Energy Saving Leaflet by CAVO

CYFLWYNIAD Mae'r Llyfryn Arbed Ynni hwn wedi cael ei gynhyrchu i gynorthwyo'r rhai sy'n rhedeg neuaddau cymunedol wrth rheoli’r defnydd ynni, ac felly’r costau rhedeg. Trwy ddilyn rhai o'r syniadau a ddarperir yn y llyfryn hwn, byddwch:Mewn gwell sefyllfa i leihau effaith costau ynni ar gyllid eich neuadd. Yn ogystal, drwy leihau'r defnydd o ynni byddwch yn lleihau ôl-troed carbon y neuadd, sy'n weithred amgylcheddol gadarnhaol Nodwyd yn ddiweddar gan "Bloomberg New Energy Finance" mewn papur o'r enw "Unwrapping British Energy Bills" - y gallai biliau trydan y cartref godi gymaint â 54% erbyn 2020. Gan fod y rhan fwyaf o neuaddau cymunedol yn prynu trydan ar ar drethi domestig mae hwn yn fater pwysig. Gellir dadlau mai'r unig ffordd i liniaru’r cynnydd yn y gost yw drwy ddefnyddio llai o ynni. Mae adeiladau cymunedol i gyd wrth galon eu cymunedau lleol, yn estyn allan, ac yn ysbrydoli pobl, gan ddarparu lleoliad defnyddiol a gweithredu fel sbardun ar gyfer newid. O'r pwyllgor rheoli i'r gofalwr, a’r glanhawr, a'r bobl sy'n ymwneud â’r gymuned, mae'r adeiladau hyn i gyd yn arbennig. Mae llawer eisoes yn mynd i'r afael ag un o'r heriau mwyaf heddiw: creu dyfodol mwy cynaliadwy i bawb, o fewn cyfyngiadau adnoddau'r blaned Rydym yn falch o'r fenter ynni adnewyddol yn ogystal â syniadau eco-gyfeillgar eraill i weithredu arferion cynaliadwy a fydd yn helpu cenedlaethau'r dyfodol.

INTRODUCTION This Energy Saving Booklet has been produced to assist those running community halls in managing the energy use and hence the running cost of their halls. By following some of the ideas provided in this booklet you will be:Better placed to reduce the impact of energy costs on the finances of your hall. Additionally, by reducing energy use you will reduce the carbon footprint of the hall, which is a positive environmental action.

It was recently reported by “Bloomberg New Energy Finance” in a paper entitled “unwrapping British Energy Bills”- that domestic electricity bills might rise by as much as 54% by 2020. As the majority of community halls buy electricity at domestic rates this is a significant issue. Arguably the only way to mitigate that cost increase is by using less energy.

All community buildings are at the heart of their local communities, reaching out, inspiring people, providing useful space and acting as catalysts for change. From the management committee to the caretaker the cleaner, and the people involved in community , these buildings are all special. Many already tackle one of the greatest challenges of today: creating a more sustainable future for us all, within the limits of the planet’s resources.

We are proud of this renewable energy initiative as well as other eco-friendly ideas to Implement sustainable practices that will help future generations.

TRYDAN Mae gan bob neuadd gyflenwad trydan. Bydd y cyflenwad yn cael ei gysylltu drwy fesurydd. Mewn rhai achosion, gall fod mwy nag un mesurydd, neu efallai gall fod yn fesurydd aml-gyfradd. Ar gyfer y neuadd arferol, sy'n ddefnyddiwr bach, bydd y bil trydan yn cael ei anfon allan bob chwarter - fel y byddai i’ch cartref. Beth bynnag, nid yw hyn yn golygu bod y mesurydd yn cael ei ddarllen bob tri mis. Efallai y bydd y mesurydd yn cael eu darllen unwaith y flwyddyn CAMAU ALLWEDDOL 1. Nodi lleoliad y mesurydd(ion) trydan 2. Darllen y mesurydd yn rheolaidd - fel arfer unwaith y mis a phan fydd bil yn cael ei dderbyn 3. Cael copïau o filiau trydan y gorffennol 4. Bwrw golwg ar ddarlleniad y bil.

Cyflenwyr Ynni 

Gwybod faint o ynni rydych yn ei ddefnyddio - darllen mesuryddion dipiwch danciau olew-neu gosodwch fesurydd cynnwys. Dylai mwy nag un person wybod lle mae’r mesuryddion a sut i’w darllen. Ceisiwch ddarllen y mesuryddion ar ddiwrnod olaf y mis.



Gwnewch yn siŵr bod y biliau yn gywir - y fathemateg a’r darlleni adau - os ydych yn cael amcangyfrif o ddarlleniad trefnwch i gyflwyno gwir ddarlleniadau yn aml, gellir gwneud hyn ar-lein.



Cadwch gofnodion - cadwch gopïau o filiau a chopïwch wybodaeth allweddol a’u crynhoi ar ddaenlen syml.



Ystyriwch newid cyflenwr – gwnewch adolygiad yn flynyddol.

Ceisiwch osgoi ymrwymo i gontractau tymor hir heb asesu’r manteision yn ofalus. Cofiwch, gall fod yn gymhleth cymharu prisiau - mae gwefan cymharu yn gwneud y gwaith i chi, ond mae’n rhaid I chi wneud yn siŵr eich bod yn cymharu tebyg at ei debyg a darllen y print mân. Hefyd, ystyriwch dalu ar sail Debyg Uniongyrchol gan fod hyn yn gweithio allan yn llawer rhatach. 4

ELECTRICITY All halls will have an electricity supply. The supply will be connected through a meter. In some cases there may be more than one meter, or the meter might be a multi-rate meter. For the typical hall, which is a small user, the electricity will be billed quarterly – as you would be at home. However, this does not mean that the meter is read every three months. It is not unusual for meters to only be read once a year. KEY ACTIONS 1.

Identify the location of the electricity meter(s)

Regularly read meter – typically once a month and when a bill is received

Obtain copies of past electricity bills

Check readings on bills

Energy Supply 

Know how much energy you use – read meters - dip oil tanks – or have a contents gauge fitted More than one person should know where the meters are and how to read them. Try to read the meters (dip tank) on the last day of the month



Check bills – for maths and readings – if you are getting estimated readings arrange to submit actual readings – this can often been done on line.



Keep records – keep copies of bills and extract the key information and collate on a simple spread sheet



Consider switching suppliers –a review annually.

Avoid committing to long term contracts without fully assessing the benefits. Remember it can be complicated comparing tariffs – comparison web sites do the job for you, but you still need to be sure you are comparing like with like and read the small print. Also consider paying on a Direct debit basis, as this works out a lot cheaper. 5

GWYBODAETH GEFNDIROL Wrth edrych ar y cyflenwad ynni, mae'n ddefnyddiol deall y mesurau/ unedau sy'n cael eu defnyddio. Mae'n bosibl i drosi litrau o olew a litrau (cilogramau) o LPG i oriau cilowat. Yr awr cilowat yw'r mesur 'cyffredin' o ynni a ddefnyddir. Ynni

Gwerthu gan:

Fesurydd / mesurir gan:

Trydan

Awr cilowat (kWh)

kWh

Nwy Naturiol

Awr cilowat (kWh)

troedfedd ciwbig (ft3 ) neu fetrau ciwbig ( m3 )

Olew Gwresogi

Litr (l)

LPG

Cilogram (kg) neu litr (l) cilogram

Litr cilogram neu litr

Cyfrifoldeb Mae'n bwysig bod aelod / au’r pwyllgor yn gyfrifol am faterion ynni ar gyfer y neuadd. Fel arfer, bydd y Trysorydd yn gofalu am yr agweddau ariannol. Nid yw hyn yn golygu mai’r Trysorydd yw’r person ynni allweddol. Bydd gan y person delfrydol ddiddordeb yn y pwnc, yn barod i ddysgu mwy am y peth, yn gallu paratoi taenlen neu gadw cofnodion sy'n ymwneud ag ynni mewn rhyw ffordd arall. Dylai'r 'Swyddog Ynni' neu 'Swyddog Adeiladu' dderbyn cefnogaeth lawn y pwyllgor rheoli. At ddibenion y llawlyfr hwn, byddwn yn defnyddio'r term Swyddog Ynni - ond gallai unrhyw deitl gael ei ddefnyddio. Mae'r llawlyfr hwn yn darparu gwybodaeth allweddol ar gyfer y Swyddog Ynni a hefyd yn cyfeirio at gymorth arall. Awgrymir bod y Swyddog Ynni / neu aelod o’r pwyllgor yn cadw cofnodion yn y fath fodd fel y gellir eu defnyddio gan Swyddogion Ynni dilynol. 6

BACKGROUND KNOWLEDGE When looking at energy supply it is useful to understand the measures/ units that are used. It is possible to convert litres of oil and litres (kilograms) LPG to kilowatt hours. The kilowatt hour is the ‘common’ measure of energy used. Energy

Sold by:

Metered/measured by:

Electricity

Kilowatt hour (kWh)

kWh

Natural gas

Kilowatt hour (kWh)

Cubic feet ft3) or cubic metres (m3)

Heating Oil

Litre (l)

Litre

Kilogram (kg) or litre (l) Kilogram or litre

Kilogram or litre

LPG

Responsibility It is important that a committee member/s takes responsibility for energy issues for the hall. Typically the Treasurer will look after the financial aspects. This does not mean that the Treasurer needs to be the key energy person. The ideal person will have an interest in the subject, be willing to learn more about it, be able to prepare a spread sheet or keep records related to energy in some other way. The ‘Energy Officer’ or ‘Building Officer’ should have the full support of the management committee. For the purposes of this handbook we will use the term Energy Officer – but any title could be used. This manual provides key information for the Energy Officer and also signposts other support. It is suggested that the Energy Officer/or committee member keeps records in such a way that they can be used by subsequent Energy Officers 7

NEWID CYFLENWYR YNNI - TRYDAN A NWY • Pam newid? Waeth pa gyflenwr y dewiswch chi, ni fydd ansawdd a dibynadwyedd eich cyflenwad ynni yn newid. Yr unig reswm i newid cyflenwyr yw cael pris gwell a / neu well gwasanaeth i gwsmeriaid. Caiff pob ynni ei gyflenwi drwy farchnad gystadleuol. Mae’r pibellau a cheblau lleol yn eiddo i’r gweithredwr dosbarthu lleol, ond gall y cyflenwad ynni gwirioneddol fod gan nifer o gyflenwyr cymeradwy. Erbyn hyn mae dros saith deg o gyflenwyr trydan a nwy trwyddedig yn y Deyrnas Gyfunol. • Cyn newid: Gwiriwch yn gyntaf os oes modd cael gwell bargen gan eich cyflenwr presennol - dim ond galwad ffôn sydd angen fel arfer. Cyn i chi ddechrau chwilio, mae'n syniad da cael copïau o'ch biliau diwethaf a’r defnydd blynyddol, gan fod hyn yn dangos faint y byddwch yn talu dros y 12 mis nesaf, petaech yn aros ar eich tariff presennol (gan ei gwneud hi’n haws i gymharu gyda chynigion arall). • Pan fyddwch yn newid: Byddwch yn dal i gael eich ynni drwy’r un pibellau a cheblau. Nid oes unrhyw newid ffisegol. Byddwch wrth gwrs yn cael eich biliau o gwmni gwahanol gyda’r swm a godir yn cael ei seilio ar y tariff a ddewiswyd gennych gyda nhw. Y cyflenwyr sy’n gyfrifol am reoli eich newid a gall gymryd hyd at wyth wythnos. Bydd eich cyflenwr presennol yn parhau i ddarparu eich ynni tan y diwrnod newid. Cofiwch ddarllen y mesurydd ar y diwrnod olaf gyda’ch hen gyflenwr. Byddwch yn ymwybodol y bydd yn rhaid i chi dalu unrhyw ddyled i'ch cyflenwr presennol cyn y caniateir i chi newid. Os ydych ar gytundeb tymor penodol efallai y codir ffi os byddwch yn newid cyn i'r contract ddod i ben. I gael rhagor o wybodaeth am gyflenwyr posibl, ewch i’r gwefannau canlynol: Llais Defnyddwyr: www.consumerfocus.org.uk/get-advice/energy/ confidence-code Energylinx:www.energylinx.co.uk/electricity_suppliers.htm 8

SWITCHING ENERGY SUPPLIERS - ELECTRICITY & GAS 

Why switch?

Regardless of the supplier you choose the quality and reliability of your energy supply be will be unchanged. The only reason to switch suppliers is to get a better price and/or better customer service. All energy is supplied through a competitive market place. The local pipes and cables are owned by the local distribution operator, but the actual energy supply can be from a number of approved suppliers. The UK now has over seventy licensed suppliers of electricity and gas. 

Before switching:

Check first if you could get a better deal from your existing supplier – it should only take a phone call Before you begin your search it's a good idea to have copies of your last few bills and your annual usage, as this shows how much you will pay over the next 12 months if you stay on your present tariff (making it easier to compare with other deals). 

When you switch:

You still get your energy down the same pipes and cables. There is no physical change. You will of course get your bills from a different company with the amount charged be based on the tariff you have chosen with them. Suppliers are responsible for managing your switch and it can take up to eight weeks. Your existing supplier will continue to provide your energy until the day of the switch. Check metre reading on the last day of your old supplier. Be aware that you will be required to pay off any debt to your current supplier before you are allowed to switch. If you are on a fixed term contract you may be charged a fee if you switch before the contract has expired. To find out more about possible suppliers visit the following web sites: Consumer Focus: www.consumerfocus.org.uk/get-advice/energy/ confidence-code Energylinx: www.energylinx.co.uk/electricity_suppliers.htm 9

GOLEUADAU

Mae'r rhan fwyaf o'r goleuadau mewn neuaddau cymunedol yn cael eu rheoli gan switshis wal. Gallai goleuadau allanol (yr adeilad a’r maes parcio) fod ar gloc rheoli amser - neu gyfuniad o'r cloc rheoli amser a chanfod presenoldeb. Gellir defnyddio rheolwyr deiliadaeth tu mewnmae'r rhain yn canfod os oes rhywun yn yr ystafell ac yna cynnau’r golau. Gan fod amrywiaeth o ddefnyddwyr gan y neuadd, mae'n syniad da i labelu switshis golau yn glir fel bod defnyddwyr yn gwybod pa oleuadau i’w cynnau ac yn PEIDIO diffodd y goleuadau arall nad ydynt eu hangen yn ddamweiniol. Os defnyddir clociau amser, mae'n bwysig sicrhau eu bod yn cael eu gosod i’r amser cywir - yn enwedig pan fydd y clociau yn newid neu os oes toriad yn y cyflenwad - oni bai fod ganddynt fatri wrth gefn.

Y dasg DIY symlaf yw ailosod bylbiau (lampau) gyda chyfwerth ynni is. O gyfnewid bwlb golau traddodiadol gyda lamp fflworolau cryno ( CFL ) o'r un disgleirdeb, byddwch fel arfer yn arbed tua £3 y flwyddyn, neu £55 dros oes y bwlb. Erbyn hyn ceir bylbiau cyfwerth LED ar gyfer rhai bylbiau golau - bydd rhain yn arbed mwy, ond ar hyn o bryd maent yn ddrutach. Lle ceir ffitiadau fflwroleuol tiwbedig, efallai y bydd cyfle i wella'r rhain drwy ddisodli'r tiwbiau. Mae'r tiwbiau gwreiddiol yn 1.2 " diamedr o’r enw tiwbiau T12. Yn aml, gall y rhain yn cael eu disodli gan diwbiau 1" tiwbiau T8. Y tiwbiau mwyaf effeithlon ar hyn o bryd yw tiwbiau T5 ond mae angen i'r rhain gael eu gosod mewn ffitiadau golau addas. 10

LIGHTING The majority of lighting in community halls is controlled by wall switches. External lights (building and car park) might be on a time clock controlled - or a combination of time clock and presence detection controlled. Internally occupancy controllers may be used – these detect if someone is in the room and then turn on the lights. With a hall having a variety of users it is a good idea to clearly label light switches so that occupants know what lights to turn on and DON’T turn other lights accidently that they do not need. If time clocks are used it is important to ensure that they are set to the right time – particularly when the clocks change or if there is a powercut – unless they have a battery back-up. The simplest DIY task is replacing bulbs (lamps) with lower energy equivalents. Replacing a traditional light bulb with a compact fluorescent lamp (CFL) of the same brightness you will typically save around £3 per year, or £55 over the life of the bulb. There are now LED equivalents for some light bulbs – these will save more, but currently are more expensive. Where there are fluorescent tubed fittings there may be an opportunity to improve these by replacing the tubes. The original tubes were 1.2” diameter called T12 tubes. Often these can be replaced by 1” tubes - T8 tubes. The most efficient tubes are currently T5 tubes but these need to be fitted into suitable light fittings. 11

GOLEUADAU Mantais ychwanegol lampau ynni isel yw eu bod fel arfer yn para'n hirach – felly nid oes angen eu newid mor aml. Mae rhai pobl wedi cael profiadau gwael gyda lampau ynni isel - mae hyn yn aml oherwydd bod y pŵer yn rhy isel, neu os nad yw'r lamp y math cywir o lamp ar gyfer y diben - erbyn hyn mae ystod eang iawn o lampau ynni isel ar gael yn hawdd – arbrofwch! Mae dau gyfle gyda goleuadau - un yw defnyddio ffynonellau golau yn fwy effeithlon, y llall yw cael gwell rheolaeth - gallai hyn fod mor syml â chael mwy o switshis. Ar hyn o bryd, y ffynonellau golau mwyaf effeithlon yw’r LEDs - fodd bynnag, nid ydynt yn addas ar gyfer pob achos, a gallant fod yn ddrud er bod disgwyl i'r gost ostwng wrth iddynt ddod yn fwy poblogaidd. Ar gyfer lampau sengl, CFL yw'r dewis gorau. Ar gyfer goleuadau ' strip ', T5 yw’r dewis gorau ( Dalier Sylw - wrth i gost a bylbiau LEDs wella, dyma fydd y dewis gorau.)

Yr hyn sy'n allweddol yw digonedd o switshis. Bydd contractwyr trydanol yn aml yn gosod nifer o oleuadau i un switsh – gan gyfyngu ar yr opsiynau. Bydd cael switshis lluosog yn ychwanegu at y gost o’u gosod, ond nid hanner cymaint â’r gost o osod switshis ychwanegol maes o law.

LIGHTING An added advantage of low energy lamps is that they normally last longer – so don’t need replacing as often. Some people have had poor experiences with low energy lamps – this is often because they have been too low power, or not the right type of lamp for the purpose – there is now a very wide range of low energy lamps easily available – experiment! There are two opportunities with lighting – one is using more efficient light sources, the other having better controls – this might be as simple as having more switches.

Currently, the most efficient light sources are LEDs – however, they are not suitable for all applications and can be expensive – although the cost is expected to fall as they become more popular. For single lamps CFLs should be the default option. For ‘strip’ lights T5 fitting should be the default. (Note as the cost and performance of LEDs improves they will be a preferred option.) What is critical is to have adequate switching. Electrical contractors will often ‘gang-up’ a number of lights to a single switch – limiting the options. Having multiple switches will add to installation costs but nowhere near as much as the cost of retro-fitting additional switches.

GWRESOGI Gosodir nifer o systemau gwres canolog ar DYMHEREDD uwch nag sydd angen iddynt fod, a hynny yn ddiarwybod. Ceisiwch droi'r thermostat i lawr un radd. Gadewch am ddiwrnod ac os ydych yn dal i deimlo'n ddigon cynnes, ceisiwch ei droi i lawr radd arall. Ewch yn eich blaen hyd nes ei bod yn teimlo ychydig yn rhy oer ac yna trowch yn ôl i fyny un radd. Am bob gradd yr ydych yn ei ostwng, gallech arbed tua £65 y flwyddyn ar eich bil gwresogi. • Mae gwresogi a dŵr poeth yn cyfrif am dros hanner cost y bil tanwydd cyfartalog • Gallai cyfnewid hen foeler arbed dros un rhan o bump ar eich biliau tanwydd a hyd at 32% os byddwch yn dewis boeler cyddwyso • Trwy uwchraddio rheolyddion gwres byddwch yn gwella effeithlonrwydd unrhyw system gwres canolog, ac yn lleihau eich gwastraff ynni a chostau gan hyd at 17%. Gosodwch y rheolaethau gwresogi iawn yn ogystal â boeler cyddwyso a gallai’r arbedion fod hyd at 40% • Bydd dŵr poeth yn aros yn boeth yn hirach, a byddwch yn gwastraffu llai o ynni gwresogi, os ydych yn inswleiddio eich silindr dŵr poeth. Gall gosod siaced ar eich tanc dŵr poeth leihau gwastraff gan hyd at dri chwarter - arbediad ariannol o hyd at £15 y flwyddyn • Mae pibellau dŵr poeth yn colli gwres ar hyd y ffordd felly insiwleiddiwch ble bynnag y gallwch. Gall inswleiddio pibellau dŵr poeth arbed hyd at £5 y flwyddyn ar eich biliau tanwydd • Gall ostwng eich thermostat gwres 1 °C pan ydych yn rhy gynnes, leihau hyd at 10% oddi ar filiau. Nid oes angen cynhesu dŵr i dymheredd sy’n sgaldio. Mae gosod y thermostat ar 60 ° C neu 140 ° F yn eithaf digonol fel arfer. • Siaced silindr dŵr poeth. Mae inswleiddio tanc dŵr poeth a phibellau o amgylch y tanc gyda siaced silindr o ansawdd da ac inswleiddio yn flaenoriaeth. • llawer o wres fel arall ac mae darparu'r math yma o inswleiddiad yn rhad iawn. • Gosodwch siaced lagio o amgylch eich tanc dŵr poeth a insiwleiddiwch eich pibellau dŵr poeth (Cofiwch brynu siaced Safon Brydeinig a gymeradwywyd) 14

HEATING Many central heating systems are set higher TEMPERATURE than they need to be without even realising it. Try turning the thermostat down by one degree. Leave it for a day and if you still feel warm enough, try turning it down another degree. Carry on until it feels a bit too cool and then turn it back up one degree. Every degree that you turn it down could save you around £65 a year on your heating bill.  Heating and hot water account for over half the cost of the average

fuel bill  



 

Replacing an old boiler could save you over a fifth on your fuel bills – and up to 32% if you opt for a condensing boiler By upgrading heating controls you will improve the efficiency of any central heating systexm, and cut your energy wastage and costs by up to 17%. Fit the right heating controls as well as a condensing boiler and you could bump the savings up to 40% Hot water will stay hot longer, and you will waste less energy heating it, if you insulate your hot water cylinder. Fitting a jacket to your hot water tank can cut wastage by up to three quarters – a cash saving of up to £15 a year Hot water pipes lose heat right the way along, so insulate them wherever you can. Insulating hot water pipes can save up to £5 a year on your fuel bills Reducing your heating thermostat by 1°C when you are too warm can cut up to 10% off bills. Water needn’t be heated to a scalding temperature. Setting the thermostat at 60° C or 140° F is usually quite adequate

 Hot water cylinder jacket Insulating the

hot water tank and pipes around the tank with a good quality cylinder jacket and insulation is a priority measure.  lot of heat otherwise and providing this

type of insulation is very inexpensive. 

Fit a lagging jacket around your hot water tank and insulate your hot water pipes (Remember to buy an approved British Standard jacket) 15

GWRESOGI Llofft Ynysu • Os oes gan yr adeilad cymunedol do crib, dylid insiwleiddio rhwng a thros y trawstiau nenfwd yn y gofod llofft i ddyfnder o leiaf 10 " ( 250mm ). Unwaith y gosodir, bydd yr aer • yn y llofft yn oerach felly bydd angen lagio’r tanciau a phibellau hefyd. Dylai'r agoriad i'r groglofft hefyd gael ei inswleiddio. Ar doeau fflat gellir inswleiddio uwchben neu o dan y to. • ar yr wyneb. Os oes angen newid y gorchudd to fflat, mae hi’n gost-effeithiol iawn i’w inswleiddio ar yr un pryd drwy inswleiddio slab ar y to ac yna gwella gyda ffelt. Gwrthddrafftio ffenestri a drysau • Mae gwrthddrafftio ffenestri a drysau yn lleihau awyru diangen ac yn un o'r ffyrdd hawsaf a rhataf i leihau colli gwres. • Rhowch stribedi drafft o amgylch ffenestri a drysau allanol a gosod fflap ar draws y blwch llythyrau Rheiddiaduron • Gosodwch ffoil adlewyrchol y tu ôl i'ch rheiddiaduron (gyda'r ochr sgleiniog yn wynebu'r rheiddiadur) Mae hyn yn helpu i gadw'r gwres tu mewn. Olew gwresogi • Mae rhai neuaddau wedi achub y blaen a ffurfio syndicâd yn y gymuned i brynu tanwydd rhatach. Un neuadd o'r fath yw Pennant. Os hoffech wybod mwy am y syniad hwn e bostiwch: info@cymunedpennantcommunity.org.uk

HEATING Loft Insulation  Where a community facility has a

pitched roof, insulation should be laid between and over the ceiling joists in the loft space to a depth of at least 10" (250mm). Once installed, air in  the loft will be colder so tanks and

pipes will also need lagging. The loft hatch should also be insulated. On flat roofs insulation can be installed above or below the roof  surface. If a flat felt roof covering

has to be replaced, it is very cost effective to have it insulated at the same time by fixing slab insulation on the roof and then recovering with felt. Draught-proofing windows and doors  Draught-proofing windows and doors reduces unwanted ventilation

and is one of the easiest and cheapest ways to reduce heat loss. 

Put draught strips around windows and outside doors and fit a flap across the letterbox

Radiators 

Fit reflective foil behind your radiators (with the shiny side facing the radiator) This helps keep the heat indoors.

Oil Heating  Some

halls have taken the initiative and formed a syndicate in the community to buy fuel cheaper. One such hall is Pennant. If you wish to know more about this idea e-mail:info@cymunedpennantcommunity.org.uk 17

Gwnewch yn siŵr eich bod yn diffodd eich offer pan nad ydych yn eu defnyddio. • Diffoddwch y goleuadau pan fyddwch yn gadael ystafell • Os byddwch yn diffodd y golau am ychydig o eiliadau yn unig, byddwch yn arbed mwy o ynni nag y mae'n ei gymryd i'r golau i gynnau eto, waeth pa fath o oleuadau sydd gennych. • Gallech arbed rhwng £50 a £90 y flwyddyn dim ond drwy gofio diffodd pethau. • Sicrhewch fod y ffenestri’n lân i wneud y gorau o olau haul naturiol. • Caewch y bleindiau / llenni i gadw'r gwres i mewn / yr oerfel y tu allan. • Caewch y nos allan a chadwch y gwres i mewn, ond gwnewch yn siŵr nad ydych yn gorchuddio eich llenni dros y rheiddiaduron gan fod hyn yn anfon y gwres yn syth allan o'ch ffenestri. • Peidiwch â gorlenwi'r tegell wrth wneud paned o de. Llenwch a berwch yr hyn yr ydych ei angen, bydd hyn yn arbed arian i chi ar eich costau ynni hefyd. • Rhowch botel blastig neu fag plastig yn llawn cerrig a dŵr yn eich tanc toiled i arbed dŵr wrth fflysio, gall hyn arbed 3 litr y fflys neu defnyddiwch fagiau HIPPO Dŵr Cymru. • Defnyddiwch badell golchi llestri yn hytrach na llenwi’ch sinc. • Meddyliwch cyn taflu dŵr a ddefnyddiwyd i lawr y draen, ee gellid ail ddefnyddio dŵr mewn padell ar ôl coginio ar gyfer dyfrio planhigion o gwmpas y tŷ ar ôl iddo oeri, neu yn yr ardd.

• Wrth ddyfrio eich planhigion, defnyddiwch gan dŵr bob amser - Gosodwch gasgen ddŵr • Gwiriwch y toiledau am ollyngiadau. Rhowch dabledi lliw neu liw bwyd i mewn i'r tanc. Os oes lliw yn ymddangos yn y bowlen heb fflysio, mae’n gollwng a dylid ei drwsio. 18

 Make sure you turn your appliances off when you’re not using them.  Switch off lights when you leave a room  If you turn a light off for even a few seconds, you will save more energy

than it takes the light to start up again, no matter what sort of lights you have.  You could save between £50 and £90 a year just by remembering to

turn things off.  Ensure the windows are clean to maximise natural sunlight  Close blinds/curtains to keep heat/cold out.  Shut out the night and keep in the heat, but make sure you don't drape

your curtains over radiators as this send the heat straight out of your windows. 

Don’t overfill the kettle when making a cup of tea. Only fill and boil what you need, this will save you money on your energy costs too.



Put a plastic bottle or a plastic bag weighted with pebbles and filled with water in your toilet tank to save when flushing, this can save you 3 litres a flush or use HIPPO bags from Dŵr Cymru.



Use a washing bowl rather than filling your sink



Think before throwing used water down the drain, eg water in a pan after cooking, this could be reused for watering plants around the house when cooled down, or in the garden.



When watering your plants always use a watering can - Fit a water butt



Check toilets for leaks. Put dye tablets or food colouring into the tank. If colour appears in the bowl without flushing, there's a leak that should be repaired. 19

CADW CYFNODION Mae'n bwysig cadw cofnod o ddarlleniadau’r mesurydd, biliau a gwybodaeth arall ynglŷn ag ynni. Bydd y Trysorydd eisoes yn nodi manylion biliau yn y cyfrifon - ond ni fydd hyn fel arfer yn cynnwys gwybodaeth ar y nifer o kWh. O brofiad, byddem yn argymell bod taenlen yn cael ei defnyddio ar gyfer cofnodion ynni. Fodd bynnag, os nad oes neb â sgiliau taenlen dylid cadw cofnodion llaw yn lle hynny. Rhestr awgrymedig o gofnodion ynni: • Rhestr o gyflenwyr, rhifau cyfrif, MPAN a MPRN; gwybodaeth cysylltu • Copïau o dariffau / cytundebau cyflenwi • Copi o'r holl filiau – yn ychwanegol i'r rhai a gedwir ar gyfer y cyfrifon Neuaddau • Copïau o bob gohebiaeth gyda chyflenwyr ynni • Log darlleniadau mesuryddion / tipiau tanc, ac ati

OLEW GWRES Mae llawer o’r neuaddau mewn ardaloedd lle nad oes cyflenwad nwy naturiol ac yn defnyddio olew gwresogi neu nifer fach o LPG (Calor Gas). Yn wahanol i nwy neu drydan yr ydych yn talu amdano ar ôl i chi ei ddefnyddio, rhaid i chi dalu am olew pan gaiff ei gyflenwi. Beth am ystyried swmp brynu olew gwresogi gyda’ch gilydd ar gyfer y gymuned gyfan? Mae hi wedi bod yn fenter lwyddiannus gyda Chymuned Pennant. Cysylltwch â: - info@cymunedpennantcommunity.org.uk

CAMAU ALLWEDDOL 1.

Nodi lleoliad y tanc olew

Gwirio cynnwys y tanc olew yn rheolaidd-o leiaf bob blwyddyn Mynnwch gopïau o filiau olew yn y gorffennol

KEEPING RECORDS It is important to keep a record of meter readings, bills and other information regarding energy. The Treasurer will already enter details of bills into the accounts – but this will not normally include information such number of kWh. From experience we would recommend that a spread sheet is used for energy records. However, if there is not someone with spread sheet skills manual records should be maintained instead. Suggested list of energy records: 

List of suppliers, account numbers; MPAN and MPRN; contact information



Copies of tariffs/supply agreements



Copy of all bills – additional to those kept for the Halls accounts



Copies of all correspondence with energy suppliers



Log of meter readings/tank dips, etc.

HEATING OIL Many halls are located in areas where there is not a natural gas supply and use heating oil or a small number LPG (Calor Gas). Unlike gas or electricity which you pay for after you have used it you have to pay for oil when it is supplied. Why not consider bulk buying heating oil for the whole community. This has proven a successful venture with Pennant Community. Contact :info@cymunedpennantcommunity.org.uk

KEY ACTIONS 1.

Identify the location of the oil tank

Regularly check on oil tank contents- at least annually

Obtain copies of past oil bills

AILGYLCHU 



 

Defnyddiwch finiau ailgylchu i gael y gymuned I ailgylchu Gwnewch le ar bwys eich bin ar gyfer bin ailgylchu, yna mae mor syml i ailgylchu ag yw i’w daflu e yn y bin Meddyliwch am fin gwastraff bwyd Peidiwch â defnyddio bagiau plastig, defnyddiwch rai cotwm

Byddai’r maint sy’n cael ei wastraffu a’i gladdu mewn blwyddyn yn ddigon i lanw 103,448 o fysiau dwbl deulawr. Rydyn yn defnyddio chwe biliwn o jariau a photeli gwydr bob blwyddyn. Byddai’n cymryd mwy na thair mil a hanner o flynyddoedd i ganu "Chwe miliwn o boteli gwyrdd"! Bob dydd mae 80 miliwn o ganiau bwyd a diod yn mynd i safleoedd tirlenwi yn y diwedd. Mae17 biliwn o fagiau plastig yn cael eu rhoi i ffwrdd gan archfarchnadoedd bob blwyddyn. Dyna 290 y person. Gall y rhain gymryd hyd at 400 mlynedd i dorri i lawr! Oergelloedd a Rhewgelloedd Dadmerwch oergelloedd a rhewgelloedd yn rheolaidd i’w cadw i redeg yn effeithlon. Lle mae’n bosib dylech osod eich oergell neu rewgell i ffwrdd o boptai neu wresogydd.

RECYCLING 

Implement recycling bins get the community recycling!!



Make space next to your bin for a recycling bin – then it’s as simple to recycle as it is to throw it away



Thought about a food waste bin



Don't use plastic bags use cotton ones

The amount of waste paper being buried each year would fill 103,448 double decker buses We use over six billion glass bottles and jars each year. It would take over three and a half thousand years to sing “Six billion green bottles”! Everyday 80 million food and drink cans end up in landfill 17 billion plastic bags are given away by supermarkets each year. That’s 290 per person. These can take up to 400 years to break down!

Fridges & Freezers Defrost fridges and freezers regularly to keep them running efficiently Where possible, position your fridge or freezer away from cookers or heater

 

Rhestr Wirio

Checklist

CAMAU HAWDD

EASY ACTIONS

Chwiliwch ffordd o arbed adnoddau a sut i fesur cynnydd.

 Work out where you can save resources, and how to measure progress

Prynwch eitemau y gallwch eu hail-ddefnyddio yn hytrach na rhai tafladwy - efallai y bydd yn ddrud i ddechrau, ond yn arbed yn y tymor hir.

Buy items you can re-use rather than disposables – maybe costly initially, but saving long term

 Prynwch neu gael eitemau ail law a roddwyd - o siopau elusen, “Freecycle”, neu gynlluniau arbenigol - yn arbed arian.

 Buy or get donated second hand items – from charity shops, freecycle, or specialist schemes – saves money

Cofrestrwch gyda'r Gwasanaeth Dewis Post i atal post sothach - yn rhad ac am ddim.

 Register with the Mailing Preference Service to stop junk mail – no cost

 Dywedwch na i blastig - dim cost, yn gallu arbed arian.

 Say no to plastic – no cost, can save money

Compost o’r ardd, gwastraff cegin heb gael ei goginio a phapur cardfwrdd neu bapur wedi’i rwygo – yn torri i lawr ar gostau gwrtaith a gwaredu gwastraff.

Compost garden, uncooked kitchen waste and cardboard or shredded paper – cuts fertilizer and waste disposal costs

Prynwch nwyddau wedi’u hailgylchu, o bapur toiled i amlenni - ystyriwch swmp brynu, prynwch a siopwch o gwmpas am y pris gorau.

 Buy recycled, from loo paper to envelopes – consider bulk buying and shop around for the best price

Rhowch offer dros ben (cyfrifiaduron, offer, ac ati) i Freecycle neu sefydliadau sy’n arbenigo - dim cost.

 Donate excess equipment (computers, tools, etc) to freecycle or specialist organizations – no cost

Gosodwch fesurydd dŵr a dyfeisiau arbed dŵr fel casgenni dŵr a "hippos" ar gyfer toiledau.

 Install a water meter and water-saving devices like water butts and “hippos” for toilets. 24

 

Rhestr Wirio

Checklist

CAMAU HAWDD

EASY ACTIONS

Gweithiwch allan y defnydd ynni blynyddol o drydan a biliau nwy, defnyddiwch nhw ar gyfer cynllunio, yna eu monitro yn rheolaidd.

 Work out annual energy usage from electricity and gas bills; use for planning, then monitor regularly

Trowch y thermostat gwres i lawr 1 gradd - gall arbed 10% o filiau gwresogi.

 Turn heating thermostat down 1 degree – can save 10% of heating bills

Trowch thermostat y dŵr poeth i lawr i dymheredd cyfforddus – dim cost.

Turn hot water thermostats down to a comfortable temperature – no cost

Trowch offer trydanol i ffwrdd yn y prif gyflenwad - dim cost

Turn electrical appliances off at mains – no cost

Gwnewch yn siŵr bod defnyddwyr yn gwybod sut i droi gwresogyddion unigol i lawr, peidiwch ag agor ffenestri pan fydd gwres ymlaen - dim cost.

Make sure users know how to turn individual radiators down; don’t open windows when heating is on – no cost

Rhoddwch fylbiau golau arbed ynni; dechreuwch gydag ystafelloedd sy'n cael eu defnyddio fwyaf - llai na £5 y bwlb, arbedion o tua £10 y flwyddyn.

Install energy saving light bulbs; start in rooms that are used most – under £5 per bulb, savings of about £10 per year Put reflective panels behind radiators on outside walls; don’t block radiators with furniture – under £5 per radiator

Rhowch baneli adlewyrchol y tu ôl i wresogyddion ar waliau allanol; peidiwch â blocio gwresogyddion gyda dodrefn llai na £5 y rheiddiadur.

Draught proof windows and doors; use thick curtains – under £10 each

Gwnewch yn siŵr bod dim drafft o ffenestri a drysau, defnyddiwch lenni trwchus - llai na £10 yr un.

Put an insulating jacket at least 75mm thick around hot water tank – under £10

Rhowch siaced inswleiddio o leiaf 75mm o drwch o amgylch tanc dŵr poeth - o dan £10 25

 

Checklist

Rhestr Wirio

GETTING HARDER

MYND YN ANODDACH

Adolygwch y rheolaethau gwresogi – ydyn nhw wedi eu rhannu'n barthau neu a ellir eu cloi? Oes ganddynt thermostatau rhew?arbed ar gostau rhedeg

Review heating controls – are they zoned or lockable? Do they have frost thermostats? – saves on running costs

Darparwch offeryn diffodd unigol a chyfan gwbl wrth y brif fynedfa - arbed ar gostau rhedeg

Provide a single and total switch-off facility at main entrance – saves on running costs

Gosodwch wresogydd dŵr wrth ei ddefnyddio - tua £100, arbed ar gostau rhedeg

Install a point of use water heater – about £100, saves on running costs

Insiwleiddiwch llofftydd i 270mm; ychwanegwch insiwleiddio os mai dim ond ychydig fodfeddi sydd - £100 + gan ddibynnu ar faint a’r inswleiddiad presennol

Insulate lofts to 270mm; add insulation if it’s just got a few inches – £100+ depending on size and existing insulation

Llenwch geudod waliau sydd heb eu hinsiwleiddio (y rhan fwyaf o adeiladau ar ôl 1930) - £100 + , bydd angen eu gosod yn broffesiynol, ond gall leihau traean costau gwresogi

Fill un-insulated cavity walls (most buildings after 1930) – £100+, require professional installation, but can cut heating costs by a third

Gosodwch ddrysau sy'n cau eu hunain - gellir ei wneud fel rhan o adolygiad iechyd a diogelwch - £ 100 +

Fit self closing doors – can be done as part of health and safety review – £100+ Install timers or movement sensors on light and heating switches

Gosodwch amseryddion neu synwyryddion symudiad ar switshis golau a gwres

Buy electricity from renewable sources

Prynwch drydan o ffynonellau adnewyddadwy

 

Checklist

Rhestr Wirio

GETTING HARDER

MYND YN ANODDACH

 Archwiliwch opsiynau ar gyfer compostio gwastraff bwyd, megis conau gwyrdd neu abwydfeydd £ 40 - £ 100 ar gyfer opsiynau symlach, gall arbed ar gasglu gwastraff

 Explore options for composting food waste, such as green cones or wormeries – £40-£100 for simpler options, may save on waste collection

 Sefydlwch fannau casglu ar gyfer ailgylchu, megis cetris inc lliw, ffonau symudol neu alwminiwm - gall ddarparu incwm bach trwy eu gwerthu neu gredydau cyngor lleol

 Establish collection points for recyclables, such as toner cartridges, mobile phones or aluminium – can provide small income through sales or local council credits

 Ystyriwch sefydlu prosiect compostio cymunedol

 Consider setting up a

 Gosodwch synhwyrydd neu dapiau chwistrellu, a thoiledau fflysio deuol, gwnewch yn siŵr nad ydynt yn fflysio wrinalau yn awtomatig

 Install sensor operated or spray taps, and dual flush toilets; make sure urinals do not flush automatically

community composting project

 Dewiswch offer wedi graddio yn ynni A, A * neu A ** (oergelloedd, rhewgelloedd ac ati ) heb gloc yn arddangos - yn ddrutach , ond gall arbed £50 £100 y flwyddyn

Choose A, A* or A** energy rated appliances (fridges, freezers etc) with no clock display – more e x p e n s i v e b u t can save £50-£100 per year

Mae’r labeli yn cael eu cynllunio i gael eu defnyddio ledled Ewrop. O ganlyniad maent yn dibynnu’n drwm ar luniau a rhifau i gyfleu eu neges gyda dim ond defnydd cyfyngedig o destun amlieithog lle bo angen. Er mwyn sicrhau eich bod yn prynu’r offer mwyaf effeithlon o ran ynni ar y farchnad, edrychwch allan bob amser am y label Ymddiriedolaeth Arbed Ynni” a argymhellir”. Am ragor o wybodaeth am hyn gweler: http://www.energysavingtrust.org.uk/Homeimprovements-and-products/About-EnergySaving-Trust-Recommended-products a http:www.energysavingtrust.org.uk/EnergySaving-Trust-Recommended-products GWYBOD BLE I GAEL CYNGOR A GWYBODAETH  

Ynni-i-Ffynnu– www.ynni -i - ffynnu.co.uk 01654 703965 Gaia Energy-www.gaia.energy-23, Stryd Fawr, Llanbedr Pont Steffan -01570 422011 E-bost:- info@gaia-energy.co.uk



Y Ganolfan Dechnoleg Amgen (CAT)-Machynlleth-01654 705950



Renewwales -www.renewwales.org.uk



Carbon Trust-www.carbontrust.com-020 7170 7000



Dŵr Cymru –www.hippo-the-watersaver.co.uk

02920 190260

Rhannu Gwybodaeth Cyngor Sir Ceredigion - www.ceredigion.gov.uk

Arbedwch ddŵr, mae pob diferyn cyfrif

Pam na wnewch chi ystyried datblygu Polisi Amgylcheddol ar gyfer eich neuadd. Am wybodaeth bellach cysylltwch CAVO, Bryndulais 67, Llanbedr Pont Steffan 01570 423232 28

The labels are designed to be used all over Europe and as a result rely heavily in pictures and numbers to convey their message with only limited use of multy-lingual text where required. In order to ensure you buy the most energy efficient appliances in the market, always look out for the Energy Saving Trust “recommended” label. For more information on this see: http://www.energysavingtrust.org.uk/Homeimprovements-and-products/About-EnergySaving-Trust-Recommended-products and http:www.energysavingtrust.org.uk/EnergySaving-Trust-Recommended-products KNOW WHERE TO GET ADVICE AND INFORMATION  

Ynni-i-Ffynnu– www.ynni -i - ffynnu.co.uk 01654 703965 Gaia Energy-www.gaia.energy-23, High Street, Lampeter-01570 422011 E-mail info@gaia-energy.co.uk



Centre of Alternative Technology (CAT)-Machynlleth-01654 705950



Renewwales -www.renewwales.org.uk



Carbon Trust-www.carbontrust.com-020 7170 7000



Dŵr Cymru –www.hippo-the-watersaver.co.uk

02920 190260

Share Knowledge Ceredigion County Council - ww.ceredigion.gov.uk

Why not consider developing a Environmental Policy for your hall. For further information contact CAVO, 67 Bryndulais, Lampeter 01570 423232 29

Save Water every drop counts

Nodiadau/Notes