Դեկտեմբեր 2015, #6 (36)

#6(36) 2015 Դեկտեմբեր

ՄՐՑՈՒՅԹ ՅՈՒՔՈՄԻ´Ց

Քաղաքն ու աղջիկները

· Սեռով պայմանավորված աբորտներ · Արգենտինահայ կամավոր Ֆլորենցիայի արկածները Երևանում · Աշխարհի ու Հայաստանի կարևորագույն կին ճարտարապետները · Դիանա Մալենկոյի Երևանը

ՏԱՐԱԾՎՈՒՄ Է

ԱՆՎՃԱՐ

Բիայնա Մահարի

Տ

արիներ առաջ Վարդան Պետրոսյանի ներկայացումներից մեկում հնչեց մի կատակ, որը մեծ հրճվանք առաջացրեց հանդիսատեսի մոտ: Բովանդակությունը մոտավորապես հետևյալն էր՝ «Երևանով քայլում ես, նայում ես տղեք՝ զզվելդ գալիս ա. սև հագած, կուզիկ, մունաթ դեմքերով, ծխումթքում են աջ ու ձախ: Իսկ աղջկերքը բոլորը լավն են ու սիրուն»: Ցանկացած կատակի պես, իհարկե, չափազանցություն է, բայց նաև Վարդան Պետրոսյանի ցանկացած կատակի պես՝ իրականության արտացոլում: Շատ դեպքերում երևանցի աղջիկները շատ ավելի ակտիվ են, նպատակասլաց, և դե, իհարկե, նաև գեղեցիկ: Հիշեք ձեր դասարանը՝ բոլոր լավ սովորողներն աղջիկներ էին, չէ՞: Իսկ համալսարանու՞մ՝ քննություններին ճիշտ պատասխանները միշտ արտագրում էին կուրսի գերազանցիկ աղջիկներից, չէ՞: Իսկ վերջին տարիների քաղաքացիական շարժումները հիշու՞մ եք: Հիշու՞մ եք, թե Մաշտոցի պուրակի, կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճի, Փակ շուկայի, 100 դրամանոց տրանսպորտի և մնացածի համար պայքարողների թվում որքան շատ էին աղջիկները: Բոլոր իմաստներով, Երևանը չէր լինի այնպիսին, ինչպիսին որ կա՝ առանց երևանցի աղջիկների: Բայց արի ու տես, որ մեր հասարակությունում մինչև հիմա գոյություն ունի հնադարյան նախապաշարմունքը այն մասին, թե տղամարդն ու կինը հավասար չեն: Եվ դա այն դեպքում, երբ հայերենը աշխարհի եզակի լեզուներից է, որտեղ գենդերային հավասարությունն ապահովված է դարեր շարունակ՝ մեր բառերը չունեն սեռական կողմնորոշում: Այնպես, որ վաղ թե ուշ դա հաստատ կարտացոլվի նաև կյանքում: Հարգելի աղջիկներ, կարևորը՝ դուխո՜վ: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

Բովանդակություն

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

04

Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների բարձրաձայն մտքերը, նոր նսվատայրեր, գրքեր, հոլիվուդյան բլոքբասթեր և այլն:

06

Մրցույթ Մի օր «Դոմինոյի» հետ Մրցույթ «Յուքոմից» և «Արմենիա Թիվիից», որի հաղթողը կկարողան այցելել ամենահայտնի սերիալներից մեկի նկարահանման տաղավարը:

21

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ

08

10

12

16

Մասնգիտություն Լսել ներքին ձայնը Նինա Հովնանյանը պատմում է, թե ինչ դժվարություններ են սպասում Երևանում բիզնեսով զբաղվող կանանց: Կարծիք Բավական Ինչու են շատ հայուհիներ զրկվում ապրելու իրավունքից՝ դեռ մինչև ծնվելը: Սեփական փորձ Ֆլորենցիայի վերադարձը Արգենտինահայ կամավորուհու կյանքը ժամանակակից Երևանում: Այլընտրանք Inlandish Ֆոտոնախագիծ՝ Երևանի սյուռ կանանց մասին:

Շապիկ՝ Վիլյամ Կարապետյան

24

26

Այլընտրանք Բարից այս կողմ ու այն կողմ Կին բարմենը պատմում է, թե ինչպես են երևանյան փաբերում և այլ նստավայրերում ֆլիրտում աղջիկները:

30

Կինո Կինոյի աղջիկները Ինչու հայկական կինոյում այդպես էլ նորմալ չձևավորվեց երևանցի կնոջ կերպարը, չնայած, որ այն վաղուց ձևավորվել է իրական կյանքում:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

Ճարտարապետություն Ճարտարապե՞տ թե՞ կին Ինչ հետք են թողել Երևանում կին ճարտարապետները և ինչու է նրանց դերը ապագայում դեռ աճելու:

Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան

34

36

Այնտեղ Կնակառույցներ Ժամանակակից ամենակարևոր կին ճարտարապետները, որոնց նախագծերը զարդարում են աշխարհի տարբեր քաղաքները:

Իմ Երևան Չկա տենց բան Ինչու է Դիանա Մալենկոն սիրում ժամանակ անցկացնել Սարյան փողոցում և փաբերում քննարկել Էնդի Ուորհոլի արվեստը: Արվեստ Էլենը և քաղաքները Նյույորքցի նկարչուհու «Խաղաղության քաղաքները», որոնց թվում է նաև Երևանը:

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Դիանա Մարտիրոսյան, Աննա Լորենց, Արեգ Դավթյան, Գայանե Դավթյան, Սարհատ Պետրոսյան, Բիայնա Մահարի, Անուշ Բաբաջանյան Լուսանկարներ՝ Բիայնա Մահարի, Ադրինե Գրիգորյան, Առնոս Մարտիրոսյան, Գրիգոր Եփրեմյան, Անուշ Բաբաջանյան, Ֆոտոլուր, Օլիվյե Հոթցլ, Գեորգի Ասատրյանի արխիվից Պատկերազարդումներ՝ Տաթևիկ Մկրտչյան Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ Տնօրեն՝ Աննա Ղասաբյան

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am

ՔԱՂԱՔ

38

Իրադարձություն Կիսամարաթոն Ֆոտոշարք հոկտեմբերի 4-ի երևանյան կիսամարաթոնից:

40

Սթրիթ արտ Ավստրիական սթրիթ արտը Բանգլադեշում Ինչպես ավստրիացի նկարիչը մի քանի գրաֆիտիներ պատկերեց Բանգլադեշում:

42

Պատմություն Առաջին հյուրանոցը Քաղաքի ամենահին հյուրանոցի պատմությունը՝ «Երևանից» մինչև Grand Hotel Yerevan:

48

Կադրերի բաժին «Ոսկե աշուն» փառատոնը «Դինամո» մարզադաշտում, 1962 թ. Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:

© 2011-2015 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 14.12.2015

Տպագրված է «Տպարան» ՍՊԸ-ում, 0002, Երևան, Պուշկինի փողոց 42/2

Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

Ամսագրի գլխավոր գործընկներ

2 3

Դեկտեմբեր 2015

facebook.com/ YerevanCityMagazine

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:

instagram.com/ YerevanCityMagazine

2011-2015 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Զրից

Նոր նստավայրեր

Աստծուց տրված իշխանության, Գազմանովի, Եգիպտոսում հանգստանալու վտանգների և այլնի մասին մտորում են երևանցի տաքսիստները:

***

Ասեմ մեր ժողովրդի պրոբլեմները որտեղից ա՝ ընդեղից, որ հոգևորը թողած ընկել ենք նյութականի հետևից: Ու ո՞վ պիտի էդ վիճակը շտկի: Ո՞վ ա պատասխանատու: Էդ էլ ասեմ՝ մեր եկեղեցին, որը լրիվ ուրիշ բաներով ա հիմա զբաղված: Ոչ մեկ եկեղեցու ոտը չի տրորում, ժողովուրդն էլ սխալ ուղուց հետ չի կանգնում: Ու դրել ինչ-որ անիմաստ ըմբոստություններ ա անում, ոնց որ չգիտի, որ ամեն իշխանություն Աստծուց ա: Ու եթե մեզ թվում ա, որ մենք ինչ-որ ըմբոստությամբ ինչ-որ մի հաղթանակի ենք հասնում, դա իրականում Սատանայի հաղթանակն ա: Էդ քեզ 88 թվի մասին: Իսկ տասնհինգ թվին էլ Աստված մեր գլխին էդ ամեն ինչը բերեց, որտև հայերը մոռացել էին, որ քրիստոնյա են, իրանց լրիվ սխալ էին պահում: Ես աստվածաբան եմ մասնագիտությամբ, գիտեմ ինչ եմ ասում:

Սիմոնա դե Բովուար, Եզնիկ Կողբացի 39

Եթե կա ցանկություն հայտնվելու սվինգային 30ականներում, ապա ժամանակն է այցելել «Սիմոնա դե Բովուար» սրճարանը Եզնիկ Կողբացու վրա: Ֆրանսուհի էկզիստենցիալիստ գրողի անունը կրող նստավայրում կարելի է, օրինակ, օրը սկսել սերուցքային աղցանով և «մարտինիով», իսկ երեկոյան փորձել French Connection կոկտեյլը:

Friends Bar, Պուշկինի 49

Վերանորոգման աշխատանքներից հետո նորից բացվեց Friends Bar-ը: Թարմացված ինտերյերով նստավայրը ապահովում է շատ ուրախ ու տժժիկ տրամադրություն, ինչպես նաև շաբաթվա ընթացքում բազմազան ծրագիր առաջարկում՝ ֆուտբոլի և կինոնկարների դիտում, կենդանի համերգներ և շատ հաճախ՝ խեցգետնագարեջրային երեկոներ:

Նոր գիրք

***

Շատ եմ սիրում Գազմանովին, լավ ձեն ունի: Հիմիկվա երգիչների հետ չես համեմատի:

***

Էս շոշով անցնող տատիները լրիվ վերջն են: Երկու լողանալ ա մնացել, հելնում անկապ տեղից անցնում են՝ մեկին կրակի մեջ են գցում: Բա որ սև են հագած լինում, մթան մեջ վաբշե չեն երևում:

***

Մեր երիտասարդության իմիջի սծիլը չեմ հասկանում, էս ի՞նչ վիճակ ա՝ երկար մազերով տղերքը, փռչո՜տ, մի հատ տղու շնորհք չկա վրեքը: Մի հատ էլ ռուզգակ են գցում ու գիտեն թե էտ ա: Հիմիկվա աղջկերքը հազար հատ տղա արժեն:

***

Ամեն ինչ կարացա թարգեմ, ծխելը՝ չէ, ոչ մի ձև չի ստացվում: Ոնց չորսը պաչկա խեղդում էի, տենց էլ խեղդում եմ:

***

Էն ռուսական ինքնաթիռը նոր ա ընգել տրաքել, դեռ սաղի դիակները չեն էլ գտել, իսկ էս մերոնք արդեն Շարմ-Էլ-Շեյխի պուծյովկեք են ռեկլամ անում: Մեկը ասի՝ չեք ջոկու՞մ, որ էդ տարածքներ ընդհանրապես գնալ չարժի, չեմիչէ՝ Սիրիայում Նոր տարին նշեք կամ, ասենք, Իրաքում՝ ինչի չէ՞ որ:

4 5

Դեկտեմբեր 2015

«Խնձորապուր»

Հայաստանում հաճախ չեն լույս տեսնում ժամանակակից մանկական գրականության թարգմանությունները: Բելգիացի հեղինակ-նկարազարդող Կլաաս Վերպլանկի «Խնձորապուրը» նման բացառիկ դեպքերից է: Յուրահատուկ է այն նաև սյուժեի տեսանկյունից. գիրքը պատմում է մի տղայի և իր հոր փոխհարաբերությունների մասին՝ փոքրիկի տեսանկյունից: Քա՞նի գիրք գիտեք հայերեն լեզվով, որ պատմեն երեխայի հոր մասին: Եվ քանի որ գիրքը պատմում է բնական և ամենօրյա հարաբերությունների մասին, հայրիկը գլխավոր հերոսի համար միշտ չէ, որ դրական է ներկայանում: «Խնձորապուրը» ֆլամանդերենից թարգմանել է Սամվել Ղռաթյանը: Գրքի հայաստանյան շնորհանդեսին ներկա էր նաև Վերպլանկը, որը բոլոր ներկաների համար պատրաստեց գրքին վերնագիր տված խորհրդավոր խնձորապուրը:

«Հին ու նոր Երևան. դաշնամուրային երաժշտություն»

2797-ամյա քաղաքի մասին գրվել են հարյուրավոր երգեր: Դրանցից լավագույնների նոտաները տեղ են գտել Երևանի քաղաքապետարանի աջակցությամբ լույս տեսած այս գրքում: Օրինակ՝ Առնո Բաբաջանյանի «Իմ Երևանը» («Առաջին սիրո երգը» ֆիլմից), Կոնստանտին Օրբելյանի «Երևանյան մեղեդին», Ալեքսանդր Դոլուխանյանի «Երևանյան գիշերները», Արտեմի Այվազյանի «Երևանը» և այլն: Ալբոմի յուրահատուկ նմուշներից է Լևոն Մալխասյանի «Երևան ջան» իմպրովիզը: Ինչպես նշել է երգահան Ստեփան Շաքարյանը, գիրքը կարելի է համարել Երևան քաղաքին նվիրված երգերի անթոլոգիա, քանի որ այստեղ տեղ են գտել ինչպես անցած դարի երգահանների, այնպես նաև մեր օրերի երաժիշտների երգերը: Դաշնամուրային նոտաների հեղինակը Արուսյակ Կոստանյանն է, մտահղացումն ու հրատարակումը՝ Էռնա Ռևազովայինը:

«Բիթլզ»

Աշխարհը փոխած չորս լիվերպուլցի ընկերների մասին վերջին հիսուն տարիների ընթացքում գրվել են հարյուրավոր հատորներ: «Բիթլզի» պատմությունը, սակայն, առաջին անգամ է ներկայացվում հայերենով: Գիրքն ուղեցույցի տեսքով ներկայացնում է բիթլների պատմությունը՝ Լիվերպուլի փողոցներից մինչև միջազգային փառք և բաժանում: Նաև առանձին գլուխներով խոսվում է խմբի բոլոր ալբոմների մասին և հակիրճ ներկայացվում են դրանցում տեղ գտած բոլոր երգերը: Իսկ քանի որ հրատարակությունը ալբոմի տեսք ունի և զարդարված է հարյուրավոր քիչ հայտնի լուսանկարներով և պաստառներով, ապա այն ունի բոլոր իրավունքները հայտնվելու հայ բիթլասերի գրադարանում:

Ինչ անել «Աստղային պատերազմներ VII. Ուժի զարթոնքը»

Դեկտեմբերի 17-ից՝ կինոթատրոններում Երկու տարի առաջ ամենակարող Walt Disney ընկերությունը գնեց «Աստեղային պատերազմներին» առնչվող ամեն ինչի իրավունքները և միանգամից անցավ նոր եռապատման մշակմանը: Այդ փողաշատ նախագծի առաջին պտուղը հասանելի կդառնա արդեն այս դեկտեմբերին: Ռեժիսոր Ջեյ Ջեյ Աբրամսը վերադարձրել է առաջին եռապատման գլխավոր հերոսներից մի քանիսին (օրինակ՝ Հան Սոլոյին, Չուբաքային և Լյուկ Սքայվոքերին) և խոստանում է անմոռանալի տիեզերական ճամփորդություն, որը, ըստ սյուժեի, տեղի է ունենում Դարթ Վեյդերի սպանվելուց 30 տարի անց:

Էմիր Կուստուրիցա և The No Smoking Orchestra

Դեկտեմբերի 25, Մարզահամերգային համալիր Քսաներորդ դարավերջի աշխարհի լավագույն ռեժիսորներից մեկը՝ սերբ Էմիր Կուստուրիցան արդեն ութ տարի է, ինչ նոր լիամետրաժ ֆիլմ չի նկարահանել, փոխարեն երկորդ անգամ մի քանի տարվա ընթացքում այցելում է Հայաստան՝ իր The No Smoking Orchestra ֆոլք ռոք խմբի հետ միասին: Համերգը կազմակերպում է Մեցցո Փրոդաքշն ընկերությունը:

Իրադարձություն ԳՈՀԱՐ. 100 տարի, 100 երգ

facebook.com/KOHARSymphonyOrchestraChoir

Հոկտեմբերի 29–ից նոյեմբերի 1–ը՝ չորս օր շարունակ, Լիբանանի Forum De Beyrouth սրահում ԳՈՀԱՐ սիմֆոնիկ նվագախումբ ու երգչախումբը հնչեցնում էր բոլոր ժամանակների հայկական սիրված երգերը։ Համերգների շարքը կազմակերպված էր Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ և կրում էր «100 տարի ցեղասպանությունը վերապրած, 100 երգով վերածնված» նշանաբանը: Ազգայինից մինչև հայրենասիրական, ժողովրդականից մինչև ռազմաշունչ… Հատուկ և շատ մանրամասն ընտրված համերգային ծրագիրը եզակի էր նաև տեխնիկական առումով. կենդանի հնչողությամբ համերգների շարքը գերհագեցած էր լուսային ու գունային գեղեցիկ էֆեկտներով, իսկ ստեղծագործություններն էլ ուղեկցվում էին համապատասխան LED էկրանների անիմացիաներով: Նվագախմբի, պարախմբի և երգչախմբի 150 մասնակիցները և 16 մենակատարները ԳՈՀԱՐ-ական մեկնաբանությամբ ներկայացան այնպիսի ստեղծագործություններով, ինչպիսիք են՝ «Դլե յաման», «Կիլիկիա», «Զարթիր լաո», «Հորովել», «Մոկաց հարսներ», «Հայրենիք», «Կռունկ» և այլ երգեր:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Մրցույթ

Մի օր «Դոմինոյի» հետ «Յուքոմ» ընկերությունը հայտարարում է մրցո՜ւյթ: Լրացրու հարցաթերթիկը, լուսանկարի՛ր այն և ուղարկիր հաղորդագրությամբ Ucom-ի ֆեյսբուքյան էջին: Անցկացրու օրդ «Դոմինո» սերիալի նկարահանման տաղավարում*:

Անուն

«Ֆուլ Հաուսի» ո՞ր եթերաշրջանն է այժմ ցուցադրվում: Պատասխան

Ազգանուն

Ո՞ր երգիչն է կատարում «Դոմինոյի» սաունդթրեքը: Պատասխան

Հեռախոսահամար

Հայաստանի ո՞ր քաղաքն է ամբողջությամբ ծածկված Wi-Fi կապով: Պատասխան Քանի՞ օր շուտ են հեռարձակվում ժամանցային ծրագրերը Արմենիա Պրեմիումի եթերում: Պատասխան Ո՞ր այգուց էր բերված ԴիջիԹեք 2015-ում Յուքոմի տաղավարի սիզամարգը: Պատասխան

*Հաղթողը կընտրվի խաղարկության միջոցով: 6 7

Դեկտեմբեր 2015

Տաքուկ շապիկ՝ սիրած բաժակին

Բնական գեղեցկություն. արտադրված է Հայաստանում

Մեկնարկում է Հարթակ փառատոնի ամանորյա դասընթացների շարքը. դեկտեմբերի 26-ին ԷՕՆում կանցկացվեն շուրջ 12 դասընթաց, իսկ հաջորդ օրը՝ դեկտեմբերի 27-ին արդեն ըստ ավանդույթի կբացվի ամանորյա տոնավաճառը:

2012-ին Կալիֆոռնիայում բնակվող Արա և Անահիտ Մարկոսյանները որոշեցին ընտանեկան հանգիստն անցկացնել Հայաստանի լեռներում: Այդ ժամանակ էլ ծնվեց մի գաղափար, որի արդյունքում չորս տարի անց երևանցիներին հասանելի դարձավ Հայաստանում արտադրվող առաջին ամբողջովին բնական կոսմետիկական արտադրանքը՝ ՆԱԻՐԻԱՆ-ը: Սիլիկոնյան հովտում աշխատող Մարկոսյաններն ընդունեցին իրենց կյանքի թերևս ամենակարևոր որոշումներից մեկը՝ վերադարձ դեպի Հայաստան և իրենց համար միանգամայն նոր գաղափարի իրագործում: Ընկերությունը հաստատվեց Կոտայքի մարզի Արագյուղ համայնքում՝ վերազինելով կարի նախկին ֆաբրիկան, որտեղ այժմ տեղակայված են լաբորատորիան և արտադրամասերը: ՆԱԻՐԻԱՆ-ի արտադրանքը ներառում է եթերայուղեր և խնամքի ու գեղեցկության բնական միջոցներ՝ դեմքի, մարմնի և մազերի համար: Դրանք պատրաստված են ձեռքով, ՆԱԻՐԻԱՆ լաբորատորիայում ստեղծված հատուկ բանաձևերով, բնական, բուսական հիմք ունեցող բաղադրիչներից, զերծ են վնասակար քիմիական նյութերից, արհեստական բույրերից և ներկերից: Ընկերության ապրանքներն այսօր կարելի է գտնել Աբով յան փողոցում տեղակայված գեղեցիկ խանութում և «Էլիտ Պլազայում» գտնվող ցուցասրահում: *** Կարևոր է նշել, որ այս ընկերության հիմնադիրները նախևառաջ գիտնականներ են, ովքեր անցել են քառամյա ուսումնասիրությունների և փորձարկումների, լաբորատոր աշխատանքի բովով: Ընկերությունն այժմ առաջարկում է ամբողջական տեսականի ցանկացած մաշկի համար, իսկ լաբորատորիայում փորձարկում են անցնում նոր ապրանքատեսակներ: Գարնանը ՆԱԻՐԻԱՆ-ն արդեն պատրաստվում է Արագյուղում ընդունել զբոսաշրջիկների ու բնական եթերայուղերով հետաքրքրվողներին և ներկայացնել իր արտադրությունը, ինչպես նաև առաջարկել ձեռքով բնական օճառ պատրաստելու յուրատեսակ փորձառություն: Արտադրամասում շուտով կգործեն թորման ևս երեք հսկայական սարքեր, որոնք կլցվեն վարդի թերթիկներով կամ բուժիչ խոտաբույսերով, որոնցից կարելի է եթերայուղ ստանալ: «Մեր նպատակներից մեկն է Հայաստանը ճանաչելի դարձնել եթերային յուղերի ու բնական կոսմետիկայի աշխարհի քարտեզում», — ասում է ՆԱԻՐԻԱՆ-ի համահիմնադիր, գործադիր տնօրեն Արա Մարկոսյանը: Այսինքն՝ այս գեղատես սրվակների առողջարար պարունակությունն ու բուրավետ օճառները փորձարկելու և գնելու հնարավորություն կլինի նաև ԱՄՆ-ում և Ռուսաստանում, հետագայում՝ նաև Եվրոպայում:

Իր մեկնարկից մոտ երեք ամիս անց Հարթակ փառատոնը վերադառնում է յուրահատուկ, տոնական, ջերմ, բարի ու շատ «նվերային» դասընթացների շարքով, որոնց ընթացքում մասնակիցները իրենց ձեռքերով կպատրաստեն տոնածառի խաղալիքներ, դիմակներ, Սուրբ ծննդյան գուլպաներ, փոփ-արտ ոճի բացիկներ, փափուկ խաղալիքներ և նույնիսկ տաքուկ բաճկոնակ սիրելի սուրճի բաժակի համար: Հատուկ դասընթաց կա նաև նրանց համար, ում հետաքրքրում է տոնական սեղանի զարդարանքն ու վարվելակերպի էթիկետը:

Գովազդային

Դասընթացների մասին տեղեկանալ, ինչպես նաև գրանցվել հնարավոր կլինի դեկտեմբերի 10-ից՝ www.hartakyerevan.com վեբ-կայքում: Հասցեն՝ Տերյան 3ա, ԷՕՆ հակասրճարան

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Մասնգիտություն

Լսել ներքին ձայնը Հագուստի դիզայներ, անկախ Հայաստանի ամենահաջողակ կին գործարարներից մեկը՝ Նինա Հովնանյանը, պատմում է, թե ինչ դժվարություններ են սպասում Երևանում բիզնեսով զբաղվող կանանց և ինչպես դրանք հաղթահարել: Որքանո՞վ է բարդ հայ կնոջ համար բիզնեսով զբաղվել մեր երկրում: Այս տարիների ընթացքում, ինչ դուք դարձել եք գործարար, ինչ-որ բան փոխվե՞լ է: — Տղամարդիկ այդքան էլ լուրջ չեն վերաբերվում իրենց կին գործընկերներին: Բայց հավատացեք՝ ցանկացած առաջընթացի հետևում կին է կանգնած, և դա միշտ այդպես է եղել: Սփյուռքում էլ է այդպես՝ հայրը գնում է աշխատանքի, բայց տան շարժիչն աշխատեցնում է մայրը: Մինչդեռ, խոչընդոտներն, իհարկե, շատ են: Կինը պետք է կրկնակի աշխատի, որպեսզի հարգանքի արժանանա, հատկապես Հայաստանում: Իմ դեպքում հայրս էր շատ օգնում, ամուսինս միշտ կանգնած է թիկունքիս: Այժմ ես ունեմ հրաշալի թիմ, եղբայրս ևս ներգրավված է, կա ընտանեկան մթնոլորտ: Դուք՝ որպես հաջողված կին գործարար, ի՞նչ եք կարծում. ի՞նչն է պակասում երևանյան երիտասարդությանը մեծ հաջողությունների հասնելու համար: — Ինքնավստահությունը: Երիտասարդությունը փայլուն է: Նրանք սիրում են ճամփորդել, համացանցից օգտվում են, սիրում են երկիրը: Կարծում եմ՝ ավագ սերունդն ավելի անինքնավստահ է: Ես ուզում եմ, որ մեր ժողովուրդը ինքնավստահ լինի, լսի իր ձայնը և իր երկիրը կառուցի: Կարծում են՝ դրսում ավելի լավ է, բայց այնտեղ ևս խնդիրներ կան: Այսօր ամբողջ աշխարհն ահաբեկիչների թիրախում է, իսկ Հայաստանում ապահով է: Մարդիկ պետք է փոխեն այն, ինչ չեն սիրում: Սկզբից յուրաքանչյուրն իր ներսում, հետո արդեն՝ երկրում: Մենք՝ հայերս, պետք է շնորհակալ լինենք, որ կարողացել ենք գոյատևել և այժմ ունենք երիտասարդ ու հզոր երկիր, որի զարգացմանը նպաստում է ողջ աշխարհով մեկ սփռված հայությունը: Մենք պետք է սովորենք շնորհակալ լինենք Աստծուն մեր ինքնության համար և ընդունենք հայ լինելը որպես առավելություն: Իհարկե, պետք է շնորհակալ լինենք նաև բոլոր բարեկամ երկրներին, որոնք իրենց նպաստն են ունեցել մեր խաղաղ երկրի կառուցման գործում:

Հայաստանում ունենք դիզայներներ, որոնք փորձում են ստեղծել հագուստ համաշխարհային վիզուալ չափանիշներով, և կան մյուսները, որոնք մատուցում են մերը՝ հայկականը: Ձեզ համար որքանո՞վ է կարևոր ազգային ինքնությունը: — Միջազգային չափանիշները կապ չունեն: Պետք է որակը միջազգային լինի, ինչ էլ անում ես: Պետք է լինի որակյալ: Մեր ազգային դիզայնի «բառարանն» այնքան հարուստ է, որ անգամ օտարերկրացիներն են օգտագործում այն: Շատ համաշխարհային դիզայներներ կան, որոնց մոտ տեսնում եմ հայկական մշակույթի էլեմենտներ: Ինչո՞ւ մենք էլ չօգտագործենք դրանք ինքներս մեզ համար: Դուք հաճախ խոսում եք գեղեցիկի մասին, որ այն շատ կարևոր է Ձեզ համար և առանց գեղեցիկի կյանքը չեք պատկերացնում: Ի՞նչն է Ձեզ համար գեղեցիկ երևանյան իրականության մեջ: —Վահագնին գեղեցիկ է, որովհետև այն հավասարակշռության մեջ է: Ցանկացած բան պետք է լինի համահունչ, որպեսզի քեզ համերաշխություն պարգևի: Գեղեցիկ է Օպերան, Հանրապետության հրապարակը. այն իր մեջ ներառում է բոլոր հայկական տարրերը: Անպայման չէ, որ վայրը հին լինի, այն պետք է լինի շքեղ, ճաշակով: Գեղեցիկ է Կասկադը… Գեղեցիկ են հայ կանայք: Նրանք ժպտում են, խնամում են իրենց, անընդհատ աշխատում են իրենց վրա, ուզում են լինել լավագույնը… Սիրում եմ այդ հատկանիշները: Նրանք պետք է ավելի շատ վստահեն իրենց յուրահատկությանը, քան նորաձևությանը: Պետք է լինեն ավելի համարձակ: Կանայք, ովքեր չպետք է կրեն կարճ կիսաշրջազգեստներ, հաճախ կրում են դրանք: Ցանկալի է, որպեսզի նրանք ավելի շատ լսեն իրենց ներքին ձայնը: Շփվու՞մ եք արդյոք երևանյան ակտիվ երիտասարդության հետ և չե՞ք ուզում կիսվել Ձեր հաջողության պատմություններով նրանց հետ, որպեսզի նրանք ոգեշնչվեն կենդանի օրինակով: — Ցավոք, շատ չեմ շփվում ուրիշների հետ երեխաներիցս ու ընկերներիս երեխաներից

բացի: Բայց, այո, մեր ռեստորանում վարպետության դասեր անցկացնելու մտքեր կան: Իրականում, Հայաստանը հետաքրքրական բան ունի՝ ամեն ինչ շատ հասանելի է: Ուզու՞մ ես լուսանկարչություն կամ ձիավարություն սովորել, խնդրեմ՝ գնա և սովորիր: ԱՄՆ-ում դա շատ թանկ է, ոչ հասանելի լայն զանգվածների համար: Մեր մասնագետները գնում են այնտեղ և դառնում լավագույնները, Հայաստանում չեն գնահատում, մենք մերը չենք գնահատում: Օրինակ՝ իմ ստեղծած հագուստը ուղարկել էի Ռուսաստան և տասնապատիկ գին էի դրել, արդյունքում՝ բոլորը վաճառվել են: Կարծրատիպ կա հայերի մեջ՝ հայկական է, ուրեմն լավը չի: Իմ ասած ինքնավստահության պակասն է: Պատճառը, կարծում եմ, բարդույթներն են, օտարամոլ ենք: Եթե մենք գնահատենք մերը՝ երկիրը կծաղկի: Ապագա պլանների մասին կպատմե՞ք: —Այժմ ամբողջ ուշադրությունս կենտրոնացրել եմ Վահագնի թաղամասի վրա: Ամեն ինչ պետք է շարունակվի իր հունով և գնա դեպի լավը: Մեր ժողովուրդը պետք է իմանա, որ մենք առավել եռանդուն ենք և ջանք չենք խնայում պահպանելու և կատարելագործելու իմ հոր ծրագրերը և շարժվում ենք առաջ: Նախատեսվում է նաև կառուցել առևտրի կենտրոն, որն, իհարկե, գործելու է ոչ միայն թաղամասի բնակիչների համար: Ցանկանում ենք գոլֆի դպրոց բացել, այդ սպորտաձևը զարգացնել մեր երկրում: Այնպես որ, փոքր քաղաք է լինելու այստեղ: Վերջերս ավարտեցինք ռեստորանի նորաոճ ներքին հարդարումը, յուրահատուկ ուտելիքներ ենք մատուցելու: Ծրագրերում կա նաև կառուցել միջազգային չափանիշներին համապատասխան հիվանդանոց, դպրոց և մանկապարտեզ: Մենք Վահագնի թաղամասի լճի շուրջը նախատեսում ենք կառուցել զբոսայգի սրճարանով: Անընդհատ ինչ-որ գործունեությունների մեջ ենք: Սիրում եմ Դիլիջանի և Աբովյան փողոցի մեր խանութները. ուզում եմ վերաբացել այն թեյասենյակի հետ միասին: Շատ անելիքներ կան, ամեն մեկին էլ կհասնենք, երբ ժամանակ լինի:

Դիանա Մարտիրոսյան

8 9

Դեկտեմբեր 2015

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Կարծիք

Բավական

Մինչ Երևանում լուծում են պահանջում կանանց իրավունքների հետ կապված զանազան խնդիրներ, բազմաթիվ աղջիկներ պարզապես չեն ծնվում՝ պտղի սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատման տարածված պրակտիկայի պատճառով: 2011 թվականին հրապարակված տվյալների համաձայն՝ 1990-ական թվականների սկզբից Հայաստանում ծնվում է 114 տղա և 100 աղջիկ, երբ կենսաբանական նորման 102-106 տղայի և 100 աղջկա համադրությունն է: 2013 թվականին Կաննի փառատոնում ցուցադրվեց Ադրինե Գրիգորյանի «Բավական» վավերագրական ֆիլմը, որ նվիրված էր սելեկտիվ աբորտների խնդրին: «ԵՐԵՎԱՆը» ռեժիսորի հետ զրուցել է խնդրի և ֆիլմի ստեղծման մասին:

Աբորտը՝ միակ հակաբեղմնավորիչ

Արդեն յոթ տարի է՝ ապրում եմ Երևանում: Մինչ այդ ապրում էի ԱՄՆ-ում, միջազգային իրավունք եմ ուսումնասիրել: Բայց միշտ էլ գիտեի՝ մեդիայի միջոցով եմ պայքարելու մարդկանց իրավունքների պաշտպանության համար: Համոզված եմ, որ դա ամենաարդյունավետ միջոցներից է: Oxygen TV հեռուստաալիքը, որտեղ աշխատում էի, Օփրա Ուինֆրիին է պատկանում, իսկ ես հավատում ու վստահում էի նրան: Վավերագրական ֆիլմեր, հաղորդումներ էինք նկարահանում: 1996 թվականից ավելի հաճախ սկսեցի լինել Հայաստանում: 2007 թվականն էր, երբ ընկերուհուս՝ Լիանա Սահակյանի հետ սկսեցինք աշխատել «Սոսե Կանանց Հիմնահարցեր» ՀԿ-ում: Համայնքների զարգացման նպատակով դասընթացներ էինք վարում ընտանիքի, առողջության, բռնության և այլ թեմաների վերաբերյալ: Հենց այդ ժամանակ մտածեցի, որ կարելի է մի ուսուցողական, դաստիարակչական բնույթի ֆիլմ նկարահանել մեր «Սոսեի» երեխաների համար: Ուզում էի, որ ֆիլմը կանանց մասին լիներ: Սկսեցի ուսումնասիրել, թե որոնք են Հայաստանում առկա առավել սուր հարցերը, թեմաները: Հայաստանում ապրող ընկերներիցս իմացա, որ պտղի սեռով պայմանավորված՝ հղիության արհեստական ընդհատման դեպքերը այստեղ չափազանց շատ են: Ընդհատումը լինում է նաև պահպանակ, հակաբեղմնավորիչներ չօգտագործելու պատճառով, երբեմն էլ անտեղյակությունից, բայց փաստը մնում է փաստ՝ հենց աբորտն է դարձել կանանց համար միակ հակաբեղմնավորիչը: Այսինքն՝ կինը ինքն իր մարմնի համար պատասխանատու չէ:

Աբորտը սխալ չէ

Շոկի մեջ էի, աբսուրդ էր ինձ համար: Ուզում էի, որ ֆիլմում նման խնդրի առջև կանգնած հերոսուհիներս հենց իրենց ձայներով պատմեին փորձառության մասին: Բայց մինչ այդ թինեյջերների համար սեռական դաստիարակության դասեր կազմակերպեցինք, իսկ տարիքով ավելի մեծ կանանց ու աղջիկներին պատմում էինք վերարտադրողականության մասին: Հենց այդ ընթացքում էլ ծանոթացանք այն մարդկանց, ովքեր հետո դարձան ֆիլմի հերոսուհիները: 2010 թվականի մարտին Մի-

10 11

Դեկտեմբեր 2015

ացյալ Ազգերի Կազմակերպությունը ներկայացրեց Հայաստանում սելեկտիվ աբորտների մասին տվյալներ, որը բավական մեծ թիվ էր կազմում: Հասկացանք՝ հենց այդ թեմայի վրա ենք կենտրոնանալու: Ֆիլմի նկարահանումն էլ ավելի ակտուալ դարձավ: Մեր նպատակն այն չէր, որ ասեինք՝ աբորտը սխալ է: Հղիության ընդհատման այդ տարբերակը յուրաքանչյուր կնոջ ազատ ընտրությունն է, այն միշտ էլ եղել է ու երբեք էլ չի վերանա: Բայց կինը պիտի այնքան կրթված ու ազատ լինի, որ հասկանա՝ աբորտը չպիտի դառնա նրա համար միակ ելքը: Կինն անգամ չի էլ գիտակցում, թե ինչ ազդեցություն ու հետևանք կարող է ունենալ դա իր օրգանիզմի, նաև հոգեկան աշխարհի վրա: Տղամարդն էլ չի պատկերացնում, որ աբորտն իր հետ էլ անմիջական կապ ունի: Հենց դա էինք ուզում ցույց տալ ֆիլմում:

Հասարակության խնդիրն է

Եթե խոսում ենք գենդերային բռնության մասին, ապա կարծում եմ, որ սելեկտիվ աբորտն այդ տեսակի բռնության ամենաառաջին բնու-

թագրումն է: Որովհետև աղջկա, կնոջ կերպարը այնքան ցածր է գնահատվում, որ նույնիսկ ցանկություն չկա իգական սեռի ներկայացուցիչ լույս աշխարհ բերել: Սա ուղղակի անհասկանալի է, որևէ բացատրությունից դուրս: Սելեկտիվ աբորտը ոչ թե անհատների, այլ հասարակության խնդիր է: Եվ հասարակության յուրաքանչյուր շերտ իր մեղավորությունն ունի: Մենք պիտի բարձրացնենք ու փորձենք լուծում տալ այս հարցին, այլապես մեծ խնդիրների առջև ենք կանգնելու: Ֆիլմի միջոցով ուզում էինք վերականգնել կնոջ դերն ու ուժը հասարակությունում: Միայն պատկերացրեք՝ ինչ կլինի, երբ Հայաստանը բախվի գենդերային անհավասարության խնդրին: Ի դեպ, հետաքրքիրն այն է, որ թյուր կարծիք է ձևավորվել, թե սելեկտիվ աբորտն ավելի շատ հանդիպում է մարզերում: Մայրաքաղաքն էլ շատ հետ չի մնում: Հավատացեք, դա նույնքան հաճախ տեղի է ունենում Երևանում, շատ զարգացած, կրթված ու կայացած ընտանիքներում: Բայց սելեկտիվ աբորտների թվով աշխարհում, ցավոք, առաջատար դիրքերն են գրավում Գեղարքունիքը և Արագածոտնը:

↑ Ռեժիսոր-վավերագիր Ադրինե Գրիգորյանը

«Բավական»

Շատ դժվար էր, տարիներ տևեց, մինչ կարողացանք գտնել կանանց, ովքեր կհամաձայնվեն տեսախցիկի առջև խոսել իրենց փորձառության մասին: Վիճակագրական տվյալներ քիչ կային, ես ավելի շատ բան գիտեի թեմայի վերաբերյալ: 2011-ին UNFPA-ը ավելի կոնկրետ վիճակագրական տվյալներ ներկայացրեց, այդ ժամանակ էլ կարողացանք գումար գտնել ֆիլմի նկարահանման համար: Ֆիլմը կոչվեց «Բավական»: Կնոջ անուն է, պատմությունը, կարծում եմ, շատերը գիտեն, երբ ընտանիքում այնքան աղջիկ է ծնվել, որ վերջին ծնվածին ծնողներն անվանել են Բավական: Բարդ ու երկար ճանապարհ անցանք, 2013-ին այն պատրաստ էր: Ուզում էի, որ վավերագրական ֆիլմ և ոչ թե ռեպորտաժ լիներ: Մեզ համար կարևոր էր, որ ֆիլմում մասնակցեցին Զարուհի Փոստանջյանը, ով չորս աղջիկ ունի, Բագրատ Սրբազանը, Առողջապահության նախարարությունից Կարինե Սարիբեկյանը և այլք, որովհետև այս թեման կարևոր էր ներկայացնել բոլոր դիտանկյուններից:

«Բավական»-ը Կաննում

Երբ ֆիլմը պատրաստ էր, անցանք տարածմանը: Դրա համար էլ սկսեցինք ֆիլմը ներկայացնել տարբեր փառատոներում: Արդյունքում ֆիլմը ցուցադրվեց Կաննի փառատոնում, Պրագայում և այլ հեղինակավոր փառատոներին: Բախտավոր եմ ինձ համարում, որ խոսքս որոշ չափով տեղ հասավ: Մինչև հիմա էլ այն շարունակվում է ցուցադրվել աշխարհի տարբեր ծայրերում: Օրինակ՝ վերջերս «Բավականը» ցուցադրվեց Բելառուսում: Կարծում եմ՝ սա ֆիլմի մասնակիցների հաղթանակն է, որովհետև ես նրանց պարզապես բարձրախոս տվեցի, մնացածը նրանք արեցին: Արվեստը մրցակցության կարիք չունի, ինձ համար փառատոները կարևոր չեն, ուզում եմ՝ ֆիլմը հնարավորինս շատ մարդիկ տեսնեն:

Փոփոխություն անողները

Ֆիլմի հերոսները չէին զղջում, որ նման քայլի են դիմել, որովհետև տվյալ պահին, իրենց կարծիքով, այլընտրանք չեն ունեցել: Հերոսուհիներիցս մեկը, ով երեք աղջիկ ունի, մի քանի աբորտ է արել, ու շարունակելու է այնքան,

սելեկտիվ աբորտներ տեղի են ունենում ոչ միայն մարզերում, այլ նաեվ Երեվանում, շատ զարգացած, կրթված ու կայացած ընտանիքներում մինչև որդի չունենա: Նրանք համաձայնվել են մասնակցել ֆիլմում, որ իրենց երեխաները նման խնդրի առաջ չկանգնեն, նման դաժան փորձառություն չունենան, ուզում են Հայաստանի ապագայում փոփոխություն տեսնել: Սա կոչ է բոլորին, պիտի հասկանանք, որ հենց մենք ենք փոփոխություն անողները, մեր փոխարեն որևէ մեկը ոչինչ չի անելու: Ֆիլմի մասնակիցներն ինձ համար իսկական հերոսներ են:

ինչ-որ բան փոխել են: Հիմա թվով ավելի շատ կանայք, մասնավորապես՝ ավագ սերնդի ներկայացուցիչները, պատմում են իրենց փորձառության մասին: Հետաքրքիր է, որ տղամարդիկ ևս սկսել են արտահայտվել ու պայքարել նրա դեմ, որ միայն այն պատճառով, որ դուստր ունեն, որևէ մեկից ավելի ցածր չեն: Վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ մեկ տոկոսով աճել է աղջիկ երեխաների ծնունդը:

Տան ծուխը պետք է ծխի

Ծնվելու իրավունքը

Զարմացած կլինեք՝ շատ անգամ սելեկտիվ աբորտը կնոջ ընտրությունն է, որովհետև նա ուզում է որդի ունենալ: Չինաստանում պատճառը հիմնականում այն է, որ այնտեղ գործում է մեկ երեխայի քաղաքականության օրենքը, Հնդկաստանում օժիտը թանկ է, դրա համար էլ մասնավորապես աղքատ ընտանիքները գերադասում են դուստր չունենալ, Հայաստանում հիմնական պատճառն այն է, որ «տան ծուխը պետք է ծխի», պիտի ազգանունը շարունակող ծնվի: Ֆիլմը, այսքան տարիների ընթացքում վարած դասընթացները, հանդիպումները, քննարկումները գոնե չնչին չափով

Չեմ կարծում, որ մի բան կփոխվի, եթե հատուկ օրենք ընդունվի: Խնդիրը մարդկանց մտածելակերպն է: Ասում են, որ պետք է տուգանել սելեկտիվ աբորտներ իրականացնող բժիշկներին: Բայց եթե բժիշկները չօգնեն կանանց, նրանք, միևնույն է, մի ճանապարհ կգտնեն, որ կարող է չափազանց վտանգավոր լինել: Ուզում եմ, որ ֆիլմերում, սերիալներում կնոջ կերպարը դադարենք ներկայացնել որպես զոհ, սիրուհի, սեքսուալ կերպար: Ուզում եմ հասկանանք, բոլոր երեխաները՝ անկախ սեռից, ծնվելու և ապրելու իրավունք ունեն: Չի կարելի նրանց այդ իրավունքից զրկել:

Լենա Գևորգյան

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Սեփական փորձ

Ֆլորենցիայի վերադարձը Birthright Armenia հիմնադրամի «Դեպի Հայք» ծրագրով Երևան եկած կամավոր արգենտինահայ Ֆլորենցիան պատմում է պատմական հայրենիք իր ճամփորդության, բացահայտումների, դրական կողմերի, դժվարությունների և իրեն ընդունող ընտանիքի՝ տիկին Աիդայի և նրա աղջկա՝ Սոֆիայի հետ ապրելու մասին:

12 13

Դեկտեմբեր 2015

Հ

իշում եմ, մենակ նստած էի սենյակումս, գիշերը ժամը 3-ն էր, և հանկարծ ինքս ինձ կողքից նայեցի ու մտածեցի՝ «Ի՞նչ եմ ես անում, գիշերը ժամը երեքն է, նստած եմ այստեղ համակարգչիս դիմաց ու ոչինչ չեմ անում կյանքիս հետ»: Ընկերներիցս մի քանիսը արդեն եկել էին «Դեպի Հայք» ծրագրով Հայաստան, ես էլ միտք ունեի, բայց չգիտեմ ինչու, ամեն տարի ինչ-որ պատճառ էի գտնում չգալու, ու գնալով ամեն տարի ավելի էր սկսում ինձ հետաքրքրել, թե ինչ է տեղի ունենում Հայաստանում և որն է իմ դերը այդ ամենի մեջ: Ու էդպես որոշեցի, որ ինչ էլ լինի՝ պետք է փորձեմ: Բանն այն է, որ երեք տարի առաջ եղբայրս ասաց, որ մի տարով աշխատելու է գնում Իռլանդիա, բայց հետո որոշեց մնալ ու այդպես էլ չի վերադարձել: Այնպես որ մայրիկս անհանգստացած էր իմ գնալու կապակցությամբ, ասում էր՝ «Բայց հաստատ վերադառնալու ես էստեղ, չէ՞: Ուզում եմ հենց հիմա վերադարձի տոմսդ տեսնել»: Այս ուղևորությունը շատ կարևոր է ինձ համար, ու չնայած ինձ իրենք դրա մասին ոչինչ չեն ասել, գիտեմ, որ ծնողներիս համար նույնքան կարևոր է: Նրանցից ոչ մեկը չի կարողացել գալ այստեղ, չնայած միշտ շատ են երազել այդ մասին: Արգենտինայից այստեղ հասնելը բոլորին հասանելի ուղևորություն չէ, հայրիկս հիմա փաստացի պարտքերի մեջ է իմ այստեղ գալու պատճառով, բայց նա ասաց ինձ, որ դա կարևոր չէ, որ ես անպայման պիտի գնամ:

որոշ դժվարություններ ունեմ հայերենի հետ, բայց տակից դուրս եմ գալիս, ձեռքով, ոտքով բացատրում եմ այն, ինչ չեմ կարողանում ասել ***

Ես որոշ դժվարություններ ունեմ հայերենի հետ, բայց տակից դուրս եմ գալիս, ձեռքով, ոտքով բացատրում եմ այն, ինչ չեմ կարողանում ասել ու քիչ-քիչ սովորում եմ: Բայց սովորում եմ արևելահայերենը, ու հայրիկս էլ Արգենտինայից է զարմանում, ասում է՝ «Այդ ի՞նչ հայերենով ես խոսում»: Ժամանակին բուսակեր էի, հիմա միս ուտում եմ, բայց քիչ-քիչ: Ուտեստներ կան, որ շատ եմ հավանել, գրի եմ առել, որ հետո մայրիկս պատրաստի: Հատկապես կլոր-կլոր բադրիջանները: Մայրիկս ընդհանրապես շատ ուրախ է, սպասում է, որ կվերադառնամ լիքը նոր գիտելիքներով: Արդեն հայկական սուրճ գիտեմ եփել և լիքը ուրիշ հմտություններ եմ ձեռք բերել: Այն, ինչ ինքը չէր կարողացել ստիպել անել, հիմա բոլորը անում եմ: Ճիշտն ասած, ընդմիշտ մնալու մասին դեռ չեմ մածում, քանի որ դեռ համալսարանը պետք է ավարտեմ, բայց որ վերջացնեմ՝ հնարավոր է տեղափոխվեմ: Կարծում եմ՝ եթե Սփյուռքը վերադառնա, իր հետ կբերի թարմ մտքեր ու

երևի շատ բան կփոխվի դեպի լավը այստեղի հասարակության մեջ: Ես մտածում եմ այստեղ ապրելու մասին, բայց եթե հանկարծ չստացվի, այնտեղից փող ուղարկելու փոխարեն այժմ կարող եմ վերադառնալ Արգենտինա և մտածել ինչ-որ նախագիծ իրականացնելու մասին, որը ռեալ կօգնի Հայաստանին: Այստեղ ապրելը օգնում է հասկանալ՝ ինչ է իրականում պետք երկրին և ինչով կարող ես օգնել ապագայում: Ինձ թվում է փող ուղարկելը ուղղակի խիղճը ազատելու միջոց է: Մասնագիտությունս արվեստի հետ է կապված, դրա համար երևի ինչ-որ պրոյեկտ կուզենամ անել, որը մարդկանց կարթնացնի, կօգնի խոսել անտեսանելի խնդիրների մասին:

***

Գալուց առաջ գիտեի, որ հարուստների ու աղքատների մեջ տարբերությունը այստեղ շատ մեծ է, բայց չգիտեի, որ այդքան մեծ է Երևանի և մնացած Հայաստանի միջև: Երևանը կարծես առանձին երկիր լինի: Գնում ես Հյուսիսային

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Սեփական փորձ

պողոտա ու մտածում «Հայաստանը ինչ հարուստ երկիր է», իսկ հետո պարզվում է, որ շատ ուրիշ փողոցներ նույնիսկ լուսավորված չեն, ու մտածում ես «ո՞ւմ համար է այս շքեղ կյանքը»: Երբ Սփյուռքում ես, մեծանում ես՝ մտածելով, որ Հայաստանը կատարյալ երազանքների երկիր է, և ինչ-որ տեսակետից այդպես էլ կա, բայց երբ գալիս ես, տեսնում ես, որ սա իրական երկիր է, իրական խնդիրներով: Սփյուռքում խնդիրներից չեն խոսում, որովհետև խնդիրների համար մենք այնտեղ մեր երկիրը ունենք արդեն: Վերցնենք, օրինակ, կանանց իրավունքները: Ինչպես մեր կամավորներից մեկն է ասում, Հայաստանը շատ անվտանգ երկիր է, քանի դեռ դու աղջիկ չես գիշերը ժամը 12-ին: Ճիշտ է, չեն սպանի, չեն ծեծի, բայց տարբերությունը զգացվում է: Արգենտինայից մի կամավոր տղա ունենք, նա կարող է գիշերվա 3-ին հանգիստ տուն գնալ ման գալով, իսկ ես չեմ կարող: Իհարկե, ամեն ինչ աստիճանաբար փոխվում է, բայց շատ դանդաղ:

***

Հայաստանում միլիոնավոր լավ բաներ կան: Օրինակ՝ հյուրընկալ մարդիկ. ես եկել եմ բացարձակ անծանոթ ընտանիք, և տեսեք՝ ոնց են իրենք ինձ ընդունում: Նրանք ինձ ընտանիքի անդամ են սարքել, չնայած բացարձակ պարտավոր չէին: Կարող էի, օրինակ, ամբողջ օրը սենյակումս մնալ, գալ ուտել և գնալ, բայց ոչ, ես ընտանեկան կյանքի մի մասն եմ:

14 15

Դեկտեմբեր 2015

Հայաստանը շատ անվտանգ երկիր է, քանի դեռ դու աղջիկ չես գիշերը ժամը 12-ին: Ճիշտ է, չեն սպանի, չեն ծեծի, բայց տարբերությունը զգացվում է Տարօրինակն այն է, որ երբեք, նույնիսկ առաջին օրերին, Հայաստանում օտար լինելու զգացողություն չեմ ունեցել: Այնպիսի տպավորություն է եղել ամենասկզբից, որ տանն եմ: Ամեն ինչ ծանոթ էր թվում: Բայց երբեմն զգացել եմ, որ մնացած մարդկանց համար ես ուրիշ եմ:

***

Գալուց առաջ, իհարկե, վախենում էի շատ: Ամենից շատ վախենում էի անկախությունս կորցնել, որովհետև տանը ես շատ ինքնուրույն եմ: Ծնողներիս հետ եմ ապրում, բայց կախված չեմ իրենցից, գնում եմ՝ երբ ուզում եմ, ուր ուզում եմ, ինքս եմ իմ կյանքի համար պատասխանատու: Շատ էի վախենում դա կորցնել, մանավանդ, որ չէի ճանաչում ընտանիքը, որի մոտ գալիս էի: Ինձ թվում էր ստիպված կլինեմ ամբողջ օրը տանը նստել: Բայց շատ պատկերացումներ, որոնք ունեի, պարզվեց, որ իրականությանը չեն համապատասխանում: Օրինակ՝ Սոֆան ամբողջ օրը տանը փակված տունը մաքրելով չի զբաղված:

Չնայած, իհարկե, տեսնում եմ այստեղ տղամարդկանց ու կանանց մեջ մեծ տարբերություն, բայց ընտանիքը, որտեղ ես ապրում եմ, շատ առաջադեմ է, որը ես շատ գնահատում եմ: Մի քիչ ուշ երեկոյան տուն վերադառնալը կամ այլ նման մանրուքներ միշտ կարելի է քննարկել և գալ համաձայնության: Չնայած Հայաստանում գիշերը երկուսից հետո անելու բան էլ չկա վերջիվերջո, այնպես որ՝ անհրաժեշտություն էլ չի լինում առանձնապես: Առաջին շաբաթում, երբ դեռ նոր էի եկել, վատ փորձ ունեցա տաքսիստի հետ, խաբել էին ինձ, մեծ գումար ասել, ու երբ փորձեցի չհամաձայնվել, դռները վարորդը կողպեց ու ասեց, որ բաց չի թողնի, մինչև չվճարեմ: Շատ էի վախեցել: Մտածում էի՝ վերջ, գնում եմ Արգենտինա: Արգենտինայում, իհարկե, ավելի անվտանգ չէ, ուղղակի երբ դա երկիրն է, որտեղ դու մեծացել ես, գիտես որտեղ կարելի է գնալ, որտեղ՝ ոչ, որ ժամերին կարելի է դրսում լինել, իսկ երբ չի կարելի: Շատ վտանգավոր երկիր է, բայց շատ բան էլ քեզնից է կախված, այստեղ էլ նույնն է:

Տիկին Աիդան՝ Ֆլորենցիայի մասին «Ուզում էինք օգնեինք, որպեսզի մեր հայերը ճանաչեն հայրենիքը, հայերեն սովորեն, մշակույթի հետ առնչվեն: Ես շատ եմ դրսում եղել, տեսել եմ այնտեղի հայերին և տեսել եմ՝ ոնց է սփյուռքահայերի երրորդ սերունդը արդեն մոռանում հայերենը: Եղբորս տղան, օրինակ, Ամերիկայում է, 19 տարեկան է, հայերեն չի խոսում բացարձակ: Դրա համար շատ ճիշտ եմ համարում ջահելներին գոնե բերել այստեղ երկրի հետ ծանոթացնելը: Ճիշտ է, սկզբում մտածում էինք, որ կարող է ավելի օֆիցիալ լինի շփումը, վախենում էինք Հայաստանի պայմաններին, մեր ընտանիքին չմերվի, բայց այդպես չեղավ: Գիտեինք, որ մեր կենցաղները և ապրելակերպը ի սկզբանե տարբեր են, և փորձեցինք այնպես անել, որպեսզի Ֆլորենցիան իրան լավ զգա մեզ մոտ: Օրինակ՝ ավելի շատ ազատություն ապահովել: Իմ աղջիկը առաջ 10-11-ից հետո արդեն տանը պետք է լիներ, հիմա միասին մինչև 12-1-ը միասին ման են գալիս երբեմն: Բացի դրանից, աղջկաս շատ եմ դիտողություն անում միշտ, հիմա փորձում եմ մի քիչ ավելի հանգիստ նայել շատ բաների: Սկզբում փորձում էիք մեր հայկական ամեն ինչը իրեն ցույց տալ: Սովորեցրել ենք լիքը բան, Նոր տարուն մեզ օգնել է շատ, տոլմա փաթաթելով, տեղը տեղին: Բայց հետո հասկացանք, որ սովոր չի, ու ավելի շատ բուսական է նախընտրում: Այդտեղ արդեն մենք սկսեցինք հարմարվել, ինտերնետից բուսական ճաշատեսակներ գտա, սկսեցի պատրաստել իր համար, մենք էլ իր հետ զուգահեռ անցել ենք ավելի առողջ ապրելակերպի: Շատ ենք ուզում որ իրեն լավ լինի այստեղ, ամեն ինչ անում ենք: Իր սենյակում մահճակալի գլխավերևում Մինասի նկարն ենք նույնիսկ կախել, որ տրամադրությունը միշտ բարձր լինի»:

***

Մի անգամ Սոֆային իմ հետ տարել էի Նոր տարի նշելու մեր կամավորներից մեկի ընկերոջ տուն՝ Աշտարակ: Ու առավոտյան ժամը 4-ին տան տերը որոշեց, որ արդեն քնել է ուզում և մեզ կամավորների հետ միասին դուրս հանեց տնից: Մենք հայտնվեցինք աշխարհի ծայրում, ինչ-որ գազալցակայանի մոտ՝ Նոր տարվա գիշերը: Փորձում էինք տաքսի գտնել: Երկու ժամ գազալցակայանում նստեցինք, բոլորը հարբած էին, քանի որ Նոր տարի էր: Երևանից փորձեցինք տաքսի գտնել, բայց առաջին վարորդը, որը եկավ, նույնպես հարբած էր: Երկրորդը միայն մեզ փրկեց: Եթե մենակ լինեի, ոչինչ, խնդիր չէր լինի, բայց առաջին անգամ էր, որ Սոֆային հետս էի տարել... լավ չստացվեց: Եթե նման բան պատահեր Արգենտինայում, ուղղակի կզանգեի հայրիկիս ու կասեի՝ «Արի ինձ տար», իսկ այստեղ ես այդ հնարավորությունը չունեմ: Կարծում եմ՝ հենց այդ պատճառով շատ փոխված եմ տուն վերադառնալու: Ինձ թվում է՝ այստեղ ես սովորում եմ, թե ինչպես եմ ուզում կյանքս ապրել: Իմ կյանքում շատ բաներ են եղել, որոնք ինձ հասցրել են այստեղ, այնպես որ չեմ ուզում ասել, որ այստեղ ես փորձում եմ ինքս ինձ ճանաչել, որովհետև ես գիտեմ՝ ով եմ, բայց այստեղ փորձում եմ իմ արժեհամակարգը դասավորել, հասկանալ՝ որ տեղում են ինձ համար ընկերները, որ տեղում՝ ընտանիքս, որ տեղում՝ աշխատանքը... Տանը ես անընդհատ գործի պատճառով հետաձգում էի ընկերների հետ

հանդիպումները, մի ժամով հեծանիվ քշելը մեծ խնդիր էր: Հիմա փոխել եմ հայացքներս:

***

Ամբողջ օրը մատե եմ խմում, առաջին անգամ, երբ այստեղի ընտանիքս տեսավ, շատ էին զարմացել: Նման պատմություն լսել եմ Շուշիում մի ուրիշ արգենտինացի կամավորի մասին: Երբ նա տանը հանել էր խոտերը և սկսել մատե պատրաստել, տան տերերը շշմել էին, մտածել էին թմրանյութ է, ասել էին՝ «Ի՞նչ ես անում, այստեղ չես կարող այդպիսի բաներ անել»: Մատեն ուղղակի խմիչք չէ, ժամանցի ձև է: Արգենտինայում ընկերներով հավաքվում, խմում էինք: Մատեն մի քանի հոգով են խմում սովորաբար, իրար փոխանցելով, ու առանց շաքարի: Շաքարով մատե խմողներին լրիվ ուրիշ աչքով են նայում, ասում են՝ «Ա ,՜ դու էն շաքարով խմողներից ես, հա՞»:

***

Ամենակարևորը, ինչ այստեղ սովորել եմ, այն է, որ շատ հեշտ է Հայաստանի մասին խոսել Հայաստանում չապրելով: Այնքան հեշտ է խոսել հայերի պահվածքի և բնավորության մասին՝ չիմանալով ինչերի միջով են նրանք անցել: Իհարկե, մենք էլ Արգենտինայում շատ վատ բաներով ենք անցել, բայց, օրինակ, իմ սերունդը պատերազմ չի տեսել, մենք երբեք չենք ունեցել ջրի, տաքության և այլ խնդիրներ... Ասում են՝ «Օ՜, հայերը այնքան կոպիտ են»: Գիտե՞ք ինչ, դուք պատկերացում չունեք ինչպիսին է իրենց կյանքը, բացի դրանից, նրանք այդպիսին են և վերջ:

Բիայնա Մահարի

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այլընտրանք

Inlandish

Լուսանկարիչ Անուշ Բաբաջանյանը մի քանի տարի շարունակ լուսանկարել է Երևանում բնակվող կանանց, որոնք իրենց արտաքինով և խառնվածքով աչքի են ընկնում մյուսների ֆոնին: Նա ԵՐԵՎԱՆին պատմել է շարքի և դրա հերոսների հետ իր հանդիպումների մասին:

«Ես կին եմ, ով չի ընդունվում հասարակության կողմից»: Իմ լուսանկարած կանանցից ոչ ոք նման բան չէր ասի: Սակայն ամեն անգամ, երբ նրանցից մեկը քայլում է փողոցով, մարդիկ նայում են զարմանքով: Ես էլ նայում էի բոլորի պես: Զգում էի տարօրինակ հետաքրքրասիրություն և հարգանք նրանց նկատմամբ: Ի վերջո, որոշեցի ծանոթանալ նրանց հետ, խոսել ու լուսանկարել: Ավելի ուշ զարգացավ այս պատմության իրական նշանակությունն ու կարևորությունը: Իմ լուսանկարած կանայք միշտ առանձնանում են՝ հատուկ կերպով հագնվելով և վառ գույներով շպարվելով: Եթե հնարավոր է ապրել մեր հասարակության մեջ այնպես, ինչպես նրանք են ապրում, ուրեմն հայ կանանց համար հնարավոր է մեկ և մի քանի քայլ անել դեպի ավելին, քան նրանք ունեն, դեպի գործունեություն, տարօրինակություն, աշխատանք և կյանք:

Սվետա

Սվետային ես հանդիպել էի շատ վաղ, իմ նախագծի ստեղծման հենց սկզբում, 2008-ին: Մենք հանդիպեցինք մի քանի անգամ, և ամեն անգամ ես խնդրում էի լուսանկարել նրան: Նա երբեք չէր համաձայնվում: Հետո մենք հանդիպեցինք 2013-ին: Ես հիշեցրի Սվետային իմ մասին և հարցրեցի՝ արդյոք կարո՞ղ եմ նրան նկարել: Այս անգամ հաճույքով համաձայնվեց: Մենք գնացինք զբոսնելու Կոմիտասի պողոտայով, որտեղ նրան շատերը գիտեն: Սվետան ինձ ասաց, որ բոլորն իրեն սիրում են և միշտ երջանիկ են տեսնում: Նա նաև ասաց, որ մենակ է ապրում իր երեքսենյականոց բնակարանում, ու որ հինգ լեզու գիտի՝ հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն և գերմաներեն:

16 17

Դեկտեմբեր 2015

Նատալի

Նատալին հրաշալի մի կին է, որին ես հանդիպեցի Մոսկովյան պուրակում 2010-ի ամռանը: Նա նստած էր իր տարիքի երկու մարդու կողքին, բայց չէր խոսում: Նրան մոտենալուց առաջ ես նայեցի շուրջս, որպեսզի գտնեմ մի հարմար պատ. Կոկա-կոլայի գովազդն իդեալական էր: Նա ուրախությամբ համաձայնվեց նկարվել: Հեռախոսի համար չտվեց, բայց ասաց՝ կզանգի, որ վերցնի տպած լուսանկարները: Իհարկե չզանգեց:

Լորա

Լորային ես հանդիպեցի փողոցում, պատահմամբ: Նա դանդաղ և հպարտ քայլում էր՝ հացով տոպրակը ձեռքին: Մի կողմից՝ նա նման էր ցանկացած այլ անցորդի, մյուս կողմից՝ նրա մեջ կար ինչ-որ տարօրինակ ու առանձնահատուկ բան: Կարող է՝ դանդաղ քայլքն էր կամ նրա արևային ակնոցը, որ այդպես էլ չհանեց: Մենք խոսեցինք ու նա համաձայնվեց դառնալ շարքիս հերոսներից մեկը: Լուսանկարելու ընթացքում Լորան ինձ ասաց, որ ամուսինը քաղաքի գլխավոր դատախազն է և որ ինքը՝ Լորան, դասախոս է Երևանի Ամերիկյան համալսարանում: Ես խնդրեցի Լորային նաև իր տանը նկարել, բայց նա չհամաձայնվեց:

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այլընտրանք

Մարիամ

Մարիամին տեսա փողոցում: Անձրևը նոր էր դադարել, և նա քայլում էր լրիվ թրջված, հագին՝ հարսանեկան զգեստ: Ես մոտեցա նրան ու խոսեցի: Պարզվեց՝ որևէ հատուկ առիթ չկար զգեստը հագնելու համար, նա ուղղակի գնում էր տուն: Մարիամն ասաց ինձ, որ բարեկամներն էին ուղարկել զգեստը Ամերիկայից, և նա սիրում էր այն մեկ-մեկ հագնել: Մարիամը նաև ցույց տվեց ինձ մի նկար, որտեղ նա պատկերված էր այդ զգեստով և մի փունջ ծաղիկներով՝ լուսանկարչական ստուդիայում: Ես դեռ հաճախ տեսնում եմ Մարիամին փողոցում՝ այդ զգեստը հագին:

Նաիրա

Նաիրային պատահաբար հանդիպեցի՝ Երևանի կենտրոնական փողոցներից մեկում: Ուսանողի տեսք ուներ: Քայլում էր թեթև, նայում իր շուրջը: Մյուս կողմից՝ նա իր մեջ համոզված ու հաստատակամ տեսք ուներ: Նաիրան ասաց ինձ, որ նա հիմնականում ապրում է Միլանում: Նա ասաց, որ Երևանում է կարճ ժամանակով:

18 19

Դեկտեմբեր 2015

Նարինե

2008-ին ընկերներս ինձ պատմեցին Նարինեի մասին: Պարզեցի, թե մոտավորապես որտեղ է ապրում: Որոշ որոնումներից հետո գտա նրա տունը: Նարինեին չհանդիպեցի՝ տանը չէր, փոխարենը պարզեցի, որ ապրում է բնակարանում մոր և աղջկա հետ: Հաջորդ օրը վերադարձա և ծանոթացա Նարինեի հետ: Շատ նիհար, շատ բարձր կրունկներով և շպարից սփրթնած դեմքով՝ նա գեղեցիկ էր և ուշադիր իր արտաքինի նկատմամբ: Երբ մենք դուրս եկանք զբոսնելու, նա ինձ ասաց, որ ապրել է Հայաստանից դուրս մի քանի տարի առաջ և որ կուզենար նորից գնալ, բայց չի կարող:

Աղուն

Աղունին ես փնտրել եմ Երևանի ծայրամասային թաղամասերից մեկում, որտեղ, իմ տվյալներով, նա բնակվում էր: Կես օր անցկացրեցի նրա մասին հարցնելով և փնտրելով թաղի բոլոր հնարավոր անկյուններում: Վերջապես, մի քանի ժամ հետո, ես կարողացա գտնել նրա բնակարանը: Մի քիչ արբած, տարիքով մի մարդ բացեց դուռը և ասաց ինձ, որ Աղունը տանը չի, բայց որ ես կարող եմ սպասել նրան ներսում: Այդ առաջարկությունը մերժեցի: Երբ շարժվում էի դեպի տուն, հանկարծ տեսա նրան: Աղունը վերադառնում էր իր ամենօրյա՝ ջուր բերելու ճանապարհից: Նա սև էր հագած, ինչպես սովորաբար, և նրա դեմքը արտահայտում էր իր ցանկությունը՝ լինել գեղեցիկ կին: Նա ասաց, որ շատ հոգնած է, ու միայն հաջորդ օրը ես կարողացա նկարել նրան:

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այլընտրանք

Տամառա

Նրան հանդիպեցի դեռ 2008-ին: Տամառան եկել էր իր մոր հետ սրճարան, որը մոտիկ էր իմ այն ժամանակվա աշխատավայրին: Թվում էր, որ Տամառան խորասուզվել էր իր մտքերի մեջ, շատ կենտրոնացած էր: Նրա աչքերը մի ուղղությամբ էին նայում: Հետագայում, երբ էլ նրան հանդիպում էի, նա այդ տեսքն ուներ: Այդ առաջին օրը ես մի քանի լուսանկար արեցի և հետո կորցրեցի դրանց օրիգինալները: Այնպես որ Տամառային նորից հանդիպեցի՝ կրկին լուսանկարելու համար: Տամառան ասաց ինձ, որ շատ է հետաքրքրված քաղաքականությամբ և նույնիսկ մի կուսակցության անդամ է: Ես հետո տեսա նրան մի ուրիշ կուսակցության հավաքին 2008-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ և հարցրեցի, թե ինչ էր նա անում այնտեղ: Նա ինձ ասաց, որ միշտ պետք է տեղեկացված լինի, թե ինչ է անում ընդդիմությունը:

Ռիտա

Ռիտայի հետ հանդիպումս տեղի ունեցավ 2013-ին, նախագահական ընտրությունների օրը: Նա հագնված էր հատուկ այդ իրադարձության համար: Ինձ ասաց, որ գրանցվել էր հաջորդ օրը Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպման: Ռիտան պլանավորել էր խոսել նրա հետ իր բնակարանի մասին, որում նա տարիներով ապրել է, բայց Երևանի կենտրոնում վերակառուցումների պատճառով նրան տեղահանում էին բնակարանից:

Անուշ Բաբաջանյան

20 21

Դեկտեմբեր 2015

Բարից այս կողմ ու այն կողմ Այն ամենը, ինչ դուք ուզում էիք իմանալ փաբերում ու բարերում ֆլիրտող աղջիկների մասին, բայց չգիտեիք, որ կան այդպիսիք ու այդ պատճառով էլ չէիք հարցնում՝ ըստ երևանցի բարմենների տեսածների և խոսքերի:

Ֆլիրտ՝ ֆլիրտի խաթր

Մեր աշխատանքն ունեցող մարդկանց հետ խոսակցությունները հաճախ գալիս կանգնում են հենց այս կետի վրա, թե բարից այն կողմ ինչեր են էղել օրվա ընթացքում: Ֆլիրտի ու կպցնելու թեման էլ ենք շոշափում: Պատմություններում, որպես կանոն, լինում են բարը և դրա երկու կողմում գտնվող մարդիկ: Ամենահետաքրքիրը, վստահեցնում եմ, աղջիկ հաճախորդների մասնակցությամբ դեպքերն են: Կոլեգաներիցս մեկը, օրինակ, վստահ է, որ միշտ էլ աղջիկներն են սկսում ֆլիրտը բարերում. «Բա քո կարծիքով էլ ինչի՞ են գալիս: Ֆլիրտի, անվճար խմիչքի, որևէ մեկի համար, որ հետո էդ մեկը իրան սկսի լավ նայել, իսկ ավելի հետոն… դե էդ արդեն ոնց ստացվի»: Ստոպ: Ինձ թվում է, էդ պահին գլխիցս սենց փոքր ծուխիկ դուրս եկավ, քանի որ խոսակիցս կին էր, ինձ նման մեկը, ով կանգնում է բարի հետևում: Չնայած ինքն էլ մեղավոր չի, ամեն ինչ տեղն է որոշում: Օրինակ, ես մոռացել էի, որ նման տեղ կա մեր քաղաքում: Տիպիկ փաբ, ժամանակին մի քանի անգամ գնացել եմ: Տպավորությունն էն էր, որ էնտեղ գնում են ընկերներով, փաբի մշտական այցելուները, էն որ մատուցողին ասում են՝ «դե, ինձ՝ ոնց որ միշտ»: Ֆլիրտի պատճառները միշտ տարբեր են լինում, բնականաբար կան մի շարք, արդեն ֆիքսված թեմաներ, որ հասարակության շնորհիվ մտել է մեր գլուխը ենթագիտակցական մակարդակով, շատերն էլ հենց դրա տակ են մնացել, բայց ֆլիրտի միակ ու անկրկնելի պատճառը հենց ֆլիրտն է և դրանից ստացած զգացողությունը:

Ի՞նչ կտա խաղալը

Մի աղջիկ էկավ մի օր, զարմացա, որ մեզ մոտ մտավ, քանի որ էստեղ դեռ, որպես կանոն, հանգիստ էր լինում՝ նոր էր բացվել: Ինքը տեղը հանգիստ նստողներից չէր: Եկավ, խոսեց, խմեցինք, հետո էդ օրը ամեն ինչ խառնվեց իրար, մարդիկ իրար գլխի լցվեցին, ես էլ գործով ընկա: Երբ որ պիկն անցավ, արդեն կարողացա հանգիստ հետևել՝ ով ինչով է զբաղված: Աչքովս ինքն ընկավ, տրամադրությունը շատ լավ էր, աջ ու ձախ աչքերն էր պսպղացնում, շրջապատին հրապուրելու բոլոր կանոններն օգտագործում էր: Ինքն էլ շատ հրապուրիչ էր: Մի քանի հոգի հեռվից արդեն ցելա էին քցում իրա համար, բայց ինչ-որ չէին համարձակվում հաջորդ քայլին անցնելու: Վերջը, մեկը էլ չդիմացավ խաղին, մոտեցավ: Համարձակի հետդարձը տեղի ունեցավ մոտավորապես կես րոպե հետո: Էս աղջիկը նկատեց, որ հետևում եմ իրեն, ծիծաղելով մոտեցավ.

— Գիտես, էս էն երանելի պահն ա, որ խաղիդ չեն դիմանում, մոտենում են, մտածում են՝ խմած ես, հեսա միանգամից ամեն ինչ իրանց ուզածով կլինի, նույնիսկ մի հետաքրքիր բան էլ չեն մոգոնում, հարցնում են՝ «իսկ դուք ընկեր ունե՞ք»... Ու դու ասում ես՝ հա՜, ախպերս, ունեմ ընկեր:

Ֆլիրտի պատճառները միշտ տարբեր են լինում, բնականաբար կան մի շարք, արդեն վաղուց ֆիքսված թեմաներ, որ հասարակության շնորհիվ մտել է մեր գլուխը ենթագիտակցական մակարդակով Մի քիչ էլ ինձ մոտ նստեց, հետո ասեց, որ ոչ մի ընկեր էլ չունի: Էսօր էդպիսի տրամադրություն ուներ, ուզում էր տեսներ՝ ինչ-որ հետաքրքիր բան կտա՞ իրա խաղալը:

Պարիր, թե կարող ես

Խաղի տեսակները երբեմն թելադրվում են տեղից, այսինքն՝ ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե էդ օրը ուր կգնան հաճախորդները: Տարածքով մեծ, պարելու տեղերում ամեն ինչ շատ արագ կարող է ստացվել: Կոլեգաս հիշեց մի հետաքրքրաշարժ նմուշ.

— Հա մեկը կար, դու էլ գիտես իրան: Մենակ ամենաթեժ օրերին էր գալիս: Դե հիշում ես, չէ՞, «Ափում» ոնց էր լինում: Ինչ-որ մի բան էր վերցնում, ասենք «Կիլիկիա», որ երկար խմվեր, ու սպասում էր: Հենց բարի մոտ էր նստում, սկսում էր իրանից խոսել, որ պաշտոնի բարձրացում են արել, բան, բայց համ էլ տենց ժամանակ էր շահում էլի: Հետո տղաներ որ գալիս էին, արդեն ընտրում էր: Ու բանն էն էր, որ կոտրատվելով ֆլիրտ կամ տենց ինչ-որ բաների վրա ժամանակ չէր ծախսում, նագլի էր անում: Ինչ-որ հարց էր տալիս բարձրաձայն, հետո շրջվում էր պոտենցիալ զոհի կողմը ու սպասում էր պատասխանի: Տենց ծանոթանում էին, հետո թանկանոց խմիչքներ էր պատվիրում: Աղջիկներ էլ կային, որ ամեն օր էին գալիս, նստում բարի մոտ, սկսում խոսացնել, օրինակ, կասիրին, դե կասիրն էլ իրա վրա էր վերցնում, ու իրան ճղելով ապահովում օրվա անվճար ալկոհոլը, մեկ-մեկ էլ տաքսիով տուն ճանապարհելը: Բարմենների հետ էլ էին շատ ֆլիրտ անում, հաճոյախոսություններ անում: Ասենք, «ատվյորտկա» էին ուզում, ու ասում էին՝ «մենակ թե դու տուր, էն քո ձևերով»: «Ատվյորտկայի» «քո ձևը» ո՞րն ա՝ օղի ես լցնում ու հյութ: Կամ ամեն ինչ տեղի էր ունենում պարելու ընթացքում: Երբ որ մեկն իրանց դուր ա գալիս, սկսում են ուրիշ ձև պարել, նշաններ, շարժումներ կան, որոնցով հասկացնում են, որ կարող են իրանց հետ… ըըը, պարել: Էն մեկին հիշում ես, չէ՞:

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այլընտրանք

22 23

Դեկտեմբեր 2015

— Էն որ գալիս էր, միանգամից պարելու ռիթմի մե՞ջ էր ընկնում: — Հա, ինքը որ գալիս էր, արդեն սաղս գիտեինք, ուշադիր հետևում էինք, թե էս անգամ ով ա լինելու: Ամեն ինչ պարելու ընթացքում էր անում: Տղաներն էլ մտածում էին՝ հեսա, բախտները բացվել ա: Իսկ շարժումներից իրականում չեմ էլ ուզում խոսել, ինձ թվում ա բոլորն էլ գիտեն դրանք: Ասենք, եթե խմիչքով են, մարմնի նստած կամ կանգնած դիրքից կարող ես հասկանալ, թե ում համար ա ինքը հիմա խաղում բաժակի հետ, ձողիկով բզբզում: Դե մազերի հետ՝ էլ չեմ ասում:

Ոչինչ չանելը նույնպես ինչ-որ բան անել է

Դե, հա, բայց շատ է պատահում, որ աղջիկները, իմանալով, որ կարող է իրենց շարժումները մատնեն իրենց, անում են լրիվ հակառակը: Այսինքն՝ ոչինչ չեն անում: Գալիս նստում էր սրահի ամենահեռու, քիչ երևացող անկյունոմ, որտեղից ամբողջ սրահը աչքի տակ էր լինում: Սկզբում ուշադրություն չէի դարձնում, հետո հասկացա, որ գալիս էր ինձ համար, սկսվեց խաղը: Ու հենց ինքը հասկացավ, որ գիտեմ, սկսեց ընկերուհիների հետ գալ: Անցավ մոտ երկու ամիս: Համերգի էին եկել, բավականին լավ անցավ, շատ աշխույժ մթնոլորտ էր, սովորականից երևի մի քիչ ավել էր խմել, քանի որ երբ դուրս եկան, հայացքով ուղեկցեցի, որից մեկ րոպե հետո վերադաձավ ու պարտք համարեց տեղեկացնել, որ իրեն շատ է դուր գալիս մեզ մոտ, ու մերսի, որ նման համերգ եմ կազմակերպել: Ասեցի, որ ես կապ չունեմ, բայց փոխարենը ծանոթացա հետը: Չգիտեմ, դա լավ էր, թե վատ, բայց հետո ինքը սկսեց հայտնվել բոլոր այն վայրերում, որտեղ ես աշխատում էի: Ասում էր, որ ես շատ պրոֆի եմ աշխատում, իսկ ես դեռ առանձնապես փորձ չունեի, ու լատեն, որ ինքը անընդհատ գովում էր, իրականում հեչ էլ լավը չէր՝ լավ սուրճի ապարատ տենց էլ չբերեցին:

Սուրճ

Էս խմիչքի պատճառով էլ են լիքը բաներ տեղի ունենում: Շատ ժամանակ կենտրոնանում ենք փաբ-բարերի ալկոհոլի վրա, բայց ֆլիրտը հո մենակ գիշերը տասներկուսից հետո ու նկուղային ժամանցի վայրերում չի՞: Համ էլ ցերեկային լույսի տակ ամեն ինչ ավելի լավ ա երևում, չէ՞: Քաղաքի ամենալավ բեյքըրիներից է, ամենակենտրոնում: Հաճախորդների առումով էլ մի քիչ տարբերվում է մյուսներից: Անցած ամառ մի քիչ ավելի հաճախ էի գնում. առավոտ շուտ՝ գործից առաջ կամ ազատ օրերիս: Վերջին մի քանի ամիսը, արագ, մի բաժակ սուրճի համար եմ մտնում: Վերջին անգամն էր, ընկերներիցս մեկը էնտեղ բարիստա էր մի ժամանակ: Պատմում էր, որ շատ են լինում դեպքեր, որ սոված աղջիկներ են գալիս՝ համով ուտելու մտքով, մեկ էլ հենց իրենց հետաքրքրող ինչ-որ տղա է հայտնվում տարածքում, միանգամից գալիս, պատվերը փոխում են: Ասենք, եթե սենդվիչ էին վերցրել, որ մի կերպ պետք ա կծեին, դեմքին էլ կետչուպ-մայոնեզ քսվեր, փոխում էին պատվերը ինչ-որ հետաքրքիր տործիկով, որ սենց սիրուն լինի, վրան տերևիկ, որը բալկոնչիկում ուտելուց շատ սիրուն նայվի: Մի դեպք հիշեց.

— Մի հատ աղջիկ էր գալիս մեզ մոտ: Միշտ ընկերոջ հետ էր գալիս կամ մենակ, ամերիկանո էր խմում, գնում էր: Կամ մենակ գալիս էր, նույն սուրճը խմում էր, հետո ընկերը գալիս էր հետևից: Հետո սկսեց մենակ գալ, ու ես իրա հայացքի մեջ զգում էի էլի: Ամենատարածված ֆլիրտը ո՞նց ա լինում՝ կապ չունի աջիկն ա անում, թե տղան: Աչքերի մեջ ուղիղ նայելն ա, հենց էդ հայացքով, ու ես էդ իրա հայացքից զգում էի: Հա, սկսեց մենակով գալ ու սկսեց մոհիտո խմել: Մատուցողին ասել էր, որ մոհիտոն շատ լավն ա, ու մի հատ էլ ուզեց: Հետո մի անգամ դրսում տեսավ, գնում էի գործի: Մշտական հաճախորդների հետ ոնց ա լինում՝ շփվում եք, խուսում եք, չէ՞: Հետո ֆեյսբուքով գտավ, ֆրենդեց: Դրանից հետո անընդհատ մենակով էր գալիս շփվում էր, սկսեց իրանից պատմել, որ պարուհի ա, նոր ա եկել Երևան և այլն: Մի օր գամ տեսնեմ մենակով նստած մի շիշ գինի ա խմում: Պատմեց, որ ընկերոջից ա

բաժանվել: Վատ էր, ես էլ իրան մխիթարելու համար մի թեթև գրկեցի նույնիսկ: Հետո անցավ գրելուն: Գայ, մեկմեկ մարդու դեմքից չես էլ ենթադրի, որ ինքը ընդունակ ա նման բաներ գրելու:

Փաբը փակի՝ ուրիշ բան անենք

— Բոլորն էլ գիտեն, մեր զուգարանը ինչով ա հայտնի: Դե, հիմա էդքան շատ չէ, բայց ժամանակին գիտե՞ս ինչ էր կատարվում: Գալիս էին, արագ, թեթև ֆլիրտ ա բան ա, հետո մեկ էլ հասկանում էինք, որ զուգարանի մոտ հերթ ա: Այ կարող եմ մի քանի դեպք ինձ հետ պատահածներից ասեմ: Առաջինը չորս ամիս եկավ, հետո մի հատ սիգարետ ուզեց: Երկրորդը եկավ խմեց, գնաց հետ տվեց, ու ասեց՝ «փաբը փակի սեքս անենք»: Երրորդը սկսեց խոսել նրանից, որ ես ծնված եմ բարմեն լինելու համար: Իսկ ես բանասեր եմ: Չստացվեց: Չորրորդը եկավ, երբ 7-ն ու 9-ը էնտեղ էին, իսկ ես արդեն ֆիքսվել էի 11-ի վրա: Բոլորով իրար հետ կռվեցին: Ես մնացի 11-ի հետ: Քաղաքում երևի մենակ իրար մեջ են խոսում սրա մասին, էն էլ ոչ շատ: Տղամարդկանց այնքան էլ դուր չի գալիս, որ իրենք տարածքում են լինում, ու իրենց հետ ֆլիրտ անելու փոխարեն աղջիկները ընտրում են այլ աղջկա կամ բարմենին: Շատ ժամանակ չեն էլ նկատում, քանի որ կանանց մեջ ֆլիրտը տարբերվում է կամ էլ դա վերագրում են իրենց:

Ասենք, եթե խմիչքով են, մարմնի նստած կամ կանգնած դիրքից կարող ես հասկանալ, թե ում համար ա ինքը հիմա խաղում բաժակի հետ, ձողիկով բզբզում: Դե մազերի հետ՝ էլ չեմ ասում Սեփականատիրական ֆլիրտ

Ընկերներիցս մեկը ահավոր չի սիրում, երբ հաճախորդներին պահելու համար, սեփականատերերից մեկը թեթև ֆլիրտի էր անցնում աղջիկների հետ.

— Մեկ-մեկ պատասխանում էին, մեկ-մեկ քաղաքավարությունից դրդված ծիծաղում էին հումորների վրա, մեկմեկ համապատասխան շարժումներով էին հետը զրուցում. սենց ասեմ, շարժումներն ուղղված էին ինձ, զրույցը՝ իրեն: Բարի հետևից, իհարկե, ոտքերը չէին երևում, բայց քանի որ ես իրա կառուցվածքը լավ գիտեի, ինձ պարզ էր, որ ոտը ոտքին էր գցել, ձեռքին սիգարետ, ուսերով մի քիչ առաջ ու ինձ ուղղված: Խոսում էինք: Դե լավ մի քիչ էլ խմած էինք: Հետո եկավ նա, ինչպես միշտ բարձր՝ — Օ՜, էս ո՞ւմ եմ տեսնում, բարի գալո՜ւստ: Եկել եք մեզ մոտ, հա՞: — Այո, այո, ինչպես տեսնում եք, — ուսերը սկզբում, հետո ամբողջ մարմնով շրջվեց դեպի խոսակիցը: Մի քիչ խոսեցին, հետո ընկերուհիս գնաց զուգարանի կողմը: Հենց որ անհետացավ տեսադաշտից, փաբի տերը շրջվեց ինձ, գնահատող տոնով.

— Ախր շատ լավ ա է, — ու էլի ինչ-որ բաներ ասեց, որոնք ես էլ չլսեցի: Ինձ թվում է, ես էդ պահին իրեն էն իմ վատ հայացքով եմ նայել: Ավելի ուշ, երբ ես մի քանի րոպեով գործս թողեցի, որ ուղեկցեմ ու ցտեսություն անեմ, դռների մոտ փաբի տերը նորից հայտնվեց, ու նորից սկսեց հաճոյախոսությունները, նորից մեզ այցելելու մասին հրավերներ շռայլել: Ընկերուհիս գրկել էր ինձ, աչքերը փայլեցնելով պատասխանում էր հաճոյախոսություններին, կոկետություն էր անում, իսկ ես մեջքիս իրա ձեռքն էի զգում: Շոյում էր: Ժպտացի՝ հիշելով, թե քիչ առաջ փաբի տերը ինչ կարծիք հայտնեց, երբ առանձին էինք մնացել:

Գայանե Դավթյան Տաթևիկ Մկրտչյան

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Կինո

Կինոյի աղջիկները

Նրանց կինոյի աղջիկները

Ցանկացած ժամանակաշրջան ունի իր պատկերացումները այդ օրերի «հերոսի» մասին։ Հին Հոլիվուդը (մինչև 60-ականները) չի ունեցել հստակ հավաքական կերպար կնոջ և տղամարդու համար, ամեն ինչ կախված էր ժանրից և ենթաժանրից։ Ժան Լյուկ Գոդարը Ֆրանսիայում, իսկ Ուորներ եղբայրները Ամերիկայում հստակ համոզված էին մեկ բանի մեջ՝ կնոջ կերպարը ունի ճակատագրական նշանակություն կինեմատոգրաֆում։ «Ֆիլմի աղջիկը» պետք է լինի ոչ միայն գրավիչ, այլ ունենա վառ արտահայտված ինքնության դրսևորում։ Եթե իտալական նեոռեալիզմին բնորոշ է աղքատ խավի իրական կյանքը իր դժբախտ կանանցով, ապա ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան թեկուզ ամենաիրական կինոյում, անգամ պատերազմական՝ նախընտրում էին մեծ դեր տրամադրել կնոջ կերպարին։ Հյուսիսի և հարավի բախումը և Միացյալ Նահանգների քաղաքացիական պատերազմը այսօր ասոցացվում են Սքարլեթ Օ'Հարայի վառ կերպարի հետ։ Էրնստ Լյուբիչը, Հովարդ Ֆոուկսը և Ֆրենկ Կապրան, նկարահանելով իրենց դրամաներն ու մելոդրամաները 40-ականներին «թույլ էին տալիս» կնոջը կատարել սեփական որոշումներն ու լինել անհատականություն։

24 25

Դեկտեմբեր 2015

Կինոքննադատ Դիանա Մարտիրոսյանը հետադարձ հայացք է նետում հայկական կինոյին, որտեղ 90 տարվա ընթացքում այդպես էլ մարդավարի չձևավորվեց երևանցի կնոջ կերպարը և, զարմանալիորեն, չի ձևավորվում նույնիսկ այսօր:

Նոր դար

Նամուսով աղջիկները

Սովետական կինեմատոգրաֆը մասամբ ունի այդ ֆեմինային հաղթաթուղթը, ինչը չի կարելի ասել սովետական հայկական կինոյի մասին։ Առաջին իսկ էկրանային կինոկյանքը հայ կինն ապրում է 1925 թվականի «Նամուսում» և ի՞նչ. գործողությունները տեղի են ունենում 19-րդ դարի կեսերին։ Ի՞նչ կանացի անհատականության և վառ կերպարի մասին կարող է գնալ խոսքը։ «Հայֆիլմի» առաջին աշխատանքների հիմքում հիմնականում դասական գրականությունն էր, արդյունքում՝ ֆլեշբեք։ Դա նպաստեց «այդ օրերի» կնոջ կերպարի չստեղծմանը։ Ռեժիսորները պատկերում էին գյուղացուն կամ Թիֆլիսի հային։ «Պեպոն», «Զանգեզուրը», «Դավիթ Բեկը» 30-40-ականներին ամրապնդեցին հայ կնոջ գրեթե իսպառ բացակայությունն ու սյուժետային անկարևորությունը հայկական կինեմատոգրաֆում։ Արդեն Հայրենական պատերազմից հետո նկարահանված «Արարատյան հովտի աղջիկը» Մետաքսյա Սիմոնյանի դերակատարմամբ ամուր հաստատում է հայ աղջկա կերպարն իբրև կոմսոմոլուհի, սակայն ոչ այդքան գեղեցկուհի և ամենևին ոչ սպորտսմենուհի։ Կերպարը չդարձավ առանձնապես սիրված, ֆիլմը չդարձավ կարևոր և շատ շուտով մոռացվեց: Ինչպես և օվկիանոսից այն կողմ Էլիզաբեթ Թեյլորը կերտեց Մարթայի կերպարը «Ո՞վ է վախենում Վիրջինիա Վուլֆից», այնպես էլ Մետաքսյա Սիմոնյանը սովետական հայկական իրականության համար մարմնավորեց հոգեբանական խաղերի և ալկոհոլի մեծ սիրահար Մարթային։ Մայք Նիքոլսի էկրանավորումը բերեց ֆիլմին 5 Օսկար, այդ թվում և Թեյլորին, իսկ Մետաքսյայի մասնակցությամբ ներկայացման մասին ոչ մի տեղեկություն չկա։

Առաջին սիրո աղջիկը

1958 թվական, Երևան, «Առաջին սիրո երգը»՝ առաջին երևանյան մելոդրաման։ Ֆիլմը դառնում է դասական, ֆիլմի ամենակարևոր և հիշարժան էլեմենտը՝ սաունդթրեքն է։ Երևանյան բակը, կոլորիտը և իսկական երևանցին նշելով մտքիդ է գալիս այս կինոն, «հին ու բարին» դարձել է կլիշե, հավանաբար, հենց սա վերադիտելով։ Սովետական գրեթե ուտոպիստական բարությունն ու օլդսքուլ ոճը շատ է տարբերվում մոդեռնիստական «Երևանյան օրերի խրոնիկայից»։ Ֆրունզե Դովլաթյանի ֆիլմը պատկերում է ըմբոստ երևանցու կերպար՝ գիշերային պար ու սազով, գեղեցիկ կնոջ և շամպայնի ուղեկցությամբ։ Սա սովետական հայկական կինոյի ամենաիրական և ոչ պաթետիկ Երևանն է և ամենակարևորը՝ Խորեն Աբրահամյանի հերոսը մարգինալ է, իսկ ֆիլմը դարձավ շրջադարձային։ Վերջապես տեղ տրվեց և կարծես ստեղծվեց երևանյանի սիրուն աղջկա կերպարի առաջին էսքիզը, որը հետո ամրապնդեց Կարինեի կերպարը «Տղամարդիկ» ֆիլմում։ Ի տարբերություն «Խրոնիկայի», Էդմոնդ Քեոսայանի ֆիլմը լիրիկական կատակերգություն է լայն հանդիսատեսի համար, հետևաբար՝ արձագանքը շատ ավելի մեծ էր։ Կարինեն դարձավ հայկական «կինոյի աղջիկը», պրոֆեսորի աղջիկ, որն ապրում է քաղաքի կենտրոնում, գեղեցիկ է, զբաղվում է լողով, թենիսով և ջութակով։ Այդքանը։ Ուրիշ որևէ կարևոր փաստ հերոսուհու մասին հայտնի չէ։ Հոբիների ցանկը և գեղեցիկ արտաքինը՝ այս մոդելով է ստեղծվում երևանյան աղջկա կերպարը հայկական կինեմատոգրաֆում մինչ օրս։

«Poker.am», «Փեսացուն կրկեսից», «Սուպերմամա», «Հյուսիս-Հարավ» ֆիլմերի գլխավոր դերակատարուհիները հմայիչ են, բարի, մի փոքր միամիտ, կամեցող և հասնող։ Այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ կա խնդիր ստեղծելու ոչ ռեալիստական աղջկա կերպար՝ գրեթե սուրբ և ոչ երկնային։ Պարզ չէ, թե ինչու են 2000-ականների երևանյան աղջիկներն այդքան միանման. տպավորություն է ստեղծվում, որ ֆիլմի ստեղծողները դերասանուհիների առջև չեն դնում խաղալու խնդիրը և պարզապես ընտրում են գեղեցկադեմ և նրբակազմ օրիորդների՝ Լիկա Էլբակյան, Ռոզի Ավետիսովա, Անի Խաչիկյան, Դիանա Մալենկո։ Այս դերասանուհիներին ռեժիսորներն «օգտագործում են» մեկ անգամ, նկարահանում գլխավոր դերում, չեն տալիս դրամատիկ կամ կոմիկ խաղի առաջադրանք, փոխարենը՝ մելոդրամա հիշեցնող անկայուն փորձեր՝ պաթետիկ, չարդարացված գրական և անբնական տեքստով։ Հայկական կինոն այդպես էլ չունեցավ հստակ ձևավորված կնոջ ամպլուա, առանձնահատուկ դարակ իգական կերպարների՝ թե՛ դրական, թե՛ բացասական։ Չեն եղել և չկան ճակատագրական կնոջ չափանիշներ և դիմագծեր։ Հայկական ժամանակակից կինոյում կնոջ կերպարը ներկայացված է թերի և մակերեսային, իբրև տղամարդու հավելում։ Սա ժամանակակից դրամատուրգիայի մեծագույն խնդիրներից է՝ չունենալ արդի հերոսներ և հերոսուհիներ, չպատկերացնել այսօրվա երևանյան աղջկա և կնոջ հստակ ուրվագիծը։ Պարզ չէ, թե ինչու են գրում սցենարներ այն մարդիկ, որոնք չեն ապրում քաղաքի կյանքով և չեն զգում ուրբանիստական զարկերակը։ Ստեղծվում է ամերիկյան մեյնսթրիմի և հայկական սնդուսափայլ իրականության անհասկանալի միքս, որի արդյունքում տուժում է և՛ հանդիսատեսը, և՛ դերասանը։ Իսկ երևանցի աղջիկ էկրանին ինչպես չկար, այդպես էլ դեռ չկա:

Դիանա Մարտիրոսյան

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Ճարտարապետություն

Ճարտարապե՞տ, թե՞ կին Ճարտարապետ, քաղաքաշինարար Սարհատ Պետրոսյանը վերհիշում է Երևանի կյանքում կարևոր ներդրում ունեցող կին ճարտարապետների աշխատանքներն ու դրանց ճակատագրերը, ինչպես նաև բացատրում, թե ինչու ապագայում կանայք ավելի նկատելի կդառնան այդ ոլորտում:

26 27

Դեկտեմբեր 2015

→ Լեզվի ինստիտուտի քանդումը, 2000-ականներ:

Ի

Ֆոտոլուր

Աննա Տեր-Ավետիքյան 1908-2013 Նախագծել է Երևանում կառուցված շուրջ 40 շենք՝ դպրոցներ, բնակելի տներ, վարչական շենքեր։ Ամենահայտնի գործերն են Կորյունի փողոցի և Մաշտոցի պողոտայի անկյունում գտնվող կինեմատոգրաֆիստների բնակելի տունը, Աբովյան-Կորյուն փողոցների խաչմերուկում գտնվող («Ուրարտու» խանութի) բնակելի շենքը, «Սասունցի Դավիթ» կինոթատրոնի շենքը, Լեզվի պետական ինստիտուտի շենքը։

← Խկո-Ապոր գրադարանի շենքը, ճարտարապետներ՝ Լևոն Ղալումյան և Ռուզան Ալավերդյան

Ֆոտոլուր

րականում վերնագիրը նպատակ ուներ ուղղակի գրավելու ձեր ուշադրությունը, չնայած չեմ կարող առհասարակ բացառել նման քննարկման առկայությունը մասնագիտական շրջանակներում, ավելին՝ բուհական պատերի ներսում։ Այդ արդեն անհետաքրքիր դարձած խոսակցության հակադրումն է երիտասարդ ճարտարապետների թվին պատկանող իգական սեռի ներկայացուցիչները, որոնք «քաջաբար» դիմադրում են շինարարների քամահրական վերաբերմունքին, ինչպես նաև Երևանի մի քանի շարք շշմեցնող շենքերի վերաբերյալ հպանցիկ դիտարկմանը, որոնց հեղինակները կանայք են։

Մի շարք տեղերում հանդիպել եմ նրա մասին առաջին հայ կին ճարտարապետ տիտղոսին, քանի որ նա 1928-ին առաջին շրջանավարտներն ունեցած ճարտարապետական դպրոցի առաջին կին շրջանավարտն է Ամենահայտնին

Քանի որ հայտնիների ժամանակներում ենք ապրում, ճիշտ է սկսել ամենաճանաչված երևանցի կին ճարտարապետ Աննա Տեր-Ավետիքյանի կառուցած շենքերից, որոնցից երկու կարևորագույններն արդեն ցավոք չկան (ընդ որում, երկուսն էլ հողին են հավասարեցվել դեռ հեղինակի կենդանության օրոք)։ Մի շարք տեղերում հանդիպել եմ նրա մասին առաջին հայ կին ճարտարապետ տիտղոսին, քանի որ նա հանդիսանում է 1928-ին առաջին շրջանավարտներն ունեցած ճարտարապետական դպրոցի առաջին իգական շրջանավարտը, որից հետո աշխատել է 20-րդ դարի երկու խոշոր հայ ճարտարապետների՝ Նիկողայոս Բունիաթյանի և Ալեքսանդր Թամանյանի հետ։ Նրա արդեն քանդված շենքերի՝ Լեզվի ինստիտուտի (Սայաթ-Նովա և Աբովյան խաչմերուկի Սբ Կաթողիկե եկեղեցու հարևանությամբ, քանդվել է 2007-ին) և Սասունցի Դավթի հրապարակի համանուն կինոթատրոնի (քանդվել է 1980-ականներին) շենքերի կողքին դեռևս կանգուն են Մաշտոց–Կորյուն խաչմերուկին բոլորին հայտնի «Պոնչիկանոցի», բայց իրականում կինեմատոգրաֆիստների կամ Աբովյան 28 հասցեում գտնվող գողտրիկ բնակելի շենքը, որն, ի դեպ, նրա առաջին ինքնուրույն աշխատանքն է։ Նրա և ամուսնու՝ Կոստանդին Հովհաննիսյանի համատեղ նախագծած ՀՀ ոստիկանության շենքն ու Բաղրամյան 1 հասցեում գտնվող շենքերն էլ հանդիսանում են Երևանի երկու կարևոր անկյուններ ու քաղաքային մասշտաբ ձևավորող շենքեր։

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Ճարտարապետություն

Տիկնիկայինի փակ նախասրահ

Աննա Տեր-Ավետիքյանի աշխատանքների կողքին աչքի են ընկնում նաև 1970-ականների կառուցված Շախմատի տունը Օղակաձև զբոսայգում՝ նախագծված Ժաննա Մեշչերյակովայի կողմից և Տիկնիկային թատրոնի շենքը՝ Մարգարիտա Հայրապետյանի հեղինակությամբ (Ֆելիքս Զարգարյանի համահեղինակությամբ)։ Հիշում եմ, երբ ուշ 90-ականների թե վաղ 2000-ականների Երևանում նոր թափ էին հավաքում խանութների «առաջ տված» մուտքերն ու շենքերի ճակատների մաս-մաս երեսապատումները, Մարգարիտա Հայրապետյանը փորձում էր պայքարել, որպեսզի Տիկնիկային թատրոնի շենքի խառը շարվածքները պահպանվեն այնպես, ինչպես նախագծված էին, որը, ինչպես ապագայում պարզվեց, սիզոփոսյան աշխատանք էր։ Նա չէր էլ կարող պատկերացնել, որ մի քանի տարի հետո շենքի կարևորագույն տարր հանդիսացող բացօթյա նախասրահն էր ապակեպատվելու ու բետոնե ծածկը հատած ծառն էր կտրվելու, իսկ ավելի ուշ Գեղեցիկ Երևանի ծրագրով «գեղեցկացվելու», եթե ավելի ստույգ՝ կաֆելապատվելու կամ, ավելի մեղմ՝ սալիկապատվելու շենքի աստիճանավանդակի երևացող բետոնե հատվածը։ Չգիտեմ՝ այս օրերին ինչ կին ճարտարապետների մասին մենք կարող ենք խոսել, բայց կարծում եմ երկու ճարտարապետ կին փոխնախարարների առկայությունը, որոնք տարբեր նախարարություններում համակարգում են

հուշարձանների ու քաղաքաշինության ոլորտները, ևս խոսում է մեր իգական սեռի ճարտարապետների ներուժի մասին։ Հատկապես քաղաքաշինության փոխնախարար Ռուզան Ալավերդյանի մասնակցությամբ 1980-ականների կառուցված Խնկո-Ապոր գրադարանը (համահեղինակ՝ Լևոն Ղալումյան) ևս արժանի է նշվելու Երևանի լավագույն շենքերի շարքում։

Աշխարհի փորձը

Բայց կան բազմաթիվ այլ կին ճարտարապետներ, որոնք, ինչպես շատ ոլորտներում, կատարում են հիմնական աշխատանքը, սակայն «տղամարդկանց ստեղծած աշխարհում» շատ քչերին է բախտ վիճակվում արժանանալու պատշաճ գնահատանքի։ Նման դեպք էր, երբ ճարտարապետության մեջ Նոբելյան մրցանակի կարգավիճակ ունեցող Պրիցքեր մրցանակի 1991 թվականի 14-րդ մրցանակակիր հայտարարվեց Ռոբերտ Վենտուրին, ով իր ավելի ուշ շրջանի կարևորագույն բոլոր նախագծերն ու հրատարակությունները կատարել էր կնոջ՝ Դենիս Սքոթ Բրաունի հետ միասին, սակայն մրցանակ ստացավ միայնակ։ Եվ եթե դրանից 13 տարի անց՝ 2004-ին մեկ այլ կին ճարտարապետի, արդեն բոլորին ծանոթ, Զահա Հադիդն ու 2010-ի մրցանակակիր զույգի իգական ներկայացուցիչ Կացույո Սեջիման չստանային, ապա Պրիցքերի կազմակերպիչներին ու ժյուրիներին կարելի էր դատափետել գենդերային մոտեցումներ ունենալու համար։

Մարիամ Լորեցյան

→ Տիկնիկային թատրոնի ճակատային մասն այսօր

→ Շախմատի տուն, ճարտարապետներ՝ Ժաննա Մեշչերյակովա, Ռ. Մանուկյան

28 29

Դեկտեմբեր 2015

Առնոս Մարտիրոսյան

http://www.chesshouse.am/

→ Շախմատի աշխարհի չեմպիոն Տիգրան Պետրոսյանը տեղադրում է Շախմատի տան հիմնաքարը, 1967 թ.

Ֆոտոլուր

Մարգարիտ Հայրապետյան 1923-2004 Հիմնականում նախագծել է բազմահարկ հիմնակմախք-պանելային շենքեր: Ամենահայտնի նախագիծը Տիկնիկային թատրոնի շենքն է ու դրա ինտերյերը, ինչպես նաև Օղակաձև այգու առաջին և չորրորդ հատվածները:

Երևանի պատմության թանգարան

«Архитектура Советской Армении», Мосвка, 1951

↑ Տիկնիկային թատրոնի և կից բնակելի շենքերի կառուցումը

Այդ համատեքստում, իհարկե, Զահա Հադիդի դերը շատ մեծ է: Նա մի շարք օբյեկտիվ (ու ինչու ոչ՝ սուբյեկտիվ) պատճառներով կարողացավ համաշխարհային մասշտաբով փոխել կին ճարտարապետների վերաբերյալ հանրային ընկալումները։ Իհարկե, ինձ անձամբ ավելի շատ դուր են գալիս նրա վաղ շրջանի աշխատանքները (կամ ավելի ճիշտ՝ աշխատանքը, մասնավորապես՝ Վիտրայի հրշեջ կայանը), սակայն նրա ինչ-որ տեղ հակասական ու շատ հաճախ սոցիալական ու ոչ համատեքստային (կամ ավելի պարզ ասած՝ ֆորմալիստական) կառույցներն ու ճանաչվածությունը բազմաթիվ կին ճարտարապետների «սև սրտի մխիթարանքն» են, որ նրանք ևս վայելելու են իրենց արական գործընկերների ստեղծագործական փառքի ճանապարհը։ Այս եզրահանգմանը հատկապես եկա, երբ 2005 թվականին Ստամբուլում մասնակցում էի մի միջոցառման, որտեղ այդ ժամանակ արդեն համաշխարհային ճանաչում ունեցող մի շարք ճարտարապետների դասախոսությունների մասնակցելու ժամանակ Հադիդը միակն էր բոլոր զեկուցողներից, ով դահլիճ եկավ թիկնապահ հիշեցնող մի երիտասարդի ուղեկցությամբ, ով նրան վերջում կարողացավ բարեհաջող կերպով ազատել բազմաթիվ, հիմնականում ասիական ու միջին արևելյան արտաքին ունեցող երիտասարդ, ենթադրաբար ճարտարապետների սելֆիի ենթարկվելու «պարտականությունից»։

← «Սասունցի Դավիթ» կինոթատրոնը

քաղաքաշինության փոխնախարար Ռուզան Ալավերդյանի մասնակցությամբ 1980-ականների կառուցված Խնկո-Ապոր գրադարանը եվս արժանի է նշվելու Երեվանի լավագույն շենքերի շարքում Կնաշատ ապագա

Ինչևէ, ժամանակները փոխվել են, աշխարհն ավելի հարթ ու բաց է դարձել, որը բոլորի համար՝ անկախ ծագումից ու սեռից, գրեթե հավասար հնարավորություններ է ընձեռում։ Քանի որ իմ ավելի քան մեկ տասնամյակ դասավանդման ընթացքում նկատել եմ, որ իգական սեռի ճարտարապետության ուսանողները (և ոչ միայն) շատ ավելի աշխատասեր ու հետևողական են, կարծում եմ՝ մոտ ապագայում այդ գրեթե հավասարությունը կդառնա բառիս բուն իմաստով հավասար։

Սարհատ Պետրոսյան

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այնտեղ

Կնակառույցներ Մարզադաշտ ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության համար, ուղղանկյուն ոստիկանական գրասենյակ, վերգետնյա զբոսայգի, բամբուկապատ բազմաբնակարան. ինչեր են կառուցում ժամանակակից ամենակարևոր կին ճարտարապետները:

Զահա Հադիդ

Ծննդավայրը. Բաղդադ, Իրաք Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Վոլֆսբուրգ, Ցինցինատի, Ինսբրուք, Գլազգո, Բաքու Իրաքում ծնված, ապա Բեյրութում և Լոնդոնում սովորած Հադիդը այսօր, թերևս, ամենահայտնի և պահանջարկ ունեցող կին ճարտարապետն է աշխարհում: Նեոֆուտուրիստական ոճի կառույցներով հայտնի դարձած Հադիդը կարյերան սկսել է 1970-ականներին Ռոտերդամում, որտեղ սկսել է աշխատել իր նախկին դասախոսների՝ հանրահայտ Ռեմ Քուլհասի և Էլիա Զենգելիսի հետ: 1980-ականներից Հադիդը սկսեց աշխատել ինքնուրույն, իսկ 2000-ականներին ձեռք բերեց համաշխարհային ճանաչում: 2004-ին նա դարձավ առաջին կին ճարտարապետը և առաջին մահմեդականը, որն արժանացավ Փրիցքերի ճարտարապետական մրցանակի, ընդ որում՝ դա նրա մի քանի տասնյակ մրցանակներից մեկն է: Մի քանի տարի առաջ Հադիդը աշխատեց նաև մեր տարածաշրջանում. հարևան Ադրբեջանը չխնայեց 250 միլիոն ամերիկյան դոլար նրա նախագծով Հեյդար Ալիևի կենտրոնի կառուցման համար: Համալիրում, մասնավորապես, անցկացվեց 2012 թվականի Եվրատեսիլը: 2022-ին նրա նախագծած մարզադաշտերից մեկը կընդունի Քաթարում կայանալիք ֆուտբոլի Աշխարհի առաջնության խաղերից մի քանիսը:

↑ Հադիդի ապագա նախագծերից մեկը՝ Տոկիոյի համար

↑ Ռիվերսայդի թանգարանի շենքը

← Քաթարում ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության համար կառուցվող մարզադաշտերից մեկը

→ Վիենայի համալսարանի նոր մասնաշենքի ինտերյերը

30 31

Դեկտեմբեր 2015

Կազույո Սեջիմա

↑ Rolex ուսումնական կենտրոնի շենքը Լոզանում

→ New Museum, Նյու Յորք ↓ Դիզայնի դպրոց, Էսսեն

Իվոն Ֆառըլ և Շելի ՄաքՆամարա

Ծննդավայրը. Դուբլին, Իռլանդիա Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Միլան, Լիմա, Դուբլին Իռլանդուհի ճարտարապետները հիմնել են Grafton Architects արվեստանոցը 1979 թվականին և մինչ օրս ղեկավարում են այն երկուսով: Նրանց ամենահայտնի գործերից մեկը Միլանի Բոկոնիի համալսարանի նոր մասնաշեքն է: Պարզապես Grafton Building ոչ պաշտոնական անվան տակ հայտնի կառույցը ստեղծվել է 2008 թվականին և ընկերությանը բերել բազմաթիվ մրցանակներ: Հայրենիքում Ֆառըլի և ՄաքՆամարայի նախագծած կարևոր շինություններից են Դուբլինի ուրբանիստական համալսարանի և Մեթի Արվեստի կենտրոնը:

→ Solstice Arts Centre

Ծննդավայրը. Իբարակի, Ճապոնիա Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Տոկիո, Օսակա, Իբարակի, Նյու Յորք, Լոզան, Էսսեն Ճապոնացի Սեջիման ծնվել է 1956 թվականին, 1981-ին ավարտել է Տոկիոյի Ճապոնիայի կանանց համալսարանը և 1987-ին հիմնել սեփական ճարտարապետական արվեստանոցը: Սեջիմայի այցեքարտը ուղղանկյունների և խորանարդների կիրառումն է, ինչպես նաև հարթ միատարր մակերեսները: Ճապոնացի մասնագետի առաջին աչքի ընկած աշխատանքը եղել է Տոկիոյի Չոֆու կայարանի տարածքում կառուցված ոստիկանության գրասենյակը: Ճապոնիայից դուրս նրա կատարած ամենահայտնի գործերն են Նյու Յորքի New Museum-ի նոր մասնաշենքը, Լոզանի Rolex Learning Center-ի տեղական մասնաճյուղի շենքը, հոլանդական Էսսենում բնակելի շենքի նախագիծը և այլն: Դրանց մեծ մասը Սեջիման նախագծել է գործընկեր Ռյուե Նիշիզավայի հետ համատեղ: 2010-ին Սեջիման դարձավ երկրորդ կինը Զահա Հադիդից հետո, որն արժանացավ Փրիցքերի մրցանակին: Փոխարենը, նրանից առաջ ոչ մի կին դեռ չէր գլխավորել Վենետիկի բիենալեի ճարտարապետական բաժինը. դա տեղի ունեցել նույն թվականին:

ԵՐԵՎԱՆԻ ՍԻՐՈՒՆ ԱՂՋԻԿ Այնտեղ

Էլիզաբեթ Դիլեր

Ծննդավայրը. Լեհաստան Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Նյու Յորք, Լոս Անջելես, Վաշինգտոն Էլիզաբեթ Դիլերը 1979 թվականից աշխատում է գործընկերոջ և ամուսնու՝ Ռիկարդո Սքոֆիդիոյի հետ համատեղ՝ Diller Scofidio արվեստանոցի միջոցով (2004-ից նրանց միացել է նաև Չարլզ Ռենֆրոն), թեև ընկերությունում որոշիչ դերը զբաղեցնում է հենց Դիլերը: Զույգի գործունեությունն այնքան տպավորիչ է, որ ՄքԱրթուր հիմնադրամը ճարտարապետներին շնորհել է «Հանճար» մրցանակը, քանի որ նրանք «ստեղծել են ճարտարապետական գործունեության այլընտրանքային ձևաչափ, որը միավորում է դիզայնը, փերֆորմանսը և էլեկտրոնային մեդիան մշակութային և ճարտարապետական տեսության հետ»: Դիլերն ու Սքոֆիդիոն կատարել են բազմաթիվ դիզայներական աշխատանքներ արդեն գոյություն ունեցող կառույցներում (օրինակ՝ Նյու Յորքի Լինքոլնի կենտրոնում և Ժամանակակից արվեստի թանգարանում), իսկ նրանց սեփական նախագծերից ամենակարևորներից է Նյու Յորքի «Հայ լայն» վերգետնյա զբոսայգին, որը կառուցվել է 2009 թ. լքված երկաթգծի տարածքում: Դրանից երեք տարի առաջ արվեստանոցում մշակվել էր Բոստոնի Ժամանակակից արվեստի թանգարանի նոր շենքը: Ամուսինները նաև հաճախ իրականացնում են ինստալյացիաներ և փերֆորմանսային նախագծեր:

↑ Դանիայի թագավորական թատրոնի նոր շենքը

→ Թիեթգեն ուսանողական հանրակացարան

32 33

Դեկտեմբեր 2015

↓ Նյու Յորքի հանրահայտ Հայ Լայն վերգետնյա զբոսայգին

Լենե Տրանբերգ

Ծննդավայրը. Կոպենհագեն, Դանիա Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Կոպենհագեն Լենե Տրանբերգը 1983-ին Բոյե Լունդգարդի հետ համահիմնադրել է Lundgaard & Tranberg արվեստանոցը: Գործընկերները և արվեստանոցը լայն ճանաչում են ձեռք բերել հատկապես 2000-ականներից սկսած, երբ նրանց հաջողվեց իրագործել մի քանի մասշտաբային նախագիծ: Մասնավորապես, Կոպենհագենում կառուցված Թիեթգեն ուսանողական հանրակացարանի և Դանիայի թագավորական թատրոնի նոր շենքերը համարվում են այդ տասնամյակում երկրում կառուցված կարևորագույն շինություններից:

Աննա Հերինգեր

Ծննդավայրը. Լաուֆեն, Գերմանիա Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Ռուդրապուր, Մառաքեշ Գերմանիայում ծնված և Ավստրիայում ուսում ստացած Հերինգերի աշխատանքների մեծ մասը իրագործվել են Հարավ-Արևելյան Ասիայում: Տարածաշրջանը, հատկապես Բանգլադեշը, հետաքրքրել են նրան 1997 թվականին՝ կամավորական աշխատանքների մեկնելու ժամանակ: Հաշվի առնելով տարածաշրջանի յուրահատկու-

թյունները և ժամանակակից ճարտարապետական տենդենցները, Հերինգերն այնպես է նախագծում կառույցները, որպեսզի դրանց ստեղծման մեջ մասնակցեն տեղացի վարպետները և որ հնարավորինս պահպանվի էկոլոգիական հավասարակշռությունը: Հերինգերի կարևոր նախագծերից են Բանգլադեշի Ռուդրապուր քաղաքում 2005 թվականին կառուցված METI տարրական դպրոցը, DESI ուսումնական կենտրոնը՝ նույն քաղաքում, Չինաստանի տարբեր ծայրերում կառուցված բամբուկե հոսթելները:

Ֆրանսին Հուբեն

Ծննդավայրը. Սիթարդ, Նիդեռլանդներ Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Բիրմինգեմ, Մադրիդ, Դելֆթ, Վաշինգտոն Հոլանդացի կին ճարտարապետը ավարտել է Դելֆթի Տեխնոլոգիական համալսարանը, ապա այդ քաղաքում էլ հիմնել սեփական արվեստանոցը՝ Mecanoo architecten-ը: Հուբենի պորտֆոլիոն ընդգրկում է համալսարաններ, գրադարաններ, թատրոններ, թանգարաններ, հյուրանոցներ և բնակելի շենքեր: Ընդ որում, նախագծերում նա համադրում է ճարտարապետությունը, քաղաքաշինությունը և տարածքային ձևավորումը: Հուբենը հատուկ կարևորում է գրադարանները, նշելով, որ դրանք այսօր ամենակարևոր հասարակական տարածքներն են, ինչպես ժամանակին վանքերը: Նրա ամենահայտնի գրադարանային նախագիծը նաև ամենաթանկարժեքն է իր կարյերայում. Բիրմինգեմի գրադարանի նոր մասնաշենքի նախագծի իրագործման համար ծախսվել է շուրջ 188 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ:

↖ Թատրոն իսպանական Լեյդայում

← Բիրմինգեմի գրադարանի նոր մասնաշենքը

Ֆարշիդ Մուսավի

→ Քլիվլենդի ժամանակակից արվեստի թանգարանի շենքը

Ծննդավայրը. Շիրազ, Իրան Որտեղ կարելի է տեսնել աշխատանքները. Յոկոհամա, Փարիզ, Քլիվլենդ, Մադրիդ Շիրազում ծնված Մուսավին ճարտարապետական կրթությունը ստացել է Լոնդոնում, ուր արտագաղթել է 1979 թվականին: Սեփական նախագծերը սկսել է իրականացնել 1990-ականներից: Մուսավիի առաջին մեծ հաջողությունը 1995-ին Յոկոհամայի միջազգային նավահանգստի տերմինալի ճարտարապետական մրցույթի հաղթանակն էր: Վերջին տարիներին Մուսավիի արվեստանոցը հատկապես աչքի է ընկնում բնակելի շենքերի նախագծերով, որոնցից ամենահայտնիներն են Մադրիդի «Բամբուկային շենքը» և Փարիզի Լա Դեֆանս թաղամասում կառուցվող բնակելի համալիրը: Մուսավիի հայտնի գործերի թվում է նաև Քլիվլենդի ժամանակակից արվեստի թանգարանի շենքը:

Արեգ Դավթյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան

Չկա տենց բան Հեռուստահաղորդավար և դերասան Դիանա Մալենկոն պատմում է փաբերում Ուորհոլի արվեստը քննարկելու, Սարյան փողոցում տեղի ունեցած առաջին ժամադրության և բակի հավաքարար տատիկին ծաղիկներ նվիրելու մասին:

34 35

Դեկտեմբեր 2015

Երբ տասնչորս տարեկանից սկսած սկսեցի սեփական ուժերով գումար վաստակել, սկսեցի նաև ինքնուրույն կյանքով ապրել: Պատկերացրեք, այդ տարիքում ինչ է նշանակում ունենալ ազատություն և գումար: Ես մենակ պտտվում էի կենտրոնով, իմ սիրելի տեղերն էի բացահայտում: Տարիքի հետ սկսվեցին փոխվել իմ սիրելի վայրերը, վիճակները: Առաջին դասարան էի, երբ մեզ դասարանով տարան Մատենադարան: Այդ ժամանակ ես այդքան էլ երևացող երեխա չէի, ասեմ ավելին՝ կոմպլեքսներ ունեի, փոքր էի մյուսներից, մի տեսակ խեղճացած էի: Ու այդ օրը եկավ իմ աստղային ժամը, երբ մեր ուսուցիչը հարցրեց, թե որն էր առաջին հայերեն գրված նախադասությունը, ու ես այդպես փոքրփոքր ծայրից պատասխանեցի: Շրջադարձային իրադարձություն էր իմ կյանքում: Ու այդպես Մատենադարանը մնաց իմ կյանքում իբրև շատ կարևոր վայր, որտեղ ես ինքս ինձ համար նոր բան բացահայտեցի իմ մեջ: Այդ դեպքից հետո ես ավելի վստահ, անկեղծ ու ակտիվ դարձա: Այժմ Մատենադարան գնալիս ամեն անգամ հիշում եմ այդ դեպքն ու հուզվում: Իմ տատիկի հետ կիսել եմ բոլոր երևանյան չիրականացված պատկերացումները, Երևանի հետ կապված երազանքները: Գալիս ասում էի՝ «այ տատ, նայի, հեսա փող ստանամ միասին կգնանք թատրոն կամ օպերա», իսկ ինքը շատ էր սիրում թատրոն ու օպերա: Պատկերացնում էի, որ միասին կենդանաբանական այգի կգնանք, շատ վայրեր, անգամ դեռ չէի էլ մտածի, որ իսկական դերասան կդառնամ, բայց սենց մանկական երազանք կար, որ երբ բեմի վրա կլինեմ, տատիկս առաջին շարքում նստած կլինի: Ցավոք, դա չիրականացավ: Մեր բակը մի հատ մաքրող տատիկ կար, որը մինչ օրս աշխատում է: Դպրոցում էի, երբ նա միշտ շատ տխուր դեմքով ավլում էր բակը, բոլորը նրան բարևելիս գիտեին, որ նա տխուր է և իրենք էլ էին ակամայից տխրում: Ես էլ լուրջ սկսեցի մտածել, թե ինչ կարելի է անել, որ այս տատիկը մի օր ժպտա: Ու քանի որ ավելի ռոմանտիկ էի այդ ժամանակ, որոշեցի շաբաթական մեկ անգամ մանուշակների փունջ նվիրել: Ու իմանայիք, թե նա ոնց էր ավլում, ոնց էր ժպտում դրանից հետո: Դպրոցից հետո դասընկերուհիներով վազում էինք չեբուրեկի ուտելու: Անդրանիկի փողոցի վրա էր, հենց դպրոցից մի քիչ վերև: Ես անպայման պետք ա բարձրանայի ու այդտեղից հարյուր քսան դրամով այդ չեբուրեկին ուտեի: Ու իրականում այդ չեբուրեկին զզվելի ձեթի մեջ էր, անգամ մեջը նորմալ միս չկար, բայց ֆանտաստիկ համով էր թվում: Բայց կապ չունի, այդ ճանապարհը, այդ երևույթը ամեն ինչ արժեր: Վերջերս որոշեցի, որ ուզում եմ գնամ այդտեղ, արդեն այսպիսին, եթերից հետո, գնացի ու պարզվեց, որ չկա այլևս այդ չեբուրեկիանոցը. ուզում էի լացել: Երբ ասում են Երևան, կապված իմ հիշողությունների ու կյանքի դեպքերի, զգացմունքների դրսևորումների հետ, ես հիշում եմ Սարյան փողոցը: Ամենակարևոր դեպքերը, հանդիպումները, զրույցները տեղի են ունեցել հենց Սարյան փողոցում: Կապված թե անձնականի, թե գործնականի հետ Թումանյան փողոցից մինչ Պուշկին ընկած հատվածը հենց շատ իմն ա: Իմ ամենամեծ երազանքներից ա այդտեղ ձեռք բերել տուն, որովհետև անգամ երբ արտերկրում Երևանի անունն եմ լսում, ես ամենաշատը կարոտում եմ իմ երեկոները «Տապաստանում» ու «Ինվինոյում», որտեղից հետո մենք ընկերներով միշտ արշավում ենք «Պրոցես» խմելու: Միշտ հիշում ու կարոտում եմ իմ զրույցները Դիանա Մարտիրոսյանի հետ, որոնք մեզ այդքան մտերմացրեցին: Իմ անձնական կյանքի ամենակարևոր մարդկանց հանդիպել եմ հենց Սարյան փողոցի վրա: Առաջին, կարելի է ասել, ժամադրությունս եղել է Սարյան փողոցում, «Ինվինոյում», ու մինչ օրս էլ այդ փողոցը ինձ թվում ա ինձ ա նվիրված: Մինչ այդ սրճարանները Սարյանը ավելի տխուր փողոց էր: Այժմ, մեր սերունդը, հստակ ու վստահ կարող եմ ասել, արվեստը դուրս ա ցայտում այդ ժամանցի վայրերում: Եթե ժամանակին դա տեղի էր ունենում «Կազիրյոկում» ու «Պապլավոկում», հիմա դա Սարյան փողոցն է: Ես կյանքում ավելի շատ սիրում եմ նախօրեն, քան հենց բուն երևույթը: Ճանապարհը, քան նպատակավայրը: Միշտ մտածել եմ, թե ինչու եմ սիրում «Կազիրյոկի» հատվածը ավելի շատ, քան հենց պուրակը:

Հետո հասկացա. որովհետև մի քանի րոպեից ես հասնում եմ պուրակ: Սիրում եմ կերպարվեստ, սիրում եմ գույներ: Դա է պատճառը, որ շատ եմ սիրում այդ վայրը: Իմ միայնակ հուշերի, խոհերի ու մտքերի վայրն էր Սարյանի պուրակը: Եվ, իհարկե, շատ եմ սիրում գույներ, Սարյանի գույների և այդպես նրա պուրակն ու այգին… Իմ զգացմունքների կծիկն ա Սարյան փողոցը: Սիրում եմ «Բյուրոկրատ» գրախանութի հատվածը: Այդտեղ միայնակ երեկոներ շատ եմ անցկացրել, շատ հաճախ մի ինչ-որ տարօրինակ գիրք եմ առել, ինչ-որ թխվածք եմ վերցրել ու ժամերով նստել եմ խանութին կից գործող սրճարանում: Գուցե դա շատ մեծամիտ հնչի, բայց այսօրվա երևանցի աղջիկը ես եմ: Այո, ժամանակակից մտքերով, բայց հին պատմությամբ երևանցի աղջիկ: Ինձ համար երևանցին նա է, ով սիրում է իր քաղաքը: Շատ է սիրում: Ինչպես ես, չնայած որ իրականում ծնվել եմ Դիլիջանում: Երևանյան աղջիկը պաթետիկ ձայնով, կրթված, տակտով, ինտիլիգենտ աղջիկը չի: Այսօրվա իսկական երևանցի աղջիկը պետք ա լինի կարդացած ու բազմակողմանի զարգացած, բայց դա չի նշանակում, որ նա փաբ չի գնում: Ոչ, նա գնում է փաբ, դա նոր կուլտուրա է մեր քաղաքում: Ես ինքս գնում եմ փաբեր և դրա մեջ նոր արվեստագետոտ շունչ եմ տեսնում: Երբ մենք ժամերով խոսում ենք ամեն ինչի մասին, սկսած Էնդի Ուորհոլից մինչև Արամ Խաչատրյան, կարող ենք պարել, ինչ-որ խաղեր խաղալ: Սուտ ա դա, որ հայ աղջիկը միայն հարևանների մոտ սուրճ խմող, պահածո փակող է: Ինձ համար Երևանի հոտը ասոցացվում ա առավոտյան նոր ջրված ասֆալտի հետ: Առավոտյան իննին, երբ ես մենակ դուրս եմ գալիս փողոց, այդ մի քիչ խոնավ հոտը, որի մեջ նաև փոշի կա, որովհետև Երևանը հաստատ ունի իր մեջ փոշի, այդ գույները, օդը, հոտը… Չկա տենց բան… Որտեղ էլ լինես այս աշխարհում, քո իսկական ծաղկունքը գալիս ա այդտեղ: Արևն ընկած Սարյանի սրճարանների վրա, մի քիչ ստվեր, նստում ես այդտեղ, սուրճ ես խմում: Այ դա է Երևանը: Մի անգամ նստած էի սրճարանում, դուրսը, որտեղ շատ զիլ երաժշտություն էր հնչում դասական, նկատեցի, որ թեթև քամին ստիպում էր տերևներին շարժվել այդ երաժշտության ռիթմի ներքո: Չի եղել այդպիսի բան իմ կյանքում: Չեմ համբերել, մինչև որ ընկերներիցս մեկը եկել է, որպեսզի ինքն էլ իր աչքով դա տեսնի: Երևանցի աղջիկը ինձ համար, այո, գնում է փաբ, իսկ հաջորդ օրը կարող է իր կարի մեքենայով իր կարած զգեստով գնա ինչ-որ մշակութային միջոցառման: Փոքր էի, երևի երրորդ-չորրորդ դասարան, ընտանիքով գնացել էինք մնջախաղի ներկայացում՝ «Համլետ» դիտելու: Ես այդ ժամանակ չգիտեի ոչ Շեքսպիրին, ոչ Համլետին: Ոչ միայն չէի հասկանում, ի՜նչ Յորիկ, ի՜նչ գանգ… Բայց ինձ համար դա շատ կարևոր պարծենալու առիթ էր, որ այո, ես դիտել եմ Շեքսպիրի «Համլետը»: Եվ այսօր, Տիկնիկային թատրոնի կողքով անցնելիս, միշտ հիշում եմ այդ օրն ու այդ ներկայացումը, և ծիծաղելին այն է, որ այդ թատրոնն ինձ մոտ ասոցացվում է ոչ թե տիկնիկների հետ, այլ Շեքսպիրի: Դա իմ առաջին քայլն էր արվեստի մեջ: Առաջին թատերական ներկայացումս էր: Գուցե դա է նաև քայլ հանդիսացել, որ ես արվեստը ընտրեցի այսօր, մասնավորապես՝ թատրոնը: Մոսկովյանի վրա մի հատ հին տուն կա, որտեղ սնդիկ էր պայթել: Այնքան առեղծված կա այդ կառույցում, և դրանից այն ավելի գեղեցիկ է դառնում: Մի կողմից՝ ես ուրախ եմ, որ այդ շենքը այդպես լքված է, որովհետև հակառակ դեպքում ինչ-որ օլիգարխ այն կգներ, կքանդեր կամ այդտեղ հերթական հիմար սրճարանը կբացեր: Մյուս կողմից էլ՝ ափսոս, որ այդ շենքը այդպես միայնակ կանգնած է: Ցավոք, Երևանը կորցնում է իր դեմքը: Գիտեմ, որ սա ծեծված թեմա է, բայց ավելի կարևոր թեմա կա՞, որը Երևանը սիրող մարդուն կհուզի: Ես ատում եմ Հյուսիսային պողոտան, թող ներեն ինձ այն մարդիկ, որոնք այդտեղ ապրում են, կառուցել են այն: Մեր քաղաքին փոքր, ծաղկային ու գունավոր շենքեր են պետք, իրենց հետաքրքիր մարդկանցով:

Դիանա Մարտիրոսյան Առնոս Մարտիրոսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Արվեստ

Էլենը և քաղաքները

Բազմաթիվ հեղինակավոր մրցանակների արժանացած նկարչուհի Էլեն Ֆրանքն այս օրերին Երևանում է: Ֆրանքը նաև գրող է, հետազոտող և դասախոս: Նա առաջին նկարչուհին է, ով ստացել է խաղաղության և ապագայի հետազոտությունների տրանսֆորմատիվ հիմնադրամի դասախոսի կոչումը: Նկարչոուհու ամենահայտնի նախագծերից է «Խաղաղության քաղաքները», որ ներկայացնում է ծանր իրավիճակներում հայտնված բազում քաղաքների պատմությունը և մշակույթը: Բաղդադ, Պեկին, Հիրոշիմա, Երուսաղեմ, Քաբուլ, Լասա, Մոնրովիա, Նյու Յորք և Սարաևո՝ այս քաղաքներին ավելացել է նաև Երևանը, որին նվիրված կտավը կցուցադրվի դեկտեմբերի 18-ին ազգային պատկերասրահում: 2016 թվականին Էլենը կցուցադրի նաև ամբողջական նախագիծը Երևանում: «ԵՐԵՎԱՆ»ը հանդիպեց ու զրուցեց Էլեն Ֆրանքի հետ Սլավոնական համալսարանում, որի հետ համատեղ է իրականանում նախագիծը:

36 37

Դեկտեմբեր 2015

Երևանին նվիրված կտավը Ֆրանկը ստեղծում է Սլավոնական համալսարանում տեղակայված արվեստանոցում

Երբ բառերն ավելորդ են

Դասախոս, գրող, նկարչուհի… յուրաքանչյուր ոլորտում էլ ես՝ ես եմ: Մեծացել եմ խոսքի աշխարհում, բայց հոգիս մշտապես այլ տեղում է եղել՝ մի աշխարհում, որտեղ բառերն ավելորդ են, ինքնաարտահայտվելու համար խոսքերի կարիք չկա: Հասուն տարիքում էի, երբ հասկացա, որ գոյություն ունենալու մի այլ ճանապարհ էլ կա: Սամուել Բեքեթը նման տողեր ունի՝ «ես եմ այս բոլոր խոսքերը, որ խոսքերից են ստեղծված, օտարների խոսքերն եմ… ծնված ու մահացած վանդակում»: Սկսեցի սեփական ձայնս փնտրել, որը նախ՝ ինձ հետ սկսեց առանց բառերի խոսել: Այդ ժամանակ արդեն դասախոս էի՝ ոտքից գլուխ խոսքերի մեջ խրված ու տարբեր բառերից, լեզուներից բաղկացած: Ընտրություն կատարեցի, որոշեցի լռել: Երեք ամիս ճանապարհորդեցի՝ լռության մեջ, որպեսզի իրական ձայնը գտնեմ: Նախ՝ գույների աշխարհը փոխարինեց լեզուն ու խոսքը, հետո էլ հակառակն էր՝ խոսքերը փոխարինեցին գույներին: Երկու աշխարհներն էլ իմն են ու հավասարաչափ նվիրումով եմ վերաբերվում դրանց: Հետո մի այլ աշխարհում ինձ գտա՝ մարդկությանն անմնացորդ նվիրումի կիրքն էր: Ամեն մանրուք ինձ ոգեշնչում է: Ինձ շրջապատող ամեն ինչն ու ամեն ոք դառնում են իմ ստեղծագործությունների մասը: Գոյություն ունի «աչքի ընկնելու» ֆենոմենը, ինքս եմ այդպես անվանել այդ երևույթը՝ eyefall: Այսինքն՝ սիրում եմ այն ամենն, ինչն աչքովս ընկնում է: Յուրաքանչյուր զգացմունք հիմնովին վերապրում եմ՝ ոտքից գլուխ զգում եմ այն ամենն, ինչ կատարվում է շուրջս: Տառապանքն ու դժվարությունները ևս մեր կյանքի մի մասն են, այդ ժամանակ աղոթում եմ, սկսում եմ դրական բաներ ցանկանալ, չեմ դադարում հուսալ, որ թոթափեմ մարդկանց տխրությունը:

«Խաղաղության քաղաքները»

«Խաղաղության քաղաքներ» նախագիծը ավելին է, քան պարզապես կտավներ, դա ապրելաձև է, մտածելակերպ, խոսելաձև: Այս կտավներում չկա ատելություն, թշնամություն, այն ուղղված չէ ոճրագործներին վատաբանելու: Մենք բոլորս էլ ոճրագործներ ենք, թշնամիներ և զոհեր, բայց միևնույն ժամանակ այդ ամենից ավելի վեր ենք: Այս նախագծի օգնությամբ ես խոսում եմ որևէ երևույթից ավելի ու ավելի վեր լինելու մասին, մենք հեռվում ենք, երևույթների այն կողմում, այնտեղ, որտեղ խոսելու համար լեզու չկա: «Խաղաղության քաղաքները» երեք կարևոր մասերից է բաղկացած՝ կտավը, կրթական-տեղեկատվական մասը և մշակութային դիվանագիտությունը: Նախագիծը ոգեշնչում է մարդկանց ավելի իմաստուն լինել, այն արթնացնում է հույսի զգացողությունը, հուշում, որ պիտի կարևորենք երևույթների մասին գիտելիքները, պիտի ճանաչենք, հասկանանք ու ընդունենք, որ մեր մշակույթից բացի այլ ազգեր կան: «Դիստանցիոն կարեկցանք»՝ այսպես եմ անվանում այն, ինչ զգում եմ «Խաղաղության քաղաքները» ստեղծելիս: Ես եմ այն մայրը, որ կորցրել է երեխային, ես եմ այն քույրը, որ կորցրել է եղբորը, այն տատիկը, ով ամուսնուն է կորցրել, քույրն եմ, մայրն եմ, դուստրն եմ, կինն եմ: Գիտեք, պիտի վիշտը ընդունելու խիզախություն ունենանք, պիտի կարողանանք ներս թողնել այն, կարծես մեր սեփականն է, թույլ տալ, որ անի այն, ինչ ուզում է ու հետո ճանապարհել գեղեցկությամբ: Դեպի խաղաղություն տանող ճանապարհը գեղեցկությունն է:

Գոյան, Արիստոտելն ու Բոտիչելին

Ստամբուլում էի, երբ առաջին անգամ լսեցի Հայաստանի մասին: Մասնակցում էի միջազգային խաղաղության համաժողովին, որի

շրջանակներում ներկայացնում էի «Խաղաղության քաղաքները»: Հենց այդ ժամանակ ծանոթացա մի հայ երիտասարդի հետ: Որոշ ժամանակ անց, երբ արդեն Նյու-Յորքում էի, սկայփիս զանգ ստացա՝ այդ տղան էր: Երկար խոսում էինք նախագծիս մասին, նա պատմեց, որ Հայաստանում ապրող երիտասարդների հոգում դեռևս ապրում է անցյալի ցավը: Ես էլ ասացի՝ իսկ ինչու՞ չբերել նախագիծը Հայաստան: Ուսումնասիրեցի, տեղեկացա ցեղասպանության մասին: Եվ ահա, հիմա այստեղ եմ: Տեսա ու զգացի Հայաստանի մոգական ուժը: «Խաղաղության քաղաքներ» նախագծում ծնվեց նաև Երևանի կտավը: Այս կտավի վրա աշխատում եմ մի քանի հայուհիների հետ: Գիտեք, այստեղ շատերը նույն անունն ունեն՝ Լիլիթներ, Անիներ կամ անուններ, որ չեմ կարողանում ճիշտ արտասանել: Ես էլ որոշեցի օգնականներիս ինքս անվանակոչել՝ Գայանեն դարձավ Գոյա, Արևը՝ Արիստոտել, ունենք նաև Բոտիչելի: Հասկանում եք, նրանցից յուրաքանչյուրը Հայաստանի կախարդանքի մի մասն են: Կախարդանքն ամենուրեք է՝ դուք էլ եք դրա մասը: Կտավում պատկերում ենք ծիրանի ծառ, որ Կենաց ծառն է խորհրդանշում, կա նաև խաչքար, որ խորհրդանշում է վերածնունդը: Ուզում եմ կտավին փոխանցել առ Հայաստան ուղղված այն երազանքս, որ մի օր կարողանա հաղթահարել անցյալի վիշտը ու ներկա գտնվի այսօր՝ ներկայում: Այս ամենն ինձ այնքան է հուզում, իսկապես շատ հուզմունքային աշխատանքային ընթացք է ստացվում, կարծես պարենք: Հայաստանից ինձ հետ տանելու եմ այն պատիվը, որ թույլ տվեց ծանոթանալ ու դիպչել իրեն, այն մարդկանց ժպիտները, որ տեսա, այն հրաշքը, որ մաշկիս վրա զգացի: Մարդկային որևէ զգացմունք ինձ օտար չէ, ես այնպիսին եմ, ինչպես բոլորը, բոլորս ենք միանման, ու հենց դա էլ մեզ յուրահատուկ է դարձնում:

Լենա Գևորգյան Գրիգոր Եփրեմյան

ՔԱՂԱՔ Իրադարձություն

Կիսամարաթոն Այս աշնան երևանյան ամենակարևոր մարզական միջոցառումը հոկտեմբերի 4-ին կայացած առաջին կիսամարաթոնն էր, որի մասնակիցները հավաքվել էին ավելի քան 30 երկրներից: Yerevan Half Marathon-ին մասնակցեցին նաև Street Workout Armenia-ի և Run Armenia-ի թիմերը: Ղազար Հակոբյանը մարաթոնի մասնակիցների համար անցկացրեց ֆիթնես նախավարժանք, իսկ Street Workout-ի թիմը ցուցադրեց մարզաձևի գեղեցկությունը բոլոր ցանկացողներին:

38 39

Դեկտեմբեր 2015

Բիայնա Մահարի

ՔԱՂԱՔ Սթրիթ արտ

Ավստրիական սթրիթ արտը Բանգլադեշում Երկու տարի առաջ Բ-2 թաղամասի բակերից մեկում՝ ավտոտնակի պատին, հայտնվեց ամբոխի պատկերով մի մեծ գրաֆիտի: Հետո մի քանի այլ մարդկային ամբոխներ պատկերվեցին բակի այլ պատերին: Այս աշխատանքների հեղինակ ավստրիացի նկարիչ Օլիվյե Հյոթցլը պատմեց ԵՐԵՎԱՆին, թե ինչպես նա եկավ հասավ Բանգլադեշ և այնտեղ ստեղծեց իր նոր աշխատանքները:

40 41

Դեկտեմբեր 2015

Գրաֆիտիներ և բացիկներ

Կարող է զարմանալի թվալ, բայց Հայաստան գալու գործում ինձ օգնեց Ավստրիայի արտգործնախարարության ծանոթ մի աշխատակցուհի: Նա խորհուրդ տվեց և աջակցեց ինձ ու ընկերոջս՝ նկարիչ Անդրեաս Նադերին, մի քանի օրով այցելելու Բանգլադեշում գործող մի այլընտրանքային արվեստի դպրոց: Քանի որ Նադերն էլ նախագիծ ուներ Երևանում իրագործելու, մենք համաձայնեցինք: Օրվա կեսը մենք նկարում էինք պատերին, մյուս կեսը տրամադրում քաղաքի տարբեր կողմերից՝ հիմնականում կենտրոնից, հին սովետական բացիկներ փնտրելուն և լուսանկարելուն:

Ֆասադն ու խորքային պատմությունները

Ընդհանուր առմամբ աշխատեցինք տասը օր: Այդ ընթացքում ես հասցրեցի ավարտին հասցնել ութ մեծ աշխատանք ու մի քանի փոքր պատկերներ: Իմ աշխատանքները համայնքի մասին են, ընտանիքի, այն մասին, թե որքան կապված է մարդ դրանց, երբ նույնիսկ փորձում է ազատվել: Իմ գործերում նաև առանձին տեղ է զբաղեցնում կապիտալիստական համակարգին դիմակայելու թեման, նաև առկա են որոշ կրոնական տարրեր, քանի որ ես կաթոլիկ երկրից եմ: Մարդկանց ցանկացած խումբ ասելիք ունի: Երբ տեսնում ես մարդկանց մի խումբ, դա միայն արտաքինն է, դու երբեք չգիտես, թե ինչ կա ներսում: Գուցե առաջին շարքի այն տղան հատում է երրորդ շարքում գտնվող այն տղամարդուն, կամ երկրորդ շարքի կինը գաղտնի կապ է ունեցել առաջին շարքի տղայի հետ… Հենց այս երկրորդ շերտի, խորհրդավորության, չբացահայտված պատմություն-

ների համար է, որ շատ եմ սիրում պատկերներս հիմնել հին, նախորդ դարասկզբի լուսանկարների հիման վրա, որոնցում այս ամենը զգացվում էր: Քանի որ այն ժամանակ լուսանկարվելը հատուկ մի իրադարձություն էր, ապա այդ արտաքին ճակատները շատ տպավորիչ էին ստացվում: Իմ պատկերներում էլ ես փորձում էի դա արտացոլել:

Սյուրռեալիստական Բանգլադեշը

Գրաֆիտիների համար հենց այդ թաղամասն ընտրվեց, քանի որ այնտեղ էր արվեստի դպրոցը: Երեխաները շատ լավն էին և ամեն կերպ աջակցում էին մեզ, մենք էլ իրենց հետ կիսվում էինք մեր փորձով հատուկ դասընթացների միջոցով: Բանգլադեշը լրիվ սյուրռեալիստական մի վայր է, ինձ համար կարծես այլ մոլորակ լիներ: Այն էներգիան, որ զգում էին այնտեղ, մի տեսակ հիշեցնում էր «Խենթ Մաքսը»: Նաև ցնցված էի այդ ոչ պաշտոնական անվանման ծագման պատմությամբ: Բնակիչները, որպես կանոն, նույնպես շատ դրական էին տրամադրված մեր նկատմամբ, թեև լինում էին նաև լարված պահեր՝ ի վերջո, մենք ինչ-որ օտար դեմքեր էինք, որոնք եկել նկարում էին իրենց թաղի պատերին:

Մի օր, երբ աշխատանքներիցս մեծ մասն արդեն ավարտված էին, մի տեղացի երիտասարդ ինձ մոտեցավ և հարցրեց՝ «ինչու՞ չես նկարում Արարատը, երկինքը, արևը, սա ի՞նչ է, ովքե՞ր են սրանք, ֆաշիստնե՞ր»: Նա ձեռքով ցույց տվեց հարյուր տարվա լուսանկարի հիման վրա արված գրաֆիտին: Եվ գիտեք, փաստացի նա ճիշտ էր: Դրանք այն ավստրիացի տղաներն էին, որոնցից շատերը, հավանաբար, մեծացան ու դարձան ֆաշիստական կազմակերպությունների անդամներ… Բայց, իհարկե, իմ նպատակը ֆաշիզմի փառաբանումը չէր, այլ ժամանակի մի ակնթարթի ֆիքսումը: Մի անգամ էլ մի կին պահանջեց, որ հեռանանք, թե չէ ոստիկանություն կկանչի: Դրան, բարեբախտաբար, բանը չհասավ: Ընդհանրապես, մարդիկ շատ սիրալիր էին, հետևում էին մեր գործին, երբ ավարտում էինք՝ ծափահարում էին: Ընդհանրապես, ամեն ինչ շատ լավ ու հետաքրքիր անցավ: Ես շատ եմ սիրում աշխատել այնտեղ, ուր ինձ համար ամեն ինչ նոր ու անսովոր է, մարդիկ էլ, իրենց հերթին, դեռ չեն հասցրել զզվել իմ տիպի «կրեատիվ» դեմքերից: Այնպես որ, անպայման կուզեմ վերադառնալ, գուցե մի օր Բանգլադեշում մի լավ արտ-փառատո՞ն կազմակերպվի:

Արեգ Դավթյան Օլիվյե Հյոթցլի արխիվից

ՔԱՂԱՔ Պատմություն

Առաջին հյուրանոցը

Նոյեմբերի սկզբին լույս է տեսել Mediapolis ընկերության հեղինակած՝ Grand Hotel Yerevan հյուրանոցի մասին պատմող ալբոմը: «ԵՐԵՎԱՆը» ներկայացնում է հատվածներ այդ գրքից, որոնք առնչվում են հյուրանոցի հարուստ պատմությանը:

42 43

Դեկտեմբեր 2015

Ապագան՝ երկու քայլի վրա

Իր նշանակության գիտակցմանը Երևանը եկավ 1926-ին։ Հենց այդ ժամանակ մայրաքաղաքի գլխավոր՝ Աբովյան փողոցի վրա սկսվեց շատ կանխատեսելի՝ «Երևան» անվանմամբ հյուրանոցի շինարարությունը։ Քաղաքի թիկունքում ոչ միայն 27 դար ձգվող վերելքների ու անկումների պատմությունն էր, այլև բոլորովին վերջերս տեղի ունեցած աղետները՝ քաղաքացիական պատերազմն ու Ցեղասպանությունը։ Քաղաքը, որ ընդամենը մի քանի տարի առաջ ոչ թե հյուրընկալել, այլ, կարծես, կլանել էր փախստականների քարավաններ, հանկարծ հավատաց խոստացված լուսավոր ապագային և մի տեսակ մանկական հապճեպությամբ անցավ դրա կառուցմանը։ Ու սկսեց հյուրանոցից։ Հյուրանոցի նախագծողը խորհրդային Երևանի գլխավոր ճարտարապետ Նիկողայոս Բունիաթյանն էր՝ մարդ, որ փայլուն գիտեր հայոց մայրաքաղաքներից ամենագեղեցիկի՝ Անիի ճարտարապետությունը, քանի որ մասնակցել էր դրա պեղումներին ակադեմիկոս Նիկոլայ Մառի արշավախմբի կազմում, մարդ, որ հետագայում դարձավ Հայաստանում կառուցված տասնյակ նշանակալից շենքերի հեղինակ: 1928-ին շահագործման հանձնված հյուրանոցը հենց առաջիններից էր: Ալեքսանդր Թամանյանն արդեն մշակել էր քաղաքի նոր գլխավոր հատակագիծը, բայց դեռ կառուցված չէր և ոչ մեկը այն շինություններից, որ շուտով Երևանի այցեքարտերը պետք է դառնային: Չորս հարկանի հյուրանոցը դարձավ երևանյան երկնաքեր: Բայց դրա արտասովորությունը միայն բարձրության մեջ չէր: Այս շենքը չափազանց անսպասելի էր քաղաքի համար, չափազանց խայտաբղետ, չափազանց տոնական ու շքեղ, ասել է թե՝ չափազանց դասական իր նեոդասականության մեջ: «Երևանը» արմատապես փոխեց Երևանի պատկերացումները հարմարավետության մասին: Հյուրանոցի երեք հարկերում տեղակայված էին 78 ընդարձակ, լավ կահավորված սենյակներ, որոնցից 10-ը լյուքս համարներ էին, և միայն մեկը՝ 15 մահճակալներով հանրակացարան: Առաջին և նկուղային հարկերում տեղակայված էին այն ժամանակվա բոլոր հնարավոր սպասարկման սրահները՝ խոհանոց և հրուշակեղենի արտադրամաս, ռեստորան և մեքենաների կայանատեղի, գրասենյակ և լվացքատուն, վարսավիրանոց և տարադրամի կրպակ, լուսանկարչական սրահ և գրադարան: Մի խոսքով, արդեն իսկ իր նշանակության բերումով հյուրանոցը երևանյան կարևորագույն իրադարձությունների կիզակետն էր: Բայց առավել կարևոր էր մեկ ուրիշ բան՝ այն դարձավ մինչ այժմ այդքան անրջահյուս թվացող ապագայի իրական, շոշափելի մարմնավորումը: Եվ այդ ապագան այլևս ոչ թե հորիզոնի հետևում էր, այլ ընդամենը երկու քայլի վրա:

← Հյուրանոցի շքամուտքի գծագիրը: Հեղինակ՝ Նիկողայոս Բունիաթյան, 1926

«Երեվանը» արմատապես փոխեց Երեվանի պատկերացումները հարմարավետության մասին: Հյուրանոցի երեք հարկերում տեղակայված էին 78 ընդարձակ, լավ կահավորված սենյակներ Genius loci

Սովորական հյուրանոցին խորթ այս նշանակությունը՝ լինել ապագայի մարմնավորում, շուտով ամրապնդվեց շենքի բնակիչների տարօրինակ կազմով: Երևանի համար այս մարդիկ նույնքան անսովոր էին, որքան հյուրանոցն ինքը: Եվ խոսքը հիմա ոչ միայն հյուրերի, այլև... բնակիչների մասին է: Այս արտահայտությունը կարծես փոքր-ինչ անհեթեթ է հնչում: Բայց ամեն ինչ հենց այդպես էր՝ 1928 թ.

5 լյուքս և 36 սովորական համարները զբաղեցրեցին մշտական բնակիչները: Սա պետական նշանակության հարց էր: Նույնիսկ 1932 թվականից հետո, երբ «Երևանը» մտավ «Ինտուրիստ» ցանցի մեջ, ու ընդհուպ մինչև 1950ականները հյուրանոցի մի մասը մնում էր Քաղխորհրդի իրավասության ներքո և շարունակում էր բնակիչներ ընդունել: Զարմանալի չէ՝ վերջիններս քաղաքական ու հասարակական գործիչներ էին, բանաստեղծներ, գրողներ, նկարիչներ, գիտնականներ, ճարտարապետներ, որոնց կառավարությունը հրավիրել էր պատմական հայրենիք: Ու նրանք եկան: Այցելելու չէ՝ ապրելու: Անսովոր հագնված, տարօրինակ պահվածքով, նրանք պատմում էին անծանոթի մասին, հաճախ՝ անծանոթ լեզվով, և այս ամենի պատճառով դառնում ասեկոսների ու ծաղրի առարկա: Այս օտար հարազատները, որ թողեցին տները այլ երկրներում և նախընտրեցին հյուրանոցի համարները հայրենիքում. ի՜նչ պատվով ու ի՜նչ խոհեմությամբ կատարեցին նրանք իրենց մեծ առաքելությունը:

ՔԱՂԱՔ Պատմություն ← Grand Hotel Yerevan, «Մեդիապոլիս», Երևան, 2015

→ Հյուրանոցի շքամուտքի և արևմտյան թևի կտրվածքի գծագիրը: Հեղինակ՝ Նիկողայոս Բունիաթյան, 1926

Գուրգեն Մահարու հուշերից 1928-29 թվականներին ես ապրում էի այժմյան «Ինտուրիստ» հյուրանոցի այն ժամանակվա 36 համարում: Մի անգամ, իրիկնամուտին, ես բարձրացա համարս, և մեծ եղավ իմ զարմանքը, երբ իմ փակ համարի դռան մոտ տեսա մի ճամփորդական պայուսակ, անձրևանոցի հետ միասին: Չիմանալով, թե ո՞վ է իմ անակնկալ հյուրը, ես բացի դուռը և ներս տարա հիշյալ իրերը, սպասելով նրանց տիրոջ հայտնվելուն: Բայց նրանց տիրոջ փոխարեն հայտնվեց հյուրանոցի ծառայողը և հայտնեց, որ ամառանոցից վերադարձել է Շիրվանզադեն, իսկ հյուրանոցում ազատ համար չկա, և որ նա խնդրել է ժամանակավորապես տեղավորվել ինձ մոտ: Ինձ վիճակվեց մի քանի շաբաթ ապրել նրա հետ և զարմանալին այն է, որ այդ մի քանի շաբաթվա ընթացքում ես երբեք չզգացի, որ ապրում եմ ծերունու հետ: Քնում էր ուշ, զարթնում էր ինձանից շուտ, պարապում էր գրեթե ամեն օր: — Նորից կարդում եմ Ստենդալը… ասում են, որ ես Զոլայի ազդեցությունն եմ կրում… Նախ ես ոչ ոքի ազդեցությունը չեմ կրել, իսկ եթե կրել եմ, ավելի շատ կրել եմ ահա Ստենդալի և Բալզակի ազդեցությունը: *** Երբ ես բացի «Ինտուրիստ» հյուրանոցռեստորանի ծանր դուռը և հայտնվեցի նրա վեստիբյուլում, ինձ թվաց, որ իմ ետևից ներս մտան լուսինն ու երեք բարդիները…

— Ահա և մեր գիշերային շրջմոլիկը, — լսեցի գրեթե դատարկ ռեստորանի մի անկյունից ծանոթ մի ձայն, — մեզ մո՛տ, մեզ մո՛տ…

44 45

Դեկտեմբեր 2015

«Երևան» հյուրանոցին կից հրապարակի վրա գտնվում էր հայկական եկեղեցի և պարսկական մզկիթ: Երկուսն էլ քանդվել են 1930-ականներին խորհրդային իշխանությունների օրոք

→ Ռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովը «Երևան» հյուրանոցի բացօթյա սրճարանում, 1980-ականներ

Բանաստեղծներ Եղիշե Չարենցն ու Ավետիք Իսահակյանը, նկարիչ Փանոս Թերլեմեզյանը, քանդակագործ Երվանդ Քոչարը, դերասան Վահրամ Փափազյանը, գրողներ Գուրգեն Մահարին ու Ալեքսանդր Շիրվանզադեն, ֆիզիկոսներ Աբրահամ և Արտեմ Ալիխանյանները, արևելագետ Հովսեփ Օրբելին, աստղագետ Վիկտոր Համբարձումյանը… Հյուրանոցի պատերը շատ բան են հիշում: Թե ինչպես Չարենցը վազելով գալիս էր վերջին հարկի չորս սենյակներից մեկը, ուր ժամանակավորապես տեղակայվել էր Հանրային ռադիոն, նստում գործիքի կողքը դրված աթոռակի վրա ու սպասում դաշնակահարուհի Աղավնի Մեսրոպյանին, որպեսզի կենդանի կատարմամբ Կոմիտաս լսի: Կամ ինչպես նույն Չարենցը փայտե ձողով ծեծում էր առաստաղը՝ հրավիրելով վերևի հարևանին՝ ճարտարապետ Միքայել Մազմանյանին նշելու իր գրական գործունեության 20-ամյակը: Ինչպես հանդիսատեսները հավաքվում էին հայկական բեմի ամենակրքոտ Օթելլոյի՝ Վահրամ Փափազյանի պատուհանի տակ և ծափահարություններով դիմավորում նրա ելքը պատշգամբ: Եվ այն սարսափելի օրը, երբ հյուրանոցի ռեստորանում ձերբակալվեց Հայաստանում ստալինյան բռնաճնշումների առաջին զոհերից մեկը՝ գրող Գուրգեն Մահարին: Տունը լցվում էր մարդկանցով, իրադարձություններով, մանրամասներով, ձեռք էր բերում նոր նշանակություն: Առաքելություն: Իր տանիքի տակ հավաքելով այսքան հանճարների, այսքան ոգեղեն մարդկանց, այն չէր կարող մի օր չդառնալ genius loci՝ տեղի ոգին:

Հյուրատուն

Որոշ իմաստով հյուրանոցը աշխարհի փոքրիկ պատկերն է: Մարդիկ գալիս ու գնում են, կրքերը՝ բորբոքվում ու հանդարտվում, իսկ այն շարունակում է ապրել իրեն հատուկ մթնոլորտում, միայն իրեն հայտնի անխախտելի օրենքներով: Ու ամեն այցելու իր վրձնախազն է թողնում աշխարհի այս կտավի վրա: Մարդիկ հյուրանոցն ընտրում են, որ մնան մի քանի օր, հյուրանոցն ընտրում է մարդկանց, որ հիշի ընդմիշտ: «Երևանի» հիշողության մեջ բազմաթիվ մարդիկ կան: 1928 թ. հյուրանոցն ընդունեց առաջին այցելուին՝ ռուս պոեզիայի «արգոնավորդ» Անդրեյ Բելիին (ի դեպ, նա կանգ է առել «Երևանում» նաև 1929-ին): Եվ դա (դե ինչպե՞ս չասես) սիմվոլիկ էր հյուրանոցի՝ քաղաքի մշակութային կյանքի կենտրոնը լինելու կարգավիճակն ամրապնդելու իմաստով: Ընդ որում, գրողը հյուրանոցում կանգ առավ իշխանությունների հատուկ կարգադրությամբ, երբ վերանորոգման աշխատանքները դեռ ավարտված չէին: Ավելի ուշ «Արմենիա» էսսեում Բելին կգրի. «Քաղաքից վերև — գերեզմանների ալիքվող բլուրներ են՝ կատարներն ամայի, թիկունքին՝ ձյունածածկ Ալագյազը, — ցածում քաղաքն ընկնում է Զանգվի վրա, — ամենուրեք, ամեն կողմից ու ամեն ինչից վեր Արարատի զանգվածն է… Այսպիսին է Էրիվանը՝ ճերմակ սյուներով դեղնավարդագույն այն շենքի լուսամուտից, ուր ապրում ենք. — որմնախորշերի երկու՝ ամենահաստ սյուները ուղեկցում են մեզ դեպի շքամուտք, որտեղ սյուների երկրորդ զույգի վերևում կամարը բարձրանում է դեպի դատարկ միջանցքների տարածությունը՝ քառանկյուն վազքով բոլոր երեք հարկերում ներառելով հրաշալի դասավորված վաթսուն սենյակները նորակառույց հյուրանոցի՝ ներկանյութի բնորոշ հոտով, դեռևս կիսավարտ, որտեղ հայտնվեցինք հենց միայն հայաստանյան ժողկոմներից մեկի՝ նախօրոք համար զբաղեցնելու շնորհիվ...»:

հյուրանոցի բնակիչ եղիշե Չարենցը փայտե ձողով ծեծում էր առաստաղը՝ հրավիրելով վերեվի հարեվանին՝ ճարտարապետ Միքայել Մազմանյանին նշելու իր գրական գործունեության 20-ամյակը Ակամա ենթադրում ես, որ գրողի համար Հայաստանի հետ կապված զգացողությունների շարքում իր ուրույն տեղն է զբաղեցնում «ներկանյութի բնորոշ հոտը»: Առհասարակ, առիթ կա մտածելու. ո՞րն է հյուրանոցի դերը երկրի հանդեպ այցելուի վերաբերմունքի ձևավորման գործում: Վաղուց արդեն պատմական նշանակություն ձեռք բերած հյուրերի գրանցման մատյանների դեղնած էջերը լեցուն են ծանոթ անուններով: Գեղանկարիչ Գեորգի Յակուլով, գրողներ Վիլյամ Սարոյան, Ժան Ռիշար Բլոկ, Ջոն Բոյնթոն, Ժորժի Ամադու, գյուտարար և ճանապարհորդ Ժակ Իվ Կուստո, լեզվաբան Անդրե Օդրիկուր, «Նյու Յորք Թայմսի» թղթակից Ուոլտեր Դյուրանտի, «Դը Նեշնլի» թղթակից Լուի Ֆիշեր, հնէաբան Ռիչմոնդ Բրոուն և շատուշատ ուրիշներ: Հյուրանոցը դառնում էր երկրի կարևորագույն իրադարձությունների կիզակետ: 1932 և 1945 թվականներին այստեղ էին իջևանել Ամենայն հայոց կաթողիկոսի ընտրությունների առթիվ ժամանած Սփյուռքի պատվիրակությունների անդամները, 1953-ին՝ Ստալինի հուղարկավորության արարողությանը մասնակցելու համար Մոսկվա մեկնող թուրքական քաղաքական գործիչների պատվիրակությունը: 1930-ականների սկզբին «Երևանը» մտավ «Ինտուրիստ» հյուրանոցային ցանցի մեջ, ինչը թույլ տվեց Հայաստանն ընդգրկել կովկասյան կարևորագույն տուրիստական երթուղիների մեջ: Օտարերկրյա տուրիզմի գծով «Ինտուրիստ» պետական բաժնետիրական ընկերությունը հիմնադրվել էր 1929 թվականին և ուներ ԽՍՀՄ ժամանող օտարերկրացիներին սպասարկելու բացառիկ իրավունք: Ընկերության երևանյան գրասենյակը հիմնադրվել էր 1932-ին: Հյուրանոցի կյանքի նոր շրջանը նշանավորվեց նոր անվանումով՝ «Ինտուրիստ»: 1955 թվականին այն անջատվեց ցանցից և վերադարձվեց քաղաքային իշխանություններին՝ վերականգնելով «Երևան» անվանումը:

ՔԱՂԱՔ Պատմություն

Հաց ու թամաշա

Դեռևս հռոմեացի պատրիկների ժամանակներում կամ դրանից էլ վաղ, ուտելիքը պարտադիր ֆիզիոլոգիական գործընթացից հաճույքի աղբյուր է դարձել, վերածվել արվեստի: Կիրառական արվեստի, որի առաջին արժանի գործը Երևանում հյուրանոցի ռեստորանն էր: Տնօրենը Գոլդշտեյնների հայտնի ընտանիքից էր, որոնք Օդեսայում ռեստորանների ցանց ունեին: Ավելի ուշ նրան փոխարինեց թիֆլիսյան «Սիմպատիայի» տեր Ավետիքը, որը խոհարարական արվեստի կատարյալ վարպետ էր: Ավետիքն իրեն առհասարակ արվեստի մարդ էր համարում: Նա նկարահանվել էր «Նամուս» ֆիլմում, ինչի մասին հաճախ ու հաճույքով պատմում էր ռեստորանի այցելուներին: Իրավունք ուներ՝ առաջին հայկական ֆիլմի նույնիսկ մի դրվագում հայտնվելը պարզապես կյանքի դրվագ մնալ չէր կարող: 1958-ին ռեստորանում աշխատանքի անցավ «Խոհարարության վարպետ» Սարգիս Աֆրիկյանը. «Ռեստորանում կարելի էր հանդիպել Շիրազին, Մալյանին, Մինասին, Շերենցին, Մհեր Մկրտչյանին, Կարեն Ջանիբեկյանին և

այլոց: Շիրազի հետ հաճախ գալիս էր կինը՝ հայտնի բանաստեղծ Սիլվա Կապուտիկյանը, բայց երբեք չէր մտնում ռեստորան, սպասում էր դրսում: Հաճախ գալիս էին նաև ռուսական թատրոնի դերասանները, իսկ Պարոնյանի անվան թատրոնի արտիստներ, ամուսիններ Իզաբելա և Հայկ Դանզասները ամեն օր աշխատանքից հետո գալիս էին ռեստորան, ուտեստ պատվիրում՝ տուն տանելու համար: Հյուրանոցի կողքը վարսավիրանոց կար, որտեղ աշխատում էր վարսավիր Մուկուչը: Հրաչյա Ներսիսյանը և Վահրամ Փափազյանը գալիս էին Մուկուչի մոտ մազ կտրելու, հետո անպայման մտնում էին ռեստորան: Մուտքի մոտ նստում էր կոշիկ մաքրող Կիրակոսը, որը 30 կոպեկի փոխարեն բոլորից պահանջում էր մեկ ռուբլի՝ տեղը թույլ էր տալիս»: 30-ականներին ամեն երեկո ռեստորանում տրիո էր նվագում՝ դաշնամուր, ջութակ և թավջութակ: Եվ՝ չտեսնվա՜ծ բան՝ այս տրիոն նվագակցում էր պարային զույգի, որոնք հանդես էին գալիս եվրոպական պարերով, ընդ որում՝ ոչ թե բեմի վրա, այլ հենց դահլիճում, սեղանների միջև: Ամիսը

→ 30-ականների սկզբում ձևավորվեց հյուրանոցին կից հրապարակը: Այդ ժամանակ «Երևանը» քաղաքի ամենաբարձր շենքն էր

↓ Հյուրանոցի շինարարությունը սկսվել է 1926 թվականին

↓ «Երևան» հյուրանոցի բացօթյա սրճարանի «արքան»՝ քանդակագործ Երվանդ Քոչարը մի խումբ մտավորականների հետ: Ձախից առաջինը դերասան Մհեր Մկրտչյանն է, 1970-ականներ

46 47

Դեկտեմբեր 2015

մի քանի անգամ էլ ելույթ էր ունենում ժողովրդական գործիքների համույթ: Այստեղ ընթրում էին մշտական բնակիչներն ու հյուրերը: Այստեղ էր հավաքվում ողջ հայկական մտավորականությունը, հաճախ՝ ընտանիքներով: Մթնոլորտը ջերմ էր՝ տան նման՝ կանայք, երեխաներ, մի սեղանից մյուսին անցնող ընկերական զրույցներ: Այդ տարիներին ռեստորանը ակումբի էր նման: Այցելուները ունեին իրենց մշտական տեղերը, մատուցողները՝ իրենց մշտական այցելուներին: Չարենցի ու Իզաբելլայի հարսանեկան արարողության հյուրերը դեռ երկար հիանում էին այն ժամանակ քիչ հայտնի երգիչ Շարա Տալյանի կատարումներով: Իսկ Ավետիք Իսահակյանի որդու՝ Վիգենի հարսանիքն առավել քան համեստ անցավ՝ միակ հյուրերը Չարենցների զույգն էր: Բայց՝ արդյոք կարելի՞ է համեստ անվանել մի ընթրիք, որին ներկա էին երկու մեծագույն բանաստեղծներ: Հանրահայտ էր նաև հյուրանոցի «Բաղդասար աղբար» սրճարանը: Գուրգեն Մահարու վկայությամբ՝ «Բաղդասար աղբար»-ը դրամատուրգ-բժիշկ Բաղդասարյանն էր, որն իր վրա էր վերցրել […] ռեստորանի սենյակներից մեկի ձևավորումն ու հոգսը, որը գործում էր որպես սրճարան: Սրճարան՝ բարձր մակարդակով»: Ավելի ուշ սրճարանը տեղափոխեցին շենքի՝ մինչև 1948 թվականը գոյություն ունեցող կցակառույց: Հետագայում այն քանդվեց, և դրա տեղում բացօթյա սրճարան բացվեց, որը նույնպես դարձավ Երևանի մտավորականության հավաքատեղի. պատահական չէր Վիգեն Իսահակյանը սրճարանն անվանում այն տարիների «անազատ Երևանի» ամենաազատ տարածքը: Իսկ Լևոն Իգիթյանը մանրամասնում է. «60-ականներին շատ հայտնի էր «Երևան» հյուրանոցի սրճարանը: Մենք դրան «Նկարիչների սրճարան» էինք անվանում, քանի որ հենց կողքը Նկարիչների միության շենքն էր, նրանք էլ սրճարանի հիմնական հաճախորդ-

Ռեստորանում կարելի էր հանդիպել Շիրազին, Մալյանին, Մինասին, Շերենցին, Մհեր Մկրտչյանին, Կարեն Ջանիբեկյանին եվ այլոց: Շիրազի հետ հաճախ գալիս էր կինը՝ Սիլվա Կապուտիկյանը ներն էին: Չնայած, այնտեղ հավաքվում էր ողջ երևանյան բոհեմը: Կարծես երեկ լիներ՝ գրող Կոստան Զարյանը՝ ձեռնափայտով ու թիթեռնիկ-փողկապով, մաեստրո Երվանդ Քոչարը իր հայտնի սև թավշյա վերարկուով… Ամեն մեկը գալիս էր իր ժամին ու նստում իր տեղը: Հետո սրճարան էինք լցվում մենք՝ ջահելներս, որոնց համար սա քաղաքի լավագույն ուսումնական հաստատությունն էր»: Հիմա՝ խոհարարական հաստատությու՞ ն, թե՞ ուսումնական: Եվ այս ի՞նչ «ամենաազատ տարածք» է, որտեղ երբեք չկա ոչ մի ազատ տեղ: Իսկ միգուցե սա էլ հենց հյուրասիրության արվես՞տն է իր բուն իմաստով, իմաստ, որ ձեռք է բերել դեռ հռոմեացի պատրիկների ժամանակներում կամ դրանից էլ վաղ: Արվեստ, որ ենթարկվում է դասական դրամայի եռամիասնության օրենքին՝ գործողության, տեղի ու ժամանակի: Նրբահամ ուտելիք, տրամադրող ինտերյեր և հատուկ ժամին հատուկ մարդկանց հանդիպում: Սա ցանկացած ռեստորանի հաջողության բանալին է և բացման պահից մինչ այսօր «Երևան» հյուրանոցի ռեստորանի ճշգրիտ նկարագիրը:

↑ 70-ականներին Խաչատուր Աբովյանի արձանի փոխարեն տեղադրված շատրվաններով փոքր հրապարակը երևանցիների սիրելի հանգստավայրն էր

Աննա Լորենց Grand Hotel Yerevan գրքից

Քաղաք Կադրերի բաժին

«Ոսկե աշուն» փառատոնը «Դինամո» մարզադաշտում, 1962 թ.

1960 թվականին Երևանում մեկնարկեց «Ոսկե աշուն» երաժշտական փառոտոնը, որը երկու տասնամյակ շարունակ մայրաքաղաքի կարևորագույն մշակութային միջոցառումներից մեկն էր: Հայֆիլհարմոնիայի գլխավոր տնօրեն Գեորգի Ասատրյանի հիմնած փառատոնը մինչև «Հրազդան» մարզդաշտի կառուցումը, անցնում էր «Դինամո» մարզադաշտում (այժմ՝ Հանրապետական): Առաջին «Ոսկե աշունը» վարում էր Վահրամ Փափազյանը, իսկ հետագա տարիներին էստրադային երգիչներին կողքին փառատոնի շրջանակում ելույթ էին ունենում նաև օպերայի և բալետի աստղեր:

Գեորգի Ասատրյանի արխիվից

48

Դեկտեմբեր 2015