Մարտ-ապրիլ 2014, #3-4 (24)

#3-4(24) 2014 Մարտ ապրիլ

Տարբերություն կա՛ Ինչ է «Երևան 2.0» նախագիծը և ինչպես է այն փոխելու Երևանի գույները

Տարածվում է

անվճար

Գրիգոր Եփրեմյան

Խ

ոսել սխալների մասին անհրաժեշտ է, հատկապես եթե ինչ-որ մեկի կողմից գիտակցաբար, թե պատահաբար արված բացթողումն ուղիղ ազդում է քաղաքացու վրա: Եվ ինչքան ուզում է թող «բողոքողի» պիտակ կպցվի՝ առողջ հասարակության մեջ առողջ քննադատությունը ողջունվում է, իսկ հետևություններն արվում են առանց ձգձգելու: Բայց ճշմարիտ է նաև այն, որ այդ նույն առողջ, կայացած հասարակություններում քննադատելու հետ զուգահեռ հնարավոր է սեփական ուժերով շտկել այն, ինչը սխալ է: Քաղաքը խնդիրնե՞ր ունի: Տե՛ղ հասցրու, խոսի՛ր, ահազանգի՛ր: Իսկ եթե դա չի՞ օգնում: Կարելի է պարզապես շարունակել՝ մի օր մի բան կլինի, կարելի է հուսահատվել ու լռել (առավել սուր դեպքերում՝ արտագաղթել), կարելի է ինքնակազմակերպվել, համախմբվել համախոհների հետ ու փորձել փոխել մի բան սեփական ուժերով: Ու այ այդ դեպքում մի բան իրոք կարող է տեղից շարժվել: Ու նույնիսկ, երբ կողքից կսկսեն հազարերորդ անգամ ասել «հերիք ա բողոքեք, գիտեք հեշտ ա՞», կարելի է բարձրաձայն ասել, որ «մենք փորձում ենք, իսկ դուք մեզ օգնեք կամ գոնե մի խանգարեք»: Ու երևի հենց այդպես աստիճանաբար կստանանք նոր, թարմ, ժամանակակից Երևան: Այն Երևանը, որը համակարգչային ծրագիր լինելու դեպքում անպայման կստանար «2.0» մասնիկը: «Երևան Փրոդաքշնսը» հիմա զբաղված է հենց դրանով՝ իրար գլուխ հավաքելով բոլոր երևանցիներին, որպեսզի փորձ կատարվի «ռեստարտի» ենթարկել մեր քաղաքն ու տանել դեպի ապագա: Սկսել պետք է հիմա ու միասին: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

Բովանդակություն

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

ԵՐԵՎԱՆ 2.0

04

Խառը Ամսվա ամփոփում Երևանցիների խոսակցությունները, աշխարհի շախմատասեր քաղաքապետները, մայրաքաղաքի նորաբաց նստավայրերը և մի քանի հետաքրքիր գալիք միջոցառում մեր նոր խորագրում:

16

Խոշոր պլան Տարբերություն կա՛ «Երևան Փրոդաքշնսի» տնօրեն Էդուարդ Այանյանը բացատրում է, թե ինչ է «Երևան 2.0» նախագիծը, որով արդեն զբաղվում է ընկերությունը:

39

06

Նստավայր Ժամանակը փող է Այստեղ սուրճը, թեյը, ջերմ մթնոլորտն ու սեղանի խաղերը անվճար են, իսկ ժամանակը՝ վճարովի. հակասրճարան ձևաչափի առաջին նստավայրը Երևանում:

18

Կարծիք Ճանապարհ դեպի 2.0 Մենք զրուցեցինք Երևանի կյանքում կարևոր դեր խաղացող մի շարք մարդկանց հետ և խնդրեցինք նրանց մեկնաբանել քաղաքի ներկայիս վիճակը և փոփոխությունների ճանապարհները:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

ՔԱՂԱՔ

42

48

Արվեստ Վինսենտի ժառանգությունը Վան Գոգին պատկանող ճապոնական փորագրությունների հավաքածուի 14 տարվա արկածները Հայաստանում:

08

Համացանց Ազատ գրքեր՝ ազատ մարդկանց համար Grapaharan.org առցանց գրադարանի հիմնադիրներից մեկը խոսում է հայերի կյանքում էլեկտրոնային գրականության դերի, հեղինակային իրավունքների խիստ պայմանական լինելու և այլնի մասին:

Իմ Երևան Գրկել ասֆալտը Մաուգլիի հետ նմանությունների, երաժշտասեր կատուների, Երևանից քաղած դասերի և այլնի մասին պատմում է Քրիստ Մանարյանը:

44

Պրոֆի Մի բարձի ծերացնողը Ամուսնությունների, ամուսնալուծությունների և այլ «զագսային» թեմաների մասին պատմում է քկագտբ 1-ին կարգի մասնագետ Սոնա Եղիազարյանը:

50

46

Գրողը տանի Թե ինչպես ծնվեցին տղաներս… Արձակագիր Արեգ Ազատյանը «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրի խնդրանքով գրում է Երևան քաղաքի մասին:

Հասցե Հին տան որմնանկարները Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերության գրասենյակի շենքում ժամանակին աշխատել են Թումանյանն ու Սարյանը, իսկ պատերը զարդարված են բացառիկ որմնանկարներով:

52

Կադրերի բաժին Կասկադի շինարարությունը, 1980-ականներ Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:

10

12

Ուղեցույց Վիրտուալ ընթերցասրահ 5 առցանց գրադարան, որտեղ կարելի է անվճար կարդալ «Նոթերը Շերլոք Հոլմսի մասին», «Հոբիթը» գրքերը, Վանո Սիրադեղյանի, Լևոն Խեչոյանի և Գուրգեն Խանջյանի պատմվածքները, Թումանյանի հոդվածները, Անրի Վեռնոյի «Մայրիկը» և այլ ուշագրավ հայալեզու գրականություն: Ժամանց Այսպես խոսեց Մադամ Սոմելիեն Մադամ Սոմելիեի առաջին սյունակը, որտեղ նա բացատրում է, թե ինչ գինի և ինչպես պետք է ըմպել Զատկի տոնին:

Շապիկ՝ Վիլյամ Կարապետյան

24

Նախագիծ Չկառուցված ապագա Չորս քաղաքաշինական նախագծեր, որոնք՝ իրականացման դեպքում, մեր կարծիքով, մեծապես կնպաստեին Երևանի 2.0 տարբերակի կայացմանը, սակայն առայժմ միայն թղթի վրա են:

30

Այլընտրանք Ջնջած գծեր Պատկերացնենք, թե քաղաքն ինչպես կնայվեր, եթե չլինեին զանազան օդային լարերն ու մալուխները և չփակեին մեր տեսադաշտը:

32

Արժեք Տխուրնոց Ինչպիսին է «Զվարթնոց» օդանավակայանի հին՝ առայժմ կանգուն, բայց լքված շենքը, որը ժամանակին նոր Երևանի խորհրդանիշներից մեկն էր:

36

Այնտեղ Ավելի լավ Քաղաքապետներ, որոնք կարողացան կտրուկ դեպի լավը փոխել իրենց ղեկավարությանը հանձնված քաղաքները:

Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Խմբագիր՝ նե Թադեվոսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Նկարահանումների գծով տնօրեն՝ Մարիաննա Իսկանդարյան Ֆոտոխմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Անի Սմբատի, Անահիտ Մինասյան, Ծովինար Մկրտչյան, Արեգ Դավթյան, Սոնա Խաչատրյան, Արեգ Ազատյան, Կարեն Անտաշյան, Բազե Ավետիս Լուսանկարներ՝ Առնոս Մարտիորսյան, Գրիգոր Եփրեմյան, Սուրեն Մանվելյան, Մարիամ Լորեցյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, Սոնա Քոչարյան, Բիայնա Մահարի, Բազե Ավետիս, Տիգրան Լորսաբյան, Ֆոտոլուր, Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

© 2011-2014 «ԵՐԵՎԱՆ»

Տնօրեն՝ Էդուարդ Այանյան

Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է:

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81, +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (91) 01 78 98

Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 18.03.2014

Տպագրված է «Անտենոր» տպարանում, 0010, Երևան, Վարդանանց փողոց 16-48

Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

Պատկերազարդումներ՝ Վիլյամ Կարապետյան Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն: Մենք Ֆեյսբուքում՝ facebook.com/YerevanCityMagazine

Մարտ-ապրիլ 2014

Գրողը տանի Քաղաքը բանաստեղծություն է. Սեր Բանաստեղծ Կարեն Անտաշյանի նոր գործը՝ կազմված փողոցային ցուցանակների տեքստերի հատվածներից:

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ

Նախագծի ղեկավար՝ Էդուարդ Այանյան

2 3

47

Այնտեղ Ինքնակազմակերպում Աշխարհի մի շարք քաղաքների բնակիչներ ապացուցում են, որ կարելի է ավելի լավ քաղաք ունենալ, եթե ինքդ դրան ուղղված քայլեր նախաձեռնես:

2011-2014 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Զրից

Նոր նստավայրեր

Արտագաղթի, բողոքի, վերելակում նստելու ու կանգնելու, հեռուստատեսության և նորագույն տեխնոլոգիաների մասին խոսում են երևանցիները (իսկ մենք ուշադիր լսում ենք ու գրանցում):

Modigliani Art-Café, Սպենդիարյան 3

Տաքսիում

Առնոս Մարտիորսյան

Ժամանակին Երևանում էնքան ղուշ կար, որ փողոցներ կային՝ պիտի զոնտով քայլեիր: Հիմա մենակ ագռավներ են մնացել: Լավերը, ինչպես միշտ, արտագաղթում են Հայաստանից:

Այն բանից հետո, երբ Թումանյանի վրա իր դռները բացած Van Gogh արտ-սրճարանը վստահորեն իր տեղը գրավեց Երևանի փաբաակումբային քարտեզի վրա (այդ թվում կեսգիշերից հետո բաց լինելու շնորհիվ), թերևս զարմանալի չէր, որ դրա համար պատասխանատու մարդիկ որոշեցին մայրաքաղաքում ևս մեկ նմանատիպ նստավայր բացել: Տեղը առավել քան հարմար է (նախկին Photo Bar-ի տարածքում), նկարիչն էլ Վան Գոգից ոչ պակաս հարգելի:

Ժողովուրդ ջան, խնձոր առեք: Նոր տարին պրծավ էլ խնձոր չեք ուտելո՞ւ:

Փողոցում

Քուր ջան, դիմացիս հարևանը սաղ օրը մակառոն ա ուտում: Ասում եմ՝ արա ինչի՞ չես հելնում պայքարես: Իմ արև, ես մի օր մակառոն ուտեմ, երկրորդ օրը կհելնեմ պայքարի:

Վերելակում

— Տատ, բա ինչի՞ լիֆտը չենք նստում: — Մենք հիմա լիֆտ ենք նստած, բալես: — Նստած չենք, կանգնած ենք, տատ:

Տրոլեյբուսում

Ախչի ջան, կիսուր-միսուրից ընենց հետ եմ վարժվել, չես պատկերացնի: Ո՞նց եմ վախտին դրանց հետ տարիներով ապրել...

Փողոցում

— Կներեք, դուք Հ1 հասնո՞ւմ եք: — Չէ, դրանց չի հասնում, քուրս:

Երթուղայինում

Երթուղայինում

Փողոցում

Երեկ ի՜նչ կինո եմ նայել: Լրիվ տանում ա, ու նենց խուճուճ ա, որ հետո մի երկու ժամ էլ պիտի լռվես՝ ջոկես ինչ ա տեղի ունեցել: Սկսվում ա սենց՝ մի հատ տղու բռնում տանում են ինչ-որ բանտատիպ տեղ են գցում ու քսան տարի պահում են: Հետո թողնում են ու նամակ են տալիս ձեռը՝ իմացի քեզ ով ա փակել ու ինչի:

Մարտ-ապրիլ 2014

Heisenberg Pub, Պուշկինի 37

Ավտոբուսում

Թոռս էլ գիրք չի կարդում, պլակատ ա կարդում, հերն ա բերել Մոսկվայից: Քառակուսի բան ա, մեջը համ կամպյուտր կա, համ ինտերնետ կա, համ նկարներ կա:

Շաուրմայանոցում

Երևանի ամենափաբաշատ հատվածում նոր գարեջրատուն է բացվել՝ մի քանի տարի գործած Troll Pub-ի տեղում, բայց զգալի մեծացրած տարածքով: Ըմպելիքների ընտրանին չի զիջում հարևան մյուս փաբերի մենյուին, երաժշտությունը՝ նույնպես (հիմնականում հնչում է ռոք, առաջին կենդանի համերգը տվել է The Windrose երևանյան խումբը):

Էդ գրիլքարտ-մրիլքարտը սուտ բան ա: Պտի միանգամից մտնես դեսպանին ասես՝ ուզում եմ գնամ:

Ուզենամ հենց վաղն էլ կեթամ Մասկվա աղջկաս ցեխում պլոտնիկություն կանեմ: Բայց խի՞ երկիրը թողեմ սրանց գնամ: Սրանց ուզածն էլ հենց էդ ա:

Ախչի, դուք կամպյուտր չունե՞ք: Թող աղջիկդ կամպյուտրով մեկին ճարի ամուսնանա: Չի կարա՞:

4 5

Մետրոյում

Woodrock Pub, Փարպեցի 26

Արա, էն ժամանակ որ սոտվիները նոր էին հելել, ես րոպեն 250 դրամով էի խոսում ընկերուհուս հետ: Թալան էր, իմ արև: Հիմա ջահել ըլնեի, մի 5 հատ ընկերուհի կպահեի ու սաղի հետ էլ կոպեկներով կխոսայի:

Տաքսիում

Էս Թիֆլիսում ոնց որ ահագին թույն բաներ կան. թույն շենքեր, լիքը ռեստորաններ, բաներ, հին եկեղեցիներ: Արա բայց դե մի բան էն չի էլի, եսիմ, չեմ կարում էդ քաղաքի հետ ընկերանամ:

www.facebook.com/HeisenbergPub

Շուկայում

Երևանը հետ չի մնում Մոսկվայում ծնված, ապա աշխարհով մեկ տարածված նոր մոդայիկ ձևաչափից, որը ստացել է խոսուն «հակասրճարան» բնորոշումը: Այն մասին, թե ինչով է հավես այս նոր տիպի նստավայրը՝ մեր հատուկ անդրադարձում (մնում է միայն թերթել այս բացվածքը):

Պուշկինի փողոցի վրայի նորաբաց նստավայրը կոչված է հորինովի հերոսի պատվին՝ Ուոլթեր «Հայզենբերգ» Ուայթը անցյալ տարի ավարտված Breaking Bad սերիալի գլխավոր հերոսն է: Նստավայրի հեղինակները խոստանում են սերիալի նման ոճավորված ինտերյեր (հուսանք՝ առանց իրական կապույտ մետամֆիտամինի), միջինից ցածր գներ, խաղեր, կինոդիտումներ և այլ հաճույքներ:

ՆՈՐ ԳԻՐՔ Լեվոն Խեչոյան «Մհերի դռան գիրքը»

Երևան, «Անտարես», 2014, 396 էջ Վերջապես լույս տեսավ Լևոն Խեչոյանի «Մհերի դռան գիրքը» երկար սպասված վեպը, որի վրա հեղինակն աշխատել էր 13 տարի, և որը, ցավոք, հեղինակը չհասցրեց տեսնել: Հայկական ժողովրդական հերոսավեպի՝ «Սասնա ծռերի» նորօրյա գեղարվեստական այս մշակումը միանշանակ կարելի է համարել վերջին տարիների հայ գրականության ամենակարևոր գործերից մեկը: Տպաքանակը աննախադեպ է այսօրվա Հայաստանի համար՝ 2400 օրինակ (գինը՝ 4500 դրամ):

www.facebook.com/woodrockpub

Բիայնա Մահարի

www.facebook.com/ArtCafeModigliani

Aeon, Տերյան 3Ա

Զուգահեռներ 2014 թվականը Երևանի քաղաքապետ, գիտությունների թեկնածու Տարոն Մարգարյանի համար սկսվեց մարզաշխարհի հետ կապերի խորացմամբ. հունվարի 12-ին նա դարձավ Երևանի շախմատի ֆեդերացիայի նախագահ: Մենք հիշեցինք ևս երեք քաղաքապետների, որոնք հատուկ վերաբերմունք էին ցուցաբերում այդ հնամյա խաղի նկատմամբ:

Կասպարովի ընկերը

և ականջակալով. խաղատախտակից ստացված տեղեկատվությունը փոխանցվում էր իր ընկերոջը, որն էլ վերլուծելով իրավիճակը, հուշումներ էր անում Չերեդային ականջակալի միջոցով: Շախմատի մեծ սիրահարը (Բեռլուսկոնիի կուսակցության անդամ, ի դեպ), սակայն, այդպես էլ չընդունեց իր մեղքը:

Շախ ու մատ ամեն գնով

Մի քիչ խելք հավաքեք

Միլանի մոտակայքում գտնվող Բուչինասկո փոքրիկ քաղաքի նախկին քաղաքապետ Լորիս Չերեդան, որը հեռացվել էր պաշտոնից կոռուպցիոն սկանդալի պատճառով 2011 թվականին, 2013-ին հայտնվեց մեկ այլ սկանդալի կենտրոնում, այս անգամ՝ սիրողական շախմատի տեղական մրցաշարի ժամանակ: Պարտիաներից մի քանիսի ժամանակ Չերեդան ներկայացել էր արևային ակնոցով, ինչը կասկած էր առաջացրել մյուս մասնակիցների մոտ: Արդյունքում պարզվել էր, որ ակնոցը զինված է աննկատ տեսախցիկով

Ֆոտոլուր

1993-ից 2001-ը Լոս Անջելեսի քաղաքապետի պաշտոնը զբաղեցնող Ռիչարդ Ռիորդանը հայտնի էր դեպի շախմատն իր ունեցած մեծ սիրով և բազմաթիվ մեծ խաղացողների (այդ թվում՝ Գարի Կասպարովի) հետ մոտ հարաբերություններով: 2009-ին 18-րդ Մաքքաբիական խաղերի (համահայկականի հրեական տարբերակը) ընթացքում նրա հովանավորությամբ անցկացվեց «Ռիչարդ Ռիորդանի շախմատի փառատոնը»: Հարկ է նշել, որ Ռիորդանը հաջողակ գործարար է և Լոս Անջելեսի քաղաքապետարանը գլխավորելու համար ստանում էր տարեկան 1 դոլար աշխատավարձ:

2005 թվականին մեքսիկական Նեցաուլկոյոտլա բնակավայրի (մայրաքաղաք Մեխիկոյի մոտակայքում գտնվող փոքր քաղաք) ղեկավար Լուիս Սանչեսը որոշեց կտրուկ միջոցներ ձեռնարկել տեղական ոստիկանների իմիջը բարելավելու համար: Նա կարգադրեց ոստիկանության բոլոր աշխատակիցերին ամեն օր գիրք կարդալ (պարտադիր ցուցակում էին մասնավորապես Սերվանտեսն ու Մարկեսը) և շախմատ խաղալ՝ «մտավոր ունակությունները զարգացնելու համար»:

Ինչ անել Օճառե պղպջակներ փչել

Արթուր Lumen Գևորգյան

Ապրիլի 13-ին, Կասկադ Վերջին տարիներին քաղաքային ամենաուրախ տոներից մեկը՝ DreamFlash-ը, ինչպես միշտ, տեղի է ունենում ապրիլին, բաց երկնքի տակ ու բազմաթիվ մարդկանց մասնակցությամբ: Այս տարի կազմակերպիչները առաջարկում են բոլոր տարիքի երևանցիներին ոչ թե պարզապես պղպջակներ փչել, այլ դա անել Կասկադն ի վեր բարձրանալով: Հավաքվում են ժամը 15:00-ին Ալեքսանդր Թամանյանի արձանի մոտ:

Դիտել բիբլիական բլոքբասթեր

Մարտի 27-ից «Մոսկվա» կինոթատրոնում, Աբովյան 18 Ժամանակակից ամերիկյան «լուրջ» կինոյի կենդանի դասական Դարեն Արանոֆսկին իր վերջին՝ «Սև կարապը» բալետային դրամայի շլացուցիչ հաջողությունից հետո ստացավ հնարավորություն աշխատելու հսկայական բյուջեով: Այն հարկավոր էր ռեժիսորին էկրանավորելու համար ոչ ավելի, ոչ պակաս՝ մի ամբողջ բիբլիական բլոքբասթեր: Իր իսկ խոսքերով, «Նոյի» ստեղծումը Արանոֆսկու մանկական երազանքներից է: Երազանքի իրագործման կարևորագույն բաղադրիչներից է գլխավոր դերը ստանձնած Ռասել Քրոուն: Կարելի է վստահ լինել, որ ջրհեղեղը այս հակամարտությունում որևէ շանս չունի:

Իտալական դասական երաժշտություն լսել

Ապրիլի 3-ին, Առնո Բաբաջանյան համերգասրահ, Աբովյան 2 Դաշնակահար Հայկ Մելիքյանը շարունակում է իր «1900+» համերգաշարը: Թվով արդեն իններորդ ելույթը նվիրված է իտալական 20-րդ դարի և ժամանակակից երաժշտությանը: Ծրագրում նախատեսված են ութ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ: Մուտքն ազատ է:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

Ժամանակը փող է Սրճարանի այսպիսի դրսևորումն այնքան է տարբերվում բոլորիս համար սովորական դարձած սրճարանային ձևաչափից, որ վաստակել է հակասրճարան անվանումը: Այս երիտասարդ ձևաչափի սրճարաններն ունեն հետևորդների իրենց բանակն ու աստիճանաբար հաստատում են իրենց դիրքն աշխարհում՝ լուրջ հակադրվելով ընդունված սրճարանային սկզբունքներին ու թելադրում են իրենցը: «Էօնը» Երևանի առաջին ու դեռևս միակ հակասրճարանն է:

Ե

թե ինքներդ չեք օգտագործել, ապա գոնե մեկ անգամ լսել եք, թե ինչպես են արձագանքում հերթական նոր բացվող սրճարանին անցորդները. «Հետո էլ կասեն մարդիկ փող չունեն, բայց իրար հետևից կաֆեներ ա, որ բացվում են»: Սակայն այս անգամ Երևանում բացվեց նստավայր՝ «հակա» նախածանցով: Հակասրճարանը գաղափարապես հակադրվում է իր սովորական բարեկամներին: Այստեղ չեն հավաքվում ուտել-խմելու, զանազան կոկտեյլներ պատվիրելու ու բարձր երաժշտություն լսելու համար: Այստեղի այցելուները ժամանակ են անցկացնում՝ բառի բուն իմաստով: Ու հենց անցկացրած ժամանակի համար էլ վճարում են: Մի պահ հեռանանք Երևանից դեպի Մոսկվա, որտեղ 2011-ին՝ «Ցիֆերբլատ» անվան տակ ծնվեց այս յուրահատուկ ձևաչափը (թեև որոշակի նմանություններ ունեցող տարածություններ 2000-ականներին կային նաև ամերիկյան հիփսթերների շրջանում): Հակասրճարանային ձևաչափը արագ դուրս եկավ զուտ «Ցիֆերբլատի» բրենդի շրջանակներից, հասնելով, այդ թվում նաև Երևան: «Քաղաքում չկա աշխատելու, շփվելու ալտերնատիվ տարածք: Եթե ինչ-որ տեղ փորձում ես գնալ աշխատելու, ուրեմն անպայման պիտի ուտես կամ խմես կամ կողքինիդ հետ գոռալով խոսես, քանի որ երաժշտությունը երբեմն շատ բարձր է լինում: Էլ չեմ ասում, որ չծխած սրճարանները եզակի են: Արդյունքում ծնվեց գաղափար բացելու «Էօնը», — պատմում է երևանյան հակասրճարանի համահիմնադիր Կարինե Արոյանը: Հեղինակները փորձել են ստեղծել այնպիսի վայր, որտեղ իրենք հաճույքով կայցելեին: Այստեղ կարելի է նկարել, սեղանի խաղեր խաղալ (ընտրանին արդեն գրեթե երկու տասնյակի է հասնում), գիրք կարդալ, շփվել, նույնիսկ Play Station խաղալ ու, ի վերջո, համակարգչով երկար նստել ու օգտվել wifi-ից: «Էօնում» անցկացվող րոպեն ցերեկն արժե 10 դրամ, իսկ երեկոյան ժամերին՝ 17 (եթե վերածենք ժամավճարի՝ 600 և 1000 համապատասխանաբար), փոխարենը թխվածքաբլիթները, սուրճն ու թեյը անվճար են: Իսկ ընդմիջմանը կարելի է սեփական ուտելիքով գնալ ու խնդրել, որ այն տաքացնեն: «Էօնի» մշտական այցելուներն ու այս ձևաչափի սիրահարները հնարավորություն ունեն օգտվելու

6 7

Մարտ-ապրիլ 2014

Ռուսական արմատներ «Ցիֆերբլատի» գործադիր տնօրեն Իվան Միտինի խոսքերով հակասրճարանի գաղափարը ծագել էր ծառի վրա տնակ ունենալու մանկական երազանքից. «Բոլորս էլ փոքր հասկանում ցանկացել ենք ծառի վրա տնակ ունենալ, որտեղ հեռու կլինենք հասարակության հորինած օրենքներից ու կունենանք մեր աշխարհը»: Նախ՝ մի խումբ պոեզիա սիրող երիտասարդներ բանաստեղծություններ էին գրում ու թողնում Մոսկվայի տարբեր փողոցներում: Բայց այս բանաստեղծություններն ընտրելու ու գրելու համար հանդիպել էր պետք ու ամեն անգամ հարկավոր էր որևէ սրճարանում տեղ պատվիրել, ընտրել այնպիսի վայր, որտեղ երաժշտությունը շատ բարձր չլինի, որպեսզի կարողանան զրուցել ու քննարկում անել: Արդյունքում որոշեցին ստեղծել իրենց վայրը, որտեղ ազատ կարող են հավաքվել, ժամանակ անցկացնել, և յուրաքանչյուր հյուր կունենա հնարավորություն այդ տարածության ներքին կյանքի մասնակիցը լինելու: Ընտրված տարածքը տուն էր ծառի վրա՝ Մոսկայի կենտրոնում, համեմատաբար խաղաղ մի նրբանցքում: Այցելուներն այստեղ գիրք էին կարդում, խաղում, բանաստեղծություններ գրում կամ շփվում էին ընկերների հետ: Մուտքի մոտ մի ճամպրուկ էր դրված, որտեղ այցելուները գումար էին թողնում՝ իրենց հայեցողությամբ: Որոշ ժամանակ անց այցելուների թիվն այնքան մեծացավ, որ տեղն այլևս չէր բավականացնում: Այսպես սկիզբ առավ «Ցիֆերբլատ» հակասրճարանը: Հաջորդ երկու տարիների ընթացքում հակասրճարաններ բացվեցին Ռուսաստանի ու Ուկրաինայի տարբեր քաղաքներում, վերջերս նաև Լոնդոնում:

ամսական տարբեր գնային փաթեթներից: «Մենք հասկանում ենք, որ սա վայր է ոչ բոլորի համար: Մենք «անտի» ենք, այսինքն տարբեր ենք բոլոր առումներով: Բայց միևնույն ժամանակ ինձ թվում է, իհարկե, որոշ բացառություններով, ամեն տեսակի մարդ «Էօնում» կարող է գտնել իրենը», — ասում է Կարինեն: Սրճարանի անունն էլ ընտրված է գաղափարին համահունչ: «Էօնը» գիտական տերմին է, որ նշանակում է «անվերջություն, շատ երկար ժամանակահատված»: Հաշվի առնելով, որ սա ակումբ է՝ ժամանակի ակումբ, վաղ թե ուշ դրա շուրջ կձևավորվի համայնք ու չնայած կողքից հնչող՝ «տակ կտաք» հորդորներին, «Էօնի» հիմնադիրները լավատեսորեն են տրամադրված ու ավելի քան վստահ են, որ նման տարածության կարիք Երևանում հաստատ կա: Ի վերջո, այս տարածությունում, իրոք, ոչ մի րոպե չի կորչում:

Նե Թադևոսյան Գրիգոր Եփրեմյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Համացանց

Ազատ գրքեր՝ ազատ մարդկանց համար Վերջերս մեծ թափով համալրվող Grapaharan.org առցանց գրադարանի հիմնադիրներից մեկի հետ մեզ հաջողվեց շփվել ու քննարկել էլեկտրոնային գրականության դերը հայերի կյանքում, ընթերցանության մակարդակի բարձրացման գործում նոր տեխնոլոգիաների ավանդը և հեղինակային իրավունքների խիստ պայմանական լինելը: Հարցազրույցը, ի դեպ, անցել է բոլորովին ինկոգնիտո՝ «Գրապահարանում» կան բազմաթիվ գործեր, որոնց հրապարակումը այսօրվա օրենքների համաձայն կարելի է դիտարկել որպես «գրահենություն»:

Ինչպե՞ս ծնվեց «Գրապահարանը» և ինչու՞: — Նոր միտք չէ, գրքերի թվայնացմամբ զբաղվում են Գուգլը, համացանցի արխիվը, million book project-ը, մեզ մոտ էլ մի քանի նախաձեռնություն կա: Հայերեն գիրք կարդալու համար պետք է հատուկ նախաձեռնություն, ջանք՝ գնալ խանութ կամ գրադարան։ Նույնիսկ եթե կարդալու հավես ունես, անհամեմատ ավելի հեշտ է գտնել նույն գիրքը ռուսերեն կամ անգլերեն՝ դրանք հասանելի են համացանցում։ Ստացվում է, որ հայերեն կարդալը խնդիր է ժամանակակից մարդու համար։ Ու այդ խնդիրը մասնավորապես լուծվում է գրականությունը հասանելի, ձեռքի հեռավորության վրա հասանելի դարձնելու, գոնե այնքան, ինչքան սոցիալական ցանցերը կամ օտարալեզու գրադարանները։ Ասացիք, որ կան այլ գրադարաններ, ինչո՞ւ էր պետք ստեղծել նորը։ — Որքան տեղյակ եմ, եղածներից ամենահարմարը թերևս Վիքիդարանն է, որը իր հերթին Վիքիմեդիա հիմնադրամի նախագծերից մեկն է։ Այնտեղ կարելի է նույնիսկ առանց գրանցվելու նյութ ավելացնել, ու շատ հարմար է միասնական աշխատանքի համար։ Կա, սակայն, մի շատ կարևոր նրբություն. Վիքիդարանը անկախ նախագիծ չէ, և ստիպված է ենթարկվել որոշակի կանոնների, այդ պատճառով էլ նյութերի սակավություն է զգում։ Մասնավորապես, այնտեղ հնարավոր չէ գտնել պատճենաշնորհով պաշտպանված որևէ նյութ՝ նույնիսկ ավելացվելու դեպքում այն պարզապես ջնջվելու է։ Իսկ այլ գրադարանները հարմար չէին միասնական աշխատանքի համար՝ պետք է կապվել ինչ-որ ադմինի հետ, ու խնդրել որ նա ավելացնի նյութը։ Եթե հետո տեքստի մեջ սխալ գտար, պետք է նրան խնդրես, որ ուղղի։ Ու սպասես, կբարեհաճի՞ ուղղել, թե ոչ։ Կտեղադրի՞ քո տված նյութը, թե կասի, որ հավես կամ ժամանակ չուներ։ Եվ վերջապես, կասի, որ հեղինակային իրավունքներ իրենց վերագրողների հետ խնդիրների հավեսը չունի։ Այդ պատճառով էլ ընտրեցինք «մեդիավիքի» շարժիչը՝ այն շատ հարմար է միասնական աշխատանքի համար։ Այսինքն՝ դուք օրենքին դե՞մ եք։ — Րոպեների հարց է օրենք փոխելը, որոշ օրենքներ պետք է փոխվեն, և արդեն իսկ փոխվում են։ Օրինակ,

8 9

Մարտ-ապրիլ 2014

վերջերս, Վիքիպեդիայում արագ անհետանում էին Հայաստանի լուսանկարները, քանի որ ըստ ՀՀ օրենսդրության, եթե կադրի մեջ երևում էր արձան, կամ շենք, ապա պետք էր այդ քանդակագործի կամ ճարտարապետի թույլտվությունը՝ լուսանկարը Վիքիպեդիայում օգտագործելու համար։ Կարծում եմ, դժվար թե որևէ մի քանդակագործ կամ ճարտարապետ դեմ լիներ։ Ավելին՝ նա կզարմանար, եթե ամեն մի լուսանկարը առցանց տեղադրելու համար իրեն խնդրեին թուղթ ստորագրել և ուղարկել ինչ-որ հասցեով։ Բարեբախտաբար այդ օրենքը վերջերս վերանայեցին։ Նման բան կատարվում էր և Վիքիդարանում։ Սևակի առանձին բանաստեղծություններով լեփ լեցուն են զանազան բլոգերը, բայց

չի կարելի դրանք լցնել Վիքիդարան՝ հեղինակի մահվանից յոթանասուն տարին դեռ չի անցել։ Դա նշանակում է, որ գրեթե ցանկացած գործ, որը թարգմանվել և հրատարակվել է Խորհրդային Հայաստանում, չի կարող տեղ գտնել Վիքիդարանում։ Երևի, եթե լիներ գտնել այդ բոլոր թարգմանիչներին կամ դրանց ժառանգներին ու ստորագրություններ հավաքել, որպես կանոն, խնդիր չէր առաջանա։ Ի դեպ, Հրանտ Մաթևոսյանի ժառանգությունը հենց իր հետնորդներն են հրապարակել ցանցում։ Սակայն փաստացի Վիքիդարանում գերակշռում են հին, նույնիսկ դասական ուղղագրությամբ նյութերը։ Ու անհնար է գտնել ավելի ժամանակակից մի գործ կամ թարգմանություն։ Իսկ եթե մեկն ու մեկը

ավելացնի, այն ստիպված կլինեն ջնջել ադմինները։ Մասնավորապես, այսպես և ծնվեց միտքը՝ մենք կարծում ենք, որ պետպատվերով տպված հայերեն լեզվով գրականությունը, որի համար հանրությունը արդեն վճարել է, պետք է հասանելի լինի մարդկանց։ Առավել ևս, որ մենք ունենք խնդիր՝ կարդացողների փոքր շուկան։ Խորհրդային տարիներին, բացի ակնհայտ չարիքներից, կային առավելություններ՝ օրինակ գրքեր թարգմանելու պետպատվեր կար, որի շնորհիվ թարգմանվել է բավական մեծ քանակի գրականություն։ Ու դա, կարծում ենք, ոչ թե ԽՍՀՄ կազմի մեջ գտնվելու շնորհիվ էր, այլ հակառակը, մասնակի, որոշ չափով «անկախություն» պահպանելու շնորհիվ, իսկ որոշ չափով՝ «սոցիալիստական» համակարգի առանձնահատկությունների պատճառով էր։ Հիմա, շուկայական հարաբերությունների պարագայում անհնար է պատկերացնել այդքան քանակությամբ գրքերի թարգմանությունն ու հրատարակումը և այնքան մատչելի լինելը։ Այսպես ձևավորվում է արատավոր օղակ՝ մենք չենք կարդում հայերեն, քանի որ կարդալու բան չկա, իսկ կարդալու բան չկա, քանի որ սպառման շուկան փոքր է։ Ի դեպ, իմ տպավորությունն այն է, որ չնայած խորհրդային թարգմանությունների քանակին, այդ քանակը այդպես էլ որակ չդարձավ։ Թարգմանությունների մեծ մասը լի են ռուսաբանություններով, երբեմն՝ շատ կոպիտ սխալներով։ Հիմա միջակ լրագրողը ավելի լավ որակի, ու ասենք, գոնե հայերեն շարահյուսությամբ նախադասություններ կարող է կազմել։ Պարզապես այդ քանակությամբ թարգմանություններ այլևս չեն վճարվում, քանի որ շուկան սահմանափակ է։ «Գրապահարանում» պարզապես սքան արած էջեր չեն, տեքստ է: Այսինքն, գործը է՛լ ավելի երկար ու ջանջալ է…

— Այս հարցը մեզ համար սկզբունքային է՝ տեքստը պետք է լինի ոչ թե տեսածրած, պատկերների տեսքով, այլ թվային տեքստի։ Թվային տեքստի հետ կարելի է ամեն ինչ անել՝ այն ճկուն է, կարելի է կարդալ քո ուզած տառատեսակով, ինչպես հեռախոսի, այնպես էլ մեծ էկրանին վերադասավորել և այլն։ Բայց ամենակարևորը՝ թվային տեքստը փնտրվում է համացանցում, փնտրվում է նույնսիկ ֆրազը, բառակապակցությունը։ Ես ինքս այնքա՜ն լավ հեղինակ եմ բացահայտել պատահաբար, ասենք Գուգլում փնտրելու արդյունքներով։ Նույնիսկ երբ լրիվ այլ բան էի փնտրում։ Կարծում եմ, այսպես շատ երիտասարդներ կարող են պատահաբար գտնել լավ գրականություն առցանց ու սկսել կարդալ։ Իսկ դա կարող է օգնել կարդալու մշակույթի ստեղծմանը, որը, ավաղ, մենք չունենք։ Բա՞րդ գործ է տեսածրելը, գիրք ավելացնելը։ — Յուրաքանչյուրի համար էլ տեսածրելն ինքնին բարդ չէ, հեշտ է, պարզապես ձանձրալի գործ է, կարելի է այդ ընթացքում աուդիոգիրք լսել կամ մտածել ինչ-որ բանի մասին, ինչպես ցնցուղ ընդունելիս։ Պատկերներից՝ թվային տեքստ ստանալն է բարդ։ Ներդրողներ կան, ովքեր նախընտրում են տառաճանաչում անել ՖայնՌիդերով, բայց ելքային տեքստի որակը բարձր չէ, ու այդ տեքստը պետք է դեռ խմբագրել, ուրիշներն էլ ավելի են հավես անում գիրքը հավաքել։ Ես ինքս սիրում եմ ծրած գրքերը հավաքել՝ ավելի հեշտ է աչքերը տանել էկրանից էկրան (նկարից՝ տեքստային խմբագրիչ), քան գրքից՝ էկրան։ Հաճախ մեկ գրքի վրա մի քանի հոգով ենք աշխատում. օրինակ մեկը գիրքը մաս-մաս ավելացնում է, մյուսը՝ կարդալով սրբագրում։ Անծանոթ մարդիկ են աշխատում, միմյանց ճանաչում ենք միայն մականուններով։ Իսկ ինչպե՞ս են ընտրվում գրքերը: — Րոպեից է կախված, ինչպես պատահի։ Պարզապես ամեն մեկն անում է այն գործը, որն իրեն հաճելի է։ Հաճելի է, ինձ, օրինակ, այս գիրքը վերընթերցել կամ, գուցե չեմ կարդացել, բայց հետաքրքիր է՝ կարդալով կհավաքեմ։ Ոչ մի կենտրոնական պլանավորում չկա, ոչ մի «հնգամյակ»: Փոխարենը կան մի տեսակ ստախանովականներ։ Երբեմն մտածում եմ, պետք է ինչ-որ կաղապար-շքանշաններ ստեղծել, ասենք՝ «առաջին

կարգի հերոս-անասուն» (սա իրոնիկ հղում է «Անասնաֆերմային» և բնավ ոչ վիրավորանք) ու խփել առավել մեծ ներդրում ունեցողների էջերում։ Որքա՞ն է տևում գիրք թվայնացնելը։ — Լինում է, մի գիրք տեղադրելը մի տարի է տևում։ Լինում է, ինչ-որ մեկը կպած աշխատում է ու մեկ ամսում ամբողջ «Գուլիվերն» է լցնում։ Տարբեր մարդիկ՝ յուրաքանչյուրն իր հնարավորություններին համապատասխան։ Ո՞ր գրքերն են շատ կարդում «Գրապահարանում»։ — Բոլոր ժամանակների ամենալավ կարդացվող նյութերը «Ջոնաթան Լիվինգսթոնն» ու «Հոբիտն» են։ Շատ են կարդում Ռաֆայել Իշխանյանի «Երրորդ ուժի բացառման օրենքը» «Որն է մեր ճանապարհը» ժողովածուից։ Ինչպես ասել էի, էլեկտրոնային տեքստին կարելի է հղվել, ու բոլորը բլոգերում ու սոցիալական ցանցերում այդ տեքստին հղում են տալիս։ Եթե այն առցանց չլիներ, հղվելն էլ բարդ կլիներ, այդքան մարդ էլ չէր կարդա, ծանոթ չէր լինի։ Դա նաև ցույց է տալիս՝ ինչն է հուզում հիմա հասարակությանը, որ խնդիրներն են ակտուալ։

դասակարգի՝ ստեղծագործողների դասակարգի մասին, ու այն գնալով հզորանում է) ավելի մեծ հնարավորություններ են ունենում իրենց նյութը տարածելու և շահույթ ստանալու առանց միջնորդների միջամտության։ Բացի դրանից, այդ նույն ստեղծագործող դասակարգի շահերից է բխում հեղինակային իրավունքներին վերաբերող օրենքների վերանայումը։ Այդ օրենքները միայն վերջերս են դարձել «վիշապային», իսկ դարեր շարունակ, օրինակ, պատճենաշնորհը տևում էր տասնչորս տարի։ Բայց գիրք թվայնացնելը ստեղծագործական աշխատանք չէ։ — Ինչն է հետաքրքիր, «Գրապահարանում» ոչ միայն գրականություն ավելացնողների համայնք ձևավորվեց, այլև թարգմանիչներ առաջացան։ Շատ հետաքրքիր թարգմանչական նախաձեռնություններ են՝ կան մարդիկ, ովքեր թարգմանում են Պյոտր Բորմորի ու Ջոան Ռոուլինգի հեքիաթները, Վլադիմիր Վոյնովիչի «Մոսկվա 2042»-ը արդեն գրեթե ամբողջությամբ թարգմանված է։ Իսկ ինչպե՞ս եք պատկերացնում նոր օրենքները։ — Ես չգիտեմ։ Առնվազն պետք է մտածել այդ մասին, հետազոտություններ անել։ Այն, ինչ ես կարող եմ ասել,

Լինում է, ամբողջությամբ մի գիրք տեղադրելը մի տարի է տեվում։ իսկ Լինում է, ինչ-որ մեկը կպած աշխատում է ու մեկ ամսում ամբողջ «Գուլիվերն» է լցնում գրադարան «Գրապահարանի» տարբերանշանում ակնարկվում են Շերլոք Հոլմսի պարող մարդուկները

Ո՞վ կգնի գիրք, եթե կա էլեկտրոնային գրադարան։ Այս հարցը էլեկտրոնայինի հակառակորդների գլխավոր փաստարկումներից մեկն է: Նրանք ճիշտ չե՞ն: — Իսկ ո՞վ կգնի գիրք, եթե կա սովորական ոչ թվային գրադարան։ Սովորական գրադարանները հրատարակիչների թշնամիներն են ոչ պակաս, քան էլեկտրոնային գրադարանները։ Գրադարանում անդամությունը սովորաբար անվճար է կամ սիմվոլիկ գումար արժե։ Կարելի է վերցնել գիրք և կարդալ այն, ոչ մի բան չվճարելով։ Կարելի է նաև վերցնել գիրք ընկերոջից։ Այդ պատճառով է, որ կորպորատիվ էլեկտրոնային ընթերցիչները փորձում են ծրագրային միջոցներով խոչընդոտել դրան, որ մենք փոխանակվենք գրքերով։ Բայց ի՞նչ փոխվեց։ Ոչ մի բան, բացի նրանից, որ առաջ անհնար էր իմանալ, որ ես իմ սեփական գիրքը տվել եմ ընկերոջս, իսկ հիմա էլեկտրոնային ընթերցիչը ինձ դա չի թողնում։ Այսինքն, սխալ կլինի պնդել, որ թվային տեխնոլոգիաների պատճառով հրատարակիչների գործը բարդացել է, գուցե և հակառակն է։ Բայց չէ՞ որ հրատարակողի, թարգմանչի, հեղինակի աշխատանքն էլ պետք է վարձատրվի։ — Անշուշտ։ Թարգմանչի, հեղինակի գործը արժանի է հարգանքի և պետք է հատուցվի։ Իսկ հրատարակողի դերը մեր ժամանակներում պակասում է, նա ավելի հաճախ է դառնում անպետք օղակ, քանի որ ստեղծագործող մարդիկ (արդեն նույնիսկ խոսվում է այդպիսի

ընդամենը ենթադրություններ են, բայց ակնհայտ է, որ փոփոխություններ պետք են, քանի որ պատճենաշնորհի գաղափարը այնպիսին, ինչպես այն հիմա կա, ոչ թե հնացել է, այլ երբեք լավը չի եղել ու ավելի շատ պաշտպանել է կորպորացիաների, ոչ թե ստեղծագործողների շահերը։ Իմ կարծիքով, առնվազն, պատճենաշնորհի ժամկետը պետք է լուրջ կրճատվի, դառնա հինգից տասը տարի։ Հետաքրքիր լուծում կա Ֆրանսիայում՝ ստեղծվել է պետական թվային գրադարան, որտեղ չնչին գումարով հասանելի են բոլոր լույս տեսած գրքերը։ Բացառություններ կան միայն ներկա ժամանակ վաճառվող գրքերի համար։ Եթե հեղինակը ուզում է վերահրատարակել իր գիրքը, նա դիմում է գրադարան, տպում է գիրքը, և մինչև գիրքը վաճառվի, այն գրադարանում հասանելի չէ։ Որոշակի լուծում կար և ԽՍՀՄ-ում, սակայն միայն լիազորվածների՝ ստեղծագործողների միությունների անդամների համար։ Եթե քո գործը տպվում էր ինչ-որ տեղ կամ որևէ կերպ օգտագործվում էր, օգտագործողը, տպողը, հրատարակողը, հայտնում էր դրա մասին պետությանը՝ հատուկ մարմնի։ Իսկ պետությունը եկամտահարկերից վճարում էր հեղինակներին։ Այդպես հեղինակները ավելի հետաքրքրված էին, ոչ թե որ իրենց նյութը չտարածվի, այլ որ տարածվի, շատ տպվի։ Դա հիմա էլ է կիրառելի։ Այսօր բոլորը լուսանկարներ են անում, լցնում համացանց ու դժգոհում են, որ թերթերը այդ լուսանկարները, այսպես ասած, «գողանում» են։ Այս դեպքում իրենք միայն հետաքրքրված կլինեին, որ իրենց լուսանկարը շատ տարածվի, իսկ որոշ ժամանակ անց կստանային հատուցում։ Գուցե հատուցման չափը իրենց ստիպեր ավելի լուրջ մտածել լուսանկարչության մասին, փոխել գործը։ Ամեն դեպքում, ես լուծում չեմ առաջարկում, բայց ասում եմ, որ լուծումների մասին պետք է լուրջ մտածել։ Ամեն մի դեռահասի ձեռքից բռնելը կամ ձեռքերին հարվածելը, երբ նա համացանցում նյութ է տարածում, ոչ միայն անիրատեսական է (ու նախապես պարտվելուն համարժեք), այլև ոչ խելամիտ։ Ինչպես ասացի, այդպիսի խիստ և կույր լուծումները մեզ տանելու են տոտալ վերահսկվող հասարակության կողմը, դեպի Օրուելի «1984», ոչ թե դեպի ազատ և զարգացած հասարակություն, դեպի ստեղծագործողների հասարակություն։

Անահիտ Մինասյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Ուղեցույց

Վիրտուալ ընթերցասրահ 5 առցանց գրադարան, որտեղ կարելի է անվճար կարդալ Քոնան Դոյլի «Նոթերը Շերլոք Հոլմսի մասին» և Թոլքինի «Հոբիթը», հայ հին և միջնադարյան արձակ և Րաֆֆու «Խաչագողի հիշատակարանը», Վանո Սիրադեղյանի, Լևոն Խեչոյանի և Գուրգեն Խանջյանի պատմվածքները, Անրի Վեռնոյի «Մայրիկը», Թումանյանի հոդվածները և այլ հայալեզու գրականություն:

ArmenianHouse

www.armenianhouse.org Պատմություն Առաջին հայալեզու առցանց գրադարաններից մեկը բացվել է հեռավոր 2002 թվականին: Ի տարբերություն այս ուղեցույցում տեղ գտած մյուս գրադարանների, ArmenianHouse-ը նվիրված է ոչ այնքան հայալեզու գրականության, որքան հայ ժողովրդի պատմության, կրոնի և ընդհանրապես հայերին վերաբերվող նյութերին։ Կարևոր հատկանիշներից է այն, որ կայքը ոչ միայն հայալեզու է՝ գրադարանում զուգահեռաբար տեղադրվում էին նյութեր հայերեն, անգլերեն և ռուսերեն լեզուներով (օրինակ՝ Խաչիկ Դաշտենցի «Ռանչպարների կանչը» հասանելի է երեք լեզուներով): Գրքերը տեղադրված են հետևյալ բաժիններում՝ «Արձակ», «Պոեզիա», «Վավերագրական», «Պատմություն», «Կրոն», «Մանկական», «Դիցաբանություն», «Գրական

10 11

Մարտ-ապրիլ 2014

սրճարան» (ժամանակակից հեղինակների գործեր), «Եղեռն 1915», «Արցախ»: Ամենաընթերցվողը Առաջին հերթին՝ պոեզիա, ապա Լեոնիդ Ենգիբարովի նովելները, ինչպես նաև Խաչիկ Դաշտենցի «Ռանչպարների կանչը», Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա Լեռան 40 օրը», Սարգիս Հարությունյանի «Հայ հին վիպաշխարհը»։ Մեկնաբանություն Կարեն Վրթանեսյան, գրադարանի հիմնադիր. «2000-ականների սկիզբն էր, ընտանիքով Միացյալ Նահանգներում էինք ապրում։ Մի պահ հասկացանք, որ անիմաստ է սպասել, թե երբ կգտնվի ինչ-որ մեկը, որ կսկսի մեզ հետաքրքրող գրականությունը թվայնացնել, և ինքներս ստեղծեցինք ArmenianHouse.org-ը։ Բարեբախտաբար, կայքի ստեղծման առաջին իսկ շաբաթներից մեզ միացան

բազմաթիվ կամավորներ ինչպես Հայաստանից, այնպես էլ այլ երկրներից։ Սկզբում խնդրում էինք Երևանի ծանոթներին, որ սկան անեն, ուղարկեն։ Շատ արագ այնքան սկան արած նյութեր հավաքեցինք, որ չէինք հասցնում մշակել։ Ինչ-որ ժամանակ անց ծանոթացանք նաև տեղի հայ համայնքին, պարզվեց շատ հետաքրքիր գրականություն կար, օրինակ՝ հայկական եկեղեցու գրադարանում, ուր պահվող որոշ հնատիպ գրքեր տեղադրեցինք ArmenianHouse-ում և, փաստորեն, նորից մտցրեցինք շրջանառության մեջ։ Ամենաժամանակատարը տառաճանաչման (OCR) ու սրբագրման գործընթացն է, հատկապես հայերեն տեքստերի։ Բանն այն է, որ հատկապես 20-րդ դարի առաջին կեսերին և ավելի վաղ տպված գրքերի տառատեսակներն այնպիսին են, որ հաճախ FineReader-ը չի կարողանում դրանք փոխակերպել տեքստի։ Ըստ այդմ

200-250 էջանոց հայերեն գրքի թվայնացումը կարող է 10–15 օր տևել, կախված թղթե կրիչի վիճակից ու տառատեսակից։ Նույն ծավալի անգլերեն ու ռուսերեն գրքերի թվայնացումն արվում է 2–3 օրում։ Նախագիծը փաստացի կանգ առավ չորս տարի առաջ՝ լուրջ և կայուն ֆինանսավորման բացակայության պատճառով։ Ընկերներս տարբեր առիթներով նյութապես օգնել են ArmenianHouse-ին, բայց խոսքը կայուն, երկարաժամկետ և ավելի մեծ չափով ֆինանսավորման մասին է։ Օրինակ՝ անհրաժեշտ է թարմացնել ծրագրային մասը, լուրջ զբաղվել հեղինակային իրավունքների հարցով և այլն։ Այս ամենը շատ լուրջ ֆինանսավորում է պահանջում։ Այդուհանդերձ, չնայած այս փաստացի «սառած» կարգավիճակին, ArmenianHouse.org-ը այսօր էլ օրական միջինը մոտ 1000 այցելու ունի, շատերն առ այսօր էլ ընթերցում ու տարածում են կայքի նյութերը»:

Վիքիդարան

«Գրապահարան»

«Գրանիշ»

«Լիտոպեդիա»

Պատմություն Wikisource-ը հիմնվել է 2003 թվականին Project Sourceberg անվանմամբ՝ որպես Վիքիպեդիայի համար կարևոր և օգտակար տեքստերի շտեմարան, բայց շատ չանցած ստացել է Wikisource անվանումը, տեղափոխվել հիմնական ցանցային հասցե, ապա բաժանվել առանձին լեզվային նախագծերի: Մինչև 2007 թվականի նոյեմբերը հայերենը բազմալեզվանի Վիքիդարանի էջում պարզապես մի կատեգորիա է եղել: Իսկ նոյեմբերի վերջից, երբ կտրուկ ավելացավ տեքստերի և մասնակիցների քանակը, հայերեն Վիքիդարանը ունեցավ իր առանձին դոմեյնը՝ hy.wikisource.org: Այժմ այն ներառում է 182 հեղինակի 5187 տեքստ: Ստեղծագործությունների ընտրությունն ունի միայն մեկ սահմանափակում՝ հեղինակային իրավունքի բացակայություն: Այդ պատճառով գրադարանում հիմնականում տեղ են գտնում այն գործերը, որոնց հեղինակի մահից անցել է 70 տարի և որոնք հանրային սեփականություն են համարվում կամ էլ հեղինակային իրավունքներ ի սկզբանե չեն ունեցել՝ ճառեր, օրինագծեր (թեպետ դրանց թիվը չի անցնում տասնյակը):

Պատմություն Ստեղծվել է 2013 թվականի ամռանը: Ինչպես նշվում է գրադաանի առաջին էջում, «այստեղ ոչ միայն պահում ենք, այլև ավելացնում հայերեն գրքեր», այդ թվում և թարգմանություններ: Այս պահի դրությամբ Գրապահարանում կա 544 նյութ՝ 71 գրքից և 151 հեղինակից: Տեսականին բավական բազմազան է՝ Ռիչարդ Բախի «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայ»-ից, Ստրուգացկիների «Դժվար է աստված լինել»-ուց ու «Արդի վրացական արձակից» մինչև Մկրտիչ Արմեն, Իսահակյան ու Չարենց: Այդ գրքերից շատերը, սակայն, համարվում են «գրահենային», քանի որ պաշտպանված են հեղինակային իրավունքներով:

Պատմություն «Գրանիշը» 2009 թվականին ստեղծել է բանաստեղծ Կարեն Անտաշյանը՝ որպես «մեր սերնդի նպատակների, ցանկությունների ու գրական անցած ճանապարհի արձանագրող, համահավաք ու նվիրյալ աշխատանքի ամբողջություն»: Մյուս գրադարաններից տարբերվում է առաջին հերթին նրանով, որ գրեթե ամբողջությամբ նվիրված է արդի հայ գրականությանը, թեպետ առանձնահատուկ տեղ է հատկացվում նաև համաշխարհային գրականության (նույնպես մեծամասամբ՝ ժամանակակից) հայալեզու թարգմանություններին: Ընդհանուր առմամբ, «Գրանիշում» ներկայացված են շուրջ 120 ժամանակակից հայ գրողների ստեղծագործություններ, ինչպես նաև՝ բազմաթիվ գրական վերլուծություններ ու գրականագիտական հոդվածներ: 2014-ին կայքին ֆինանսապես աջակցեց երգչուհի Շուշան Պետրոսյանը:

Պատմություն Ստեղծվել է 2011 թվականի հունվարին՝ բանաստեղծ Աշոտ Գաբրիելյանի կողմից: Ինչպես նշվում է կայքում, այն «անընդհատ համալրվող բանասիրական տեղեկույթ պարունակող առցանց հանրագիտարան է, որտեղ զետեղվում են նաև հեղինակային բնագրեր»: Ավելի շատ ընդգրկված են բանասիրական բնույթի աշխատություններ, քան գեղարվեստական ստեղծագործություններ, թեպետ վերջիններն էլ քիչ չեն (Ֆրանսուազ Սագանի «Բարև, թախիծ», Ալբեր Քամյուի «Ժանտախտը», Նառա Վարդանյանի «Կանաչ տետր», Գուրգեն Խանջյանի «Նամակներ ընթացքից», Անրի Վեռնոյի «Մայրիկը», Հրաչյա Սարիբեկյանի «Գուշակություններ հայելիներով», մի շարք այլ գրքեր էլ դեռ թվայնացման և տեղադրման փուլում են):

www.hy.wikisource.org

Ամենաընթերցվողը Ամենապահանջված հեղինակը Հովհաննես Թումանյանն է՝ գրադարանում կա նրա երկերի լիակատար ժողովածուն 10 հատորով: Առանձին տեքստերի առաջատարներում են ՀՀ Սահմանադրությունը և «Վերք Հայաստանի» վեպը: Մեկնաբանություն Ալեքսեյ Չալաբյան, Վիքիդարանի կամավոր. «Սկզբում նյութերի մեծ մասը ձեռքով էր սկան արվում, սովորական սկաներներով։ Բայց երբ ես տեսածրում էի հայկական սովետական հանրագիտարանը, ստիպված օգտագործեցի, այսպես կոչված՝ դեստրուկտիվ սկանը, երբ գիրքը վնասվում է տեսածրվելու համար: 13 հատորը մոտ 9500 էջ է, այնպես որ ավելի հեշտ էր հատորները գիլյոտինով կտրատել, և հետո տասնյակ էջերից կազմված «դափոնը» ավտոմատ տեսածրող օֆիսային սկաների միջոցով մի 100 էջ դնել, տեսածրելու հրաման տալ, և ընթացքում զբաղվել գործերով՝ մի աչքի ծայրով հետևելով ընթացքին։ Եվ այդպես նաև ավելի բարձր պատկերի որակ է ստացվում։ Բայց մեկ է՝ ինձ վանդալ էի զգում գիրքը կտրտելու ու փաստացի ոչնչացնելու պահին: Թեև հանգստացնում էր այն, որ այդպիսով թվային անմահ կյանք եմ շնորհում: Ի դեպ, դեպքերի ճնշող մեծամասնությունում, Վիքիդարանի նյութերը հասանելի են և՛ էջերի պատկերների տեսքով, և՛ թվային տեքստի: Տեքստը կարելի է ցանկացած ձևով ցանկացած սարքի վրա օգտագործել ու կարդալ կամ տպել, իսկ պատկերները ապահովում են հավաստիությունը և սխալների հեշտ բացահայտումը»:

www.grapaharan.org

Ամենաընթերցվողը Ռիչարդ Բախի «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը», Ջ. Ռ. Ռ. Թոլքինի «Հոբիտ կամ գնալն ու գալը» («Մատանիների տիրակալի» նախապատմություն հեքիաթը, պարզվում է, լույս է տեսել հայերենով դեռ 1984-ին) և «Երեքը մի նավակում, չհաշված շունը»՝ Ջերոմ Կ. Ջերոմի հռչակավոր կատակերգությունը: Մեկնաբանություն Գրապահարանի անանուն ադմին. «Տեսածրելն ինքնին բարդ չէ, պարզապես ձանձրալի գործ է, կարելի է այդ ընթացքում աուդիոգիրք լսել կամ մտածել ինչոր բանի մասին։ Պատկերներից թվային տեքստ ստանալն է բարդ։ Ներդրողներ կան, ովքեր նախընտրում են տառաճանաչում անել «ՖայնՌիդերով», բայց ելքային տեքստի որակը բարձր չէ, ու այդ տեքստը պետք է դեռ խմբագրել, ուրիշներն էլ ավելի են հավես անում գիրքը հավաքել։ Ես ինքս սիրում եմ ծրած գրքերը հավաքել՝ ավելի հեշտ է աչքերը տանել էկրանից էկրան (նկարից՝ տեքստային խմբագրիչ), քան գրքից՝ էկրան»:

www.granish.org

Ամենաընթերցվողը «Գրանիշում» մշտապես փնտրվող ու դիտվող նյութերն են՝ «Հայկական ժողովրդական առածներն ու ասացվածքները», Հովհաննես Թումանյանի քառյակները, Հայաստանի մասին բանաստեղծությունները: Ժամանակակից հեղինակներից՝ Հովհաննես Գրիգորյանի, Կարեն Անտաշյանի, Արամ Պաչյանի, Հրաչյա Սարիբեկյանի, Վանո Սիրադեղյանի, Վիոլետ Գրիգորյանի, Լևոն Խեչոյանի, Հասմիկ Սիմոնյանի ստեղծագործությունները: Մեկնաբանություն Հասմիկ Հակոբյան, «Գրանիշի» գլխավոր խմբագիր. «Իր ստեղծման օրից «Գրանիշը» եղել ու մնում է որպես համընդհանուր գրական նախագիծ, որի գերխնդիրն է ստեղծել գրողների ու ընթերցողների համայնք, նպաստել ժամանակակից հայ գրականության պատշաճ ներկայացման ու տեղեկատվական հնարավոր ու անհնար բոլոր միջոցներով տարածմանը: 2009 թվականին, երբ հիմնադրվեց «Գրանիշը», հայ իրականության մեջ գրական ստեղծագործության նկատմամբ նման գովազդային մոտեցումը խիստ անսովոր երևույթ էր, որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ դատապարտելի, և նման հեռատես մտահղացում կարող էր ծնվել միայն մեր բանաստղեծ ընկերոջ՝ Կարեն Անտաշյանի տեսլականում: Կայքն իր բնույթով անակնկալ հայտնություն էր. ժամանակակից հայ գրականության ճանաչելիությունը մեծ իմաստով հենց գրողական շրջանակներից այն կողմ չէր անցնում, իսկ համացանցային տիրույթում էլ թեպետ կային որոշ անհատական հեղինակային բլոգներ և հայալեզու գրական կայքեր, սակայն բացակայում էր բուն ժամանակակից գրականությունը մեկ ընդհանուր համապատկերում ներկայացնելու, հայ ու համաշխարհային գրականության համատեքստում արժևորելու փորձը»:

www.litopedia.org

Ամենաընթերցվողը Բանասիրական բնույթի նյութերը ավելի մեծ պահանջարկ են վայելում, հատկապես ուսանողական քննաշրջանների ընթացքում: Գեղարվեստականի գրականությունից «Լիտոպեդիայում» հաճախ են ընթերցվում պատմվածքները, հատկապես Վիլյամ Սարոյանի, Անտոն Չեխովի և Ստեփան Զորյանի ստեղծագործությունները: Մեկնաբանություն Աշոտ Գաբրիելյան, գրադարանի հիմնադիր. «Լիտոպեդիան ստեղծվեց, որպեսզի համացանցում տեսանալի լինի ոչ միայն դասական գրողների ու գրականության մասին տեղեկատվությունը, ինչը այսպես թե այնպես առկա է, այլ գրական զարգացումները ևս տեղ գտնեն հանրագիտարանային ոլորտում: Ինչ վերաբերում է նյութերի ընտրությանը, ապա շեշտը դրվում է հայերեն համացանցում բացակա նյութերի վրա»:

Արեգ Դավթյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Ժամանց

Այսպես խոսեց Մադամ Սոմելիեն Մադամ Սոմելիեն սկսում է սյունակների հատուկ շարք, որտեղ կպատմի այն ամենը, ինչ մենք մոռացել ենք գինու մասին: Առաջին նյութում այն մասին, թե ինչ գինի և ինչպես պետք է ըմպել գալիք Զատկի տոնին:

Ե

վ վերջին ընթրիքին՝ Զատկի տոնին, Հիսուս ձեռքն առավ հացը, գոհություն հայտնեց Աստծուն, կտրեց, տվեց իր աշակերտներին և ասաց. «Այս է իմ մարմինը, որ ձեզ համար տրվում է. այս արե՛ք իմ յիշատակի համար»: Այդպես էլ ընթրիքից հետո կարմիր գինու բաժակը վերցրեց ու ասաց. «Այս բաժակը նոր ուխտն է իմ արյունով, որ ձեզ համար թափվում է»: Եվ ընթրիքն ավարտեց օրհներգելով, ապա գիշերը գնացին Ձիթենյաց լեռը: Այնտեղ էր, որ Հուդան մատնեց Հիսուսին, ինչպես որ կանխատեսված էր: Հաջորդ օրը Նա խաչվեց: Իսկ ընդհանրապես՝ Զատկի տոնին հրեաները շատ ու շատ ուրիշ ծիսակատարություններ էին անում՝ նախքան ընթրիքը անպայմանորեն լվանում էին ոտքերը և նոր միայն մոտենում սեղանին, գառ էին զոհաբերում, ընդ որում՝ անպայմանորեն խորոված և ամբողջական՝ առանց ոսկորները ջարդելու, բաղարջ հաց էին դնում սեղանին... Եվ բնականաբար՝ գինի: Ընդ որում՝ ընթրիքի մասնակիցներին առաջին հերթին մատուցվում էր գինին: Բայց մի, ինձ համար շատ տարօրինակ սովորություն էլ ունեին. Զատկի ընթրիքին օգտագործում էին ոչ դես, ոչ դեն՝ ջրախառն գինի: Ու գուցե պատահական չէ , որ ողջ ընթրիքի ընթացքում իրավունք ունեին խմելու ընդամենը չորս գավաթ: Հասկանում եմ՝ ինչու են սահմանափակել, թեպետ իրենք դա բացատրում են ինչ-ինչ ծիսակատարություններով: Ջրախառն գինին հազար ու մի խնդիրներ կարող էր առաջ բերել: Առաջին հերթին՝ առողջական: Զարմանում եմ՝ մի՞թե Իսրայելում չեն եղել խելքը գլխին սոմելիեներ: Ի՜նչ լավ է, որ Հայաստանում ես արդեն կամ և կարող եմ խորհուրդ տալ, թե ինչ գինի խմել Զատկի տոնին: Ուստի ես՝ Մադամ Սոմելիես, ասում եմ ձեզ: Եվ ապրիլի 8-ին՝ Զատկի տոնին, կարծում եմ՝ պարտադիր չէ լվանալ ոտքերը, գառ մորթել կամ անպայման բաղարջ հաց օգտագործել, բայց գինի խմելը պարտադիր է՝ որպես Աստծո օրհնություն։ Բայց, Աստծու սիրուն, միայն ոչ ջրախառն գինի, այլ անապական, արևի կենարար փայլն ու ջերմությունը խաղողի միջոցով փոխանցող գինի: Այնպիսի գինի, որը պատրաստողներին անպայման ուղեկցել է աստվածային ներշնչանքը, երբ գինու արարման ընթացքն ընկալվել է իբրև արվեստ... Ու կարմիր, իհարկե, անպայմանորեն կարմիր գինի, որ Քրիստոսի թափած արյան խորհրդանիշը լինելով հանդերձ, նրա պարգևած ոգեշնչման կնիքն ունենա... Բացի այդ, կարմիր գինին նշանակալի կերպով դրա-

կանորեն է ազդում մարդու թույլ առողջության վրա: Կարմիր գինու մեջ մեծաքանակ մագնեզիում կա, որը կարևոր տարր է սրտի նորմալ աշխատանքի համար, կա շատ երկաթ, որն աշխատում է սակավարյունության դեմ, քրոմ՝ օրգանիզմում ճարպաթթուների սինթեզին է նպաստում, ցինկ՝ պատասխանատու է թթվային հավասարակշռության և հյուսվածքների ռեգեներացիայի համար, ռուբիդիում՝ օրգանիզմից հանում է ռադիոակտիվ տարրերը: Բայց իմացեք նաև, որ կարմիր գինի ցանկալի է օգտագործել ոչ սառը վիճակում, թեթև ումպերով, վայելելով յուրաքանչյուր կումը, անընդհատ զգալով բույրը... Շնորհավոր սուրբ Զատիկ: Քրիստոս հարեաւ ի մեռելոց, Օրհնեալ է հարութիւնը Քրիստոսի...

Խորհուրդներ Կարմիր գինին պետք է բացել մատուցելուց մեկ ժամ առաջ, որպեսզի այն «շնչի»: Այս գործընթացը որոշակի հմտություններ է պահանջում: Սխալ հեռացնելով խցանի ծածկույթը կփչացնեք շշի տեսքը, ինչը ցանկալի չէ: Սովորաբար հատուկ դանակով հեռացնում են խցանի ծածկի վերին մասը՝ կտրելով այն եզրից մի փոքր ավելի ցածր: Եզրը կարևոր է ազատել թիթեղյա ծածկույթից, քանի որ վերջինս շփվելով գինու հետ կարող է վնասել դրա համին: Երբեմն, հատկապես հնեցված գինիների դեպքում, խցանն ու շշի եզրը կարող են կեղտոտ լինել, այդ դեպքում անհրաժեշտ է սրբել դրանք խոնավ մաքուր կտորով: Գինու շիշը բացելիս անհրաժեշտ է օգտվել պտուտակավոր բացիչից, որը հնարավորություն է տալիս նրբորեն վարվել շշի հետ և չթափահարել այն ավելորդ անգամ: Բացիչի պտուտակը ոչ մի դեպքում չպիտի դուրս գա խցանի հակառակ կողմից, քանի որ այդպիսով վերջինիս փշուրները կհայտնվեն գինու մեջ և կփչացնեն նրա համը:

12 13

Մարտ-ապրիլ 2014

Նյութը տրամադրել է Sommelier գինու սրահը Գրիգոր Եփրեմյան

Անլար Ծաղկաձոր՝ 2500մ բարձրության վրա Հայաստանում կայուն ցանց ստեղծելու առաքելությունը ստանձնած Ucom ընկերությունը պարբերաբար նոր ծառայություններ ու նախագծեր է առաջարկում ոչ միայն բաժանորդներին, այլ նաև հետաքրքիր գաղափարներ ունեցող տաղանդավոր մարդկանց, ովքեր կարող են ինչ-որ կերպ նպաստել ոլորտի զարգացմանը: Այդ կապակցությամբ տեղի ունեցավ նոր միջոցառում՝ Ծաղկաձորում:

Այս անգամ առաջարկը վերաբերում էր երիտասարդ ծրագրավորողներին, դիզայներներին և հետաքրքիր գաղափարներ ունեցող այն մարդկանց, որոնք ինովացիոն գաղափարների, կայքերի և հավելվածների միջոցով կարող են մշակել Ծաղկաձորում տուրզիմի զարգացման ծրագրեր: Փետրվարի 20-ին Ծաղկաձորի ճոպանուղու 2-րդ մակարդակում՝ 2500մ բարձրության վրա էին հավաքվել տաք հագուստ կրող, համակարգիչներով զինված մարդիկ, ովքեր պատրաստ էին իրագործել սեփական հետաքրքիր գաղափարները: Հենց նրանք էլ մասնակցեցին Ucom-ի նախաձեռնած Wireless Tsakhkadzor IT ճամբար-մրցույթին: Մրցույթին մասնակցեցին 8 թիմ՝ յուրաքանչյուրում մինչև հինգ մասնակից, որոնք մեկ օրվա ընթացքում, հենց տեղում, մշակեցին և նախնական աշխատանքային վիճակում ժյուրիին ներկայացրին իրենց գաղափարները և նախագծերը: Ժյուրիի գնահատմամբ մրցանակային տեղեր զբաղեցրած թիմերը Ucom ընկերության կողմից ստացան խրախուսական դրամական պարգևներ՝ ծրագրերն իրականացնելու համար: Մրցանակային ֆոնդը առաջին տեղի համար կազմեց 400 հազար դրամ, 2-րդ տեղի համար 250 հազար և 3-րդ տեղի համար 150 հազար դրամ: Մրցույթի վերջում քննարկվեցին կոնցեպտուալ նախագծերը, որոնք հետագայում կթարմացվեն և կսատնան ավարտուն տեսք: Իսկ առջևում դեռ բազմաթիվ նոր միջոցառումներ ու ակցիաներ են:

Լենա Գևորգյան / գովազդային

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Բուժում

«Մոնոդենտ». ձեր գեղեցիկ ու ճերմակ ժպիտը Երևանի ամենահայտնի ատամնաբուժական կլինիկաներից մեկի՝ «Մոնոդենտի» գլխավոր բժիշկ, 30-ամյա երևանցի Մամիկոն Բագրատունին պատմում է կլինիկայի պատմության, գլխավոր առանձնահատկությունների, սիրելի կնոջ՝ Նարինեի հետ համատեղ գործունեության, ինչպես նաև հին իշխանական տոհմի ժառանգորդը լինելու մասին:

Ինչպե՞ս է ստեղծվել «Մոնոդենտը» և որտեղի՞ց է ծագել այդ անվանումը: — Ատամնատեխնիկական լաբորատորիան գործում է շուրջ 10 տարի, իսկ «Մոնոդենտը»՝ 3 տարի: Իր բարձունքին այն հասավ 2012 թվականին, երբ մենք ամուսնացանք և լաբորատորիան ստացավ իր ներկայիս անվանումը: Այն, ի դեպ, գալիս է մեր անունների՝ Մոշ և Նոնա, առաջին տառերից. այդպես են դիմել մեզ մեր հարազատներն ու ընկերները: Բացի այդ, «մոնո» հունարենից թարգմանվում է «առաջին», «միակ» և «ամբողջություն»: Իսկ Աֆրիկայում՝ Տոգոյի տարածքում կա Մո-Նո կոչվող գետ: Այ այսպիսի հետաքրքիր զուգադիպություններ, որոնք յուրահատուկ երանգ են տալիս: Իսկ դժվար չէ՞ արդյոք ընտանիքով ղեկավարել մի կազմակերպություն:

— Դա միայն հեշտացնում է աշխատանքը, դարձնում այն ավելի հաճելի: Չնայած մենք տարբեր մասնագիտության տեր մարդիկ ենք, բայց միևնույն է, գործը այնքան հետաքրքիր է, որ մեզ միավորում է իր շուրջը: Բացի այդ, ուժ է տալիս այն, որ կողքիդ մի մարդ է, ում անսահման վստահում ես: Ի դեպ, պետք է նշեմ, որ «Մոնոդենտի» բուն ղեկավարությամբ զբաղվում է կինս՝ Նարինե Բագրատունին: Երբ նա ստանձնեց տնօրենի պարտականությունը, հոգսս թեթևացավ, և ես էլ ավելի խորացրեցի իմ գիտելիքները իմ մասնագիտության մեջ՝ ատամնատեխնիկից ուղղվածությունս փոխելով ստոմատոլոգ օրթոպեդի: Ինչպիսի՞ն է ձեր թիմը: — Աշխատակազմը բաղկացած է 5 հոգուց. ավագ ատամնատեխնիկ, երեք ատամնատեխնիկ (ատամնատեխնիկները զբաղվում են շարժական և անշարժ պրոթեզների պատրաստմամբ) և ես, որ հետևում եմ ողջ աշխատանքի էսթետիկական մասին: Աշխատանքիս բուն ուղղվածությունը օրթոպեդիան է, թեև ես նաև խորացնում եմ գիտելիքներս որպես խիրուրգ իմպլանտոլոգ: Ո՞րն է ձեր կոլեկտիվի հաջողության գրավականը: — Նախևառաջ այն, որ մենք շատ ջերմ, մարդկային և առողջ մթնոլորտում ենք աշխատում, որը և մեր լաբորատորիայի հաջողության գաղտնիքն է: Մենք ամեն ինչ անում ենք մեկ նպատակի համար՝ որպեսզի մարդկանց կարողանանք պարգևել բնական, գեղեցիկ և առողջ ժպիտ: Ի՞նչ ծրագրեր ունեք ապագայում: — Աստծո կամոք, մինչև տարվա ավարտը նպատակ ունեմ հիմնելու էսթետիկ կլինիկան, որը խորացված է լինելու ստոմատոլոգիայի և կոսմետոլոգիայի մեջ: Ձեր մասնագիտական տեսանկյունից, ո՞րն է երևանցիների ամենամեծ խնդիրը՝ կապված ատամների հետ: — Առաջին հերթին մարդկանց մոտ բացակայում է ճիշտ ժամանակին ստոմատոլոգին դիմելու սովորությունը: Մեզ մոտ, ցավոք, դա անում են միայն այն ժամանակ, երբ ցավը դառնում է անտանելի, իսկ խնդիրը՝ բավական խորացած: Քանի որ ես թերապևտ չեմ, այլ օրթոպետ եմ, ինձ դիմում են արդեն պրոթեզավորման համար: Եվ պետք է այս առիթն էլ օգտագործեմ և խորհուրդ տամ երևանցիներին հաճախակի, գոնե տարին մեկ անգամ այցելեք բժշկի՝ հետազոտվելու, որպեսզի ձեր դիմացինին միշտ պարգևեք բնական, գեղեցիկ և ճերմակ ժպիտ:

Վերջում չենք կարող չանդրադառնալ ձեր ազգանվանը…

— Այո, ես իսկապես Բագրատունիների իշխանական տոհմի ժառանգորդներից եմ, համապատասխան փաստաթղթերը բոլորովին վերջերս եմ ստացել ու այդպիսով նոր էջ եմ բացում շարունակելով Բագրատունիների տոհմի պատմությունը: Դա և՛ մեծ հպարտության առիթ է, և՛ հսկայական պատասխանատվություն, չէ՞ որ այդ զորեղ անունը պետք է բարձր պահեմ: Եվ ես մեծ սիրով ու հպարտությամբ այս ազգանունը կփոխանցեմ իմ զավակներին ու նրանց ժառանգներին:

Անի Գևորգյան / գովազդային

14 15

Մարտ-ապրիլ 2014

«Պանդոկ Երևան». ազգային խոհանոցը նորովի «Պանդոկ Երևան» ռեստորանային ցանցի բացման պահից ի վեր հիմնադիրները մեկ կարևոր նպատակ էին դրել իրենց առջև՝ ստեղծել ազգային խոհանոցը լավագույնս ներկայացնող ռեստորանային մի ցանց, որտեղ մատուցվող կերակրատեսակները կհիշեցնեին տնականը՝ թարմ և որակյալ: Իր գործունեության գրեթե տասը տարիների ընթացքում «Պանդոկ Երևանը» բազմիցս փաստել է, որ արժանի է դեռևս 2009 թվականին «Երևանի լավագույն ռեստորան-2009» ազգային մրցանակաբաշխության ժամանակ «Լավագույն հայկական խոհանոց» կոչվելու պատվին: Սակայն «Պանդոկ Երևանն» այսքանով կանգ առնել, իհարկե, չի պատրաստվում: «Ազգային խոհանոցը նորովի»՝ հենց այս կարգախոսով «Պանդոկ Երևան» ռեստորանային ցանցը շարունակում է անակնկալներ մատուցել հավատարիմ այցելուներին, նաև մայրաքաղաքի հյուրերին՝ առաջարկելով բոլորիս սիրելի և դարերի տևողությամբ ստուգված ու մեր օրերը հասած հայկական ավանդական կերակրատեսակներ, որոնք հանիրավի մոռացված կամ մոռացման եզրին են գտնվում: Օրերս Տերյան 91 հասցեում հաճախորդների առջև իր հյուրընկալ դռները կբացի թվով արդեն չորրորդ՝ յուրօրինակ ներքին հարդարմամբ աչքի ընկնող սրահներով ռեստորանը, որտեղ հենց հյուրերի աչքերի առջև տեղադրված թոնիրներում կթխվի հայկական ավանդական լավաշն ու գաթան: Պահպանելով «Պանդոկ Երևանի» լավագույն ավանդույթները՝ չորրորդ ռեստորանը նախորդներից թերևս կտարբերվի թարմացված ճաշացանկով, որն իր մեջ ամփոփելու է հին հայկական ավանդական խոհանոցի լավագույն նմուշները՝ նորովի մատուցված, ընդարձակ և ինքնատիպ սրահներով, ինչպես նաև Հայաստանում առաջին անգամ իրականացվող առցանց ռեստորանի գաղափարի ներմուծմամբ: Հարկ է նշել, որ առցանց ռեստորանի գաղափարը ոչ միայն ելնում է ժամանակակից աշխարհի տեխնոլոգիական նորամուծություններից հետ չմնալու ձգտումից, այլ նաև նպատակ ունի հեշտացնելու հաճախորդների գործը, որոնք շատ հաճախ պարզապես ժամանակ չեն ունենում ռեստորան այցելելու, նախօրոք պատվիրելու կամ տեղյակ չեն ճաշացանկին: Այսօր արդեն «Պանդոկ Երևանի» պաշտոնական կայքում՝ www.pandokyerevan.com, կարելի է իրականացնել առցանց (օնլայն) պատվերներ՝ առանց համակարգչից հեռանալու: Սոցիալական կայքի սկզբունքով հնարավոր է ստեղծել սեփական էջն ու առցանց «գցել» վիրտուալ սեղանը՝ ստանալով նախահաշվարկն ու պատվերի լիարժեք պատկերը մատուցվելիք ուտեստների նկարների տեսքով: Հայաստանի տարբեր գյուղերից ներմուծված էկոլոգիապես մաքուր սննդամթերք, գնի, որակի և սպասարկման հիանալի համադրությամբ ստեղծված մի միջավայր, ավանդական հայկական և կովկասյան խոհանոցի լավագույն նմուշներ, անկաշկանդ ու գեղեցիկ մթնոլորտ, հայկական ազգային երաժշտություն՝ այս հասկացությունները սկզբունքային են «Պանդոկ Երևան» ռեստորանային ցանցի հիմնադիրների համար և վաղուց կազմում են անձնակազմի առօրյա աշխատանքային գործունեության առանցքային մասը: Հնի և նորի խաչմերուկներում տեղավորված մեր քաղաքում հնարավոր չէր անգամ պատկերացնել ավելի լավ մի վայր, քան «Պանդոկ Երևանն» է, որը մեծապես տարված է հայկական ավանդական խոհարարական արվեստում նորը ստեղծելու գաղափարով, սակայն հինը պահպանելու և գալիք սերունդներին լավագույնս ներկայացնելու պայմանով: Այսպիսով, «Պանդոկ Երևանը» սպասում է ձեզ իր հին ու նոր (այդ թվում և վիրտուալ) հասցեներում:

Լենա Գևորգյան / գովազդային

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Խոշոր պլան

Տարբերություն կա՛ «Երևան Փրոդաքշնսի» տնօրեն Էդուարդ Այանյանը բացատրում է, թե ինչ է իրենից ներկայացնում «Երևան 2.0» նախագիծը, որով արդեն զբաղվում է ընկերությունը, պատասխանելով «հաճախ տրվող հարցերին»:

↑ Աշխատանքային քարտեզի վրա նշվում են «Ե2.0» գաղափարախոսությանն արդեն այսօր համապատասխանող օբյեկտները

Գրիգոր Եփրեմյան

լով ավելի ու ավելի է կորցնում իր ինքնորոշումը: Նրան անհրաժեշտ են թարմ մտքեր ու գաղափարներ, նոր բովանդակություն, խաղի կանոններ և մշակութային կողմնորոշիչներ: Եվ իհարկե, ոչ անտարբեր մարդկանց հանրություն, որը նոր տոն կտա քաղաքին: Առաջին տարբերակի Երևանը արդեն հնացել է, պետք է թարմացնել այն, ստեղծել տարբերություն, ստեղծել Երևան 2.0: Դա այն քաղաքն է լինելու, որտեղ հետաքրքիր է, հաճելի, ուրախ, որտեղ ուզում ես վերադառնալ, որտեղ հաճելի է հանգստանալ, որտեղ ուզում ես հրավիրել ընկերների, ապրել, աշխատել, երեխաներ մեծացնել: Արտասահմանցին էլ ուզում է այստեղ բնակարան ունենալ: Միևնույն ժամանակ այստեղ հարգում և պահպանում են ավանդույթները: Այստեղ կարելի է ժամանց կազմակերպել, նույնիսկ եթե չունես տեղացի ընկերներ: Երևան 2.0-ն բոլորովին նոր մթնոլորտ է, նոր տրամադրություն: Տրամադրություն, որի կարիքն այնքան ունենք այսօր: Ո՞րն է նոր նախագծի առաքելությունը: — «Երևան 2.0»-ն միավորող նախագիծ է: Վերջին անգամ հայության իրական միավորում տեղի է ունեցել Արցախյան ազատամարտի ժամանակ: 2015 թվականին Եղեռնի 100-ամյակը կդառնա իմաստների մասին խոսակցության ևս մեկ առիթ: Բայց ազգը պետք է միավորվի ոչ միայն ողբի օրերին, այլև ապագայի կառուցման նպատակով: Այդպես էր, երբ ստեղծվում էր Երևան 1.0-ն: Մենք էլ ունենք հնարավորություն

Գրիգոր Եփրեմյան

Այսօր բոլորը խոսում են այն մասին, որ «Երևան Փրոդաքշնսը» ինչ-որ նոր բան է սկսում: Ինչի՞ մասին է խոսքը: — Մենք ապրում ենք քաղաքում, որը սիրում ենք իներցիայով: Մենք փնտրում ենք նրա արժեքը անցյալում, հին տներում, շենքերի զարդաքանդակներում: Բայց մոռանում ենք, որ այդ ամենը ժամանակին նոր է եղել, որ ինչ-որ մեկը տարիներ առաջ ստեղծել է այն ամենը, ինչով մենք հիմա հպարտանում ենք: Իսկ մենք ինքներս ի՞նչ նոր ու արժեքավոր բան ենք ստեղծում: Ինչո՞վ են հպարտանալու մեզանից հետո: Երևանին նոր շունչ է հարկարվոր, նոր որակ: Եվ մենք այստեղ, «Երևան Փրոդաքշնսում» որոշեցինք, որ այլևս չենք սպասելու, և ինքներս հենց այսօր սկսելու ենք կերտել այդ նոր արժեքը, ստեղծել տարբերություն հնի ու նորի միջև: Այդ ամենը կոչվեց «Երևան 2.0»: Նոր նախագիծը հնի շարունակությու՞նն է, թե՞ բոլորովին նոր բան: — 2005-2013 թվականների ընթացքում «Երևան» նախագծի մեջ շատ ուժ ու եռանդ էր ներդրվել: Սփյուռքի համար մենք ստեղծում էինք «Երևան» ամսագիրը՝ ռուսերեն ու անգլերեն լեզուներով, որը կարողացավ բավական շատ մարդկանց համախմբել իր շուրջ, սակայն չկարողացավ առաջարկել լայնամասշտաբ, կառուցողական գաղափար: Գործնական քայլերը՝ մշակութային և քաղաքաշինական բարեգործական նախագծերը, ուշադրության կենտրոնում չէին և ինքնաբերաբար էին: Բացի այդ, դրանք ֆինանսավորում էին մեր բաժնետերերը, մինչդեռ անհրաժեշտ էր ներգրավել գործընթացի մեջ բոլոր հայերին: Մենք մեդիանախագիծ էինք, բայց մեդիան միայն գործիք է ավելի մեծ, լուրջ խնդիրների լուծման համար: Եվ այսօր մենք փոխում ենք ձևաչափը, անցնում ենք խոսքից գործի: Մեր մեդիա-հարթակները՝ «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրը և ImYerevan.com կայքը մեզ դրանում կօգնեն: Ի վերջո, ի՞նչ է «Երևան 2.0»-ն: — Երևանը, որում մենք ծնվել ենք, ստեղծվել է XX դարի առաջին կեսում ընկերների և էնտուզիաստների հանրության շնորհիվ՝ ճարտարապետների, նկարիչների, կոմպոզիտորների, հասարակական և քաղաքական գործիչների: Եթե խոսենք այսօրվա լեզվով, ապա դա հսկայական, ավելի քան հաջողված ստարտափ էր, սկսված ֆինանսական, կադրային, արդյունաբերական ռեսուրսների ծայրահեղ սղության պայմաններում: Այդուհանդերձ, ստեղծվեց նոր երկրի նոր մայրաքաղաք՝ ժամանակակից, մտածված, հետաքրքիր, նորաձև քաղաք, որը ձգտում էր դեպի ապագան: Երևանը դարձավ հայության միավորման և վերածննդի խորհրդանիշը: Իզուր չէ, որ այն նախագծել էին Ռուսաստանից և Ուկրաինայից եկած հայերը, իսկ բնակեցրին աշխարհի տարբեր ծայրերից եկածները: Դա հայկական Նյու Յորքն էր: Այդ Երևանը մենք պայմանականորեն կոչեցինք «Երևան 1.0», ինչպես դա անում են ծրագրավորողները: Վերջին տարիներին, սակայն, Երևանը գնա-

16 17

Մարտ-ապրիլ 2014

Ֆոտոլուր

↑ Ալեքսանդր Մյասնիկյան, Ալեքսանդր Թամանյան, Ալեքսանդր Սպենդիարյան, Մարտիրոս Սարյան, Ռոմանոս Մելիքյան, Ավետիք Իսահակյան՝ «Երևան 1.0»-ի կերտողները

Ֆոտոլուր

միավորելու հայերին նոր Երևանի շուրջ: Չէ՞ որ դա ոչ թե Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքն է, այլ բոլոր հայերի մայրաքաղաքը, հայկական աշխարհի կենտրոնը: Այդպես պետք է լինի: Դրանում է «Երևան 2.0»-ի իմաստը, որը պետք է դառնա ուղենիշ, ամուր ու կայուն առանցք: Որո՞նք են նախագծի հիմնական սկզբունքները: — Մենք, նախևառաջ, քաղաքականությունից դուրս ենք: Աշխատում ենք ցանկացած մեկի հետ, ով ցանկանում է և ով կարող է օգտակար լինել Երևանին: Քաղաքական և անձնական ամբիցիաները այդ ընթացքում պետք է մի կողմ դրվեն: Որո՞նք են նախագծի գործունեության հիմնական ուղղությունները: — Նոր որակի Երևանի ստեղծումը բարդ ու երկար գործընթաց է, քանի որ քաղաքը ոչ միայն միջավայր է, այլև այնտեղ ապրող մարդիկ են, այնտեղ գոյություն ունեցող գիտելիքներ: Այդ պատճառով մենք ընտրել ենք գործունեության մի քանի ուղղություններ՝ քաղաքային միջավայրի էսթետիկ փոփոխություն, համաշխարհային մակարդակի մշակութային նմուշների ստեղծում, կրթական նախագծերի և մշակութային, քաղաքաշինական, բիզնես, տեխնոլոգիական ծրագրերի իրականացում: Ո՞ւմ հետ է համագործակցելու նախագիծը: — Մենք համագործակցության համար բաց ենք բոլոր հետաքրքրված կազմակերպությունների հետ: Նմանատիպ նախագծի իրականացումը պահանջում է սերտ համագործակցություն ինչպես պետական կառույցների, այնպես էլ զանազան հիմնադրամների, միջազգային կազմակերպությունների, մասնավոր բիզնեսի հետ:

Ֆոտոլուր

Երեվանին անհրաժեշտ են թարմ գաղափարներ, նոր բովանդակություն, խաղի կանոններ, մշակութային կողմնորոշիչներ Եվ ոչ անտարբեր մարդկանց հանրություն, որը նոր տոն կտա քաղաքին: պետք է թարմացնել այն, ստեղծել տարբերություն, ստեղծել ԵրԵվան 2.0 Ո՞վ կարող է դառնալ նոր նախագծի մասնակիցը: — Թերևս ով ցանկանա: Բոլորը կարող են որևէ բան տալ Երևանին: Մի մասը՝ անձնական ժամանակը, որը նրանք պատրաստ են ծախսելու որպես կամավորական՝ քաղաքային նախագծերից մեկում: Մյուսները՝ գիտելիքներ ու փորձ, որոնք թույլ կտան դառնալ նախագծերից մեկի փորձագետ կամ խորհրդական: Կլինեն մարդիկ, ովքեր կկարողանան օգնել իրենց լայն կապերով կամ ֆինանսական և այլ միջոցներով: Կարճ ասած, եթե դու ուզում ես փոխել Երևանը, դու միշտ կարող ես մի բան առաջարկել քաղաքին: Ու հենց այդ պատճառով էլ մենք բաց ենք բոլորի համար: Արամի 80 հասցեում սկսում է աշխատել «Բնակարանը»՝ մի շատ հաճելի ու մտերմիկ վայր՝ հանդիպումների, աշխատանքի ու շփման համար: Սա շատ հաճելի ու իսկապես երևանյան մի տարածք է: Պարզապես եկեք մեզ մոտ կամ միացեք սոցցանցերի մեր խմբերին, դարձեք նոր Երևանի մասնիկը: Այսօր ամենքս կարող ենք դա անել և չարժե բաց թողնել հնարավորությունը:

→ Այսօր գոյություն ունեցող Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնն ու Կասկադը ապագայի Երևանի նմուշներից են

Սուրեն Մանվելյան

↑ Երևան 1.0-ի գլխավոր խորհրդանիշներից մեկի՝ Օպերայի կառուցումը

Էդուարդ Այանյան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Կարծիք

Ճանապարհ դեպի 2.0

«Երևան փրոդաքշնսը» սկսում է նոր նախագիծ՝ «Երևան 2.0»: Գաղափարը մեկն է՝ մայրաքաղաքի նոր, թարմ, ժամանակակից տարբերակի կերտում: Չափազանց լուրջ գործ է, իհարկե, բայց մենք չենք պատրաստվում այն իրագործել միայն սեփական ուժերով, այլ փորձելու ենք համախմբել դրա շուրջ Երևանի համար սրտացավ բոլոր մասնագետներին: Մոտ ապագայում այս ամենի մասին կխոսվի շատ ավելի մանրամասն, իսկ մինչ այդ մենք զրուցեցինք Երևանի կյանքում կարևոր դեր խաղացող մի շարք մարդկանց հետ և խնդրեցինք նրանց մեկնաբանել քաղաքում տիրող ներկայիս վիճակը և փոփոխությունների ճանապարհները:

18 19

Մարտ-ապրիլ 2014

Սամվել Մարտիրոսյան

Մեդիափորձագետ, մանկավարժ Ինչ ունենք Երևանը շատ խառը քաղաք է, քանի որ մի կողմից շատ հին է ու հայկական, մյուս կողմից՝ չի ունեցել անընդհատ զարգացում: Վառ ապացույց՝ մենք չունենք հին քաղաք: Որովհետև հայերի քաղաքները երևի թե ավելի շատ Թբիլիսին ու Բաքուն են եղել: Իհարկե, սա չի խանգարում այդ քաղաքների հիշողությունները բերել կպցնել Երևանին ու դարձնել մերը: Մյուս կողմից, եթե իրականում սիրեինք Երևանը, սենց չէինք այլանդակի: Խնդիրը միայն ինչոր շենք քանդել ու տեղը նորը կառուցելու մեջ չի՝ ավելի գլոբալ է: Կարծում եմ՝ մարդիկ այս քաղաքում ավելի շատ ունեն բնակարանային, քան քաղաքային զգացողություն: Այսինքն՝ քաղաքը ընկալվում է որպես բնակարանի տարածք: Բոլորիս համար մեր քաղաքը շատ կարևոր է, բոլորս սիրում ենք նրան, բայց բոլորը զբաղված են Երևանի՝ որպես քաղաք տեսքը փչացնելով: Քաղաքային մշակույթ մեզ մոտ այդպես էլ չի ձևավորվել, մնացել է հայաթային մակարդակի վրա: Էս դեպքում քաղաքապետարանը երևի շատ մեղավոր չի. ինքնաբուխ բաները մեզ մոտ քիչ են:

Ինչպես փոխենք Ես պատկերացնում եմ, որ նորմալ քաղաքը պետք է ունենա հատուկ տարածքներ՝ հանգստի, երեխաների համար, համերգներ անցկացնելու համար: Չնայած նման տեղեր էլի կան, բայց համաձայնեք, որ դրանք կրկին ինստիտուցիոնալ և բյուրոկրատական բնույթ ունեն, այսինքն՝ բացակայում է ինքնաբուխ երևույթը: Ես կարծում եմ, որ լավ կլինի դատարկ տեղեր ունենանք քաղաքում: Քաղաքը ձևավորում են ոչ թե շենքերը, այլ դատարկ տարածքները: Հենց այդ տարածքներն են թողնում, որ քաղաքը արյան պես հոսի: Իսկ արյունը քաղաքի մեջ մենք ենք, ու մենք հոսելու տեղ չունենք: Անելիքները նաև ոչ միայն Երևանին, այլ Հայաստանին են վերաբերում: Նախ պետք է խուսափենք կենտրոնացումից: Հայաստանում ամեն ինչ կենտրոնացած է Երևանում, իսկ Երևանում ամեն ինչ՝ կենտրոնում: Նստել սպասել, որ իշխանությունները մի բան կփոխեն, դա էլ հարցի լուծում չի: Անել կամ հաճախ չանելը պետք է սկսի ամեն մեկից:

Իսկ քաղաքում ի՞նչ ցույց տաս՝ մի հատ Կոնդ, մի հատ Արին-Բերդ, էլ ի՞նչ ցույց տաս: Մենք չունենք ինչ-որ մի բան, որ ցույց տանք: Միևնույն ժամանակ, մենք ունենք բացառիկ զիլ միջավայր: «Երևանի շրջապատ» գաղափարը ուրիշ ոչ մի տեղ չկա:

Ալբերտ Պողոսյան

Ձեռնարկատեր, Awesome Foundation Yerevan-ի հիմնադիր Ինչ ունենք Ես շատ լավ գիտեմ Բեռլինը և երբ համեմատում եմ Երևանի հետ, այն ավելի հետաքրքիր քաղաք ա: Խնդիրը նրանում ա, որ Բեռլինում օրինակ կարող ես գնալ այգի կամ ինչ-որ հին ու հետաքրքիր շինություն տեսնելու: Իսկ Երևանը միշտ թարմ քաղաք ա՝ երբեք չհնացող քաղաք: Չնայած չեն էլ թողնում, որ հնանա: Երբ իմ հյուրերը խնդրում են իրանց Երևանը ցույց տալ, ամենահետաքրքիր գաղափարը, որ գալիս ա՝ շրջել քաղաքի բոլոր նկարիչների արվեստանոցներով:

Ինչպե՞ս փոխենք Երևանն այլևս չի կարող նոր հեծանիվ հորինել: Մենք իրավիճակը կարող ենք շտկել միայն, եթե ունենանք մեզ հատուկ մարքեթինգ: Սովետի ժամանակ ասում էին, որ մենք հայտնի ենք մեր հյուրասիրությամբ: Հիմա նույնպես պիտի գտնել էնպիսի բաներ, որով Երևանը յուրահատուկ ա, որ բոլորը ձգտեն

Ինչն է խանգարում Քաղաքացին պետք է կարողանա ընկալել քաղաքը ինչով է տարբերվում շենքերի կույտից: Քաղաքը դեմք ունի, հոգի ունի, քիչ մարդ կա, որ սա զգում կամ պատկերացնում է, բայց հենց այս մարդիկ են քաղաք երևույթի կրողները: Մի շրջան կար, որ քաղաքային մշակույթը խտացել էր Պապլավոկում, Կազիրոկում ու Վետերոկում, բայց էդ ամեն ինչի մեջ էլ կար մի տեսակ դառնացած մելանխոլիայի հոգի: Այսօր կա սերնդափոխություն՝ քաղաքային մշակույթի կրողները ավելի շատ երիտասարդներն են, իսկ զարգացումը տեղի է ունենում սրճարաններում՝ սուրճի ու թեյի շուրջ: Գլխային, այսինքն՝ չոր հաշվապահական մտածելակերպով Երևանում թերությունները շատ-շատ են, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ մարդը միայն էդ գլխային հաշվարկներով չի ապրում, զգայականն էլ մեծ տեղ ունի: Հուսանք, որ նոր սերունդը կնպաստի նոր փոփոխությունների:

Ումից օրինակ վերցնենք Իմ սիրած քաղաքը Պրահան է, բայց ավաղ նրանից մենք օրինակ չենք կարող վերցնել: Այս քաղաքը հենց հակադրվում է Երևանին այն առումով, որ այնտեղ պահում ու բոլորովին այլ կերպ են վերաբերվում հնությանը: Մեզ մոտ գործում է հետևյալ սկզբունքը՝ եթե մեքենայիս մոխրամանը լցվել ա, ուրեմն մեքենաս պիտի փոխեմ: Երբ որ ինչ-որ բան ճաքում, փչանում ա, փոխանակ սարքեն՝ քանդում են, նորն են սարքում: Լավ կլինի օրինակ վերցնենք այնպիսի քաղաքներից, որոնք այդպես չեն վարվում: Հնի ու հնացածի մեջ տարբերություն կա:

դրան: Ինձ թվում ա՝ հենց սա մեզ պակասում ա: Պետք չեն մեծ ու ծանր նախագծեր, կարելի ա փոքր, բայց շատ հավես բաներ մտածել: Օրինակ՝ զիլ կլիներ, եթե կազմակերպեին շրջայցեր Կոնդով: Պետք ա կարողանանք մեր քաղաքային շերտերը ցույց տանք իրանց ողջ հմայքով: Ի՞նչն է խանգարում փոփոխությանը Փոփոխության համար պետք ա մոտեցում: Կարիք կա, որ բոլորը հասկանան, որ մենք առանց էդ փոփոխության էլ չենք կարող: Պիտի համախմբվենք ու ասենք, որ Երևանից չենք գնալու, ուզում ենք մեր քաղաքը ավելի լավը դարձնել: Առանց էդ մտածելակերպի, որ մենք կարող ենք լավ բան անել, չենք կարող գնալ առաջ: Ուրեմն պիտի վերջ տանք բողոքելուն ու սկսենք մի բան փոխել: Ո՞ր քաղաքներից օրինակ վերցնենք Չեմ կարող հստակ ասել, որ քաղաքներից օրինակ վերցնի Երևանը, քանի որ ամեն քաղաք իր յուրահատկությունն ունի: Չնայած Վարշավան լավ օրինակ

կարող է լինել: Այս քաղաքը պահել ա սովետականը, նաև այն հնությունները, որ եղել են մինչև այդ ու շատ գեղեցիկ էդ ամենը ներկայացնում ա:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Կարծիք

մշակույթի, առևտրի զարգացմանը. զբոսաշրջության հոսքը ենթադրում է մեծ գումարների մուտքը քաղաք, ինչն իր հերթին նպաստելու է, որպեսզի քաղաքն ավելի արագ զարգանա և դրա համար ավելի շատ ռեսուրսներ օգտագործի:

Վաձ Ղազարյան Դիզայներ

Ինչ ունենք Այսօր Երևանում ունենք պահպանված լավ շինությունների փոքր տոկոս և ունենք փոքր տոկոս զարգացած, ինտելեկտուալ մարդիկ ու նաև քիչ թվով շատ լավ արհեստավորներ: Ինչից սկսենք փոխել Եթե բիզնես-մոդուլի տեսանկյունից դիտարկենք մեր քաղաքը, ապա այն պետք է զբոսաշրջիկների մեծ հոսք ունենա: Դա իր հերթին կհանգեցնի վերնիսաժային

Ինչն է խանգարում Երևանը զարգացնելու ամենահիմնական խոչընդոտը հենց երևանցիների և քաղաքի տեսլականի պառակտվածության մեջ է: Եթե բոլորս միասնական լինենք քաղաքը ապրեցնելու միջոցների ու դրանց կիրառության հարցում, նույն կերպ մտածենք ու վերաբերվենք շատ ու շատ հարցերի, ապա սառույցը տեղից կշարժվի: Եթե մարդիկ, անկախ իրենց մասնագիտությունից, համախմբվեն այս կամ այն հարցի շուրջ, ապա ամեն ինչ կստացվի ու շատ ավելի արագ, քան կարելի է ենթադրել:

Ումից օրինակ վերցնել Թող լինի, օրինակ, Ստամբուլը, որը ոմանք դեռևս թյուրիմացաբար համարում են մահմեդական քաղաք, մինչդեռ այն արդեն լիիրավ մեգապոլիս է, որը կրում է ամենատարբեր կրոնների ու մշակույթների ժառանգությունը: Բայց չէ՞ որ քաղաքն այդ զարգացմանը ինքնուրույն չի հասել կամ միայն թուրքերի ջանքերով, պարզապես նրանք հասկացել են, թե որ հարցում ում օգնությանն ու փորձին կարելի է դիմել, որպեսզի գործն արվի ճիշտ և արդյունք բերի: Մենք էլ պետք է մեր մեծամտությունը մի կողմ դնենք ու Երևանը կենսունակ դարձնելու համար դիմենք այն մարդկանց կամ ընկերությունների օգնությանը, որոնք գիտեն, թե ինչը ինչպես է պետք անել:

գիծը չի համապատասխանում մի շարք ստանդարտների, դա ապրելու տեղ չի, որոշ շենքերի անգամ շտապօգնության կամ հրշեջ մեքենա չի կարող մոտենալ: Մեկ էլ կուզեմ, որպեսզի ապամոնտաժեն Ռոսիայի հարակից Լունապարկի կարուսելները, որոնք ձեռքի տակ ընկած մասերից են կառուցված ու ցանկացած պահի կարող են զոհերի պատճառ դառնալ:

հակառակը. մարդիկ չհարմարվեցին քաղաքին ու ինքնին փոխվելու տեղը սկսեցին փոխել քաղաքը:

Արսեն Կարապետյան

Ճարտարապետ, հրապարակախոս Ինչ ունենք Երևանն այսօր, միևնույն է, լավն է՝ իր պահպանած մասշտաբի շնորհիվ: Այն շարունակում է մնալ այնպիսի քաղաք, որտեղ կարելի է ընկերություն անել ու թափառել փողոցներով, կարծես հարմարեցված լինի դրա համար: Ինչ չունենք Մեր քաղաքին շատ են պակասում տարբեր ազգերն ու ընտանիքից առանձին, մենակ ապրող ջահելները: Ուրիշ պակասող բան, կարծում եմ, չկա: Որն է խնդիրը Ինձ թվում է՝ Երևանը մի պահ թույլ եղավ, և այն մարդիկ, որոնք չեն զգում քաղաքը, ավելի ուժեղ գտնվեցին, դրա համար էլ Երևանը կործանման է գնում: Եթե, օրինակ, մեկը գնում է Նյու Յորք, մի ամսից կա՛մ ինքնասպանության եզրին է հայտնվում, կա՛մ շարունակում է ապրել՝ ընդունելով այդ քաղաքի կյանքն ու ռիթմը: Երևանի դեպքում ստացվեց

20 21

Մարտ-ապրիլ 2014

Ումից օրինակ վերցնենք Երևանն ամենաշատը Հռոմին է նման, և եթե որևէ քաղաքից պետք է օրինակ վերցնենք, ապա դա Հռոմն է: Հռոմից պետք է սովորենք հարգել ու պահպանել այն պատմամշակութային ժառանգությունը, որը դեռ ունենք: Ընդ որում՝ այդ ժառանգությունը պետք է սովորենք դիտել ոչ թե որպես թանգարանային ցուցանմուշ, այլ միջավայր, որի մեջ կարելի է ապրել, որտեղ կարելի է, օրինակ, գնալ, նստել հարյուրամյա փողոցում ու սուրճ խմել կամ ուրիշ ինչ-որ բան անել, բայց ամենակարևորը՝ անել դա սիրելով:

Վահան Ստեփանյան

Լուսանկարիչ, PanArmenian Photo գործակալության համահիմնադիր նախագահ Ինչ ունենք Երևանն ինձ համար լավն է ինձ շրջապատող մարդկանցով ու այն բոլոր լավ բաները, որ ես տեսնում եմ՝ տեսնում եմ այդ մարդկանց մեջ կամ նրանց միջոցով: Մյուս լավ բանը, որ ես տեսնում եմ այստեղ, Երևանի չբացահայտված վայրերն են, որտեղ ես դեռ չեմ եղել: Ինչը փոխենք Նախևառաջ կուզեի, որպեսզի ավելի խելոք քաղաքապետարան ունենայինք, որովհետև քաղաքի խնդիրների մեծ մասը հենց այդ հաստատությունը պետք է լուծի: Խոսքը վերաբերում է թե՛ Փոքր կենտրոնում կառուցապատման սառեցմանը, թե՛ ընդհանուր քաղաքաշինական մարտավարության ու մոտեցման ձևավորմանը, որպեսզի ով որտեղ ուզի՝ շինարարություն չսկսի, թե՛ այգիների ու այլ կանաչ տարածքների շատացմանը: Կուզեի, որպեսզի չօգտագործված տարածքներ քաղաքում չմնային, որպեսզի յուրաքանչյուր տարածքն ունենար իր նպատակն ու օգտագործվեր հենց դրա համար: Շատ կուզեմ, որպեսզի Հյուսիսային պողոտան հիմնովին քանդվի և ոչ այն պատճառով, որ այն չի համապատասխանում իմ սուբյեկտիվ գեղագիտական ճաշակին: Մասնագետների 90%-ն են պնդել ու պնդում, որ նախա-

Ինչն է խանգարում փոփոխությանը Քաղաքի ավելի լավ լինելն անմիջականորեն կապված է քաղաքի ներսում ապրող մարդկանց հետ: Եթե այդ մարդկանց մեծամասնությունը մշտապես դժգոհ է՝ անկախ նրանից՝ լավ բան է արվում, թե վատ, քաղաքը դրանից չի փոխվի: Ումից օրինակ վերցնենք Ամեն քաղաքում էլ կան շատ բաներ, որ կարող ես հավանել, բայց այդ հավանած բաները մեծ մասամբ հենց տվյալ քաղաքի յուրահատկություններից են բխում: Միակ բանը, որ ցանկացած քաղաքում առաջնահերթ խնդիրների ցուցակում պետք է լինի, կանաչապատումն է, հնարավորինս շատ ծառերի ու կանաչ տարածքների ստեղծումը: Մնացած հարցերին դա գրեթե չի վերաբերում: Օրինակ՝ չի կարելի մտածել, որ Ամստերդամի գունավոր փոքրիկ շենքերը շատ լավն են ու բռնել Երևանի փողոցներից մեկում այդպիսի շենքեր շարել: Մենք պետք է մեր քաղաքի միջավայրից ելնելով փորձենք նոր բաներ ստեղծել ու ավելի գրավիչ դարձնել քաղաքը:

Նաիրա Մուրադյան

Նկարիչ անիմատոր, «Հայակ» ազգային կինոմրցանակի դափնեկիր Ինչ ունենք Երևանը միշտ արևով է եղել յուրահատուկ: Արևն այն միակ բանն է, որը չի փոխվել ու դժվար էլ փոխվի: Երևանում ես ընկերներիս եմ սիրում, որովհետև Երևանը հենց մարդիկ են, ոչ թե շենքն ու փողոցը:

Արմեն Օհանյան Գրող

Ինչ ունենք Ներկայիս Երևանը ջահել-ջահել մեռնող քաղաք է: Մեռնող է, քանի որ երևանցին լքում է իրեն, իսկ արտագաղթը ցանկացած բնակավայրի մահն է: Չնայած ծննդականով շատ ծեր է, բայց իրականում, թե առկա շենք ու շինությամբ նայենք, մի դարանոց քաղաքային կենսարգությամբ՝ ջահել քաղաք է: 20-ի վերջ ու 21-րդ դարասկզբին հիմնահատակ ավերվեց 19-րդ դարի ողջ Երևանը: Հիմա, դուք ասեք՝ 3 հազար տարեկան, ես ասեմ՝ 6, դրանից ինչ օգուտ: Ամեն դպրոցական գիտի, որ Երևանը հիմնադրել է Մենուայի որդի Արգիշտին սրանից 2795 տարի առաջ և կոչել քաղաքը Էրեբունի: Բայց Երևանի արվարձան Շենգավիթում մոտ 6 հազար տարվա վաղեմության բնակավայրի հետքեր էլ կան, էնպես որ հանգիստ կարելի է Երևանը համարել 6 հազար տարեկան: Դա կլինի ոչ թե էրեբունի-քար-Երևանը՝ իր Արաքս մորով ու Մասիս հորով, այլ Կատոն-ջուր-Երևանը, որ իր միջով հոսող «ծովագետի» հին անուններից է, իր Սևան մորով ու Արագած հորով: Անգամ 6 հազար տարեկան լինելն առավելություն չի, երբ կենտրոնով զբոսնելիս դու էլ չես տեսնում 100 տարին բոլորած և ոչ մի շենք, իսկ հազարամյակների պատմության վկայությունները՝ թանգարանում են, ոչ թե ոտատակ՝ ինչպես Աթենքում, կամ Հռոմում, կամ իր հնությամբ հպարտացող մեկ այլ ցանկացած մայրաքաղաքում: Արտերկրում՝ պատ-

Ինչը փոխել Հիմա ավելի շատ տեսնում եմ այն, ինչ կուզենայի քանդել՝ մի քանի շենք ու կառույց, որոնք, եթե իմ հայեցողությանը թողնեին, հաստատ կվերացնեի: Օրինակ՝ Օպերայի շենքը շրջապատող պարիսպը, իմ կարծիքով այն շատ է խանգարում: Կուզեի, որպեսզի մարդկանց միջև շփումը ավելանար, որպեսզի ավելի շատ հարթակներ լինեին, որտեղ մարդիկ կկարողանային միմյանց հետ հաղորդակցվել: Խոսքը սրճարանների մասին չէ. ինձ համար այդպիսի հարթակ է, օրինակ «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնը, որտեղ իմ ոլորտի բոլոր մարդկանց հետ հանդիպելու հնարավորություն եմ ստանում, որոշ առումով՝ «ՌեԱնիմանիա» փառատոնը, «Դալան» ցուցասրահը: Ես այդպես եմ տեսնում, ճանաչում այն մարդկանց, ովքեր իմ պես են մտածում:

մական բնակավայրի համբավ ունեցող ցանկացած քաղաքում, ձեզ ցույց կտան հին քաղաքը, որ սովորաբար կենտրոններում է, ասենք վատթարագույն դեպքում 18-19-րդ դարի շինություններով, ավելի վաղ շրջանի ինչ-որ պարսպով, ամրոցով, և այլն, հիմա, մենք ասում ենք՝ 3 հազար տարեկան, ու քաշվում մի կողմ, իսկ խեղճ զբոսաշրջիկը, եթե չգնա Էրեբունի կամ պատմության թանգարան, կմտածի՝ սուտ ենք ասում: Ուրեմն, շիտակ խոսենք, ինչ ունենք՝ Թամանյանի կիսատ երազն է: Երբ ինքը երազում էր 300 հազարանոց քաղաքի մասին ու ասում, որ էս սահմաններով Հայաստանին ավելի մեծ մայրաքաղաք պետք չի, շատերը ծիծաղում էին, իբր՝ էդքան մարդ որտեղից: Հիմա էդ երազանքը շահագործողները՝ Թամանյանի անունը տալով Հյուսիսային պողոտա կառուցեցին, սիրուն երազը վերածեցին իրական մղձավանջի, մինչդեռ եռահարկ կամ քառահարկ ճառագայթը՝ ջրառատ ու կանաչ՝ ծառուղիներով ու շատրվաններով կլիներ իսկապես կիսատ գործի ավարտը: Ուրեմն էսօր ունենք կիսատ-պռատ, աղավաղված երազ, իսկ գործնականում՝ ջահել-ջահել մեռնող քաղաք, ու ինչքան էլ դալան նախշենք, արհեստական ծիտ ու ծիծեռ շարենք քուչեքում, մեկ է՝ շունչը տեղը չենք բերի: Ինչ պիտի ունենանք Ուրեմն, քաղաքը մենակ շենք ու շինություն չի, այլ դրանք կենդանի պահող քաղաքացին, որի կենսակերպը քաղաքային է, որ օգտվում է քաղաքային տրանսպորտից, քաղաքային մշակույթ է ստեղծում, ասենք, գիշերային կյանքով է ապրում, որ հատուկ չի գավառական կենսակերպին: Քաղաք նշանակում է քաղաքային մշակույթ, ասենք՝ օպերա. որովհետև ոչ մի գյուղում չկա օպերա, քաղաքային տրանսպորտ, ասենք՝ մետրո, որովհետև ոչ մի գյուղում չկա մետրո, նշանակում է գիշեր-ցերեկ շարժ, եթե քաղաքը գիշերը քնում է, ուրեմն՝ գավառական է, իսկ մայրաքաղաքը, թե

Ինչն է խանգարում Ոչինչն էլ չի խանգարում, որպեսզի Երևանը մեզ համար ավելի լավը դարձնենք: Ես երբեք չեմ հավատացել, որ ամեն ինչ վերահսկվում է կամ ինչ-որ մեկից է կախված: Ժամանակը կանցնի, և ամեն ինչ կգա իր տեղը: Ումից օրինակ վերցնենք Երբ արտասահմանում եմ լինում, այնքան եմ կարոտում իմ քաղաքը, կարոտում եմ անգամ այն, ինչը չեմ սիրում: Ինձ պետք չի, որ Երևանում այստեղ կամ այնտեղ Փարիզի կտորներ լինեն, այստեղ այնքան լավ բաներ կան, որ չկան ոչ մի ուրիշ քաղաքում:

ամենամեծն է, իրավունք չունի քնել: Վաշինգթոնը կարող է քնի, որովհետև կողքը Նյու Յորք կա, Երևանը՝ չունի, որովհետև Երևանը երկրի կեսն է, կեսից էլ ավելին: Սրանք արտաքին նշաններ են, որոնցով դուք հեշտությամբ կողմնորոշվում եք, այլապես ճահճում էլ մեծ շարժ կա, բայց՝ ոչ քաղաքային: Մեր քաղքենին միշտ իրեն գեղցիներից տարբերելու համար ասում է՝ սրանց բերին լցրին, Երևանը արհեստականորեն դարձրին միլիոնանոց քաղաք, որ մետրո սարքեն ու քաղաքը գյուղ դարձրին: Սուտ: Քաղաքը չի սպանել գյուղը: Իմ տատն ու պապն էլ են եկել գյուղից, իրեն իսկական, հին, կամ հինգ աստղանի երևանցի համարողի ապուպապն էլ հաստատ եկվոր է, կամ եթե անգամ տեղաբնիկ է, դա առավելություն չի: Գյուղացին ինքն է ընտրել քաղաքակրթվելու ճանապարհը, որովհետև մարդ դառնալու մեր բանաձևը մեկն է եղել ու չի փոխվել առայսօր. «գնա քաղաք, կրթվի մարդ դարձի», երևան գալու միակ ձևն էլ՝ Երևան գալն էր: Հակառակը՝ քաղաքայինը հենց մետրոն է, որովհետև քաղաքը տեղով արագ շարժում է, չի կարող լինի առանց իրեն հատուկ տրանսպորտի: Մետրոն մեր առաջընթացի պատմությունն է. պլանավորում էին 38 կայարան, 10-ից ավել գիծ, ու հիմա, որ լսում եմ՝«Գարեգին Նժդեհ. վերջին կայարանն է», մազերս բիզ-բիզ են կանգնում, հասկանում եմ, որ էս կետում վերջանում է մեր քաղաքային առաջընթացի պատմությունը, ու խորհրդանշական առումով էլ՝ քաղաքակրթվելու գործընթացը:

Ումից օրինակ վերցնենք Պետք է ամեն ինչ անել, որ հոգեդարձ անենք Երևանը: Ջնջել-զրոյից-սկսելու սիրահարներն ասում են՝ կրկին փորձենք, նոր մայրաքաղաք, աշխարհագրորեն ավելի լավ տեղ, արդեն 13-րդը, թող սնահավատները խաչակնքվեն: Ես կողմնակից չեմ: Վաղվա երկհարկանի Հայաստանում պիտի վերացվի գյուղի ու քաղաքի տարբերությունը: Երևանը պիտի տարածվի: Ես էլ մեր տնից՝ Բարեկամությունից կնստեմ մետրոյի՝ ասենք կապույտ գիծ ու կիջնեմ Ապարանում, որ էնտեղի նորարարական արվեստի ցուցահանդեսը դիտեմ: Մենք հետ գնալու իրավունք չունենք, անգամ Մուհամեդը չի սպասում սարին, դե, եթե՝ մենք ենք մեր սարերը, ուրեմն պիտի գնանք մեր սարերին ընդառաջ, որ վաղվա Հրանտ Մաթևոսյանը մեծ գրող դառնալու, Երևան չգալով երևան գալու հնար ունենա: Բլուրների քաղաք է Երևանը, պիտի կանաչը պահենք ու շատացնենք, ջուրը շատացնենք: էսօրվա ճարտարապետությունը բնության հետ հաշտության պայմանագիր է կնքել, մենք պիտի հրաժարվենք երկնաքեր հավակնություններից, սա Դուբայը չի, պիտի մարդուն բակ ու տնամերձ տանք, և էս առումով մենք կարող ենք Լոսից օրինակ վերցնել: Լոսը Երևանի գլխավոր մրցակիցն է, արդեն թվով հավասարվում են Լոսում ու Երևանում ապրող հայերը, Թաթան երգում է՝ «Հոլիվուդում մենք խոսում ենք հայերեն, որովհետև Լոսի կեսը հայեր են», ու շատ չի չափազանցնում, ուրեմն մերոնք էնտեղ իրենց վատ չեն զգում, հայի երազած տունն էլ մի կամ երկու հարկանի առանձնատունն է: Քաղաքը պիտի տարածվի և սրա ամենահաջողված օրինակը Վահագնի թաղամասն է, ուր ապրելն ավելի հարմար է, քան Հյուսիսային պողոտայում, դա են վկայում երեկոյան վառվող լույսերը:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Կարծիք

Մելիք Կարապետյան

Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի ֆիլմերի բաժնի ղեկավար, AFG կինոծրագրի հիմնադիր Ինչ ունենք Երևանում ինձ դժգոհեցնում է այն փաստը, որ հետիոտնից կոպիտ ձևով վերցվել են մայթերը: Անկախ նրանից՝ մեծ, թե փոքր փողոց է, անհարմար է դարձել քայլել մայթերով՝ փոսեր, խանութներ, կառույցներ: Պակասել են ծառերը՝ իսկ Երևանը, լինելով շոգ քաղաք, մշտապես ունեցել է ծառերի ստվերի տակով քայլելու մշակույթը: Հետիոտնի համար չմտածված, բայց քաղաքաշինության տեսակետից մտածված այս մշակույթը կամաց-կամաց ոչնչանում է: Պետք է վերադառնալ ծառային Երևանին, չեմ ասում էլ այգիների ու կանաչ գոտիների մասին: Ես դեմ չեմ, որ այգիներում լինեն սրճարաններ, թեթև կառույցներ, բայց ոչ այն, ինչ տեսնում ենք այսօր՝ մեծ բացօթյա կայարաններ հիշեցնող տարածքներ: Փարպեցի-Թումանյան խաչմերուկում գտնվող գողտրիկ սրճարանը շատ ավելի սիրելի վայր է մարդկանց համար, քան մոտակա տարածքում գտնվող մեծ տարածքները, որոնք փչացնում են փողոցը: Նորակառույց քաոսից շատ էի նեղվում, բայց հետո տեսա Բաղրամյանի վրա գտնվող գրողների շենքի հետևի կառույցներն ու հասկացա, որ վիճակն այնքան է վատացել, որ քաոսը դարձել է հետաքրքիր: Մենք անցել ենք քաղաքաշինության մեջ ունեցած սահմանը՝ հասնելով աբսուրդին, սյուրին: Չգիտեմ ինչ կլինի 10-20 տարուց, հիմա հումորով եմ ընդունում այս քաոտիկ աբսուրդը:

Ինչ պետք է ունենանք Հայաստանում նոր է զարգանում հեծանիվ քշելու մշակույթը: Ինձ շատ է դուր գալիս հեծանիվ քշելու փարիզյան սովորությունը՝ ցանկացած կետում կարելի է վերցնել հեծանիվ և հետո թողնել հակառակ կողմում: Քաղաքը հոգ է տանում քաղաքացիների մասին, նաև էկոլոգիապես մաքուր է: Մենք դեռևս շատացնում ենք մեքենաների քանակը՝ հրաժարվելով նաև տրամվայներից՝ լավ որակի, գեղեցիկ գնացքներ տեղադրելու փոխարեն: Մետրոն էլ, այսօր, իր ֆունկցիան չի իրականացնում. եթե չավելանան քաղաքը միմյանց կապող գծեր, դա էլ կկործանվի: Մենք չունենք կինոթատրոններ, բայց ունենք փողոցներում տեղադրված գովազդի համար նախատեսված մեծ էկրաններ, որոնց վրա կարելի է մեկ րոպե տևողությամբ ֆիլմերի փառատոն անցկացնել: Դա կլիներ իրոք հետաքրքիր: Եթե միայն անտեսեք այն, որ այդ էկրանները միայն շեղում են վարորդներին: Ինչ անել Ճիշտ քաղաքականություն վարելու դեպքում ցանկացած վատ վիճակում գտնվող քաղաքը կարելի է բարելավել, օրինակ՝ մաքրելով բոլոր մայթերը զրոյական գծից առաջ անցած կառույցներից: Ծառերի վրա կանաչ լույսեր դնելով քաղաքը չի բարելավվի, ավելի լավ է դրա փոխարեն խնամվեն ու ջրվեն ծառերը, էլ չեմ ասում նոր ծառեր տնկվելու մասին: Գումար է ծախսվում և թեքահարթակներ պատրաստվում հաշմանդամների համար, թող քաղաքապետարանից որևէ մեկը սայլակով փորձի անցնել դրանց վրայով՝ ավելի լավ է չանել, քան այդ կերպ անել: Ինքս, առաջին հերթին, կսկսեի կադրային քաղաքականությունից: Ինչ-որ բան բարելավելու համար պետք է աշխատանքի հրավիրել այդ ոլորտում պրոֆեսիոնալ մարդկանց և հստակ պահանջներ դնել նրանց առջև: Հավատում եմ, որ մի ծաղկով կարող է գարուն գա: Մի հոգին կարող է ճիշտ թիմ հավաքել և շղթայաբար լուծել բոլոր հարցերը: Ումից օրինակ վերցնել Երևանը՝ զուտ չափերի առումով, շատ մարդկային է ու հենց դա եմ համարում մեր քաղաքի առավելություններից մեկը: Նամանավանդ, եթե ապրում ես կենտրոնում, ամեն ինչ մոտիկ է, հասանելի՝ բիզնեսը, աշխատանքը, մշակույթը: Ինչու եմ նշում դա, որովհետև արտասահմանում այդ ամենը առանձնացած է: Կարծում եմ, սա սխալ մշակույթ է. հինգ տարի Վաշինգթոնում եմ ապրել, այնտեղ արդեն փորձ է արվում բնակեցնել կենտրոնը, որովհետև բազմաթիվ գեղեցիկ շենքերի մեջ՝ 17:00-ից հետո մեռած տարածքի էր վերածվում: Էնպես որ լինում է, որ Նյու Յորքը պետք է Երևանից օրինակ վերցնի:

22 23

Մարտ-ապրիլ 2014

Արմեն Մարտիրոսյան

«Անտարես» հրատարակչության նախագահ Ինչ ունենք Թե Երևանում, թե Հայաստանում՝ գնահատում եմ մարդուն և նրա միտքը, բանը: Այսօր այդ բանը Երևանում չկա: Հիմա այլ արժեհամակարգ է՝ գնահատվում են շենքերը, խանութները, գործարանները: Ամեն ինչը անցողիկ է՝ բանն է մնայուն, հենց դրա պակասն է, որ դժգոհություն է առաջացնում ճարտարապետության, մթնոլորտի, առօրյայի հանդեպ: Երևանն ինձ համար Երվանդ Մանարյանն է, Լևոն Խեչոյանն է, Օհան Դուրյանն է, Վանո Սիրադեղյանն է, այն երևանցիներն են, որոնք տարբերում են մեր քաղաքը աշխարհի մնացած քաղաքներից, բացարձակ իմաստով աղոթք ասող մարդն է այն պետական այրն է, որ չի քծնում, այնքան գրագետ է ու ազնիվ, որ իր ղեկավարը ամաչում է հանցավոր մտքեր արտահայտելուց: Երևանը ցանկացած տիպի հյուրի, ազգերի նկատմամբ հանդուրժողն է, ով չի վախենում այլախոհներից, համասեռականներից, եհովայի վկաներից, որովհետև նա հզոր է: Երևանը այն մարդն է, ում մտքով չի անցնի, որ այժմեական հերոս չունենք, ու ինքն իրեն հերոս չի անվանի, այլ այսօրվա գրականությունից, արվեստից, երաժշտությունից կգտնի համապատասխան կերպար, այսօրվա Աշոտը, Արմենը, Վազգենը ինչո՞վ են պակաս: Այսոր ամեն ինչ էլ կա՝ պարզապես բացենք մեր աչքերն ու տեսնենք: Որն է խնդիրը Երբ գյուղից մարդ է գալիս Երևան ու չի ընդունում մայրաքաղաքի օրենքները, կանոնները, այն դեպքում, երբ քաղաքացին ընդունում է գյուղի ադաթը, բերում է նրան, որ Երևանը նվազեցրել է իր արժեհամակարգը: Ուրբանը ժամանակի արժևորման խնդիր է դնում: Ցանկացած քաղաք՝ ժամանակ է, իսկ Երևանը, երբեմն, դիտվում է որպես տարածություն: Երբ գյուղացին կամ ծայրամասից որևէ մեկը մայրաքաղաքում տարածք է զավթում, ու շինարարություն է ընթանում այնտեղ, որ կարող էր հանգստավայր լինել, հասկանում ես, որ արժեհամակարգ կորցրեցիր և ժամանակից անցար տարածություն: Ցավում եմ, որ ժամանակը չի գնահատվում:

Երբ մոսկվացի, կամ նյույորքցի ընկերներիս հետ զրուցում եմ, նրանք այնքան արագ են խոսում, որ չեմ հասկանում ընկալել: Մեծ քաղաքները թելադրում են իրենց կանոնները՝ երևանցին պիտի սկսի ավելի արագ խոսել, քան օշականցին: Դա երևանցու առավելությունը կամ օշականցու թերությունը չէ՝ դա քաղաքի կանոնն է: Արդյունքը այն է, երբ որևէ բանից ստացված գումարը տրանսֆորմացվում է արժեքի, իսկ արժեքն էլ իր ծիլերն է տալիս, որ հայերը դառնան հայաստանցի՝ մեծատառով քաղաքացի: Աշխարհահռչակ տիեզերքի մասնագետ, գիտնական Վիկտոր Համբարձումյանի կտակը վերաբերվում էր լեզվի պահպանությանը: Լեզուն՝ տեխնոլոգիա է, ինքնապահպանման խնդիր: Գործընկերներիցս լսում եմ նախադասություններ՝ կեսը անգլերեն, կեսը ռուսերեն, ի՞նչ տարբերություն: Մյուս կողմից էլ՝ Զավեն Բոյաջյանը թարգմանում է «Վարդի անունը» վեպը՝ հարստացնելով հայոց լեզուն մոտ 2000 բառով: Հենց նրա նմաններն են բյուրեղացնում միտքն ու նպաստում վաղվա օրվա զարգացմանը՝ վերադարձանք մարդու և նրա մտքի արժեքին: Երբ մասիվցին գալիս է կենտրոն, ասում է՝ «Իջնեմ քաղաք»: Բայց գուցե կենտրոնը հենց Մասիվում է, կամ Դիլիջանում: «Անտարեսը» գտնվում է «Նաիրի» կինոթատրոնի հարևանությամբ, սա կենտրոն է, ինձ հիմա զանգահարում է «Փրինթ Ինֆո» ընկերությունից Արամը Մեհրաբյան, նա Չարբախում է, դա էլ կենտրոն է՝ Երևանը կա: Կենտրոնն այնտեղ է, որտեղ դու ես և եթե հավատաս դրան, իսկապես այդպես էլ կլինի: Երևանի աղետը աղբի քանակը չէ, աղբարկղից սնվող ունենալն է, գրադարանավարի՝ ամենից ցածր աշխատավարձ ունենալն է, գիրք չկարդացող, ճանաչողությունը զարգացնող խաղալիքով չխաղացող երեխայի ծնողն է՝ բանի պակաս կա Երևանում:

Նվարդ Երկանյան,

Արվեստագետ, ԱԺԶ արվեստի տարածքի համահիմնադիր Ինչ ունենք Շատ դժվար է հավատարմորեն սիրել Երևանը, երբ այն տարեցտարի անճանաչելի է դառնում՝ կորցնելով թե՛ իր ճարտարապետական կերպարը, թե՛ յուրահատուկ ջերմ մթնոլորտը. այն, ինչ լավն է, ու այն, ինչ ես սիրում եմ, այն ամենն է, ինչ դեռ չեն քանդել, բայց վստահ եմ, որ կքանդեն, եթե երկրում ոչինչ չփոխվի, և շարունակեն գերակշռել գռեհիկ մոտեցումներն ու արժեքները:

Վրեժ Քասունի

Նկարիչ, անիմատոր, ՌեԱնիմանիա փառատոնի հիմնադիր Ինչ ունենք Արդեն 15 տարի է, ինչ այստեղ եմ ապրում և մշտապես իմ ծննդավայրի՝ Հալեպի հետ համեմատելով եմ գնահատում Երևանը: Եթե Հալեպն ինձ համար մի փոքրիկ համայնք էր, որի շրջանակում որևէ գործունեություն ծավալելը այնքան էլ հեշտ բան չէր, ապա Երևանը, լինելով մայրաքաղաք, շատ ավելի մեծ դաշտ դարձավ ինձ համար:

Ինչ չունենք Կուզեի, որ Երևանը, ավելի շուտ՝ իր քաղաքացիները չկորցնեն քաղաքային արժեքները, գնահատեն քաղաքի պատմությունն ու մշակույթը և ընդվզեն, երբ ինչ-որ մեկը փորձի այդ արժեքներին դեմ գնալ, երբ անտեսի մշակութային կարևորությունը և առաջնայինը համարի իր տնտեսական շահը: Երբ անհետանում է քաղաքային կյանքի ինչ-որ բաղադրիչ, օրինակ՝ ամառային կինոդահլիճը բարձիթողի վիճակում է հայտնվում, մենք կորցնում ենք կամ վտանգվում է ոչ միայն այդ շենքը, այդ հուշարձանը, այլ նաև այն ֆունկցիան, որը դա կրում էր, դադարում է գոյություն ունենալ՝ բացօթյա կինոդիտումը մեծ դահլիճում: Իսկ դա Երևանի քաղաքային կյանքի մի մասն է:

րը աշխատեին անաչառ և ունենային ուժ օլիգարխների հանդեպ, ապա Հայաստանում երբեք չէր այլանդակվի Փակ շուկան, երբեք չէր առաջանա կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճի խնդիրը, շենքերի վրա քաղցկեղի պես չէին աճի կցակառույցներ և այլն: Ումից օրինակ վերցնել Կան բազում օրինակներ, թե ինչպես է պահպանվում քաղաքի պատմությունը և դրա հետ մեկտեղ նախագծվում, կառուցվում նոր քաղաք՝ նոր կյանքով և նոր արժեքներով: Որպեսզի չգնանք հեռու, կարող ենք տեսնել Թիֆլիսի օրինակը, որը, իհարկե, ունի իր խնդիրները և միշտ չէ, որ օրինակելի է: Բայց, համենայն դեպս, քաղաքային իշխանությունների մոտեցումը հինը պահպանելն է, հինը օգտագործելը: Եվ նույնիսկ եթե հիմա դա լավ չի արվում, ապա նրանք առնվազն հնարավորություն ունեն ապագայում ուղղելու սխալները: Մենք մեր սխալները այլևս երբեք չենք կարողանա ուղղել:

Ինչպես փոխել Սահմանադրական և օրենսդրական կարգի հաստատումը միայն կարող է օգնել հաղթահարել Երևանում տեղի ունեցող ավերածությունները: Եթե Հայաստանում գործեր Սահմանադրություն, եթե օրենսդրական մարմիննե-

Ինչը փոխել Շատ կուզենայի փոխել երևանցիների վերաբերմունքը միմյանց և քաղաքի հանդեպ: Երևանցիները շատ անհանդուրժող են: Օրինակ, երբ կինն ու տղամարդը սկսում են միասին ապրել, որքան էլ միմյանց սիրեն, տարբեր խնդիրների առաջ են կանգնում, որոնք փորձում են փոխզիջումների միջոցով լուծել: Մինչդեռ այս քաղաքի բնակիչները Երևանը սիրելով հանդերձ նրա հետ երբեմն լեզու չեն գտնում, չեն ընդունում կամ չեն հանդուրժում: Կուզենայի նաև փոխել այն կարծրատիպը, թե Երևանը լայն հնարավորությունների հարթակ է: Բնավ: Երևանը ունի պարարտ հող, որի վրա մեզանից յուրաքանչյուրը կարող է ստեղծել հնարավորություններ, բայց այդ ճանապարհը դյուրին չէ:

Ումից օրինակ վերցնել Աշխարհի շատ քաղաքներում միշտ էլ կարելի է գտնել տարբեր երևույթներ, արժանիքներ, որոնք կուզենայինք, որպեսզի Երևանում էլ լինեին: Երբ մի բան շատ եմ հավանում և անպայման ուզում եմ, որպեսզի դա Երևանում էլ լինի, վերջնական արդյունքում ինքս եմ նախաձեռնում: Այդպես էր, որ հիմնեցի «ՌեԱնիմանիան», որովհետև նախանձելի էր, որ իմ այցելած շատ քաղաքներում կար անիմացիոն փառատոն, իսկ մենք չունեինք: Կուզենայի

նաև, որպեսզի գեղանկարչությունը ցուցահանդեսային միջավայրից մի մակարդակ էլ բարձրանար: Մի մեծ ցանկություն էլ ունեմ՝ որպեսզի Երևանում վերականգնվի երգիծանկարչության մշակույթը: Անգամ մեր հարևան Ստամբուլում կամ Թեհրանում, որոնք պահպանողական երկրների գլխավոր քաղաքներից են, քաղաքական երգիծանկարչությունն ամենաբարձր մակարդակում է, և Երևանը կարող է բոլորովին էլ չզիջել այդ քաղաքներին:

Նե Թադևոսյան, Լենա Գևորգյան, Անի Սմբատի Առնոս Մարտիորոսյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, Սոնա Քոչարյան, Սուրեն Մանվելյան, Մարիամ Լորեցյան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Նախագիծ

Չկառուցված ապագա Ցանկացած քաղաքի զարգացման գրավականներից մեկը ճիշտ, արդիական ճարտարապետությունն է: Սակայն, ինչպես հայտնի է, շատ ավելի շատ հետաքրքիր նախագծեր այդպես էլ մնում են թղթի վրա, քան կյանքի են կոչվում: Մենք ընտրեցինք այդպիսի չորս նախագծեր, որոնք՝ իրականացման դեպքում, մեր կարծիքով, մեծապես կնպաստեին Երևանի 2.0 տարբերակի կայացմանը: Ինչ իմանաս, գուցե այդպես էլ լինի:

Արմինե Անդրեասյան

Մշակույթի չշենքը 2011-ի նոյեմբերին Երևանի քաղաքապետարանում քննարկվում էր Վիեննայում բնակվող իրանցի ճարտարապետ Արյան Շահաբիանի նախագծի իրականացումը մայրաքաղաքի սրտում: Այդ նախագծով ենթադրվում էր 50-հարկանի երկնաքեր՝ Persia tower կառուցել «Մոսկվա» կինոթատրոնի և «Գոլդեն թուլիփ» հյուրանոցի հարևանությամբ։ Աշտարակը ներառելու էր բիզնես կենտրոն, հյուրանոց և բնակարաններ: Բարեբախտաբար, բազմաթիվ բողոքների արդյունքում քաղաքի կենտրոնում ևս մեկ բարձրահարկ աշտարակի կառուցման սպառնալիքը վերացավ: 2012-ին ճարտարապետ Միսաք Խոստիկյանի ղեկավարությամբ իր ավարտական աշխատանքում այդ տարածքի նոր լուծում առաջարկեց Երևանի ճարտարապետության և շինարարության համալսարանի ուսանողուհի Արմինե Անդրեասյանը: «Երբ որոշում էի, թե ինչ նախագիծ պետք է պատրաստեմ՝ որպես ավարտական աշխատանք,

24 25

Մարտ-ապրիլ 2014

համոզմունք ունեի, որ Ազգային պատկերասրահի շենքը տեղ չունի Հանրապետության հրապարակում, որն իր նշանակությամբ ի սկզբանե Թամանյանի կողմից նախագծվել է որպես վարչական կենտրոն: Մյուս կողմից՝ ինձ համար հետաքրքիր տարածք էր Նկարիչների միության շենքի ու «Մոսկվա» կինոթատրոնի հարակից տարածքն ու ԱՕԿՍ-ի շենքի հետնամասի հատվածը, որը քիչ վերև բացվում է դեպի Աբովյան փողոց: Բայց քանի որ նշածս տարածքներն առանձնապես ընդարձակ չէին, այդտեղ ծանրակշիռ շենքի նախագծումն ուղղակի բացառվում էր, այնպես որ սկզբունքներից մեկը, որով ես առաջնորդվում էի, այն էր, որ նախագիծս՝ որպես այդպիսին, չպետք է լինի շենք», — պատմում է Արմինեն և շեշտում, որ նախագծի գործառույթներից մեկը պետք է լիներ հենց պատկերասրահի հավաքածուի պահպանությունն ու ցուցադրումը, որպեսզի պատկերասրահի շենքը հնարավոր լիներ ապամոնտաժել կամ այլ վայրում վերակառուցել:

↓ Այսպիսին կարող է դառնալ կինո «Մոսկվայի» և Նկարիչների միության շենքին հարող տարածքը

Կենտրոնի ողնաշարը

Վիզուալ մշակույթի կենտրոնը՝ բաղկացած Աբովյան փողոցի երկու մայթերին դասավորված և գետնանցումով միմյանց հետ կապվող շինություններից, իրենից ներկայացնում էր տարբեր բարձրության ծավալներ, որոնք դասավորված էին առանցքի՝ մետաղական «ողնաշարի» շուրջ: «Ընդ որում, այդ ողնաշարն ուղիղ գծով սխալ համարեցի կառուցել, որովհետև այն ճնշող, թելադրող, որոշ առումով՝ տոտալիտար որակ կստանար, այնպես որ ողնաշարն էլ իր հերթին ամենատարբեր հատվածներում ճկվում ու թեքվում էր: Հարկայնության մասին դժվար է խոսել հենց այն պատճառով, որ յուրաքանչյուր սրահի չափսերը տարբեր են, բայց ինձ համար կարևոր էր պահել քաղաքի այդ հատվածում եղած համաչափությունները», — նշում է ապագա ճարտարապետը: Նրա համոզմամբ՝ նախագիծը չպետք է որևէ կերպ ճնշեր կինոթատրոնը, Նկարիչների միության, հյուրանոցի շենքը կամ գերազանցեր դրանց բարձրությունը: Բացի այդ, դեպի փողոց նայող հատվածներում փորձել էր առաջնորդվել այդ շենքերի ճակատային ձևավորման սկզբունքներով, որպեսզի ընդհանուր հորինվածքը ներդաշնակ դիտվի:

Անընդհատ շարժում

Վերադառնալով նախագծման վայրի ոչ լայն հնարավորություններին՝ Արմինեն նշում է, որ հենց այդ հիմնական պատճառով է, որ նախագծում գրեթե աստիճաններ չեն օգտագործվել: «Երևանը հանրային տարածքների լուրջ պակաս ունի, այնպես որ սրահից սրահ անցումները տարբեր մակարդակներում հիմնականում պանդուսների միջոցով էի նախատեսել, բացառությամբ անվտանգության նկատառումներով կառուցվող աստիճաններից: Նման անցումների շնորհիվ հետիոտների հոսքն այդ տարածքով ընթանալիս չի ընդհատվում և չի խցանվում, իսկ դրա հետ մեկտեղ նրանք հնարավորություն են ստանում առնչվելու արվեստի հետ»,- բացատրում է նա:

Հանրայինը՝ հանրությանը

Հիմնական և ժամանակավոր ցուցադրությունների համար նախատեսված ցուցասրահներից բացի, որտեղ առանձին տեղ էր հատկացվելու ժամանակակից արվեստին, կենտրոնը ներառում էր նաև երկու նիստերի դահլիճ ԱՕԿՍ-ի շենքի մայթին, իսկ մյուս մայթին՝ կարծես շարունակելով և երկխոսելով կինոթատրոնի ամառային դահլիճի հետ, ևս կինոդիտումների ու այլ ցուցադրությունների համար նախատեսված բացօթյա դահլիճներ ու հանգստանալու համար նախատեսված հարթակներ: Կենտրոնը ունենալու էր նաև գրադարան՝ իր ընթերցասրահով, դասախոսությունների և արվեստի հետ կապված այլ միջոցառումների համար նախատեսված սրահներ, իսկ մայթերը միմյանց կապող գետնանցումի պատերը տրամադրվելու էին գրաֆիտիների համար: Արմինեի խոսքով, առհասարակ, իր համար կարևոր էր, որպեսզի այդ շինությունները ոչ թե կոնկրետ ինչ-որ մեկին պատկանեին, այլ օգտագործվեին արվեստով հետաքրքրված, արվեստ քարոզող և ուսուցանող մարդկանց կողմից, որպեսզի այն ոչ միայն տարածքի առումով լիներ հանրային, այլև բնույթով, բովանդակությամբ ու գործառույթներով:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Նախագիծ

Կուկուռուզնիկի բարձունքում

«ԱՐԽկոոպ» ճարտարապետական արվեստանոց

2006-ին Երևանը կորցրեց իր խորհրդանիշ և սովետական մոդեռնիզմի փայլուն կատարումներից մեկը՝ Երիտասարդական պալատը, որ երևանցիների մեջ ավելի հայտնի էր որպես «կրծած կուկուռուզ» կամ «կուկուռուզնիկ»: Կառույցը քանդվեց՝ առանց փոխարինող նախագծի գոյության, քանդվեց անվերադարձ և միայն նոստալգիկ հիշողությունների արդյունքն է, որ ամեն անգամ Մոնումենտից իջնելիս թվում է՝ ուր որ է կտեսնես այդ սպիտակ աշտարակը: 2009-ի դեկտեմբերին նախկին Երիտասարդական պալատի վայրում կազմակերպվեց բաց միջազգային մրցույթ՝ Intercontinental հյուրանոցային համալիրով միջազգային բիզնես-կենտրոնի ճարտարապետական հայեցակարգի մշակման համար: Մրցույթին մասնակցում էին 1145 ճարտարապետներ Հայաստանից, Ռուսաստանից, ԱՄՆ-ից, Ֆրանսիայից, Հունաստանից, Իսպանիայից, Իտալիայից, Գերմանիայից, Ճապոնիայից և այլ շուրջ 70 երկրներից՝ ներկայացնելով մոտ 300 նախագիծ: Ընդ որում՝ մրցույթի հիմնական պայմաններից մեկն այն էր, որ համալիրը պետք է նկատելի լինի քաղաքի բոլոր հատվածներից: 2010-ի հունվարի վերջին մրցույթի արդյունքներն ամփոփվեցին. նախագծերից ոչ մեկը չարժանացավ առաջին մրցանակի, իսկ նախկին պալատի տեղը մինչ օրս շարունակում է մնալ դափ-դատարկ: Հայտարարված մրցույթին Հայաստանից մասնակցում էր «ԱՐԽկոոպ» ճարտարապետական արվեստանոցը: Գարեգին Եղոյանը՝ արվեստանոցի տնօրենն ու գլխավոր ճարտարապետը, նշում է, որ Երիտասարդական պալատը Երևանի գլխավոր խորհրդանիշներից մեկն էր, և դրա փոխարեն նոր նախագիծ առաջարկելիս կարևոր էր, որպեսզի այդ նորն էլ խորհրդանշական լինի կամ առնվազն չջնջի նախորդի մասին երևանցիների ունեցած հիշողությունն ու այդ վայրի նշանակությունը քաղաքի համար:

Կապը քաղաքի հետ

«Մեր առջև դրված էր կոնկրետ առաջադրանք՝ նախագծել հյուրանոցային համալիր և վերաիմաստավորել այս կարևորագույն քաղաքաշինական հանգույցը: Կարևոր հանգամանք էր այն, որ մենք գործ ունեինք երկրի մայրաքաղաքի հետ և չէինք կարող անտեսել Երևանի քաղաքաշինական ելակետերը՝ Արարատ լեռը, Արարատյան դաշտավայ-

26 27

Մարտ-ապրիլ 2014

րը, նախագծման վայրից դեպի քաղաքը բացվող համայնապատկերն ու այդ վայրում հատվող քաղաքաշինական առանցքները, մասնավորապես՝ Տերյան և Աբովյան փողոցները», — շեշտում է ճարտարապետը:

Քաղաքը հսկող աչքը

Անդրադառնալով նախագծի հորինվածքային առանձնահատկություններին՝ Եղոյանը պատմում է, որ արվեստանոցի ճարտարապետները միտք ունեին Աբովյան փողոցին շարունակություն տալ ընդհուպ մինչև համալիրի կառուցման բլուրը, ինչի համար յուրօրինակ աստիճանավոր մուտք էին նախագծել, որպեսզի փողոցի գիծը չընդհատվեր: «Իսկ առհասարակ նպատակ ունեինք ոչ թե պարզապես շենք տեղադրել այդ տարածքում, այլ ստանալ յուրօրինակ միջավայրով «միջնաբերդ» Երևանի կենտրոնում՝ այնպես, որ համալիրի ֆունկցիոնալ բաղկացուցիչներից յուրաքանչյուրը՝ լիներ դա հյուրանոցը, բիզնես-կենտրոնը կամ բնակելի հատվածը, միմյանց հետ կապված էին և մեկ ամբողջություն էին դառնում: Այդպես հյուրանոցը բաղկացած էր երկու շենքերից, որոնք, կարծես, յուրօրինակ մուտքն էին կազմում դեպի համալիրի հրապարակ: Իսկ շենքերից մեկը հսկայական մետաղե ֆերմայով կապվում էր բնակելի կառույցի հետ: «Ֆերման ապակեպատ էր և էլիպսաձև՝ հեռվից հիշեցնելով հսկայական ոճավորված աչք, որի միջով, ինչպես պատուհանից, կարելի էր նայել քաղաքին», — նկարագրում է ճարտարապետը:

Կանաչն ու տուֆը

Մյուս կողմից՝ համալիրում նախատեսվող բնակելի հատվածը գործարար, վարչական և հյուրանոցային հատվածից առանձնացվել էր լանդշաֆտային ճարտարապետության միջոցով: Վերջինիս կիրառման արդյունքում արվեստանոցը ստացել էր ճեմուղիներ, զբոսնելու տարածություններ, իսկ մյուս կողմից՝ ոչ միայն չէր նախատեսվում եղած կանաչ տարածքների կորուստ, այլև հավելյալ կանաչապատման հնարավորություններ էին ընձեռվում: Բնակելի հարթակները խառը դասավորությամբ հավաքվել էին մեկ առանցքի շուրջ և միասնական դարձել դրանք ամփոփող ապակե կաղապարի շնորհիվ: Բնակելի շենքը ճիշտ Տերյան փողոցի առանցքի շարունակության վրա էր,

իսկ Աբովյան փողոցից տեսարան էր բացվում դեպի հյուրանոցի շենքերից մեկը: Շինարարության համար նախատեսվում էր կիրառել Երևանի համար խորհրդանշական տուֆը՝ մեծ սալերով, քանի որ այն «իր որակով և գունային խաղով արդեն իսկ յուրօրինակ տեսք է հաղորդում շենքին», բետոնը՝ իր պլաստիկայի համար, մետաղը՝ իր հնարավորությունների համար և ապակին՝ իր թափանցիկության համար:

Գլխավոր պլան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Նախագիծ

Բեմը բեմից անցավ

Սարգիս Սարդարյան

Այս նախագծերը ժամանակին հավակնում էին Երևանի ամենաակտիվ հատվածները վերածել թատերական ներկայացումների ու խաղերի հարթակի, բայց մնացին թղթի վրա: Ճարտարապետ Սարգիս Սարդարյանի նախագծի ստեղծման դրդապատճառը 1987 թվականի Պրահայի կվադրիենալեն էր: Չորս տարին մեկ այդ փառատոնի շրջանակում ցուցադրվում են բեմարվեստի, բեմանկարչության, թատերական արվեստի հետ կապված նախագծեր, քննարկվում են թատրոնի ապագան և այլն: «Այդ տարի ցուցադրվելու համար հայտարարված նախագծերի մրցույթի թեման էր «Թատրոնը քաղաքային միջավայրում»: Եվ ես որպես աշխատելու տարածք ընտրել էի Օղակաձև այգու և Մաշտոցի պողոտայի հատման վայրը, որտեղ տեղակայված է նաև Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնը, «Նաիրի» կինոթատրոնը, իսկ քիչ ներքև՝ «Առագաստ» սրճարանը: Այն դերասանների, ռեժիսորների, երաժիշտների, ամենատարբեր արվեստագետների, իսկ գտնվելով ուսանողական թաղամասի կենտրոնում՝ նաև ուսանողության սիրած ժամանցային վայրերից մեկն էր», — պատմում է ճարտարապետը: Նախագծի գաղափարն այն էր, որպեսզի այդ հատվածը վերածվի տրանսֆորմացվող թատերական միջավայրի, որտեղ բեմն ու դեկորացիաները կփոփոխվեն բեմադրող նկարիչների և ռեժիսորների կամքով: Նա համարում էր, որ ավելի քան 2000 տարվա թատերական արվեստի պատմություն ունեցող երկրի մայրաքաղաքում վաղուց արդեն պետք է թատերական արվեստի կենտրոն ձևավորված լիներ. «Թատերական փողոցի իրականացումը պետք է ծառայեր տոնական շքերթների, զանգվածային թատերական երթերի կազմակերպման համար, թատրոնը պետք է դուրս գար շենքի պատերից, տարածվեր մայթերով ու փողոցներով, որպեսզի հանդիսատեսը դեռ շենք չմտած՝ արդեն ներկայացման մասնակիցը դառնար: Նախատեսվում էր Դրամատիկական թատրոնի հին շենքին կցել 650-տեղանոց նոր դահլիճ (այն ժամանակ թատրոնի շենքի վերակառուցման հարցն

արդեն դրված էր, մենք աշխատում էինք վերակառուցման նախագծի վրա, այնպես որ թեման հարազատ էր), ինչպես նաև Գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի տեղափոխումը նորաստեղծ Թատերական փողոցի հարակից տարածք: Այդպիսով ինստիտուտի ուսանողները, ապագա ռեժիսորներն ու դերասանները գործնական աշխատանքի հիանալի հարթակ էին ձեռք բերելու», — համոզված է նախագծի հեղինակը: Երիտասարդությանը հաղորդակից դարձնել արվեստին՝ սա էր նախագծի կարգախոսը: Թատերական փողոցը կարծես դիմավորում է դեպի կենտրոն շարժվող ուսանողների անկանոն խմբերին՝ ուղղելով նրանց ստեղծարարության խելամիտ ու գեղեցիկ հունը: Ստեղծագործ մտավորականությունն ազատ էր լինելու՝ այդ փողոցում կազմակերպելու ցուցահանդեսներ, համերգներ ու ներկայացումներ: Ընդ որում՝ գործողությունները կարող էին տեղի ունենալ գրեթե ամեն տեղ՝ փողոցում, աստիճանավանդակներին ու կախովի բեմական հարթակներին, ճակատային բեմերում, շենքերի տանիքներին և սրճարանի հարակից լճի վրա, որտեղ նույնպես հարթակ էր նախատեսվում կառուցել: Նախագիծը մրցույթում առաջին տեղը զբաղեցրեց և ևս 5 նախագծերի հետ միասին ցուցադրվեց Պրահայի կվադրիենալեում:

16 տարի անց

Այսքանով Երևանում թատերական հարթակ ստեղծելու շուրջ գաղափարները չավարտվեցին: 2003-ին ուսանողներ Անի Վերանյանն ու Մանե Խաչիյանը որպես դիպլոմային աշխատանք մշակեցին Բեմարվեստի կենտրոնի նախագիծ: Ապագա ճարտարապետները համոզված էին, որ Քաղաքային պուրակում (նախկին Թատերական պուրակ) տեղակայված կառույցները՝ Սունդուկյանի թատրոնը, կրկեսը, ինչպես նաև նախկինում գոյություն ունեցած Դերասանի տունն ու կինոթատրոնը կարող էին շատ լավ հիմք ծառայել Երևանի սրտում մեկ

1. Որպես աշխատելու տարածք Սարդարյանն ընտրել էր Օղակաձև այգու և Մաշտոցի պողոտայի հատման վայրը, որտեղ տեղակայված է նաև Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնը, «Նաիրի» կինոթատրոնը և «Առագաստ» սրճարանը

1

2

28 29

Մարտ-ապրիլ 2014

2. Սունդուկյանի թատրոնը, կրկեսը, ինչպես նաև նախկինում գոյություն ունեցած Դերասանի տունն ու կինոթատրոնը կարող էին շատ լավ հիմք ծառայել մեկ միասնական թատերաժամանցային միջավայրի ստեղծման համար

Անի Վերանյան

միասնական թատերաժամանցային միջավայրի ստեղծման համար: «Թատերական հրապարակի գլխավոր նպատակն էր դուրս գալ թատերական շենքի սահմաններից, վերադառնալ զանգվածային, հանրային ելույթների ու ներկայացումների, ժողովրդական թատրոնի ավանդույթներին, — նշում է Անին: — Դրա համար հրապարակի տարածքը հնարավոր էր լինելու ձևավորել տրանսֆորմացվող կառույցների միջոցով, որոնք որոշակի տեսք ու միջավայր էին ստեղծում՝ կախված բեմադրության բնույթից, թեմայից և բովանդակությունից: Մենք թատրոնը դիտարկել էինք որպես սինթետիկ արվեստ, որը բեմադրության մեջ կարող է ընդգրկել ոչ միայն դերասանների ու ռեժիսորների, այլև երաժիշտների, բանաստեղծների, փիլիսոփաների և անգամ ճարտարապետների, որոնք կարող են մասնակցել Թատերական հրապարակի և շենքերի ճակատների փոփոխվող դիմագծի լուծումների որոնումներին»: Ըստ նախագծի՝ Թատերական հրապարակի շուրջ նախատեսվում էր կառուցել փորձարարական թատրոն, բազմադահլիճ երաժշտական կենտրոն և կինոթատրոն, ինչպես նաև գազանների թատրոն: Փորձարարական թատրոնի նախագծման գլխավոր նպատակը անսահմանափակ հնարավորություններով թատրոնի ստեղծումն էր, երաժշտական կենտրոնի դահլիճներն ունենալու էին ընդհանուր նախասրահ, մեկից մյուսն անցնելու պատկերասրահներ ու տեռասներ:

Բազմադահլիճ կինոթատրոնը նախատեսվում էր կառուցել նախկին կինոթատրոնի շենքի և չգործող հեծանվահրապարակի տեղում, իսկ գազանների թատրոնը որպես կցակառույց էր ծառայելու Պետական կրկեսի հիմնական շենքի համար: Բացի այդ, վերոնշյալ տարածքում նախկինում գոյություն ունեցած քաղաքային բաղնիքի շենքը, որը 30-ական թվականների մշակութային հուշարձան է համարվում, վերակառուցվելու էր որպես Ջրային թատրոն: Մոտակա բնակելի շենքերը վերակառուցվելու էին որպես թատերագեղարվեստական դպրոց-ստուդիաներ և հանրակացարաններ ուսանողության համար: Անի Վերանյանը շեշտում է, որ նախագծի համար կարևոր էր ներգրավել ուսանողներին, որպեսզի նրանք այդ հրապարակի աշխատանքի, ակտիվության կարևոր մասը լինեին՝ մասնակցելով զանգվածային տեսարաններին, դեկորացիաների պատրաստմանը, հրապարակի, շենքերի ճակատների ձևավորմանն ու ցուցապաստառների պատրաստմանը:

Անի Սմբատի

Մանե Խաչիյան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Այլընտրանք

Ջնջած գծեր 20-րդ դարի տեխնիկական առաջընթացի հետ միասին Երևանում աստիճանաբար ծառերի ու շենքերի շուրջ իրենց «սարդոստայնները» հյուսեցին կապի օդային գծերն ու մալուխային ցանցերը: Այսօր մի շարք երկրներում կապի օդային գծերը հաջողությամբ փոխարինել են ստորգետնյա գծերով՝ այդպիսով ապահովելով նաև դրանց անվտանգությունը աղետների, հրդեհների և այլ արտակարգ իրադրություններում: Երևանի համար այդպիսի նախաձեռնությունը դեռևս շատ թանկ հաճույք է և մոտ ապագայում չի նախատեսվում: «ԵՐԵՎԱՆը» որոշեց մի պահ պատկերացնել, թե քաղաքի զանազան անկյուններն ու ծանոթ շենքերը ինչպես կնայվեին, եթե չլինեին այդ լարերն ու չփակեին մեր տեսադաշտը:

30 31

Մարտ-ապրիլ 2014

Վերջին հետազոտությունների և նախնական հաշվարկների համաձայն՝ կապի ստորգետնյա գծերի անցկացումը օդային գծերի անցկացման արժեքը կարող է գերազանցել 4-ից 14 անգամ: Այդպես 69կՎ հզորությամբ կապի վերգետնյա գծի անցկացումը կարժենա մոտ 177 հազար դոլար, իսկ ստորգետնյա գծի անցկացումը՝ մոտ 933 հազար, 138կՎ հզորության դեպքում՝

համապատասխանաբար 243 հազար և 1 242 հազար դոլար (առանց տերմինալների): Այս հաղորդակցության գծերի անցկացման ծախսատար, բայց ավելի դիմացկուն և երկարաժամկետ տարբերակին արդեն իրենց գերապատվությունն են տվել մի շարք եվրոպական զարգացած երկրներ, Հնդկաստանը, Սինգապուրը, Ռուսաստանի և ԱՄՆ բազմաթիվ քաղաքներ:

Տիգրան Լորսաբյան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Արժեք

Տխուրնոց

Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ «Զվարթնոց» օդակայանի հռչակավոր հին շենքի ճակատագիրը մազից է կախված՝ պարբերաբար քանդելու-չքանդելու որոշումներ են կայացվում զանազան ատյաններում: Մենք ևս մեկ անգամ պտտվեցինք առայժմ կանգուն շենքում, որը ժամանակին նոր Երևանի խորհրդանիշներից մեկն էր:

«Զվարթնոցի» հանրահայտ նախագիծը հեղինակել էր հայտնի ճարտարապետական եռյակը՝ Արթուր Թարխանյան, Սպարտակ Խաչիկյան ու Հրաչ Պողոսյան

32 33

Մարտ-ապրիլ 2014

«Օղակաբլիթը», ինչպես օդակայանի յուրահատուկ շենքը կոչում էր դրա հեղինակներից մեկը՝ Արթուր Թարխանյանը, շահագործման հանձնվեց 1980-ին: Ուղիղ մեկ տարի գործելուց հետո Հայաստանի քաղավիացիայի վարչությունը ռեկորդ սահմանեց՝ տեղափոխելով 2,5 մլն ուղևոր և 14,3 000 տոննա տնտեսական ապրանք:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Արժեք

Օդանավակայանի կառուցումն իրականացնում էր այն ժամանակ Հայաստանի ամենախոշոր կազմակերպություններից մեկը՝ «Հիդրոէներգոստրոյը»: Գործընթացը շատ ժամանակ պահանջեց. միայն նախագծման աշխատանքները տարիներ տևեցին: Ընդ որում, դրանք շարունակվում էին նույնիսկ այն ժամանակ, երբ արդեն մեկնարկել էին շինարարական աշխատանքները, որոնք էլ իրենց հերթին տևեցին մոտավորապես հինգ տարի և գտնվում էին կառավարության և անձամբ Կարեն Դեմիրճյանի հսկողության տակ: Արդյունքից առավել քան գոհ էին մնացել բոլորը:

34 35

Մարտ-ապրիլ 2014

Շենքը ֆիզիկապես մաշված է, և, ըստ որոշ գնահատականների՝ դրա վերակառուցումը 15-20 մլն դոլարի ներդրումներ կպահանջի:

Արթուր Lumen Գևորգյան

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Այնտեղ

Ավելի լավ Յուրաքանչյուր պաշտոնի կամ մասնագիտության մեջ պատահում են շարքային աշխատողներ, իսկ երբեմն պատահում են արտակարգ մարդիկ, ովքեր փոքր-ինչ ավելի հնարամիտ, փոքր-ինչ ավելի հեռատես և շատ ավելի համարձակ են գտնվում՝ առաջ մղելով այն ոլորտը, որում գործունեություն են ծավալում: Բացառություն չեն նաև քաղաքապետները, որոնց թվում են այնպիսիք, որոնք ոչ թե պարզապես նպաստում են իրենց քաղաքի զարգացմանը, այլ անում գրեթե անհնարինը:

Բոգոտա, Կոլումբիա Անտանաս Մոկուս, 58 տարեկան Նախկինում՝ փիլիսոփա, մաթեմատիկոս Բոգոտայի քաղաքապետը 2 ժամկետ՝ 1995-1997 և 2001-2003 թթ. Էնրիկե Պենյալոսա, 56 տարեկան Նախկինում՝ քաղաքական գործիչ Բոգոտայի քաղաքապետը 1998-2001 թթ. Մինչև 1995 թվականը Կոլումբիայի մայրաքաղաքը համարվում էր աշխարհի ամենաքրեականացված քաղաքներից մեկը. 1993-ին Բոգոտայի թաղամասերում 4352 սպանություն էր կատարվել: Բայց դա քաղաքի միակ խնդիրը չէր. ավտոմեքենաները ժամերով խցանումների մեջ էին հայտնվում, մի շարք թաղամասեր ապահովված չէին ջրով և էլեկտրականությամբ: 1995-ին քաղաքապետի պաշտոնը ստանձնեց Կոլումբիայի Ազգային համալսարանի նախկին դեկան Անտանաս Մոկուսը, ում գլխավոր գաղափարը քաղաքացիներին միավորելը, նրանց քաղաքի և միմյանց հետ ընկերացնելն էր: Տրանսպորտային իրադրությունը լուծելու համար նա 420 մնջախաղացների կարգադրեց դուրս գալ փողոցներ և ծաղրել կոպիտ վարորդներին՝ նվազեցնելով բացասական տրամադրություններն ու տհաճ միջադեպերը: Մոկուսը կարգադրեց նաև բարերն ու գիշերային ակումբները փակել գիշերվա ժամը 1-ին՝ այդպիսով կտրուկ կրճատելով գիշերային ավտովթարների և հարբած կռիվների թիվը: Բայց նա համոզված էր, որ բռնության գլխավոր աղբյուրը ընտանիքներն են, ուստի քաղաքի տարբեր թաղամասերում ստեղծվեցին քաղաքացիական պարեկային խմբեր: Այս և մի շարք այլ դրույթների շնորհիվ քաղաքում հանցավորության մակարդակը նվազեց 70 տոկոսով, իսկ ավտովթարների թիվը՝ 50 տոկոսով:

Քաղաքում հանցավորության նվազման հետ մեկտեղ անհետացավ նաև կաշառակերությունը: Բացի այդ Մոկուսը կարողացավ համոզել հարուստ քաղաքացիներին ավելի մեծ հարկ վճարել քաղաքային գանձատուն: Նոր քաղաքապետ Էնրիկե Պենյալոսան այդ գումարները շատ շուտով ծախսեց քաղաքի հեղափոխական վերակառուցման վրա՝ վերականգնելով ավերված ճանապարհներն ու բարեկարգելով աղքատ թաղամասերը: Նրա գործունեությունը հիմնականում ծավալվեց հանրային տրանսպորտի արդյունավետ համակարգի ստեղծման և հանրային վայրերը (գրադարաններ, զբոսայգիներ և այլն) անհրաժեշտ գույքով ապահովելու ուղղությամբ: Այսօր Բոգոտայում ամեն օր հեծանիվով աշխատանքի է մեկնում 400 հազար մարդ: Ըստ Պենյալոսայի՝ 30 դոլարանոց հեծանիվ քշող քաղաքացին նույնքան կարևոր է քաղաքի համար, որքան 30 հազար դոլարանոց մեքենա ունեցողը:

36 37

Մարտ-ապրիլ 2014

Գրագետ խնայողություն Ժայմե Լերներ, 72 տարեկան Նախկինում՝ ճարտարապետ, ինժեներ Կուրիտիբայի քաղաքապետը 3 ժամկետ՝ 1971-1975, 1979-1984 և 1989-1992 թթ. Աշխարհի ամենահաջողակ քաղաքապետներից մեկը 30 տարեկանից հետո է սկսել զբաղվել քաղաքականությամբ: 1971-ին նա ընտրվեց Բրազիլիայի նոր զարգացող քաղաք Կուրիտիբայի քաղաքապետ, ստանալով լուրջ խնդիրների մի հսկա փունջ՝ խցանումներ, աղքատություն, մեծ թվով նեղ, կեղտոտ փողոցներ ու հետնախորշեր: Լերները նախաձեռնեց քաղաքային տարածքների մաքրման ծրագիր, որով աղբի պարկերը փոխանակում էր սննդի փաթեթների ու տրանսպորտի ուղետոմսերի հետ: Ծովախորշերը մաքրելու և ձկնորսներին սեզոնից անկախ մշտական աշխատանք տալու համար նա սկսեց ցանկացած հավաքված աղբի դիմաց վճարել նաև ձկնորսներին: Լերները հրաժարվեց նաև ֆրանսիացի Ալֆրեդ Ագաշի առաջարկած՝ քաղաքի զարգացման գլխավոր պլանից, ըստ որի՝ նախատեսվում էր մեծ օղակաձև այգու կառուցում, պատմական կենտրոնի քանդում և խցանումները կանխելու համար մետրոպոլիտենի կառուցում: Լերները գերադասեց քաղաքի զարգացումն ապահովել տրանսպորտային առանցքների երկայնքով, ինչի արդյունքում տրանսպորտային հոսքերն ինքնակարգավորվեցին: Երբ Լերները պետության կողմից ֆինանսական հատկացումներ ստացավ մետրոյի կառուցման համար, նա հաշվեց, որ ստորգետնյա տրանսպորտային ցանցի կառուցումը տասն անգամ ավելի թանկ կարժենա, քան տրամվայների ցանցի ստեղծումը, ինչն էլ իր հերթին տասն անգամ թանկ է ավտոբուսային երթուղիներ բացելուց: Այնպես որ, այսօր Կուրիտիբայում հանրային միակ տրանսպորտը ավտոբուսներն են, որոնք տարբերվում են իրենց տարողունակությամբ՝ 40-60-տեղանոցներից մինչև 300: «Դու սկսում ես ստեղծագործաբար մտածել, երբ բյուջեից մի 0 պակասեցնում ես», — պնդում էր Լերները:

Անգրասենյակ քաղաքապետը Մայքլ Բլումբերգ, 68 տարեկան Նախկինում՝ Bloomberg լրատվական գործակալության հիմնադիր Նյու Յորքի քաղաքապետը 2001-2009 թթ. Լինելով Reuters-ի հետ մեկտեղ ֆինանսական տեղեկատվության առաջատար մատակարարներից մեկի հիմնադիրը՝ Մայքլ Բլումբերգը քաղաքապետ ընտրվելուց հետո առաջին հերթին իր գրասենյակից տեղափոխվեց իր ենթակաների՝ միջնորմներով բաժանված հսկայական գրասենյակը: Իր ղեկավարման ընթացքում Բլումբերգը քաղաքային բյուջեի պակասուրդը կրճատեց մինչև 6 մլրդ դոլար, արգելեց ծխելը հանրային վայրերում, բարեփոխեց կրթական համակարգն ու ստեղծեց բողոքների և առաջարկների միասնական թեժ գիծ, որի միջոցով քաղաքի բնակիչները հնարավորություն ստացան անմիջականորեն կապ հաստատելու վարչակազմի հետ: Բլումբերգի՝ քաղաքապետ լինելու ընթացքում կառուցվեց ավելի քան 250 կմ հեծանվային երթուղի, իսկ Նյու Յորքի գլխավոր փողոցը՝ Բրոդվեյը, դադարեց հազարավոր ավտոմեքենաների ազդանշանների աղմուկով լցվել. Բլումբերգը պարզապես փակեց փողոցի որոշ հատվածները տրանսպորտի համար, ստեղծելով ընդարձակ պուրակ՝ հետիոտների համար: «Ինձ այն բանի համար չեն ընտրել, որպեսզի ես լավ նայվեմ հանրային կարծիքի հարցումների ժամանակ: Ինձ ընտրել են, որպեսզի ես լավ անեմ իմ գործը», — համոզված էր Բլումբերգը: Ի դեպ, բացի գործը լավ անելուց, քաղաքագլուխ-միլիարդատերը ութ տարիների ընթացքում սեփական միջոցներից քաղաքի համար ծախսել է շուրջ 650 միլիոն դոլար, իսկ նրա աշխատավարձը եղել է խորհրդանշական՝ մեկ դոլար:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Այնտեղ

Ախպերական մոտեցում Ջոն Սո, 64 տարեկան Նախկինում՝ ֆիզիկայի պրոֆեսոր, գործարար Մելբուրնի քաղաքապետը 2 ժամկետ՝ 2001-2008 թթ.

17 տարեկանում Մելբուրն տեղափոխված չինացի Ջոն Սոն իր գործունեությունը սկսել էր հենց ռեստորանային ոլորտում՝ տեղական չայնաթաունում: Քաղաքապետ ընտրվելուց հետո նա արագորեն վաստակեց Մելբուրնի երիտասարդության սերը Օլիմպիական խաղերից հետո երկրորդ կարևոր մրցությունները՝

Commonwealth Games-ն անցկացնելու համար: «Ջոն Սոն մեր ախպերն է», — գրված էր մրցություններին եկած հանդիսատեսների շապիկներին: Սոն քաղաքը սկսեց զարգացնել երկու ուղղությամբ, մի կողմից Մելբուրնը հաստատելով որպես երկրի մշակութային և ֆինանսական մայրաքաղաք, մյուս կողմից՝ վերակառուցելով առանցքային առևտրային համալիրները՝ Մելբուրնի Կենտրոնական առևտրի կենտրոնը, Բուրկե մոլը և այլն: Սոյի ջանքերով քաղաքը աճեց գրեթե երկու անգամ, զբոսաշրջիկներին

գրավելու համար խրախուսվեց That’s Me!bourne գովազդային քարոզարշավը, իսկ մինչև 2009-ի վերջը քաղաքում բացվեց ավելի քան 100 պատկերասրահ: Ջոն Սոյի աշխատանքը գնահատվեց ըստ արժանվույն. 2002, 2004 և 2005 թվականներին The Economist ամսագիրը Մելբուրնը ճանաչեց աշխարհի «ապրելու համար առավել նպատակահարմար» քաղաքներից մեկը, իսկ 2006-ին նա ստացել էր «աշխարհի լավագույն քաղաքապետ» մրցանակը:

Դիզայնի գուրուն Օ Սե Հուն, 49 տարեկան Նախկինում՝ փաստաբան Սեուլի քաղաքապետը 2006-ից մինչ օրս 2006-ին ընտրված երիտասարդ քաղաքապետ Օ Սե Հունին 4 տարվա ընթացքում հաջողվեց խցանումներով, աղտոտված օդով ու բյուրոկրատիայով տխրահռչակ հարավկորեական մայրաքաղաք Սեուլը վերածել ապագայի մեգապոլիսի: Իր հաջողության գրավականներից մեկը, ըստ մասնագետների, այն էր, որ առաջին հերթին նա կարողացավ հասկացնել քաղաքային ծառայողներին, թե որքան կարևոր է քաղաքային դիզայնը: Շուտով վերակառուցվեց Ինչեոն օդանավակայանը, հայտնվեցին մետրոյի նոր, տեխնոլոգիական կայարաններ, հեծանվային երթուղիներ, ավտոբուսները հարմարեցվեցին բացառապես բնական գազով աշխատելու համար, նոր տեսք ստացան ավտոկանգառներն ու փողոցային ցուցանակները: Այդ ամենի արդյունքում 2010-ին Սեուլը հայտարարվեց դիզայնի համաշխարհային մայրաքաղաք: Բացի այդ, նախանշվեցին քաղաքի հիմնական խնդիրները՝ հին շենքերը, նեղ փողոցները, կանաչ գոտիների պակասը, տարիների ընթացքում առաջացած բարձրահարկությունը: Նեղ փողոցներն ընդլայնելու և կանաչ գոտիներն ավելացնելու համար որոշվեց քանդել հին շենքերի առաջին գիծը, իսկ երկրորդը՝ վերակառուցել, էլեկտրական հաղորդալարերը անցկացվեցին գետնի տակ, իսկ արվարձաններում բոլորովին նոր թաղամասեր կառուցվեցին: «Ես փորձում եմ այնպես անել, որպեսզի քաղաքի դիզայնը նախևառաջ մտածի ոտքով տեղաշարժվող մարդկանց մասին», — վստահեցնում է Սե Հունը:

Անի Սմբատի

38 39

Մարտ-ապրիլ 2014

Ինքնակազմակերպում Տարածված թյուր կարծիք կա, թե քաղաքի բարեկեցությունը կախված է բացառապես քաղաքային իշխանություններից: Աշխարհի մի շարք քաղաքներ ապացուցում են, որ կարելի է ավելի գեղեցիկ, բարեկարգ ու գունեղ քաղաք ունենալ, եթե թևերը ծալած նստելու ու բողոքելու փոխարեն ինքդ դրան ուղղված քայլեր նախաձեռնես:

Կանաչ երկաթուղի

Նյու Յորքի Հայ Լայն զբոսայգին իր ճանաչվածությամբ արդեն մրցում է մեգապոլիսի հանրահայտ Կենտրոնական զբոսայգու հետ: Այն կառուցելու նախաձեռնությունը պատկանում է բազմազգ քաղաքի բնակիչներին: Հայ Լայնի առանձնահատկությունն այն է, որ կառուցվել է հին երկաթգծերի երկայնքով, որոնց շահագործումը դադարեցվել է 80-ականներին: Սկզբում երկաթգծի հարևանությամբ և հատկապես դրանից ներքև ապրող բնակիչները պահանջում էին քանդել 1,6 կմ երկարությամբ անպիտան դարձած երկաթգիծը, բայց 1999-ին ի հայտ եկավ «Հայ Լայնի ընկերներ» հասարակական կազմակերպությունը, որի անդամներն առաջարկեցին քանդելու փոխարեն երկաթուղին վերածել զբոսայգու՝ Փարիզի Promenade Plantee-ի օրինակով, որը նույնպես երկաթուղային ճանապարհի հիման վրա է կառուցվել: «Հայ Լայնի ընկերների» հաշվին կատարվեցին հետազոտություններ, մշակվեցին զբոսայգու ձևավորման հնարավոր տարբերակներ և հաշվարկվեցին դրա հայտնվելու դեպքում ակնկալվող տնտեսական շահերը: 2003-ին անցկացվեց զբոսայգու համար գաղափարների մրցույթ, որին մասնակցեցին 720 թիմեր, իսկ նրանց աշխատանքը գնահատող ժյուրիի կազմում ընդգրկվեցին ինչպես քաղաքի ներկայացուցիչներ, այնպես էլ հանրահայտ ամերիկացի ճարտարապետներ: 2004-ին ընտրվեց զբոսայգու շուրջ աշխատանքներ տանող թիմը, իսկ 2006-ին արդեն մեկնարկեց շինարարությունը: Զբոսայգու առաջին հատվածը հանրության համար բացվեց 2009-ին: Ընդ որում, դեռևս նախքան բացումը այգու շուրջ արդեն 30 հեռահար նախագծեր էին ծրագրվել՝ կանխատեսելով այցելուների հսկայական հոսքը. 2011-ին Հայ Լայնն այցելեց գրեթե 4 մլն մարդ, որից կեսը զբոսաշրջիկներ էին:

ԵՐԵՎԱՆ 2.0 Այնտեղ

Խաղացնել երեխաներին

Մոսկվայում ոչ բոլորն են սպասում, մինչ քաղաքային իշխանությունները կարգի կբերեն բակային տարածքները: Այդպես, Ռուսաստանի մայրաքաղաքի Կուցևյան թաղամասի բակերից մեկի բնակիչ Անդրեյ Սալնիկովը մի օր որոշեց սեփական ուժերով խաղահրապարակ կառուցել: Այստեղ տեղ գտած նավը նա կոչեց իր դստեր՝ Զլատայի անունով, իսկ բակի տղաներին ուրախացրեց փայտե հսկա ավտոմեքենայով: Մոսկվացիների ջանքերով էր նաև, որ մանկական խաղահրապարակ կառուցվեց Տվերյան պուրակում՝ քաղաքի կենտրոնում:

Ճոճվիր և նվագիր

Ամեն տարի գարնանը կանադական Մոնրեալի Զվարճանքների թաղամասում տեղադրվում է ինտերակտիվ ինստալյացիա: Այն հսկայական երաժշտական գործիք է՝ բաղկացած 21 երաժշտական ճոճանակներից: Դրանցից յուրաքանչյուրը ճոճվելիս տարբեր հնչյուններ է արձակում, իսկ միասին դրանք դառնում են երաժշտություն, ընդ որում՝ որոշ հնչյուններ արձակվում են միայն, երբ ճոճվում են բոլոր 21 ճոճանակները: Նախագծի հեղինակները Մունա Անդրաոսն ու Մելիսա Մոնջիան են՝ արվեստագետներ, որոնք փորձել են այսպիսով քաղաքացիներին հաղորդել հանրային տարածքի հանդեպ սեփականության գիտակցությունը: 21 ճոճանակները միավորում են ամենատարբեր տարիքի և զբաղվածության մարդկանց, հնարավորություն տալիս պարզապես լավ ժամանակ անցկացնել՝ զվարճանալով հենց քաղաքի կենտրոնում: Առաջիկայում մշակվելու է նախագծի ճանապարհորդող տարբերակը, որպեսզի ամբողջ աշխարհում մարդիկ կարողանան զգալ միավորման բերկրանքը:

Որոշողը մենք ենք

Այս քաղաքի բնակիչները 1989-ից ի վեր իրենք են որոշում, թե ինչի վրա ծախսել քաղաքի բյուջեն: Նման քաղաքականությունն ընդունված է անվանել պարտիսիպատիվ բյուջետավորում: Բրազիլական Պորտու Ալեգրիում այս պրակտիկան սկսեց կիրառվել այն բանից հետո, երբ հարուստ և աղքատ քաղաքացիների կենսամակարդակի տարբերությունը շատ էր մեծացել, իսկ 1 միլիոնանոց բնակչության մոտ մեկ երրորդը, կարելի է ասել, հետնախորշերում էր բնակվում: Ամեն տարի տեղի են ունենում տարբեր ձևաչափերի խորհրդակցություններ՝ մեծ թաղային հավաքներից մինչև թեմատիկ աշխատանքային խմբերի նիստեր: Այսպես թե այնպես, դրանց մասնակցում են բոլոր ցանկացողները. յուրաքանչյուր թաղամաս առաջարկում է նախագծեր, որոնց կարիքն ունի ինքը, ինչպես նաև համաքաղաքային ծրագրեր: Այդ խորհրդատվությունների հիման վրա Պորտու Ալեգրիի վարչակազմը հավաքում է վերջնական բյուջեն. ողջ գործընթացում ներգրավվում են շուրջ 40 000 քաղաքացիներ: Նման քաղաքականության կիրառման առաջին իսկ տարիներին քաղաքին գրեթե հաջողվեց լուծել ջրամատակարարման խնդիրը, ավելացավ սոցիալական կացարանների թիվը, ավելացան ծախսերը կրթության և առողջապահության ոլորտում: Այդ ժամանակվանից ի վեր պարտիսիպատիվ բյուջետավորման համակարգը ներդրվել է բրազիլական ևս 140 քաղաքներում և ուշադրության արժանացել աշխարհի մի շարք երկրներում: Փորձնական նախագիծն արդեն գործարկվել է Նյու Յորքում:

40 41

Մարտ-ապրիլ 2014

Կախարդական այգի

Ամերիկացի նկարիչ Իսայա Զագարի ջանքերի շնորհիվ հարավային Ֆիլադելֆիայի մի ամբողջ թաղամաս վերածվել է Կախարդական այգու: Համանուն հասարակական կազմակերպություն և ցուցասրահի գլխավոր ցուցանմուշը Զագարի կողմից պատրաստած հսկայական ճեպանկարն է: Մոտ 280 քմ տարածությունը պատված է տասնյակ հազարավոր մասնիկներով, որոնց մեջ կան ինչպես խոհանոցային կերամիկական սալիկներ, այնպես էլ չինական ափսեներ, հեծանվային անիվներ և այլն: Այս նախագծի վրա նկարիչն աշխատել է շուրջ 14 տարի: Ընդ որում, 2002 թվականին Կախարդական այգին կարող էր այդպես էլ անավարտ մնալ. վարձակալվող տարածքի տերը պահանջում էր կամ գնել այն 300 հազար դոլարով, կամ սպառնում էր հեռացնել այնտեղից կազմակերպությունն ու հիմնովին վերակառուցել շինությունները: Բարեբախտաբար, Այգին հաջողվեց փրկել նկարչի համառության և Ֆիլադելֆիայի բնակիչների նվիրատվությունների շնորհիվ: Կարելի է ենթադրել, որ քաղաքը դրանից միայն շահեց:

Աստիճաններ դեպի

Ինչպես չիլիացին բնակություն հաստատեց բրազիլական Ռիո Դե Ժանեյրոյում, ապա իր տունն ու շրջակայքը դարձրեց հսկայական քաղաքի ամենայուրահատուկ տեսարժան վայրերից մեկը: Ժորժի Սալերոնը սկսել է ձևավորել իր տան մոտ գտնվող աստիճանը դեռ 1990 թվականին և կանգ առնել դեռ չի պատրաստվում: Իր անունով Escadaria Selarón կոչվող աստիճանների մոտ 125 մետր երկարությունը պատված է աշխարհի 60 երկրներից բերված ավելի քան 2000 սալիկներով: Դրանց մեջ կարելի է գտնել նաև Սասունցի Դավթի երևանյան արձանով զարդարված մի սալիկ, որը Սալերոնը նվեր է ստացել մի քանի տարի առաջ:

Անի Սմբատի

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան

Գրկել ասֆալտը Մաուգլիի հետ նմանությունների, երաժշտասեր կատուների, քաղաքի սահմանապահ զինվոր լինելու, Երևանից քաղած դասերի և զրույցների մասին պատմում է երգահան, դրամատուրգ և սցենարիստ Քրիստ Մանարյանը:

42 43

Մարտ-ապրիլ 2014

Մանկությունս անցել է Անտառային փողոցում, սեփական տանը, այն գտնվում է ներկայիս նախագահական նստավայրի հետևում: Պարտեզ ունեինք, որի դռնակը բացվում էր հենց անտառի մեջ: Ընկերներս կատակում էին, ասում էին, որ քաղաքի կենտրոնում ապրող Մաուգլին եմ, որովհետև օրերով ծառերից չէի իջնում, կենդանիների հետ էի ընկերություն անում: Հետո տեղափոխվեցինք Մաշտոցի պողոտայում գտնվող մեր այժմյան բնակարանը: Պատերազմի տարիներին հարևանները կտրտեցին անտառը, վառեցին ու նաև՝ վաճառեցին: Դա ինձ համար սրբապղծություն էր: Մեր տան դիմաց թթենի ունեինք, այն մինչև այսօր էլ պահպանվել է ու հսկում է իմ մանկությունը՝ էդ էր պակաս, որ որևէ մեկը նրա վրա ձեռք բարձրացնի: Կարոտում եմ մեր Անտառային փողոցը, տունը, պարտեզը, կտուրը, որտեղից երևում էր ողջ քաղաքը: Մինչև այսօր էլ երբեմն գնում եմ այնտեղ, հիշում մանկությունս: Մի նեղլիկ առու կար, որը հիմա մնացել է նոր տների ու ավտոտնակների տակ և չի երևում: Բայց երբ զբոսնում եմ այդ հատվածով, լսում եմ նրա ձայնը: Գուցե ինձ պարզապես թվում է, չգիտեմ: Սիրում էի նստել մեր տան կտուրին ու երգեր գրել, նվագել. շրջակայքում շենքեր գրեթե չկային՝ ամբողջ քաղաքը երևում էր կտուրից: Ես ձեռքս պահում էի տակն ու թվում էր, թե Երևանն ափիս մեջ է… Իմ առաջին ունկնդիրները կատուներն էին՝ կտուրին նստած լսում էին, թե ինչպես եմ նվագում: Հետո էլ ինքս գիշերները կատվի նման փախչում էի երկրորդ հարկի մեր պատուհանից ու ոտքով զբոսնում քաղաքում, հասնելով մինչև Քանաքեռ ու ավելի հեռու: Լուսաբացին վերադառնում էի: Ծնողներս կարծում էին, թե քնած եմ եղել: Կիթառս վերցնում ու թափառում էի Երևանի փողոցներով, պառկում էի որևէ կանգառի նստարանին ու նայում էի երկնքին: Քաղաքն ինձ այնքան հարազատ էր, որ մեր Անտառայինում գրկում էի ասֆալտն ու պատահել է, որ նույնիսկ քնել եմ՝ արթնանալով մոտեցած մեքենայի լուսարձակներից: Սովորել եմ Խաչիկ Դաշտենցի անվան թիվ 114 դպրոցում: Մեր դպրոցն անվանում էին «բիթլոմանների» դպրոց: Եվ ոչ իզուր՝ մեր չափ ոչ ոք ռոք երաժշտություն չէր սիրում ու լսում այն տարիներին: Առանձնապես չեմ սիրել դպրոցը՝ ոչ թե կոնկրետ մեր դպրոցը, այլ ընդհանրապես այդ հաստատությունը, քանի որ շատ ազատամիտ եմ եղել: Գտնում էի, որ եթե որևէ մեկին չեմ խանգարում ազատամտության իմ բռնկումներով, ուրեմն իրավունք ունեմ ուզածս անելու: Դասի ժամանակ լոտոսի դիրքով ծալապատիկ նստում էի դասասեղանին, մազերս երկարացնում էի ու չէի կտրում: Դուրս էին հրավիրում դասարանից: Բայց իրականում արածներս բարի չարություններ էին: Ֆորշի կատարմամբ «Զբոսանք Երևանով» իմ հեղինակած երգում այսպիսի տող կա՝ «Քո մասին են իմ բոլոր երգերը»: Կարծում եմ հենց սա է ճշգրիտ բնութագրում իմ ստեղծագործական ուղին, նույնիսկ այն երգերը, որոնք Երևանի մասին չեն կամ գրված են մայրաքաղաքից հեռու, միևնույն է՝ համակված են երևանյան տրամադրությամբ: Մի քանի տարի ԱՄՆ-ում ապրեցի, Գլենդելի մասին երգ գրեցի, որը արդյունքում կրկին երևանյան շնչով էր հագեցած՝ «Ինձ կարոտն է մաշում, Երևանն եմ հիշում Գլենդելում, Բրանդ փողոցում»: Եթե ինձ հարցնում են՝ «որտե՞ղ ես ապրում», պատասխանում եմ՝ «Ես ապրում եմ Ռուբեն Հախվերդյանի երգերի Երևանում»: ԱՄՆ-ում բնակվելու տարիներին ոմանք զգուշացնում էին, ասելով, որ եթե երկար մնամ օտարության մեջ, Երևանը «դուրս կգա միջիցս»: Ի պատասխան բարձր ծիծաղում էի՝ նույնիսկ եթե ձեռքերս կապեն ու գլխիվայր ինձ ջրհորի մեջ իջեցնեն՝ միևնույն է, Երևանի մասին եմ գրելու, որովհետև այն այնքան շատ է մեջս, որ երբևէ չի վերջանա, ես Երևանն ամենուրեք տանում եմ հետս: Որքան էլ սիրենք Երևանը, չենք կարող սիրել այնքան, որքան Նա է մեզ սիրում: Այդ սերը պետք է անդադար փոխադարձել: Միևնույն է, չենք կարողանալու մինչև վերջ այն արտահայտել՝ մեզնից հետո դա կշարունակեն անել սերունդները: Իմ դուստր Լիլիթն օրինակ՝ ահավոր հայրենասեր է ու երևանցի, նրա ներկայությամբ Երևանին «բան ասել» չի կարելի: Պետք է վերադարձնել քաղաքի հանդեպ ունեցած պարտքը հենց սիրո տեսքով: Երևանում ամեն ինչ՝ սկսած օդից, ծառերից, թփերից, քարերից շատ երևանյան է: Ընդունում եմ, որ մեր քաղաքի դեմքն աղավաղվել է, ու շատ բաներ իրենց բնույթով և տեսակով արդեն երևանյան չեն, բայց յուրաքանչյուր նոր շենք մեկ շաբաթ հետո ինձ համար դառնում է «հին երևանյան»: Գյուղից, սփյուռքից, եվրոպաներից իրենց բարքերը Երևան բերող մարդիկ, համոզված եմ, ընդունում են Երևանի չգրված օրենքներն ու ինչ-որ չափով երևանցի են դառնում: Երևանը ինձ համար պարզապես քաղաք չէ, կրոնի պես մի բան է: Երևանցին՝ բարձրագույն արարած է, որովհետև մեծահոգի է, դեմոկրատ է, ամենակիրթն է, ամենաբարին է:

Դե իհարկե, կան մարդիկ, ովքեր այս քաղաքի դեմքն են: Երբեմն երիտասարդներն ինձ հին երևանցի են անվանում: Չգիտեմ, դա ինչ է, բայց նրանք տեսնում են դա իմ մեջ, իսկ ես նրանց երբեք չեմ հիասթափեցնի: Ուրեմն այո՝ հին երևանցի եմ: Հայը հային միանգամից աչքերով զգում է: Ես դրսերում այդպես կարողանում եմ զգալ երևանցիներին, գրեթե ոչ մի անգամ չեմ սխալվել: Մի անգամ հայրս ասաց մորս՝ «Ես Պարսկաստանում եմ ծնվել, դու՝ Հունաստանում, բայց Քրիստը երևանցի է»: Դրանից բարձր գնահատական ինձ դեռ ոչ ոք չի տվել: Սիրում եմ պարզապես փողոցում տեղադրել տեսախցիկն ու նկարահանել անցուդարձը՝ սա է իսկական տեսահոլովակը: Ով ինչ կհասկանա եկող-գնացող ավտոմեքենաներից ու մարդկանցից՝ իր գործն է, համենայն դեպս, հենց նման տեսահոլովակը կարող է փոխանցել իմ երգերում ապրող քաղաքի ճիշտ տրամադրությունը: Երևանի հանդեպ տածած սերը անբուժելի հիվանդություն է: Հայրս պատմում է, որ երբ Պարսկաստանում փակեցին հայկական դպրոցները, ինքը հեծանիվով գնում էր հեռավոր գյուղերն ու դաս էր տալիս այնտեղ ապրող հայ մանուկներին, որ լեզուն չմոռանան: Հետո նա հավաքեց իր բոլոր ընկերներին ու բերեց նրանց մշտական բնակության հայրենիք՝ Երևան: Մայրս էլ պատմում է, որ երազում էին տեսնել Մասիսը՝ «հետո ինչ լինում է՝ լինի»: Երբեմն, երբ անկարող եմ դառնում դիմանալ անվերջանալի, աղմկոտ եռուզեռին՝ քաղաքից դուրս եմ մեկնում մեքենայով: Հենց այդ ժամանակ եմ հասկանում, թե իրականում ինչպիսին է Երևանը, Հայաստանը: Ոմանք իրենց մի կտոր Երևանը սարքել են անճաշակ, խայտաբղետ, գնչուի գլխաշոր հիշեցնող մի բան: Բայց միևնույն է, գիշերները մեր քաղաքն առաջվանն է դառնում: Պետք է փորձենք վերադարձնել Երևանի դիմագծերն ու որոշակիացնել դրանք: Երևանը՝ քաղաք-պետություն է, ինձ համար նա աշխարհի կենտրոնն է: Չեմ համարում, որ արտերկրում ապրած տարիներին դավաճանել եմ քաղաքիս: Եթե որևէ մեկին սիրում ես, չի նշանակում, որ ամեն վայրկյան պիտի քիթ քթի շփվես հետը: Կարող ես և բաժանվել որոշ ժամանակով, այդպես նրա գինն ավելի լավ ես հասկանում: Շատերը մտածում էին, որ չեմ վերադառնա, բայց լավագույն ընկերներիցս մեկը՝ Լևոն Սաղաթելյանը, ինձ իմանալով նույնիսկ գրազ էր եկել մի քանիսի հետ, համոզված, որ հետ եմ գալու: Ավելորդ է ասել, որ Լևոնը գրազը շահեց: Երբ ժամանակակից արվեստի թանգարանի առջև գտնվող մեր այգին, արձանները քանդում էին՝ մի քանի շաբաթ զբաղվում էի այդ հարցով, պայքարում էի, բայց մեր շենքի բնակիչների մեջ միասնականություն չկար: Մի օր շատերը զիջեցին, հասկացա, որ միայնակ եմ մնում այդ կռվում: Բայց միևնույն է, պետք է առանց վախենալու պայքարել, իհարկե՝առանց որևէ թշնամության: Երևանն ինձ սովորեցրել է լավատես լինել՝ լուսաբացից առաջ գիշերն ամենամութն է լինում: Այսօր ճնճղուկների փոխարեն ագռավների կռկռոցից ենք արթնանում. շատ խորհրդանշական է՝ ճնճղուկներին քշել են: Բայց նույնիսկ այդ կռկռոցի մեջ փորձում եմ լավ բան տեսնել: Իսկ ճնճղուկները մի օր հաստատ վերադառնալու են, որովհետև նրանք էլ են երևանցիներ: Երևանի աղջիկները ամենագեղեցիկն են աշխարհում: Տարբեր երկրներում եմ եղել ու շատ գեղեցիկ կանայք եմ տեսել, բայց հայուհիները տարբերվում են բոլորից, որովհետև ներքին լույս կա նրանց մեջ: Ինքս ինձ Երևանի սահմանապահ զինվորներից մեկն եմ համարում: Երևանը հղկում ու մարդ է դարձնում մեզ, բացատրելով՝ վհատվելու փոխարեն պետք է շարունակել գործել խղճի մտոք և երբեք կիսատ չթողնել այն գործը, որին զինվորագրվել ես: Բանակում ծառայելու տարիներին մտովի ժամերով զբոսնում էի Երևանի փողոցներով ու փորձում էի գտնել որևէ բակ, որտեղ չեմ եղել: Այդպես էլ չգտա: Մինչև այսօր էլ շարունակում եմ զբոսնել գիշերային Երևանով, ոչ թե որ գտնեմ իմ կորած քաղաքը, այլ որ բարևեմ ու խոսեմ ծառերի, քարերի հետ: Քայլելիս հաճախ ձեռքով դիպչում եմ ճանապարհին հանդիպած բոլոր ծառերին, խոսում եմ փողոցի կատուների հետ՝ ինչ ուզում են, թող մտածեն, թող կարծեն՝ Երևանի գժերից մեկն եմ: Իմիջիայլոց, առանց գժերի Երևանը Երևան չէ: Ծանր տարիներին նրանց չէի հանդիպում, հիմա, փառք Աստծո, մի քանիսը նորից հայտնվել են, գիշերները փողոցից ուրախ գոռգոռոց եմ լսում ու հանգիստ շունչ եմ քաշում՝ խելառների նոր սերունդն է եկել: Միշտ մտքումս զրուցում եմ Երևանի հետ, համբերություն եմ մաղթում նրան ու խնդրում եմ, որ չհուսալքվի: Իսկ նա բարեհոգի քմծիծաղով ամեն անգամ պատասխանում է՝ «Տղա ջան, էդ բոլորը ես գիտեմ, էդ դու իմացի: Շնորհակալ եմ լավ խոսքերի համար, բայց գործդ արա՝ ավելին քեզանից չի պահանջվում»: Դրա մեջ արհամարհական բան չկա, մեծի ասածին պիտի ականջ կախես: Իսկ Երևանից մեծ ինձ համար ոչինչ գոյություն չունի:

Լենա Գևորգյան Առնոս Մարտիորսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Պրոֆի

Մի բարձի ծերացնողը Կարապներով քորոցի սիմվոլիզմ, աշխատանքային թիմի, ամուսնությունների, ամուսնալուծությունների և այլ մասնագիտական թեմաների մասին պատմում է շուրջ չորս տասնամյակի փորձ ունեցող քկագտբ (նույն ինքը՝ զագս) 1-ին կարգի մասնագետ Սոնա Եղիազարյանը:

44 45

Մարտ-ապրիլ 2014

Եռագույնն ու կարապները

Արդեն 38 տարի է, ինչ ՀՀ ընտանեկան օրենսդրությամբ զույգերին հայտարարում եմ օրինական ամուսիններ: 20 տարի աշխատել եմ Արաբկիրի զագսում, 1996-ից 1999 թվականը՝ Աջափնյակի զագսում, իսկ 1999-ից՝ Նոր Նորքի զագսում եմ աշխատում: Ամուսնություն գրանցելու ժամանակ միշտ վրաս կրում եմ եռագույնը և այն ամրացնում եմ սիմվոլիկ քորոցով, որի վրա զույգ կարապներ են պատկերված: Կարապները ընտանիքի սիմվոլն են: Այդ քորոցն ինձ Մոսկվայից են նվեր բերել միայն հատուկ առիթների համար: Ամեն անգամ, երբ վրաս կրում եմ այս եռագույնը և ոտքի կանգնելով պաշտոնապես հայտարարում եմ օրինական ամուսնության մասին, մարմնովս մի անբացատրելի հոսանք է անցնում: Այդ պահին ես ոչ մի դեպքում չեմ մտածում, որ դիմացս ինձ անծանոթ մարդիկ են կանգնած: Հակառակը՝ ես միշտ հարազատ զավակների պես եմ ընդունում նորապսակներին և անպայման նրանց իմ բարեմաղթանքն եմ տալիս:

Կանանց մասին

Զագսում աշխատող կանայք, բոլորն էլ միջին կամ միջինից բարձր տարիքի, ազդեցիկ արտաքինով կանայք են: Սա պատահական չէ, որովհետև բացի վարչական գործողություններ կատարելուց և ամուսնություն գրանցելուց, զագսի աշխատողը պետք է նաև կյանքի բովով անցած կին լինի, ով ամուսնության կարևորությունը սեփական փորձով է հասկանում: Զավեշտալին այն է, որ զագսի աշխատող լինելով և այդքան զույգերի ամուսնացնելով հանդերձ՝ ես զագս եմ գնացել, երբ հղիության 6-7-րդ ամսում էի: Մինչև այդ քննադատաբար էի մոտենում բոլոր այն զույգերին, ովքեր զագս էին գալիս ամուսնությունից շատ ուշ, երբ կինն արդեն հղի էր լինում, բայց արի ու տես, որ ինձ հետ էլ նույնը եղավ:

Ուրախանալու առիթ

Անկեղծ ասած, ես միշտ զգում եմ՝ այդ ամուսնությունը ընտանիք կդառնա, թե ոչ: Տարիների աշխատանքային և կանացի հոտառությունս ինձ թույլ են տալիս թացը չորից տարբերել: Անցյալ տարի, դեկտեմբերին ռեստորանում մեծ շուքով զագսի գրանցում կատարեցի, բայց կոլեգաներիս ասեցի՝ աղջիկներ, ես զգում եմ, որ այս ամուսնությունը թիթեռի կյանք է ունենալու, որովհետև այնքան չարություն կար հարսի աչքերի մեջ, տղան ափսոս էր: Ամուսնությունից մեկ շաբաթ հետո նույն զույգը գալիս ու ամուսնալուծության դիմում է գրում: Գիտե՞ք ինչպես հասկացա: Տարիների փորձից է գալիս այս ամենը: Ցավում եմ, բայց այս տարվա հունվարից սկսած, ամուսնալուծության անթիվ, անհամար դիմում եմ ընդունել արդեն: Ամուսնության դիմումներ չկան, որովհետև մեծամասնությունը հիմա հայրություն է ճանաչում, բացի այդ, բուն ամուսնություններ էլ չկան դեռ այս տարի: Հենց ամուսնության դիմում ենք ունենում, բոլորս ուրախանում ենք:

Ինչու են գնում

Շատ են գնում Հայաստանից: Նախկինում, եթե գնում էին 40-50 տարեկան տղամարդիկ, ապա հիմա մեր երիտասարդությունն է գնում: Ասում եմ՝ լավ, դուք հայ չե՞ք, չէ՞ որ կոմիտասները զոհաբերեցին իրենց կյանքը մեր համար, հայրենիքի համար, բա դուք ո՞ւր եք գնում: Դեռ 1991 թվականին, երբ երկրում սկսվեց ծանր վիճակը, ես բոլոր կանանց ասում էի՝ կանայք, մի բան արեք, համոզեք, որ ձեր ամուսիններն աշխատելու նպատակով Հայաստանից չգնան, որովհետև փորձված բան է՝ հայ տղամարդն այլևս չի վերադառնում, գտնում է մի գեղեցիկ շեկլիկ կին ու այնտեղ էլ մնում է:

Հայ կնոջ նախկին նամուսն ու թասիբն այլևս չկան. պարսիկ, թուրք, աֆրիկացի, հնդիկ… որտեղի՞ց են գտնում նրանց հայ աղջիկներն ու ամուսնանում հետները: Հիմա շատերը մտածում են, որ ամուսնությունը թանկարժեք հագուստ, շքեղ մեքենա, պաշտոն կամ առանձնատուն է, և չեն էլ թաքցնում դա: Մի խոսքով, հիմա 90 տոկոսը հաշվարկով է ամուսնանում, քչերն են, որ սիրելով ու սիրով են ընտանիք կազմում: Սա ինձ ցավ է պատճառում, սա վտանգավոր է ազգի համար:

Ինչու են բաժանվում

Ամուսնալուծություններից շատերը պայմանավորված են ծնողների՝ հատկապես տղայի մոր ակտիվ միջամտությամբ: Օրինակ, մայրը կարող է իր 30 տարեկան տղայի ձեռքից բռնած գալ զագս և դիմում գրել: Տղան լուռ կանգնած է, և բոլոր հարցերին մայրն է պատասխանում: Ասում եմ՝ սիրելի մայրիկ, խնդրում եմ, թողեք ձեր երեխաներն ինքնուրույն ապրեն: Երբ ծնողների դերը մեծ է լինում ընտանիքում, այդ ընտանիքը երկար գոյատևել չի կարող: Սիրելի մայրեր, կինը երբեք մայր չի դառնա, մայրն էլ երբեք կին չի դառնա, դրանք բոլորովին տարբեր սերեր են: Մի խանգարեք ձեր երեխաներին, թողեք նրանք յուրովի երջանիկ լինեն: Երբ գալիս են ամուսնալուծության դիմում գրելու, ապա ես պարտավոր եմ խոսել նրանց հետ: Ու այնքան է պատահել, որ հարթել եմ անհամաձայնությունը, համոզել եմ, խորհուրդ եմ տվել, որ չբաժանվեն, որովհետև ընտանիք կազմելն ու պահելը դժվար գործ է, իսկ քանդելը՝ մի վայրկյանի բան է: Մի խոսքով, ամեն ինչ անում եմ, որ մարդիկ իմ աշխատասենյակից դուրս գան ոչ միայն ուրախ, այլ նաև՝ պատասխանատվության զգացումով լցված:

Քաղաքացի/գյուղացի

Հաճախ երբ գալիս են դիմում լրացնելու, «ՀՀ քաղաքացու» փոխարեն գրում են «ՀՀ գյուղացի»: Ասում եմ՝ սխալ եք գրել, ինձ պատասխաոնում են՝ բայց մենք Երևանում չենք ապրում, մենք գյուղացի ենք, քաղաքացի չենք: Մի անգամ 60-70 տարեկան զույգեր եկան զագսավորվելու: Այնքան երջանիկ էին, այնքան սեր կար նրանց մեջ: Զրուցեցի հետները: Ասեցին՝ մենք որոշեցինք 2-րդ երիտասարդություն ապրել և հիմա մեզ ավելի երջանիկ ենք զգում, քան առաջին ամուսնության ժամանակ: Այսպիսի դեպքեր շատ հազվադեպ են պատահում: Հակառակը՝ 50-60 տարեկան ամուսիններ են գալիս ամուսնալուծության, ասում եմ՝ պետք է 10 000 դրամ վճարեք, ամուսինն ասում է՝ «բայց ես խի՞ պետք ա իրա տեղը վճարեմ»: Ասում եմ՝ «լսեք, այսքան տարի ապրել եք իրար հետ, հիմա նո՞ր եք սկսել իմ ու քոն անել: Վճարեք, որովհետև վերջին անգամ եք վճարելու»:

Զագսմերը

Գարնանը երիտասարդ զույգերի էի ամուսնացնում: Երբ անձնագիր ուզեցի, պարզվեց, որ երկուսն էլ մոռացել են բերել: Տղան Մուսալեռից էր, խեղճ հարսը մոտ մի ժամ սպասեց, մինչև տղան գնաց Մուսալեռ անձնագիրը բերելու: Տարիներ առաջ, երբ Տեր Շմավոն քահանային էի ամուսնացնում, նա էլ էր անձնագիրը մոռացել ու ամեն կերպ փորձում էր համոզել, որ առանց անձնագրի կատարեմ ամուսնությունը, բայց դա անհնարին է: Հիմա էլ, երբ հանդիպում ենք, միշտ այդ դեպքն ենք հիշում: Շատ հայտնի քաղաքական ու շոու բիզնեսի ներկայացուցիչների եմ իմ ձեռքով զագսի վկայական տվել կամ գրանցել նրանց բալիկներին՝ Շուշան Պետրոսյան, Մկրտիչ Արզումանյան… շատ են: Մի կին կա Մասիվում, ում երեք տղային էլ ես եմ զագսավորել, թոռներին ես եմ գրանցել: Հիմա, որ ինձ դրսում հանդիպում են, ասում են՝ տիկին Սոնա ջան, դու մեր «զագսմերն» ես:

Սոնա Խաչատրյան Սուրեն Մանվելյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Գրողը տանի

Ժամանակակից հայ գրողները «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրի խնդրանքով գրում են Երևան քաղաքի մասին:

Արեգ Ազատյան Արձակագիր, ռեժիսոր: Պատմվածքները հրատարակվել են «Գրական թերթ», «Գարուն», «Գրեթերթ», «Նարցիս», «Կանչ», «Աղբյուր», «Նորք» պարբերականներում, «Հույս, հավատ, սեր», «18-33. արդի հայ արձակ» անթոլոգիաներում: Չորս գրքի հեղինակ է՝ «Կյանք արևից վերև» (2003), «Մարդու դատավարությունը» (2005), «Զատիկի ոտքից բռնված» (2006) և «Թռչող աֆրիկացին» (2013): 2003-11թթ. համանուն պատմվածքների հիման վրա նկարահանել է «Էշը», «Ճանճը», «Զատիկի ոտքից բռնված», «Ծովում չերևացող դելֆինները» կարճամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմերը, որոնք մասնակցել են մի շարք միջազգային կինոփառատոների:

Թե ինչպես ծնվեցին տղաներս կամ ինչքան շատ եմ սիրում Հայաստանի հազարավոր մայրաքաղաքներից մեկը «Երևանը մեր տունն է,» «միշտ պետք է սիրել ու մաքուր պահել մեր քաղաքը», «իմ սրտի մայրաքաղաք»… Հաճախ են ինձ ասել այդ արտահայտությունները, շատ եմ լսել ու մտածել, արդյոք մենք իրականում այնքան եսասեր չե՞նք, որ նման արտահայտություններով փորձում ենք մոլորության մեջ գցել դիմացինին, արդյոք հայրենասիրական տողերն ու արտահայտությունները նույնքան կեղծ չե՞ն, որքան մոլորված օլիգարխի կողմից եկեղեցի կառուցելը։ Ընկերս՝ Նարեկը զանգեց ու ասաց՝ պապա ես դարձել։ Կախեց հեռախոսը։ Իրականում մենք մի քանի հազար մայրաքաղաք ունենք, ինչը բացառապես պայմանավորված է երևանցիներով։ Խոսքս Կարսի, Անիի կամ Դվինի մասին չէ, այլ մեր սիրելի քաղաքացիների պատկերացրած քաղաքի, որն իրականում կարող է շատ տարբեր լինել։ Երևանի մասին խոսելիս կամ մտածելիս, երբեք սիրտս չի «թրթռացել», չեմ հուզվել ու փշաքաղվել, սակայն երբ հիշել եմ ընկերներիս, հարազատ մարդկանց, մեր շենքի տանիքը, որտեղից երևում է ողջ քաղաքը, ինչ-որ հաճելի բան եմ զգացել։ Շատերին կթվա, թե տրամադրված հակահայրենասիրական եմ կամ ընդդիմադիր «քաղաքական գործիչ»։ Բայց իրականում, երբեք չեմ սիրել խոսել ու անկեղծանալ ինձ համար շատ հարազատ բաների մասին, նույնիսկ, հաճախ այդ դեպքերում միայն բացասական բաներն եմ նկատում. բարդույթ է։ Նարեկին լավ իմանալով, վստահ էի, որ կատակ է անում, չնայած, մյուս կողմից՝ այդպիսի կատակ դժվար թե աներ։ Զանգեցի, հեռախոսն անհասանելի էր։

46 47

Մարտ-ապրիլ 2014

Սիրիացի ընկերս՝ Թամմամը, ով բացի լավ մարդ ու տաղանդավոր օպերատոր լինելուց նաև հաճախ սիրում է փիլիսոփայել, մի օր, շատ կարևոր բան ասաց. չնայած նա ռուսերեն է խոսում, բայց ես հայերեն կպատմեմ, քանի որ, ի հակառակ նրան, ես հայերի հետ միայն հայերեն եմ խոսում։ (Թամմամը հայ չէ, բայց դա կապ չունի)։ Մի խոսքով. ըստ նրա՝ մենք ապրելով մի իրականության մեջ, բոլորովին այլ իրականության մեջ ենք մեզ պատկերացնում։ Նկարում ենք ֆիլմեր ու ներկայացնում «հոլիվուդյան» շուքով, զարդարում ենք փողոցները, նմանակելով եվրոպական քաղաքներին, անորակ ապրանքները գնելիս մեզ զգում ենք «ամենագլամուր» գնորդը։ Սակայն սա հարցի միայն մի կողմն է։ Մեր ցուցադրական ու ավելորդ, «փուչ» գործողություններին զուգահեռ փնովում ենք Հայաստանը, Երևանը, դիմացինին ու այսպես շարունակ։ Սիրիացին միգուցե մեր իրականության մեջ «քիթը խոթելու» իրավունք չունի, բայց, սա նույնպես այն օրինաչափություններից է, որոնց տրամաբանությունը մենք երբեք չենք կարևորել։ Իսկ ես փոքր ժամանակ ծնողներիս ասում էի՝ ինձ Հայաստան տարեք, «Անդրանիկը քաջ, վազում է առաջ…», — գնացքներում ու օդանավակայաններում երգում էի։ Ես չգիտեի, թե իրականում Անդրանիկն ով է ու, առավել ևս՝ հայրենասիրությունն ինչ է, բայց ծնողներս «Ռոտտերդամն» ու «Բեռլինը» թողեցին ու վերադարձան հայրենիք, որովհետև իրենք էլ մի ինչ-որ հաճելի ու քաղցր բան զգացին, որոշեցին, որ պետք է հայերեն խոսեմ, գրեմ… Շարունակում եմ զանգել Նարեկին, այս անգամ խոսափողը չի վերցնում, այդ փաստը նյարդայնացնում է։

Այսօր ես եմ պատրաստվում գնալ։ Միգուցե ընդմիշտ, միգուցե մի քանի տարով, դժվար թե տղաներիս «հայրենասիրական» երգերը նույն ազդեցությունն ունենան, սակայն նույնքան հայրենասեր պիտի լինեն, որքան ես։ Երևի վերջին տասնհինգ տարիներին միշտ ճամփորդել եմ ու երազել եմ «օտար ափերի» մասին։ Տասը ամիս առաջ, երբ կինս ծնարանում պառկած, չէր ցանկանում պատասխանել հեռախոսազանգերիս, իսկ ես, չգիտեմ ինչու, անհամբեր զանգում էի, ասես՝ ինքն իրեն էր ծննդաբերելու, ընկերներս առաջարկեցին հանդիպել ծննդատան բակում ու միասին սպասել զույգ տղաներիս։ Մի քանի ժամ սպասեցինք, հետո բժիշկներն ասացին, որ կնոջս ցավերը սկսվել են։ Ոգևորված գնացինք մոտակա խանութներից մեկից շամպայն ու քաղցրավենիք գնելու։ Ու այդ պահին զանգեցի հորս, նա ասաց, որ հայր եմ դարձել։ Կարենն ու Ռոբը (ընկերներս), իհարկե նաև ես, ողջ Պրոսպեկտով գիշերվա ժամը 12-ին վազում էինք, Կարենն ասում էր՝ կհրավիրե՞ս ձեր տանիք, գանք խմենք, իսկ Ռոբը հեռախոսով նկարում էր։ Ես միայն վազում էի, չգիտեմ, թե ինչ էի զգում, ուսերս, ականջներիս ծայրերը փշաքաղվում էին, ու բնականաբար հաճելի էր ամեն մի քայլը, ամեն մի սանտիմետրը, եթե այդ պահին ինձ ասեին՝ Երևանը մեր տունն է կամ իմ սրտի մայրաքաղաքը, կասեի՝ այո, անշուշտ և այդպես շարունակ։ Զանգեցի հորս, հայրս լուռ էր, մի պահ ոչինչ չասաց, երևի մտածում էր։ Հետո բավական նուրբ ձայնով ասաց. «Հա, հա, ծնվել են, շուտ արի»։ Ռոբը խանութի գանձապահից շամպայն խնդրեց, Կարենը դուրս եկավ խանութից, ու սկսեցինք վազել։

Հիմա, հաճախ հիասթափվում եմ մարդկանցից, փողոցներից, աննպատակ կայանված մեքենաներից, տոն օրերին փակ խանութներից, ձյան անհարթ շերտերից, վերելակում հանդիպող հարբեցող հարևանից ու մտածում եմ, որ իսկապես ուզում եմ գնալ Երևանից։ Իսկապես Թամմամի ասածներում կա ճշմարտություն, երբեմն մենք խաբում ենք ինքներս մեզ, դառնալով սուտ ու ձևական: Ցուցադրում ենք, որ հայ ենք, բայց փաբերում ու ակումբներում նմանակում ենք «յութուբյան» հոլովակները, պարում ենք իբր եվրոպացու նման, պաշտում ենք այնպիսի հերոսների, որոնցից շատերի միայն անունը գիտենք։ «Մթամ» զարգացած ենք… Հաճախ եմ մեր քաղաքը նմանեցնում մեծ, բացօթյա կինոտաղավարի։ Միայն տաղավարներում է, որ արտաքնապես ամեն ինչ իրական է, իսկ ներսում փայտյա ու ստվարաթղթե դեկորներ են, որոնք ամրացնում են քաղաքի երևացող մասերը։ Երբ մտա ծննդատուն, հարազատներս դիմավորեցին։ Առաջինը մորս գրկախառնվեցի։ Ավելի ուշ մտա ծնարան։ Իբրև հայր «բացառիկ իրավունքով» թույլատրեցին տեսնել բառի բուն իմաստով՝ նորածին տղաներիս։ Նրանք կարմիր էին, փոքր ու անհասկանալի։ Անորոշ հայացքով նայում էին դեպի անսահմանություն։ Համբուրեցի կնոջս՝ Շողիկին, ու դուրս եկա։ Հ.Գ. Հաճելի է, երբ կյանքումդ մի ինչոր բան փոխվում է, երբ գիտես, որ լավ բան է տեղի ունեցել, բայց դեռ լիարժեք չես գիտակցում, այդպիսին է իմ մայրաքաղաքը՝ հազարավորներից մեկը… այդ գիշերը, այդ զով ու անվերջ չավարտվող գիշերը…

Քաղաքը բանաստեղծություն է. Սեր Բանաստեղծ Կարեն Անտաշյանի չափածո ստեղծագործությունը՝ կազմված քաղաքի փողոցներում հանդիպող գովազդային ազդագրերի տեքստերի հատվածներից:

Բարև, Օգնության կարի՞ք ունեք... Խոսե՛նք Ես Միջնորդ չեմ, Ես մարդ եմ Ցանցի ներսում, Խոսե՛նք: Այստեղ` Եվ այլուր Օրը փոխվում է Ամեն օր Չգիտես Ինչպե՞ս կուտակել Դրամական միջոցներ` Ձեռք բերել Ավտոմեքանեներ, Անշարժ գույք Գլուխկոտրուկ` Պարտադիր չէ... Ընտրի՛ր քո Թարմության լիցքը Ապրի՛ր այսօր՝ Այստեղ Ընտրութունը քոնն է՝ Ձախից առաջին սենյակ՝ Գարնանային Տիեզերք ՍՊԸ:

Գարունը Սկսել ա Քանդման աշխատանքներ՝ Օդանցքների բացում, Կոդերի բացում Ցանցի ներսում Գարնանային Կազմարարում, Նորոգում Գարունը Ասում է Շատ շտապ Միացիր մեկին Տաք և համեղ՝ Ամենուր ձեր կողքին Տղաներ և աղջիկներ են՝ Ստացի՛ր Զրուցակից, Ավելին` Աչքիդ լույս, Ընտրի՛ր քո Տան համար Ոչ ժամանակավոր Մեկին Միասին համով է Թոնրի մեջ, Մեծ դահլիճում, Ֆրանսերեն, Հայերեն Հունարեն, Ֆիլհարմոնիկում, Միասին համով է Մուտքը` Նոր օր: Բարև, Օգնության կարի՞ք ունեք. Ելքը Բաց է Ամեն օր:

ՔԱՂԱՔ Արվեստ

Վինսենտի ժառանգությունը Վան Գոգի ճապոնական փորագրությունների հավաքածուն պատկանում է հայ հավաքորդ ակադեմիկոս Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանին: Անուշադրության մատնված լինելու պատճառով եզակի հավաքածուն շուտով նվեր կդառնա այլ երկրների թանգարաններին:

Իմպրեսիոնիստի զարմանքը

Արդեն 14 տարի Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանի մոտ գտնվող հավաքածուի պատմությունը սկսվում է ավելի քան մեկ դար առաջ հոլանդական Հաագայում, որտեղ Վինսենտ Վան Գոգի սիրուհին՝ նախկին մարմնավաճառուհի Սինը, նրան նվիրեց մի գրավյուրա՝ ճապոնական ստորագրությամբ: Այն կոչվում էր «Օսախի կամուրջը վարար անձրևի տակ»: Նկարը շոշափելով Վան Գոգն այնքան տպավորվեց, որ միանգամից հիացական նամակ գրեց Մոնեին, Լոտրեկին և իր ժամանակակից այլ նկարիչներին՝ ասելով, որ նման գլուխգործոց դեռ չէր տեսել: Որոշ ժամանակ անց Սինը նվիրեց ևս մեկ այդպիսի նկար՝ «Ծաղկող սալորենին»: Երկու նկարների հեղինակն էլ ճապոնացի Ուտագավա Հիրոսիգեն էր: Ճապոնական արվեստի այս տեսակը սկիզբ էր առել Ուտագավա մշակութային զարգացման դպրոցից, որի սաներն են եղել հայտնի ճապոնացի նկարիչներ Տոյոկունին, Կունիսադան, Հիրոսիգեն և այլն: Վան Գոգը սկսեց աշխարհով մեկ հավաքել այսպիսի ճապոնական փորագրություններ, որոնք իրենց հայրենիքում հայտնի են «Ուքիո-Է» անվամբ: Ժամանակի ընթացքում Վան Գոգը կուտակեց ավելի քան 400 կտորից բաղկացած հավաքածու, որն այսօր գտնվում է նկարչի ամստերդամյան թանգարանում:

Հայի մատը խառնվեց

Սակայն Ամստերդամի թանգարանում գտնվող հավաքածուն լիարժեք չէ. որոշ տրիպտիխներում բացակայում է մեկ կամ երկու կտոր: Նրանց երկրորդ օրինակ-

Ակադեմիկոս Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանը

Քանի որ 14 տարիների ընթացքում թանգարանային տարածքի հարցը դեռ լուծված չէ, հավաքածուն ստիպված կտեղափոխվի երկրորդ երկիր, որտեղ կայացել է ցուցադրությունը ներն ամբողջական տեսքով կան Ուտագավա մշակութային զարգացման դպրոցի վերածննդի հիմնադիր պրոֆեսոր Տադաշի Գոյինոյի անձնական հավաքածուի մեջ։ Հենց նա էլ 1994-ին առաջարկեց Վան Գոգի ճապոնական փորագրությունների լիարժեք հավաքածուն ցուցադրել Հայաստանում։ Ինչո՞ւ Հայաստանում։ Այդ մասին նրան հուշեց պրոֆեսորի մտերիմ ընկեր ակադեմիկոս Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանը, որը որպես գիտաշխատող երկար տարիներ աշխատել է Տոկիոյի հակաքաղցկեղային կենտրոնում: Նրա ջանքերով 1994-ին կազմակերպվեց փորագրությունների անդրանիկ ցուցահանդեսը։ Հուլիսի 1-ից 19-ը Հայաստանի Ազգային պատկերասրահում աշխարհում առաջին անգամ ցուցադրվեց Տադաշի Գոյինոյի փորագրությունների եզակի հավաքածուն։ Հայաստանյան ցուցահանդեսին հաջորդեցին շրջագայություններ աշխարհով մեկ: Քարտեզն այսպիսին էր՝ Հայաստանից հետո Էրմիտաժ, այնուհետև Պուշկինի թանգարան, ցուցադրություններ եղան Մոսկվայի գեղակադեմիայի դահլիճներում, հետո՝ Լատվիա, Ուկրաինա, հետո գրեթե բոլոր եվրոպական երկրներ, որից հետո՝ ԱՄՆ: Ցուցահանդեսի փակումը տեղի ունեցավ Մալթայում 1999-ին:

48 49

Մարտ-ապրիլ 2014

Հենց այստեղ էլ ցուցադրության վերջին օրը Տադաշի Գոյինոն հայտարարեց, որ 19-րդ դարի վերջին Ճապոնիայում արդեն մոռացված փորագրությունների արվեստը նոր թափ առավ այս ցուցահանդեսների շնորհիվ, ինչի համար շնորհակալ է Հայաստանին։ Ավելին՝ ցուցահանդեսային նմուշները նա նվիրում է այն երկրին, որտեղից սկսվեց այդ արվեստի վերածննդի քարոզչությունը: Հայաստանը Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանի շնորհիվ փաստորեն դարձավ այդ հավաքածուի բնակության հասցեն: Սակայն Տադաշի Գոյինոն մեկ պայման դրեց. Հայաստանում պետք է բացվի ճապոնական փորագրությունների հավաքածուի սեփական թանգարան: 1999-ին Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանը ավելի քան 270 փորագրություն տեղափոխեց Մալթայից Հայաստան: Ու այստեղից սկսվեցին ակադեմիկոսի չարչարանքները: Սկզբում նա սեփականաշնորհման խնդրանքով դիմեց համապատասխան կառույցներին։ Ի պատասխան առաջարկեցին 700 քմ տարածք, որը ստանալու համար ակադեմիկոսը պետք է նամակով դիմեր վարչապետին ու ստանար «չեմ առարկում» մակագրությամբ պատասխան: Գործող վարչապետը տվեց իր մակագրությունը, սակայն շուտով պաշտոնանկ եղավ: Գործարքը ձախողվեց: Առաջին փորձը համարվեց անհաջող:

Ճապոնական ծառը Հայաստանում չի աճում

Փնտրտուքները շարունակվեցին դեռ երկար ժամանակ, նա դիմեց տարբեր բարձրաստիճան պաշտոնյաների, բարերարների ու մեծահարուստների։ Սակայն այդպես էլ նրան լսող չգտնվեց, Երևանում ճապոնական փորագրությունների եզակի թանգարան ստեղծելու միտքը հավանաբար քչերին է ոգևորում: Ցայսօր «Ուտագավա մշակութային զարգացման դպրոց»-ի ցուցանմուշները փնտրում են վերջնական հանգրվան։ Վերջերս Երևան այցելեցին Տադաշի Գոյինոն և Ուտագավա դպրոցի 3 անդամները՝ հետաքրքրվելու իրենց նվերի ճակատագրով: Տեղեկանալով, որ այս 14 տարիների ընթացքում, ինչ ցուցանմուշները գտնվում են Հայաստանում, թանգարանային տարածքի հարցը դեռ լուծված չէ, Գոյինոն Մելիք-Օհանջանյանին ասաց, որ հավանաբար ստիպված կլինի հավաքածուն վերանվիրել երկրորդ երկրին, որտեղ ժամանակին կայացել է ցուցադրությունը: Էրմիտաժում հաստատ տեղ կգտնվի ճապոնական փորագրությունների համար: Սակայն Ռաֆայել Մելիք-Օհանջանյանը դեռ չի վհատվել: Հավաքածուն պատկանում է նրան մինչև իր կյանքի վերջին օրը ներառյալ: Եվ, ով գիտի, միգուցե մի տեղից մի լույս բացվի, ու եզակի ցուցանմուշները մեկընդմիշտ հանգրվանեն Հայաստանում:

Բազե Ավետիս

ՔԱՂԱՔ Հասցե

Հին տան որմնանկարները Հանրապետության փողոցի ու Տիգրան Մեծ պողոտայի խաչմերուկի այս շենքն իր երկարամյա ու հարուստ պատմության ընթացքում տեսել է մեծանուն շատ վարպետների (բավական է նշել Հովհաննես Թումանյանին և Մարտիրոս Սարյանին) աշխատանքները: 1964-ից այնտեղ գտնվում է Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերությունը: Այսօր դրա տնօրեն Միքայել Հարությունյանն իր գործընկերների հետ փորձում է պաշտպանել հարազատ քաղաքի նաև այս քարե ժառանգությունը:

Թումանյանի ու Սարյանի աշխատավայրը

Ավելի քան մեկ ու կես դար առաջ՝ 1853-ին, ներկայիս Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերության շենքի տարածքում պարսիկ Աբու Հասանին պատկանող փոքր շինություն էր գտնվում, որը նա վարձակալության տվեց 25 տարով: Սակայն Երևանի Քաղաքաշինական խորհուրդը, չսպասելով ժամկետի ավարտին, պայմանավորվեց Աբու Հասանի հետ ու նույն տեղում 1876-ին կառուցեց մեզ արդեն հայտնի շենքը: Արխիվներում չի պահպանվել ճարտարապետի անունը, սակայն գիտենք, որ շինարարության ղեկավարը գերմանացի կապիտան Ֆոն դեր Նոնեն էր: Մինչև 1920-ը շենքում էր պարսիկ հյուպատոսի նստավայրը, սակայն, երբ բոլոր դեսպանատներն ու հյուպատոսությունները տեղափոխեցին Մոսկվա, այն

50 51

Մարտ-ապրիլ 2014

հանձնեցին Հովհաննես Թումանյանի ղեկավարած Հայկական օգնության կոմիտեին: Գրողը ստեպ-ստեպ Թբիլիսիից գալիս էր Երևան, և շենքը շատ հարմար էր իր բարեգործական գործունեության համար: Իսկ ահա Թումանյանի մահից հետո՝ 30-ականներին, շենքում բացեցին երեկոյան կուսակցական դպրոց, որտեղ խորհրդային կուսակցականներին գրաճանաչ էին դարձնում: Հետո տունն անցավ հայկական բանակի զինվորական դատախազին: Վերջիվերջո, 1964-ին տանը տեղավորվեց նորաստեղծ Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերությունը, որը տարբեր ժամանակներում ղեկավարեցին Մարտիրոս Սարյանը, Վարազդատ Հարությունյանը, Մորուս Հասրաթյանը:

Քողարկված խաչերը

Ճակատագրի հեգնանքով այս պատմական հուշարձանը ինքը պահպանության կարիք ունի: Հիմա տունը պարզապես ողորմելի վիճակում է. չի ջեռուցվում, պատերը հնացել են: Մի խոսքով՝ շտապ վերանորոգումն ու վերականգնումը կլինեին ճիշտ տեղին: Իսկ պահպանելու այստեղ շատ բան կա: Եվ առաջին հերթին դա ոչ թե բուն շինությունն է, այլ դրա ներսի հարստությունը: Առանձնապես աչքի է ընկնում ոչ մեծ մի սենյակ՝ արևելյան ոճով ու 1876-ին արված նախշերով զարդարված. ուղղանկյուն որմնանկարներ են, որոնցում պարսկական մոտիվները սահուն միահյուսվում են հայկականներին: «Մուտքի դռան վերևի մասում պատկերված են սարյակներ, եղջերուներ ու սկիհ: Բոլորը հայկական որմնանկարչության տարրեր են, — պատմում է ընկերության

Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերության ղեկավար Միքայել Հարությունյանը

ղեկավար Միքայել Հարությունյանը, — ուշադրություն դարձրեք դիմային պատի կենտրոնի մանրանկարին. գորգ է, որում թաքուն պատկերված է մեծ ու փոքր երկու խաչ»: Առաստաղին էլ հայելու կտորներից խճանկար է, որը՝ Միքայել Հարությունյանի կարծիքով, նույնպես խաչի խորհրդանիշ է: Սրանց հիման վրա որմնանկարների մասնագետ Ռոբերտ Հարությունյանը, որին գիտակները համարում էին որմնանկարի քայլող հանրագիտարան, պնդում էր, որ սենյակի պատերին նկարողները միանշանակ հայեր էին: 1876-ից մինչև այսօր պատերի նախշանկարները վերականգնվել են միայն երկու անգամ՝ 1949-ին ու 1974-ին, ընդ որում՝ առանց բնօրինակից շեղվելու: Միքայել

Հարությունյանն էլ երեք անգամ մաքրել է դրանք գույները պայծառացնող հատուկ լուծույթով: Սենյակի ինտերյերին ներդաշնակ ջահի մասին իր հուշերում գրել է ճարտարապետ Յուլի Թամանյանը: Նրա նախաձեռնությամբ այն բերեցին Եվրոպայից 1928-ին, երբ շենքը ստացավ էլեկտրական հոսանք: Սենյակում պահվել է նաև հայելիներով փոքր անկյուն՝ պարսիկ հյուպատոսի աղոթատեղին:

Անտարբերության զոհը

Սակայն ժամանակն ու անտարբերությունն անում են իրենց սև գործը: 1994-ին կտուրը փլվեց՝ ջարդելով հայելուց պատրաստված առաստաղից մի փոքր կտոր: «Լավ է, որ հնարավոր եղավ վերականգնել, — ասում

է Միքայել Հարությունյանը, — բայց խոնավությունից քանդված պատերի հատվածները, կտուրն ու որմնանկարներն ունեն մասնագիտական վերականգնման կարիք: Ցավոք, այս բացառիկ ժառանգության հանդեպ անտարբեր է թե՛ պետությունը, թե՛ հասարակությունը: Մենք բազմաթիվ անգամներ օգնություն ենք խնդրել Մշակույթի նախարարությունից ու այլ մարմիններից, սակայն ապարդյուն, մինչդեռ մեր շենքը Երևանի Կապույտ մզկիթից հետո երկրորդն է, որտեղ պահպանվել է 19-րդ դարի որմնանկարչություն»: Ավելացնելու բան չի մնում: Բացի նրանից, որ շենքը պաշտոնապես գտնվում է Երևանի քաղաքապետարանի խնամքի ներքո: Վիճակը այդ խնամքից, սակայն, դեպի լավը բնավ չի փոխվում:

Ծովինար Մկրտչյան Մարիամ Լորեցյան

Քաղաք Կադրերի բաժին

Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն

Կասկադի շինարարությունը, 1980-ականներ

Երևանի ոչ միայն ներկան, այլև ապագան է դժվար պատկերացնել առանց Կասկադի, որի վերանորոգմամբ և Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի հիմնմամբ մայրաքաղաքի ամենաաշխույժ մասը Օպերայի շրջակայքից ու Հանրապետության հրապարակից տեղափոխվեց հենց այստեղ: Կասկադի գաղափարի նախահեղինակը եղել է Ալեքսանդր Թամանյանը, որի մտահղացմամբ այն պետք է միմյանց կապեր քաղաքի հյուսիսային և կենտրոնական հատվածները: Սակայն նախագիծը սկսեց կյանքի կոչվել միայն 1970-ականների վերջին՝ քաղաքի գլխավոր ճարտարապետ Ջիմ Թորոսյանի նախաձեռնությամբ: Հենց նա էլ թամանյանական տարբերակը լրացրեց մոնումենտալ արտաքին աստիճաններով, ներսի երկար շարժասանդուղքներով, բակերի և բացօթյա պարտեզների բարդ ցանցով: Կասկադի շինարարությունը մեկնարկեց 1980-ականներին, սակայն դադարեցվեց 1988-ի երկրաշարժից հետո: Շինարարությունը վերսկսեց միայն 2000-ականներին, երբ այստեղ ժամանակակից արվեստի կենտրոն ստեղծելու գաղափար ունեցավ ամերիկահայ բարերար Ջերարդ Գաֆէսճեանը: Այսօր Կասկադն ունի 572 աստիճան, 302 մետր բարձրություն, 50 մետր լայնություն:

52

Մարտ-ապրիլ 2014