Lalik paper by Maria Ahlyza Andrea Mercado

Sen-SURA:

Panunupil sa pamamahayag

“Ay baka hindi ilabas,” isa sa mga kadalasang linya ng mga mamamahayag sa tuwing magbabalak silang maglathala ng mga balitang sasalungat sa mga patakaran ng kolehiyo o pamantasang kanilang kinabibilangan. Mula 2023 hanggang 2024 ay may naiulat na 206 na kaso ng panunupil sa mga campus journalist sa buong Pilipinas. Sa kabila ng pagsasabatas ng proteksiyon para sa mga estudyanteng mamamahayag, patuloy pa rin silang pinatatahimik dahil sa kanilang nagkikinangang patsada.

Iginuhit ni Earl Jenzen B. Agoncillo

Ang LALIK Hayskul

EKONOMIYA NG PILIPINAS, PATULOY NA UMAARANGKADA

Sa nalalapit na pagtatapos ng 2024 ay muling masusukat ang kabuoang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa Pilipinas, isang mahalagang indikasyon ng paglakas ng pambansang ekonomiya.

Ibinahagi ng Association of Southeast Asian Nations Plus 3 Macroeconomic Research Office (AMRO) ang inaasahang Gross Domestic Product (GDP) growth ng Pilipinas na magtatapos umano sa 5.8%.

Sinabi ni National Statistician Undersecretary Dennis Mapa na naitala ng bansa ang 6.4% ng paglago noong ikalawang quarter, at 5.2% naman sa ikatlong quarter ng 2024.

Bagama’t mataas ang mga unang resulta, ang pagbaba ng GDP sa huling quarter ay nagdulot ng pangamba sa kalagayan ng ekonomiya.

Nagsimula ang gobyerno ng Pilipinas na itakda ang target ng 6 hanggang 7% na GDP growth rate para sa 2024, ngunit ayon kay NEDA Secretary Arsenio Balisacan, kailangan pa ng mas mataas na 6.5% growth sa huling quarter upang matamo ang target

Sa kabila ng naitalang pagbabago sa growth rate na nagdulot ng paghina sa pangkalahatan, kinilala pa rin ang Pilipinas bilang pangalawa sa mga natatanging bansa sa Asya na nanatiling may pinakamabilis na paglago ng ekonomiya.

Dagdag pa ng kalihim, nangunguna ang bansa sa Indonesia (4.9%), Tsina (4.6%), at Singapore (4.1%).

Batay sa AMRO, kabilang sa mga aspekto ng mabagal ng katayuan ng bansa ang hindi maayos na paglalaan ng pondo sa mga imprastruktura, malimit na pagpapabago ng panahon, pagbaba ng produksiyon ng hayop, at ang nananatiling epekto ng pandemya.

Sa mga pangunahing sektor ng ekonomiya, maipalalagay na isa sa mga lubhang apektado rito ang sektor ng edukasyon, dahil nakakaranas ang mga paaralan ng mga hámong hindi inaasahan, gaya ng sunod-sunod na suspensiyon ng mga klase dahil sa madalas na pagsamâ ng panahon.

Ang pitong bagyong dumaan ay nagdulot ng pagkaantala sa mabisang paghahatid ng edukasyon na nagresulta sa learning loss o pagkawala ng natutuhan—na patuloy na nararanasan ng mga mag-aaral.

Apektado rin ng pandemya ang mga estudyante, na nagdulot ng malaking hámon sa sektor ng edukasyon, lalo na sa kakayahan nilang magpatuloy sa kanilang mga aralin.

Ayon kay Finance Secretary Ralph Recto, “Handa ang gobyerno upang matiyak ang mabilis na paghahatid ng tulong sa mga komunidad na naapektuhan ng bagyo upang muli tayong makapagtayo at makabangon nang mas mabilis.”

Habang inaasahang bababa ang inflation rate sa 3.2%, makikinabang dito ang mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagbaba ng presyo ng mga bilihin.

Sa kabila ng mga hámon, nananatili pa ring positibo ang pamahalaan na maipagpapatuloy ang pag-arangkada ng GDP growth rate ng Pilipinas at makakamtan ang hiling na GDP na papalo sa 6.5 hanggang 7.5%.

LALIK HAYSKUL, IPINAKITA ANG

DEDIKASYON SA DSPC 2024

Sa unang taon pa lamang ng bagong pahayagan sa Paaralang Integrado ay ipinamalas na agad ng Ang LALIK Hayskul ang kanilang husay at dedikasyon sa aktibong paglahok sa iba’t ibang kompetisyon tulad ng indibidwal na pagsulat, Collaborative Desktop Publishing, Online Publishing, at Broadcasting na nagpapatunay ng kanilang pagsusumikap at galing sa pamamahayag Sa unang taon pa lamang ng bagong pahayagan sa Paaralang Integrado ay ipinamalas na agad ng Ang LALIK Hayskul ang kanilang husay at dedikasyon sa aktibong paglahok sa iba’t ibang kompetisyon tulad ng indibidwal na pagsulat, Collaborative Desktop Publishing, Online Publishing, at Broadcasting na nagpapatunay ng kanilang pagsusumikap at galing sa pamamahayag

Noong 13 Nobyembre 2024, nagtipon-tipon ang mga mag-aaral mula sa buong Batangas para sa Division Schools Press Conference (DSPC) na nilahukan ng Ang LALIK Hayskul (ALHS) mula sa upang ipamalas ang kanilang kasanayan sa pamamahayag at makipagsabayan sa iba pang mga kalahok.

Habang maraming paaralan ang nakipagsabayan at nagtagumpay sa pagtatamo ng mga pangunahing gantimpala, hindi maikakaila ang dedikasyon at katapatan ng mga mag-aaral ng

ALHS sa pagtataguyod ng isang makatarungang media sa kabila ng hindi pagkapanalo. Ang mga guro ng ALHS na sina Bb. Lenlen D. Codico at G. Abner S. Hermoso ang nagsilbing gabay ng mga mag-aaral sa pagiging responsable, sistematiko, at patas sa bawat hakbang ng paggawa ng mga proyektong tumatalakay sa mahahalagang isyung panlipunan. Nagpatuloy ang mga mag-aaral ng ALHS sa pagpapalaganap ng mga prinsipyo ng makatarungan at responsableng pamamahayag sa kanilang kapuwa mag-aaral at sa Paaralang Integrado, na layunin nila sa kanilang paglahok sa mga kompetisyon. Ang karanasang ito ay nagsilbing mahalagang aral sa organisasyon at nagpapaalala ng kahalagahan ng mas maayos na paghahanda, masusing pagsasanay, at pagkakaroon ng makabagong kagamitan upang mapagtagumpayan ang mga hámon sa hinaharap.

PANGULONG MARCOS, NILAGDAAN ANG BATAS

PARA PALAWAKIN ANG MENTAL HEALTH PROGRAMS SA MGA PAARALAN

Pinirmahan ni Pang. Ferdinand Marcos, Jr. ang Basic Education Mental Health and Well-being Promotion Act sa Palasyo ng Malacañang noong 9 Disyembre 2024 upang ipalaganap ang mga programa para sa kalusugan ng pag-iisip ng mga mag-aaral at empleyado sa paaralan.

Ipinahayag ng Pangulong Marcos na, “Kapag ang ating mga mag-aaral at tauhan ng paaralan ay may malusog na pag-iisip, bumubuti ang akademikong pagganap, bumababa ang pagliban, at umuunlad ang kultura ng pakikiramay at pag-unawa. Higit sa pagiging pananggalang sa ating mga kabataan at tauhan ng paaralan, ang batas na ito ay isa ring pamumuhunan sa intelektuwal, emosyonal, at panlipunang kinabukasan at pag-unlad ng ating bansa.”

Ang mga programang ito ay ipatutupad sa mga pampubliko at pribadong paaralan, pati na rin sa mga batang may pangangailangan sa Special Education (SPED).

Layunin ng batas na tiyakin na ang kalu sugan ng emosyon at pag-iisip ng mga magaaral at guro ay nabibigyang-pansin, lalo na sa mga pagsubok na kanilang kinakaharap.

Ayon pa sa Pangulo, ang mga problema sa kalusugan sa pag-iisip ay nagdudulot ng pagbaba ng performance mataas na turnover rate guro.

Kaya naman, makatutulong daw ang batas na ito upang mapanatili ang katatagan ng mga estudyante at guro, mapabuti ang pagtuturo, at magbigay ng mas maraming atensiyon sa mga mag-aaral.

Wika pa ng pangulo, “isa itong mahalagang hakbang pasulong sa pagtiyak na ang ating mga mag-aaral ay hindi lamang mahusay sa

likong paaralan, na magsisilbing mga sentro para sa serbisyong pangkalusugan ng kaisipan upang masubaybayan ang kalagayan ng mga mag-aaral at guro. Sa ilalim ng batas, kinakailangang magtayo ng mga Mental Health and Well-Being Offices sa bawat school division office na siyang mangunguna at magpapalaganap ng mga programang ito.

Dagdag pa rito, inaatasan din ng batas na magkaroon ng mga bagong posisyon sa mga paaralan, kabilang na ang posisyon ng School Counselor, na siyang mangunguna sa mga programa at magbibigay ng gabay sa mga mag-aaral.

PAGKILALA: PHILSTAR

ni RHIAN GABRIELLE P. GABAY

ni LORENZ ROSH SERRANO

ni BERNICE MARIE D. GOINGO

MAHIGIT 8,000 TSUPER, KUMAWALA SA PUVMP

Mahigit 8,000 tsuper ng Public Utility Vehicles (PUV) ang kumawala sa programa ng gobyerno na layuning modernisahin ang pampasaherong sasakyan sa bansa, dahil sa mga pag-aalalang dulot ng mga pagbabago sa kanilang kabuhayan at operasyon kabilang ang 6,000 miyembro mula sa grupong MANIBELA at ang natitirang 2,000 mula sa Pinagkaisang Samahan ng mga Tsuper at Operators Nationwide (PISTON).

Ayon sa mga lider ng mga grupong ito, nabawasan ang kanilang kita at mga biyahe dahil sa

Pahayag ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB), 83% na ng mga operators sa bansa ay nakikilahok sa Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP).

Subalit kinontra ito ni Floranda ng PISTON, na nagsabing may 244 na biyahe sa Metro Manila at 2,600 sa buong bansa ang hindi pa nakikisali sa programa. Isang pasahero mula Quezon City, si CM Remada, ang nagsabi

na hindi pa rin niya nararamdaman ang epekto ng modernisasyon dahil sa patuloy na matinding trapik at mataas na pamasahe. Ang limitasyon sa tradisyonal na jeepney at ang kakulangan ng modernong bersiyon nito ay nagiging hadlang sa araw-araw na pagbiyahe ng mga estudyante, guro, at empleyado na umaasa sa mga pampasaherong sasakyan upang makarating sa kanilang mga destinasyon.

Umaasa naman ang mga nabanggit na grupo na maipagpatuloy ang kanilang biyahe sa mga Pasko at Bagong Taon kung kaya’t kanilang pakikiusapan ang Department of Transportation (DOT) payagan silang makapagparehistro at makapagpasa ng bagong pran-

MERALCO,

NAG-ANUNSIYO NG TAAS SINGIL SA KORYENTE

Nag-anunsiyo ang Meralco ng dagdag-singil sa koryente na aabot sa ₱0.1543 kada kilowatt-hour (kWh) kasabay ng pagtataas ng presyo ng mga panggatong o fuel at ang suplay ng koryente mula sa mga planta.

Ayon sa Meralco, ang pagtaas ng presyo ng coal at ang epekto ng mga maintenance shutdown sa ilang planta ang naging sanhi ng karagdagang singil sa koryente.

Ang bagong singil ay magdudulot ng karagdagang ₱116 sa buwanang bill ng isang karaniwang pamilya na kumokonsumo ng 200 kWh, dagdag na ₱31 sa bill ng mga komokonsumo ng 200 kWh, ₱46 sa mga komukonsumo ng 300 kWh, ₱62 sa komukonsumo ng 400 kWh, at ₱77 sa komukonsumo ng 500 kWh kada buwan.

Dagdag pa ng Meralco, ang taas-singil ay dulot ng pagsipa ng

transmission charge na ₱0.2913 kada kWh, na nagmula sa mas mataas na ancillary service charge ng National Grid Corporation of the Philippines.

Para sa mga pamilya na may mababang sahod, ang dagdag-bayarin sa koryente ay magiging matinding pasanin sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Sa sektor ng edukasyon, inaasahan na magkakaroon ng epekto ang taas-singil sa operasyon ng mga paaralan at unibersidad, lalo na sa mga institusyong gumagamit ng maraming koryente para sa mga klase at gawaing panlab-

oratoryo.

Maaaring magdulot ang karagdagang gastos sa koryente ng pagkaantala sa mga serbisyo ng mga paaralan at sa pagsasagawa ng mga aktibidad sa mga silid-aralan.

Ayon kay Ella, isang estudyante sa UP Diliman, magiging mas mahirap para sa mga katulad niyang estudyante na dumadalo sa mga online class kung tataas pa ang singil sa koryente. Dahil dito, maraming magulang ang nag-aalala dahil maaapektuhan nito ang pagbabadyet nila sa pagpapaaral sa kanilang mga anak.

Pgkisa kahit na hindi pa sila nakikiisa sa programang ito.

Inaprubahan naman LTFRB ang pagbibigay ng mga special permit sa mga transport operator para masiguro ang biyahe ng bawat commuter sa mga darating na okasyon.

Magsisimula ang LTFRB na tumanggap ng aplikasyon para sa mga special permit mula 15 Disyembre 2024, at ang bisa ng mga permit ay tatagal mula 20 Disyembre 2024 hanggang 4 Enero 2025.

Inaasahan naman ng LTFRB na pagsapit ng 2027, aabot na sa 40% ng mga jeepney sa Metro Manila ang magiging modernisado.porsyento ng mga jeepney sa Metro Manila ang magiging modernisado.

Samantala, patuloy ang Meralco sa pagsasabi na sinisikap nilang tugunan ang mga alalahanin ng kanilang mga konsyumer at nakikipag-ugnayan sila sa gobyerno at mga regulator upang magbigay ng mga solusyon.

Tiniyak ng kompanya na pinapababa nila ang kanilang mga operational cost at sinisiguro ang stability ng kanilang serbisyo sa kabila ng pagtaas sa presyo ng produksiyon.

Gayumpaman, ang mga sektor ng paggawa at mga organisasyong pangkababaihan ay nananawagan ng agarang aksiyon mula sa gobyerno upang matulungan ang mga pamilyang nahihirapan sa pagtaas ng singil sa koryente.

Ayon sa kanila, kinakailangan ng mga subsidiya at mga hakbang na tutulong sa mga pamilyang hindi kayang tustusan ang mataas na presyo ng koryente, lalo na sa panahon ng krisis.

BALITA 03 ANG PAGTAAS NG TUITION FEE SA INTEGRATED SCHOOL

PAGTATAAS NG MATRIKULA SA PAARALANG INTEGRADO, PINAG-AARALAN

Sa isang pagpupulong ng mga guro at magulang na ginanap noong 19 Nobyembre 2024 sa gymnasium ng unibersidad, ipinahayag ng pamunuan ng Paaralang Integrado na pinag-aaralan nila ang posibilidad ng pagtataas ng matrikula o tuition fee

Isang magulang ang sumang-ayon sa panukalang ito nang sa gayon ay matugunan ang mga pangangailangan sa pagpapabuti ng mga pasilidad at mga kagamitan ng paaralan.

Bagama’t walang tumutol sa nasabing panukala, nilinaw ng pamunuan na wala pang pinal na desisyon hinggil dito at patuloy pa nilang pinag-aaralan ang mga posibleng kahihinatnan nito.

Marami mang magulang ang sumuporta, may ilan pa ring nagpahayag ng pag-aalala sa magiging epekto nito sa kakayahan nilang magbayad ng mga karagdagang gastusin.

Sinabi ng pamunuan na patuloy nilang binabalanse ang mga pangangailangan ng paaralan at ang kapasidad ng mga magulang sa pagbabayad ng matrikula.

Magsasagawa rin ng mga karagdagang pagpupulong upang ilahad ang mas detalyadong paliwanag sa mga susunod na hakbang ng pamunuan.

Sa huli, tiniyak ng pamunuan na ang naturang panukala ay magiging makatwiran habang patuloy na hinihintay ng mga magulang ang pinal na desisyon sa pagtataas ng matrikula.

PISO, TUMAAS SA HULING

ARAW NG KALAKALAN NG 2024

Sa pagtatapos ng 2024, nagtala ng positibong pagbabago ang Philippine peso na tumaas ng 12.5 centavos at umabot sa ₱57.845 laban sa US dollar sa huling araw ng kalakalan. Ang pagtaas ng halaga ng piso ay sinabayan ng holiday remittances mula sa mga Overseas Filipino Workers (OFWs) na may malaking epekto sa ekonomiya ng bansa.

Para sa mga estudyante, ang mga remittance mula sa mga OFW ay nagbibigay ng mga karagdagang pagkakataon na makapaglaan ng pondo para sa mga pangangailangan sa paaralan tulad ng mga proyekto at iba pang mga gastusin.

MULING BINATIKOS

inangunahan ni Batangas 2nd District Representative Congresswoman Gerville Luistro ang isang house hearing noong 25 Nobyembre 2024 upang kuwestiyunin si Special Disbursing Officer (SDO) Gina Acosta bilang pagpapatuloy ng imbestigasyon sa ₱125 milyong confidential funds ng Office of the Vice President (OVP) at ng Department of Education (DepEd) noong 2022, na nabigyan ng notice of disallowance

Isinalaysay ni Acosta kung paano niya pinirmahan ang tseke para sa dalawang tanggapan at inilabas ang malaking halaga ng pondo na nakapangalan sa kaniya, na kalaunan ay ipinasa kay “Col. Raymund Dante Lachica,” ang Ground Commander ng Vice Presidential Security and Protection Group.

Ayon kay Acosta, pinahintulutan siya ni Bise Presidente Sara Duterte na ipagkatiwala ang pera kay Col. Lachica, kaya’t panatag niyang ipasa ito sa nasabing opisyal.

Sa kaniyang pagtatanong, pinaalalahanan ni Luistro si Acosta na hindi dapat inihahabilin sa sinuman ang trabaho at responsibilidad ng SDO na pamahaláan ang daloy ng disbursement ng pampublikong pondo.

Kasabay ng imbestigasyon sa OVP, sumalang din sa nasabing hearing si dating DepEd SDO Edward Fajarda dahil sa isang kaparehong isyu kaugnay ng confidential funds

Noong unang quarter ng 2023, nagbahagi si Fajarda ng milyon-milyong confidential funds sa nakaatas na security officer ng DepEd na si Col. Dennis Nolasco. Ibinunyag ni Fajarda na siya rin ay binigyan ni Duterte ng direktang instruksiyon at binigyan ng mga sobreng naglalaman ng pera para ipamigay sa ilang piling opisyal ng DepEd. Binatikos rin ang kontrobersiya sa mahigit 700 acknowledgment re ceipts na walang pangalan ni pirma, na naging dahilan ng pagdududa

sa transparency ng paggamit ng pondo.

Inusisa rin sa hearing ang ilang personalidad, tulad nina Mary Grace Piattos at Kokoy Villamin, na umano’y nakatanggap ng confidential funds samantalang sinabi ni Acosta na tanging si Col. Lachica lamang ang makapagsasabi kung sino-sino ang mga ito. Nakasaad sa accomplishment

paano ginastos ang mga ito. Bilang tugon sa mga isyung ito, ipinahayag ni Bise Presidente Duterte na ang mga pondo ay inilaan para sa seguridad ng bansa at sa mga isyu sa sektor ng pagtuturo, tulad ng kalidad ng edukasyon at mga ilegal na aktibidad na maaaring makaapekto sa mga mag-aaral, tulad ng kanilang kaligtasan. Sa ngayon, tinitingnan pa rin ng

Gayumpaman, ang pagtaas ng piso ay hindi ganap na nakatulong sa mga magulang at estudyante, sapagkat patuloy pa rin ang pagtaas sa presyo ng mga bilihin.

Sa kabila ng ilang magandang indikasyon sa ekonomiya, bumagsak ang halaga ng piso sa 2.475 o 4.28% mula sa 55.37 noong katapusan ng 2023, na patuloy na nagdudulot ng suliranin sa mga magulang na may mga anak na pinapaaral.

Dahil sa pagbaba ng halaga ng piso, mas nagiging mahirap para sa mga magulang na makapaglaan ng salapi para sa mga pangangailangan ng kanilang mga anak, lalo na sa school supplies na kadalasang mga imported na produkto tulad ng mga laptop at libro.

Sa kabila nito, nakatulong ang holiday spending ng mga OFW sa pagpapasigla ng ekonomiya datapwa’t hindi pa agad makikita ang benepisyo nito sa mga estudyante dahil na rin sa patuloy na pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin.

PAGKILALA: STAR

PAGKILALA: MIKA JENYMAE RASING | DZRH

ni MIRA FINUEL G. ARELLANO ni AVRIL JOYCE P. YACO

PAGKILALA: TRANSMISSION PISTON

ni MANUNULAT

ni BERNICE MARIE D. GOINGO

PSA: MARY GRACE PIATTOS, WALANG REKORD

Kinumpirma ng Philippine Statistics Authority (PSA) noong 2 Disyembre 2024 na walang rekord ng pangalang “Mary Grace Piattos” sa anumang sertipiko ng kapanganakan, kasal, at kamatayan na mayroon ang tanggapan.

Isa si Mary Grace Piattos sa mga lumagda sa acknowledgment receipts na may pinakamalaking nakuhang pondo mula sa confidential funds na inilabas ng Department of Education (DepEd) noong 20 Disyembre 2022, na nagkakahalaga ng ₱70,000 na sinasabing nakalaan para sa mga medisina.

Nag-alala ang mga miyembro ng komiteng dumidinig sa kaso dahil sa mga resibong kanilang siniyasat na naglalaman ng mga di-makatotohanang pangalan, kulang-kulang na impormasyon, at pagkakapareho sa pagkakasulat ng mga pangalan.

Ayon sa mga pinuno ng Kamara, ang kumpirmasyon ng PSA ay nagpapatibay sa kanilang mga alegasyon na si Piattos ay kathang-isip na pangalan lamang na nilikha upang magsilbing cover sa mga pinagmulan ng confidential funds.

“Kasi it follows na ‘pag wala si Mary Grace Piattos, sigurado halos lahat ng tao na nandun is fictitious na,” dagdag ni Representative Jay Khonghun.

Nang tanungin si Vice President Sara Duterte tungkol sa pangalang ito, sinabi niyang hindi pa niya nakikita ang pangalan ni Piattos sa acknowledgment receipts.

Hindi rin nakapagbigay ng pahayag ang mga empleyado at opisyal ng Office of the Vice President (OVP) nang tanungin sila ukol dito.

Sa isang panayam sa Palasyo ng Malacañang, sinabi ni Public Accountability Committee Chair Jol Chua na patuloy nilang iimbestigahan ang iba pang mga pangalan na nakalista sa mga nakatanggap ng confidential funds mula sa OVP.

Ayon sa DepEd, ang pondong nagkakahalaga ng ₱150 milyon ay inilaan noong 2022 upang protektahan ang mga estudyante laban sa seksuwal na pang-aabuso, karahasan, korupsiyon, child pornography, at iba pang mga ilegal na isyu.

Nagpahayag ng pagkadismaya ang kasalukuyang Education Secretary Sonny Angara dahil sa pagbaba ng ₱12 bilyon mula sa orihinal na badyet na inilaan para sa DepEd sa taong 2025.

Dagdag pa ni ACT Teachers Party-list Representative France Castro, hindi dapat magdusa ang mga estudyante at guro dahil sa mga isyung kinasangkutan ng DepEd noong nakaraang panunungkulan ni Vice President Duterte.

“Inilalantad nito ang malalim na problema sa transparency at pananagutan,” saad ni Khonghun.

Ayon sa kaniya, ipinapakita ng kontrobersiyang ito ang seryosong isyu ng kakulangan sa pagpapakatotoo at kredibilidad ng gobyerno sa mga mamamayan ng

TANGLAW 2024: PASKO NG PAGKAKAISA AT PAG-ASA PARA SA MGA MAG-AARAL NG BATSTATEU THE NEU

Nagbigay ng isang natatanging karanasan ang Tanglaw 2024 sa mga mag-aaral ng Batangas State University, The National Engineering University (BatStateU The NEU), na nagpatibay sa kanilang samahan at nagbigay ng inspirasyon sa patuloy na pag-unlad.

Sa ilalim ng temang “Gabay sa Tahanang

Red Spartans,” nagbigay ang selebrasyon ng pagkakataon sa mga mag-aaral na magsama-sama at magsaya pagkatapos ng isang taon ng mga pagsubok at hámon sa kanilang akademikong buhay. Ang mga programa tulad ng parada at pagpapailaw ng Christmas tree ay nagbigay-daan para mapalakas ang pagkakaisa ng mga mag-aaral, na isang mahalagang aspekto ng pagkakapatiran sa pamantasan.

Sa bawat pangyayari, naramdaman ng mga mag-aaral ang halaga ng pagtutulungan at ang epekto nito sa kanilang emosyonal at mental na kalagayan, na nakatulong sa kanilang pagbabalik-loob sa Diyos at pagkakaroon ng positibong pananaw sa buhay.

Nagsilbing pagkakataon ang selebrasyon upang maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang kasiyahan na nagpabuti sa kanilang relasyon sa isa’t isa at sa unibersidad.

Ang pagpapailaw ng malaking Christmas tree sa gitna ng kampus ay nagsilbing simbolo ng mga pangarap at pag-asa sa hinaharap, pati na rin ng diwa ng Pasko na

PAGTAAS NG DOLYAR, MAY MALALIM NA EPEKTO SA EKONOMIYA AT PAMILYANG PILIPINO

Maraming sektor ng ekonomiya ang nakararanas ng matinding epekto ng patuloy na pagtaas ng halaga ng dolyar laban sa piso kabilang na ang mga pamilyang Pilipino at mga mag-aaral sa bansa.

Dahil sa mabilis na pagbaba ng halaga ng piso, nagdudulot ito ng matinding alalahanin sa mga ekonomista, negosyante, at mga karaniwang mamamayan na dahil direkta nitong naaapektuhan ang kanilang pang-araw-araw na buhay.

Ayon sa mga eksperto, ang paglakas ng dolyar ay dulot ng iba’t ibang pandaigdigang salik o factor tulad ng inflation, tumitinding tensiyon ng mga pangunahing ekonomiya sa mundo, at ang patuloy na pagtaas ng interest rate ng Federal Reserve ng Estados

Unidos.

Malalim ang epekto ng mataas na exchange rate sa iba’t ibang sektor ng ekonomiya, kabilang na ang sektor ng edukasyon.

Dahil sa patuloy na pagtaas ng halaga ng dolyar, nahihirapan ang mga estudyante, lalo na ang mga nag-aaral sa mga unibersidad at kolehiyo, na nakakaranas ng pagtaas sa presyo ng mga inaangkat o imported na produkto tulad ng mga libro, laptop, at iba pang kagamitang panteknolohiya.

Bukod dito, tumaas din ang gastos para sa mga internship,

fieldwork, at study tours na nangangailangan ng international services o pagpunta sa ibang bansa.

Ang mga negosyo naman na umaasa sa mga inaangkat na produkto ay nahihirapan din, dahil tumaas ang presyo ng kanilang materyales, na nagiging sanhi ng pagtaas sa presyo ng kalakal at serbisyo.

Dahil dito, nahihirapan ang mga mamimili sa pagbabadyet ng kanilang mga pangangailangan.

Sa mga ordinaryong Pilipino, patuloy na nagdudulot ng pasanin

ang pagbaba ng piso laban sa dolyar, lalo na’t tumaas ang presyo ng mga inaangkat na produkto tulad ng gasolina, pagkain, at mga gadget.

Ayon sa isang pamilya sa Quezon City, ramdam nila ang hirap sa pagtaas ng bilihin, lalo na’t ang mga bagay na hindi nila kayang iwasan, tulad ng pagkain at gasolina, ay patuloy na tumataas. Bilang tugon sa paglaki ng exchange rate, nagsagawa ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) ng mga hakbang tulad ng pagbili ng piso at pagpapalabas ng dolyar mula sa kanilang foreign reserves upang mapababa ang epekto ng pagtaas na dolyar.

Gayumpaman, sinabi ng mga ekonomista na mahirap pigilan ang natural na daloy ng palitan ng pera, lalo na kung may mga pandaigdigang salik na nakaaapekto sa ekonomiya. Bagama’t may mga nag-aalala sa kasalukuyang kalagayan, may mga positibong indikasyon na maaaring magbago ang ekonomiya sa mga darating na buwan.

DEPED, NAGLABAS NG BAGONG PATAKARAN SA PAGSUSPENDE NG KLASE TUWING MAY SAKUNA

Inilabas ng Department of Education (DepEd) noong 27 Disyembre 2024 ang mga bagong patakaran para sa pagsuspende ng klase sa mga pampublikong paaralan tuwing may sakuna upang matiyak ang kaligtasan ng mga mag-aaral, guro, at mga kawani.

Sa ilalim ng bagong patakaran, suspendido ang klase sa preschool kapag nasa Signal No. 1 ang isang lugar, habang ang mga klase mula elementarya hanggang junior high school ay isususpende kapag ito’y umabot ng Signal No. 2, na magreresulta sa pagsasagawa ng modular o make-up classes upang hindi maapektuhan ang pag-aaral ng mga estudyante. Ang mga klase at trabaho naman ay awtomatikong ipagpapaliban kapag umabot ng Signal

No. 3 hanggang 5 lakas ng ang bagyo, isang hakbang na gagarantiya sa kaligtasan ng lahat ng mga mamamayan sa bansa. Kapag umabot naman ang isang lindol sa Intensity V, ang Local Government Unit (LGU) ang magdedesisyon kung suspendido ang klase, at agad ding ipagbabawal ang pagkaklase kapag lumampas sa Intensity V ang lindol. LGU rin ang magpapasya kung kailangang suspendihin ang klase kapag masama ang kalidad ng

hangin tulad ng smog na tinaguriang “acutely unhealthy.” Samantala, hindi sa lahat ng pagkakataon ay isususpende ang klase kapag mainit ang panahon, datapwa’t bibigyan pa rin nito ng proteksiyon ang mga estudyante sa panahon ng tag-init.

Inaasahan ng DepEd na agad na ipapatupad ng mga pampublikong paaralan ang mga nabanggit na patakarang, at hinihikayat ang mga pribadong paaralan na sumunod din dito.

Ang mga bagong patakaran ito ay bahagi ng Kautusan Blg. 022 na nilagdaan ni Kalihim Sonny Angara upang panatilihin ang kaligtasan ng lahat tuwing may sakuna. Tiniyak naman ng DepEd na magsisilbing gabay ang programa nitong Learning and Service Continuity Plans (LSCPs) upang ipagpatuloy ang edukasyon ng mga mag-aaral sa mga alternatibong paraan sa kabilang ng mga kalamidad na posibleng mangyari.

ni BERNICE MARIE D. GOINGO

ni LORENZ ROSH SERRANO

PAGKILALA: STAR

05 OPINYON

Sen-SURA: Panunupil sa Pamamahayag

Bawat paaralan ay may kaniya-kaniyang publikasyon na naglalayong maghatid ng katotohanan at mga balita sa nasasakupan ng mga estudyante. Layunin ng Campus Journalism Act of 1991 na protektahan ang mga karapatan ng mga mamamahayag at ipataw ang karampatang parusa sa mga lalabag. Sa kasamaang palad, ginagamit lamang ang mga pahayagan upang mas lalong pagandahin ang imahen ng unibersidad, at itinatago ang malalagim na katotohanan. Sa pahayag ni G. Joenald Rayos, isang mamamahayag na tubong Batangas, may mas mataas na antas ng kalayaan sa pamamahayag ang mga mag-aaral sa pampublikong paaralan kumpara sa mga nasa pribado.

Lingid sa kaalaman ng ilan, sa mga nakalipas na dekada ay talamak na ang mga kaso ng

Punong Patnugot:

Gail Kim M. Maderazo

Pangalawang Patnugot: Mira Finuel G. Arellano

Tagapangasiwang Patnugot at ng Sirkulasyon: Francheska Ellis A. Mendoza

Direktor ng Sining ng Multimedia:

Earl Jenzen B. Agoncillo

Patnugot ng Balita: Rhian Gabrielle P. Gabay

Patnugot ng Lathalain: Jan Randele P. Macaraig

Patnugot ng Opinyon: Clare Lian Roxanne A. Martinez

Patnugot ng STEM:

Winkeith Penelope P. Macaraig

Patnugot ng Isports: Therese Margaux C. Andal

Punong Litratistang Mamamahayag: Clyde Eros D. Rosales

Punong Tagapagbalita: Avril Joyce P. Yaco

Manunulat:

Gail Kim M. Maderazo

Clare Lian Roxanne A. Martinez

Therese Margaux C. Andal

Rhian Gabrielle P. Gabay

Jan Randele P. Macaraig

Winkeith Penelope P. Macaraig

Lorenz Rosh Serrano

Reshka Bea F. Dimaculangan

Sophia Margaret M. Montalbo

Mira Finuel G. Arellano

Bernice Marie D. Goingo

Jaiber D. Macalalad

Maria Paula M. Mendoza

Cedrick John Bay

Francheska Ellis A. Mendoza

Avril Joyce P. Yaco

Samuel E. Arellano

Litratista: Earl Jenzen B. Agoncillo

Samantha Jane M. Bagui

Rhyle Shannon C. Aguda

Castelyn Merlisa C. Dimaano

Cylde Eros D. Rosales

Kartunista:

Eryn Chloe A. Magsino

Earl Jenzen B. Agoncillo

Layout:

Andrea M. Mercado

Antonio Miguel Briones

Spanunupil sa mga mamamahayag sa bansa. Kamakailan lamang ay nagtamo ng libo-libong reaksiyon ang pagpapatanggal ng pamunuan ng Unibersidad ng Santo Tomas sa isang litratong nagpapakita sa mga estudyanteng Tomasino na papasok sa isang convenience store. Ipinatanggal ito matapos gawing katatawanan ng mga netizen ang pagkakatulad ng uniporme ng mga estudyante sa mga trabahador ng tindahan. Matapos ang nasabing pagpapatanggal ay sumiklab ang isyu ng kalayaan ng mga mamamahayag sa kani-kanilang mga institusyon, at ang paulit-ulit na pagsikil sa mga ito. Patuloy na ipinaglalaban ng mga estudyanteng mamamahayag ang kanilang kalayaan mula sa mga mapanupil na administrasyon sa harap ng kongreso ngunit sa pang-13 taon ng pagsusulong ng Campus Press Freedom Bill ay nanganganib na naman itong maipagsawalang-bahala. Sa realidad ng kasalukuyang lipunan, naisasantabi ang kalayaan sa pamamahayag, at patuloy na napagsasamantalahan ang kalagayan ng mga mamamahayag.

Sa mahigit na isang dekadang pakikipaglaban para sa kalayaan ng pamamahayag, mahigit isang libong kaso na ng panunupil sa mga mamamahayag ang naitala. Kasama sa mga kasong ito ang pagsususpendi sa mga patnugutan ng publikasyon, pangingialam sa mga polisiya, pagkakait ng pondo, at ang panghaharang ng mga nakatataas. Ipinahihiwatig lamang nito ang pangangailangan ng proteksiyon ng mga estudyanteng mama-

BAG(Y)ONG SOLUSYON

mahayag sa lalong madaling panahon lalo na sa mga pagkakataong nalalagay sa panganib ang mga buhay nila dahil sa mga kaso ng red-tagging sa bansa. Ang ating lipunan ay kasalukuyang humaharap sa napakaraming problema dahil sa estado ng ating ekonomiya, at marahil ay hindi pa ito ang tamang panahon upang pagtuunan ng pansin ang sitwasyon ng mga pahayagang pampaaralan. Ngunit hindi na dapat pang magdusa ang mga estudyanteng mamamahayag na patuloy na nangangamba para sa kaligtasan ng kanilang buhay. At lalong hindi na dapat pang madagdagan ang mga binawian ng buhay dahil sa kagustuhang ipaglaban ang katotohanan. Nananahimik ang katotohanan sa patuloy na paguusig laban sa mga pahayagan. Sa kasamaang palad, ang pag-uusig na ito ay nagsisimula sa loob mismo ng mga paaralan. Libo na ang naging kaso ng pagsesensura sa mga pahayagan at sa mga estudyanteng mamamahayag kaya oras na upang sila’y bigyang-proteksiyon. Marahil nga ay nagiging mapanlason ang pamamahayag, ngunit kung patuloy itong sisikilin bilang instrumento ng katotohanan, pinatutunayan lamang nito ang pag-iral ng isang mapanupil na sistema. Ang pahayagang nagsisilbing tinig ng mga naaapi sa kabila ng mga patsadang nagmamalinis ay mga martir ng katotohanan, at ang mapanupil na sistema ang lumalason sa sambayanan.

olusyong pangmatagalan ang kinakailangan at hindi ang pantawid-gutom na tulong sa mga nasalanta ang dapat pagtuonan. Ilang bagyo pa ba ang dadaan at ilang takot pa ba ang kailangang maranasan bago aksiyunan ang mga tumataas na lebel ng tubig kapag nandiyan na ang sangkatutak na ulan? Ayon sa PAGASA, umaabot sa 20 tropical cyclone ang karaniwang pumapasok o namumuo sa Philippine Area of Responsibility kada taon kung saan walo hanggang siyam naman ang tumatama sa sangkalupaan. Hindi na bago ang taunang pagbaha at mga pagguho ng lupa na hanggang ngayon ay pangamba pa rin ng karamihan tuwing sasapit ang mga buwan ng tag-ulan.

Mayo pa lamang ngayong 2024 nang nagsimulang dumating ang mga bagyo. Sinimulan ng Bagyong Aghon ang pananalanta sa taong ito. Inabot ng humigit-kumulang isang bilyong piso ang nasira nitong imprastruktura at pinsala nitong iniwan sa agrikultura ng bansa ayon sa National Disaster Risk Reduction Management Council (NDRRMC). Hanggang sa pagsapit ng Hulyo, sa pagdaan ng bagyong Carina, nakapanlulumo pa rin ang mga nasira at naapektuhan ng bagyo. Nitong nakaraan lamang, nagkasunod-sunod ang paghagupit ng mga bagyo sa iba’t ibang bahagi ng bansa lalo na sa Luzon. Paulit-ulit ding hindi na natututo ang mga tao, nasanay na sa kaunting bigay ng gobyerno. Ilang baha pa ba ang raragasa? Bakit hanggang ngayon ay hindi maagapan?

Hindi siguro malilimutan ng bawat isa ang matinding paghagupit ng Bagyong Yolanda sa bansa. Mahigit 10 taon na ang nakalipas nang hagupitin nito ang bansa. Kakila-kilabot na takot ang naranasan sa mga araw ng pananalasa ng bagyo at libo-libong Pilipino

Aang nasawi. Naging isang malaking pagsubok ito na kinaharap ng mga tao lalo ng mga nahihirahan sa malaking bahagi ng Kabisayaan.

Baha ang naging pangunahing sanhi ng mga nasawi nang panahong ito. Bagama’t maraming pagkukulang sa kahandaan noon, maaari pa sanang nabawasan ang trahedyang dulot nito kung hindi barado ang mga kanal na siyang nagpataas sa lebel ng tubig sa pagdating ng bagyo. Sampung taon na ang nagdaan, bakit hanggang ngayon ay nararanasan pa rin ang ganitong sitwasyon ng bayan?

Kamakailan lang, Hulyo ng taong ito nang manalasa sa bansa ang Bagyong Carina. Ito sana iyong panahon kung saan balik-eskwela na ang mga bata ngunit dahil dito, naantala ang mga klase ng bawat paaralan. Naantala ang aktibidades sa mga paaralan dahil na naman sa matinding pagbaha. Sampung taon mula sa Yolanda, wala pa ring pinagbago, baha pa rin ang kalaban ng mga taong hindi nadadala.

Ilang buwan lamang din ang lumipas nang maram-

PAGKILLING

ng pagkiling ng publiko sa pagsuporta kay Duterte sa kabila ng pagsisiwalat niya ng katotohanan sa extrajudicial killings (EJK) ay totoong makabuluhan upang sang-ayunan ang pagkakakulong ng dating pangulo.

Naging mainit na usapin ang EJK noong administrasyon ng dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte. Sa mga nagdaang buwan, humarap sa senate hearing si Duterte kung saan pabiro niyang inamin ang mga ginawang pagkitil sa buhay sa panahon ng kaniyang panunungkulan.

Inanyayahan ng Makabayan bloc lawmakers nitong 29 Oktubre 2024 ang Senado upang ipresenta ang mga rekords ni Duterte tungkol sa admisyon nito. Ang pag-amin ng dating pangulo ay sumentro sa panunukso ng mga pulis upang “hikayatin” ang mga suspek na manlaban para gawing rason upang paslangin nang brutal ang mga ito. Batay rito, sadyang hindi makatwiran at propesyonal ang mga ipinahayag ng dating Pangulo. Una, nilabag ni Duterte ang karapatang pantao ng mga napaslang sa kaniyang kampanya kontra ilegal na droga. “Ang pag-amin niya sa panghihikayat sa mga pulis na pilitin ang mga suspek na lumaban bilang dahilan para sa pagpatay sa kanila ay hindi lamang nak-

ababaala; isa itong malinaw na paglabag sa karapatang pantao at nararapat na proseso,” saad ni House Deputy Minority Leader France Castro. Tunay na hindi katanggap-tanggap ang naging aksiyong iyon lalo na’t siya ang presidente noong panahong iyon. Dagdag pa roon, matagal nang inilalantad ni Duterte ang karumal-dumal na pangyayari sa kaniyang panunungkulan. Ang kaibahan lang ay nasa loob sila ng Senado, at ang kaniyang mga ihinayag ay sakop ng oath. “Karamihan naman ng sinabi niya kahapon, sinasabi din naman niya nung siya’y Pangulo pa,” sambit ni Senate President Francis Escudero. Nagmula na sa kaniya mismong mga salita ang mga pruweba upang siya ay mahatulan ng kaso.

daman ang hagupit ng Bagyong Kristine na kumitil din ng daan-daang buhay sa bansa, kabilang na sa malaking bahagi ng Timog Katagalugan. Ayon sa NDRRMC, dinaanan ni Kristine ang 17 rehiyon sa bansa at nakaapekto sa humigit-kumulang 7.1 milyong residente ng bansa. Tinatayang halos isang milyong residente rin ang umalis ng kani-kanilang mga bahay at nagtungo sa mga evacuation center o di kaya naman ay sa bahay ng kanilang mga kakilala at kamag-anak. Nang dahil sa hagupit nito, baha na naman ang naging pangunahing dahilan ng mga pinsala ng bagyong ito. Sa panahon ngayon, mas laganap na ang balita, mas napaghandaan sana ang mga ganitong klase ng kalamidad. Hindi na ito bago sa mga tao, kaya mas kailangan na nito ng solusyon. Marami na’ng namatay, maraming gumuhong bahay, hindi na puwede ang mga pantawid-gutom na bigay na kadalasang galing pa sa kawanggawa at hindi sa mabilisang aksiyon ng bawat gobyerno. Anupa’t silang mga naluklok sa posisyon ay pantawid-gutom lamang ang nagiging solusyon.

Bakit hindi pondohan ang pagpapagawa ng mga drainage system sa buong bansa? Gugustuhin pa ba ng mga tao na lumubog ang bansa bago kumilos? Sa simpleng pagtatapon ng mga basura sa tamang basurahan ay malaki ng tulong. Maiiwasan ang mga pagbabara ng kanal sa ganitong sitwasyon. Sa pagtagal, pabawas nang pabawas ang mga puno, datapwa’t nawala man ngunit magagawan pa rin ng paraan upang mapalitan. Bagama’t hindi maiiwasan ang pagdaan ng mga bagyo sa bansa lalo na sa lokasyon na kinaroroonan ng Pilipinas na siyang daanan mismo ng bagyo, may magagawa pa ang tao para maiwasan ang mga bagay na nagiging dahilan ng pagdurusa ng bawat Pilipino.

Higit sa lahat, ginamit lang ni Duterte ang sitwasyon upang “lumaban pabalik” sa mga biktima ng EJK at palabasing malinis at naaayon ang kanilang ginawa. “Maraming inosenteng buhay ang nasawi sa pagkukunwari ng ‘nanlaban,’ kahit na malinaw na hindi lumaban ang mga biktima,” wika ni ACT Teachers Partylist Representative France Castro. Konsistent ang kaniyang palusot na ito upang matakasan ang kaso at mapalabas na wala siyang sala. Maaaring sumagi sa isipan na huwag na dapat kasuhan pa ang dating pangulo sapagkat hindi naman siya nagpumilit na itago ang katotohanan. Dulot niyon, mas napadali pang napatunayan na mayroon ngang mga nasawi sa pinanukala niyang giyera laban sa droga. Subalit, hindi sapat ang pag-amin niya upang makabawi sa pamilya ng mga biktima na naghahangad ng hustisya. Sa huli, talagang napakahalaga ng pagkontra ng taumbayan sa pagsuporta kay Duterte upang paboran ang pagkakakulong ng dating pangulo. Bagama’t tapos na ang panunungkulan niya sa ating bansa, hindi ito hadlang upang hindi makamit ng mga biktima ang katarungan. Manapa, sa pagkakataong ito, mas mainam kung tutulungan ng pamahalaan ang mga biktima sa pamamagitan ng masusing imbestigasyon at paggawa ng angkop na aksiyon hanggang makuha ang hustisya na inaasahan din ng publiko.

GAIL KIM M. MADERAZO

JAN RANDELE P. MACARAIG

LUPON NG PATNUGOT

Ang LALIK Hayskul

OPINYON

PANGALAWANG PANGGULO

SCEDRICK JOHN E. BAY

inayang ng Pangalawang Pangulo ang 32 milyong boto ng sambayanan. Sibakin ang hindi nararapat dahil ang kinabukasan ng bansa’y hinihila niya pababa. Mula sa kaniyang mga kahina-hinalang kilos, hanggang sa kaniyang pagiging makasarili, walang kaduda-duda kung bakit at papaano humantong ito sa kaniyang ikalawang impeachment complaint.

Hindi pa man nakakaisang linggo matapos matanggap ni Sara ang unang impeachment complaint laban sa kaniya ay naghain muli ang Bagong Alyansang Makabayan o Bayan ng isa pang impeachment complaint noong 4 Disyembre 2024. Umabot sa mahigit 50 indibidwal galing sa iba’t ibang mga progresibong organisasyon at mga mamamayan ang sumusuporta sa pagpapaapruba sa pagpapasibak sa kaniya sa puwesto. Nangangahulugang ito ay isang problemang patuloy na lumalaki at kinakailangang mapagtuonan ng pansin ng mga nasa itaas.

Matatandaang hindi pa nangangalhati ang taon sa kaniyang termino ay humiram na agad ang Bise Presidente ng ₱125 milyon para sa kaniyang confidential funds, na magilalas niyang winaldas sa loob ng lamang ng labing-isang araw noong 2022. Ayon sa pahayag ni Raoul Manuel mula sa Kabataan Partylist, ito ang kanilang basehan upang ihain ang reklamo dahil sa paulit-ulit na pagkabigo ng Bise na maging tapat sa kaniyang mga ikinikilos. Naging malawakang isyu ang hinihiling nitong halaga sapagkat sa laki nito ay hindi maisapubliko ang patutunguhan, dagdag pa ay nakakapagtaka sapagkat wala namang naging pagbabago sa mga imprastruktura ng mga paaralan kasama ang kalidad ng edukasyon. Sa isang hearing na ginanap, nahalungkat na ang mga elektronikong gamit para sa mga guro ay hanggang ngayon ay hindi pa rin naipamimigay. Dahil sa malaking halaga ng perang nakukuha sa Pilipinas ni Sara, marapat lamang malaman ng mga mamamayan kung ano nga ba ang motibo ng ating Bise Presidente sa patuloy na panghihiram, at kung saan nga ba ito tunay na napupunta. Sa press conference na naganap noong 3 Setyembre ngayong taon, napag-alamang hindi man lang nalaman ng opisyales ng Department of Education ang pinatunguhan ng ₱112.5 milyong confidential funds. Naisiwalat ito matapos lumabas ang mga dokumentong nagsasabi na kapiranggot na porsiyento ng pondo ang ginamit pambili

ng mga mesa, libro, at mga bagong laptop na napag-alamang nakatengga lamang sa isang warehouse kahit mahigit apat na taon na ang nakalipas.

Sa halip na matulungan ang mga pampublikong paaralan sa kanilang problemang hinaharap sa kawalan ng maayos na kagamitang panturo sa loob ng silid-aralan ay ginamit lang ito para masabing may binili nga para sa mga guro at mag-aaral kahit hindi naman napakinabangan ang mga ito sa mga paaralang nangangailangan.

Matapos suriin ng Commission of Audit (COA) ang mga dokumento sa pinaggamitan ng mga pondo, nakitang mahigit ₱73 milyon ang hindi inaprubahan, at ang kalahati ay ginamit sa medisina at iba’t ibang uri ng kagamitan. Sa pagkasasabi pa lang na hindi pumasa ang mga hinihiling na kagamitang bibilhin, maaaring hindi nga kagamitang pampaaralan lamang ang pinaplano, kundi mga bagay na masasabing imposible, walang-katuturan, at wari’y kalokohan sa mata ng hukom.

Kung para nga sa ating bayan ang pinaggagastusan ng Bise, karapatan ng kaniyang nasasakupan na malaman ang naitutulong ng mga ito. Ayon sa kongresista ng ikalawang distrito ng Batangas na si Gerville Luistro, pinipigilan sila ng Opisina ng Bise Presidente sa ipakita ang tunay na pinaggamitan ng mga pondo. Bakit kinakailangan pa nilang itago? Dahil ba winaldas niyang tunay o wala talagang pinuntahan kundi ang sarili niyang bulsa? Dumagdag lamang ito sa mga ispekulasyon at bintang laban sa kaniya na hindi siya mapagkakatiwalaan.

Triple na nga laki ang nabalitaang kalahatang nahiram ng Bise noong 2023 kung ikukumpara natin sa nakaraan nitong taon. Habang higit pa sa ₱600 milyon kung isasama natin ang pondong hiniram noong 2024. Isa ito sa nagtulak sa House of Representatives na bigyang-aksiyon na ang bagay na ito. Hindi lamang ang usapin ng confidential funds ang naging gatong upang pasiklabin ang pag-

SAMLANG: ANG KASO NG MGA PALIKURAN SA PAARALANG INTEGRADO

Bilang mga nilalang sa mundo, ipinanganak tayong kinakailangang dumumi o umihi, kung kaya’t tinuturuan tayong gawin ito nang may disiplina. Sa kaso ng mga palikuran sa loob ng Paaralang Integrado, himala na kung ang iyong madatnan ay may malinis at maayos ang daloy ng tubig. Ang kaso ng kasamlangan ng mga Batang IS ay pangita, sa kilos at paggawa ay hindi mahusay, mabuti, at mapanagutan.

Normal na sa mga mag-aaral sa loob ng Paaralang Integrado na dumayo ng ibang palikuran upang makagamit nang matiwasay. Halos lahat ng stalls sa mga palikuran ay nakakandado na dahil sa hindi pagpapasaayos. Mula sa mga umaalingasaw na mga amoy hanggang sa mga basurang nakakalat sa sahig, disiplina ang nawawala. Marahil isa na rin sa mga dahilan ang madalang na pagpapasaayos ng mga pasilidad na napapabayaan at nahahayaan na lamang masira kung kaya’t hindi ito magamit nang maayos. Ang suplay ng tubig na madalang na lamang magkaroon, at ang mga tubong umaapaw na. Ayon sa pahayag ni Reign Balitaan ng Baitang 11, “Kung wala po kasi talagang disiplina ang estudyante, talagang madumi ‘yan. Pero kung mine-maintain din naman s’ya, mapipigilan s’ya.” Ang isang toilet ay naglalaman na kaagad ng 50 uri ng bacteria kada kuwadradong pulgada. At kung umaabot sa ganoong kalalang estado ang mga palikuran, maaaring higit pa. Bukod dito, ang tubig na tumatalsik galing sa palikuran

ay maaaring magpakalat ng mga mikrobyo sa hangin na umaabot ng higit sa 10 pulgada mula sa toilet. Ang mga estadistikang ito ay nagpapalalim lamang ng importansiya sa pagpapanatili ng kalinisan ng palikuran upang maiwasan ang pagkalat ng mikrobyo at bacteria na siyang nagdudulot ng sakit. Dahil sa hindi pagpapanatili ng kaayusan ng mga palikuran, paniguradong dadapuan ng mga mag-aaral ay iba’t ibang klase ng sakit na nakukuha mula sa maruming kapaligiran. Ang kasamlangan sa paggamit ng palikuran ay lubhang nakaaapekto sa kalinisan lalo na sa kalusugan ng mga gumagamit. Ilan sa halimbawa ng samlang na asal sa palikuran ay ang hindi pagpa-flush ng kubeta, hindi paghuhugas ng kamay, pagtatapon ng mga basura sa maling tapunan, at iba pa. Ang mga gawaing nasabi ay nagiging sanhi ng pagdami at pagkalat ng mga virus na nagdudulot ng mga sakit tulad ng lagnat, pagkapagod, at iba pang sakit na kaugnay sa gastrointestinal at urinary.

papasa ng ikalawang impeachment complaint, kung ‘di dahil na rin sa mga pahiwatig niyang kagustuhang patayin ang Presidente. Sa isang online conference kasama si Sara Duterte noong 23 Nobyembre 2024, ipinahayag niya na may napaparinig daw siyang mga usaping nagbabalak ang ispiker ng House of Representatives na si Martin Romualdez na patayin siya. Kaya kung sakali nga raw gawin ito sa kaniya, nakahanda raw na paslangin ng kaniyang mga hitman sina Romualdez, Presidente Bongbong Marcos, at ang Unang Ginang Liza Araneta Marcos. Kahit hindi pa nasisiguro kung tunay nga ba ang mga bantang binibitawan ni Sara, maaaring hindi agad ito bigyang-pansin, at nadala lamang siya ng galit.

Dagdag pa rito, kung tunay nga ang layunin niyang pagsilbihan ang bansa, bakit nagawa niyang piniliing iwanan ang mga Pilipino sa gitna ng bagyo? Balikan nating muli ang ginawa ni Sara Duterte noong Hulyo 2024, habang ang Luzon ay nakararanas ng malalakas na hangin at buhos ng ulan dulot ng Bagyong Carina, ang ating Bise Presidente ay nangibang-bansa para magbakasyon kasama ang kaniyang pamilya. Maraming mamamayan ang nasaktan at nagulumihanan sa paglisang ito, sapagkat kahit ito man ay sabihin niyang planado noon pa, ibinabandera lamang ng Bise na wala siyang pakialam at nagkukulang sa empatiya sa kalagitnaan ng kalamidad. Ang desisyong ihain ang impeachment complaint ay may matagal na proseso sapagkat matapos ito mapagkasunduang isumite, may mga magaganap pang pag-uusap sa Senado. Sa pamamagitan nito, masisiyasat nila kung si Sara Duterte nga ba ay nagkasala. Sa mga pangako niyang napakong mapagaganda ang sistema ng edukasyon sa Pilipinas gamit ang kaniyang opisina at sa mga seryosong death threats na kaniyang isinapubliko laban sa Pangulo, karapat-dapat lang ba siyang mamuno lalo pa’t umalis siya ng bansa sa oras ng pangangailangan ng mga Pilipino? Marahil tamang hakbang ang pagsasagawa ng ikalawang impeachment complaint upang mabigyan ng angkop na aksiyon ang katahimikan niya ukol sa mga kahina-hinalang kilos, at kapalit ng mga aksiyong nakakapagdulot lamang ng benepisyo sa kaniya. Dahil sa ugali niyang pagiging makasarili, marapat lamang na siya’y sibakin. “Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili lamang.” Sa napili niyang propesyon, walang lugar ang pagsasarili, maglingkod ka sa bayan, dahil ginusto mo ang posisyong iyong kinalagyan.

Ayon sa pagsusuri, 80% ng mga sakit ay dulot ng poor sanitation dahil ng maruming palikuran. Ang hindi pagpa-flush ng kubeta, ay nang-aakit ng mga peste gaya ng langaw—na siyang nagdadala ng mga sakit. Ang pag-iiwan ng mga basang sahig, na hindi lang nagdadala ng mga bacteria at mikrobyo kundi maaaring maging dahilan pa na ang isa ay matakid at madulas. Gayundin, ang hindi paghuhugas ng kamay ay nagdudulot ng pagkalat ang mga bacteria at mikrobyong nagdadala ng sakit. Kasamlangan at kulang sa atensiyon一ito ang mga pangunahing dahilan ng napakaruruming palikuran sa loob ng Paaralang Integrado. Oras na para bigyan ito ng atensiyon, ang mga daing at pahayag ng mga nakikinabang ay sapat na, sobra na. Para ito sa disiplina at de-kalidad na serbisyo sa pagpapanatili ng kaayusan ng mga palikuran. Ang ating pagtutulungan ay isang mabisang hakbang tungo sa pag-unlad. Sa panahon ngayon, disiplina ang siyang kailangan. “That’s why we can never have nice things”, sa mga susunod na buwan, nawa ay magsilbi itong paalala, ang disiplina ay dapat makasanayan tungo sa pagsasabuhay ng pagiging isang mahusay, mabuti, at mapanagutan.

EDUKASYONG PASAN: PAGAANIN PARA SA KINABUKASAN

MARIA PAULA M. MENDOZA

Hsa mawalan ng pasok o ang tinatawag na academic break sa sobrang stress at tambak na gawaing akademiko.

Ang mga academic break ay pahinga sa nakakapagod na mundong akademiko na kinakaharap ng mga estudyante. Ang pag-aabang sa pag-aanunsiyo ng gobyerno sa kanselasyon ng klase ay nagiging motibasyon na ng mga estudyante, isang pagkakataon upang pansamantalang kumawala sa kanilang mga responsibilidad. Iyon na lamang, may mga pagkakataon na patuloy ang pagbibigay ng mga guro ng takdang-aralin na nagiging dahilan kung bakit nawawalan ng saysay ang academic break. Hindi masosolusyonan ng pagkawala ng pasok ang dami ng gawain na ipinagagawa sa mga estudyante maging ang mga aral na natitiim sa kanilang mga isipan. Kumbaga parang mas nananaig sa sistema ng edukasyon ngayon ang konsepto na “basta may naiipasa” na nakababawas sa halaga o sa dami ng nauunawaan ng isang mag-aaral.

Bukod pa rito, dahil ang Pilipinas ay nasa Pacific Ring of Fire, madalas ding mawalan ng pasok dahil ng mga kalamidad tulad ng mga bagyo o pagsabog ng mga bulkan. Iba ang academic break sa panahong nakararanas ng kalamidad ng bansa, kaya’t kung magkakaroon pa nito ay madadagdagan pa lalo ang mga araw na walang pasok. Magbubunga ito ng mas mahirap na sitwasyon para sa mga mag-aaral dahil mapabibilis ang kanilang timeline sa pag-aaral dahil sa pag-a-adjust dito, na siyang nakababawas sa kalidad ng kanilang pagkatuto sa paaralan. Para sa akin, hindi nabibigyang-saysay ang tunay na kahulugan ng academic break na ito dahil ang mga panahong walang pasok ay hindi umaayon sa kaniyang layuning magbigay ng pahinga at kapayapaan ng loob. Sa halip ay nagbubunga pa ito ng dagdag na pasanin para sa mga estudyante, kung kaya’t marapat lamang na baguhin ng gobyerno ang sistema ng edukasyon para sa kapakanan ng lahat.

Ayon din sa isang pag-aaral ng mga eksperto sa isang banyagang unibersidad, ang pagbawas sa stress ay nakatutulong sa isang mag-aaral upang makabawi mula sa pagkapagod at makapagpokus sa isang gawain. Hindi ko man maitatanggi na ang pagkakaroon ng academic break ay nagbubunga ng mas produktibong pag-aaral ngunit sa larang ng edukasyon, mahalaga pa ring isaalang-alang ang kalagayan ng mga mag-aaral. Ang edukasyon ay isang napakahalagang salik o factor para sa isang mag-aaral at maging ang isang araw ng pagkawala ng pasok ay maaaring makaapekto sa magiging bunga ng kaniyang pag-aaral. Ang problema na umiiral dito ay marapat na mabigyan ng pangmatagalang solusyon. Magagawa lamang ito sa pamamagitan ng pagbabago sa sistema ng edukasyon at pagsasaalang-alang sa dami at kalidad ng araling na natatanggap ng bawat isang estudyante sa buong Pilipinas. kalidad ng araling na natatanggap ng bawat isang estudyante sa buong Pilipinas.

ALEENA JIRAH A. BRONCE

ERYN CHLOE A. MAGSINO

Ang LALIK Hayskul

TALIKURAN

HCLARE LIAN ROXANNE

A. MARTINEZ

indi masasabing pahinga ang academic break sapagkat sa mga mag-aaral ay marami pa ring gawaing nakatambak na kanila namang ginagawa tuwing nawawalan ng pasok. Labis pa rin kasi kung manawagan at humiling ang mga estudyante sa mawalan ng pasok o ang tinatawag na academic break sa sobrang stress at tambak na gawaing akademiko. Ginulat ni Sara Duterte, na noo’y alkalde pa ng Davao, ang bansa nang ianunsiyo niya ang pagpanig kay Bongbong Marcos, anak ng dating diktator na pangulo na hinayaang malibing ang kaniyang ama sa Libingan ng mga Bayani. Ayon kay Sara, siya ay inusap ng kapatid ni Marcos Jr. na si Imee na kumampi sa kanila upang matalo nang tuluyan si Robredo. Kasabay ng landslide nilang pagkapanalo, gumuho rin ang bansa at Kongreso sa pagpapalit-anyo ng kanilang samahan, mula sa magkakampi hanggang sa naging magkaaway. Ang hidwaang ito ay dagok sa sambayanan, isang Bise na lantarang ipinapahayag ang kagustuhang patayin ang Presidente ng bansa.

Sa ekonomiyang kanilang pinamamahalaan, nanganganib ang bansa dahil sa nangyayaring hidwaan ng mga pinuno. Ayon sa isang investment bank ng mga Hapon na Nomura, sa pagsabog ng alitang ito, ginagawa lamang nilang mas vulnerable ang bansa laban sa mga tensiyon sa West Philippine Sea, inflation, at iba pang mga banta sa pamumuhay ng mga mamamayan.

Marahil ang hidwaang ito ay nakapagpalabas naman ng katotohanan at nalantad ang mga gawaing pilit itinatago sa dilim. Naisapubliko na ang mga huwad na papeles na ginamit upang mailabas ang confidential funds ni Sara. Samantalang ang kaniyang ama naman ay kinukuwestiyon na sa mga kaso ng extrajudicial killings.

Ang masidhing pag-aaway na ito, magulo, maingay, at tumatatak sa sambayanang Pilipino na ang ating gobyerno ay isa lamang malaking palaruan ng mga gahaman at nagtatamasa ng kapangyarihan ngunit kapos sa aktuwal na kuwalipikasyon bilang isang responsableng lider. Napatutunayan ng hidwaang ito ang karupukan ng ating pamahalaan at ang pagkahumaling ng bansa sa mga pangakong walang pinatutunguhan.

Sa kanilang hidwaan, ipinapakita lamang nito kung bakit naging katatawanan ang ating gobyerno. Makailang ulit na nilang binibigo ang mga Pilipino, dahil sa kanilang mga personal na hangarin at kababawan ng pamumuno. Nakalulungkot isiping ang bansa’y pinatatakbo ng mga pinunong walang katuturan ang pagiging lider kung kaya’t tayo ang talo. Sa nalalabing apat na taon ng panunungkulan ng mga nasa puwesto, nawa’y sa susunod na halalan ay alalahaning ang kinabukasan ng bansa’y nakasalalay sa tamang pagboto. Isang masalimuot na realidad na ang mga namumuno sa ating bansa ay napaupo nang walang malinaw na hangarin para sa kinabukasan ng sambayanan. Sa hidwaan ng Presidente at Bise, tayo ang kaawa-awa, hindi tayo ang pinalad.

TALIKURAN

PCLARE LIAN ROXANNE A. MARTINEZ

angalawang Pangulo ang 32 milyong boto ng sambayanan. Sibakin ang hindi nararapat dahil ang kinabukasan ng bansa’y hinihila niya pababa. Mula sa kaniyang mga kahina-hinalang kilos, hanggang sa kaniyang pagiging makasarili, walang kaduda-duda kung bakit at papaano humantong ito sa kaniyang ikalawang impeachment complaint.

Ginulat ni Sara Duterte, na noo’y alkalde pa ng Davao, ang bansa nang ianunsiyo niya ang pagpanig kay Bongbong Marcos, anak ng dating diktator na pangulo na hinayaang malibing ang kaniyang ama sa Libingan ng mga Bayani. Ayon kay Sara, siya ay inusap ng kapatid ni Marcos Jr. na si Imee na kumampi sa kanila upang matalo nang tuluyan si Robredo. Kasabay ng landslide nilang pagkapanalo, gumuho rin ang bansa at Kongreso sa pagpapalit-anyo ng kanilang samahan, mula sa magkakampi hanggang sa naging magkaaway. Ang hidwaang ito ay dagok sa sambayanan, isang Bise na lantarang ipinapahayag ang kagustuhang patayin ang Presidente ng bansa. Sa ekonomiyang kanilang pinamamahalaan, nanganganib ang bansa dahil sa nangyayaring hidwaan ng mga pinuno. Ayon sa isang investment bank ng mga Hapon na Nomura, sa

pagsabog ng alitang ito, ginagawa lamang nilang mas vulnerable ang bansa laban sa mga tensiyon sa West Philippine Sea, inflation, at iba pang mga banta sa pamumuhay ng mga mamamayan. Marahil ang hidwaang ito ay nakapagpalabas naman ng katotohanan at nalantad ang mga gawaing pilit itinatago sa dilim. Naisapubliko na ang mga huwad na papeles na ginamit upang mailabas ang confidential funds ni Sara. Samantalang ang kaniyang ama naman ay kinukuwestiyon na sa mga kaso ng extrajudicial killings. Ang masidhing pag-aaway na ito, magulo, maingay, at tumatatak sa sambayanang Pilipino na ang ating gobyerno ay isa lamang malaking palaruan ng mga gahaman at nagtatamasa ng kapangyarihan ngunit kapos sa aktuwal na kuwalipikasyon bilang isang responsableng lider. Napatutunayan ng hidwaang ito ang karupukan

ng ating pamahalaan at ang pagkahumaling ng bansa sa mga pangakong walang pinatutunguhan.

“That’s why we can never have nice things”, sa mga susunod na buwan, nawa ay magsilbi itong paalala, ang disiplina ay dapat makasanayan tungo sa pagsasabuhay ng pagiging isang mahusay, mabuti, at mapanagutan.

SAMLANG:

ilang mga nilalang sa mundo, ipinanganak tayong kinakailangang dumumi o umihi, kung kaya’t tinuturuan tayong gawin ito nang may disiplina. Sa kaso ng mga palikuran sa loob ng Paaralang Integrado, himala na kung ang iyong madatnan ay may malinis at maayos ang daloy ng tubig. Ang kaso ng kasamlangan ng mga Batang IS ay pangita, sa kilos at paggawa ay hindi mahusay, mabuti, at -mapa nagutan.

ALEENA JIRAH A. BRONCE

ASBAG NA LANG

Name M.I. Surname

Magulong pagdiriwang na kung hindi maiwasan ay hindi na lang. Halos dalawang buwan na matapos ang taunang pagdiriwang ng Asbagan Festival ng ating pamantasan, at halos dalawang buwan na rin matapos tayong masalanta ng Bagyong Kristine. Sa kabila ng mga naging bunga nito at ang babago pa lamang na pagbangon ng mga mamamayan, itinuloy ang pagdiriwang. Ang pagsusulong ng mga nasabing aktibidades ay marahil para sa kapakanan ng mga nag-oorganisa ng pagdiriwang, ngunit bukod sa pagiging balat-buwaya, naipakita lamang nito ang kahihinatnan ng mga ipipinilit na hindi dapat.

Sa kabila ng mga naglalakasang sigawan sa loob ng unibersidad habang ginaganap ang pagdiriwang ng 121st Founding Anniversary ng pamantasan at ang pampalakasan ng constituent campuses ng Pablo Borbon ay maririnig at makikita ang pagdaing ng mga kalahok dahil sa magulong sistema ng pamamalakad. Perwisyo ang inabot ng ilan na kasamaang palad ay nanggaling pa sa ibang lugar ng Batangas na dumayo pa ng lungsod upang makalahok sa mga nasabing paligsahan. Sa partido ng mga naperwisyo, hindi na dapat ito itinuloy kung ganoon na lamang ang magiging takbo ng kanilang mga pinaghirapan. Unang araw pa lamang ng mga aktibidades ay nakita na ang magiging takbo ng dalawang araw na nalalabi— magulo, nahuhuli, at naaantala. Ayon sa pahayag ni Breint Parto, isa sa mga mananayaw noong parada na naganap noong unang araw, “Magugulat nalang kami, tatawagan na kami for parade, pero wala pa sila. Nasayang ang oras namin.” Sa buong linggo na iyon ay nagkaroon ng napakaraming pagbabago sa iskedyul at paggaganapan na sila mismo ang nagbigay Marahil wala namang problema kung magpapalit ng oras at lugar, ngunit ang paiba-ibang ganapang ito ay hindi naiaanunsyo sa mga kalahok. Tanging gulat na lamang ang kanilang nakapitan.

Isa rin sa mga nabangga at napagkaitan ng maayos na tanghalan mga nasa Gov. Feliciano Sanoy Memorial Gymnasium nang biglaang palipatin ang mga narito papunta sa Acacia Hall upang doon idaos ang mga natitirang kompetisyon noong hapong iyon. Ginawa ito upang bigyang-daan ang mangyayaring ‘Shaking Grounds’ na orihinal na gaganapin sa harap ng Tower of Wisdom, ngunit dahil nagbanta ang ulan napilitan itong ipasok sa gymnasium. Pinapatunayan lamang nito na nagbabanta padin ang masamang panahon dahil sa kalalampas lamang na bagyo.

Kaya naman, nagulong muli ang patas ng mga paligsahan. Napilitang magtanghal ang mga kalahok nang walang maayos na sound system, walang mikropono at tanging bluetooth speaker lamang ang nagana. “Kinabahan po kami at first at ang expected din po namin ay may maayos na sound system lalo na ang mic. Disappointing po but the show must go on”, mga salita mga kalahok mula sa San Juan Campus na sina Jeremias Setenta Jr. at Lyka Blasco. Nagpahayag din ng damdamin ang isa sa mga hurado na si Bb. Marivic Lumanglas ukol sa mga nangyari, “As a singer myself, I think it’s hard to project the voice on a fully carpeted space. I felt the difficulty also in getting to listen to one’s partner. So they had to do adjustments on their deportment.”

Samantalang isa sa mga lubhang napuruhan ng napakagulong sistemang ito ang kompetisyon ng E-Sports na siyang pinagsiklaban ng reklamo ng mga manlalaro. Dahil nga sa bagyo ay inilipat ito nang inilipat. Walang kasiguraduhan sa oras, araw, at set-up ang mga manlalaro dahil sa mga sitwasyong biglaang na lamang nagkakansela na hindi manlang naipapaliwanag nang maayos sa mga manlalaro. Naglabas naman ng damdamin ang isa sa mga manlalaro ng Valorant Competition mula sa CTE na si Jieter Gube, nagulat na lamang daw siya noong inanunsyo ng mga nag-oorganisa nito na hindi na parte ng Asbagan ang E-Sports, at mas lalo siyang nagulumihanan noong ipinakiusap sa kanilang sila na ang maghanap ng mga facilitators. Lantarang binastos ang mga manlalarong nanggaling pa sa malalayong lugar at bumabayad pa ng oras sa mga computer shop upang makapaglaro.

Posibleng iginiit na lamang ito upang matapos na ang mga kaganapan at para hindi masayang ang mga naihanda na. Marahil ginawa na lamang ito upang makasunod sa kalendaryo ng mga okasyon. Ngunit naging katanggap-tanggap ba ang mga nangyari? Hindi. Nairaos nila ito, ngunit hindi sila ang naperwisyo—ang mga kalahok na hindi pa nakakabagon mula sa masalimuot na sitwasyong dala ni Kristine, ang mga kalahok na nabastos nang paulit-ulit.

Itinuloy ang Asbagan at 121st sa kabila ng kondisyon ng buong rehiyon dahil sa pananalasa ni Bagyong Kristine. Sa kasamaang palad, ang mga kalahok sa mga nasabing pampalakasan ang napuruhan sa paggigiit na naganap. Mula sa mga nakanselang programa, paglilipat-lipat ng iskedyul at paggaganapan, nangangahulugan lamang ito na hindi marapat na itinuloy ang mga paligsahan. Samakatuwid, nawa ay maging aral ang mga naging kaganapansa mga namamahala ng sistema, sapagkat ang naaagrabyado ay hindi sila. Asbag nga lang ba? Sa mga naging kaganapan sa nakalipas na pampalakasan, ignorante lamang ang maaaring paglalarawan. Isang huwad na sistema kung saan baluktot ang pamamahala, at namamaluktot na ang pinamamahalaan.

ASAWING DIKTADURYA

Name M.I. Surname

ng pagdeklara ng martial law ni Pangulong Yoon Suk Yeol sa South Korea noong 3 Disyembre 2024, ay nagbabadyang magtakda ng hangganan sa kalayaan at demokrasya. Ngunit, mabilis at nagkakaisang tumutol sa deklarasyong ito ang Pambansang Parlyamento ng bansa, na nagbunga ng 190-0 na naitalang boto na nagpapahayag ng di-malulupig ang lakas ng mamamayan kontra sa hinahadlangang kalayaan. Ito ay nagpapakita ng matibay na pagtatanggol sa karapatang pantao laban sa maalipustang hilaga.

Kasabay pa nito ang masusi at matatag na pagbabantay ng Pambansang Asembleya sa mga hakbang ng ehekutibo at nagpahayag ng matapang na pagtutol sa mga kontra demokrasya. Hindi hamak na malakas din ang pagtutol ng mamamayan, na nagpapakita ng kanilang pagiging mapanuri sa estadong kanilang mararanasan. Isang pundasyon ng isang matatag, maunlad, at mapayapang bansa ang demokrasya, karapatang pantao, at kalayaan ng pagpapahayag. Dapat magpatuloy ang pamahalaan sa pagtataguyod ng mas garantisadong demokrasya, hindi sa paglabag dito. Susi sa pag-unlad, pagkakaisa, at pagpapanatili ng integridad ng bansa ang dapat pang mapalawig dito. Ang pag-aalis ng martial law sa South Korea ay nagpapakita ng lakas ng mamamayan laban sa diktadurya. Ang transperensya,

pananagutan, at pagiging maaasahan ang susi sa pagpapanatili ng integridad ng bansa. Sa pagtatanggol ng karapatang pantao at kalayaan, nagbubuklod ang Timog Korea tungo sa isang maunlad at mapayapang kinabukasan.

Ang demokrasya, karapatang pantao, at kalayaan ng pagpapahayag ay pundasyon ng isang matatag, maunlad, at mapayapang bansa. Dapat magpatuloy ang pamahalaan sa pagtataguyod ng mas garantisadong demokrasya, hindi sa paglabag dito. Susi sa pag-unlad, pagkakaisa, at pagpapanatili ng integridad ng bansa ang dapat pang mapalawig dito.

HISDAT SOLUSYON O SAKUNA?

“

Name M.I. Surname

abang ang gobyerno ay patuloy na nag-aangkat ng isda upang matugunan ang kakulangan sa suplay at mapigilan ang pagtaas ng presyo sa panahon ng Kapaskuhan, isang mahalagang tanong ang sumulpot: hanggang kailan magpapatuloy ang ganitong sistema? Ang importasyon ng isda ay tila isang mabilisang solusyon sa kasalukuyang kakulangan, ngunit hindi ba’t ito’y isang pansamantalang tugon lamang na naglalabas ng mas malalim na problema sa ating lokal na industriya ng pangingisda?

Ang hakbang na ito, bagama’t makikinabang ang mga mamimili, ay nagiging sanhi ng matinding dagok sa mga mangingisda sa bansa. Sa tuwing ang mga imported na isda ay dumarating sa merkado, bumabagsak ang presyo ng mga lokal na produkto. Ang epekto nito ay direkta sa kabuhayan ng mga mangingisda, na siyang pangunahing sektor na tinatamaan. Ang kanilang mga presyo ay bumababa, at dahil dito, nahihirapan silang makapag-impok at makapag-sustento sa kanilang pamilya. Para sa kanila, ang importasyon ay hindi isang solusyon, kundi isang dagdag na pasanin.

Hindi lamang ito isang ekonomikal na isyu. Mayroon ding seryosong problema tungkol sa kalidad at kaligtasan ng mga imported na isda. Bagamat nakatutok ang gobyerno sa pagpapababa ng presyo, may mga alalahanin ukol sa mga panganib sa kalusugan na dulot ng mga isdang naipapamahagi mula sa ibang bansa. Minsan, ang mga imported na isda ay hindi dumaan sa mahigpit na proseso ng pagsusuri at pamamahagi, kaya’t nagiging sanhi ito ng mga panganib sa kalusugan ng mamimili. Sa kabilang banda, ang mga lokal na isda ay may mas mahigpit na regulasyon na mas nakatutok sa kaligtasan ng publiko. Kaya’t ang patuloy

Ang kasaysayan ng South Korea ay nagpapakita na ang demokrasya ay hindi maaaring mawala sa mga kamay ng mamamayan. Ang pagtatanggol sa karapatang pantao at kalayaan ay dapat maging prioridad ng bawat bansa. Dapat nating magkaroon ng malakas na institusyon ng hustisya. Ngunit, ano ang dahilan kung bakit ang ibang bansa ay nagkakaroon ng mabilis na pagtugon sa mga isyung ito, habang ang iba ay naghihirap pa rin?

Bilang paghahambing sa mga bansang kabilang sa Timog-Silangang Asya katulad sa Pilipinas, ang pagdeklara ng martial law ay nagdulot ng malawakang pagkakawatak-watak sa lipunan at paglabag sa karapatang pantao. Ang kawalan ng transperensya, pananagutan, at pagiging maaasahan ay nagdudulot ng kawalan ng tiwala sa pamahalaan. Ngayo’y nagmarka kung gaano kahina ang ating sistema kumpara sa kanila.

Sa kabilang dako, ang pagsulong nito ay isang mahusay na estratehiya upang mapanatili ang katatagan ng seguridad ng bansa, na nagbibigay ng proteksyon sa mga mamamayan at nagpapabuti sa iniingatang ekonomiya. Ito ay naglalatag ng pundasyon para sa pag-unlad ng pwersa, pagpapalakas sa hukbong militar, at pagpapabuti sa estado ng buhay para sa mga kinabibilangan nito. Naghihimok din ito upang ang bansa ay magiging isang ligtas at maunlad na lugar para sa lahat. Gayunpaman, layunin man nito ang magbigay ng pansamantalang katatagan at seguridad, hindi na bago sa kaisipan ng karamihan na mayroon itong malalim na negatibong epekto na muling magmamarka sa kasaysayan ng kanilang demokrasya. Tila ba kinakailangang mag-adjust ng taumbayan sa kanilang sariling bansa upang mabigyang daan ang maingay at magulong kilos batay sa utos ng nasa posisyon.

Ang pagkakaroon ng malakas na institusyon ng hustisya ay susi sa pagpapanatili ng integridad ng bansa. Ngunit, kung ang mga mamamayan mismo ang hindi nagkakaisa, paano natin mapapalakas ang ating demokrasya?

Ang pagdeklara ng martial law sa South Korea ay isang babala sa mundo: ang demokrasya ay nasa panganib. Bawat tahimik na pagtanggap, bawat pagpapabaya sa karapatang pantao, ay nagdudulot ng pagkawala ng kalayaan. Kailan tayo magkakaroon ng sapat na lakas upang ipagtanggol ang ating noon at bukas?

Ang mga Pilipino ay dapat magkaisa sa pagtatanggol sa demokrasya at karapatang pantao. Ang gobyerno ay dapat magpatuloy sa pagpapalakas ng sistemang pangdemokrasya upang mapanatili ang integridad ng bansa. Ngunit, paano natin mapapalakas ang ating sistemang pangdemokrasya kung ang mga institusyon ng hustisya ay mahina pa rin?

na pag-angkat ng isda ay hindi lamang nagpapahina sa ating industriya, kundi naglalagay din sa panganib ang kalusugan ng mamimili. Hindi sapat na mag-angkat ng isda tuwing may kakulangan sa pamilihan. Ang mga hakbang na ito ay hindi tumutok sa pinagmulan ng problema. Ano ba ang mga ugat ng kakulangan ng isda sa merkado? Kasama na dito ang mga natural na kalamidad, kakulangan sa makabagong kagamitan, at mga hindi maayos na polisiya na hindi nakatuon sa pagpapalakas ng lokal na industriya ng pangingisda. Ang mga mangingisda ay patuloy na lumalaban sa mga hamon ng kalikasan at ekonomiya, ngunit ang kanilang mga pagsisikap ay tila hindi sapat dahil sa kakulangan sa suporta mula sa gobyerno.

Upang tunay na masolusyunan ang isyu ng kakulangan sa suplay ng isda, kailangan ng komprehensibong solusyon. Hindi ito matatagpuan sa pag-angkat ng isda, kundi sa pagpapalakas ng lokal na pangingisda. Ang pamahalaan ay dapat maglaan ng mga programang magbibigay sa mga mangingisda ng makabagong teknolohiya, sapat na kagamitan, at mga pagsasanay upang mapabuti ang kanilang kabuhayan. Kailangan din nilang bigyan ng proteksyon upang matiyak ang kanilang kaligtasan at makatarungang kita. Kung ang gobyerno ay magsasagawa ng mga hakbang upang palakasin ang lokal na industriya, hindi lamang nito mapapalakas ang ekonomiya ng mga mangingisda, kundi magiging matatag din ang suplay ng isda sa bansa.

Sa halip na magpatuloy sa sistema ng pag-angkat na nagpapabigat sa lokal na industriya, dapat tayong magtulungan upang palakasin ang sektor ng pangingisda sa pamamagitan ng mga makatarungang polisiya at tamang suporta. Hindi natin dapat hayaang maglaho ang ating lokal na pangingisda at ang kabuhayan ng mga mangingisda na siyang nagbibigay ng buhay sa maraming pamilyang Pilipino. Ang tunay na solusyon ay hindi matatagpuan sa pag-angkat ng isda, kundi sa pagpapalakas ng ating sariling industriya na magiging susi sa isang sustenableng suplay ng isda para sa mga susunod na henerasyon.

Puno ang mundo ng pakikipagsapalaran at mga oportunidad na naghihintay na matagpuan. Ang isang taong nangangarap o dreamer ay kailangang magsimulang maglakbay at yakapin ang mga balakid na kaakibat nito upang matuklasan pa ang kagandahan ng mundong nilikha para sa kanila. Bawat kwento ng kanilang pagkawagi sa kabila ng mga pagkalugmok at pagkadapa ay inspirasyon sa kada pusong may pangarap na nag-aalab. Kilala ang One Piece, isang Japanese manga series na isinulat at inilarawan ni Eiichiro Oda, bilang katha na inilaan para sa mga may nais marating. Tampok sa serye ang paglalakbay ni Luffy D. Monkey, ang bida sa istorya, kasama ang kanyang crew, ang Straw Hat Pirates, sa lugar na tinatawag na Grand Line. Doon ay naghahangad sila upang mahanap ang pinakatanyag na kayamanan na kilala bilang “One Piece” para matupad ang nais ng kanilang kapitan na maging King of the Pirates.

Alam naman nating isang daungan at tahanan ng mga potensyal ang Paaralang Integrado ng Pambansang Pamantasan ng Batangas. Sa lunang iyon, iba’t ibang tauhan ang nagnanasa upang mas pagyamanin ang kani-kanilang mga talento at kakayahan. Kung tutuusin, parang mga kathang-isip na karakter, sila rin ay may kanya-kanya paglalakbay na tinatahak alang-alang ang kanilang mga mithiin at mga pinaniniwalaan.

Ikuzo: Daan Patungo sa Inaasam

Kagaya ni Fritz Jay Rald Sulit, mag-aaral ng 12-Coulomb, nakahiligan niya ang panonood ng One Piece sa CD noong bata pa lamang siya kasama ang kanyang tito. Siya ay nakatapos maghabol sa pinaka-latest episode noong kalagitnaan ng pandemya. Ayon sa kanya, ipinagpatuloy niya ang kanyang panonood at pagsubaybay sapagkat habang dumadagdag ang mga kaibigan ni Luffy at dumarami ang kanilang napupuntahan ay naging mas kapana-panabik ang kanilang mga hinaharap na sitwasyon.

Bilang estudyanteng magtatapos sa hayskul, natutuhan niya sa kwento na hindi lahat ng bagay tulad ng mga pagsubok ay madadaan at malalagpasan sa tulong ng shortcut. “Dapat matuto tayong magsumikap at magkaroon ng lakas ng loob upang ipagpatuloy o harapin ang hamon natin sa buhay, maging sa paaralan man ito o sa tahanan,” wika ni Sulit. Binigyang-diin din niyang hindi kailanman magiging matamis ang bunga ng mga pangarap na minadali.

Nakama: Pagkakaibigan sa Gitna ng Kahirapan

Samantala, itinuturing na isa sa routine at pahinga ng gurong-tagapayo ng 12-Coulomb na si Florence Somoria, mas kilala bilang Sir Paul ng kanyang mga mag-aaral, ang panonood ng One Piece. Nagsimula siyang maglayag upang abangan ang palabas sa telebisyon noong siya ay nasa hayskul pa lamang. Tulad ng ibang mga tagahanga, kinaaliwan din niya ang paglilimbag ng mga larawan ng mga karakter tulad ni Luffy at ng iba

pang Strawhat crew lalo na noong panahon ng online na klase. Bilang guro sa Paaralang Integrado, nabatid niya mula sa istorya na laging may aral at layunin ang bawat kabiguan kahit na minsan ay tila akala nating wala itong saysay at kahihinatnan. Dagdag pa niya, kagaya ni Luffy na dumaan sa di mabilang na hamon, kahit mawasak o ma-devastate ka man, sa huli ay dadamayan ka pa rin ng iyong mga matalik na kaibigan. Wika niya, “Kapag iniwan ka na ng lahat, true friends will remain. And sa pag-abot ng pangarap mo sa buhay, true friends will always be there to support you no matter what.”

Bagaman ang kwento ni Luffy ay isang kathang-isip lamang, may napakalaking bahagi naman ito sa puso at tunay buhay ng ilang tagahanga mula sa Paaralang Integrado. Minumulat ng seryeng ito ang kalayaan ng bawat isa sa pagtupad ng mga pangarap gayundin ang kahalagahan ng katapatan sa magkakaibigan. Walang duda na ang istorya ay higit pa sa inspirasyon at libangan na sulit ibahagi sa kahit sinumang naninirahan sa mundong puno ng oportunidad at pakikipagsapalaran.

LATHALAIN

LAYANG-LAYANG: HINDI WALA LANG

Pagdami ng Layang-Layang o Hirundu Rustica sa Lungsod ng Batangas ay nagdudulot ng malubhang mga pag-aalala sa kalusugan ng publiko at kapaligiran. Ayon sa International Union for Conservation of Nature, ang Layang-Layang ay isang karaniwang ibon sa Pilipinas. Gayunpaman, ang kanilang pagdami sa mga urbanisadong lugar tulad ng Lungsod ng Batangas ay nagdudulot ng malubhang mga problema.

Ang mga droppings ng Layang-Layang nagdudulot ng iba’t ibang sakit sa mga residente ng Lungsod ng Batangas. Ang mga sakit na ito ay kinabibilangan ng Histoplasmosis (Fungus sa Baga), dulot ng Histoplasma capsulatum, ayon sa Centers for Disease Control and Prevention (2020). Ang Cryptococcosis (Fungus sa Utak), dulot ng Cryptococcus neoformans, ay isa pang delikadong sakit na nagdudulot ng mga sintomas tulad ng sakit ng ulo, lagnat, at pagkawala ng malay, ayon sa World Health Organization (2018). Hindi lamang pangkalusugan ang nagiging epekto ng dropping nito ngunit maging sa kapaligiran ay nagdudulot din ng malubhang mga problema sa Lungsod ng Batangas. Nagiging sanhi ito ng pagkasira ng mga gusali, kalsada, at mga pampublikong lugar. Nakakapinsala rin ito sa mga halaman, partikular sa mga halamang ornamental. Dagdag pa rito, ang mga droppings ng mga ibon nagdudulot ng pagkasira ng mga ilog at lawa sa lungsod dahil sa mga kemikal na nagmumula sa mga droppings.

Upang malutas ang mga problema dulot ng mga Layang-Layang sa Lungsod ng Batangas, mahalaga ang pagtutulungan ng mga awtoridad, mga residente, at mga eksperto. Kailangang gumawa ng mga programa ang mga awtoridad upang kontrolin ang populasyon ng Layang-Layang. Mahalagang linisin ang mga pampublikong lugar at bigyan ng edukasyon ang mga tao tungkol sa mga epekto ng mga Layang-Layang. Ang mga awtoridad ay dapat ring magpatupad ng mga batas upang kontrolin ang mga gawain nagdudulot ng mga problema.

Ang pagdami ng Layang-Layang sa Lungsod ng Batangas ay hindi lamang isang pag-aalala sa kalusugan at kapaligiran, kundi isang banta sa kinabukasan ng lungsod. Kailangan natin ang pagtutulungan at aksyon upang maprotektahan ang ating komunidad. Hindi lamang ito isang hamon, kundi isang responsibilidad.

SA LIKOD NG BAGYO: BAKIT MADALAS TAMAAN NG BAGYO ANG PILIPINAS?

“Isa nanamang bagyo ang namataan sa loob ng Philippine Area of Responsibility,” “Tatahak ang bagyo papuntang hilaga malapit sa baybayin ng…” “Signal number two ay itinaas sa mga sumusunod na lalawigan…,” “Orange rainfall warning ay itinaas na ng PAG-ASA sa mga lungsod ng…” Ito ang kadalasang naririnig ng mga kababayang Pilipino sa mga balita sa pagtutok nila sa kanilang mga telebisyon. Ang Pilipinas ay mas ang pinakamadalas na tamaan ng bagyo kumpara sa ibang mga bansa sa buong mundo. Ayon sa PAG-ASA, inaasahan na sa Philippine Area of Responsibility o lugar na binabantayan ng ahensya sa tuwing may bagyong namumuo sa sangkatubigan, at ang Pilipinas ay dinadaanan at tinatamaan ng nasa tinatayangtantyang 20 na bagyo sa loob ng isang taon.

Kung babalikan natin ang nakaraan, sa Pilipinas din nanalasa ang sinasabing pinakamalakas at pinaka mapaminsalang bagyo sa buong mundo sa kasaysayan, ang Bagyong Yolanda (o ‘Haiyan’ sa internasyonal na pangalan) noong 2013 sa Tacloban, Leyte. Milyon-milyong pinsala ang nadadala ng kada bagyo at maraming buhay ang nasawi kada patak ng malalakas na bugso ng ulan at hampas ng mapapaminsalang hangin. Bakit nga ba ang Pilipinas ang mas malimit daanan ng mga bagyo? Paano nga ba ito nangyayari? At mayroon ba itong siyentipikong paliwanag sa likod ng mga mapapaminsalang kalamidad?

Lokasyon ng Pilipinas

Ang lokasyon ng Pilipinas sa mapa ay isa sa mga pangunahing dahilan kung bakit ang bansang ito ay nagiging daanan ng mga bagyo. Matatagpuan sa timog-silangang Asya at sa gitnang kanluran ng Karagatang Pasipiko, kung saan kalimitang nabubuo ang karamihan ng mga bagyo at mga low pressure areas. Hindi lang yan, ang Pilipinas ay matatagpuan din sa Pacific Typhoon Belt. Ito ay isang rehiyon kung saan nabubuo ang mga bagyo na nanggagaling mula sa hilagang-kanluran ng Karagatang Pasipiko.

Ang mga bagyong nabubuo rito ay naglalakbay at tumatahak patungong kanluran, at dahil sa lokasyon ng Pilipinas, mas malimit ang mga ito tumama at daanan ang mga isla nito.

Ang Hanging Habagat at Amihan

Mga monsoon winds ay isa pa sa mga salik sa pagbubuo at pagdadala ng mga bagyo sa Pilipinas. Ang hanging habagat o tinatawag na southwest monsoon, at hanging amihan o

tinatawag na northeast monsoon ay nagpapadala ng marami at mabibigat na ulan at hangin na nagpapatindi sa kondisyon ng isang bagyo. Nagdudulot ng malakas na ulan at hangin ang hanging habagat na galing sa timog-kanluran. Habang ang hanging amihan naman ay nagdudulot ng mga malalamig at tuyong hangin mula sa hilaga. Ang dalawang monsoon winds na ito ay umaambag sa pagbuo ng mga mapapaminsalang bagyo at pagpapadala nito patungo sa mga isla ng Pilipinas.

Ang Mataas na Temperatura ng Tubig-Dagat Tumataas ang temperatura ng tubig sa mga dagat ngayon at ang mainit na tubig mula sa Karagatang Pasipiko ay nagbibigay ng kakayahan sa mga bagyo upang mabuo at lumakas. Nangangailangan ang mga bgayo ng mainit na tubig-dagat upang makakuha ng enerhiya at lumakas. Ang mainit na tubig ay nagiging dahilan ng pagsingaw ng tubig na tinatawag na water vapor na kapag nag-condense sa langit ay nabubuo ang mga mabibigat na ulap at ulan. Kapag mas mainit ang nagiging temperatura ng tubig-dagat, mas maraming water vapor ang nag-eevaporate at sumisingaw kaya nakabubuo ng mas malalakas na bagyo.

Ang Warm Pool Warm Pool, isang rehiyon na matatagpuan sa kanlurang Pasipiko na mayroong maiinit na tubig-dagat at mataas na halumigmig na siyang perpektong kondisyon upang makapagbuo ng mga bagyo. Ang Warm Pool ay isang malaking lugar na may tubig na temperaturang mas mataas o mas mainit kaysa sa tubig na nakapaligid dito. Ang pinagsama-samang mataas na tem-

peratura ng tubig at halumigmig ay nagbibigay ng perpektong sangkap para sa pagkabuo ng mga bagyo na tumatama sa mga isla ng Pilipinas. Samakatuwid, ang lokasyon ng Pilipinas sa Pacific Typhoon Belt, ang mga monsoon winds, ang mainit na tubig ng karagatan, at ang Warm Pool ay nag-aambag sa madalas na pagtama ng mga bagyo sa Pilipinas. Ang mga bagyong ito ay nagdudulot ng malalaking pinsala at pagkawala ng mga buhay, kaya mahalaga ang pagiging handa at pagsunod sa mga itinataas na babala at paalala ng mga awtoridad sa kinabibilangang lugar. Ang pag-unawa sa mga siyentipikong paliwanag sa likod ng mga bagyo ay mahalaga at makatutulong rin upang mas mahusay na maihanda ang mga Pilipino sa mga mapapaminasalang kalamidad nito.

DESISYON MO, KINABUKASAN MO

sang kritikal na yugto ang pagiging kabataan sa buhay ng tao, kung saan mga pangarap, pag-ibig at pagpapasiya ang nagbibigay ng malaking impluwensiya sa hinaharap. Bawat desisyon at simpleng aksyon ay tiyak na magdudulot sa temporaryong kahihinatnan tungo sa permanenteng takbo ng kinabukasan. Pagkamulat sa pag-ibig ay isang malaking bahagi ng damdamin at desisyon ng mga kabataan.

Gayunpaman, ang mga kabataan ay nakakaranas din ng mga problema tulad ng teenage pregnancy, problema sa pag-aaral at kalusugan ng kaisipan. Halimbawa, 1 sa 5 kabataang babae ay nagiging buntis bago ang edad ng 20, habang 75% ng mga kabataan ay nagkakaroon ng problema sa pagpapasiya. Kaya mahalaga ang tamang pagpapasiya. Kaugnay nito, ang teenage pregnancy ay isang kritikal na isyu sa Pilipinas. Ayon sa datos mula sa Department of Health (DOH), mayroong 3.5% hanggang 17.9% ng mga kabataang babae na nagbubuntis sa iba’t ibang rehiyon. Ang mga rehiyon tulad ng ARMM, SOCCSKSARGEN, at Caraga ay may pinakamataas na rate ng teenage pregnancy. Bilang karagdagan, ang kawalan sa access sa edukasyon sa sekswal, kultura ng pagkakasal sa murang edad, at kawalan ng suporta mula sa pamilya at komunidad ay mga pangunahing dahilan ng teenage pregnancy. Ang karahasan sa tahanan at kawalan ng oportunidad sa edukasyon at trabaho ay nagpapataas ng panganib ng teenage pregnancy. Sa madaling salita, ang edukasyon sa seksuwal ay mahalaga upang mabawasan ang panganib ng teenage pregnancy. Nagbibigay ito ng kaalaman sa mga kabataan tungkol

sa seksuwalidad, kontraseptibo, mga panganib ng teenage pregnancy, at kanilang mga karapatan at responsibilidad. Ang mga benepisyo ng edukasyon sa seksuwal ay pagbawas ng teenage pregnancy, pag-iwas sa mga sakit, pag-unlad ng mga kabataan, at pagpapalakas ng mga relasyon sa pagitan ng mga magulang, guro, at mga kabataan. Ang edukasyon sa seksuwal ay nagpapabuti rin sa pag-unlad ng mga kabataan at nagbibigay sa kanila ng kaalaman sa pagpapasiya sa kanilang sariling katawan.

Sa huli, ang pagtutulungan ng mga magulang, guro, komunidad, at pamahalaan ay mahalaga sa pagtugon sa hamon ng teenage pregnancy. Ang edukasyon sa seksuwal ay susi sa pag-iwas sa teenage pregnancy at pagbibigay ng kaalaman sa mga kabataan tungkol sa seksuwalidad.

Ang kabataan ay kritikal na yugto sa buhay ng tao. Ang mga desisyon na ginagawa sa kabataan ay nagiging hakbang patungo sa kinabukasan. Kaya mahalaga ang tamang pagpapasiya at edukasyon sa seksuwal upang mabawasan ang panganib ng teenage pregnancy. Ang pagtutulungan ng mga magulang, guro, komunidad, at pamahalaan ay mahalaga sa pagtugon sa hamon ng teenage pregnancy.

Kabataan ang siyang magpapatuloy sa pag-unlad ng bayan. Kanilang bukas ay nakasalalay sa ating mga kilos. Mahalaga nating bigyan sila ng sapat na gabay at suporta. Kalusugan at kaalaman ang susi sa kanilang magandang hinaharap. Pagtutulungan ang magbibigay sa kanila ng pagkakataon na umangat.

RHIAN GABRIELLE P. GABAY

AGHAM AT TEKNOLOHIYA

TULAY SA PAG-UNAWA O HADLANG SA PAGKATUTO?

Patuloy na itinuturo sa Pilipinas ang mga asignaturang matematika at agham sa mga paaralan gamit ang wikang Filipino, o ang wika kung saan ito ang kinasanayan ng mga estudyante. Ito ay isang hakbang kung saan dapat ito ay ipinagpapatuloy nang mas maunawaan ng mga mag-aaral ang mga pangunahing konsepto ng mga nabanggit na asignaturang ito. Sa pamamagitan ng paggamit ng wikang Filipino, mas madali rin maiintindihan at matututo ng mga estudyante ang mga mas komplikadong paksa sa hinaharap.

Ang paggamit ng Filipino sa pagtuturo ng sipnayan at agham ay mayroong mahabang kasaysayan sa Pilipinas. Noong panahon ng pananakop ng mga Amerikano, Ingles ang naging opisyal na wika sa pagtuturo sa mga eskwelahan. Ngunit ‘pag patak ng dekada sitenta, nagkaroon na ng pagbabago sa patakaran ng edukasyon, at ginawang pangunahing wika ang Filipino sa pagtuturo sa mga paaralan. Ipinatupad ang patakaran na may layunin na mas maunawaan ng mga estudyante ang mga konsepto at nang mas mapalakas ang pambansang wikang pagkakakilanlan.

Pinabuting pang-unawa ng mga mag-aaral

Pagtuturo ng matematika at siyensya sa wikang kinabihasnan ng mga mag-aaral ang isa sa mga susi upang mas maunawaan ng ang kanilang asignatura. Maraming pag-aaral ang nagpapakita at nagpapatunay na ang paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo ng matematika at agham ay nagkakapagpabuti sa pag-unawa ng mga estudyante. Ayon sa isang pag-aaral ni Julieta Inojales - Prianes sa kanyang thesis na “Using Filipino as a Medium of Instruction in Teaching Mathematics: Basis for Policy Formulation (2013),” ang paggamit ng wikang Filipino ay nakatutulong sa mga estudyante na mas madaling maunawaan ang mga iba’t ibang konsepto ng matematika at mas madaling pag-aapply ng mga ito sa mga praktikal na sitwasyon. Naobserbahan ng pag-aaral na ito na mayroong makabuluhang pagkakaiba sa mga nakuhang grado ng mga mag-aaral sa ginawang eksaminasyon sa pagitan ng mga grupo ng estudyante na tinuruan gamit ng wikang Filipino at mga grupo ng estudyante na tinuruan gamit ang wikang Ingles. Lumabas sa resulta nito na ang mga estudyante na tinuruan sa midyum na Tagalog ay nakatanggap ng mean score na 8.14, kumpara sa mga estudyante na tinuruan sa midyum na Ingles na may mean score na 7.55 lamang. Mula rito, maaari nating maipahayag na mas madaling maintindihan ng mga mag-aaral ang asignatura kapag ginamit ang wikang Filipino bilang midyum ng pagtuturo ng Matematika. Ayon din sa isa pang pag-aaral ni Krizza P. Bravo-Sotela sa kaniyang pananaliksik na “Exploring the Tagalog-English Code-Switching Types Used for Mathematics Classroom Instruction (2020),” pinakakaraniwan ang paggamit at ang paghahalo ng wikang Tagalog sa wikang Ingles sa pagtuturo ng mga asignaturang may kinalaman sa matematika, katulad na lamang ng paghahalo ng dalawang wika sa pagpapaliwanag o pagbibigay ng mga halimbawa na may konekta sa isang konsepto na nais iparating ng isang guro sa kaniyang mga mag-aaral. Natuklasan na binubuo ng 58% ng mga pahayag na ang pagpapalit-palit ng wikang Ingles at Tagalog ang pinakamadalas na uri ng pagpapahayag ng mga guro ng matematika at ito ang pinakamalinaw na pagpapahayag kapag kinakailangang ipaliwanag ang mga konsepto, o magbigay ng mga halimbawa at mga karagdagang solusyon nito. Inirerecomenda rin ng pag-aaral na ito na maaari rin isaalang-alang ang paggamit ng Tagalog sa loob ng mga pangungusap para sa pagbabatid ng mga aralin at takdang-aralin sa matematika, at pagpapaliwanag ng kaalaman ng nilalaman ng asignatura.

Pinahusay na Pakikipag-ugnayan at pakikisama sa silid-aralan Hindi lang nakakapagpabuti ng pang-unawa ang paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo ng mga konsepto ng agham at sipnayan, nakakatulong din ito sa pagpapahusay ng pakikipag-ugnayan at pakikilahok ng mga estudyante sa loob ng silid-aralan. Sa paggamit ng kinabihasnang wika ng mga mag-aaral sa pagtuturo ng asignatura, mas magiging madali para sa kanila ang pakikipagkomunikasyon, pakikilahok sa mga diskusyon, o makipag-usap sa kanilang mga kapwa-estudyante o mga guro upang maipahayag o magtanong tungkol sa mga nilalaman at konsepto ng isang aralin. Ayon sa isang pag-aaral ni Jasmin S. Galano sa kanyang thesis na “Effects of Using Tagalog as Medium of Instruction in Teaching Grade 6 Science (2021),” ang paggamit ng wikang Tagalog sa pagtuturo ng asignatura ay nakakapag-bigay daan sa mga estudyante na mas aktibong makisama at makilahok sa mga diskusyon sapagkat mas nagiging komportable ang mga ito sa pakikipagugnayan at pakikipagpalitan ng impormasyon at konsepto gamit ang kanilang kinabihasnang wika. Sa paggamit din ng wikang Tagalog bilang midyum ng pagkatuto ng mga mag-aaral, mas na-eenganyohan ang mga ito na magtanong, magtuklas at makapag-galugad ng mas marami at iba’t ibang konsepto tungkol sa asignatura.

Potensyal na pagkalito at kalabuan sa mga termino at epekto sa kasanayan sa Ingles Bagaman nagpakita ng maraming benepisyo ang paggamit ng Filipino sa pagtuturo ng matematika at agham, mayroon din itong mga nagiging hamon. Una sa mga pangunahing hamon nito ay ang posibilidad ng pagkakaroon ng pagkakalito at pagiging malabo ng depinisyon ng mga ilang termino. Ayon sa pag-aaral ni Alberth Dalen sa kanyang thesis na “Ang Paggamit ng Wikang Filipino sa Pagtuturo ng Asignaturang Agham sa Paaralan ng San Pedro (2023),” ang mga estudyante ay nagkakaroon ng pagtaas sa kumpiyansa sa kanilang kakayahan sa agham at mataas na pagganap sa mga pagsusulit at takdang aralin nang gamitin ang wikang Filipino sa pagtuturo ng nabanggit na asignatura. Pangalawa, maaari rin makaapekto sa pagiging bihasa ng mga estudyante sa wikang Ingles kapag ginamit ang wikang Filipino bilang pangunahing wika sa pagtuturo ng mga asignatura. Gayunpaman, maraming mga pag-aaral na nagpapakita na ang paggamit ng wikang Filipino ay hindi naging hadlang at dahilan sa pagbaba ng kakayahan ng estudyante sa wikang Ingles. Sa kabuuan, ang paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo ng mga asignaturang sipnayan at agham ay mayroong maraming benepisyo. Ang paggamit ng wikang kinasanayan ng mga estudyante ay nakakatulong sa pagpapabuti ng kanilang kabuuang pagkakaunawa, pakikilahok sa mga diskusyon sa klase, at ang kanilang pangkalahatang pagganap sa loob ng kanilang mga silid-aralan. Bagaman nagkaroon pa rin ng mga ilang hamon, mas nakalalamang pa rin ang hatid nitong benepisyo. Dapat natin ipagpatuloy ang paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo ng matematika at agham nang mas mapalawak ang kaalaman ng mga estudyante sa matematika at agham, at mas mapaunlad ang edukasyon sa

Pilipinas.

HAGUPIT NG MAPARAISONG TANAWIN

Sa pagbuga at pagkalat ng abo, sa pag-apaw ng mainit at kumukulong putik at sa pagyanig at pagguho ng lupa. Ito ang mga karanasan sa tuwing mag-aalburuto at pagputok ang isang bulkan. Isang maliit pero aktibong bulkan na matatagpuan sa gitna ng Taal Lake sa Taal, Batangas na kilala sa hugis, historya, at nakakamanghang kagandahan nito, ang Bulkang Taal. Ito ay isang isla na nakapaloob sa isang lawa, at isang natatanging tanawin na umaakit ng mga turista mula sa iba’t ibang panig ng mundo. Bagamat sa likod ng kagandahan nito nagtatago ang napakalakas na puwersa na may kakayahang magdala ng pangmalawakang destruksyon at pagkawasak ng mga lugar na napakalibot dito. Ayon sa PHIVOLCS, ang Bulkang Taal ay isa sa mga pinaka-aktibong bulkan sa Pilipinas, at ang kasaysayan nito ay napupuno ng mga pagaalburuto na nag-iiwan ng mga malalalim na marka sa mga naninirahan sa paligid nito.

Isang halimbawa ng stratovolcano ang Bulkang Taal, isang uri ng bulkan na nabubuo dahil sa paulit-ulit na pagsabog at paglalabas ng lava at abo. At sa paulit-ulit na pag-aalburuto, kadalasan sa mga ito ay isang uri ng pagsabog na tinatawag na phreatomagmatic eruption na nangangahulugan na ang magma sa loob ng bulkan ay humahalo sa tubig na matatagpuan sa ilalim ng lupa. Dahil dito, nabubuo ang mga pagsingaw at pagsabog ng mga bato at abo. Ang mga ganitong uri ng pagsabog ay maaaring magdulot ng mga mapaminsala at panganib lalo na sa mga munisipalidad at mga nakatira malapit sa lawa ng Taal.

Enero 2020, kasabay ng nagsisimulang epidemya, nagkaroon ng malakas na pagsabog ang Bulkang Taal na nagdulot ng pag-agos ng lava, pag-ulan ng abo sa mga karatig lugar tulad ng Talisay, Nasugbu, Tanauan, Santo Tomas, Tagaytay, Silang, Clamaba, Cabuyao, Santa Rosa, Biñan, San Pedro, at San Pablo, at ang paglalabas ng matataas na eruption plume na binubuo ng iba’t ibang nakakasamang gas tulad ng carbon dioxide, sulfur oxide, abo, mga bato at iba pa na umabot ng ilang kilometro paitaas. Ang pagsabog nito ay nagdulot ng sapilitang paglikas ng libu-libong mga residente sa paligid ng bulkan, at nagresulta sa mga pagsuspende ng klase at pagsasara ng mga negosyo sa ilang lugar. Bukod dito, nasira din ang mga pananim sa sakahan at mga imprastraktura.

Nagpakita ng malalaking epekto ang Bulkang Taal noong sumabog ito noong 2020 lalo na sa mga taong naninirahan sa kaligiran nito. Napilitang lisanin ng mga residente ang kanilang mga tahanan at mawala ang kanilang mga pangkabuhayan. Nakagambala rin ang pagputok ng bulkan sa mga transportasyon, komunikasyon at suplay ng kuryente at tubig. Ang mga epekto ng pagsabog ay naramdaman hindi lamang sa lalawigan ng Batangas, ngunit sa mga karatig lalawigan nito tulad ng lalawigan ng Cavite at lalawigan ng Laguna. Sa kasalukuyan, patuloy na binabantayan ng PHIVOLCS at iba’t iba pang awtoridad ang aktibidad ng Bulkang Taal ngayong 2024. Nagkakaroon ng ilang mga pagyanig sa paligid ng bulkan na maaaring nagpapahiwatig na posibilidad ng pagsabog ulit nito. Ang mga pagyanig na nararamdaman ng mga residente ay nagpapaalala sa mga kanila at sa awtoridad, at patuloy na sinusubaybayan at binabantayan ang sitwasyon na ito. Nitong mga unang araw ng Disyembre 2024, muling sumabog ang

Bulkang Taal, na isang phreatomagmatic eruption na nagresulta sa pagbulwak ng maraming abo at volcanic plume na aabot ng mahigit-kumulang 2,800 na metro, at pagsingaw sa himpapawid ng Taal. Muling itinaas rin ng PHIVOLCS ang alert level 3 nang umakyat ang aktibidad ng bulkan. Dahil dito pinayuhan ang mga residente na lumikas at sumunod sa mga ibinigay na protocols mula sa awtoridad para sa kanilang kaligtasan. Ang mga eksperto at mga awtoridad ay mahigpit na binabantayan at mimanmanan ang kasalukuyang sitwasyon at patuloy na hinihimok ang publiko na maging mapagmatyag sa gitna ng aktibidad ng Bulkang Taal. Ang Bulkang Taal ay isang paalala na sa likod ng mga magagandang tanawin at atraksyon ng kalikasan nakatago ang isang malakas na puwersa na hindi natin kayang kontrolin. Ang pag-aaral ng kasaysayan ng isang bulkan at ang pagiging handa sa anumang posibleng pagbabago nito ay mahalaga sa para sa kaligtasan ng mga taong pumapaligid dito. Maging mapagmatyag at sumunod sa mga tagubilin ng mga awtoridad upang makatulong, mabawasan ang panganib na maaaring idulot ng ganitong sakuna.mas mainit ang nagiging temperatura ng tubig-dagat, mas maraming water vapor ang nag-eevaporate at sumisingaw kaya nakabubuo ng mas malalakas na bagyo.

RHIAN GABRIELLE P. GABAY

AGHAM AT TEKNOLOHIYA 13

MANGROVE FARMING: HAKBANG TUNGO SA MALINIS AT MAAYOS NA KALIKASAN

Isang uri ng halaman na matatagpuan sa mga baybay-dagat, estuwaryo, o mga tabing ilog ang Mangrove o Bakawan kung saan sa Pilipinas, bilang isang arkipelago na may halos 36,000 km ng baybayin, ay makikitaan ang ganitong klaseng halaman na may papel sa kalikasan at ekonomiya. Ang mga halamang ito ay mayroong mahalagang papel sa ating kalikasan. Tulad ng mga hayop mayroon ding ibat-ibang uri ng bakawan, bawat isa ay may sariling katangian at importansya sa kalikasan.

Katulad na lamang ng Red Mangrove o “Rhizophora Mangle” na nakuha ang pangalan dahil sa matingkad na kulay pula sa ilalim ng balat nito, nariyan din ang Buttonwood o “Conocarpus Erectus” hindi ito kasama sa opisyal na listahan ng mga uri ng mangrove ngunit kadalasang tumutubo sa mga lugar na tinutubuan ng bakawan kaya itinuturing na din ito bilang isa sa kanila.

Nagsisilbing “First line of defense” ang mga mangrove trees laban sa mga sa mga along dala ng mga bagyo mula sa dagat pasipiko at iba pang natural na kalamidad. Tumutulong naman ang kanilang mga ugat upang pigilan ang mga tinatawag na “coastal erosion” at nagsisilbing tahanan ng mga isda at iba pang lamang dagat. Ayon sa Muslaqui Philippines ay may kakayahang mag imbak ng kemikal na na carbon ang mga bakawan. Ang kemikal na ito ay makakatulong sa pagsasaayos ng temperatura ng earth, tumutulong upang lumago ang mga pananim, at nagbibigay enerhiya na nagpapagana sa ating ekonomiya.

Bagama’t marami at marami ang naitutulong sa atin ang mga bakawan na ito marami paring kinakaharap na mga banta ang mangrove farming sa ating bansa. Isa nang halimbawa ang urbanisasyon dulot ng pagdami at pagtatambak sa ibang parte ng mga baybayin natin upang bigyang daan ang konstruksyon sa mga naglalakihang gusali . nariyan din ang problema dulot ng polusyon at iba pang kalamidad. Isa pa ang kakulangan sa kaalaman at resources pati narin ang mga paglabas sa mga batas pangkalikasan.

Hindi tulad ng ibang paraan ng pagsasaka may iba’t ibang aspekto ang kailangan bigyang pansin sa pagtatanim at pagpaparami ng bakawan sa ating bansa. Gaya na lamang ng lupang pagtataniman na dapat ay malapit sa baybay ilog o dagat upang maging masagana ang mga bakawan. Isa din sa mga dapat nating imonitor ang salinity ng tubig dahil maksasama kung masyado mataas ang salinidad ng tubig.

Dapat nating pahalagahan ang mga bagay tulad ng mga bagay na ito sapagkat tayong mga tao din ang makikinabang sa huli. Marami silang pakinabang sa atin sa ibat-ibang paraan. Isa ito sa mga solusyon sa mga isyu na ating kinakaharap sa kasalukuyan. Malaki ang magagawa ng ating pakikipagtulungan sa mga lokal na eksperto at mga Non-government organization (NGO) upang pangalagaan ang mga bagay katulad ng mga bakawan.

ISANG-DAANG KILOMETRONG BITAK SA LUPA

Matagal nang ikinakabahala ng mga residenteng naninirahan sa loob ng Metro Manila ang maaaring maganap na pagyanig ng lupa. Ang mga pagyanig ng lupa o lindol mula sa isang faultline ay resulta ng patuloy-tuloy na paggalaw ng mga tectonic plates o parang mga piraso ng isang jigsaw puzzle na matatagpuan sa ilalim ng lupa. Isa sa mga pinakakilalang faultline sa Pilipinas ay ang West Valley Fault. Kung sakaling magkaroon ng malakas ng paglindol mula sa faultline na ito, maraming buhay at mga ari-arian ang mawawasak at mawawala. Napakahalagang maunawaan ang banta ng West Valley Fault upang maging handa sa maaaring mangyari at makamit ang susi sa pagiging handa at kaligtasan.

Ang West Valley Fault

Isang aktibong geological fault ang West Valley Fault na matatagpuan sa silangang bahagi ng Metro Manila. Ang West Valley Fault ay isa lamang mas maliit na segment ng Marikina Valley Fault System at kilala ito sa kakayahang magdulot ng mapaminsalang lindol. May kakayahan ang faultline na ito na biglang gumalaw na nagiging sanhi ng mga malalakas na lindol. Ang mga paggalaw na ito ay resulta ng pagbangga ng mga tectonic plates sa ilalim ng lupa o tinatawag na plate motion o tectonic shift. Kapag gumagalaw ang mga ito, makakabuo ito ng enerhiya na na-irerealease at nagdudulot ng mga pagyanig ng lupa.

Mga Lugar na Sakop ng West Valley Fault

Umaabot ang West Valley Fault sa mga lungsod at ilang munisipalidad sa Metro Manila at mga kalapit o karatig lugar nito na may tantiyang haba na isang daan na kilometro. Kabilang sa mga lugar nito ang Quezon City, Marikina City, Pasig City, Makati City, Taguig City, Muntinlupa City, Bulacan, Rizal, Laguna, at Cavite. Maraming mga komunidad ang direktang naapektuhan ng faultline, lalo na ang mga gusali, tahanan, at iba pang imprastraktura na nakatirik mas malapit sa faultline. Ang pag-unawa sa lawak ng sakop ng West Valley Fault ay isa sa mga bahagi ng pagpaplano ng mga hakbang sa paghahanda nang mabigyan ng impormasyon ang mga residente at maging alerto sa mga lokasyon ng mga posibleng mas maliliit na segment ng faultline

The Big One Ayon sa mga eksperto sa seismology, ang West Valley Fault ay magdala ng napakalakas na pagyanig na may magnitude na 7.2. Tinagurian itong ‘The Big One.’ Ito ay isang malakas na lindol na maaaring magtagal ng ilang segundo o kaya naman ay ilang minuto na kayang magdulot ng matinding pinsala sa mga ari-arian. Maaaring magiba ang estruktura at masira ang mga matataas na gusali at mga imprastraktura na may mahinang pundasyon. Hindi rin mawawala ang mga mas maaaring mahina o maaaring mas malakas din na lindol o tinatawag na aftershocks na maaaring dumagdag sa karagdagang pinsala na dulot ng pangunahing lindol.

Sa isang mapaminsalang kalamidad, dapat maging handa ang

mga residenteng maaaring maapektuhan nito. Ang pagiging handa ay ang pinakamahalagang hakbang nang mabawasan ang mga posibilidad ng kapahamakan at mabawasan ang posibleng epekto ng isang malakas na lindol. Maghanda at magkaraoon ng handang emergency kit na may sapat na ready-to-eat na mga pagkain na hindi nabubulok, sapat na inuming tubig, pera, flashlight, radyo, mga baterya, mahahalagang dokumento, first-aid kit o mahahalagang gamot, damit at hygiene kit, mga pangkomunikasyon tulad ng telepono, smartphone, at iba pa na maaaring makatulong sa panahon at pagkatapos ng sakuna. Dapat mayroon din plano kung saan maaaring pumunta o mag-evacuate kung sakaling malala ang magiging lindol. Ang pagsasanay at pakikilahok sa mga earthquake drill ay mahalaga rin upang malaman ang mga kinakailangang gawin sa panahon ng pagyanig ng lupa. Nang mabawasan ang posibleng pinsala, ang pagpapalakas ng mga pundasyon ng imprastraktura at tahanan ay makatutulong din.

Ang West Valley Fault ay isang aktibong 100-km faultline na nagiging seryosong banta sa Metro Manila at sa mga karatig lugar nito. Ito ay may kakayahang biglang paggalaw na maaaring makabuo ng maraming enerhiya at magdulot ng malakas na paglindol. Ang pag-unawa sa posibleng panganib at paghahanda nang maayos ay nakakabawas sa maaaring maging epekto ng isang malakas na pagyanig. Hindi lamang para sa kapakanan ng isang tao ang pagiging handa kung hindi para rin sa mga taong napapalibutan nito. Ang susi sa isang ligtas at payapang pagbangon at pag-survive sa isang sakuna ay ang pagtutulungan at pagkakaisa.

PINALAKI, PINAKAMAHINA

Isang hakbang tungo sa mas mahusay na karanasan ng tao ang Augmented Reality (AR) o pinalawak na reyalidad ay isang makabagong teknolohiya na naglalayong pagsamahin ang pisikal at digital na mundo. Nilikha upang tulungan ang mga tao sa kanilang pang-araw-araw na buhay kung kaya’t ang AR ay mabilis na naging bahagi ng pang-arawaraw na aktibidad, mula sa edukasyon at trabaho hanggang sa libangan. Habang ang AR ay orihinal na dinisenyo upang gawing mas magaan at mas epektibo ang mga gawain, may mga nagiging epekto rin ito sa kakayahang mag-operate nang walang labis na pagsandal sa teknolohiya. Habang unti-unting dumedepende ang mga tao sa AR upang mapadali ang kani-kanilang buhay, ito rin ay nagiging sanhi ng isang mahalagang isyu: ang tao ay nagiging “weakest link” sa paggamit ng teknolohiya.

Dahil sa patuloy na pag-usbong ng teknolohiya, tila nawawala na ang koneksyon ng mga tao sa mundo sa labas ng kanilang mga gadget. Ang labis na pagtutok sa mga digital na aparato at ang pagtangkilik sa internet ay nagdudulot ng labis na pagdepende sa online na mundo para sa pang-araw-araw na gawain. Bagamat ang utak ng tao ay may pambihirang kakayahan upang matuto at mag-adapt, mayroon din itong mga limitasyon, lalo na sa kakayahang mag proseso ng maraming impormasyon ng sabay-sabay.

Sa Augmented Reality (AR), ang mga digital na elemento ay ipinagkaloob sa ating pisikal na kapaligiran, isang proseso na madalas nagiging sanhi ng cognitive overload o sobrang pagkapagod ng utak.

Habang ang AR ay nagdadagdag ng mga bagong layer ng impormasyon, kinakailangan ng utak ng tao na sabay-sabay na i-proseso ang data mula sa dalawang magkaibang mundo—ang pisikal at ang virtual. Ang resulta nito ay mental fatigue, pagka-distract, at isang pagbagsak ng produktibidad, na naging hadlang sa layunin ng teknolohiya na gawing mas madali at mas epektibo ang ating mga gawain. Nagdudulot ito ng mas maraming pagkakataon para sa mga cybersecurity threats dahil sa pag-imbak at pagpapalitan ng mga sensitibong impormasyon tulad ng biometric data, lokasyon, at iba pang personal na impormasyon. Ang mga AR systems ay nakadepende sa malalaking databases na madaling maging target ng mga hacker. Sa kasalukuyan, ang mga tao ang pinakamahina at pinaka-nababanggit na “link” sa ganitong mga sitwasyon. Ang mga tao ay may kakayahang mag-isip at magdesisyon batay sa kanilang mga emosyon, karanasan, at hindi laging lohikal na motibasyon. Dahil dito, nagiging mahirap para sa mga sistema ng augmented reality (AR) na ganap na mag-sync o mag-adjust sa paraan ng pag-iisip at pagkilos ng isang tao. Habang

ang mga teknolohiya ay sumusunod sa mga pre-set na algoritmo at may kakayahang mag proseso ng data nang mabilis at eksakto, ang mga tao ay madalas kumikilos ayon sa mga personal na reaksyon, kaya’t nagiging hindi laging predictable ang kanilang interaksyon sa mga sistema. Ito ang isa sa mga dahilan kung bakit ang tao ay madalas na itinuturing na “pinaka mahina na link” sa paggamit ng AR—ang hindi pagkakasundo ng teknolohiya at human behavior ay nagiging sagabal sa layunin ng teknolohiyang ito.

RHIAN GABRIELLE P. GABAY

Ang LALIK Hayskul

STEM

LALIK HAYSKUL, IPINAMALAS ANG

KAHUSAYAN

SA DSPC 2024

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Donec rhoncus mi ac felis feugiat, id eleifend arcu congue. Vestibulum a sem maximus, tincidunt nulla vitae, molestie nunc. In hac habitasse platea dictumst. Donec non placerat lectus, id ullamcorper sapien. Donec id mi quam. Cras efficitur dui sapien, a maximus enim ullamcorper commodo. Suspendisse id gravida diam, nec lobortis urna. Donec eu metus leo. Quisque ultrices, mauris id sodales vulputate, ex augue posuere diam, non aliquet justo mi non urna. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Donec ultrices magna at gravida vulputate.

Duis urna enim, tempus in elementum eu, feugiat ut turpis. Suspendisse ut pellentesque lorem. Nulla eget est auctor, pulvinar eros id, finibus sem. Duis id faucibus nunc. Duis rhoncus lorem et pretium imperdiet. Morbi eu varius nunc. Aliquam in varius dolor. Donec eget porttitor ipsum. Aliquam malesuada urna et eros interdum tempus. Pellentesque semper ligula non cursus commodo. Aenean id accumsan metus. Integer risus purus, lacinia eget eros ut, malesuada facilisis enim. Aenean aliquet elementum erat, rutrum iaculis erat viverra eu. Fusce pellentesque luctus imperdiet.

Pellentesque varius euismod finibus. Vestibulum eu nunc nec purus sodales rutrum a eget nunc. Integer tempus mauris at suscipit auctor. Nam in magna aliquam, consectetur quam vel, scelerisque metus. Sed finibus tincidunt sollicitudin. Mauris faucibus rhoncus pretium. Orci varius natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Maecenas Vcursus tellus in finibus faucibus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed aliquet, orci feugiat vulputate laoreet, leo libero cursus augue, non cursus est nunc vitae nibh. Quisque pharetra dui a placerat rutrum. AliquamInterdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus. Nullam eget sollicitudin mi. Etiam aliquam vehicula hendrerit. Curabitur sed placerat dolor. Praesent sit amet egestas elit, vel bibendum dolor. Quisque ullamcorper urna diam, ac interdum lorem posuere nec. Donec vel hendrerit dolor. Donec suscipit orci laoreet, aliquam arcu ac, scelerisque diam. Fusce vitae iaculis augue, a gravida lacus. Nulla faucibus cursus luctus. Integer pharetra dapibus ex, at gravida risus cursus et. Suspendisse ornare et odio at iaculis. Etiam ultrices eros

non magna porttitor, vel mattis mauris tincidunt. Sed dignissim egestas felis. Interdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus.

Proin bibendum, nibh sit amet fringilla faucibus, velit leo ultricies dolor, et rutrum elit tortor in mi. Mauris vitae consectetur ipsum. Aenean porta nulla id elit vulputate, quis ultrices lectus convallis. Pellentesque scelerisque turpis massa, sit amet maximus orci tincidunt at. Aliquam efficitur tellus vel ipsum interdum pulvinar. Mauris pulvinar finibus blandit. Phasellus nec sollicitudin nulla. Nunc nec hendrerit urna. Aliquam mollis ac felis porta pellentesque. Nullam id tellus lectus. Cras interdum augue a vestibulum vehicula. Nam non diam nunc. Praesent lacinia libero et purus luctus porta.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed libero magna, rutrum fermentum arcu et, cursus mollis nulla. Aenean eu libero mollis, varius tellus sed, volutpat erat. Suspendisse condimentum ornare imperdiet. Mauris consectetur interdum interdum. Aliquam condimentum eleifend lacus a luctus. Morbi hendrerit erat ut leo bibendum, bibendum dignissim orci porta. Nullam sed turpis vel nulla sagittis ullamcorper. Maecenas dapibus eros vel diam consectetur, ac iaculis arcu pharetra. Ut ac lacinia leo. Vestibulum at lorem augue. Ut eu feugiat sem. Aenean porttitor, risus quis pellentesque cursus, ante arcu laoreet tortor, id dictum dui quam ut risus. Nam ipsum ligula, maximus vitae lacinia et, ullamcorper a massa. Nam commodo vestibulum malesuada. Curabitur elementum ex vel erat commodo, non accumsan enim fermentum. Aliquam enim ipsum, imperdiet a risus sit amet, porttitor convallis turpis.

LALIK HAYSKUL, IPINAMALAS ANG KAHUSAYAN SA DSPC 2024

risus purus, lacinia eget eros ut, malesuada facilisis enim. Aenean aliquet elementum erat, rutrum iaculis erat viverra eu. Fusce pellentesque luctus imperdiet.

tincidunt sollicitudin. Mauris faucibus rhoncus pretium. Orci varius natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Maecenas Vcursus tellus in finibus faucibus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed aliquet, orci feugiat vulputate laoreet, leo libero cursus augue, non cursus est nunc vitae nibh. Quisque pharetra dui a placerat rutrum. Aliquam sed quam non metus gravida

suscipit. Vivamus et pellentesque elit.

PH GDP DOWN TO 5.8 PERCENT

Pellentesque varius euismod finibus. Vestibulum eu nunc nec purus sodales rutrum a eget nunc. Integer tempus mauris at suscipit auctor Nam in magna aliquam, consectetur quam vel, scelerisque metus. Sed finibus tincidunt sollicitudin. Mauris faucibus rhoncus pretium. Orci varius natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Maecenas cursus tellus in finibus faucibus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed aliquet, orci feugiat vulputate laoreet, leo libero cursus augue, non cursus est nunc vitae nibh. Quisque pharetra dui a placerat rutrum. Aliquam sed quam non metus gravida suscipit. Vivamus et pellentesque elit.

Interdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus. Nullam eget sollicitudin mi. Etiam aliquam vehicula hendrerit. Curabitur sed placerat dolor. Praesent sit amet egestas elit, vel bibendum dolor. Quisque ullamcorper urna diam, ac interdum lorem posuere nec. Donec vel hendrerit dolor. Donec suscipit orci laoreet, aliquam arcu ac, scelerisque diam. Fusce vitae iaculis augue, a gravida lacus. Nulla faucibus cursus luctus. Integer pharetra dapibus ex, at gravida risus cursus et. Suspendisse ornare et odio at iaculis. Etiam ultrices eros non magna porttitor, vel mattis mauris tincidunt. Sed dignissim egestas felis. Interdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus.

Pellentesque varius euismod finibus. Vestibulum eu nunc nec purus

orem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Donec rhoncus mi ac felis feugiat, id eleifend arcu congue. Vestibulum a sem maximus, tincidunt nulla vitae, molestie nunc. In hac habitasse platea dictumst. Donec non placerat lectus, id ullamcorper sapien. Donec id mi quam. Cras efficitur dui sapien, a maximus enim ullamcorper commodo. Suspendisse id gravida diam, nec lobortis urna. Donec eu metus leo. Quisque ultrices, mauris id sodales vulputate, ex augue posuere diam, non aliquet justo mi non urna. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Donec ultrices magna at gravida vulputate.

Duis urna enim, tempus in elementum eu, feugiat ut turpis. Suspendisse ut pellentesque lorem. Nulla

rhoncus lorem et pretium imperdiet. Morbi eu varius nunc. Aliquam in varius dolor. Donec eget porttitor ipsum. Aliquam malesuada urna et eros interdum tempus. Pellentesque semper ligula non cursus commodo. Aenean id accumsan metus. Integer risus purus, lacinia eget eros ut, malesuada facilisis enim.

Aenean aliquet elementum erat, rutrum iaculis erat viverra eu. Fusce pellentesque luctus imperdiet.

lus mus. Maecenas Vcursus tellus in finibus faucibus. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiselitSed aliquet, orci feugiat vulputate laoreet, leo libero cursus augue, non cursus est nunc vitae nibh. Quisque pharetra dui a placerat rutrum. Aliquam sed quam non Interdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus. Nullam eget sollicitudin mi. Etiam aliquam vehicula hendrerit. Curabitur s

ed placerat dolor. Praesent sit amet egestas elit, vel bibendum dolor. Quisque ullamcorper urna diam, ac interdum lorem posuere nec. Donec vel hendrerit dolor. Donec suscipit orci laoreet, aliquam arcu ac, scelerisque diam. Fusce vitae iaculis augue, a gravida lacus. Nulla faucibus cursus luctus. Integer pharetra dapibus ex, at gravida risus cursus et. Suspendisse ornare et odio at iaculis. Etiam ultrices eros non magna porttitor, vel mattis mauris tincidunt. Sed dignissim egestas felis. Interdum et malesuada fames ac ante ipsum primis in faucibus.

RHIAN GABRIELLE P. GABAY

16 ISPORTS

Sa galaw ng bawat aspeto ng buhay, pira-pirasong bahagi ang kinakailangang lampasan upang makamit ang inaasahan. Mula sa pagbabalanse ng akademiko at isports hanggang sa pagiging estudyante at atleta ay naging dagok sa buhay ng isang mag-aaral mula sa baitang 9 ng Paaralang Integrado.

Nahahati sa pagiging estudyante at atleta ang buhay na inihayag ng mag-aaral na ito kasama ng kaniyang mga pagsubok na nilampasan.

Balakid na ‘di umano ang hirap na kaniyang dinanas at nilampasan. Sa hindi pag-atrasan ng chess player na si Qiannah Beatrice N. Felipe sa pagbabalanse ng akademiko at isports, ni ang hindi pagsuko sa bawat laban na kaniyang nilahukan upang masungkit ang inaasam na tagumpay.

Inumpisahan niya ang kaniyang galaw tungo sa kinalalagyan ngayon nang kawilihan niya ang maglaro ng chess, isang isport kung saan hindi masyadong kinakailangan ang pisikal na lakas kung ‘di ang tibay ng pag-iisip, hanggang sa maging opisyal na siyang manlalaro ng departamento.

Tila galawan ng isang reyna si Felipe simula palang ng siya’y nasa baitang 7 nang siya ay magkaroon ng interes habang prinoprotektahan niya trono na kaniyang itinaguyod sa bawat momentong siya’y nakikipagtagisan.

Nagsimula siyang mag laro nang siya’y nasa ika-anim na baitang pa lamang nang tinuruan siya ng kanyang ama kung paano maglaro upang maging isang libangan lamang. Ang kaniyang pagkapano ang naging dahilan upang ipagpatuloy niya ang kaniyang paglalaro nang una siyang isalang sa kompetisyon noong nasa ikapitong baitang siya at kung bakit hanggang ngayon ay patuloy siyang naglalaro na ipinagpatuloy niya ang paglalaro at

pagsasanay upang higit pang mahasa ang kakayahan.

Matapos madiskubre ang kaniyang talento, nagkasunod-sunod ang kaniyang pakikipagtagisan sa larang na ito. Kumakailan lamang ay nagtagumpay si Felipe sa laban konta sa iba’t-ibang departamento ng kolehiyo ng Pambansang Pamantasan ng Batangas.

Dumating man ang mga bagay na kinakailangan niyang ibalanse, kahit anong mangyari ay hindi ito sinukuan ni Felipe. Ayon sa kanya, “Isa sa mga pangunahing hamon na aking hinarap ay ang time management”. Madalas kapag may mga kompetisyon at sabay-sabay ang iba’t ibang gawain o aktibidad, naging mahirap para sa kanya ang makasabay sa kaniyang mga kaklase, lalo na’t nag mula sa pinakamataas na seksyon.

Gayunpaman, ayon sa kanya ay gaya ng chess napagaralam n’ya din kung paano s’ya natututong i-manage at i-balance ang kanyang oras. Dagdag pa n’ya, “Malaking hamon ang pressure at mataas na ekspektasyon ng iba. Mahirap makipagkompetisyon, lalo na kung hindi ako handang-handa sa mental na aspeto”. Kung kaya sa kabila ng mga pagsubok na ito, patuloy siyang nag-e-effort upang maging mas mahusay at mas matatag sa bawat laban. Sa kanyang pagpupursigi sa ngayon ay nagpapatuloy pa din.

“Isa sa mga suporta na aking natatanggap mula sa paaralan ay ang suporta mula sa aking mga guro” saad ni Felipe. Kung hindi raw dahil sa kanila, hindi raw

magsisimula ang interes n’ya sa paglalaro ng chess. Sila ang nagtaguyod at gumabay sa akin, lalo na tuwing kinakabahan si Felipe o nawawalan ng kumpiyansa sa sarili. Laging andyan ang mga guro niya na umpisa palang ay nakasuporta na sa kanya.

Napakalaking bagay din ng suporta mula sa na naibibigay ng mga kaibigan nya. Sila ang patuloy na nag-iinspire at nagbibigay ng lakas ng loob sa kanya. Higit pa kapag panahon ng may mga kompetisyon siya, ang kanilang tiwala at suporta ang nagiging dahilan niya para ipagpatuloy ang paglalaro at pagsisikap sa larangan ng chess at pag aaral.

Sa huli, bawat isa’y may pagkakaiba kung paano sila maglaro ay may kaniya-kaniyang inspirasyon. Gaya ng kung paano nilalaro ng mga atletang si Qiannah ang piraso na kanyang iniibo upang ipagpatuloy ang pagiging atleta at mag-aaral. Maging sa pag balanse ng kanyang oras at kahit siya malapit na naghahabol sa klase patuloy pa din ang kanyang kahusayan sa pag-aaral base sa kanyang grado.

Bawat kinakaharap ni Felipe na normal lamang sa bawat atletang mag-aaral gaya niya ay nag patuloy lang. Hindi naging parte ng kanyang opsiyon na sumuko, kaya naman sa suporta ng mga nag mamahal sa kanya nagpapatuloy lang si Felipe ang isports na natutunan n’yang mahalin sa tulong ng kanyang ama.

SINO ANG MAS ANGAT?

SINO ANG MAS SIKAT?

Ang tanong ay hindi kung sino ang mas magaling—ang tanong ay kung bakit hindi natin naibibigay ang tamang suporta at atensyon na karapat-dapat nilang makuha.

Isang mahalagang bahagi ng larangan ng palakasan sa Pilipinas ang basketball. Sa kabila ng dedikasyon ng mga manlalaro, nanatiling malinaw at hindi sapat ang natatanggap nilang suporta at pagkilala, kumpara sa kanilang male counterparts gaya na lamang ng UAAP Women’s Basketball.

Kapansin-pansin ang limitadong coverage ng kanilang mga laro ng women’s basketball kumpara sa men’s basketball. Karaniwang mas binibigyang-pansin ang mga sikat na liga tulad ng UAAP Men’s Basketball, na nagreresulta sa mas maraming sponsorhips at mataas na viewership. Ang kakulangan ng promosyon ay hindi lamang nakakaapekto sa visibility ng liga kundi pati na rin sa inspirasyon ng mga kabataang atleta na nangangarap na maging bahagi nito.

Kung ang layunin ay itaguyod ang sports equality, kinakailangan ang mas malawakang pagtutulungan ng lahat ng

sektor—hindi lamang ng media at komite, kundi pati na rin ng mga eskwelahan at mga tagahanga. Ang pagbuo ng mas pinalawak na diskusyon at promosyon tungkol sa liga ay isang mahalagang hakbang upang maging inklusibo at makatarungan ang mundo ng palakasan sa Pilipinas.

Ang pagkilala at pagdiriwang ng mga tagumpay ng women’s basketball ay hindi lamang magpapalakas ng kanilang kumpiyansa, kundi magsisilbing inspirasyon din sa mga kabataang Pilipina upang ipagmalaki ang kanilang talento at makita ang kanilang sarili bilang bahagi ng hinaharap ng basketball sa bansa.

Dapat bang may mas angat? Dapat bang may mas sikat? Hindi, ang kailangan natin ay isang pantay-pantay na pagtingin sa lahat ng atleta, anuman ang kanilang kasarian, upang magtamo tayo sa isang makatarungan at bukas na sistema sa lahat ng aspeto ng buhay sa Pilipinas.

HIDILYN DIAZ BABALIK MULI SA LARANGAN NG WEIGHTLIFTING SA 2028

NI MANUNULAT

PPAGKILALA: RAPPLER

inay weightlifter muling lumaban sa Olympics Stint na gaganapin sa Los Angeles ngayong paparating na 2028 matapos mapanood ni Hidilyn Diaz ang pagkapanalo ng kanyang pamangkin sa Philippine Sports Commision Batang Pinoy Games na nag-udyok sa kanya upang sumabak muli sa Olympics 2028.

Sa pagkapanalo ng kanyang pamangkin ng gold medal sa Puerto Princesa sa nagdaang kompetisyon ay nagalak sapagkat duon din naganap ang kanyang unang laban sa Batang Pinoy nang 2001 na naging dahilan ng kanyang pagkasabik na sumali muli sa larangan ng weightlifting.

Ayon kay Diaz, gusto pa rin niya lumaban at sa kakayanin pa rin niya ipakita ang lakas sa larangan na ito gayunpaman sinaad niya rin na marami pa ang posibleng mangyari sa loob ng apat na taon

kung kaya’t wala pa itong kasiguraduhan.

Dagdag pa niyang mga salita, “Maraming bagay ang posibleng mangyari sa loob ng apat na taon. Hindi namin alam. Ngunit sa sandaling magpasya akong pumunta para lumaban sa Olympics, muli kong ibibigay ang lahat sa pagsasanay”, ngunit kung siya ay magpapatuloy lumaban ay malalaman lamang niya sa susunod na dalawang taon bago ang Olympics sa Los Angeles kung siya ay kwalipikado.

Interes ng mamamayang Pilipino, nabibigyan ng atensyon sa pagkakataong nais ng libangan. Kakikitaan ng husay ang mga Pinoy sa palakasan sa ng kani-kanilang larangan gaya ng basketball, volleyball, sepak takraw, weight lifting at iba pang larangan na may taglay na angking galing ang bawat Pilipino. Tila may pagkakataong ang mga Pilipino ay tutok na tutok sa mga laban gaya na lamang ng basketball dagdag pa ang larangan na nakilala ang Pilipinas sa boxing. Kung saan talagang lubos ang galak ng mga Pilipino sa naging tagumpay ng kapwa Pilipino.

Gayunpaman, sa kabila ng mga tagumpay, nahaharap pa rin ng kabiguan ang mga atleta. Hindi lamang sa pagkatalo ngunit isa mga kinakaharap kung saan nagkukulang na binigyang diin, kaya naman nakakawalang gana na ang bagay-bagay na nagiging sanhi ng pagbaba ng interes ng Pinoy sa Isports.

Upang bigyang diin, una, kakulangan sa suporta sa pananalapi. Gaya na lamang ng mga pasilidad at kagamitan para sa mga atleta, na kinakailangan para mapaunlad pa ang laban na maibigay na nagrerepresenta ng Pilipinas laban ang ibang bansa. Kung kaya’t naging hadlang ito upang sila ay maging mahusay pa lalo at kung matutulungan lamang sila ng gobyerno at iba pang sektor na makapagpatayo ng modernisadong pasilidad para lahat ng atleta ng bansa ay magiging malaking tulong.

Kabataan na maaaring may potensyal na nawawalan ng kumpyansa dahil sa mga kakulangang ito na nagdudulot ng kawalan ng interes ng kabataan ngayon. Kaya naman nagbabaling sa mga maling gawi o mas pagpili sa online games. Masasabing itong isports ay talagang makakatulong sa pagtaas muli ng nagkaka interes na mga kabataan sa iba’t ibang isports.

Habang sikat naman ang larangan tulad ng basketball at boxing na nakakakuha ng sapat na atensyon at suporta, di gaya ng mga isports

na tila binabalewala na kinakailangan baguhin. Kung dapat bigyang kaalaman ng mga kabataan ngayon na may mga palakasan na hindi pa nila lubos na alam na maari nilang bigyang atensyon.

Gaya na lang ng weightlifting at gymnastics na isa sa binibigyang atensyon ng mga Pilipino noong nakaraang pagkapanalo ni Carlos Yulo sa Paris Olympics na maging ang mga artista o normal na mamamayang Pilipino ay sinubukan ang larang na ito.

Sa pagkakataong ganito masasabing sa pagkapanalo pa nila minsan o tagumpay lang nila nalalaman na may ganitong isports. Kaya naman upang lubos na mapataas ang kaalaman nila mas magkaroon nawa ng mga impormasyon dagdag kaalaman upang tumaas ang kanilang interes. Kawalan ng koneksyon sa isa’t isa, sa patuloy na pag sama-sama ngunit ang kabataan ay palaging nakaharap sa kanilang mga telepono. Imbis na ilaan sa pisikal na gawa, gaya na lang ng mga palakasan. Kung saan mas maiangat ito kung mas matutulungan silang magkaroon ng isports na binibigyang pokus. Kung kaya’t sa muling pagkakaroon ng koneksyon ay pagtaas ng interes ng kabataan.

Sa kabila ng hamon, mayroon ding mga naging pagbabago, pagtuon ng pamahalaan sa pampalakasan at patuloy na suporta para sa mga atleta ay nagpapakita na may magandang kinabukasan para sa isport sa bansang ito. Bagama’t nagiging mas madali na para sa Pilipinas ang pagsali sa mga kompetisyon, kung saan sa higit na suporta ang kailangan hindi lamang mula sa gobyerno kundi maging sa mga mamamayan. Kung kaya’t upang umangat ang interes na nasimulang ng nakararami.

Ang pag-unlad ng palakasan sa Pilipinas ay nakasalalay sa pagkakaroon ng mga atleta ng tamang pasilidad, suporta, at pagkakataon. Kailangang magtulungan ang lahat ng sektor upang matiyak na ang mga kabataan ay may tamang

Habang sikat naman ang larangan tulad ng basketball at boxing na nakakakuha ng sapat na atensyon at suporta, di gaya ng mga isports

gabay at pagkakataon upang magtagumpay sa isport. Sa ganitong paraan, matutulungan natin ang ating bansa na maging mas matagumpay sa mga internasyonal na kompetisyon at, higit sa lahat, palakasin ang diwa ng kabayanihan at pagkakaisa sa pamamagitan ng isport. Patuloy na pagsulong isports, upang mga kabataan ay tumaas ang interes sa iba’t ibang uri ng palakasan. Para ang mamamayang pilipino ay magkakaroon susunod na mga mahuhusay na atleta.

na tila binabalewala na kinakailangan baguhin. Kung dapat bigyang kaalaman ng mga kabataan ngayon na may mga palakasan na hindi pa nila lubos na alam na maari nilang bigyang atensyon. Gaya na lang ng weightlifting at gymnastics na isa sa binibigyang atensyon ng mga Pilipino noong nakaraang pagkapanalo ni Carlos Yulo sa Paris Olympics na maging ang mga artista o normal na mamamayang Pilipino ay sinubukan ang larang na ito.

Kawalan ng koneksyon sa isa’t isa, sa patuloy na pag sama-sama ngunit ang kabataan ay palaging nakaharap sa kanilang mga telepono. Imbis na ilaan sa pisikal na gawa, gaya na lang ng mga palakasan. Kung saan mas maiangat ito kung mas matutulungan silang magkaroon ng isports na binibigyang pokus. Kung kaya’t sa muling pagkakaroon ng koneksyon ay pagtaas ng interes ng kabataan.

Patuloy na pagsulong isports, upang mga kabataan ay tumaas ang interes sa iba’t ibang uri ng palakasan. Para ang mamamayang pilipino ay magkakaroon susunod na mga mahuhusay na atleta.

Susunod na Atleta?

ni manunulat