tarım sektörlerindeki yoğunlaĢma katsayıları azalırken, hizmetler sektörü yoğunlaĢma katsayısında bir artıĢ yaĢanmamıĢtır.
SEKTÖRLER KiĢi
1980 %
1990 KiĢi
%
2000 KiĢi
%
Tarım
302.516 37,4 348.413
Sanayi
162.464 20,1 219.083 20,3 263.656 20,6
ĠnĢaat Hizmetler Tanımlanamayan
45.720
5,7
68.521
323 365.627 28.5
6,3
67.829
5,3
287.539 35,5 431.850 40,0 582.516 45,5 10.724
1,3
12.479
1,1
1.380
0,1
Tablo 7:Ġzmir Ġlindeki ÇalıĢanların Sektörel Dağılımındaki DeğiĢimi (1980-2000) Kaynak: DĠE Genel Nüfus Sayım Sonuçları (1980-1990-2000). 600000 500000 400000 300000 200000 100000
1980 1990 2000
0
18
Sektörler
2004
2005
Tarım
0,59
0,61
0,64
Sanayi
1,44
1,38
1,23
Hizmetler
1,09
1,04
1,08
2006
Tablo 8: Ġzmir‟de Yıllar Ġtibariyle Sektörel YoğunlaĢmalar Kaynak: DPT, 2006 YoğunlaĢma Katsayısı = (Sektörün Ġzmir‟deki Ġstihdamı / Ġzmir Toplam Ġstihdamı) / ( Sektörün Türkiye‟deki Ġstihdamı / Türkiye Toplam Ġstihdamı)
ġekil 16: Ġlçelere Göre Baskın Sektörler
19
ġekil 17: ĠĢgücü Göstergeleri, 2009 Türkiye‟de iĢgücüne katılma oranı %47,9 iken TR31 Bölgesi‟nde %46,6 „dır. Türkiye‟de iĢsizlik oranı % 14 iken TR31 Bölgesi‟nde %16,2‟dir.
ġekil 18: Sektörlerin Ġzmir Ġli GSYĠH‟ sindeki Payı Kaynak: Yasar, Ulusoy & Akıncı, 2007 ve TÜĠK Verileri 2001 yılı verilerine göre Ġzmir‟de üretilen GSYĠH‟nın %33‟i sanayi sektöründen, %18‟i ticaretten, %14‟ü ulaĢtırma ve haberleĢmeden ve %8‟i tarımdan sağlanmıĢtır. Ġzmir ili GSYĠH‟ sının üç temel sektöre göre dağılımına bakıldığında ise hizmetler sektörünün payının %60‟lar, sanayi sektörünün payının %30‟lar, tarım sektörünün payının ise %10‟lar civarında olduğu görülmektedir. Ġzmir, sanayi sektörünün geliĢmiĢliği açısından Ġstanbul ve Kocaali‟den sonra Türkiye‟nin üçüncü ilidir. Sanayi sektöründe istihdamın yüksek olduğu faaliyetler metal eĢya, makine ve taĢıt araçları, gıda, tütün, dokuma, giyim eĢyası, kürk, kimya, ağaç ürünleri, mobilya, kâğıt alanlarındadır.
20
Ġzmir’de GSYĠH’nın Üç Ana Sektöre Göre Dağılımı (%) 70 60 50 40 30 20 10 0
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2009
TARIM
10
10
8.5
10
8
9.5
9
9.5
7
7.5
7
7.5
8
SANAYİ
32
30
31.5
31
29.5
30.5
32
30.5
30.5
31
31
29.5
31
HİZMETLER
58
60
60
59
62.5
60
59
60
62.5
60.5
62
63
61
ġekil 19: Ġzmir‟de GSYĠH‟nın Üç Ana Sektöre Göre Dağılımı (%) Kaynak: TÜĠK Verileri
Toplam
Tarım
Sanayi
Hizmetler
2006
20.423
4.907
5.465
10.051
2007
20.738
4.867
5.544
10.327
2008
21.194
5.016
5.682
10.495
2009
21.277
5.254
5.379
10.644
2006
2.957
776
809
1.372
2007
2.979
691
790
1.498
2008
2.941
642
784
1.515
2006
1.104
117
366
622
TR 31
2007
1.202
111
374
717
ĠZMĠR
2008
1.171
88
369
714
2009
1.170
100
327
743
TÜRKĠYE
EGE
Tablo 9: Ġstihdam Edilenlerin Sektörel Dağılımı (Bin KiĢi)
ORANLAR
ĠġGÜCÜNE KATILIM-ĠġSĠZLĠK-ĠSTĠHDAM ORANLARI, 2008 60 50 40 30 20 10 0
TR31
TR32
TR33
İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI
45.2
50
44
İŞSİZLİK ORANI
11.8
10.8
8.3
İSTİHDAM ORANI
39.9
44.6
40.3
21
ġekil 20: ĠĢgücüne Katılım-ĠĢsizlik-Ġstihdam Oranları, 2008 Kaynak: TÜĠK Verileri
KADIN VE ERKEKLERDE İŞSİZLİK ORANLARI 16 14
ORANLAR
12 10 8 6 4 2 0 TR31
TR32
TR33
KADIN ĠġSĠZ ORANI
14.4
12.9
7.9
ERKEK ĠġSĠZ ORANI
10.8
9.8
8.5
ġekil 21: Kadın Ve Erkeklerde ĠĢsizlik Oranları, 2008 Kaynak: TÜĠK Verileri
KADIN VE ERKEKLERDE İSTİHDAM ORANLARI 70
ORANLAR
60 50 40 30 20 10 0 TR31
TR32
TR33
KADIN ĠSTĠHDAM ORANI
21
26.3
18.3
ERKEK ĠSTĠHDAM ORANI
59.6
63.5
63
ġekil 22: Kadın Ve Erkeklerde Ġstihdam Oranları, 2008 Kaynak: TÜĠK Verileri 2008 yılında kadınların en çok istihdam edildiği sektör, TR31ve TR32‟de, hizmet sektörü, TR33‟te ise tarım sektörü; erkeklerin en çok istihdam edildiği sektör ise TR31, TR32nve TR33‟te hizmet sektörüdür.
22
ġekil 23: Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kadın Ve Erkeklerde Ġstihdam Oranları, 2008 Kaynak: Mevcut Durum Analizi, Ġzmir 4.1.5 YATIRIMLAR: Türkiye‟deki kamu yatırımlarından Ġzmir‟in aldığı payın son 10 yıllık seyrine bakıldığında azalma trendi göze çarpar. 1999 yılında Ġzmir‟in payı % 4,82 iken ertesi yıl bu oran yarıya düĢerek % 2,44 olmuĢtur. 2007 yılında ise bu oran % 1,99‟a gerilemiĢtir. Son on yıllık dönemde Ġzmir ilinin vergi tahsilâtı içindeki payı gittikçe artarken kamu yatırımlarından aldığı pay ise giderek azalmıĢtır. 2008 yılında Ġzmir‟den tahsil edilen vergi gelirlerinin Ġzmir‟e yönelik kamu yatırımlarına oranı 5 katına ulaĢmıĢtır.
ġekil 24: Ġzmir‟in Kamu Yatırımlarından Aldığı Pay ve Vergi Tahsilâtındaki Payı Kaynak: Maliye Bakanlığı ve DPT Verileri Ġzmir ilinde kamu yatırımlarının dağılımına bakıldığında bu yatırımların daha ok ulaĢtırma ve haberleĢme sektörüne ve imalat sektörüne yapıldığı görülür. Daha sonra en fazla kamu yatırımı eğitim, sağlık ve tarım sektörlerine yapılmıĢtır. Turizm sektörüne yapılan kamu yatırımları ise oldukça düĢük seviyededir. 23
ġekil 25: Ġzmir‟de Kamu Yatırımlarının BaĢlıca Sektörlere Dağılımı Kaynak: DPT Kamu Yatırımları Verileri
YIL
TOPLAM
TARIM
MADENCĠLĠ
ĠMALAT
ENERJĠ
HABERLEġME
K TÜRKĠYE
2005
19.899.44
ULAġTIRMA,
1.426.872
510.777
634.315
2.726.202
5.971.319
1.680.778
823.150
369.236
2.408.570
6.679.243
7 2008
21.915.45 2
EGE
ĠZMĠR
2005
995.513
55.017
14.075
134.005
104.747
182.250
2008
1.202.510
126.936
58.326
119.059
80.476
174.967
2003
499.918
2213
0
138.000
0
184.933
2004
426.459
5512
0
91.921
0
152.118
2005
527.533
17.700
342
119.400
0
157.566
2006
486.576
36.107
0
120.000
0
168.633
2007
428.953
37.857
1266
106.000
0
70.390
2008
464.379
36.684
1916
101.001
0
117.284
TURĠZM
KONUT
EĞĠTĠM
SAĞLIK
DĠĞER
YIL
KAMU
HĠZMETLERĠ TÜRKĠYE
2005
-
101.787
379.628
2.535.98
1.556.541
4.056.021
1.568.871
5.280.142
81.605
219.027
5 2008
-
91.007
113.446
2.901.00 9
EGE
2005
-
11.891
2.334
190.562
24
ĠZMĠR
2008
-
5.331
1.315
208.004
132.751
295.345
2003
-
3.500
420
51.053
29.241
90.558
2004
-
3.000
820
62.408
35.354
75.326
2005
-
6.300
2184
99.393
34.250
90.398
2006
-
108
400
59.837
47.466
54.025
2007
-
151
50
74.448
58.500
80.291
2008
-
930
0
72.222
52.960
81.382
Tablo 10: Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyar TL) Kaynak: TÜĠK Verileri
500 480 460 440 420 400 380 KAMU YATIRIMLARI (MİLYON TL)
2006
2007
2008
2009
486.5
428.9
464.4
492.9
ġekil 26: Ġzmir Ġlindeki Kamu Yatırımları Kaynak: TÜĠK Verileri Ġzmir‟de uluslar arası sermayeli Ģirketler en çok toptan ve perakende ticaret ve imalat sanayi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Ġmalat sanayi alt sektörlerine bakıldığında ise bu Ģirketlerin sırasıyla gıda ürünleri ve içecek imalatı, kimyasal madde ürünlerinin imalatı, makine ve teçhizat imalatı, tekstil ürünleri imalatı ve motorlu kara taĢıtı imalatında faaliyet gösterdikleri görülmektedir (Hazine MüsteĢarlığı, 2009)
25
ġekil 27: Ġzmir‟de Yabancı Yatırımların- Uluslar arası Sermayeli ġirketlerin Sektörel Dağılımı, 2009 Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı 4.1.6 ĠZMĠR ĠLĠ ĠLÇELERĠNĠN SOSYOEKONOMĠK GELĠġMĠġLĠK DÜZEYĠ ĠLÇELERĠN SOSYO-EKONOMĠK GELĠġMĠġLĠK SIRALAMASI ARAġTIRMASI - 2004 ĠLÇE
872
Ġlçe
Ġçinde
GeliĢmiĢlik
GeliĢmiĢlik Grubu
Sırası ĠSTANBUL - BüyükĢehir
Bu kapsamdaki ilçeler, geliĢmiĢ merkezler olarak kabul edilip,
ANKARA - BüyükĢehir
araĢtırma kapsamı dıĢında bırakılmıĢtır.
ĠZMĠR - BüyükĢehir ALĠAĞA
5
1
ÇEġME
19
2
URLA
43
2
TORBALI
54
2
SEFERĠHĠSAR
61
2
KEMALPAġA
62
2
SELÇUK
75
2
FOÇA
79
2
KARABURUN
84
2
MENDERES
124
2
DĠKĠLĠ
130
2
MENEMEN
142
2
TĠRE
174
3
BERGAMA
180
3
ÖDEMĠġ
199
3
BAYINDIR
392
3
KINIK
418
3
BEYDAĞ
450
3
KĠRAZ
644
4
Tablo 11: Ġlçelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması – 2004 Kaynak: ekutup.245 dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf 26
AraĢtırma, 2000 yılındaki idari yapı esas alınarak 81 ilin toplam 872 ilçesini kapsamaktadır.
TARIM
SANAYĠ
HĠZMETLER
NARLIDERE
3,2
9,4
87.4
BALÇOVA
2,5
16,6
80.9
KARġIYAKA
0,8
27,9
71.3
KONAK
0,8
28,9
70.3
BUCA
3,7
31,0
65.3
BORNOVA
2,4
32,6
65
FOÇA
31,86
3,61
64.53
GAZĠEMĠR
12,9
24,9
62.2
ÇĠĞLĠ
5,8
33,3
60.9
ÇEġME
31,96
7,79
60.25
GÜZELBAHÇE
29,0
12,3
58.7
URLA
35,01
8,58
56.41
SELÇUK
44,65
6,77
48.58
SEFERĠHĠSAR
48,25
9,02
42.73
ALĠAĞA
33,48
31,95
34.57
KARABURUN
61,74
4,96
33.3
DĠKĠLĠ
64,25
5,34
30.42
MENEMEN
57,86
13,73
28.41
MENDERES
62,81
11,46
25.73
BERGAMA
69,06
7,04
23.9
TORBALI
60,86
16,06
23.08
ÖDEMĠġ
70,42
7,06
22.52
TĠRE
68,13
9,41
22.46
KEMALPAġA
59,43
18,74
21.84
BAYINDIR
79,59
4,95
15.46
BEYDAĞ
79,30
5,60
15.1
KINIK
80,09
5,05
14.86
KĠRAZ
86,80
2,89
10.31
Tablo 12: Ġzmir Ġli Ġlçelerinin Temel Sektörlere Göre Sektörel Dağılımı ( % ) Kaynak: ekutup.245 dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf 2000 yılı idari yapısında Ġzmir ilinin toplam 28 ilçesi içinde, BüyükĢehir sınırları dıĢında kalan 19 ilçesine ait göstergeler Ģu Ģekildedir.
27
Tarım
Sanayi
Hizmetler
ĠĢsizlik
Fert
BaĢına
Sektöründe
Sektöründe
Sektöründe
Oranı (%)
Genel
ÇalıĢanlar Oranı
ÇalıĢanlar Oranı
ÇalıĢanlar Oranı
Geliri
(%)
(%)
(%)
(Bin TL)
ALĠAĞA
33,48
31,95
34,57
6,10
1.009.454
BAYINDIR
79,59
4,95
15,46
2,86
66.386
BERGAMA
69,06
7,04
23,90
4,67
84.714
BEYDAĞ
79,30
5,60
15,10
3,35
60.997
ÇEġME
31,96
7,79
60,25
10,27
174.455
DĠKĠLĠ
64,25
5,34
30,42
4,21
97.431
FOÇA
31,86
3,61
64,53
2,21
97.895
KARABURUN
61,74
4,96
33,30
2,37
62.878
KEMALPAġA
59,43
18,74
21,84
3,64
511.203
KINIK
80,09
5,05
14,86
3,21
47.713
KĠRAZ
86,80
2,89
10,31
2,68
39.017
MENDERES
62,81
11,46
25,73
3,03
254.986
MENEMEN
57,86
13,73
28,41
4,76
17.292
ÖDEMĠġ
70,42
7,06
22,52
3,99
85.191
SEFERĠHĠSAR
48,25
9,02
42,73
6,59
85.251
SELÇUK
44,65
6,77
48,58
8,70
124.392
TĠRE
68,13
9,41
22,46
4,18
124.481
TORBALI
60,86
16,06
23,08
4,51
6.074.916
URLA
35,01
8,58
56,41
8,35
122.187
Bütçe
Tablo 13: Ġzmir Ġlçelerine Ait Sektörel Göstergeler Kaynak: ekutup.245 dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf
28