#2(61) 2020
ՀԵՏՆԱԲԵՄ Ակադեմիական, սիրողական, ստվերների, տիկնիկային, դոկումենտալ. երևանյան թատրոնները, և ինչեր են դրանք արթնացնում մեր մեջ
Հայաստանի Հանրապետության հպարտ քաղաքացուն վայել մոտեցում
մարքեթինգ
հրատարակչություն
տպագրություն
պրոմո նյութեր
«Ռիչարդ Երրորդը տեղի չի ունենա»-ն այդուհանդերձ ներկայացվեց առցանց
Մ
արտի 17-ին պատրաստվում էինք մայր թատրոնի փոքր բեմում դիտել «Ռիչարդ Երրորդը տեղի չի ունենա» ներկայացումը։ Վաղուց լսել էինք, որ Սունդուկյանի երկրորդ բեմում՝ այսպես կոչված Բլեք բոքսում, միշտ հետաքրքիր փորձարարական բաներ են տեղի ունենում։ Պաստառն էլ գրավիչ էր, ոչ ստանդարտ բովանդակություն էր խոստանում։ Արդեն դիտած մարդիկ էլ ասում էին, որ սա ուրիշ թատրոն է։ Բայց ահա վրա հասավ անիծյալ կորոնավիրուսը և «Ռիչարդ Երրորդը» իրոք տեղի չունեցավ։ Տխուր էր, իհարկե, բայց ուրախալի էր մեկ այլ բան։ Նույնիսկ առանց այս բեմադրությունը դիտելու, նույնիսկ թատերական կյանքին, ավաղ, ոչ շատ ուշադիր հետևելով՝ ինձ մոտ այդուհանդերձ վերջին տարիներին հասցրեց ձևավորվել կարծիք, որ ոլորտը սկսել է շնչել, փնտրել, գտնել, փորձարկել, նոր ձևեր մոգոնել։ Այլ կերպ ասած, չկառչել դասականից, չսահմանափակվել Շեքսպիրով ու Պարոնյանով, այլ գնալ առաջ։ Ինչպես ցույց տվեց թատերական հանդիսատեսի՝ իմ այս համեստ փորձը, բեմադրությունը կարող է տեղի ունենալ առանց բեմի՝ պարզապես սև պատերով ու բարձր առաստաղով սենյակում, որտեղ հանդիսատեսը կնստի շրջան կազմած աթոռներին, իսկ նրանից ոչնչով չտարբերվող դերասանները կընթերցեն իրական հայ կանանց իրական պատմությունները։ Նույն այդ փորձի համաձայն՝ Տիկնիկային թատրոնը թեև առաջին հերթին երեխաների համար է, բայց եթե ճիշտ ժամին մտնես հետնաբեմ, այնտեղ արդեն մեծավարի ներկայացումներ կտեսնես՝ անսովոր բեմադրությամբ։ Նաև հասկացա, որ մեր անցյալի և՛ ցավալի, և՛ հաղթական էջերի մասին ամենից լավ խոսում են դերասանների իրական, այլ ոչ հորինված անձնական հուշերը (դահլիճում նստած Կոմանդոսի ռեակցիան դրա ապացույցն էր)։ Պարզ դարձավ, որ թատրոն կարող է լինել նույնիսկ ռեժիմի խուճապահարության մասին մեջբերումների հավաքածուն։ Իսկ հարյուրամյակների պատմություն ունեցող ստվերների թատրոնը միանգամայն տեղին է դիտվում մեր տարօրինակ 21-րդ դարում։ Երբ 17 տարի առաջ Երևանում առաջին անգամ տեղի ունեցավ «Հայ Ֆեստ» փառատոնը և աշխարհի տարբեր ծայրերից ժամանեցին ամենատարբեր ուղղությունների, ժանրերի ու մոտեցումների խմբերը և լցրեցին Երևանի՝ բոլոր հնարավոր փակ ու բացօթյա բեմերը, առաջին հարցը, որ պտտվում էր թեմային միայն կողքից ծանոթ մարդու (դիցուք՝ ձեր խոնարհ ծառայի) ուղեղում հետևյալն էր. «Մի՞թե թատրոնը կարող է լինել այսպիսին»։ Հետո գալիս էր երկրորդ հարցը. «Տեսնես Հայաստանում այսպես հնարավո՞ր է»։ Այսօր արդեն ուրախությամբ կարող ենք արձանագրել՝ հնարավոր է և այդպես է, մեր թատրոնն արթնացել է թմբիրից և առաջարկում է անմոռանալի ուղևորությունների Մելպոմենեի թագավորություն։ Իսկ կորոնավիրուսը մի օր կնահանջի, և «Ռիչարդ Երրորդը» անպայման տեղի կունենա։ Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան
Բովանդակություն
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ
04
Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների մտորումները, հայկական ֆենթըզի վեպ, վերաբացված նստավայրեր և այլն։
18
Սիրողներ Հայ թեք Ինչպես է Թեք տեղ թատերախումբը հաջողությամբ աշխատում ոչ պրոֆեսիոնալ դերասանների հետ:
06
Հեռուստատեսություն Ucom հեռուստամոլորակ Ucom-ը շարունակում է զարգացնել հեռուստատեսային ծառայությունները:
20
08
Կրթություն ՔՈՉԱՐԻ. Առաջնորդների շուրջպարը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամի ներկա ու ապագա ծրագրերը։
Կանայք Նարինե Գրիգորյան. «Արվեստում սահման չկա» Համազգային թատրոնի գեղղեկը՝ իր փորձի և մեր թատրոնում կանանց դերի մասին:
22
Իմ Երևան Ռուբեն Բաբայան «Երևանը տրագիֆարս է» Դերասանների շենքը, բակի լողավազանի երեկոները, «Երևան» հյուրանոցի սրճարանը։
Հետնաբեմ
10
14
16
Խոշոր պլան Թատրոնում դերասան, թատրոնից դուրս՝ ամեն բան Երևանյան թատրոններում աշխատող դերասանների առօրյան։ Այլընտրանք Իրականության թատրոն Ինչու և ինչպես Հայաստանում սկսեցին դոկումենտալ բեմադրություններ պատրաստել: Քաղաքականություն Մի խուճապի բեմադրություն Երևանյան բեմում վերջին տարիների ամենաինքնատիպ ներկայացումներից մեկը:
Շապիկ՝ Լիլիթ Ալթունյան
24
Պրոֆի Թելեր խաղացնողները Ֆոտոպատմություն Խամաճիկների թատրոնի հետնաբեմից:
28
Ավանդույթներ Լույսից ու ստվերից անդին Ինչպես մի խումբ նվիրյալներ վերակենդանացրեցին դարերի պատմություն ունեցող ստվերների թատրոնը:
30
Դիզայն Թատրոնը սկսվում է պաստառից Ինչու է լավ ներկայացմանն անհրաժեշտ լավ աֆիշ. բացատրում են մայր-թատրոնի տնօրենն ու նկարիչ Էդիկ Պողոսյանը։
Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Հասմիկ Պապիկյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան
ԵՐԵՎԱՆ #2(61) | 2020
ՔԱՂԱՔ
34
38
42
Ոչ վաղ անցյալ Ցուրտ, մութ, նորարար Դերասանների զանգվածային արտագաղթ, ներկայացումներ մոմի լույսի ներքո, ռուս դեսպանի որդու բեմադրությունը. ինչպես երևանյան բեմերը վերապրեցին 90-ականները։ Փառատոն Երևանյան թատերաբեմ Հայ ֆեստ փառատոնի հիմնադիր Արթուր Ղուկասյանը՝ Երևանն ամեն տարի համաշխարհային թատերաբեմի վերածելու մասին: Այնտեղ Թատերական փառատոներ Քաղաքներ, որոնք հատկապես արժե այցելել թատերական փառատոների ժամանակ՝ Էդինբուրգից մինչև Նյու Դելի։
Հեղինակներ՝ Մարգարիտ Միրզոյան, Հասմիկ Բարխուդարյան, Սառա Նալբանդյան, Վիկտորյա Մուրադյան, Լուսինե Ոսկանյան, Վահե Խումարյան Լուսանկարներ և պատկերազարդումներ՝ Հրանտ Խաչատրյան, Արմեն Աղայան, Նազիկ Արմենակյան / 4Plus, Գայանե Հարությունյան / 4Plus, Առնոս Մարտիրոսյան, Թեք տեղ, Այրոգի, HinYerevan.com
«Քաղաքի ամսագիր» ՍՊԸ Տնօրեն՝ Արտավազդ Եղիազարյան
Հայաստանի Հանրապետություն, 0019, Երևան, Բաղրամյան 49/2 Էլ. փոստ՝ evnmag@gmail.com Առցանց՝ evnmag.com
2 3
#2(61) 2020
ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն
Շոփինգ The Main Design Store Ժամանակակից հայ դիզայներների լավագույն աշխատանքները մի տեղում։
48
Դիզայն Կոլեկտիվ տնտեսություն Ովքեր են Kolektiv Design Room-ի Սիրանուշն ու Տիգրանը՝ ԵՐԵՎԱՆի անցած շապիկի հեղինակները:
50
Սեփական փորձ Դեպրեսիա. ճանաչիր թշնամուդ Դեպրեսիայի միջով անցած և այն հաղթահարած մարդու սեփական, հայաստանյան փորձը։
52
Կադրերի բաժին Առաջին պետթատրոն, 1920-ականներ Մի դրվագ Երևանի պատմությունից։
© 2011-2020 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: «ԵՐԵՎԱՆ» ապրանքային նշանի իրավատեր է հանդիսանում Արտավազդ Եղիազարյանը: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 20.05.2020
Տպագրված է Անտարես տպագրատանը, 0009, Երևան, Մաշտոցի 50ա/1
Տպաքանակ՝ 4000 օրինակ
Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta, Montserrat Arm հեղինակներ՝ Ջուլիետա Ուլանովսկի, Վահան Հովհաննիսյան
Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: facebook.com/ YerevanCityMagazine
Գլխավոր հովանավոր
46
instagram.com/ evnmag
Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միան իրավատիրոջ գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: « ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրի ստեղծման գաղափարը պատկանում է «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:
@TheMainDesignStore TheMain.am Պուշկինի 28 (Roomz) / Մհեր Մկրտչյան 10
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը
Զրից
Ինչ անել Անվճար ֆիլմեր դիտել Ucom VOD-ով
Երևանցի տաքսիստների բարձրաձայն մտորումները։ Օղորմածիկ հերս քառասուն տարի շոֆերություն էր արել։ Ես, որ նոր սկսեցի քշել, ինձ ասեց՝ «բալես, ինչ փողոց որ մտնես, մի հատ մի՛ ալարի, փողոցի անունը կարդա ու հիշի, տես հետո ոնց պետք կգա»։ Ու ճիշտ էր ասում, է՜։ Հիմա փողոց չկա, որ չիմանամ, էլ էդ յանդեքսմանդեքս հեչ պետքս չի, սաղ գլխիս մեջ ա։
***
Ես ինքս ահավոր ջղայնանում եմ, որ տաքսիստները հարուր-երկու հարուր դրամի համար անկապ երկարացնում են ճանապարհը։ Ես էլ որ Երևանի ճամփեքը փակ աչքերով անգիր կասեմ, չեն կարա ինձ խաբեն, էլի։ Բայց նենց բաներ են անում մեկ-մեկ, մարդ վատանում ա։ Էն որ մի հատ տուրիստի սաղ Երևանով ֆռցրել էին ու այրապորտից հրապարակ 30 հազար փող էին վերցրել։ Բա որ Սևանի տեղը տարել էին Երևանի լի՞ճ։ Ամո՛թ ա, էլի, ամո՛թ։
***
Գիտե՞ս ամենամեծ պրոբլեմն ազգի որն ա։ Էն ա, որ ուզում են իրանց տեղն ամեն ինչ անեն։ Մի հատ հարևան ունեմ՝ ջահել տղա, առողջ, ուղեղը տեղը, բայց սաղ օրը տանը նստած բողոքում ա, որ գործ չկա, ինձ էլ նենց ա նայում, ոնց որ օլիգարխի տղա եմ, ոչ թե տաքսի քշող։ Ասում եմ՝ արա՛, հենց հիմա Աբովյանում՝ գործարանում, 200 հազարանոց գործ կա, գնա աշխատի։ Ասում ա՝ չէ, Աբովյանում չեմ ուզում։ Ու տենց դիվանին լռված, սպասում ա վարչապետը գա իրա գործերը անձամբ դզի։
***
Ի՞նչ երաժշտություն լսենք… Լավ, հեսա, ստեղից ընտրեք, էս բլոկնոտում սաղ մենյուն կա, խնդրեմ. Արամե, Ստաս Միխայլով, Սմոքի, Լեդ Զեփելին, Վիվալիդ, Բախ… Ազնավո՞ւր։ Խնդրեմ, Շառլին միացնեմ ու գնանք։
4 5
#2(61) 2020
Գերմանական ֆուտբոլ դիտել
Մայիսի 23-ից սկսած Մարտին եվրոպական ֆուտբոլը, ինչպես երոպական գրեթե ամեն բան, կանգ առավ. ազգային առաջնություններն ու եվրագավաթները մնացին կիսատ ու, կարևորը, հայտնի չէր, թե երբ կշարունակվեն։ Ֆրանսիայում, օրինակ, որոշվեց ի վերջո առաջնությունն ավարտել եղած դիրքերով, Անգլիան, Իսպանիան ու Իտալիան դեռ մտածում են, իսկ ահա Գերմանիան՝ պարզելով իր հարաբերությունները կորոնավիրուսի հետ, մայիսի կեսից վերադարձավ դաշտ։ Առանց հանդիսատեսի ու խստագույն կանոններով (ձեռք չսեղմել, գոլեր խփելիս չգրկախառնվել, ստադիոն ժամանել ոչ թե ավտոբուսով, այլ ամենքն իր մեքենայով և այլն)։ Այդուհանդերձ, սա իսկական մեծ եվրոպական ֆուտբոլ է և այս խառը ժամանակներում՝ հրաշալի ժամանց։ Առավել ևս, որ առաջնության վերջնամասում չեմպիոնության համար իրար հետ թեժ պայքար են մղելու «Բավարիան», Մխիթարյանի նախկին դորտմունդյան «Բորուսիան» և «Լայփցիգը»։
Հայկական սերիալ դիտել
Արդեն հասանելի Յութուբում Հայկական սերիալների մասին հազվադեպ են խոսում լուրջ տոնով ու ավելի հազվադեպ՝ դրական երանգով։ Այս տարի այդ հազվագյուտների շարքը լրացրեց Հանրային հեռուստաընկերության «Անատոլիական պատմությունը»։ Հրաչ Քեշիշյանի 16-մասանոց ֆիլմը մոսկվայաբնակ հայ արձակագիր Մարկ Արենի համանուն վեպի էկրանավորումն է։ Գլխավոր հերոսը տարիքով մի հայատյաց ազգայնական թուրք է, «Գորշ գայլեր» միավորման նախկին հրամանատար, որը ծերության օրոք հանկարծ հայտնաբերում է, որ իր ծնողները հայ են եղել։ Գլխավոր դերերում հանդես են եկել Սերժ Ավեդիքյանը, Խորեն Լևոնյանը, Սոս Ջանիբեկյանը։ Սերիալը թնդաց Հ1-ով մարտ-ապրիլ ամիսներին, բայց այն հասանելի է նաև հեռուստաընկերության յութուբյան ալիքում։
Ucom VOD Մարտին, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը խորասուզվեց արտակարգ իրավիճակի ու ինքնամեկուսացման մեջ, Ucom-ն իր տեսավարձույթում ավելացրեց «Անվճար» բաժինը, որտեղ, ինչպես կարելի է կռահել, հավաքեց մի քանի տասնյակ անվճար կինոնկար՝ կատակերգություն, անիմացիոն և ընտանեկան ժանրերի։ Ընտրությունը բավական մեծ է՝ Քվենտին Տարանտինոյի ամենաթարմ «Մի անգամ Հոլիվուդում» աստղաշատ (Բրեդ Փիթ, Լեոնարդո Դի Կապրիո, Մարգո Ռոբի, Ալ Պաչինո) էպոսից ու Ռայան Գոսլինգով «Մարդ լուսնի վրա» պատմական կոսմոդրամայից մինչև «Մերի Փոփինսի» վերադարձը մյուզիքլը և «Սարդ-մարդը. սփայդեր-տիեզերքի միջով» անիմացիոն էքշնը (որը, վստահեցնում ենք, մի ձեռքով կծալեր Մարվելի գովազդած բլոքբասթերների հալալ կեսին)։ Կարևոր հավելում. ամերիկյան ֆիլմերն ունեն հնարավորություն դիտելու օրիգինալ լեզվով: Փոփքորնի համար, սակայն, ստիպված կլինեք այցելել մոտակա մթերային խանութը, միայն թե հարգեք սոցիալական հեռավորությունը։
Լայվ էլեկտրոնային լսել
Ֆեյսբուք Վրա հասած համավարակն ու դրան հաջորդած ինքնամեկուսացումը խանգարեցին ի թիվս այլոց ակումբային ոլորտի կյանքը։ Օգնության հասավ օնլայնը. Rambalkoshe-ն, Poligraf-ը, Basement-ը շարունակում են պարբերաբար որակյալ ռեյվեր ապահովել տանը փակվածների համար։
Վերաբաց նստավայրեր Աչաջուր (Սիրահարների այգի), Gouroo Club and Garden, InVino, Eat&Fit
Սրճարաններն ախտահանվում են, աշխատողներն օգտագործում են դիմակներ և ձեռնոցներ։ Նույնը սպասվում է, իհարկե, նաև այցելուներից։
Նոր գիրք
Վահրամ Մարտիրոսյան «Բամբակե պատեր», ակտուալ արվեստ
«Սողանքի» և «Բվերի» հեղինակի նոր վեպն առաջարկում է պատմական շրջայց կատարել բրեժնևյան տարիների Երևանով, երբ Մարտիրոսյանն ինքն ակտիվ քաղաքացիական դիրքորոշում ունեցող ուսանող էր։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Բամբակե պատերի» հերոսը 1970-ականների Երևանի պետական համալսարանի ուսանող Վիգենն է, որի ձեռքում է հայտնվում Մոսկվայի մի գաղտնի հրաման՝ համաձայն որի ազգային հանրապետությունների բուհերում մասնագիտական առարկաները պետք է ռուսերեն դասավանդվեն։ Նա ընկերների հետ դրա դեմն առնելու ճանապարհներ է որոնում։ ԿԳԲ-ն էլ իր հերթին պատրաստվում է դեմն առնողների դեմն առնել։
Հարություն Ղուկասյան, Հանճարների գիրքը, Էջ
Հայկական ֆենթըզի մեծերի համար. սա ամենակարևոր տեղեկությունն է Հարություն Ղուկասյանի «Հանճարների գրքի» մասին։ Մասշտաբային կոսմոօպերայի գլխավոր հերոսը Կոբն է, ով անսպասելի տեղեկանում է, որ իր վրա մեծ, ծանր ու պատասխանատու առաքելություն է դրված ու այն իրականացնելու համար նրանից անմարդկային ջանքեր են պահանջվում: Նրա վիճելի որոշումներից է կախված ոչ միայն մարդկության, այլև տիեզերքում բնակեցված միլիոնավոր քաղաքակրթությունների ճակատագիրը:
Քեն Քիզի «ԹՌԻՉՔ ԿԿՎԱԲՆԻ ՎՐԱՅՈՎ», Անտարես
Դուք հաստատ տեսել եք Միլոշ Ֆորմանի համանուն ֆիլմը, գուցե նաև տեսել եք բեմադրությունը մայր թատրոնի բեմում։ Մինչդեռ Քեն Քիզիի «Թռիչք կկվաբնի վրայով» գործը 20-րդ դարի ամերիկյան գրականության կարևորագույն վեպերից է, որն իր մեծ հետքն է թողել արդի ողջ գրականության վրա։ Գլխիվայր շրջելով խելամտության ու խելահեղության ընդունված պատկերացումները՝ այս մոլեգին վեպը հոգեբուժարանի ու դրա բնակիչների անմոռաց պատմությունն է, որտեղ առանձնանում են բռնակալ ավագ քույրն ու Մաքմըրֆին։ Քիզիի դեբյուտային վեպը ողջամտության և խելագարության սահմանների գունեղ ու ծայրահեղորեն անկեղծ նկարագիրն է: Հայերեն (թարգմանությունը՝ Զավեն Բոյաջյանի) լույս է տեսնում առաջին անգամ։
Վարդգես Պետրոսյան, «Քաղաքի կիսաբաց լուսամուտները», Դարակ
Հանրայինի եթերում ցուցադրված «Վերջին ուսուցիչը» սերիալի մեծ հաջողությունից հետո նորից առանձնահատուկ աճել է հետաքրքրությունը Վարդգես Պետրոսյանի գրականության հանդեպ։ Ինչպես Պետրոսյանի մյուս ստեղծագործություններում, այստեղ էլ իրադարձությունների կենտրոնում երիտասարդությունն է: Գագիկը մեկն է այն հերոսներից, որոնցով հեղինակը հակադրում է երիտասարդներին մեծահասակների պատկերացումների հետ: Այդ պատկերացումներին զուգահեռ մեծ թափով կառուցապատվում է Երևանը, որտեղ ավելացող պատուհանների հետ ավելանում են նաև մարդկային բազմատեսակ պատմությունները, իսկ պատուհանների կիսաբաց լինելը երբեմն թույլ է տալիս հասու լինել մարդկային գաղտնի ու ծածուկ հույզերին:
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Հեռուստատեսություն
Ucom
հեռուստամոլորակ Ընդամենը երկու տասնամյակ առաջ հայաստանյան հեռուստացույցը մեկուկես ձեռքի մատներով հաշվարկվող ալիքներ էին՝ քիչ տարբերվող գովազդախեղդ բովանդակությամբ: Իսկ այսօր կարող ենք ընտրել, օրինակ, Ucom-ի շուրջ 200 ալիքներից մեկը կամ տեսադարանի 2000 ֆիլմերից ցանկացածը և շատերը դիտել full HD որակով:
Ծանոթ պատմություն ու նոր հնարավորություններ
Գրեթե ամեն օր մեր ձեռքն ենք վերցնում հեռակառավարման վահանակը և միացնում հեռուստացույցը: Մի որոշ ժամանակ ծախսում ենք եթերով գնացող ֆիլմերից կամ հաղորդումներից մեկն ընտրելու վրա, իսկ երբեմն մեր կողքը տեղավորում ենք հենց նոր պատրաստված փոփքորնն ու տեսադարանից պատվիրում երկար սպասված մի ֆիլմ կամ հեռուստասերիալ, որի դիտումը դեռ երկու օր առաջ բոլոր դետալներով պլանավորել էինք: Ծանո՞թ պատմություն է: Եթե նախորդող տարիներին ավելի շատ համակարգչով էինք դիտում ֆիլմեր, ապա վերջերս մեզնից շատերը վերադարձել են հին ու բարի հեռուստացույցին: Նախորդ տարվա հունիսից uTV-ով հասանելի դարձան Viasat ընտանիքի հեռուստաալիքները, և այդ պահից ի վեր իմ և շատ ուրիշների ֆիլմային երեկոները կանխորոշված են: Կրթական, պատմական ֆիլմերի մեծ ընտրություն՝ կռիվ-կռիվից մինչև լուրջ դրամաներ: Մեկ այլ լավ լուր էր, որ այս տարվանից արդեն հասանելի կլինի ռուսական Amediateka պորտալը, որտեղ կարելի է գտնել HBO-ի բազմաթիվ ֆիլմեր ու սերիալներ: Բնականաբար շատերը սիրում են ֆիլմերն իրենց օրիգինալ լեզվով նայել, բայց այդ հարցն էլ է լուծված: Թե՛ ալիքներով գնացող ֆիլմերի, թե՛ VoD-ի մի շարք օտարալեզու ֆիլմեր կարելի է նայել իրենց օրիգինալ լեզվով: Ի դեպ, ալիքների հերթականությունը կարելի է փոփոխել ըստ ցանկության: Օրինակ՝ կարող եք ձեր սիրելի կորեական ֆիլմերի ալիքը կամ խոհարարականներից մեկը դնել հենց առաջինը: Catch-up լուծումը նույնպես փոփոխությունների է ենթարկվել: Սկզբում հնարավոր էր ընդամենը երեք օր առաջվա ֆիլմեր և հաղորդումներ դիտել, իսկ այսօր արդեն՝ յոթ օրվա: Այսինքն՝ կա շատ մեծ սերվերային բազա, որտեղ այդ ողջ տեղեկատվությունը ձայնագրվում է՝ թույլ տալով բաժանորդներին դիտել այդ ամենը միաժամանակ։ Ընկերությունն ունի նաև VoD ֆիլմերի բավականին մեծ բազա: Առաջ, երբ ասում էինք
6 7
#2(61) 2020
«վարձույթով ֆիլմ», պատկերացնում էինք մեր տան տակի հին «զապիսնոցը», որտեղից մի քանի օրով կասետով կամ դիսկով ֆիլմեր էինք վերցնում: Իսկ Ucom-ի դեպքում դու մի սեղմումով հնարավորություն ունես մոտ 2000 ֆիլմեր դիտել full HD և անգամ 3D թողունակությամբ: Ի դեպ, VoD ծառայությունն առաջինը հենց Ucom ընկերությունն է տրամադրել իր բաժանորդներին: Վերջերս ֆիլմի վարձույթի գինն իջեցվել է, իսկ կան ֆիլմեր, որոնք ընդհանրապես անվճար են: Օրինակ՝ սատարելով հայկականը՝ «Հին արքաներ» պատմական սերիալի 24 մասերը կամ Ջիվան Ավետիսյանի «Դրախտի դարպաս» պատերազմական դրաման էքսկլյուզիվ պայմանավորվածությամբ ազատ հասանելիության մեջ են: Չնայած որ այս ամենն ուղղված է սեփական տանը հանգիստ մթնոլորտում քո ցանկացած ֆիլմը դիտելուն, ընկերությունը նաև գործակցում է կինոթատրոնների հետ: Օրինակ՝ անցյալ տարի արտասահմանյան գործընկերների հետ երկարատև բանակցություններից հետո կարողացան «Game of Thrones»-ի առաջին և վերջին էպիզոդները ցուցադրել «Կինոպարկ»-ում: Հենց նույն «Կինոպարկ»-ի հետ տոմսերի
պրոմո-մրցույթ անցկացրին և դեկտեմբերին տեսավարձույթով ամենաշատ ֆիլմեր դիտած բաժանորդները կինոյի տոմսեր ստացան։
Ճաշակի հարց
Ucom-ը գնալով շատացնում է նեղ սեգմենտավորում ունեցող ալիքների քանակը: Չնայած որ առաջին հայացքից թեմատիկ ալիքների պահանջարկը շատ մեծ չպիտի լինի, բայց անգամ ամենանեղ մասնագիտական ալիքները գտնում են իրենց լսարանը: Պարզվում է՝ շատերը սիրում են դիտել հենց կորեական, հնդկական կամ ռուսական ֆիլմեր, որոնցից յուրաքանչյուրն իր
← 4k համակարգով նկարահանված «Հին արքաներ» սերիալը
→ «Շիրազի վարդը» ցուցադրվում է Armenia Premium-ով
շուտով Ucom-ը՝ «Արմենիա» հեռուստաընկերության հետ համատեղ կձեռնարկի 4K թողունակությամբ հեռուստաալիք, որը համապատասխանաբար կկոչվի Armenia 4K համապատասխան ալիքն ունի: Օրինակ ես սիրում եմ խոհարարական ալիքներ՝ Ջեմի Օլիվեր, Գորդոն Ռամզի, կամ, օրինակ, ռուսական ալիքներից մեկով աչքի ծայրով նայում եմ՝ ինչպես ոմն Ստալիկ Խանկիշիևը պատրաստում է գառան խաշլամա (արդեն ո՜րերորդ անգամ): Իսկ երբեմն ընտանիքով «ՀայԿինո» ալիքով հին ու երբեմն մոռացված հայկական ֆիլմեր ենք դիտում, որոշներն էլ արդեն անգիր գիտենք («Մեղքս մեկ մեզ է գալիս, մեկ Ամերիկային, մանրերն արանքում գլուխ են պահում», հիշու՞մ եք ): Ի դեպ, ալիքի գործածվելուց շատ չանցած պարզվեց, որ Գյումրիում, որտեղ Ucom-ն աջակցում էր տեղի դրամատիկական թատրոնին, սրճարաններից մեկում «ՀայԿինո»-ի օգնությամբ դիտումներ են կազմակերպվում. մեր կինոժառանգությունն առավել քան պահանջված է։
Արածանիի 1:0-ն
Նկատած կլինեք, որ Ucom-ը տարիներով շատ մեծ կարևորություն է տվել ֆուտբոլին: Այնքան, որ ընկերությունը նույնիսկ ազգային հավաքականի հովանավորն է եղել: Այսօր թույլ է տալիս ուղիղ եթերով հետևել մեր հավաքականի խաղերին կամ Setanta ալիքներով տարբեր արտասահմանյան թիմերի խաղեր դիտել: Այս թեմայով ընկերությունում հետաքրքիր նախաձեռնություն էին արել։ Իրենց թվային էջերով միշտ ազդարարում են ֆուտբոլային խաղերը, Իտալիայի հետ առաջին
խաղից առաջ մտածեցին՝ ինչպես ոգևորել մարդկանց։ Խաղի մեկնարկից ընդամենը մի քանի ժամ առաջ Ucom-ն իր ֆեյսբուքյան էջում հրապարակեց մի նկար, որտեղ պատկերված էին Տիգրան Մեծն ու Լուկուլլոսը: Որոշել էին համեմատել Արածանիի ճակատամարտում հայերի հաղթանակը ֆուտբոլային հանդիպման հետ, իսկ հրապարակման մեկնաբանություններում օգտատերերը պետք է գուշակեին խաղի հաշիվը: Միտքն այն էր, որ մեկ անգամ արդեն Արածանու ճակատամարտի ժամանակ մեկ-զրո հաշիվ եղել է, չկրկնե՞նք։ Ավաղ, 21-րդ դարում տեղի ունեցած ճակատամարտը շատ ավելի տխուր ավարտ ունեցավ մեզ համար, քան մ.թ.ա. 1-ին դարինը։
Տիեզերագնացները
Ucom-ը երեխաների մասին էլ է մտածել, բայց խոսքը միայն սիրված մուլֆիլմեր ցուցադրելու մասին չէ։ Հեռուստաալիքներից մի քանիսի հետ հետաքրքիր համագործակցություններ եղան: Օրինակ՝ Discovery Science-ի հետ համատեղ մրցույթ էր հայտարարվել՝ 16-ը չլրացած հեռուստադիտողների համար: Մասնակիցները պետք է առաջարկեին նոր միջոցներ, որոնք կօգնեն մարդկանց հաղորդակցվել ապագայում: Ձևաչափն ազատ էր, իսկ ստացված արդյունքները մեկը մյուսից նորարարական և հետաքրքրիր: Discovery Science-ը հաղթող ճանաչեց եղբայրներ Սամսոնին ու Հրանտին, ովքեր ներկայացրին սարքի նախագիծ, որը խուլ և համր մարդկանց թույլ կտա շփվել նմանատիպ խնդիր չունեցող մարդկանց հետ: Սարքը ժամացույցի պես կապվում է ձեռքին և հատուկ մեխանիզմով ժեստերը վերածում խոսքի և հակառակը: Տղաները մեկնեցին Նիդերլանդներ, որտեղ այցելեցին Եվրոպական տիեզերական գործակալության գլխավոր գրասենյակ, հանդիպեցին մոլորակի լավագույն տիեզերագնացներին, տեսան տարատեսակ նորարական սարքավորումներ և լուծումներ: Նրանց անգամ թույլ տվեցին այցելել հատվածներ, որոնք նախատեսված են միայն գիտնականների համար և ուր զբոսաշրջիկների մուտքը թույլատրված չէ: Մեկ այլ հետաքրքրիր նախագիծ իրականացրին СТС
Kids ալիքի հետ: Արշավի սյուժեն պտտվում էր «Три Кота» մանկական բազմասերիանոց մուլտֆիլմի շուրջ: Մասնակիցները պետք է լայքեին Ucom-ի էջը, մեկնաբանություններում ծնողները պետք է գրեին այդ մուլտֆիլմից իրենց երեխայի ամենասիրելի կերպարի անունը, և իրենց էջում տարածեին պրոմո տեսանյութը: Մրցույթի երեսուն հաղթած երեխաները նվեր ստացան CTC Kids-ի թեմատիկ խաղալիքներ:
4K ու մի քիչ սկզբից
Երբ կողքից ուսումնասիրում ես ընկերության պատմությունը, հասկանում ես, որ դրա հաջողության գաղտնիքը ռիսկերից և ժամանակից առաջ նայելուց չվախենալն է: Այդպես եղավ, երբ սկսեցին իրենց աշխատանքը՝ Ericsson-ի մշակած IP տեխնոլոգիան աշխարհում առաջինն օգտագործելով կամ երբ սկսեցին 3D ֆիլմեր տրամադրել: Երբ լուծումն առաջին անգամ ներկայացրին, քաղաքում 3-5 համապատասխան հեռուստացույց կար, բայց Ucom-ում վստահ էին, որ ժամանակը կգա և իրենց բերված գաղափարները կդառնան արդիական: Այդպես, շուտով Ucom-ը «Արմենիա» հեռուստաընկերության հետ համատեղ կձեռնարկի 4K թողունակությամբ հեռուստաալիք, որը համապատասխանաբար կկոչվի Armenia 4K և կմեկնարկի հենց 4K լուծումով նկարահանված «Շիրազի Վարդը» հեռուստասերիալով: Իսկ ես կրկին երեկոյան աշխատանքից հետո կվերադառնամ տուն, կընկնեմ բազմոցին, ձեռքս կվերցնեմ հեռակառավառման վահանակը, VoD-ից կընտրեմ վերջին ֆիլմերից մեկը և կլինեմ երջանիկ (փոփքորն էլ անպակաս)։
Մարգարիտ Միրզոյան Ucom
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Կրթություն
ՔՈՉԱՐԻ. Առաջնորդների շուրջպարը «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» Արդեն մի քանի տարի է, ինչ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամը ծրագրեր է իրականացնում, որոնք բոլորն ուղղված են մեկ նպատակի՝ ստեղծել հավասար կրթական պայմաններ Հայաստանի և Արցախի բոլոր երեխաների համար։ Այս և մնացած նպատակներն ու մոտեցումները կազմակերպությունն ամփոփեց «Քոչարիում»։ ԵՐԵՎԱՆը զրուցեց «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» Գործառույթների գծով գլխավոր տնօրեն և գործադիր խորհրդատու Ռուիզ Քլարկի հետ «Քոչարի»-ի և կազմակերպության տեսլականի մասին։ Կապող օղակ
Բոլոր երեխաները պետք է ունենան հավասար կրթական հնարավորություններ։ Առաջին հայացքից շատ պարզ միտք է, բայց փաստացի ունենք այլ իրողություն. ոչ բոլորին է հասանելի որակյալ կրթությունը, դա հատկապես աչքի է զարնում գյուղական համայնքներում։ Շուրջ վեց տարի առաջ ստեղծված «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կազմակերպությունն առ այսօր աշխատում է այդ կրթական բացը վերացնելու ուղղությամբ։ Կազմակերպությունը դա անում է Առաջնորդության զարգացման ծրագրի միջոցով. երիտասարդ մասնագետները երկու տարով
մեկնում են Հայաստանի տարբեր գյուղական համայնքներ և Արցախ՝ դասավանդելու այնտեղի դպրոցներում, այնուհետև տեղում իրականացնում են տարատեսակ համայնքային ներազդեցության ծրագրեր։ Վերջերս հիմնադրամը մեկնարկեց «Կայծ» ծրագիրը, որն առաջին կրթական ուղղվածության սոցիալական նորարարությունների ինկուբատորն է Հայաստանում։ Ծրագիրը մասնակիցներին տրամադրում է մենթորություն, ամենամսյա դրամական օժանդակություն, նաև նախաձեռնությունները կյանքի կոչելու համար սկզբնական ֆինանսավորման դիմելու հնարավորություն:
Ծրագրերը տարատեսակ են, բայց բոլորն ուղղված են բարելավելու կրթությունը, դարձնելու այն հասանելի բոլորի համար և բացահայտելու առաջնորդների Հայաստանի և Արցախի բոլոր անկյուններում, որոնք ոչ միայն կմնան իրենց բնակավայրերում և կգտնեն զարգացման հնարավորություններ, այլև կձգտեն ստեղծել այդ հնարավորությունները։ Այս մտքերը կարմիր թելով անցնում են կազմակերպության բոլոր նախաձեռնություններով, և եկավ ճիշտ ժամանակը որոշակի կառուցվածք տալու դրան, հավաքական մոտեցում ձևակերպելու։ Այդպես ստեղծվեց «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ի «Քոչարին»։
Ներդաշնակ շարժման մեջ
«Կրթությունը շատ անձնական երևույթ է, և ամեն մեկս եկել ենք «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» մեր սեփական գաղափարներով,– ասում է «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» գործառույթների գծով գլխավոր տնօրեն և գործադիր խորհրդատու Ռուիզ Քլարկը։– Բոլորիս մտքերն ու հայացքները միավորելու նպատակով մենք ստեղծեցինք առաջնորդության որոշակի շրջանակ, որը ցույց կտար, որ մենք բոլորս կապված ենք այն համոզմունքների շուրջ, թե ինչպիսի կրթություն պետք է ունենան Հայաստանն ու Արցախը և որոնք են դրա նախադրյալները»։
8 9
#2(61) 2020
Mediamax
«Քոչարի», քանի որ չնայած նրան, որ ամեն համայնք ունի այդ պարի իր ուրույն տարբերակը, բայց, միևնույն, բուն իմաստը բոլորի մոտ նույնն է՝ միմյանց հետ ներդաշնակ շարժման մեջ լինել։ Այդ գաղափարն արտացոլում է «Դասավանդի՛ր, Հայաստանի» նպատակը՝ հավասարակշռության բերել կրթական համակարգը բոլոր համայնքներում՝ հաշվի առնելով յուրաքանչյուրի առանձնահատկությունները։ Երբ Ռուիզ Քլարկն առաջին անգամ եկավ Հայաստան, նրան հրավիրեցին ամառային ճամբար։ Այնտեղի փակման արարողությանը շուրջ 200 երեխա խարույկի շուրջ հավաքվել և ձեռք ձեռքի տված պարում էին քոչարի։ «Այս աշակերտները ժամանել էին Արգենտինայից, Իսպանիայից, ԱՄՆ-ից, Լիբանանից, Իրանից, Ռուսաստանից, բայց այստեղ այդ միանգամայն տարբեր հասարակություններից եկած երեխաները միավորվել էին իրենց մշակութա-
Քոչարին «ուսմունք» է, որն օգնում է առաջնորդել եվ ուղղորդել այս համայնքը։ «Պատկերացրեք «Քոչարին»՝ որպես մեր բեվեռային աստղը, մեր կողմնացույցը»,– ասում է Ռուիզ Քլարկը: յին ժառանգության շուրջ, և դա տեսնելն աննկարագրելի ոգեշնչում էր,– հիշում է Ռուիզը,– Քոչարին այդ նորաստեղծ կապի շատ գեղեցիկ սիմվոլ է, որն ասում է, որ անկախ նրանից, թե մոլորակի որ կետում ես, անկախ քո քաղաքացիությունից, լինելով հայ՝ դու կապված ես քո մշակութային ժառանգությամբ»: Քոչարին գործողությունների շարք չէ, այնտեղ չկան նշված պրակտիկ քայլեր, թե ինչպես «Դասավանդի՛ր, Հայաստանը» պետք է հասնի իր առջև դրված նպատակներին, բայց այն առարկայացնում է այդ նպատակները՝ ներկայացնելով, թե ինչին պետք է հասնեն և ինչի համար։ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կազմակերպության մոդելով աշխարհում շատ կազմակերպություններ են աշխատում։ Առաջինը եղել է «Դասավանդի՛ր, Ամերիկա» ծրագիրը, որն այժմ ունի մոտ 63 հազար շրջանավարտդեսպաններ միայն ԱՄՆ-ի սահմաններում։ Հայաստանում ծրագիրը համեմատաբար նոր է, բայց արդեն ունի 83 շրջանավարտդեսպան և 121 ուսուցիչ-առաջնորդ, որոնք դասավանդում են Հայաստանի մարզերում և Արցախում։ Քոչարին «ուսմունք» է, որն օգնում է առաջնորդել և ուղղորդել այս համայնքը։ «Պատկերացրեք «Քոչարին», որպես մեր բևեռային աստղը, մեր կողմնացույցը»,– ասում է Ռուիզ Քլարկը:
Շրջադարձային պահը՝ շուտով
Գլոբալ առումով կազմակերպությունը նպատակ ունի զարգացնել համայքներում բնակվող երեխաների առաջնորդական հատկությունները, որպեսզի արդեն հենց նրանք ի վիճակի լինեն բարելավել իրենց համայնքը քաղաքացիական պատասխանատվության, տեղական մտքի նորարարության և հա-
մաշխարհային կապի ստեղծման միջոցով։ Գործունեության տարիների ընթացքում կազմակեպությունը հասկացել է, որ իսկական փոփոխությունները տեղի են ունենում այն ժամանակ, երբ հնարավորություն են տալիս իրենց շրջանավարտներին և աշակերտներին լինել առաջնորդ։ Վերջերս Ռուիզն Ամրակից գյուղում էր, այնտեղի դպրոցն առաջիններից էր, ուր այցելեց Հայաստանում։ Իր խոսքով, երբևիցե չի մոռանա իր խոսակցությունն այնտեղի աշակերտներից մեկի հետ, որը շատ ոգեշնչված պատմում էր իր համայնքի վերաբերյալ գաղափարների ու տեսլականների մասին։ «Ես հասկացա, որ համայնքների համար լավագույն լուծումը «Դասավանդի՛ր, Հայաստանը» չէ, դրսից եկած մարդիկ չեն,– ասում է Ռուիզը,– նրանց լուծումն արդեն այնտեղ է, պարզապես պետք է զարգացնել առաջնորդության հատկություններ այնտեղի աշակերտների մեջ, որպեսզի նրանք կարողանան բերել փոփոխություն իրենց համայնքներում։ «Քոչարի» ծրագիրը ոգեշնչված է այդ աղջկա նման աշակերտների պատմություններով»։ Սոցիոլոգներն ասում են, որ շրջադարձային պահին հասնելու համար հարկավոր է, որ տվյալ երկրի բնակչության առնվազն 25-30 տոկոսն ընկալեն որոշակի հավատալիքներ և որդեգրեն որոշակի պահելաոճ։ Ռուիզ Քլարկն ասում է. «Մենք մտածում էինք, թե ո՞ր պահը կլինի շրջադարձային Հայաստանի և մեզ համար՝ որպես կազմակերպության: Հասկացանք, որ եթե գյուղական համայնքներում ապրող աշակերտների առնվազն 25%-ը ձեռք բերի այդ առաջնորդական հատկությունները, ապա կարող ենք համարել, որ հաջողել ենք։ Նպատակ ունենք հասնելու այդ թվին մինչև 2025 թվականը»։
Հիմա՝ Covid 19 և Թվային մեկուսացում
Թագավարակի տարածման հետևանքով ողջ Հայաստանում և Արցախում հազարավոր երեխաներ թվային մեկուսացման արդյունքում էլ ավելի են թերանում իրենց կրթության մեջ։ Գյուղական համայնքներում ապրող աշակերտները չունեն բավականաչափ տեխնիկական սարքավորումներ և ինտերնետ կապ: Ապագայում դպրոցների հնարավոր շարունակական փակումն էլ ավելի է մեծացնում կրթական անհավասարությունը: Ավելի քան երբևէ այսօր մեր աշակերտները կարիք ունեն հասանելիության: Առանց դրա նրանք բախվում են ուսման հսկայական խոչընդոտների և դժվարությունների հետ: Թվային մեկուսացումը ցույց տվեց, որ մեր դպրոցները պատրաստ չեն բավարարելու մեր աշակերտների կարիքները: Այս բացը լրացնելու համար «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» հիմնադրամը մեկնարկել է դրամահավաք-արշավ՝ «Covid-19 և Թվային մեկուսացում»։ Մեզանից յուրաքանչյուրը կարող է աջակցել, որպեսզի Հայաստանում և Արցախում թվային մեկուսացման մակարդակը նվազի։ Նվիրաբերելով այս դրամահավաքին՝ դուք տալիս եք հնարավորություն մեր աշակերտներին վերազինելու տեխնիկական միջոցներով և ինտերնետ կապով: Հաջորդ ուսումնական տարվանից սկսած կազմակերպության նպատակն է յուրաքանչյուր աշակերտին տրամադրել անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներ՝ համահունչ Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի ներկայիս գերակա ուղղություններին: Այս կարևոր նպատակին օգնել կարող ենք բոլորս, դրա համար անհրաժեշտ է այցելել digitaldivide.funraise.org/ կայք։
Մարգարիտ Միրզոյան «Դասավանդի՛ր, Հայաստան», Մեդիամաքս
Հետնաբեմ Խոշոր պլան
Թատրոնում դերասան, թատրոնից դուրս՝ ամեն բան Լուսանկարիչ Նազիկ Արմենակյանն ուսումնասիրել է երևանյան թատրոններում աշխատող դերասանների առօրյան։ Ամեն ինչ բարդ է, բեմում փող աշխատելը գրեթե անհնար է։
Թ
ատրոնի բեմը նախընտրող դերասանների համար թատրոնից դուրս աշխատելը Հայաստանում դժվար, բայց միակ ձևն է գումար վաստակելու համար: Հայաստանի՝ մարզային 10 ու Երևանի 29 թատրոնների դերասանների ամեն փորձը սովորաբար 6-8 ժամ է տևում, ինչի համար նրանցից յուրաքանչյուրը վճարվում է միջինը 350 դրամ։ Դերասանը, որպես կանոն, շաբաթական երկու-երեք փորձ է անում, բեմ դուրս գալիս երկու-երեք ներկայացման շրջանակներում։ Ամեն ներկայացումից թատրոնի դերասանական խմբերում ներառված դերասանը 2-3 հազար դրամ է վաստակում: Թատրոնում գրանցված աշխատող լինելու դեպքում դերասանի միջին աշխատավարձը 70-80 հազար դրամ է, առավելագույն աշխատավարձը՝ 150 հազար։
10 11
#2(61) 2020
***
Դերասան Սամվել Թադևոսյանը որևէ թատրոնում գրանցված չէ, ասում է՝ «եթե հրավիրյալ դերասան ես, դա մահ է», քանի որ ոչ կայուն աշխատանք կա, ոչ էլ եկամուտի անգամ մոտավոր չափ է հնարավոր կանխատեսել։ Ասում է՝ հավելյալ գումար վաստակելու համար դերասանները թամադա են աշխատում, խաղում են սերիալներում: «Սերիալում խաղալը «սոսկալի է»՝ նշում է Թադևոսյանը՝ շեշտելով, որ դերասանը գնում է, դառնում է աղբ, տաղանդավոր լինի, թե չլինի, ինքը դառնում է աղբ, փող է աշխատում, բայց կեղեքվում, փչանում է, տարիներ շարունակ տաղանդավոր դերասաններն այս համակարգի մեջ մտել ու մաղվել են»։ Երիտասարդ դերասանի համար սա անընդունելի է, բայց ավելի մեծ ողբերգություն է, երբ այդ համակարգից դուրս ես:
↑ Տաթև Մելքոնյանը, 39, Գոգոլի «Վհուկը» ներկայացման փորձի ժամանակ, Երևանի պետական տիկնիկային թատրոն:
Սերիալներում նկարահանվել չուզող դերասանները դերերի կրկնօրինակմամբ են զբաղվում, դասախոսում են, նրանցից շատերն աշխատում են սպասարկման ոլորտում: Ոմանք սեփական գործն են ձեռնարկում, ինչպես Սոս Սարգսյանի անվան Համազգային թատրոնի դերասանուհի Նարինե Գրիգորյանը: «Ես համարյա միշտ ապրել եմ թատրոնի աշխատավարձով: Երբեք դա ինձ համար խնդիր չի եղել, ես շատ երջանիկ էի թատրոնում, անգամ շնորհակալ էի, որ ինձ վճարում էին, մի քիչ, իհարկե, բայց վճարում էին, գուցե ընտանիքում ապահովված էի, դրա համար էր հեշտ»,– ասում է Գրիգորյանը։ Երեխա ունենալուց առաջ, սակայն, նա գեղեցկության սրահ է հիմնել, որպեսզի կայուն եկամուտ ունենա,
→ Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ռեժիսորական 3-րդ կուրսի ուսանողները քննարկում են իրենց փորձը դասախոս Սամսոն Մովսեսյանի հետ:
Սերիալներում նկարահանվել չուզող դերասանները դերերի կրկնօրինակմամբ են զբաղվում, դասախոսում են, նրանցից շատերն աշխատում են սպասարկման ոլորտում ↑ Մետրո թատրոնի ետնաբեմը
այլապես թատրոնը կդառնար նրա համար «տաժանակիր գործ», ու նա էլ չէր սիրի այն: Գրիգորյանը նշում է, որ սերիալում մեկ օր նկարվելու համար ստացած գումարը կարող է թատրոնի մեկ ամսվա աշխատավարձը լինել: Գումար վաստակելու համար մի քանի սերիալներում նկարահանվել է նաև դերասան Տաթև Մելքոնյանը. «Վճարի հետ կապված ես մեծ դժվարությամբ եմ խոսում, ուրիշ երկրներում ձևաչափ կա, դու ունես գործակալ, քո վարձատրությունը դու չես քննարկում, այլ ագենտը։ Եթե մեզ մոտ էլ լիներ, ավելի հեշտ կլիներ, մրցակցություն կլիներ, ֆինանսի վրա էլ կազդեր»։ «Հիմա մենք ուղղակի ապրանք ենք ու մատչելի, ինձ թվում է։ Բայց ես առանց թատրոնի չեմ կարող։ Իմ կյանքի հունն այստեղով է գնում»,– հավելում է նա: ↑ Գրող Անուշ Քոչարյանը և դերասան Սամվել Թադևոսյանն աշխատում են պիեսի վրա, որը բեմադրվելու է այս տարի աշնանը: Պիեսի պատմությունը Սամվելինն է, հեղինակն Անուշն է:
Հետնաբեմ Խոշոր պլան
***
Փոքր թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ռեժիսոր Վահան Բադալյանը նշում է՝ խորհրդային տարիներին դերասաններն ավելի պաշտպանված էին, իսկ հիմա գրեթե անպաշտպան, քանի որ նրանց իրավունքները պաշտպանող կառույց չկա. «Արտասահմանում դերասանների արհմիություններ կան, նրանք հասնում են այնպիսի պայմանավորվածությունների, որ 100 տոկոսով պաշտպանվում է յուրաքանչյուր դերասանի իրավունքը, նրանք ունենում են առողջության ու անվտանգության երաշխիքներ, ավել ժամեր չեն աշխատում»: Հայաստանում, ըստ ռեժիսորի, այս բոլոր իրավունքների ու երաշխիքների համար պիտի պայքարի արհմիությունը, որը ձևավորելու գաղափարը «հենց դերասանական համայնքից պիտի դուրս գա»: «Կամ նման պահանջը դեռ չի հասունացել, կամ դերասաններն իրավագիտակցության նման մակարդակի չեն»,– ասում է Բադալյանը: ↑ Տաթև Մելքոնյանը դիմահարդարման սենյակում «Քրիստոֆեր» ներկայացումից առաջ: Մելքոնյանը շուրջ 20 տարի Երևանի պետական տիկնիկային թատրոնի հիմնական դերասան է, սակայն նաև խաղացել է սերիալներում զուտ գումար աշխատելու համար:
←Տաթև Հովակիմյանը, 27, և Դավիթ Սարգսյանը, 28, «Խոսիր ինձ հետ» ներկայացումից հետո դիմահարդարման սենյակում, Երևանի պետական տիկնիկային թատրոն
Փոքր թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ռեժիսոր Վահան Բադալյանը նշում է՝ խորհրդային տարիներին դերասաններն ավելի պաշտպանված էին, իսկ հիմա գրեթե անպաշտպան ← Լուսանկարներ՝ Արմեն Այվազյանի անձնական արխիվից:
12 13
#2(61) 2020
***
← 70-ամյա Արմեն Այվազյանը 50 տարուց ավելի աշխատում է որպես կինոյի և թատրոնի դիմահարդար՝ վերջին 20 տարիները Հ. Պարոնյանի անվ. երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնում: Չնայած դիմահարդարի վարձատրությունը չնչին է, նա սիրով շարունակում է աշխատանքը թատրոնում:
Տիկնիկային թատրոնի դերասան Դավիթ Սարգսյանը վարձատրության մասին խոսելիս ընդգծում է՝ թատրոնում խաղալ ցանկացող դերասաններին ասում են՝ թատրոն մի եկեք փող աշխատելու համար։ «Էդ իրականությունն ա, բայց տենց չպետք ա լինի, թատրոնը բարձր մշակույթ է ու պիտի գին ունենա»,– նշում է նա՝ շեշտելով, որ դերասաններն էլ պետք է բարձր գնին համապատասխան որակ ապահովեն, ինչը տեղի չի ունենում, քանի որ դերասան դառնալ ցանկացողների մեծ մասը հիմա ուզում է սերիալներում նկարահանվել: Մշակութային լրագրող, գրող Անուշ Քոչարյանն ինչ-որ առումով համաձայնում է Դավիթ Սարգսյանի հետ՝ դերասանի մասնագիտությանը Հայաստանում լուրջ չեն վերաբերվում, քանի որ գոյութուն ունեցող համակարգը, առկա հարաբերություններն ու ոլորտում իրերի դրությունը չի օգնում թատրոնին ու դերասանին կայանալ. «Եթե անկախ բեմադրություն ես նախաձեռնում, ուժասպառ լինելով այն պիտի ապրեցնես, մեծացնես, սարքես, հասցնես, ձեռի հետ էլ լսարան ձևավորես, տոմսեր ծախես, մեկ-մեկ էլ ավլես էդ պոլերը, որ կարողանաս հասցնել»։
↑ «Պրոցեսս ակտինգ թիմ»-ի դերասաններ Բաբկեն Շահբազյանը, 24, Հարություն Հովհաննիսյանը, 24, Մարիկա Դովլաթբեկյանը, 25, և Անդրանիկ Միքայելյանը, 23, Մետրո թատրոնի փորձասենյակում: Մետրո թատրոնը նրանց տրամադրել է անվճար տարածք նրանց նոր «Բաբելոն շոու» ներկայացման փորձերի համար, որի պրեմիերան կլինի մայիսի 31-ին նույն թատրոնում:
↑ Միկա Վաթինյանը, 47, տանը կատվի հետ: Վաթինյանը կինոռեժիսոր է, թատրոնի և կինոյի դերասան, ձևավորող ու «The Deenjes» սինթ-պոպ խմբի համահիմնադիրը:
***
Ռեժիսոր Վահան Բադալյանը կարծում է, որ պետական ֆինանսավորումը փոքր չէ, սակայն գործող մոդելի պայմաններում առկա ֆինանսական հնարավորությունները փոշիանում են, աշխատանքը դառնում է անորակ, թատրոնի մարդիկ՝ դժգոհ: Թատրոնի դերասանների անպաշտպան ու աներաշխիք իրավիճակն ընդհանուր առմամբ սերում է թատրոնի շահավետ բիզնես չլինելու փաստից, բայց առավել ևս հայկական արդի մշակույթում՝ այդ արվեստի չվերաիմաստավորված նշանակությունից։ Դերասանների կարգավիճակն ու ֆինանսական դրությունը բարելավելու համար անհրաժեշտ է փոխել թատրոնի կառավարման մոդելը: «Դա ցավոտ պրոցես կարող է լինել, լիքը մարդիկ նեղացած են մնալու, լիքը մարդիկ վիրավորվելու են, բայց այլ ուղի չկա, աշխարհում այնքան հետաքրքիր ու արդյունավետ մոդելներ գոյություն ունեն, մենք պետք է ընտրենք դրանցից մեկը»,– նշում է Բադալյանը: ↑ Ներկայացում Հ. Պարոնյանի անվ. երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնի ետնաբեմից:
/
Նազիկ Արմենակյան/4Plus
Հետնաբեմ Այլընտրանք
Իրականության թատրոն Ինչպես համաշխարհային, ապա նաև հայկական բեմում իր տեղը զբաղեցրեց վավերագրական թատրոնը, երբ ամբողջ ներկայացումը կառուցված է իրական մարդկանց իրական հուշերի վրա։ Պատմում է մի քանի դոկումենտալ պիեսների հեղինակ Սառա Նալբանդյանը։ Թերթի լուրերից մինչև բանավոր պատմություն
Դոկումենտալ թատրոնն այդքան էլ նոր երևույթ չէ, թեպետ մոտեցումներն իհարկե փոփոխվել են։ Օրինակ, 1920-30-ականներին տարածված էին թերթերում տպագրվող նորությունների թատերականացված ընթերցումները։ «Կապույտ բաճկոններ» կոչվող այս շարժումը սկիզբ էր առել Սովետական Միությունում և այդ առաջին փորձերը շատ քաղաքականացված ու լոզունգային էին։ Իսկ ահա 1960-ականներին փորձ արվեց թատրոն ստանալ վերամշակված փաստաթղթերի հիման վրա։ Այդ ժամանակ արդեն նշմարվեցին այն հիմնական մեթոդները, որոնք մինչ օրս կիրառվում են ժանրում։ Գերմանացի դրամատուրգ Պետեր Վայսը գրեց մի հեղափոխական գործ՝ «Հետաքննություն»։ Դա Նյուրնբերգյան դատավարության արձանագրությունների կոմպիլացում էր, որը նա անվանեց «Օրատորիա 12 գործողությամբ»՝ կառուցվածքով նմանակելով Դանտեի «Աստվածային կատակերգությանը»: Վայսը նացիստական ռեժիմի զոհերի անցած ուղին համեմատում էր դժոխքի պարունակների հետ։ Ֆանտաստիկ մի գործ է, որը մեծ իրադարձություն էր թատրոնի պատմության մեջ։ Տրիբունալ դրաման հետագայում էլ մեծ զարգացում ապրեց։ 1980-ականների վերջում արդեն Լոնդոնի Ռոյալ Քորթ թատրոնում ծնունդ առավ վավերագրության մեկ այլ ուղղություն, որի առաջին տեսաբանը Դերեք Փեյջերն էր։ Վերբատիմ թատրոնում վավերագրական նյութ էր համարվում հարցազրույցը։ Դա կապված էր նաև տեխնոլոգիաների զարգացման հետ, քանի որ նոր շարժական ձայնարկիչները թույլ էին տալիս գրանցել ցանկացած տեսակի զրույց։ Այս ժանրը սկսեց տարածվել Բրիտանիայից, հասավ Ռուսաստան, որտեղ, օրինակ, այս ալիքի վրա ստեղծվեց Театр.Doc-ը՝ հավանաբար երկրի ամենադիսիդենտական թատրոնը, որտեղ բարձրացնում են քաղաքական, սոցիալական խնդիրներ, ներկայացնում մարգինալ հերոսների։ Հետաքրքիր է, որ անգլիացիները բավական ազատ էին օգտվում հավաքագրված նյութից, իսկ ահա նրանց հետևորդ ռուսները մի ամբողջ մանիֆեստ մշակեցին։ Ըստ դրա, չի կարելի ընդհանրապես խմբագրել նյութը, չի կարելի ավելացնել ոչինչ քեզանից, միայն հավաքագրել։ Չպիտի լինի բեմական զգեստ, գրիմ, թատերական խաղ որպես այդպիսին։ Մինչև վերջերս իրենք շարունակում էին հետևել այդ ամենին, բայց ի վերջո հասկացան, որ դա տանում է փակուղի, սահմանափակումները սկսեցին խանգարել։ Իմ կարծիքով, խնդիրն այն էր, որ գրական և թատերական երկ ստեղծելու համար բնավ պարտադիր չէ ուղղակիորեն, առանց հավելումների
14 15
#2(61) 2020
Տեսարաններ «Աութ» ներկայացումից
ներկայացնել այն, ինչ կա։ Հաճախ, նույնիսկ վավերագրական գործ գրելիս, անհրաժեշտ են այլ հնարքներ։ Ի վերջո, նույնիսկ հարցազրույցներից անհրաժեշտ հատվածների ընտրությունն ու դրանց մոնտաժման հերթականությունն արդեն իսկ հեղինակային միջամտություն է, որը պայմանավորված է նրա դիրքորոշմամբ։ Նույն Պետեր Վայսը չէր կարող ստանալ այդչափ հզորության գործ, եթե չտեղաշարժեր, չմոնտաժեր նյութն իր հայեցողությամբ: Այս գործում հստակ նշմարվում է դրամատուրգիական կոնցեպցիան:
Ապահարզանից մինչև ճամպրուկ
2011 թվականին Արա Խզմալյանը կազմակերպեց ժամանակակից դրամատուրգիայի փառատոն՝ «Իրականության ռեաբիլիտացիա», որտեղ ես հրավիրված էի որպես միջոցառման գեղարվեստական համակարգող։ Փառատոնի շրջանակում ցուցադրվեց մի քանի դոկումենտալ ներկայացում, որոնք ինձ տպավորեցին
այնքան, որ որոշեցի ուժերս փորձել։ Գիտեք, ասում են՝ դա տեղի է ունենում բոլոր դրամատուրգների և հատկապես դերասանների հետ, ինձ հետ, որ հաստատ. երբ մի անգամ մասնակցում ես վավերագրական ներկայացման ստեղծմանը, մեծ դժվարությամբ ես վերադառնում այլ ժանրերին, մնացած ամեն ինչ թվում է մտացածին, արհեստական ու անիմաստ։ Մի անգամ մտնում ես ու մնում ես մեջը։ Այդպես ես թատերագետից վերածվեցի դրամատուրգի։ Ես ընդհանրապես չեմ սիրում արհեստականությունը։ Ու հենց դոկումենտալ թատրոնն էր, որ ինձ նորից ստիպեց սիրել բեմը։ Բայց ստացվեց, որ Հայաստանում այն ժամանակ դեռ այս ուղղությունը ներկայացված չէր։ Մտածեցի, ուրեմն, ինքս մի բան փորձել։ Կապվեցի Նարինե Գրիգորյանի հետ, առաջարկեցի ուսումնասիրել ու ներկայացնել Հայաստանում ապահարզանների բարդ թեման։ Էստեղ պետք է նշել, որ ես ու Նարինեն մոտավորապես նույն ժամանակ բալիկներ էինք ունեցել ու պրոցեսը մոտավորապես
էսպես էր լինում. նստում էինք մեկնումեկի տանը, կրծքով կերակրում փոքրիկներին ու խոսում ապահարզանի մասին (զուգահեռ քննարկելով նաև երկրորդ երեխա ունենալչունենալու մտքերը)։ Բավական երկար զրուցեցինք։ Իսկ հետո հանկարծ սկսվեց 2016-ի ապրիլյանը։ Այդ գիշեր ես հասկացա, որ միակ բանը, որի մասին ուզում եմ խոսել, արցախյան հակամարտությունն է։ Առավոտյան պիտի հանդիպեինք։ Գալիս է Նարինեն ու ասում ինձ, որ հիմա ոչ մի ապահարզան, ոչ մի ներանձնական խնդիր իր գլխում տեղ չունի, պետք է խոսենք Արցախի մասին։ Երկուսս միաժամանակ եկանք նույն մտքին։ Իսկ քանի որ Նարինեի արմատներն այնտեղից են, ապա ես ուղղակի սկսեցի հարցազրույցներ անել իր բոլոր բարեկամների հետ, գնացի Ստեփանակերտ, զննեցի ընտանեկան լուսանկարներն ու հավաքվեց հսկայական նյութ Ղարաբաղյան շարժման ու պատերազմի մասին։ Նարինեի հետ համագործակցությունն անգնահատելի էր, քանի որ նա կարողանում է գտնել վառ գույներ ցանկացած թեմայի մեջ, նույնիսկ եթե պատերազմն է։ Շուտով ես գրեցի «Վախի գենեզիս» պիեսը, որից հետագայում դուրս բերեցինք Նարինեի ընտանիքի պատմությունը, և ստեղծվեց «Իմ ընտանիքը ճամպրուկի մեջ է» մոնոներկայացումը: Նրանով էլ այդ տարի բացվեց Արմմոնո փառատոնը, իսկ ներկայացումը դեռ շարունակում է իր կյանքը։ Եվ ահա իմ այդ առաջին փորձը ևս մեկ անգամ ցույց տվեց, որ հաճախ իրականությունն ավելի դրամատիկ և հետաքրքիր է, քան ցանկացած հորինվածք։ Այստեղ կար լարվածություն ու սասփենս, քանի որ պատմությունը նրա շուրջ է կառուցված, որ պատերազմի սկսվելուն պես ընտանիքը հավաքում է մի ճամպրուկ և որոշում ուղղաթիռով դուրս հանել ռմբակոծությունից գոնե ամենափոքր երեխային՝ Նարինեին։ Այստեղ կար նաև գերի ընկած հայրիկին սպասելու դրաման։
Վախն ընդդեմ հաղթանակի
Որոշ ժամանակ անց Նարինեն նշանակվեց Համազգային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ու մենք որոշեցինք շարունակել նախագիծը՝ վերադառնալով նախնական՝ երեք սյուժետային գծով կոմպոզիցիային: Ես հավաքեցի նաև Համազգայինի դերասաններ Արման Նավասարդյանի ու Վարշամ Գևորգյանի հուշերը։ Նարինեի պատմությունն էլ փոխեցինք, որպեսզի տարբերվի արդեն եղած ներկայացումից։ Այդպես ծնվեց «Հաղթանակի գենեզիսը», որն իր կառուցվածքով կրկնում է «Վախի գենեզիսը», սակայն, բովանդակային փոփոխության շնորհիվ այն միանգամայն նոր գործ է։ Այստեղ խտացված են մի սերնդի մանկական հուշերն այդ միաժամանակ դառը և պայծառ օրերից։ Մի քիչ էլ իմ հուշերից օգտագործեցինք. օրագիր էի վարում, որտեղ օրեցօր գրառում էի մեր քաղաքական և հասարակական կյանքում տեղի ունեցող բոլոր իրադարձությունները: Պարզվեց, որ Նարինեն էլ էր օրագիր վարում, որտեղ գրի էր առնում հայրենասիրական երգեր, փակցնում ֆիդայինների լուսանկարները: Ավելին, պարզվեց, որ Արմանն էլ Շամշադինում Նարինեի տետրի նման մի ալբոմ ուներ: Վարշամն էլ այդ օրերին Երևանում էր։ Այդպես եղավ Ստեփանակերտ-ՇամշադինԵրևան եռանկյունին։
← «Ընտանիքս ճամպրուկի մեջ»
← Սառա Նալբանդյան
Դոկումենտալ թատրոնն ինքն է որոշում, թե ուր կգնա, դու ինքդ երբեք չես կարող միանգամից տեսնել ճանապարհի վերջը։ Եվ դա ժանրի ամենամեծ հրաշքն է։ Այդպես էլ մեզ մոտ եղավ։ Ու մենք ունեցանք ստեղծագործություն երեխաների վախի մասին։ Դա հայրերին կորցնելու վախն էր։ Այն ամենամեծ ցավը, որ իր հետ բերում է պատերազմը։ Աղջիկն ամեն օր դուրս է գալիս փողոց ու սպասում, որ հայրը կվերադառնա գերությունից, տղան սպասում է՝ կվերադառնա իր ազամարտիկ հայրը, մյուսն էլ վախենում է, որ ամեն պահին իր հորը կարող են տանել կռվի։ Եվ նյութն այնքան շատ էր, որ մի քանի հավասարազոր ներկայացումներ ևս կարող էինք պատրաստել։ Բայց հիմա արդեն դժվար թե վերադառնանք, քանի որ «Ճամպրուկով» ու «Գենեզիսով», համենայնդեպս ես, թեման ինձ համար ամբողջությամբ վերապրեցի ու փակեցի։
Վավերաշատ բեմ
Ինչևէ, մինչ մենք պատրաստում էինք այս երկու ներկայացումները, մեզ հետ զուգահեռ այլ գործեր նույնպես հայտնվեցին և՛ դրսից բերված, և՛ տեղական հիմքով։ Տիկնիկային թատրոնի Զառա Անտոնյանը բեմադրեց Իվան Վիռապաևի հայտնի գործերը, օրինակ՝ «Թթվածինը», որն իրական հարցազրույցներից կառուցված անդադար ռեպ է։ Մի քանի ուրիշ նախագծեր էլ իրականացվեցին արդեն հայկական նյութի հիման վրա՝ Թեք Տեղը, օրինակ, ու այդպես մի քանի տարում ժանրը կարծես իր տեղը գտավ հայկական թատրոնում։ Անցյալ տարի նաև դոկումենտալ նյութի հիման վրա, բայց այդուհանդերձ հորինված սյուժեով «Աութ» նախագծի նախնական տարբերակը պատրաստեցինք, որտեղ ուշադրության կենտրոնում աուտիզմով մարդիկ են։ Հիմա աշխատում եմ մի շատ հետաքրքիր ու արդիական նյութի վրա, որն ուսումնասիրում է ինտերնետում ապրող մարդկանց, պայմանական կարելի է կոչել «Մենությունը ցանցում»։ Յոթ հերոս, որոնք ապրում են թվացյալ ցանցային շրջապատում, բայց որոնք իրականում միայնակ են։ Շատ հետաքրքիր մուլտիպեդիա լուծումներ ենք գտել, հիմա փնտրում ենք ֆինանսավորում։
Երեվանում բեմադրված հայկական դոկումենտալ ներկայացումները «Վերապատմում» Թեք Տեղ, ռեժիսոր՝ Նանոր Պետրոսյան Առաջին վերբատիմ ներկայացումներից մեկը Հայաստանում։ Պրոֆեսիոնալ դերասանները պատմում են 90-ականների մասին իրենց մանկական հուշերը։ Որպես հավելյալ էլեմենտ՝ ֆոնին էկրանով ցուցադրվող տեսանյութեր են նույն ժամանակներին սոցիալ-քաղաքական իրադարձությունների մասին: «Մանանա» Պարոնյանի անվան թատրոն, Փոքր բեմ, ռեժիսոր՝ Կարո Բալայան Սիրիահայերի վկայությունների վրա հիմնված ներկայացում, որտեղ համադրված էին բառացի հարցազրույցներն ու բեմականացումը։ Ներկայացմանն ընդգրկված են եղել երկու սիրիահայ դերասաններ: «Ընտանիքս ճամպրուկի մեջ» Ռեժիսոր՝ Նարինե Գրիգորյան Նարինե Գրիգորյանի ու Սառա Նալբանդյանի առաջին համագործակցությունը։ Մոնոներկայացումն ամբողջությամբ հիմնված է գլխավոր դերակատարի ու ռեժիսորի մանկական արցախյան հուշերի վրա։ «Հաղթանակի գենեզիս» Համազգային թատրոն, ռեժիսոր՝ Նարինե Գրիգորյան Նորից Սառա Նալբանդյանն ու Նարինե Գրիգորյանը, բայց նրանց միանում են ևս երկու դերասան՝ իրենց սեփական հուշերով Ղարաբաղյան շարժման, վախի ու հաղթանակի մասին։ «Ջրին պատմեմ» Թեք տեղ, ռեժիսոր՝ Նանոր Պետրոսյան Նորից շրջան, որտեղ հանդիսատեսը խառնված է դերակատարների հետ։ Վերջիններս էլ պատմում են իրական կանանց (բայց ոչ իրենց) պատմությունները՝ երբեմն դրամատիկ, երբեմն ողբերգական։ Ողջ ընթացքում լսվում է ջրի ճլճլտոցը՝ պատմում են ջրին ու անցնում։ «Ռեժիմը խուճապի մեջ է» Թեք տեղ, ռեժիսոր՝ Նանոր Պետրոսյան Կարեն Ղարսլյանի մոնումենտալ քաղաքական ներկայացումը, որի տեքստն ամբողջությամբ հիմնված է տարիների ընթացքում ընդդիմության կողմից՝ ռեժիմի խուճապի մեջ գտնվելու մասին հայտարարությունների վրա։ Գոյություն ունի նաև առանձին գրքի տեսքով։
Մարգարիտ Միրզոյան
Հետնաբեմ Քաղաքականություն
Մի խուճապի բեմադրություն Դոկումենտալ թատրոնի ժանրն արդեն գրեթե սովորական երևույթ է դարձել երևանյան բեմերում, սակայն Կարեն Ղարսլյանի «Ռեժիմը խուճապի մեջ է» պիեսը, որ բեմադրվեց Թեք Տեղում, միևնույն է, առանձնահատուկ էր. ամբողջ ստեղծագործությունը բաղկացած է իրական հայտարարություններից և մեջբերումներից, որոնցում օգտագործված է «խուճապ» բառը։ Կարեն Ղարսլյանը պատմել է ԵՐԵՎԱՆին, թե ինչպես ծնվեց այս զարմանալի ներկայացումը և ինչ շարունակություն կարող է ունենալ։
Խուճապի սկիզբը
2011 թիվն էր, ռեժիմի խուճապն արդեն կայացած բրենդ էր: Ու հասցրել էր կարգին ծնգլահան անել ՀՀ գրեթե ողջ բնակչությանը: Բայց ինձ համար տաղտուկը վերափոխվեց «էվրիկայի», երբ Ֆեյսբուքում աչքս ընկավ ոմն Գևորգ Միքայելյանի հոդվածի առաջին նախադասությունը. «Բաղրամյան 26-ում խուճապ էր ընկել»: «Սա գրականություն ա արդեն»,– մտածեցի ու իսկույն Google-ի միջոցով սկսեցի հավաքել անցած տարիների ընթացքում ռեժիմի խուճապն ազդարարող բոլոր արտահայտությունները: Միայն ութ տարի անց մտքովս անցավ, որ ոգեշնչման մասնակի պատճառ կարող էր լինել «Գյուղացի Համբոյի տունը կռիվ էր ընկել» Թումանյանի հայտնի նախադասության հետ անգիտակցական մտազուգորդումը: Գաղափար չունեի, թե վերջում ինչ է դառնալու: Մինչ այդ խուճապի մասին հայտարարությունները ծաղրվել էին տարբեր հոդվածներում, իսկ ես ցանկանում էի բոլորովին այլ տեսանկյունից դիտարկել խնդիրը: Բլոգային գրառում հրապարակեցի, որտեղ առանց մեկնաբանության իրար հետևից շարեցի 2001-2011 թվականների բոլոր արտահայտություններն իրենց տարե ու ամսաթվերով, որպեսզի կարողանանք մտորել ախտորոշման իսկության մասին: Այս ուսումնասիրության շնորհիվ ակնհայտ եղավ, որ շատ քաղաքական գործիչների ճանապարհը դեպի ռեժիմի հետանցք անցել է հենց խուճապի միջով: Խոսքը ռեժիմի խուճապ ազդարարած հատկապես հետևյալ հերոսներիս մասին է՝ Վիկտոր Դալլաքյան, Արտաշես Գեղամյան, Արթուր Բաղդասարյան, Դավիթ Շահնազարյան: Հրապարակմանն արձագանքած հերոսներիցս երկուսը՝ բանաստեղծ Մարինե Պետրոսյանն ու քաղաքական գործիչ Կարապետ Ռուբինյանն այդուհետ այլևս երբեք չհայտարարեցին, թե ռեժիմը խուճապի մեջ է (չնայած ՀՀ պատգամավոր Ռուբեն Ռուբինյանը 2016-ին շարունակեց հոր «գործը»): Ուշագրավ է, որ հրապարակումից հետո՝ հաջորդ տարի՝ 2012 թվականին, ռեժիմի խուճապի մասին ասույթները 75%-ով նվազեցին: Բայց խուճապիզմն այդպես էլ չդադարեց ո՛չ 2013-ին, ո՛չ 2014-ին, ո՛չ էլ ավելի ուշ: Ու օրերից մի օր, կարծեմ 2015 թվին, որոշեցի խուճապների ծավալուն հավաքածուս վերածել կոնցեպտուալ երկի, թատերգության, որը զսպագրի (constrained writing) մեթոդով ստեղծված աբսուրդի ու վերբատիմ թատրոնի հիբրիդ է:
Վերբատիմ խուճապ
Սկզբում ո՛չ բեմադրիչ էի պատկերացնում, ո՛չ էլ դերասան, քանի որ բեմականացումն անհնար էի համարում. գործող անձանց թիվն արդեն անցնում էր հարյուրը, ու արարներն էին քսանից ավելի: Բայց մի օր ինքս ինձ հարցրի՝ ինչո՞ւ ոչ: Եվ երբ Հայաստանում կա Նանոր Պետրոսյանի պես փորձարար բեմադրիչ, որը մասնավորապես վերբատիմ/վավերագրական թատրոնի ջատագով է, անհնարը դառնում է հնարավոր: Նրա ղեկավարած «Թեք տեղ» թատրոնը հայտնի է «Վերապատմում» (2016) և «Ջրին
16 17
#2(61) 2020
պատմեմ» (2019) վավերագրական ներկայացումներով: 2017-ի դեկտեմբերին առաջարկություն արեցի, մի քանի օր անց ընդունեց:
Թավշյա փոփոխություններ
Հեղափոխությունը խառնեց խաղաքարտերը: Երբ Սերժն ի վերջո տապալվեց, մի կողմից ուրախության արցունքեր էին գլորվում աչքերիցս, մյուս կողմից պիեսիս ավարտն էր փշրվում նույն այդ աչքերի առաջ: Սակայն առկախությունը շատ երկար չտևեց: Լուծումը վրա հասավ ամենաանսպասելի կողմից՝ նույն այդ անիծյալ ռեժիմից: Ու դրա համար ուզում եմ օգտվել առիթից ու մեծ շնորհակալություն հայտնել ՀՀԿ ներկայացուցիչներ Արմեն Աշոտյանին ու Էդուարդ Շարմազանովին, որոնք իշխանությունը կորցնելուց անմիջապես հետո վերցրեցին խուճապիզմի էստաֆետային փայտիկն ու հայտարարեցին, որ «Նեոբոլշևիկյան ռեժիմը՝ Փաշինյանի գլխավորությամբ, բացահայտ խուճապի մեջ է» (Շարմազանով): Նրանք եղան այն պատճառը, որ 21 արարանոց պիեսը դարձավ 21 ու կես:
Իսկական ներկայացում
Բայց ինչպե՞ս մի ժամվա մեջ 250 անգամ կրկնել «խուճապ» բառն առանց հանդիսատեսի քթից բերելու: Ինչպե՞ս խաղալ: Սկզբում Նանորը որոշեց, որ կլինի պարզապես բեմական ընթերցանություն, որտեղ դերասանները հերթով պիտի պարզապես կարդային տեքստը: Բայց դերասանների կազմը հստակեցնելուց հետո հետզհետե արար առ արար գծագրվեց ներկայացումն ու մի գեղեցիկ օր Նանորը հայտնեց, որ կլինի իսկական ներկայացում:
Դերաբաշխում
12 դերասանով 168 երգ են երգում: Բայց դա արդեն վերջում էր: Գիտեմ, որ դերասանահավաքի առաջին իսկ օրը երկու հոգի հրաժարվել է մասնակցել բեմականացմանը: Մնացածները տարակուսանքի մեջ են եղել տեքստի հետ առաջին անգամ առնչվելիս, բայց շարունակել են հաճախել հանդիպումներին: Ընթերցումները, իհարկե, ծիծաղելու բազմաթիվ առիթներ էին նվիրում, սակայն սկզբում ոչ ոք չէր պատկերացնում պիեսի բեմականացումը: Այս առումով շատ եմ կարևորում տեքստն ու դրա հումորի անսովոր բնույթը տեղ հասցնելու, վերծանելու Նանորի անձնվեր աշխատանքը: Սիրողական դերասանական կազմի հետ հանդիպեցի ներկայացումից արդեն մեկ ամիս առաջ: Հիացած էի նրանց խաղով, տաղանդով ու ոգևորությամբ: Փորձերի ժամանակ կարողանում էին անգամ ինձ՝տեքստին ատամնացավի չափ ծանոթիս, ծիծաղեցնել: Ի վերջո որոշվեց, որ 12 դերասաններով մարդա պլյուս-մինուս 14 գործող անձի դեր կխաղա: Դերերը բաշխվեցին կուրորեն: Օրինակ՝ առաջին գործող անձի դերը ստանձնած դերասանն ինքնաբերաբար խաղում էր նաև 13-րդ, 23-րդ, 33-րդ և այլն գործող անձանց դերերը: Չէի ասի «սիրելի», բայց զվարճալիներից
կամ ուշագրավներից են Արտաշես Գեղամյանի, Նիկոլ Փաշինյանի, Ստյոպա Սաֆարյանի, Զարուհի Փոստանջյանի, Վիկտոր Դալլաքյանի ու «Չորրորդ իշխանություն» օրաթերթի թղթակից Հրայր Ավետիսյանի ասույթները: Բայց իմ հետազոտության ընթացքում ամենատհաճ անակնկալը եղավ մի երկու դեպքի բացահայտում, երբ «խուճապի» ամենաակտիվ PR-ով զբաղվող ընդդիմադիր լրատվամիջոցներից «Ա1+»-ը նենգափոխել էր իրեն հարցազրույց տված գործիչների (Լևոն Զուրաբյանի ու Մանվել Եղիազարյանի) խոսքը՝ ներդնելով չասված «խուճապ» բառը: «Ա1+»-ը հրաժարվեց ինձ հայտնել թղթակցի անուն(ներ)ը:
Երկխոսության մեջ
Սիրում եմ, երբ գիրքը կենդանության նշաններ է ցույց տալիս հատկապես, երբ դա արվում է ընթերցողին ներգրավելու շնորհիվ: «Ռեժիմը խուճապի մեջ է» գիրքն ունի այդպիսի բազմաթիվ ինտերակտիվ տարրեր, մասնավորապես հայաստանյան բոլոր հետխորհրդային հեղափոխությունների փորձերի իմ նկարազարդումները: Էջը թերթելով՝ ընթերցողն արարում է երկկադրանի փոքրիկ անիմացիա յուրաքանչյուր հեղափոխության յուրօրինակ տապալման մասին: Իսկ գրքի վերջում գիրքը հնարավորություն է ընձեռում ընթերցողին ի կատար ածել ու վերապրել հեղափոխական «դըմփ-դըմփ-հու»-ն՝ թմբուկ, փայտիկ ու ձեռնափեր պատկերող համապատասխան էջերն իրար շրխկացնելով: Անհրաժեշտ էր ինտերակտիվությունը պահել նաև բեմում։ Պատկերացրեք, որ ներկայացում եք դիտում, մեկ էլ կեսից գործող անձանցից մի երկուսը ելնում են բեմ ու ընդհատելով խաղը՝ քննարկում իրենց պատկերումը տվյալ թատերգությունում: Այս մետաթատրոնի տարրն է մարմնավորվում ֆեյսբուքյան քննարկման ընթացքը ներկայացնող տեսանյութը, որը ցուցադրվել է ներկայացման մեջտեղում: Այստեղ թատերգությանս հերոսները՝ Մարինե Պետրոսյանն ու Կարապետ Ռուբինյանը ոչ միայն քննարկում են իրենց պատկերումը երկում, այլև հարցեր են ուղղում հեղինակին: Տեսանյութը պիեսը կարծես էլ ավելի վավերագրական է դարձնում, քանի որ խոսում են իրենք՝ գործող անձինք, առանց դերասանների միջամտության: Պարադոքսն այն է, որ մետաթատրոնի/մետապատումի դերը բուն ստեղծագործության/ներկայացման հորինվածությունը շեշտելն է, մինչդեռ թիրախում վավերագրական պիես է բառացի մեջբերումներով: Մյուս կողմից՝ դա թատրոն է թատրոնի մեջ, քանզի ի՞նչ է ֆեյսբուքյան քննարկումը, եթե ոչ վիրտուալ թատրոն վիրտուալ հանդիսատեսներով ու գործող անձանցով:
Պոստխուճապ
Աշոտյանով ու Շարմազանովով հետհեղափոխական խուճապիզմը չսահմանափակվեց: Հիմա էլ խուճապի ասեղի վրա են նստել նորօրյա ընդդիմադիրները՝ ի դեմս «Ադեկվադ» միաբանության անդամների ու ԶԼՄ-ների: Գիրք չկարդալու հետևանք:
Արեգ Դավթյան Թեք տեղ, Կարեն Ղարսլյան
Հետնաբեմ Սիրողներ
Հայ թեք
«Թեք տեղը» թատրոն է, որը բեմադրություններ է իրականացնում ՝ ներառելով սիրողական դերասանների և (կամ) ամբողջությամբ սիրողական դերասանների մասնակցությամբ։ Այն իր տեսակի մեջ Հայաստանում միակն է, տարբեր է պետական թատրոններից թե՛ ձևաչափով, թե՛ մոտեցումներով։ Տարբեր են նաև այս թատրոնի խնդիրները։ Գնացինք «Թեք տեղ», թատրոնի անդամ, բեմադրող-ռեժիսոր Նանոր Պետրոսյանի և մի խումբ դերասանների հետ հանդիպելու համար։ ← «Գիծը», 2018
Ի
նը տարի և տասնմեկ ներկայացում առաջ «Թեք տեղը» հանդես եկավ իր առաջին՝ Ֆրանկ Ռամեի և Դարիո Ֆոյի «Բռնաբարություն» բեմադրությամբ։ Այն առանձնահատուկ էր ոչ միայն ներկայացվող նյութի և ձևաչափի տեսանկյունից, այլև այն պատճառով, որ բեմում էին սիրողական դերասաններ։ Մի խոսքով, խոսելու շատ բան ունեինք։ Նանորը երկար ու համբերատար բացատրեց, թե ինչպես գտնեմ թեք տեղը. Քաջազնունի 1, 2-րդ հարկ, ուղիղ, աստիճաններով վեր, սպիտակ դռնից ներս, պիտի թեքվեմ, էլի աստիճաններ, հետո էլի թեքվել է պետք, հետո էլի… Այս ճամփորդությունն այն աստիճան անվերջ է թվում, որ մի պահ սկսում եմ կասկածել, թե սա նոր ներառական ներկայացման մի մասն է, ու ես արդեն դարձել եմ դրա մասնակիցը… Ըհը, հասա։ «Թեք տեղն» է՝ բարձր առաստաղով մի ընդարձակ սենյակ, անմշակ պատերը սև ներկված, հանդիսատեսի աթոռները հավաքված, պատի տակ շարված, սենյակը հնարավորության սահմաններում թատերական տարածքի վերածված։ Եվ սա բնավ զարմանալի չէ։ «Թեք տեղը» չի հովանավորվում և ամեն բան այստեղ կատարվում է կամավորության
18 19
#2(61) 2020
սկզբունքով։ Թատրոնը շատ է թափառել, տարբեր բեմեր ու ոչ թատերային տարածքներ զբաղեցրել։ Ներկայացումներից երեքն իրականացվել են դրամաշնորհային ծրագրերի միջոցներով, մնացած բոլորը՝ թատերախմբի անդամների ջանքերով։ Սա անշուշտ դժվարացնում է աշխատանքը։ Նանորը մի քիչ մտահոգ ասում է. «Կան գործեր, որ սպասում են որևէ հովանավորության, որպեսզի սկսենք։ Դահլիճ չունենք։ Վարձակալությունը մի այլ խնդիր է: Դժվար է տոմս վաճառելու պրոցեսը, որովհետև չկա տոմսավաճառ, դժվար է ամեն անգամ բեմի դեկոր տեղափոխելը, որովհետև չկա բեմի բանվոր և այլն, և այլն։ Մենք ներկայացումները ոչ միշտ ենք թատրոններում անում ու, ինձ թվում է՝ երկար ժամանակ չենք էլ անի, քանի որ վերջին փորձառությունը մի իսկական սարսափ էր։ Շատերը չեն հասկանա, թե ինչ է նշանակում թատրոնի տարածքը վարձել։ Այն մի օրով են տրամադրում և այդ մի օրում ներկայացում բեմ հանելը գրեթե անհնար է։ Նախկինում էլ մենք մեր ներկայացումներն արել ենք տարբեր ոչ թատերային տարածքներում, ու, ինձ թվում է՝ մենք ինչ-որ մի շրջան էլի կշարունակենք այդպես անել»։
***
***
«Թեք տեղի» հանդիսատեսը շատ չէ, բայց մշտապես աճում է. այս ինը տարիների աշխատանքի արդյունքում հասցրել է հավաքել 450-500 հոգանոց մշտական հանդիսատես նախկին 50-ի փոխարեն։ Նանորն ասում է. «Պետական որևէ թատրոնի մի դահլիճը միայն կարող է այդքան մարդ միաժամանակ տեղավորել և դա գուցե ծիծաղելի թիվ է, բայց Հայաստանում ընդհանուր առմամբ ժամանակակից կոնցեպտուալ արվեստով շատ քչերն են հետաքրքրված ու մեր ներկայացումներին այդ հանդիսատեսի ներկայությունը ես հաղթանակ եմ համարում»: «Թեք տեղի» ծրագրերում արդեն վաղուց մշտապես ներգրավված են Սիլվանա Չոբանյանը, Սօսի Պըլըխեանը և Գայանե Բալյանը։ «Իրականում ոչ մեկս չգիտենք՝ թատրոնն ինչ է։ Թատրոնը մետամորֆոզային երևույթ է։ Ինչպես որ չկա կնոջ հաստատուն կերպար, հայի հաստատուն կերպար, այդպես էլ թատրոնն է։ Մենք հարցադրում ենք, թե ի՞նչ է այսօրվա թատրոնը և թե ի՞նչ միջոցներով կարող ենք ստանալ թատրոնի որևէ այլ, նոր արտահայտչամիջոց։ Կարծում եմ՝ մենք զբաղված ենք մի բանով, որ շատ քչերն են Հայաստանում անում։ Մենք հարցի տակ ենք դնում թատրոնի ինչ լինելը և մեր ներկայացումները, լինեն դրանք հաջողված, թե ոչ, հստակ կարող եմ ասել, որ եթե չբեմադրվեին մեր կողմից, ապա Հայաստանում դրանք չէին բեմադրվի երբեք և ոչ էլ այդ ձևաչափով կբեմադրվեին»,– ասում է Նանորը։ Նորարար ու փորձարարական այս թատրոնը համարձակորեն ներկայանում է ոչ ավանդական բեմադրություններով և թատերական ընթերցումներով։ Իմպրովիզացիաներ, բեմից դուրս ներկայացումներ, երեխաների ձեռքով պատրաստված ստվերների թատրոն, դոկումենտալ ներկայացումներ։ Բեմադրության ձևաչափի մասին խոսելիս Նանորն ասում է. «Ինձ համար կարևոր չի եղել երբեք, որ բեմադրությունը լինի նորարարություն, հետաքրքիր, գրավիչ, աչք ծակող մի բան։ Կարծում եմ, յուրաքանչյուրն ինքն է որոշում, թե ինչ տեսք և ինչ վիճակ պիտի ունենա իր ներկայացումը՝ թե՛ դերասանական խաղի, թե՛ նկարչական ձևավորման և թե՛ հանդիսատեսի ներգրավվածության տեսանկյունից։ Կարևոր չէ ձևաչափը, կարևոր է ցանկությունը, թե տվյալ խումբն ինչպես է տեսնում տվյալ գործը։ Մնացած ամեն ինչը պոնտեր են, դրանք արվեստային չեն»։
↑ «Մարո», 2016
← «Ջրին պատմեմ», 2018, դիմացի պլանում՝ Նանոր Պետրոսյան
Թատրոնի հաջողության գրավականներից մեկը Նանորը համարում է սիրողական դերասանների ներգրավվածությունը։ Ասում է, թե պրոֆեսիոնալների հետ շատ ավելի բարդ է։ Նրանք ունեն հստակ ձևավորված պատկերացում, թե ինչպիսին պետք է լինի դերասանությունը, համալսարանում արդեն սովորել են, թե ճիշտ ձևը որն է և նրանց այդ ճիշտ ձևից հանելը շատ ավելի դժվար է։ Սենյակի հենց կենտրոնում սեղանի շուրջ նստած են նրանք՝ սիրողական դերասանները։ Փորձի են։ Նոր թատերգության թերթերը նշումներ արած սպասում են ընթերցվելու։ Ես իրենց խանգարեցի մի քիչ: Գարիկ Ծատրյանը մանկավարժ է։ Թատերական ինստիտուտ ընդունվելու մտքեր է ունեցել, փոխարենը ծանոթներից իմացել է «Թեք տեղի» մասին ու եկել. «Նանորը տեքստերը բերեց, մտածում ենք հիմա Համլետի կամ Ջուլիետի շորերը պիտի հագնենք, վազվզենք, փաստորեն՝ չէ։ Բայց մենք մնացինք, չվախեցանք, վստահ էինք, որ լավ է լինելու, հետո պարզվեց՝ տաղանդավոր ենք»,– ծիծաղում է Գարիկը. «Մանկավարժությունն էլ դերասանություն է, գուցե ավելի դժվար։ Իմ հանդիսատեսը միշտ նույնն է, ամեն անգամ նորովի ներկայանալ է պետք»։ Տնտեսագետ, բիզնես խորհրդատու Գոհար Մալումյանն աշխատանքի բերումով ստիպված էր լինում պրեզենտացիաներ անել ու խնդիր ուներ զարգացնելու մեծ լսարանի առջև խոսելու հմտությունները։ Բեմական հոբբին եղավ դրա լուծումը. «Ամեն տարի որոշում էի ու չէի գտնում ոչ մի տարբերակ։ Երբ նոր էի եկել, պատրաստվում էինք «Ջրին պատմեմ»-ին, Նանորն ասաց՝ պատմություններ պիտի հավաքենք, մտածում էի՝ ինչպե՞ս, դա՞ էլ մենք պիտի անենք (ծիծաղում է)։ Հայելու առաջ էի փորձում, սենյակում փակվում ու փորձեր էի անում։ Էդպես էլ սկսվեց ամեն ինչ»։ Մյուս «զոհս» Էլիզա Հմայակյանն է, Թերլեմեզյանի երրորդ կուրսի ուսանող։ «Փոքր ժամանակից հաճախում էի թատրոնի խմբակ, միշտ էլ զբաղված երեխա եմ եղել։ Միշտ էլ ուզեցել եմ դերասան դառնալ։ «Խուճապն» իմ առաջին ներկայացումն էր «Թեք տեղում»։ Եկա, շատ էի ամաչում, չէի կարողանում կարդալ, ժամանակի ընթացքում սկսեցի չամաչել: Նանորը շատ էր մոտիվացնում։ Տեսա, թե ինչ լավ մարդիկ են։ Երկար ժամանակ աշխատում էինք ու տարիքս չգիտեին, երբ իմացան մի ուրիշ խուճապ սկսվեց։ Մամայիս տարիքին ե՜ն (մամայի տարիքի կոլեգաները ծիծաղում են – խմբ.)։ Դա իհարկե ոչ մի նշանակություն չունի։ Այս միջավայրում ես ինձ լավ եմ զգում։ Երկրորդ ներկայացմանն արդեն շատ ավելի հանգիստ էի»։ Աննա Մաթևոսյանը քիմիկոս է, գիտությունների թեկնածու, բայց աշխատում է բանկում ու դեռ հասցնում է դերասանություն անել։ «Իմ այստեղ գալու դրդապատճառը Նանորն էր։ Ինքը երևույթ է։ Նանորն ընդունում է մեզ այնպիսին, ինչպիսին որ կանք, չի փորձում փոխել մեզ։ Մենք այս ներկայացումների մեջ այն ենք, ինչ կանք։ Երբեք չի ասում՝ այ սրա ձևն այսպես է։ Ընդհակառակը, ասում է՝ ոնց զգում ես, էնպես էլ ասա։ Դա ինձ համար շատ մեծ բան է։ Դա է ազատությունը»։ «Սիրողական դերասանները մեծ նվիրում ունեն, մղում ունեն փորձելու և փորձերին մասնակցելու,– բացատրում է Նանորը,– Փորձին մասնակցելիս իսկապես ամբողջությամբ էդտեղ են, ոչ ոք հեռախոսի մեջ չի, ոչ ոք չի շտապում մի ուրիշ փորձի և, որ կարևոր է, ոչ ոք էդ ճիշտ ձևը չգիտի։ Բոլորս մի կետում ենք և փորձում ենք հասկանալ, թե ինչ կարելի է անել ու դա շատ գեղեցիկ ընթացք է, որ իմ կարծիքով թատրոնի հիմքում պետք է լինի»։ Ձայնագրիչն անջատում եմ, մարդիկ գործ ունեն անելու։ Թատերախմբի միակ պրոբլեմը, թերևս, այն է որ սիրողական դերասաններն աշխատում են և փորձերը հիմնականում երեկոյան ժամերի են լինում, հազիվ երկու ժամ տևողությամբ։ Առաջիկա՝ Գոհար Մարկոսյանի «Հուշարձան» ստեղծագործության թատերական ընթերցման փորձը պիտի սկսեն։ Նանորն ասում է՝շատ երևանյան է, 80-ականների պատմություն, հետո դառնում է դերասաններին՝ առանց շտապելու, շատ դանդաղ, տեքստը հորինելով ենք խոսում։ Սկսեցինք…։
Հասմիկ Բարխուդարյան Թեք տեղ
Հետնաբեմ Կանայք
Նարինե Գրիգորյան.
«Արվեստում սահման չկա» Սոս Սարգսյանի անվան Համազգային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, դերասանուհի Նարինե Գրիգորյանն օրինաչափ է համարում, որ Հայաստանում շատ կին գեղարվեստական ղեկավարներ չկան։ Հատուկ մեր թատերական համարի համար Նարինեն պատմել է ժամանակակից հայ թատրոնի յուրահատկությունների և դրանում կնոջ դերի մասին:
20 21
#2(61) 2020
Թատրոնը պահանջում է ճկունություն
Թատրոնը գիտություն է մարդու և կյանքի մասին: Հետևաբար պետք է իսկապես ճանաչել մարդուն, իսկ այդ ճանաչողությունն ու մասնագիտությունն ընդհանուր առմամբ պրակտիկա են: Թատերական ինստիտուտի ուսանողուհին պետք է պատրաստ լինի մեծ քրտնաջան աշխատանքի, եթե ուզում է դերասանուհի դառնալ, որովհետև քսանմեկերորդ դարի դերասանուհի լինել նշանակում է լինել հետաքրքիր և ինտելեկտուալ: Մարմինը, ձայնը, մտածողությունը պետք է ճկուն լինեն: Ուսանողը պետք է գիտակցի, որ ուսուցիչը ոչ միայն լսարան մտնող դասախոսն է, այլ շրջապատի մարդիկ: Ուսուցիչ կարող է լինել ծառը, որն աճում է մեր կողքին: Ամեն ակնթարթը կարող է դաս լինել մեզ համար, որովհետև մենք ուսումնասիրում ենք կյանքը: Եթե այս ամեն ինչով զբաղված լինի մարդը, պարզ է, որ պարապություն չի լինի, որովհետև միայն պարապ տեղերում են հայտնվում հիմար բաներ:
Մարդուն պետք է հիշեցնել հոգու մասին
Թատերական արվեստը հնարավորություն է տալիս ճանաչել ինքդ քեզ, առաջին հերթին դրա միջոցով բացահայտել աշխարհը և օգնել կողքիններին անել դա: Այս աշխարհում, որտեղ գիտությունն ավելի շատ հակված է նոր տեխնոլոգիաներ հայտնաբերելուն և բոլորովին մոռացել է մարդու մասին, մեր դերը շատ ավելի կարևոր է: Մարդուն պետք է հիշեցնել հոգու մասին, նա պետք է իմանա՝ ինչ է ենթագիտակցությունը, որտեղից է գալիս միտքը, ինչ է երազը:
Աշխարհին համընթաց պետք է քայլել
Թատերական ինստիտուտում, համեմատած իննսունական թվականների հետ, երբ ես սովորում էի, շատ բան է փոխվել: Շատ ցուրտ էր. դեկտեմբերին քննություններ էինք հանձնում ու միայն մարտին էինք վերադառնում: Հիմա շատ լավ պայմաններ են: Նոր և շատ հետաքրքիր առարկաներ են հայտնվել, որոնք մեր ժամանակ չկային, դասախոսներն ավելի փորձառու են: Եվ ամենակարևորը, մենք հիմա շատ ավելի լավ ենք տեղեկացված աշխարհից, շատ լավ գիտենք՝ ինչ է տեղի ունենում աշխարհի ամենահեռու անկյուններում: Չի կարելի ջայլամի նման գլուխն ավազի մեջ մտցնել և մտածել, որ սա է թատրոնը: Հետևում ենք, թե ինչ է տեղի ունենում Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Ամերիկայում, և ըստ դրա՝ փորձում ենք գործել աշխարհի զարկերակին համընթաց:
Փնտրող դերասանուհու համար ոչ մի սահման չկա
Քսանմեկերորդ դարում ընդլայնվել են թատրոնի սահմանները և շատ հաճախ նույնիսկ այն կերպարները, որոնք մենք կարծրատիպով գիտենք, որ տղամարդու դերեր են, կանայք են մարմնավորում: Կան բեմադրություններ, որտեղ կանայք են խաղում Լիր արքայի դերը, օրինակ: Այլևս շրջանակներ չկան թատրոնում, փնտրող դերասանուհու համար ոչ մի սահման չկա: Ես խաղում եմ ջրի կաթիլից մինչև կանանց դերեր, մինչև Ռոսինանտ՝ միաժամանակ ձիու և տղամարդու կերպար: Նախորդ դարում ամենաերանելի դերը համարվում էր Համլետը, նույնիսկ Սիրանուշն էր փորձում խաղալ Համլետ, Սառա Բերնարը... Ես չեմ երազում խաղալ այդ հզոր դասական կերպարները: Շատ այլ հնարավորություններ կան: Արվեստում սահման չկա:
Միայն խաղալը չի բավականացնում
Այն, որ կինը չի կարող լավ ռեժիսոր լինել, հնացած կարծրատիպ է: Այսօր աշխարհում շատ հայտնի կին ռեժիսորներ կան՝ Իրինա Բրուքը, Արիան Մուշկինը և այլն: Ես դերասանուհի եմ և կարծում եմ, որ դրանից ավելի բարձր, երջանկացնող մասնագիտություն չկա: Ես բեմադրում եմ, երբ ինչ-որ տեսիլք է ինձ հետապնդում ու պետք էր դա անպայման իրականացնել բեմի վրա և վերջ: Այդ ժամանակ ես հասկանում եմ, որ միայն խաղալը չի բավականացնում: Երբ ինձ որպես դերասանուհի էի միշտ ներկայացնում, Ռուբեն Բաբայանն ասում էր՝ մի մոռացիր, որ դու նաև շատ հետաքրքիր բեմադրիչ ես: Ես հոգու խորքում շնորհակալ եմ, որ նա ինձ գնահատում է այդ տեսանկյունից, բայց նույնիսկ ինքս իմ ուժերի հանդեպ այդքան մեծ հավատ չունեի, որքան կողքիս տղամարդիկ: Նրանք էին ինձ թև տալիս:
Պետք է անընդհատ նոր աշխարհներ բացահայտել
Միայն շատ սիրելը կարող է օգնել ամեն ինչը շատ լավ անել: Լավ գեղարվեստական ղեկավար լինել նշանակում է իսկապես շատ սիրել խումբը՝ և՛ դերասանակազմը, և՛ տեխնիկական կազմը, և հնարավորինս շատ հնարավորություններ ընձեռել բոլորին: Պետք է հնարավորինս բաց լինել ու անընդհատ նոր աշխարհներ բացահայտել առաջինը քեզ համար, որովհետև երբ դու սահմանափակվում ես, սահմանափակվում է ամեն ինչ՝ և՛ ընտրված պիեսները, և՛ խաղացանկերը, և՛ ռեժիսորները, որոնց էլ չես ուզում հրավիրել, միայն քեզ ես հավանում: Անհրաժեշտ է շատ սիրել կողքիններին, նրանց մտածողությունը, կողքինների բեմադրությունը, զգալ, թե ովքեր իսկապես կսիրեն դերասանակազմին, զգալ, թե ինչ անել դերասանակազմը հարստացնելու և ճահիճ չսարքելու համար, հնարավորություն տալ, որ երիտասարդներն էլ կարողանան խաղալ բեմում:
Օրինաչափ է, որ շատ կին գեղարվեստական ղեկավարներ չկան
Ղեկավարելն ավելի շատ պատախանատվություն է, ոչ թե պաշտոն: Չեմ հասկանում՝ ինչու են մարդիկ ձգտում բարձր պաշտոնի: Պետք է ավելի շատ ջանք ներդնել, ավելի շատ մարդու քո հայացքի ու սիրո մթնոլորտի տակ առնես: Չգիտեմ՝ բավական դժվար է: Իրականում ես ինքս շատ-շատ էի վախենում, և եթե ուղղակի էդպիսի ծայրահեղ վիճակ չլիներ և որոշում կայացնելու խնդիր չլիներ, գուցե այսքան վաղ գեղարվեստական ղեկավարի պաշտոնը չէի ընդունի: Հատկապես կնոջ համար, որն ընտանիքի հետ է կապված, պետք է խնամի երեխաներին, իհարկե, ավելի դժվար է լրացուցիչ պատասխանատվություն վերցնելը: Շատ օրինաչափ է, որ շատ կին գեղարվեստական ղեկավարներ չկան: Այնուամենայնիվ, Հայաստանը շատ առաջադիմական երկիր է, որովհետև բացի նրանից, որ կան կին գեղարվեստական ղեկավարներ, նրանք նաև շատ երիտասարդ են:
Թատրոնն այսօր եվ հիմա է
Թատրոնը ժամանակի հետ կապված արվեստ է։ Եթե նկարչությունը, քանդակը, երաժշտությունը կարող են դարեր անց նորովի բացահայտվել և հանկարծ մի նկարիչ, որն ամբողջ կյանքի ընթացքում հայտնի չի եղել, հետո դառնա հայտնի, թատրոնն այդպիսին չէ, թատրոնն այսօր և հիմա է: Ու եթե դու այսօր հետաքրքիր չես, դու ժամանակի հետ համընթաց չես քայլում, դու չկաս: Մի շատ գեղեցիկ խոսք կա՝ եթե թատրոնը ժամանակակից չէ, ուրեմն մեռած է: Թատրոնի համար ամենամեծ վտանգը ժամանակի մեջ չլինելն է:
Լուսինե Ոսկանյան Արմեն Աղայան
Հետնաբեմ Իմ Երևան
Ռուբեն Բաբայան «Երևանը տրագիֆարս է» Դերասանների շենքը, բակի լողավազանի երեկոները, «Երևան» հյուրանոցի աստղաշատ սրճարանը, ԿԳԲ-ի ակումբը և քաղաքի արտակարգ պատկերները։ Երևանի պետական տիկնիկային թատրոնի տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը պատմում է իր Երևանի հետնաբեմից։
22 23
#2(61) 2020
Մեծացել եմ դերասանների շենքում՝ այն ժամանակվա Լենինի պողոտայի ու Մոսկովյանի անկյունում։ Հայրս թատերագետ էր և աշխատում էր մշակույթի նախարարությունում, այդպես էլ այդ շենքում բնակարան էինք ստացել։ Չորրորդ հարկ, մեջտեղի բնակարան։ Մի կողմի հարևանը Հրաչյա Ներսիսյանն էր, մյուս կողմինը՝ Ավետ Ավետիսյանը։ Մեկ անգամ, երբ տասը տարեկան էի, Սունդուկյան թատրոնի կուլիսներում հանդիպեցի Ավետ Ավետիսյանին։ Երբ ինձ նկատեց, ասաց՝ ես քեզ ճանաչում եմ, ես էլ ասացի, որ իրեն եմ ճանաչում, ինքն էլ ծիծաղելով, թե բա ինձ բոլորն են ճանաչում։ Դիմացի շենքում ապրում էր օպերային երգչուհի Տաթևիկ Սազանդարյանը, իսկ մեր բակում հրաշալի լողավազան կար՝ այդ տարիների համար՝ հազվագյուտ։ Ամեն երեկո Տաթևիկը խալաթով իջնում էր լողավազանի մոտ, և մի պահ բակում բոլոր լույսերը մարում էին, նա խալաթը հանում էր, մտնում էր ջրի մեջ և նորից լույսերը միացնում էին։ Մեր պատշգամբը դուրս էր գալիս դեպի փողոց, և իմ հիմնական զվարճանքն անցորդների գլխին տարբեր տեսակի ամանեղեն գցելն էր։ Սա էր հիմնական արվեստի տեսակը, որով զբաղվում էի, իր բնույթով պերֆորմանս էր։ Այդ փորձերը տրագիկ ավարտ չունեցան, քանի որ ներքևում գտնվում էր ծխախոտի կրպակ, և ամանները հայտնվում էին դրա տանիքին։ Երբ վեց տարեկան էի, տեղափոխվեցի, այսպես կոչված, «Ուռենիի շենքը» Աբովյան փողոցում։ «Ուռենին» ոսկերչական խանութ էր, բայց այսօր նրա փոխարեն այլ խանութներ են բացվել։ Այս ընթացքում մոտ հինգ տարի բնակվել եմ Ազատության պողոտայում, բայց, ի վերջո, վերադարձել եմ այստեղ և առ այսօր բնակվում եմ «Ուռենիի շենքում»։ Մեր բակում գտնվում էր Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցին, և համարում էինք, որ այն մեր եկեղեցին է, քանի որ թաքնված էր արտաքին աշխարհից։ Մեր շենքերի կողմից էլ էր փակ ավտոտնակներով, բայց մենք երեխաներ էինք, տանիքներով մագլցում հասնում էինք։ Այդ ժամանակ եկեղեցին գործող չէր, բայց կար զգացողություն, որ այն հենց քեզ է պատկանում։ Առաջին մասնագիտությամբ բանասեր եմ՝ ռուսաց լեզվի և գրականության մասնագետ, և թատրոնի հետ կյանքս կապելու միտք էլ չկար։ Դիսերտացիա էի գրում, բանակից հետո ընդունվեցի Տիկնիկային թատրոն որպես գրական մասի վարիչ։ Այստեղ էլ շարունակում էի գրել թեկնածուականս, մինչև մի օր թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր Երվանդ Մանարյանն ինձ ստիպողաբար ուղարկեց Էստոնիա՝ միջազգային տիկնիկային փառատոնի։ Ես մեկնեցի, և այդ փառատոնն իմ կյանքում շատ բան փոխեց։ Հասկացա, որ կարող եմ չգրել թեկնածուականս։ Իսկ եթե նման իրավիճակում կասկածում ես մի բան անել, թե չանել, ուրեմն պիտի չանես։ Տիկնիկային արվեստն իր մեջ պարունակում է շատ միստիկ և իռացիոնալ բովանդակություն, բայց դա տեսնելու և սիրելու համար այն պետք է ներսից ճանաչես։ Ժամանակի հետ այն ինձ սկսեց գերել։ Երվանդ Մանարյանի հետ մի քանի ներկայացումների վրա աշխատեցի որպես ասիստենտ, իսկ 1986-ին մեկնեցի Մոսկվա և ընդունվեցի այնտեղի լավագույն թատերական ինստիտուտը՝ ԳԻՏԻՍ-ը, արդեն դրամատիկ թատրոնի ռեժիսորի մասնագիտությամբ։ Չորս տարի հեռակա սովորելուց հետո սկսեցի այստեղ աշխատել որպես բեմադրիչ, իսկ 1998-ին թատրոնի ժողովն ընտրեց ինձ որպես տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար։ Թատրոնն անպայման բեմ ու վարագույր չէ, այն տարածք է, որտեղ դու կարողանում ես ստեղծել թատերական կյանք, գործողություն և հրապուրել դրանով։ Մեր թատրոնը նաև մշակութային կենտրոն է։ Այստեղ կազմակերպում էինք համերգներ և ցուցահանդեսներ։ Թատրոնն ունի երկու բեմ՝ մեծ և փոքր, բայց թատրոնի բոլոր անկյուններն օգտագործվում են որպես թատերական հարթակ՝ ֆոյեն, բուֆետի հատվածը, փորձասենյակները և անգամ՝ բեմի հետնամասը։ Խաղացանկի կեսը ներկայացումներ են մեծահասակների համար, քանի որ պետք էր կոտրել այդ կարծրատիպը։ Չէ՞ որ տիկնիկային թատրոնը գոյություն ունի 3000 տարի, իսկ թատրոնը փոքրահասակների
համար միայն 120։ Թատրոնում ունենում ենք դրամատիկ, պլաստիկ և անգամ բալետային ներկայացումներ ամենատարբեր լեզուներով՝ հայերեն, անգլերեն, ռուսերեն, արաբերեն, թուրքերեն և նույնիսկ առանց խոսքերի։ Մեզ մոտ կան տիկնիկային թատրոնի բոլոր տեսակները՝ մատներով թատրոնից մինչև դիմակներով թատրոն, ձողիկով, ձեռնոցային, հատակային, խամաճիկներ և ստվերային։ Թատրոնը ոչ միայն ներկայացումն է, այլ այն ամբողջ մթնոլորտը, որը պետք է ուղեկցի քեզ շենք ոտք դնելու պահից։ Հանդիսատեսն առաջին իսկ վայրկյանից պետք է զգա, որ հայտնվել է ուրիշ աշխարհում, թողնի իր կյանքն ու կենցաղը դռան հետևում և այստեղ ապրի այլ կյանքով։ Արվեստում պետք չէ առաջնորդվել մեծամասնության կարծիքով։ Բոլորն իրավունք ունեն ստանալ իրենց կտոր արևը։ Երբ տասնամյակի սկզբին վերանորոգվեց թատրոնը, դիզայներներից մեկն առաջարկեց թատրոնի դիմաց գտնվող մետաղական էմբլեմի տակ զանգ կախել։ Դա իսկական եկեղեցական զանգ էր, որը մենք գնել ենք Վերնիսաժից։ Ցավոք, վրան ճաք կար և մի քանի տարի օգտագործելուց հետո այն այլևս չէր զանգում։ Զանգերը վերանորոգել հնարավոր չէր, և դիմեցինք վարպետների, ովքեր այդ նույն մետաղից նոր զանգ ձուլեցին և այն արդեն 17 տարի այստեղ է։ Թատրոնի մուտքի մոտ տեղադրված գահն ուզում էի փողոցի մեջտեղում տեղադրել, բայց քաղաքապետարանը չհամաձայնեց։ Այն նվեր է Իտալիայում աշխատող մի հիանալի նկարչից, որը թատրոնի ճակատային մասի խճանկարների հեղինակներից է։ Նա այժմ Վատիկանում վիտրաժներ է նկարազարդում։ Յուրաքանչյուր անցորդ կարող է, նստելով այդ գահին, մի քանի րոպեով իրեն թագավոր զգալ։ Իսկ բոլորի կողմից շատ սիրված պատուհանից դուրս եկող աքաղաղի հեղինակը հայտնի քանդակագործ Դավիթ Երևանցին է։ Իմ մանկության ու երիտասարդության տարիներին թատրոնն ավելի շատ դուրսն էր, քան շենքերի մեջ։ Զարմանալի կերպարներ կային, շատ անմիջական և ազատ մտածողության քաղաք էր Երևանը։ Այն շատ հումորային էր ու բաց հոգով։ Երևանը տրագիֆարս է։ Այստեղ կարելի էր տեսնել արտակարգ պատկերներ, օրինակ ինտելեգենտ հագնված մարդու՝ կոստյումով, փողկապով, որը պարանով գառ է տանում։ «Երևան» հյուրանոցի սրճարանում կարելի էր հանդիպել Երվանդ Քոչարին, Լևոն Ներսիսյանին, Մինաս Ավետիսյանին, Մհեր Մկրտչյանին ու էլի շատերին։ Գժվելու հավաքույթներ էին։ Մյուս կարևոր տեղերն էին «Սկվազնեչոկը», «Կազիրյոկը», «Պոպլավոկը», «Նաիրի» կինոթատրոնը և նրա դիմացը գտնվող Չորրորդ խանութը։ Կինոթատրոններն իրենց բաժանումներն ունեին։ Եթե «Հայրենիքում» գնում էին միայն հնդկական ֆիլմեր, ապա «Նաիրիում» էլիտար ֆիլմացանկ էր՝ Տարկովսկի, Ֆելինի ու այլ մեծեր։ Մարդիկ գնում էին ԿԳԲ, որպեսզի նայեն ինչ-որ բաներ, որոնք արգելված էին Սովետական Միությունում, քանի որ հենց այդ շենքում էր գտնվում հանրահայտ ԿԳԲ-ի ակումբը։ Այնտեղ փայլուն ֆիլմեր էին ցուցադրում, որոնք մեծ էկրանների վրա չկային, քանի որ արգելված էին։ Այնտեղ կարելի է տեսնել Բունյուելի, Անտոնիոնիի, Ֆելինիի չգնված ֆիլմերը։ Այդ ակումբում համերգ է ունեցել ինքը՝ Վիսոցկին։ Երևանը ձևափոխվեց նաև սփյուռքահայերի շնորհիվ, ովքեր որոշակի մշակույթ բերեցին։ Իրենց շնորհիվ իմացանք, թե ինչ է հովանոցը, շլյապան, ձեռնոցները և սուրճը։ Երևանը զարմանալիորեն ազատ քաղաք էր, քան այն ժամանակ որևէ ուրիշ քաղաք։ Նույնիսկ մերձբալթյան քաղաքներն իրենց հրաշալի մթնոլորտով հանդերձ իրենց բնույթով սովետական էին, իսկ Երևանը՝ ոչ։ Մենք չունեինք կաղապարներ, բաց սրտով ընդունում էինք բոլորին, ինչը հիմա հաճախ չես տեսնի։ Վերջերս մի ֆրանսիացի ռեժիսոր ինձ ասաց՝ փարիզցիները ման են գալիս ժպիտը դեմքին, իսկ երևանցիների դեմքին ժպիտ չկա։ Բայց բավական է մոտենաս փարիզցուն, մի բան հարցնես, ժպիտը դեմքից միանգամից կչքանա, իսկ երևանցու մոտ՝ կհայտնվի։
Մարգարիտ Միրզոյան Հրանտ Խաչատրյան
Հետնաբեմ Պրոֆի
Թելեր խաղացնողները
Գայանե Հարությունյանը ոչ միայն աշխատում է Երևանի խամաճիկների պետական թատրոնում որպես հնչյունային օպերատոր, այլև լուսանկարում թատրոնի փորձառու աշխատողներին։
Տասնվեց տարի առաջ ես զբաղվում էի լուսանկարչությամբ ու իրավաբանություն սովորում: Իրավաբան չդարձա, բայց մինչ օրս լուսանկարում եմ: Մի անգամ էլ Էլբակյաններն ինձ առաջարկեցին աշխատել թատրոնում ՝ որպես հնչունային օպերատոր: Միշտ մտածում էի, որ դժվար թե մնամ թատրոնում, բայց հինգ տարի առաջ զգացի, որ մնացել եմ:
24 25
#2(61) 2020
Ռուբեն Աբրահամյանը, 39, ներկայացման ժամանակ: Ռուբենը Խամաճիկների պետական թատրոնում աշխատում է 2000-ից` որպես դերասան, բեմադրական մասի վարիչ: Ներկայումս Խամաճիկների պետական թատրոնի տնօրենն է:
Մառա Մխիթարյանը, 59, Խամաճիկների պետական թատրոնի բեմի առաջատար վարպետդերասանուհի է 1987-ից:
Մարտիրոս Բադալյանը, 65, քսանինը տարի Խամաճիկների պետական թատրոնի գլխավոր նկարիչն է:
Հետնաբեմ Պրոֆի Աննա Էլբակյանը, 54, Երևանի Խամաճիկների պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարն է: Նա իր մեծ ու ուրույն ներդրումն ունի թատրոնում 2008-ից:
Սամվել Մուրադյանը, 59, լուսային սարքավորումների փորձառու օպերատոր է: Աշխատել է Երևանի Ստանիսլավսկու անվան ռուսական և Սունդուկյանի անվան պետական թատրոններում: Խամաճիկների պետական թատրոնի լուսային սարքավորումների օպերատորն է 2016-ից:
Սուսաննա Տոնոյանը, 69, տասը տարի թատրոնի տիկնիկների նկարիչն է: Տիկնիկները քանդակվում ու նկարվում են Սուսաննայի ձեռքերում:
26 27
#2(61) 2020
Գայանե Հարությունյանը, 41, Խամաճիկների պետական թատրոնում աշխատում է որպես հնչունային սարքավորումների օպերատոր 2002-ից:
Նելլի Թադևոսյանը, 77, Խամաճիկների պետական թատրոնի տիկնիկագործներից էր ավելի քան քսան տարի: Հենց նա էր կարում ու հագցնում տիկնիկների շորերը: Կյանքից հեռացել է 2020 թվականին։
Կարապետ Անտոնյանը, 79, շուրջ տասը տարի թատրոնի ավագ՝ վարպետ տիկնիկագործն է: Նրա շնորհիվ են տիկնիկների մարմինները, աչքերն ու ձեռքերը շարժվում: Անցել է թոշակի 2019-ին։
Գայանե Հարությունյան
Հետնաբեմ Ավանդույթներ
Լույսից ու ստվերից անդի Ինչպես է վերածնվել ու հայկական բեմ վերադարձել միջնադարում մեծ տարածում ունեցող ստվերների թատրոնը և ինչու այդ ներկայացումներից շատերն ընդհանրապես երեխաների համար չեն. խոսել ենք «Այրոգի» ստվերների թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արմեն Կիրակոսյանի հետ։
Ստվերները
Հնչում է զանգը՝ ազդարարելով ներկայացման սկիզբը։ Սրահի լույսերը մարում են, վառվում է լույսն առաջակալի հետևում և էկրանին հայտնվում են մեկը մյուսից տարբեր կերպարներ, որոնք ապրում են էկրանի վրա, իրենց հանապազօրյա հոգսերով։ Վիճում, ծիծաղում, միմյանց ծաղրում ու ներկայացնում իրենց աշխարհի ներկապնակը։ Կերպարները մտնում են երկխոսության մեջ՝ ներգրավելով հանդիսատեսին։ Ըստ արձագանքի ներկայացումն իր երանգներն է ձեռք բերում՝ մտնելով իմպրովիզի դաշտ, բայց պահպանելով սյուժեն։ Ներկայացման ավարտին կրկին հնչում է զանգը՝ այս անգամ ազդարարելով պատմության ավարտը։ Սրահի լույսերը վառվում են։ Շիրմայի հետևից դուրս են գալիս տղամարդիկ՝ «Այրոգի» խմբի անդամները։ Նախկինում այսպես կոչված «Ղարագյոզ խաղցնողը» գնում էր գյուղից գյուղ, ուսումնասիրում այնտեղի բարքերը, տարբերվող կերպարներին և իր ներկայացումը կառուցում ըստ դրա։ Նույնն անում է «Այրոգին». խաղի սյուժեն գրվում է, ընթացքում հնարավոր են տարբեր փոփոխություններ՝ հաշվի առնելով այդ օրվա հանդիսատեսի առանձնահատկությունները։ Թատերախումբն ամբողջությամբ պահպանել է հնագույն պատմություն ունեցող ստվերների թատրոնի ներկայացման մոտեցումները։ Ճիշտ է, ինչ-որ չափով փոփոխվել է տիկնիկների ամրացման տեխնիկան ու ճրագը փոխարինվել է հասարակ լամպով, բայց մնացած բոլոր դետալներն անփոփոխ են։
Այրն ու ձին, այրն ու ոգին
«Այրոգի» ստվերների թատերախումբը ստեղծել են «Այրուձի» հեծյալ արշավախմբի անդամները։ Այդ ժամանակ նրանք երիտասարդներ էին՝ Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ուսանողներ։ 80-ականների սկիզբն էր, Հայաստանում ազգային և մշակութային զարթոնքի տարիներ էին։ Արշավախմբի տղաները որոշել էին ձիերով ճանապարհորդել Հայաստանի մարզերով, վերականգնել հեծյալ խաղերը և ազգային պարերով հանդես գալ։ Պարերն իրենց սովորեցնում էին Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտից մասնագետներ Ժենյա Խաչատրյանը, Էմմա Պետրոսյանը և այլք։ Մի օր ուսանողները պարզեցին, որ 60-ականներին Ժենյա Խաչատրյանը, երբ Ջավախքում պարեր էր ուսումնասիրում, հայտնաբերել էր «Ղարագյող խաղացնող» ոմն Խաչատուր Թումասյանի ու դարերի պատմություն ունեցող ստվերների թատրոնի սյուժեներ։ «Այս թատրոնի տեսակը, ինքնին լինելով ժողովրդական ու արտահայտչական առումով մատչելի, մեզ շատ հետաքրքրեց ու բնական էր, որ ցանկություն առաջացավ զբաղվել նաև այս ստվերախաղքով,– պատմում է Արմեն Կիրակոսյանը,– բացի այդ, այն մեզ համար շատ հարմար էր։ Շիրման ծալում էիր, դնում թամբի վրա ու գնում առաջ»: Արշավախումբը զբաղվում էր պարերով, հեծյալ խաղերով, տղերքի մի խումբն էլ որոշեց շարունակել այս թատրոնը, քանի որ շատ գրավիչ էր և հասցրել էր սիրվել։ Եթե արշավախմբի անունը «Այրուձի» էր՝ պատմական հեծելազորի անունով, կազմված այր և ձի բառերի համադրությունից, ապա ստվերների թատրոնի խումբը կոչվեց «Այրոգի»՝ այր ու ոգի, ոգին որպես ստվեր։ Ավանդաբար ստվերախաղք ներկայացնողները տղամարդիկ էին ու ներկայացումները նախատեսված էին բացառապես տղամարդկանց համար։ Իսկ հայտնի է՝ դիցաբանության մեջ հաճախ մարդկանց ոգիներն անդրշիրիմյան աշխարհում ներկայացվում էին հենց ստվերների տեսքով։ Եվ ուրեմն «ԱՅՐՈԳԻ»։
Հայկական ստվերների թատրոն
Հայկական ստվերների թատրոնի մասին առաջին տեղեկությունները մեզ հասել են թուրքական աղբյուրներից: Թատրոնի պատմաբան Շափոլյոն, խոսելով թուրքական ստվերների թատրոնի մասին, նշում է, որ 14-15-րդ դարերին Օսմանյան կայսրությունում գործում էին մոտ 12 թատերախումբ, այդ թվում՝ հայկական։ Հայկական հետքը կարելի է գտնել նաև արաբական ստվերների թատրոններում, որտեղ պահպանված սյուժեներից մեկում նշվում է Սարգիս անունը, իսկ պարսկական սյուժեներում հանդիպում են Կարապետն ու Այվազը։ Ավանդական հայկական ստվերային թատրոնի տիկնիկները սև ու սպիտակ են և արտաքինից բավական պարզ տեսք ունեն։ Հիմնականում պատրաստվում են կաշվից, բայց վերջին շրջանում ստվարաթուղթը ևս լավ լուծում է դարձել։ «Այն խմբերը, որոնք Օսմանյան կայսրության տարիներին զբաղվում էին այս արվեստով, այդքան էլ հարուստ չէին և բնականաբար պետք է ընտրեին տիկնիկների պատրաստման ավելի պարզ և մատչելի տարբերակ,– ասում է պարոն Կիրակոսյանը,– գունավոր տիկնիկներ պատրաստելու համար կաշին պետք է առանձին մշակում անցներ և ներկվեր այնպես, որպեսզի լույսը վրան գցելու դեպքում գույները թափանցեին և հանդիսատեսին տեսանելի լինեին»։
Պատմական ակնարկ Ստվերների թատրոնը հազարամյակների ճանապարհ է անցել և դեռ մեր թվարկությունից առաջ գտել է իր արտահայտումը բազմաթիվ ազգերի պատմություններում։ Ստվերների թատրոնի մասին դեռ խոսել է հույն փիլիսոփա Պլատոնը, իսկ առաջին աղբյուրներից են հնդկական հնագույն գրությունները՝ վեդաները մ.թ.ա. 2-3-րդ դարերում։ Հնդկական «Ռամայանա» էպոսում գլխավոր հերոսն իր մահից հետո պատկերված է հենց ստվերների միջոցով։ Նաև գոյություն ունի մի չինական լեգենդ, որտեղ նույնպես նկարագրվում է ստվերների թատրոնի ստեղծումը։ Ըստ այդ լեգենդի՝ մի կայսր կորցնում է իր սիրելի կնոջը և մոռանալով իր պարտականությունները՝ ողջ օրը սգում է իր սիրելիի մահը։ Նրա խորհրդականը, մտահոգված այդ իրավիճակով, զբոսնում է այգում և նկատում, թե ինչպես մի երեխա իր ձեռքերից ընկած ստվերներով գետնի վրա ֆիգուրներ է ցույց տալիս։ Այդ պահին խորհրդատուի մոտ միտք է առաջանում: Նա կաշվից կտրում է կայսրի մահացած կնոջ մարմնի ուրվագիծը, վարագույրի վրա լույս են գցում, որ ֆիգուրա ստվերը երևա և սկսում այդ կնոջ ձայնով խոսել կայսրի հետ։ Տեսնելով՝ ինչպես իրեն է թվում իր սիրելիին՝ կայսրը ուշքի է գալիս, խաղաղվում և վերադառնում իր պարտականություններին։
16+
Մեզ հասած տեղեկություններով՝ ժամանակին ստվերների թատրոնը կրել է ծիսական բնույթ, և հնագույն սյուժեներից շատերում կարելի էր հանդիպել Ղարագյոզ անունով մի կերպարի։ Նա տարբեր պատմություններում պարբերաբար մահանում և հարություն էր առնում, այսինքն կանգնած էր անդրշիրիմյան և իրական աշխարհի շեմին։ «Այս կերպարը կարելի է հանդիպել տարբեր նախաքրիստոնեական էպոսներում, պատմություններում, և ստվերային թատրոնների սյուժեներում,– նշում է պարոն Կիրակոսյանը,– գրեթե բոլոր ազգերի մոտ, որոնք ունեցել են այս արվեստը»: Հայկական ստվերների թատրոնը կոչվում է «Ղարագյոզ», իսկ այդ թատերախաղքի տեսակով զբաղվող մարդը՝ «Ղարագյոզ խաղցնող»։ Թուրքական, հունական և հայկական աղբյուրներից մեզ հասնում է այդ կերպարի մեկ այլ սիմվոլիզմ։ Այն արական սկզբի մարմնավորումն է, ինչն արտահայտվում է տիկնիկի արտաքին տեսքում։ Տիկնիկն ունի մարմնին անհամաչափ երկար ձեռք։ Դարեր առաջ երեխաներին և կանանց չէր թույլատրվում ներկա գտնվել Ղարագյոզ խաղցնողների ներկայացումներին, քանի որ այն ուներ որոշակի ծիսական նշանակություն, սակայն ժամանակի ընթացքում ծիսական էությունը մոռացվեց, իսկ ներկայացումների սյուժեները դարձան ավելի աշխարհիկ, բառապաշարն ավելի գռեհկացավ ու համեմվեց հայհոյախառը խոսքով։ Մեզ հասած սյուժեներում նույնպես բավական կոպիտ բառապաշար կա։ Հետաքրքիր է, որ դրանք բազմալեզու էին։ Հիմնական տեքստը հայերեն էր, բայց քանի որ մեզ հասածը հիմնականում ձևավորվել է 19-րդ դարում, օգտագործվում էին նաև ռուսերեն, հունարեն, թուրքերեն, պարսկերեն, չերքեզերեն, չեչեներեն և մի շարք այլ լեզուներ։ Իսկ արաբական ստվերների թատրոնի 12-13-րդ դարերից մեզ հասած սյուժեներում հաճախ հանդիպում ենք այսօրվա աչքի համար բավական տարօրինակ սցենարներ, որոնք պոռնոգրաֆիկ և էրոտիկ տարրեր էին պարունակում՝ բավական մանրամասն նկարագրություններով։
Ճանաչում և պահպանում
Այսօր էլ «Այրոգի» ստվերների թատրոնը շարունակում է տարածել և ներկայացնել ստվերների թատրոնը հայկական լսարանին։ Խմբի ներկայացումները կարելի է դիտել «Մետաքսի Ճանապարհ» հյուրանոցում տեղակայված «Ժողովրդական Արվեստի Հանգույց» կենտրոնում։ Ընդհանրապես վերջին տարիներին խումբն ակտիվորեն տարածում է արվեստը։ Ժամանակի հետ սյուժեներն էլ շատացան, եկավ ճանաչվածություն։ 2013-ին Դսեղում միջազգային թատերական UNIMA-ի փառատոնի բացումը հենց իրենք արեցին՝ բացի ստվերների թատրոնից ներկայացնելով նաև ձիախաղերը։ Արդեն 2018 թվականին հայկական ստվերների թատրոնը ներկայացրին Վաշինգտոնում՝ Սմիթսոնյան ինստիտուտի կողմից կազմակերպված հայկական օրերի շրջանակներում։ Անցյալ տարի թատերախմբի ջանքերի շնորհիվ հաջողվեց ստվերների թատրոնն ընդգրկել Հայաստանի ոչ նյութական մշակութային արժեքների պահպանության պետական ցուցակում։ Այդ առիթով նախարարությունը դրամաշնորհ տրամադրեց երեխաների հետ նախագիծ իրականացնելու համար։ Նրանք ձևավորեցին մի քանի խումբ, որոնք մարզերի դպրոցներում և հաստատություններում զբաղվում են սյուժեներ գրելով, տիկնիկներ պատրաստելով և ներկայացումներ բեմադրելով։ «Հույս ունենք, որ այս ամենի մյուս քայլը կլինի արդեն գրանցումը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում, ասում է պրն Կիրակոսյանը,– նախորդ տասնամյակում ներառվել են ինդոնեզիական, թուրքական, չինական ստվերների թատրոնները, ժամանակն է, որ հայկականը նույնպես զբաղեցնի իր արժանի տեղը»։ Ընդ որում, խմբի անդամների մեծ մասը զբաղված են այլ հիմնական աշխատանքով (մեծամասամբ ճարտարագիտության ոլորտում), այնպես որ սա հոբբիի պես մի բան է։ Թեպետ, ինչպես հատուկ շեշտում է պարոն Կիրակոսյանը, հոբբին ճիշտ բառ չէ, ավելի դիպուկ կլինի ասել, որ այսօր Ղարագյոզ խաղացնելն արդեն առաքելության պես մի բան է։
Մարգարիտ Միրզոյան «Այրոգի»
Հետնաբեմ Դիզայն
Թատրոնը սկսվում է պաստառից Թատերական աֆիշը հանդիսատեսի և ներկայացման առաջին հանդիպումն է։ Հենց այդ առաջին տպավորությունն է կանխորոշում, թե ինչ մթնոլորտ կստեղծվի ներկայացման շուրջ, և արդյոք դահլիճը կլինի՞ լեփ-լեցուն։ Նկատած կլինեք, որ վերջին շրջանում Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնը լուրջ տրանսֆորմացիաներով է անցնում. էքսպերիմենտալ թատրոնի բեմ, նոր խաղացանկ, իսկ Լուսավորչի պողոտայի վրա՝ թատրոնի մուտքի մոտ, հայտնվել է անսովոր գրավիչ ազդագրեր, որը միանշանակ նորություն է ժամանակակից հայկական բեմի համար։ Նախաբան
Ի սկզբանե հոդվածը պետք է լիներ թատերական պաստառների մասին, ունենար պատմական ակնարկ, Էդիկ Պողոսյանը պատմեր իր ստեղծած պաստառներից, մի քիչ էլ խոսեինք մեր այսօրվա աֆիշային իրականության մասին, բայց հենց Էդիկի առաջարկով ԵՐԵՎԱՆԸ որոշեց հանդիպել նաև Սունդուկյան թատրոնի տնօրեն Վարդան Մկրտչյանի հետ, ում հետ Էդիկն արդեն շուրջ երեք տարի վերաիմաստավորում է թատրոնի վիզուալ ընկալումը՝ ստեղծելով բավական արդիական թատերական աֆիշներ։ Այդպես մի գարնանային անձրևոտ շաբաթ օր մենք հանդիպեցինք։ Վարդան Մկրտչյանը պատմեց, որ սկսել է թատերական պաստառների մշակույթն ավելի խորքային գիտակցել, երբ ԱՄՆ-ում արվեստների կառավարում էր ուսումնասիրում։ Իր համար արդեն պարզ էր, որ մեր՝ հայկական թատերական իրականության մեջ այդ կողմը մեծ բաց ունի։ Լավ չէ, վատ չէ, պարզապես բաց է։ Երբ նա սկսեց ղեկավարել Սունդուկյան թատրոնը, իր առաջին քայլերից մեկը վերաբերում էր հենց ներկայացումների պաստառներին։ Նա հրավիրեց Էդիկին, ում հետ ծանոթացել էր Համազգային թատրոնը տնօրինելու տարիներին, և նրանք սկսեցին միասին ազատ մտածել, աշխատել, փնտրել այն ձևաչափը, որը հետագայում կդառնար թատրոնի հավաքական քաղաքականություն։
↑ «Ռիչարդ Երրորդը տեղի չի ունենա» ներկայացման ազդագիրը
30 31
#2(61) 2020
Վարդան Մկրտչյանը պատմեց, որ սկսել է թատերական պաստառների մշակույթն ավելի խորքային գիտակցել, երբ ԱՄՆ-ում արվեստների կառավարում էր ուսումնասիրում
↑ Վարդան Մկրտչյան
Մայր-թատրոնի պատմական ներկայացումներից մի քանիսի ազդագրերը
Բոլորի ճաշակով լինելը կբերի անճաշակության
Զրույցի ընթացքում Վարդանը մի դեպք հիշեց, երբ մի օր երեկոյան շատ ուշ ժամի Էդիկից զանգ ստացավ։ Էդիկը հևալով ասաց՝ քեզ ուղարկել եմ «Մուսա լեռան քառասուն օրը» ներկայացման աֆիշը։ Նայի՛ր և հետո կխոսենք։ Վարդանը հետ զանգեց, ասաց՝ բան չունեմ ասելու, շատ ազդեցիկ է, «վերցնում» է։ Էդիկն էլ արդեն ավելի հանգիստ ձայնով պատմեց, որ իջել էր ձոր, մի քար էր գտել, կոտրել այն, նկարել ու դրա հիման վրա էլ ստեղծել է պաստառը։ Էդիկը, իր հերթին շարունակելով Վարդանի միտքը, պատմեց, որ շատ ոգևորված էր, իր համար ուրախալի էր տեսնել, որ քաղաքի ամենակարևոր թատրոններից մեկն այսքան գիտակցում է դիզայնի և որակյալ պաստառների կարևորությունը։ «Ոգևորված էի, քանի որ առաջին անգամ էր, երբ Հայաստանում նմանատիպ մոտեցումը պետք է դառնար մի ամբողջ թատրոնի քաղաքականություն,– ասում է Էդիկը,– երբ առաջին երկու երեք պաստառներն արդեն սկսեցին հետաքրքրության և տարատեսակ խոսակցությունների առիթ դառնալ, զգացինք, որ ճիշտ ուղու վրա ենք և ինչքան ծարավ կա ոլորտում նմանատիպ մոտեցման»։
էդիկը նաև պատմեց, որ եղան կարծիքներ, թե հասարակությունը դեռ պատրաստ չէ ընկալելու կոնցեպտուալ լուծումներ, և որ այս պաստառները չափազանց համարձակ են իրենց համար, բայց նա այլ կարծիքի է, ասում է՝ պետք չէ թերագնահատել հասարակության ունակությունները։ Առաջին անգամ լավ բան կներկայացնես իրենց դատին, միգուցեև չընկալեն, բայց երկրորդ անգամ, եթե իրոք լավ բան է, կընդունեն և կսիրեն։ Ըստ Էդիկի՝ գրաֆիկ դիզայնի խնդիրն ուրիշների ճաշակներին համապատասխանելը չէ, այլ իր առջև դրված խնդրին լուծում տալը։ «Թատրոնն ուզում է, որ պաստառը գրավի, բերի հանդիսատես և նաև ներկայացնի իրենից մշակութային արժեք, դա է պաստառի գործառույթը,– ասում է Էդիկը,– եթե անենք բոլորի ճաշակով, կդառնա անճաշակություն»։
Հետնաբեմ Դիզայն
Կոտրված ապակին ու փետուրը
Ամեն մի պաստառ ունի իր պատմությունը, ստեղծման գործընթացը շատ ընդգրկուն է։ Իրենց վրա ժամկետներ չեն դնում, քանի որ կարևորը որակյալ արդյունք ստանալն է՝ համահունչ ընդհանուր մտածողությանը։ Ամենասկզբում Էդիկը կարդում է սինոփսիսը կամ պիեսն ամբողջությամբ, ծանոթանում է կառուցվածքին, զրուցում է նաև բեմադրողի հետ։ Լսում է թատերախմբի մտքերը, կարծիքները, սկսում են զրուցել իրենց պատկերացումների մասին, ու հետո արդեն սկսվում է ստեղծագործական գործընթացը։ «Փորձում եմ ստեղծելու ընթացքում ինքս խաղալ այդ պաստառում, ֆիզիկական մասնակցություն ունեմ համարյա բոլոր աշխատանքների մեջ, օրինակ՝ մեկում դա կոտրված քարն է, մյուսում ՝ ապակին։ «Թռիչք կկվի բնի վրայով» ներկայացման պաստառի փետուրն իմ սեփական հավաքածուից է, մեկ այլ պաստառում կարելի է տեսնել իմ ձեռքը։ Ու կարևոր չի, որ դա հենց ես եմ, կարևորը մարդու ներկայությունն է»,– բացատրում է նկարիչը և հատուկ նշում, որ ազդագրերը կինոպաստառներից տարբերակելու համար դեռ սկզբից Վարդանի հետ որոշել էին հրաժարվել դերասաններին պատկերելուց՝ նախընտրելով զուտ կոնցեպտուալ լուծումները:
← «Մուսա լեռան 40 օրը»
«Թռիչք կկվի բնի վրայով» ներկայացման պաստառի փետուրն իմ սեփական հավաքածուից է, մեկ այլ պաստառում կարելի է տեսնել իմ ձեռքը
← «Մեծապատիվ մուրացկաններ»
32 33
#2(61) 2020
↑ Էդիկ Պողոսյան
→ «Թռիչք կկվի բնի վրայով»
Առաջընթաց Սունդուկյան թատրոնի տանիքի տակ
Թատրոնը չի սահմանափակվում միայն պաստառների փոփոխությամբ: Հասարակությանը նորովի ներկայանալու համար իրականացվում են համակարգային բազմաթիվ փոփոխություններ։ «Ես գիտակցում եմ աֆիշի թանկարժեքությունը, և մեզ մոտ այն պարզապես պաստառ չի, դա ավելին է»,– ասում է Վարդանը։ Թատրոնն ուզում է իր վիզուալ ներկայացվածությունը փոփոխությունների ենթարկել։ Տպագրվող և երևացող նյութերը պետք է ունենան մեկ ընդհանուր մտածողություն։ «Երբ ասում եմ ինստիտուցիոնալ քաղաքականություն, հենց սա նկատի ունեմ, որ գործընթացն աֆիշով չի ավարտվում։ Փոխվում է դրսի, ներսի միջավայրը, առաջխաղացման բրենդավորումը»,– հավելում է Էդիկը։ Ծրագրերի մեջ է թատերական պաստառների ցուցահանդես-փառատոնի կազմակերպումը, նաև թատրոնի տարածքում թանգարան ստեղծելու գաղափարը, որտեղ պաստառներ ևս ներկայացված կլինեն։ Շուտով թատրոնի շենքի շրջակա միջավայրը հիմնանորոգվելու է։ «Շենքի ճակատն այգու մեջ է, իսկ փողոցի վրա գտնվող հատվածը, որտեղ օրվա ընթացքում մեծ թվով մարդիկ են անցնում, շատ անշուք է: Մենք նպատակ ունենք ծառայողական մուտքի հատվածին նոր շունչ հաղորդել: Այսպիսով թատրոնը կունենա երկու ճակատ՝ պատմական և ժամանակակից»,– ասում է Վարդանը։ Թատրոնի ղեկավարները պատրաստվում են ստեղծել մի շարք այլ հարթակներ, և
ամեն մեկը կունենա իր լեզուն ու մտածողությունը, որը կլինի մայր թատրոնի «տանիքի» տակ։ Քաղաքականության և տեսլականի մի մասը black box-ի ձևաչափով «Փոքր բեմի» ստեղծումն էր։ Լքված, կիսավեր տարածքներից մեկը և Հայաստանում առաջին անգամ պրոֆեսիոնալ թատրոնին կից կառուցվեց ժամանակակից փորձարարական թատրոն: Մեկտեղվեցին մայրաքաղաքի «առաջին» և «վերջին» թատրոնները: Էդիկն ասում է՝ «առաջարկեցի Սունդուկյան թատրոնի վիզուալը պահել ավելի դասական ոճի մեջ, այն վիճակում, որին արդեն հասել ենք, իսկ «Փոքր բեմի» դեպքում ներդնենք ավելի էքսպերիմենտալ մոտեցում, լոգոն ու մնացած հարակից նյութերը լինեն ավելի մոդեռն ու համարձակ»։ Զրուցակիցներս հատուկ ընդգծեցին, որ ինչքան էլ Սունդուկյան թատրոնը լինի պահպանողական, համապատասխան իր պատմությանը որպես առաջին պետթատրոն,
միևնույն է, այս բոլոր նախագծերի հետ միասին կիսում է փոփոխության, զարգացման և առաջընթացի գաղափարը։ «Պահպանողականությունը չենք տեսնում փակ և կաղապարված լինելու մեջ, այլ ճիշտ հակառակը, գիտակցում ենք արժեքը՝ միևնույն ժամանակ նայելով առաջ»,– ասում է Վարդանը։ «Հիմա մենք պատմության նոր հարթակում ենք։ Ես, որպես նկարիչ, հետ եմ վերադառնում ավելի դասականին, այսինքն՝ հեղինակի առանցքին,– ասում է Էդիկը,– մեր ժամանակներում, երբ գործիքը բոլորի մոտ համակարգիչն է, արդյունքները շատ են մոտենում ու նմանվում իրար, տարբերությունները կստեղծվեն միա՛յն հեղինակի ներկայությամբ»։ Ըստ Վարդանի և Էդիկի՝ Սունդուկյան թատրոնի նոր պաստառների հաջողությունը նրա մեջ է, որ ստեղծագործողն անուղղակիորեն ներկա է աֆիշում, որոշակի աուրա է ստեղծում, ցույց տալիս ներդրված մարդկային էներգիան, որն իր հերթին երկխոսության մեջ է մտնում հանդիսատեսի հետ։
Մարգարիտ Միրզոյան Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի արխիվից
Հետնաբեմ Ոչ վաղ անցյալ
Ցուրտ, մութ, նորարար
Դերասանների զանգվածային արտագաղթ, ներկայացումներ մոմի լույսի ներքո, ռուս դեսպանի որդու բեմադրությունը, ներկայացումներ ֆոյեում ու ետնաբեմում. թատերագետ, դրամատուրգ Սառա Նալբանդյանը պատմում է երևանյան թատերաբեմի վիճակն անկախության առաջին տարիներին։ Գոյ թատրոն, «Ռնգեղջյուրը»
Ստանիսլավսկու թատրոն, «Խելքից պատուհաս»
34 35
#2(61) 2020
1990-ական թվականների հայ թատրոնի մասին խոսակցությունը բարդ է, քանի որ այն բացելու է հին վերքերը: Անդրադառնալ այդ տարիների թատրոնին գրեթե անիմաստ է առանց այդ տարիների քաղաքական, հասարակական և տնտեսական վիճակը վերհիշելու: Հայաստանի անկախացմանը զուգահեռ բռնկվեց Արցախյան ազատամարտը, երկրում սկսվեց էներգետիկ ճգնաժամ ՝ հոսանքի հովհարային անջատումներով, սով և արտագաղթ: Այս ամենն ուղղակի անդրադարձ ունեցավ թատրոնի վրա: Հանդիսասրահները գրեթե դատարկվեցին. մարդիկ թատրոն հաճախելու հնարավորություն չունեին, թատերասեր հասարակությունն էլ նոսրացել էր արտագաղթի պատճառով: Նոսրանում էր նաև բեմը. դերասաններից շատերը նույնպես բռնում էին գաղթի ճանապարհը: Թատրոններում հաճախ հոսանքի անջատումներ էին լինում և հայտնի են դեպքեր, երբ ներկայացման կեսին լույսը գնում էր, սակայն դերասանները շարունակում էին խաղալ մոմի լույսով, իսկ սակավաթիվ, բայց նվիրյալ հանդիսատեսը չէր լքում դահլիճը, այլ համբերատար սպասում ներկայացման շարունակությանը: Արտագաղթի պատճառով մեր թատրոնի մեծագույն կորուստը եղավ Սունդուկյան թատրոնի այն ժամանակվա գեղարվեստական ղեկավար Խորեն Աբրահամյանի և նրա թատերախմբի մի մասի ԱՄՆ մեկնելն ու չվերադառնալը: Իհարկե, մեծ արվեստագետը 90-ականների սկզբին հասցրեց բեմադրել մի քանի նշանավոր ներկայացումներ և խաղալ նրանցում, օրինակ, Զարյանի «Հացավանը», Շեքսպիրի «Ջոն արքան», Զեյթունցյանի «Անավարտ մենախոսությունը», Ջակոմետիի «Ոճրագործի ընտանիքը» և այլն։ Աբրահամյանը Հայաստան վերադարձավ միայն 2000-ին, իսկ ավելի ուշ կատարեց իր կարապի երգը՝ Դոնալդ Լի Քոբուրնի «Ջին խաղը»: Վելեր Մարտինի կերպարը նրա կատարմամբ կարծես հյուսված լիներ հակասություններից՝ նա առնական էր և խոցելի, ուներ առողջ տեսք և այդ թվացյալ առողջության ֆոնին սրտի նոպաներն անսպասելի էին և հուզիչ: Այդ նոպաները դերասանը կատարում էր անսեթևեթ՝ փորձելով թաքցնել իր կերպարի խոցելիությունը և ոչ ի ցույց դնելով այն: Մոնումենտալ տեսք ուներ դերասանն այս կերպարում, սակայն խաղում էր ծայրաստիճան բնական՝ երբեմն համեմելով խաղը նատուրալիստական մանրամասներով: Այսպիսի կատարումը նորություն էր այդ տարիների հայ բեմի համար, սակայն, ցավոք, «Ջին խաղը» երկար կյանք չունեցավ. չկար համապատասխան մթնոլորտ:
Հակոբ Ղազանչյան
Արտագաղթի պատճառով մեր թատրոնի մեծագույն կորուստը եղավ Սունդուկյան թատրոնի այն ժամանակվա գեղարվեստական ղեկավար Խորեն Աբրահամյանի եվ նրա թատերախմբի մի մասի ԱՄՆ մեկնելն ու չվերադառնալը Ի դեպ, այս անտրեպրիզային ներկայացումը Խորեն Աբրահամյանը խաղում էր Հ. Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնում, որն 90-ականներին նույնպես կորուստներ կրեց (երկրից մեկնեցին Վիոլետա Գևորգյանը, Տաթևիկ Ղափլանյանը, Անահիտ Թոփչյանը, Շաքե Թուխմանյանը): Եվ, չնայած դրան, Դրամատիկականը երևանյան բոլոր թատրոններից ամենաերջանիկն էր. այն գրեթե չէր ունենում հանդիսատեսի պակաս, իսկ 90-ականների կեսերից արդեն որոշ ներկայացումներ անցնում էին լեփ-լեցուն դահլիճներով՝ Սևակի բանաստեղծական ժառանգությունից ծնունդ առած «Անվերջ վերադարձ» ներկայացումը (Արթուր Ութմազյանի կատարմամբ), Պերճ Զեյթունցյանի «Հիսուս Նազովրեցին և նրա երկրորդ աշակերտը» Արմեն Խանդիկյանի բեմադրությամբ, Գրիգորի Գորինի «Մոռանալ Հերոստրատին» (Վլադիմիր Մսրյանի ամենահաջողված դերերից մեկը), շեքսպիրյան պիեսները, որոնցով թատրոնը հռչակվել էր իր հիմնադրման օրվանից: 90-ականների Դրամատիկականում մի կարևոր միտում հայտնաբերվեց, մի առանձնահատկություն, որով մեր երկիրը տարբերվում էր բազում այլ երկրներից. թատրոնի հանդիսատեսի մեծամասնությունը երիտասարդներ էին, ինչն արևմտյան աշխարհում արդեն վաղուց անհետացել էր: Եվ այդ միտումը 2000-ականներից հետո էլ ավելի ուժեղացավ:
«Տրամվայ ցանկություն»
Շաքե Թուխմանյան
Հետնաբեմ Ոչ վաղ անցյալ
Ստանիսլավսկու անվան ռուսական թատրոնն 90-ականներին խոր ճգնաժամ էր ապրում, թվում էր, թե փակման եզրին է՝ գրեթե բոլոր օտարազգի դերասաններն անմիջապես լքեցին Հայաստանը, մեկնում էին նաեվ ռուսախոս հայերը
Տաթևիկ Ղափլանյան
***
Դրամատիկական թատրոն, «Մոռանալ Հերոստրատին»
Հակառակ Դրամատիկականի՝ Ստանիսլավսկու անվան ռուսական թատրոնն 90-ականներին խոր ճգնաժամ էր ապրում, թվում էր, թե փակման եզրին է՝ գրեթե բոլոր օտարազգի դերասաններն անմիջապես լքեցին Հայաստանը, մեկնում էին նաև ազգությամբ հայերը՝ ռուսախոսությունն օգնում էր նրանց ապրել, աշխատել և ստեղծագործել Ռուսաստանում: Թատերախումբը կորցրեց իր նախկին հզորության մի մասը, բայց դա դեռ ամենամեծ խնդիրը չէր: Ինչպես պատմում է թատրոնի ներկայիս տնօրեն Մարիաննա Մխիթարյանը, հաճախ շենք էին ներխուժում զինված ազգայնամոլները՝ պահանջելով անհապաղ փակել թատրոնը: Եվ, չնայած գլխին կախված Դամոկլյան սրին՝ թատրոնը գոյատևեց մինչ օրս: Եվ մինչ օրս խաղացանկում պահպանվել և մեծ հաջողություն են վայելում թատրոնի այն տարիների գեղարվեստական ղեկավար Ալեքսանդր Գրիգորյանի «Օ, այս ֆրանսիական արարքները» բեմադրությունը Ժան-Ժակ Բրիկերի և Մորիս Լասեգի պիեսի հիման վրա (90-ականներին գլխավոր դերում էր հայ բեմի լավագույն դերասաններից մեկը՝ Ֆրեդ Դավթյանը), Ալեքսանդր Ցագարելիի «Խանուման» պիեսի բեմականացումը (Լեյլի Խաչատրյանի նուրբ ու թեթև խաղով), Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի «Խելքից պատուհաս», Ալեքսանդր Օստրովսկու պիեսներն ու էլի շատ ներկայացումներ: 1990-ականների վերջին նշմարվում էր արդեն թատրոնի վերածննդի միտումը՝ Օլգա Մուխինայի «Տանյա, Տանյա» պիեսի էքսպերիմենտալ ընթերցմամբ, որն առաջարկել էր այն ժամանակվա Ռուսաստանի դեսպանի որդին, ռեժիսոր Յուրի Ուրնովը: Ներկայացումը խաղում էին թատրոնի ֆոյեում (դա դեռ նորություն էր մեր հանդիսատեսի համար), նրանում նկատելի էին ժամանակակից թատրոնի գլխավոր միտումները՝ հրաժարումը հայելակամար շենքից, կամերայնությունը, որն իր հետ բերում էր ինտիմ մթնոլորտ, խաղի բնականությունը առանց անտեղի պոռթկումների, ձայնի ցածր տոնայնությունը, երբեմն շշուկի անցնող արագախոսությունը:
Տիկնիկային թատրոն, «Քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ», 1993
36 37
#2(61) 2020
***
Վերածննդյան հայելակամար թատրոնի սկզբունքից հրաժարվեց նաև Սուրեն Շահվերդյանը՝ տեղափոխելով իր «Տրամվայ Ցանկություն» բեմադրությունը (ըստ Թենեսի Ուիլյամսի համանուն պիեսի) Գ. Սունդուկյանի անվ. ակադեմիական թատրոնի ետնաբեմ: Հատուկ պատրաստված կոկիկ հանդիսասրահը գրեթե առանձնացված չէր բեմական տարածքից, ինչը ներկայացմանը յուրահատուկ, ինտիմ մթնոլորտ էր հաղորում: Բլանշ Դյուբուայի հրաշալի դերակատարուհի Նելլի Խերանյանը հաճախ ուղղակիորեն դիմում էր հանդիսատեսին և հանգիստ, առօրյա տոնով պատմում իր հետ կատարվածը: Սա դեռևս դժվար է անվանել իմերսիվ թատրոն, քանի որ հանդիսատեսից ակտիվ մասնակցություն չէր ակնկալվում, սա չէր հարում նաև Բրեխտյան կամ վավերագրական թատրոնին, քանի որ դերասանները նույնիսկ չէին էլ ձգտում օտարվել իրենց կերպարներից, սակայն «Տրամվայ Ցանկությունում» արդեն նշմարվում էին այդ բոլորի տարրերը՝ նորարարության շունչը բերելով ակադեմիական թատրոն: Նույն Սունդուկյանի բեմում, ի դեպ, գլխավոր ռեժիսորը՝ Վահե Շահվերդյանը, մեկ այլ տիպի փորձարարություն էր իրականացնում: Նա ձգտում էր նորովի մեկնաբանել 20-րդ դարի առաջին տասնամյակի ուղղություններից մեկը՝ թատերական սիմվոլիզմը: Դա արվում էր ոչ միայն բեմադրական լուծումների շնորհիվ, այլ նաև համապատասխան դրամատուրգիայի ընտրությամբ: Պատահական չէ, որ 90-ականներին Սունդուկյանի բեմում ամենաշատ խաղացված պիեսներից մեկը հայ սիմվոլիստ Լևոն Շանթի «Հին աստվածներ» գործն էր՝ Վահե Շահվերդյանի բեմադրությամբ:
Վահե Շահվերդյան
Պատանի հանդիսատեսի թատրոն, «Անտիգոնե» Ֆրեդ Դավթյան
***
1990-ականների առաջին կեսը ծանր շրջան էր երևանյան գրեթե բոլոր թատրոնների համար: Թատրոնի այդ տարիների գեղարվեստական ղակավար Զավեն Տատինցյանը, կիսելով բոլոր երևանյան թատրոններին բաժին ընկած դժվարությունները, այնուամենայնիվ, հաջողել էր մի քանի բեմադրություն իրականացնել: Սակայն, ինչպես պնդում է թատերագետ Հայկազ Երանոսյանը իր գրքերում, վիճակը շտկվեց 1997 թվականին, երբ թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար նշանակվեց Հակոբ Ղազանչյանը: Այդ տարիների բեմադրություններից թատերագետն առանձնացնում է Հակոբ Ղազանչյանի «Վեցնոցները» ըստ Նադեժդա Պտուշկինայի համանուն պիեսի և«Անտիգոնեն» ըստ Սոֆոկլեսի ողբերգության:
***
1990-ականների դժվարությունները, սակայն, միշտ չէ, որ անդրադառնում էին ներկայացումների գեղարվեստական որակի վրա: Այդ տարիներին հետաքրքիր ներկայացումներ է արել, օրինակ, Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը: Նրա նշանակալից գործերից էր 1991-ին բեմ բարձրացած «Բեթղեհեմյան աստղի տակ» ներկայացումը, ուր տիկնիկները մանր քանդակներ էին իրենցից ներկայացնում: Հետաքրքիր էր նաև երկու տարի անց բեմադրված «Քեֆ անողին քեֆը չի պակսի» ներկայացումը (ըստ Հովհաննես Թումանյանի համանուն ստեղծագործության), որում տիկնիկներին տրված էր հետևյալ լուծումը. դերասանի մեկ ձեռքի վրա հագցվում էր տիկնիկի գլուխը, ընդ որում այն չուներ մարմին, տիկնիկի մարմին էր ծառայում դերասանի ձեռքը, սակայն տիկնիկի ակտիվ միմիկան լրացնում էր այդ միտումնավոր թողնված բացը:
***
1990-ականներին, այո՛, բազում թատրոնների դռներ փակ էին, շատերը հնարավորություն չունեին տարեկան նույնիսկ մեկ բեմադրություն իրականացնել: Սակայն այդ նույն շրջանում, պարադոքսալ կերպով, երկու թատրոն է հիմնադրվում: Երկու միանգամայն տարբեր գեղագիտություններ, միանգամայն տարբեր մոտեցումներ: Առաջինը Սոս Սարգսյանի «Համազգային» թատրոնն էր, ուր հավաքվել էին ժամանակի ամենակարող դերասանական ուժերը՝ Մայիս Ղարագյոզյանը, Շահում Ղազարյանը, Հրաչյա Գասպարյանը, Կարեն Ջանիբեկյանը, Գալյա Նովենցը, Դավիթ Հակոբյանը, Կարինե Ջանջուղազյանը, Աննա և Արմեն Էլբակյանները, Նելլի Խերանյանը և Տիգրան Ներսիսյանը: Էլեկտրաէներգիայի բացակայության պայմաններում նրանք խաղում էին «Սանիտայի թաղապետը», «Լեռնային կակաչներ», «Մենք», «Մի գավաթ բարություն», «Օսկար», «Լիր արքա» և միշտ հանդիսատես ունենում: Եթե «Համազգայինը» պահում էր ազգային թատրոնի ավանդույթներն ու հակված էր ակադեմիական ոճին, ապա 1989-ին Արմեն Մազմանյանի հիմնադրած, բայց լիարժեքորեն հենց անկախության տարիներին կայացած «Գոյ» թատրոնն իր հետ բերում էր նոր շունչ, նոր էսթետիկա, մի խոսքով, թատերական նորարարություն: 1990-ականներին «Գոյի» ռեպերտուարը կազմում էին հիմնականում աբսուրդի դրամաները՝ Էժեն Իոնեսկոյի «Ռնգեղջյուրը», Սեմյուել Բեքեթի «Գոդոյին սպասելիս»-ը, Լուիջի Պիրանդելլոյի «Վեց պերսոնաժ հեղինակ որոնելիս»-ը: 1990-ականների երկրորդ կեսից սկսած թատերական կյանքը Հայաստանում սկսեց աշխուժանալ և արդեն իսկ 2000-ականներին թատրոններից շատերն ունեին կայուն խաղացանկ և նվիրյալ հանդիսատես: Եվ, 1990-ականներին ձևավորված ավանդույթի համաձայն, այդ հանդիսատեսի զգալի մասը բաղկացած էր երիտասարդներից, փաստ, որով մինչ օրս էլ Հայաստանը տարբերվում է բազում այլ երկրներից:
Սառա Նալբանդյան
Հետնաբեմ Փառատոն
Երևանյան թատերաբեմ Հեռավոր 2003 թվականի մի գեղեցիկ հոկտեմբերյան օր Երևանում մեկնարկեց Հայ Ֆեստ թատերական փառատոնը։ Հայ Ֆեստի հիմնադիր տնօրեն Արթուր Ղուկասյանը ԵՐԵՎԱՆին տարել է փառատոնի ետնաբեմ ու բացատրել, թե միջոցառումն իր գոյության 17 տարիների ընթացքում ինչպիսի ազդեցություն է ունեցել հայ թատրոնի ու հանդիսատեսի վրա։
38 39
#2(61) 2020
Դեբյուտ
Հեռավոր 2001-ին Ժիրայր Դադասյանի և Սամվել Մեսրոպյանի հետ կազմակերպեցինք «Նազենիկ» փառատոնը, որը, ի դեպ, առաջին միջազգային թատերական փառատոնն էր Հայաստանում։ Ծրագիրն ընդհանուր առմամբ վերաբերում էր շարժման թատրոնին։ Հաջորդ միտքս եղավ կազմակերպել բազմաժանր միջազգային փառատոն և հենց այդ նույն տարվանից սկսեցինք աշխատել այդ ուղղությամբ։ Փառատոնի անվանումը պետք է ներառեր փառատոն բառը, արտահայտեր մեր ազգությունը, բնույթը, միևնույն ժամանակ ընկալելի լիներ նաև միջազգային հանրությանը։ Այդպես էլ լույս աշխարհ եկավ Հայ Ֆեստը։ Հայ (խմբ. անգլերենից թարգմանաբար high-ը նշանակում է բարձր), քանի որ լեռներ, բարձր արվեստ և բարձր տրամադրություն։ Առաջին Հայ ֆեստի բացումը կայացավ հոկտեմբերի 2-ին։ Առայսօր այն անցկացվում է հոկտեմբերի առաջին 10 օրվա ընթացքում՝ տևելով մոտ մեկ շաբաթ։ Ժամանակահատվածի ընտրությունը պատահական չէ։ Այդ օրերին եղանակը Երևանում ամենալավն է՝ ոչ շոգ, ոչ ցուրտ, կան գրեթե բոլոր մրգերը, սրճարանները բաց են։ Առաջին փառատոնին մասնակցեցին 12 երկրներից ժամանած 16 արտասահմանյան խմբեր։ Կազմակերպչական հատվածը լավ էինք արել ու, կարծում եմ, հենց դրա շնորհիվ Հայ ֆեստը շատ կարճ ժամանակում դարձավ քաղաքի ամենագլխավոր թատերական իրադարձությունը։ 1998 թվականից, երբ սովորում էի Լոնդոնում, արդեն ունեի որոշակի գաղափար նմանօրինակ փառատոների կազմակերպման մասին։ Նաև մի ամբողջ տարի ճանապարհորդել եմ տարբեր երկրներով, ուսումնասիրել իրենց թատերական փառատոների ետնաբեմը և կազմակերպչական գործընթացները։ Մի պահից սկսած հասկացա, որ արդեն կարող ենք անցնել գործի։ Այդպես սկսեցինք ակտիվ աշխատանքը, անդամակցեցինք բոլոր կարևոր թատերական և փառատոնային ցանցերին։ Մեզ նաև օգնեց այն, որ այդ շրջանում Լինսի հիմնադրամի աջակցությամբ վերանորոգվում էին թատրոնները, նորացվում էր տեխնիկան, և արդեն հնարավոր էր ժամանակակից ներկայացումներ բերել։ Անցյալ տարի մենք ունեցել ենք 490 մասնակից, 48 թատրոն, 29 երկիր և 18 հարթակ։ Բացօթյա ներկայացումների շնորհիվ ունեցել ենք ավելի քան 20 հազար հանդիսատես։ Եկող տարի կատարողական Արվեստի Միջազգային ցանցը, որն ամենաընդարձակ ցանցն է աշխարհում, ուզում Է Հայ Ֆեստի շրջանակում անցկացնել համաշխարհային լիագումար հանդիպում։ Եթե ստացվի, Հայաստան կժամանեն 400-700 ոլորտի գազաններ։ Ի դեպ, անցյալ տարի «Եվրոպական փառատոների ասոցացիան» (EFA) մեզ ավելացրել է «Փառատոներ Եվրոպայի համար» (EFFE) ծրագրին, որտեղ 750 եվրոպական փառատոների ցուցակից ճանաչվել ենք 24 լավագույններից մեկը։
Երևանի թատերական աշունը
Մենք բերում ենք ներկայացումներ, որոնք կզարգացնեն ճաշակ, կլինի նորամուծություն։ Հայ Ֆեստի միջոցով Հայաստանում ներկայացվեցին նոր ժանրեր։ Օրինակ՝ action painting-ը, երբ շարժման ժամանակ նկարում ես մարմնով։ Նախկինում մեզ մոտ ոչ մեկ չէր մտածել ներկայացման մեջ օգտագործել վիդեո պրոեկտոր, իսկ մենք մարդկանց ներկայացրինք մուլտիմեդիա ներկայացման տարբերակը։ Վերաիմաստավորեցինք նոր դրամա և նոր գիր ժանրերը։ Հայաստան բերեցինք Մայք Ռավենհիլին, որը, կարելի է ասել, մեր օրերի Շեքսպիրն է։ Նա անգամ իր «Կորսված Դրախտը» նոր պիեսի պրեմիերան արեց հենց մեզ մոտ։ Նաև ներկայացրինք site specific ներկայացման կոնցեպտը, երբ վայրը թելադրում է թատրոնի ընթացքը և տեսակը։ Արդարության համար պիտի նշեմ, որ դեռ շատ տարիներ առաջ ունեցել ենք նոր գիր ոճով ներկայացումներ։ Երբ, օրինակ, կամերային թատրոնում դերասանը բարձրանում էր բեմ և ասում. «Արարատ-Դինամո Կիև, հաշիվը՝ մեկ-զրո» և լքում բեմը, բայց այդ ժամանակ նրանք դեռ չգիտեին, որ դա կոչվում է նոր գիր: Նույն կամերային թատրոնը, երբ այնտեղ վերանորոգում էր, հանդիսատեսին այդ գաջերի միջով տանում և բեմադրություններ էին ներկայացնում՝ չիմանալով, որ հենց դա է site specific-ը։ Մենք օպտիմիզացրինք այս ամենը, ներկայացրինք որպես ժանր և այն մտավ օգտագործման մեջ։ Փառատոնի շատ մեծ մաս է կազմում կրթական ծրագիրը։ Ներկայացումներին զուգահեռ, յուրաքանչյուր օր անցկացվում են վարպետության դասեր, լեկցիաներ ու սեմինարներ։ Թեմաները շատ տարբեր են՝ սկսած արվեստի կառավարումից, մշակութային քաղաքականությունից, ավարտած թատերական դիմահարդարումով, զգեստների պատրաստումով։ Պարտադիր տեղի է ունենում առնվազն մեկ կոնֆերանս, պիեսների ընթերցանություն ու նաև ունենում ենք հարակից նախագծեր։ Օրինակ՝ անցյալ տարի լեհերեն թարգմանեցինք հայ հինգ ժամանակակից դրամատուրգների աշխատանքներ։ Փառատոնը նաև ունի առանձին ծրագիր, որը կոչվում է High Street: Ծրագրի շրջանակներում նախաձեռնում ենք միջազգային փառատոներ տարբեր երկրներում։ Արդեն հասցրել ենք ելույթ ունենալ Ռուսաստանում, Գերմանիայում, Հոլանդիայում և այլ երկրներում։ Նույն Էդինբուրգի կենտրոնական փողոցի վրա High Street օր էինք կազմակերպել։
Հետնաբեմ Փառատոն
Գլոբուսի կենտրոնում
Յուրաքանչյուր փառատոն պետք է զարգացնի ոլորտը, այդ իսկ պատճառով մենք ուզում ենք բերել այնպիսի ներկայացումներ, որը հանդիսատեսը չի տեսնի խաղացանկային թատրոնում։ Կհիշեք, երբ բերել էինք շեքսպիրյան «Գլոբուս» թատրոնը։ Այն շատ նեղ, կարելի է ասել թանգարանային ժանրի թատրոն է։ Նրանց ներկայացումները ստեղծվում են այնպես, ինչպես դա արվում էր Շեքսպիրի ժամանակ՝ իր ոճով, խոսքի ձևով, օգտագործելով ջահեր ու փայտյա կահույք։ Այն դարերի պես հանդիսատեսը ներկայացումը դիտում է կանգնած, բաց տանիքի տակ։ 2012-ին Լոնդոնյան մշակութային օլիմպիադայի շրջանակում որոշեցին իրականացնել Globe to Globe ծրագիրը։ Շեքսպիրի 35 պիեսները տրվեցին 35 երկրների գլխավոր թատրոններին։Մեր բախտը շատ բերեց, որ Հայ Ֆեստի մասին այդ մարդիկ տեղյակ էին, իրենց թատրոնի խորհրդի անդամներից մեկը հայ էր, ֆինանսավորողներից մեկը՝ նույնպես։ Դիմեցին նախարարությանը, այնտեղից կապվեցին ինձ հետ։ Բացի այդ, այնտեղ իմ մասին արդեն գիտեին, քանի որ ուսմանս ընթացքում հասցրել էի ծանոթություններ ձեռք բերել։ 35 պիեսներից մեզ հասավ «Ջոն Արքան»։ Բարեբախտաբար ռեժիսորը Տիգրան Գասպարյանն էր, ով փորձեց հասկանալ անգլիական մոտեցումները։ Հետաքրքիր էր, որ մեր տրադիցիոնալ թատրոնին տիպիկ այդ պաթոսային խոսելաոճն այստեղ շատ տեղին էր։ Թատրոնը հաջողեց, երկու օր հոտնկայս ծափահարություններ էին հնչում։ Ու արդեն դրանից հետո սկսվեցին իրենց հյուրախաղերը և այս հաջողությունից հետո չէին կարող մեզ մոտով չանցնել։ 2015-ին Հայաստանում ներկայացրին «Համլետը»։ Մեկ ժամում բոլոր տոմսերը վաճառված էին։
Քաղաքը՝ որպես թատերաբեմ
Ըստ իս, փառատոնի համար շատ կարևոր է «տոն» մասնիկը։ Մասնակցել եմ անթիվանհամար հանրահռչակ արտասահմանյան թատերական փառատոների, բայց դրանցից շատերի ժամանակ քաղաքն ապրում էր իր ամենօրյա կյանքով, և այդ թատերական տրամադրությունը ստեղծվում էր միայն ներկայացումների ժամանակ, իսկ հետո դու դուրս էիր գալիս սրահի դռներից և կրկին վատ եղանակ ու առօրյա կյանք։ Կան բարձրակարգ փառատոներ, ինչպիսիք են, օրինակ, Չեխովի փառատոնը Մոսկվայում, Վիեննայի արվեստի փառատոնը կամ, օրինակ, Գերմանական Ռուռտրիենալեն։ Սրանք կարծես թատերաշրջան լինեն, կարող են տևել մոտ 60 օր՝ ցուցադրելով ամեն օր մեկ կամ երկու ներկայացում։ Մարդիկ պարզապես ապրում են իրենց կյանքը, իսկ երեկոները գնում են թատրոն ու արդեն վերջին մոտենալիս հաճախ չեն կարող հիշել սկիզբը։ Այսինքն՝ չկա փառատոնային այդ «աաաա՜հ» տրամադրությունը։ Բնականաբար դա արվում է մեծ քաղաքներում, և հնարավոր չէ այդքան օրով ողջ քաղաքը փակել, բայց մենք ուզում ենք, որ Հայ ֆեստը նմանվի, այ օրինակ, Էդինբուրգի կամ Ավինյոնի փառատոնին։ Այս փառատոների դեպքում քաղաքը մի քանի օրով դառնում է բեմ։ Նույն Էդինբուրգում ամեն օր 2500-ից ավելի ներկայացումներ են տեղի ունենում՝ օգտագործելով մոտ 350 թատերական հարթակ, ընդ որում՝ Էդինբուրգը Երևանից երկու անգամ ավելի փոքր է։ Այնտեղի քաղաքապետարանը գիտի, որ տարվանից անջատում է օգոստոսը և ամբողջ քաղաքը վերածվում է թատերաբեմի։
40 41
#2(61) 2020
Բաց մտածելակերպն ու «մաման»
Հայ ֆեստը բերեց բաց մտածելակերպ՝ լայն իմաստով։ Մերկ մարդիկ հանդիսատեսին այլևս խուճապի մեջ չեն գցում։ 2004-ին մենք ունեինք մի թատերախումբ Ավինյոնից, ովքեր ժամանել էին իրենց «Մամայի հուղարկավորում» ներկայացումով։ Բեմադրությունը տեղի ունեցավ կինո «Մոսկվայի» մոտակայքում։ Հայտնվում են մարդիկ, կարծես Ֆելինիի կերպարներ լինեն։ Մի բիձա սայլակով, շատ վառ շպարված մի խելագար տիկին ու մի շարք կերպարներ ու բոլորը բղավում ենք՝ «մայրի՛կը, մայրի՛կը մոռացա՛նք»։ Շատրվանների կողքի ստորգետնյա խցից դուրս է բերվում մի դագաղ, բացում են ու տեսնում, որ այն դատարկ է։ «Որտե՞ղ է մայրիկը»՝ բղավելով սկսում են վազվզել այս դագաղով ու փնտրել իրենց մայրիկին։ Մտնում են «Երևան» հյուրանոց, որտեղից իրենց դուրս են վռնդում, մտնում են խանութներ, ինչ-որ բաներ են կոտրում-ճղում։ Մեքենա են կանգնեցնում իրենց կոտրտված հայերենով, ասում՝ «Թոխմախ կտանե՞ք»։ Եվ ամենահետաքրքիրն այն էր, որ ոչ մեկ չգիտեր, որ մեկ ամիս շուտ մենք այդ բոլոր տեղերով անցնել էինք, բոլորի հետ պայմանավորվել։ Մի խոսքով՝ հասնում են Օպերա և ասում՝ «մեզ երեխա է պետք», և սկսում են հանվել, վերմակի տակ իրար վրա են պառկում և սկսում «ստեղծել» այդ երեխային։ Բացօթյա, 2004 թիվ։ Նույնիսկ հիմա աժիոտաժ կլիներ, պատկերացնո՞ւմ եք՝ այն ժամանակ ինչ էր։ Բնականաբար նախարարությունից, եկեղեցուց և ոստիկանությունից թույլատվություն էինք խնդրել։ Ոստիկանությունը հանգիստ կանգած նայում էր, քանի որ նույնիսկ սցենարն էին կարդացել։
Անսահմանություն
Մարդկանց մեծամասնությունը թատրոն ասելիս հասկանում է՝ ես ունեմ տոմս, տալիս եմ դռան մոտ կանգնած մի շալով կնոջ, որն այն ճղում է։ Մտնում եմ ճեմասրահ, այնտեղ կա կամ չկա բուֆետ։ Այնուհետև, ես մտնում եմ դահլիճ, այնտեղ կան բազկաթոռներ, ես նստում և նայում եմ դեպի բեմ, բեմը բարձր է, այսպես ասած, իտալական բեմ է։ Այնտեղ դուրս են գալիս մարդիկ, ովքեր ես գիտեմ, որ դերասաններն են, և նրանք խոսում են։ Իսկ մենք ասում ենք, որ թատրոնն անսահման է, հատկապես հիմա, երբ միանում են ժանրեր, երբ վաղուցվանից միաձուլվել են կատարողական և վիզուալ արվեստները։ Թատրոնը կարելի է խաղալ կտուրներում, զուգարաններում։ Էդինբուրգի փառատոնի ժամանակ իմ հյուրանոցի լողավազանում էին անգամ ներկայացում խաղում։ Պատի վրա, օդում, ջրի վրա ու շատ ու շատ այլ տարբերակներով։ Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ասել էի՝ թատրոնը կամ ժամանակակից է կամ մահացած, այլընտրանք չկա։ Հայ Ֆեստի անցյալ տարվա կարգախոսն այդ նույնի մասին է՝ իմաստը ներկայում է։ Սա աշխարհահռչակ ռեժիսոր, թատերական մեծություն Փիթեր Բրուքի խոսքերն են։ Թատրոնի առավելությունը հենց դա է՝ երբ դու սեփական աչքերով կարող ես տեսնել՝ ինչպես է ստեղծվում մշակութային պրոդուկտը։ Ոչ մի ներկայացում նույն ձև չի խաղացվում անգամ հազարերորդ անգամ։ Սա թատրոնի խաբկանքն է, բայց լավ իմաստով, քանի որ հանդիսատեսը, ի վերջո, գալիս է թատրոն գիտակցաբար խաբվելու, բայց ստանալու այդ ոգեշնչումը։
Մարգարիտ Միրզոյան Արթուր Ղուկասյանի արխիվից
Հետնաբեմ Այնտեղ
Թատերական փառատոներ Սթրիմինգային հարթակների առատության դարում դժվար է պատկերացնել, որ արվեստի ամենահին ճյուղերից մեկը՝ թատրոնը, դեռ շարունակում է բազմամարդ դահլիճներ հավաքել։ Այդ գործում կարևոր դեր ունեն կատարողական արվեստի փառատոները, որոնք բացահայտում են տաղանդավոր դերասանների և բեմադրիչների։ Նյու Յորքից մինչև Նյու Դելի՝ աշխարհի լավագույն թատերական փառատոները։
Էդինբուրգի փառատոն, Մեծ Բրիտանիա
Էդինբուրգի միջազգային ամենամյա փառատոնն անցկացվում է 1947 թվականից: Փառատոնը հիմնականում անցկացվում է օգոստոս ամսին և տևում է երեք շաբաթ։ Բացի թատերական արվեստի ամենատաղանդավոր ներկայացուցիչներից, փառատոնը միավորում է լավագույն երաժիշտներին, օպերայի, բալետի, ինչպես նաև կրկեսի և կաբարեի կատարողներին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Մեծ Բրիտանիան նպատակ ուներ համաշխարհային հանրության ուշադրությունը սևեռել Բրիտանիայում անցկացվելիք միջազգային փառատոնի վրա։ Ավելին, գործող իշխանությունը թիրախային էր համարում զարգացնելու նաև Շոտլանդիայի մշակութային կյանքը։ Փառատոնի նպատակն էր արվեստը ծառայեցնել որպես սպեղանի՝ բուժելու պատերազմից հետո մնացած վերքերը և մարդկանց կյանքում կրկին կարևորելու արվեստի, երաժշտության և թատրոնի դերը։ Փառատոնը հայտնի էր նաև The Fringe անվանմամբ, որը թարգմանաբար նշանակում է ճակատի մազափունջ։ 1947-ին Էդինբուրգի առաջին միջազգային փառատոնի շրջանակում 8 թատերական խմբեր, որոնց չէր հաջողվել փառատոնի
42 43
#2(61) 2020
հիմնական ծրագրում ընդգրկվել, իրենց ներկայացումներն էին բեմադրում քաղաքի ցանկացած անկյունում։ Այս նախադեպը ոգեշնչեց հազարավոր արվեստագետների գալ Էդինբուրգ և մասնակցել մշակութային ըմբոստության այս դրսևորմանը։ Այս չպլանավորված ներկայացումներն ամենամյա բնույթ էին կրում, մինչև 1958 թվականին փառատոնի կազմակերպչական թիմը պաշտոնապես ճանաչեց The Fringe-ը որպես փառատոնի պաշտոնական բաղկացուցիչ մաս։ Էդինբուրգի միջազգային փառատոնը և The Fringe-ն անցկացվում են միաժամանակ, սակայն նրանց ծրագրերը քիչ ընդհանուր բան ունեին։ Փառատոնը բացառիկ է նրանով, որ հյուրընկալում է բոլոր ցանկացող կատարողներին։ Այն կենսական նշանակություն ունի քաղաքի համար և թատերական աշխարհում բացարձակ առաջատար է։ Իսկ վաճառված տոմսերի քանակով փառատոնը միանգամայն համեմատելի է Օլիմպիական խաղերի և Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության հետ։ 2018-ին փառատոնը 25 օրերի ընթացքում հասցրել է ներկայացնել 55.000-ից ավել ներկայացում 317 վայրերում, առավոտյան ժամը 5-ից մինչև ուշ գիշեր։
Շոու փառատոն, Օնտարիո, Կանադա
Շոու փառատոնը կանադական կարևորագույն թատերական փառատոներից է, որն անցկացվում է Հարավային Օնտարիոյում ապրիլից հոկտեմբեր ամիսներին։ Փառատոնը հիմնադրվել է 1962 թվականին՝ հիմնական նպատակ ունենալով Ջորջ Բերնարդ Շոուի և նրա ստեղծագործական շրջանի (1856-1950) հանդեպ հետաքրքրության խրախուսմանը։ Փառատոնի հիմնադիրը՝ փաստաբան և դրամատուրգ Բրայան Դոերթին, իռլանդացի դրամատուրգ Բերնարդ Շոուի մեծ երկրպագուն էր։ 1962 թվականին ամառային թատերական փառատոնի ընթացքում նա բեմադրեց Շոուի «Կանդիդա» և «Դոն Ժուանը դժոխքում» պիեսների ութ ներկայացումներ։ Այդպիսով ծնվեց Շոուի թատերական փառատոնը, որի հյուրերի շարքում են եղել այնպիսի հայտնի մարդիկ, ինչպիսիք են Ինդիրա Գանդին և Եղիսաբեթ II թագուհին: Մեր օրերում փառատոնը նպատակ ունի զարգացնել թատերական արվեստը Կանադայում։ Այսօր փառատոնն ամեն տարի ներկայացնում է տասից ավելի բեմադրություններ երեք թատրոններում և կրթում շուրջ 250 հազար հանդիսատեսի։ Փառատոնը ոգեշնչվում է Բեռնարդ Շոուի սրամտությամբ. այդ պատճառով փառատոնի ժամանակակից թատրոնի բեմադրությունները երբեմն կարող են լինել սադրիչ, զվարճալի և անակնկալներով լի։ 2020 թվականի ծրագիրը ներառում է Բեռնարդ Շոուի, Չարլզ Դիքենսի, Յուջին Օ'Նիլի և Քլայվ Լյուիսի ստեղծագործությունների բեմադրությունները։
Դուբլինի թատերական փառատոն, Իռլանդիա
Դուբլինյան փառատոնը համախմբում է թատրոնի վարպետներին և թատերասերներին Իռլանդիայից և ամբողջ աշխարհից։ 18-օրյա փառատոնն անցկացվում է սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներին։ Փառատոնը հիմնադրվել է 1957-ին թատերական պրոդյուսեր Բրենդան Սմիթի կողմից և կարևոր նշանակություն է ունեցել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո արվեստի զարգացումը խթանելու գործում։ Դուբլինի զբոսաշրջային խորհուրդը ելքեր էր փնտրում քաղաքի զբոսաշրջությունն ամառային ջերմ ամիսներից դուրս զարգացնելու համար։ Այդպիսով, արժանանալով քաղաքային խորհրդի հավանությանը՝ Բրենդան Սմիթի գաղափարը ստանում է ֆինանսավորում և պաշտոնապես հիմնադրվում է Դուբլինի թատերական փառատոնը։ Փառատոնի առաջնային նպատակն էր հնարավորություն տալ միջազգային և հատկապես իռլանդացի թատերական գործիչներին ցուցադրել իրենց աշխատանքները՝ այդպիսով խթանելով տարբեր մշակույթների միջև հանդուրժողականությունը։ Նախորդ հինգ տասնամյակների ընթացքում փառատոնը հասցրել է դառնալ իռլանդական մշակութային ժառանգության անբաժանելի մասը։ Փառատոնի ծրագիրը շատ բազմազան է՝ ներառելով նաև ներկայացումներ երեխաների համար։ Ծրագրի բաղկացուցիչ մաս են կազմում նաև զարգացման ծրագրերը դերասանների համար, ֆիլմերի ցուցադրությունները, վարպետության դասերը, պանելային քննարկումները։ Ընդհանուր առմամբ, ամեն տարի հանդիսատեսը կարողանում է վայելել մոտ 500-ից ավելի ներկայացումներ քաղաքի 25 տարբեր վայրերում։
Հետնաբեմ Այնտեղ
Ազգային արվեստի փառատոն, Մախանդա, Հարավային Աֆրիկա
Արվեստի ազգային փառատոնն Աֆրիկայի ամենամեծ ամենամյա միջոցառումն է՝ նվիրված արվեստին, երաժշտությանը և թատրոնին։ Այն անցկացվում է Հարավաֆրիկյան Հանրապետության Մախանդա քաղաքի համալսարանում և 90 այլ վայրերում հունիս և հուլիս ամիսներին։ Քաղաքն ունի մշակութային միջոցառումներ անցկացնելու երկար պատմություն, որի հիմքերը դրվել են դեռևս Բրիտանական կայսրության օրերին։ Ազգային արվեստի փառատոնն առաջին անգամ անցկացվել է 1974 թվականին։ Աֆրիկյան ամենամեծ փառատոնը համախմբում է արվեստի բոլոր ճյուղերը և իր շուրջն է հավաքում 200 հազար այցելուների՝ վայելելու 2000-ից ավել ներկայացումներ։ Փառատոնը հպարտանում է արվեստի հանդեպ իր ոչ խտրական մոտեցմամբ և իր դռներն է բացում բոլոր արվեստասերների առաջ՝ անկախ սեռից, մաշկի գույնից կամ ռասսայից։ Փառատոնը նաև երբևէ գրաքննություն չի սահմանել արտիստների հանդեպ. ազգային արվեստի փառատոնը մշտապես հանդիսացել է քաղաքական և բողոքական թատրոնի կարևորագույն հարթակ: 11-օրյա փառատոնն ունի հիմնական և լրացուցիչ՝ «Ֆրինջ» ծրագրեր։ Ինչպես Էդինբուրգի փառատոնի նույնանման ծրագիրը, սա նույնպես բաց է բոլոր ցանկացողների համար՝ առանց ընդունող հանձնաժողովի քննության կամ ժյուրիի նախնական հավանության։
Բհարաթ Ռանգ Մահոթսավ, Նյու Դելի, Հնդկաստան
Ասիայի ամենամեծ թատերական փառատոնը հիմնադրվել է 1999 թվականին Հնդկաստանի ազգային դրամատիկական դպրոցի կողմից։ Փառատոնի նպատակն էր խթանել թատերական արվեստի զարգացումը ողջ երկրի տարածքում։ Գործունեության երկու տասնամյակների ընթացքում Բհարաթ Ռանգ Մահոթսավ 21-օրյա փառատոնը հյուրընկալել է բազմաթիվ միջազգային թատերախմբերի՝ այդպիսով զբաղեցնելով միջազգային փառատոների շարքում իր արժանի դիրքը։ Ամենամյա փառատոնը հունվար ամսին ներկայացնում է մոտ 90 ներկայացումներ Հնդկաստանից և ամբողջ աշխարհից։ Փառատոնի ներկայացումները ենթագրերով են, որպեսզի լեզվական խոչընդոտները չխանգարեն թատերական արվեստի զարգացմանը։ Բացի ներկայացումներից, փառատոնի շրջանակում անցկացվում են նաև ցուցադրություններ, բաց ֆորումներ, հանդիպումներ, մրցանակաբաշխություններ, լուսանկարչական ցուցադրություններ, ինչպես նաև ինտերակտիվ քննարկումներ դերասանների և ռեժիսորների հետ։
44 45
#2(61) 2020
Չեխովի միջազգային թատերական փառատոն, Մոսկվա, Ռուսաստան
Չեխովի միջազգային թատերական փառատոնն անցկացվում է 1992-ից՝ մայիս-հուլիս ամիսներին։ Փառատոնի հիմնադիրը՝ Թատերական ասոցիացիաների միջազգային համադաշնությունը, նպատակ ուներ թատրոնն ավելի հասանելի դարձնել հասարակությանը՝ միավորելով աշխարհի տարբեր անկյունների լավագույն արվեստագետներին։ Գոյության երեք տասնամյակների ընթացքում փառատոնի ծրագրում հասցրել են ընդգրկվել նաև օպերայի և բալետի ներկայացումներ։ Փառատոնի ծրագիրն ունի երեք հիմնական բաղկացուցիչ՝ միջազգային, տարածաշրջանային և համագործակցային։ Միջազգային ծրագիրը հյուրընկալում է աշխարհի լավագույն պարային և թատերական խմբերին։ Տարածաշրջանային ծրագիրը հնարավորություն է տալիս ռուսական թատրոններին ներկայացումներ ունենալ տարբեր քաղաքներում։ Փառատոնի երրորդ ծրագիրը՝ համագործակցայինը, ներկայացնում է միջազգային և ռուսական թատերական ներկայացուցիչների համատեղ աշխատանքներ։ Չեխովի փառատոնը մեծ աշխատանք է տանում ռուս թատերական գործիչների աջակցման գործում։
Յունայթեդ Սոլո թատերական փառատոն, Նյու Յորք և Լոնդոն, ԱՄՆ
Յունայթեդ Սոլոն աշխարհում մոնոներկայացումների ամենամեծ թատերական փառատոնն է։ Փառատոնը բացառապես կենտրոնանում է անհատականության և դերասանների եզակիության վրա։ Փառատոնի մասնակիցները հնարավորություն ունեն վայելել սոլո ներկայացումներ աշխարհի տարբեր անկյուններից և արվեստի միջոցով հաղորդակցվել տարբեր մշակույթների հետ։ Եվս մեկ կարևոր առանձնահատկություն. Յունայթեդ Սոլոն ընդունում է բացառապես նոր հեղինակային սցենարներ։ Փառատոնը նպատակ ունի թատերական մենակատարների համար հարթակ հանդիսանալ, ստեղծել արվեստի ոլորտում ձեռքբերված փորձի փոխանակման հնարավորություն և մասնագիտական զարգացման նոր հեռանկարներ բոլոր մասնակիցների համար։ Փառատոնի բոլոր ներկայացումները բեմադրվում են աշնանը՝ նյույորքյան հանրաճանաչ Ռոու թատրոնում։ Մոնոներկայացումները չունեն ժանրային սահմանափակում. ծրագրում կարելի է տեսնել բազմաժանր ներկայացումներ՝ սկսած իմպրովիզացիաներից մինչև պոեզիայի երեկոներ։
Վիկտորյա Մուրադյան
ՔԱՂԱՔ Շոփինգ
Կարևորագույն դիզայներների ու ստուդիաների աշխատանքները մի վայրում… ավելի ճիշտ՝ երկու վայրում, բայց մեկ անվան տակ՝ The Main Design Store: Փնտրեք Roomz-ում ու Mirzoyan Library-ում։ Ինչո՞ւ։ Բացատրում ենք։
Հայաստանում տաղանդավոր արտիստները շատ են, կոնցեպտուալ դիզայնն էլ արդեն այդքան անծանոթ երևույթ չէ, բայց մինչ վերջերս չկար միասնական մի հարթակ, որը գլուխ գլխի կհավաքեր բոլորին, կզբաղվեր նրանց առաջխաղացմամբ, թույլ կտար ազատ ստեղծագործել և, ինչը պակաս կարևոր չէ, կապահովեր վաճառքի հավասար պայմաններ։ Վերջերս Երևանում բացվել է Main Design Store-ը, որը լուծում կտա այդ բոլոր հարցերին։ Հիմնադիրներ Նոնա Իսաջանյանն ու Առնոս Մարտիրոսյանը, լինելով տեղական ստեղծարար համայնքի վառ ներկայացուցիչներ, երկար ժամանակ
մտածում էին այս գաղափարի մասին։ Եղել են աշխարհի տարբեր կետերում, և այդ բոլոր ճանապարհորդություններից ամենասիրված հուշերն այնտեղի դիզայն խանութներից գնված տարբեր հետաքրքիր իրերն էին: Օրինակ՝ Սինգապուրի Red Dot Design Museum-ից կամ Նյու Յորքի ժամանակակից արվեստի թանգարանի MoMa design store-ից բերված հուշանվերները։ Դրանցից ոգեշնչված որոշեցին առաջին փոքր (բայց հպարտ) քայլն անել Հայաստանում։ Եվ արեցին։ Հատկապես, որ արտիստների մեծ մասն իրենց ընկերներն են: Բացի այդ, հաճախ երբ նվեր տալու առիթ էր լինում, երկար չէին կարողանում գտնել մի խանութ,
46 47
#2(61) 2020
որտեղից կարելի է գնել մի բան, որը հա՛մ իրենց դուր կգար, հա՛մ ստացողին, հատկապես իրենց ոլորտի մարդկանց։ Այս ամենի պատասխանն էլ դարձավ Main Design Store-ը: Խանութի կահավորման կոնցեպտն ու ստեղծումն ամբողջությամբ Առնոսի ձեռքի գործն է: Ընկերների և ընտանիքի օգնությամբ Main-ը գաղափարից դարձավ մի ջերմ անկյուն Ռումզ սրճարանի տարածքում, իսկ շատ շուտով կբացվի նաև Միրզոյան գրադարանի առաջին հարկում: Այստեղ ներկայացվում են տարբեր դիզայներական իրեր, իլուստրացիաներ, պոստերներ, փիներ և պրոդուկտ դիզայնի բազմաթիվ նմուշներ: Հայ արտիստների կողքին նաև վաճառվում են մի շարք օտարերկրյա արտիստների աշխատանքներ: Ներկայացված գործերի մեծ մասը limited edition են, նաև ունեն օրիգինալ պրինտեր՝ հեղինակի մակագրությամբ: Main-ը մի քիչ դուրս է ստանդարտ խանութային ֆորմատից, նպատակներն ավելի գլոբալ են, քան պարզապես հետաքրքիր աշխատանքների վաճառքը։ Ամենակարևոր
նպատակներից է հայ արտիստների առաջխաղացումը ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտերկրում: Եվ թե՛ այստեղ, թե՛ դրսում հետաքրքրությունը նախագծի հանդեպ շատ մեծ է, հեռանկարները նույնպես։ Նոնան ու Առնոսն ուզում են ստեղծել բավարար պայմաններ, որպեսզի հայ արտիստները կարողանան վաճառել իրենց աշխատանքները միջազգային ստանդարտներին մոտ գներով, ինչը դուրս կբերի ոլորտը նոր մակարդակի։ Մոտ ապագայում պլանավորում են նույն գաղափարի շրջանակում ստեղծել նաև ցուցասրահ։ Այն նախատեսված կլինի վիզուալ արտիստների համար՝ նկարիչներ, գեղանկարիչներ, գրաֆիկայով զբաղվողներ, լուսանկարիչներ, քանդակագործներ: Բացի այդ, շատ շուտով կլինեն համագործակցություններ տարբեր ոլորտների արտիստների հետ և համատեղ հավաքածուներ կստեղծվեն՝ օգտագործելով այդ արտիստների աշխատանքները կրկին սահմանափակ քանակությամբ: Հաշվի առնելով ստեղծված իրավիճակը, The Main Design Store-ը նաև իրականացնում է առաքում։ Կարող եք մտնել նրանց ինստագրամյան էջը, ընտրել ձեր սրտին կպած զարդը, պաստառը, կամ ցանկացած այլ գործ և շատ կարճ ժամանակում այն ձեր մոտ կլինի։
www.TheMain.am, @TheMainDesignStore Պուշկինի 38, Մհեր Մկրտչյան 10
Մարգարիտ Միրզոյան The Main Design Store
ՔԱՂԱՔ Դիզայն
տ ն տ ե ս ո ւ թ յ ո ւ ն
instagram.com/kolektiv_room/ Kolektiv design room-ի մասին լսե՞լ եք։ Նրանք աշխատում են հին տպարանի շենքի արևոտ մի սենյակում. ԵՐԵՎԱՆի համար սթիքերներ են անում, նկարազարդումներում խուժանական դետալներ են թաքցնում ու ընդհանրապես բոցվում են։
Կոլեկտիվ սկիզբը
2018-ին՝ ավելի հստակ հունվարի 27-ի երեկոյան 6-ի մոտակայքում, Սիրանուշ Դանիելյանն ու Տիգրան Արթենյանը որոշեցին աշխատել կոլեկտիվ ուժերով, և Տերյան փողոցի հին տպարանի շենքի սենյակներից մեկում հայտնվեց Kolektiv design room-ը: Ի սկզբանե երկու առանձին արտիստներ էին տարբեր ֆրիլանս նախագծերի վրա։ Հետո երկուսով սկսեցին մի նախագծի վրա աշխատել, այդպես էլ ծանոթացան։ Չնայած որ վրա հասավ Թավշյա հեղափոխությունն ու նախագիծը չեղարկվեց, հասցրին ընկերանալ, իսկ մնացածն արդեն պատմություն է: Եղավ ևս մեկ համատեղ նախագիծ, հետո մեկ հատ էլ ու ևս մի քանիսը: Միասին աշխատելը լավ սովորություն էր դարձել՝ որոշեցին այդպես էլ շարունակել: Ի դեպ, Տիգրանը Սիրանուշի նախորդ նախագծերից Barev փիներն այնքան է սիրել, որ դրանցից մեկը դաջել է իր ձեռքին, հարցրեք, ցույց կտա: Մի որոշ ժամանակ անց հասկացան, որ պետք է անվանում տալ տեղի ունեցողին: «Պատվիրատուներին ամեն անգամ բացատրելը, որ մենք երկու ֆրիլանսերներ ենք, ովքեր պարզապես միասին են աշխատում, անիմաստ բարդացնում էր ողջ ընթացքը,– պատմում է Կոլեկտիվը,– Ամեն անգամ հարցեր էին առաջանում՝ ինչո՞ւ, ինչպե՞ս և այլն»: Ի դեպ, անվանումը դիզայն ռումի գտնվելու վայրի հետ անմիջական կապ ունի: Քննարկում էին, որ ճիշտ է աշխատանքը կոլեկտիվ անել: Այս բառն իր հետ նախորդ տասնամյակների շունչ էր բերում և երբ գտան տարածք Երևանի պատմական «տպարանի շենքում», որոշեցին այնտեղի տրամադրությունից հեռու չգնալ:
Կոլեկտիվ սենյակը
Իրենց սենյակը սիրում են, բացառությամբ մի երկու փոքր հատվածների: Սենյակն արևշատ կողմում է, հատկապես գարնանն ու ամռանն այս ընդարձակ պատուհաններով մտնում է արևի լույսը: Հատկապես այդ ժամանակ ինստագրամում ակտիվանում են: Սենյակը ձևավորող իրերի մի մասն իրենցն են, որոշները ցրել են՝ փողոցից բերված սիրուն քար, տպարանի շենքում հայտնաբերած ցանց (որը հետո ներկել են կապույտ), տատիկի տնից փրկված վինիլային ձայնարկիչ. մի խոսքով իրեր, որոնք անիմաստ գնալու էին կորեին: Երբեմն այստեղ էլ քնում են, իսկ ամենակարևոր հարցերը Կոլեկտիվում չինգաչունգով են լուծվում: Բոլոր հետաքրքիր դեմքերին հրավիրում են իրենց մոտ: Երեկոներին էլ գալիս են իրենց ընկերները՝ գինի խմելու, մի քիչ շփվելու: Բայց մինչ այս ամենը Սիրանուշի ու Տիգրանի աշխատանքը սկսվում էր սրճարաններից: Նրանց կարելի էր տեսնել առավոտյան սրճարանում, հետո երեկոյան անցնելիս մեկ այլ կամ այդ նույն սրճարանում դեռ աշխատելիս, հետո էլ, եթե աշխատանքը շատ էր լինում, գնում, իրենցից մեկի տանն էին նստում մինչև լուսանալը: Այդպես՝ նախագծեր ունեն, որոնք կոնկրետ վայրերի հետ են ասոցացվում: Մի նախագծի վերջնաժամկետի օրը երկուսի համակարգիչն էլ փչացավ: Սթրեսային իրավիճակ, չգիտեն ինչ անել, երկուսին էլ մերժեցին ապառիկով համակարգիչ վաճառել: Որոշեցին գնալ Պանդոկում ուտել-խմելու, բայց այդ գիշեր չքնեցին, մի տեղից համակարգիչ գտան և ողջ գիշեր աշխատեցին, իսկ այդ նախագիծն առանց Պանդոկի հիշել չի լինում։
Կոլեկտիվ* [միասին կատարվող գործողություն, մի խումբ մարդիկ, որոնք միավորված են ընդհանուր գործով և գաղափարներով]։ Օր.՝ «Մենք գնահատում ենք կոլեկտիվ աշխատանքը»
48 49
#2(61) 2020
Կոլեկտիվ աշխատանքը
Absolute-ի բանալի-հրավիրատոմսերն ու միջոցառման արևադարձային բրենդավորումը հիշու՞մ եք: Այո՛, դա իրենք են: Վերջիններից ամենահետաքրքիր նախագծերից է Տիգրան Համասյանի Seebedon երաժշտական լեյբլի լոգոյի ստեղծումը: Այն մարդու և թռչնի խառնուրդ է, որը կարծես հին հայկական մանրանկարներից ուղիղ 21-րդ դար դուրս եկած լինի: Սիրանուշն ասում է. «Առհասարակ, թռչնի կերպարը հաճախ է հանդիպում հայկական էթնիկ երաժշտության մեջ, իսկ Համասյանի կոմպոզիցիաները խորապես հայ ազգային մոտիվների ազդեցության տակ են»: Այդպես էլ որոշվեց ապագա լոգոյի տեսքն ու պատմությունը: Ի դեպ, kolektiv-ի ստեղծած լոգոն տեղ գտավ երաժշտի վինիլային սկավառակի վրա, որտեղ ճապոնական «Ոչինչ չի մնում նույնը» ֆիլմի երաժշտությունն է: Հայ էթնիկ երաժշտության մոտիվներին կոլեկտիվենք առնչվել են նաև մեկ այլ նախագծից: Կոմիտասի 150-ամյակին նվիրված պաստառների մրցույթին մի քանի բավական համարձակ տարբերակներ էին ներկայացրել: Ոսումնասիրել էին Կոմիտասի մի քանի նամակներ: Ասում են. «Բոլոր նամակները մշտապես ավարտվում էին «սիրով Կոմիտաս» կամ «Քոյդ Կոմիտաս» [խմբ. Քո Կոմիտաս] խոսքերով: Պատկերացրինք, որ եթե այդ նամակագրությունները մեր օրերում տեղի ունենային, ամեն երկրորդ նամակում սրտիկներ կլինեին: Այդպես եկավ առաջին «սրտիկ» պոստերի մտահղացումը»: Կարծում էին՝ չի անցնի, քանի որ «Կոմիտա՞ս, սրտի՞կ», բայց անցավ, մի բան էլ ավել՝ սիրվեց: Մեկ այլ կարևոր մշակութային նախագիծ էր Ֆրեզնոյում բացված Վիլյամ Սարոյանի տուն-թանգարանը, որի ողջ բրենդինգը վստահվել էր ՍիրՏիգ-ին (հատուկ տերմինն է, երբ ուզում են ասել, որ մի բանն առանձնահատուկ լավն է, բացի այդ իրենց անունների խառնուրդն է): Սարոյանի, իր գրականության և կենսագրության արխիվների հետ մի ամբողջ կյանք ապրեցին, և արդյունքում ստացվեց բավական հետաքրքիր նորարարական կոնցեպտ: Սարոյանը նաև նկարիչ էր: Միավորելով Սարոյանի վիզուալ արտիստի կերպարը հեղինակի կերպարի հետ՝ ստացան յուրահատուկ ինքնություն, որն արտացոլում է իր բազմակողմանի տեսակը և սովորությունները: Այս նախագծից իրենց մի երգ է մնացել պիկնիկի մասին, որը գտել էին Սարոյանի արխիվները փորփրելիս։ Ինչ խոսք, սկզբում տարօրինակ էր թվում, բայց մի պահից գլուխներից դուրս չէր գալիս և, ի վերջո, էնքան լսեցին, որ սիրեցին։
Հայկական ու խուժանական տարրեր
Ընդհանուր առմամբ, իրենց գործունեությունը տեղավորվում է դիզայն բառի լայն իմաստի մեջ: Ստեղծում են բրենդի ինքնություն, փաթեթավորման բրենդավորում, տարատեսակ տպագրական նյութերի դիզայն և ոչ միայն: Առանձնահատուկ սեր ունեն պոստերների նկատմամբ: «Չենք անում դիզայն, որը պարզապես «վա՜յ, էս ինչ սիրու՜ն է» կատեգորիային է պատկանում: Միանման ոճ չկա, ամեն մի նախագիծ իր ինքնությունն ունի, բայց բոլոր աշխատանքները սկսելուց առաջ երկար և մանրակրկիտ ուսումնասիրում ենք բոլոր հնարավոր նյութերը»: Հիմնական գաղափարախոսությունը, որին հետևում են բոլոր նախագծերի դեպքում, որակյալ արդյունք՝ թեթև աշխատանքով, առանց բարդացնելու և ծանրացնելու: Իրենց խոսքով՝ աջներս քաշած աշխատում ենք։ Մի սովորություն ունեն, ավելի ճիշտ՝ մոտեցում: Բացի բուն նկարազարդումից, աշխատանքի տարբեր հատվածներում փոքրիկ դետալներ են ավելացնում՝ երբեմն «խուժան» էլեմենտներ ամենաանսպասելի հատվածներում: Կարող են տարբեր բառեր լինել տեքստի միջից, որոնք փոխանցում են ողջ նյութի տրամադրությունը: Կերպարների և աշխատանքների միջով կարմիր թելի պես անցնում են հայկական էլեմենտները, ինչն իրենց համար շատ կարևոր է: Օրինակ՝ Գուրգեն Խանջյանի իլուստրացիայի (տեսած կլինեք ԵՐԵՎԱՆի վինիլային համարի էջերին) երկու կողմերում կարելի է տեսնել Աղթամարի կերպարը, իսկ անկյուններում մի քիչ այլ կոնտեքստի դետալներ (թողնում ենք ձեր սեփական երևակայությանը): Ահա այսպիսի կոլեկտիվ աշխատանք Kolektiv-ի ՍիրՏիգից, որ բաբախում է տպարանի շենքի լուսավոր մի սենյակում։
Մարգարիտ Միրզոյան Kolektiv design room
ՔԱՂԱՔ Սեփական փորձ
Դեպրեսիա.
ճանաչել թշնամուն Ինչպես հասկանալ, որ ոչ թե անդադար վատ տրամադրության մեջ եք, այլ դեպրեսիայի, ինչու է դեպրեսիան լուրջ հիվանդություն, որը պետք է բուժել ժամանակին, և ինչու է այն այդքան բարդ Հայաստանում. դեպրեսիայի միջով անցած և այն հաղթահարած մարդու սեփական փորձը։
Մ
ի քանի պարբերությամբ դժվար է փոխանցել այն ամենը, ինչի միջով անցել եմ, սակայն պետք է արձանագրել, որ ոչ ոք պարտավոր չէ անցնել նույն ուղին։ 2019 թվականին, կարծում եմ, բավական հետադիմական է տառապել, պայքարել անհասականալիի դեմ։ Այս հոդվածի նպատակն էր առաջին հերթին մշակել գործնական ուղեցույց հոգեկան առողջության բնագավառի խնդիրների հետ առնչվողների համար։ Ես՝ հեղինակս, հոգեբույժ չեմ, այս հիվանդության իմ ընկալումը բացարձակ ճշմարտություն չէ։ Բայց և, հուսով եմ՝ իմ պատմության մեջ ոմանք կտեսնեն իրենց և միգուցե խոսքս օգտակար լինի։
***
Երբ ատամդ ցավում է՝ դիմում ես բժշկի, երբ պիտի ծննդաբերես՝ դիմում ես բժշկի, նույնիսկ երբ թեթևակի սառել ես, իսկ հիվանդությունը ձգվում է, դիմում ես բժշկի։ Չեմ ուզի «Զդորովյեի» Մալիշևայի տպավորություն թողնել։ Բայց երբ ուրիշների նման չես, չես ուզում ոչինչ անել, քունդ տանում է ամբողջ օրվա ընթացքում, կորում է կյանքից հաճույք ստանալու ունակությունը, կամաց-կամաց անհետանում են բոլոր հետաքրքրությունները և, ի վերջո, սկսում ես ժամերով մտածել կյանքի իմաստի և այդ կյանքն ավարտելու մասին… Շնորհավորում եմ։ Դու ունես վերածնվելու, նույնիսկ նախկին քո լավ ժամանակներից ավելի լիարժեք կյանք սկսելու հնարավորություն։ Բայց և ցավակցում եմ։ Իրոք, կիսում եմ քո ցավը։ Որովհետև քո մոտ դեպրեսիա է։ Ես տառապել եմ տրամադրության տատանումներից շուրջ երեք տարի, մինչև հասա մի վիճակի,որը պահանջեց հոսպիտալացում և բարդացվեց արդեն փսիխոտիկ բնույթի երևույթներով։ Դեպրեսիվ էպիզոդները հաջորդում էին բավական ակտիվ էպիզոդներով, այդ պատճառով ես ամբողջովին չէի մեկուսանում։ Երբ արդեն լավ էի զգում, համարում էի, որ խնդիր չունեմ։ Ուղղակի պետք էր պառկել, մտածել ինչ-որ բաների մասին, իբր ինչ-որ աբստրակտ որոշումներ կայացնել։ «Ես ինքս սրա միջից դուրս կգամ»,– այս մոլորությունն այն չար ուժն է, որ երկարաձգում է բազմաթիվ դեպրեսիայի կամ երկբևեռ խանգարման զոհերի ապաքինումը։ Մտերիմի
50 51
#2(61) 2020
կորուստը, աշխատանքից զրկվելը, հիվանդությունները և այլ անդուր երևույթները կարող են ազդել մեր տրամադրության վրա։ Այս դեպքերում բանաձևը կարող է աշխատել, բայց սա դեպրեսիա չէ։
***
Ինչպե՞ս հասկանալ, որ պետք է դիմել բժշկի։ Սկսենք կարևորից։ Սուիցիդալ մտքերը դեպրեսիայի ամենանշանակալի ցուցիչն են։ Եթե շաբաթվա ընթացքում գոնե մի քանի անգամ մտորում ես ինքնասպանության նպատակահարմարության մասին, դիմիր մասնա-
գետի։ Մահվան մասին մտածելը նորմալ է հասուն մարդու համար, սակայն առողջ մարդը չի համարում, որ իր կյանքն անիմաստ է և չի ձգտում այն ավարտին հասցնել։ Անկախ իր սոցիալական խնդիրներից, կյանքում տեղի ունեցող իրադարձություններից, անկախ կյանքի բոլոր դժվարություններից։ Հիմնականում սուիցիդալ մտքերն ամրապնդվում են և արդեն կայուն դիրք են ընդունում հիվանդի առօրյա գիտակից գործունեության մեջ, երբ հիվանդությունն արդեն որոշ ժամանակ առկա է եղել և չի բուժվել։ Դեպրեսիան կարելի է ավելի վաղ շրջանում հայտնաբերել։
Հիմնականում դեպրեսիան նույնիսկ ավելի վաղ շրջանում ուղղորդվում է ապատիայով. ամեն ինչի հանդեպ անտարբերությամբ, սեփական նպատակների և աշխատանքի արժեզրկմամբ։ Դրա հետ մեկտեղ կորում է մոտիվացիան։ «Ինչի՞ համար», «ու՞մ խաթեր» հարցերն անպատասխան են մնում, մարդը սկսում է արդարացնել իր անգործությունը զանազան այլ ինտելեկտուալ հնարքներով։ Արդարացնում է, որովհետև ունի դրա կարիքը, որովհետև կա ևս մի սիմպտոմ։ Մեղքի զգացողություն։ Որպեսզի հասկանանք, թե ո՞րն է այստեղ հիվանդագինը, երբ խոսքը մարդուն հատուկ, ոմանց կարծիքով նաև վայել հատկանիշի մասին է, շեղվենք դեպի դեպրեսիայի մասին նեյրոկենսաբանական պատկերացումները։ Մարդու կենսունակությունը և գիտակցությունն ապահովվում
սերոտոնինի բալանսը։ Այս տեսակետը կոչվում է «դեպրեսիայի սերոտոնինային տեսություն»։ Երբ քո սերոտոնինը պակասում է, գլխուղեղի տարբեր հատվածներ աշխատում են մի փոքր այլ կերպ՝ էմոցիաների համար պատասխանատու հատվածները ճնշված, իսկ ասենք վերոնշյալ մեղքի զգացողությունը՝ սրված։ Ինչո՞ւ ես անհրաժեշտ համարեցի նեյրոլոգիական այս էքսկուրսը մեջբերել հենց մեղքի զգացողության համատեքստում։ Այն պատճառով, որ դեպրեսիայով տառապող մարդիկ, հաճախ զգուշանալով դեղորայքային բուժումից, դիմում են հոգեթերապևտներին (էն «հոգեբան» ասածը, էլի)։ Իհարկե, սա անչափ կարևոր է, ոչ ավելի, և ոչ պակաս, քան դեղորայքային բուժումը։ Բայց քո կյանքի փորձից առաջացած այն բովանդակությունները, որոնք սկսվում են քո կողմից վերագրվել
հոգեբույժի այցելությունը, սակայն այս երկուսը հավասարապես անհրաժեշտ նախապայմաններ են դեպրեսիայի արդեն ծանրացած վիճակից դուրս գալու համար։
***
Այլ սիմպտոմները բազմաթիվ են. ախորժակի փոփոխություն, անքնություն կամ հակառակը՝ հիպերսոմնիա, անհանգստություն, շարժումների դանդաղացում և այլն։ Կոնկրետ ինձ մոտ ուղղորդվում էին նաև խուճապային գրոհներով (panic attack) և պարբերաբար ուժեղացող արտասովոր ինտենսիվության անպատճառ անհանգստությամբ։ Նաև պատանի հասակից ունեցել եմ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում (OCD՝ obsessive-compulsive disorder), բայց չեմ գիտակցել։ Հակադեպրեսանտներով բուժվելու արդյունքում բավական մեծ առաջընթաց եմ ունեցել դրա հաղթահարման գործում, քանի որ OCD-ի պատճառները նույնպես կապվում են սերոտոնի դիսբալանսի հետ։ Այս հետաքրքիր սինդրոմի մասին խոստանում եմ պատմել իմ հաջորդ հոդվածում, քանի որ գտել եմ դրա հաղթահարման հոգեբանական լուծումները նույնպես։
***
է գլխուղեղի նեյրոնների անդադար կապի միջոցով։ Որպեսզի նյարդային ազդանշանը կամ ինֆորմացիան մեկ նեյրոնից փոխանցվի մյուսին, օրգանիզմն արտադրում է այսպես կոչված նեյրոմեդիատորներ՝ դոպամին, սերոտոնին, նորադրենալին, ացետիլխոլին և այլ։ Փաստացի, նեյրոնային կապերի արանքում առկա է բազմաթիվ միջանկյալ գործակալների, այդ նեյրոմեդիատորների մի կոկտեյլ, որն առողջ մարդու մոտ որոշակի բալանսի է բերված։ Կոնկրետ դեպրեսիայի դեպքում, համաձայն գիտական հանրության կողմից ընդունելի ներկայիս պարադիգմի, խախտվում է
մեղքի զգացողությանը, կարող են լինել պատճառ որոշ դեպքերում, բայց հիմնականում ուղղակի սիմպտոմ են։ Եթե ցանկացած մարդ այս պահին գնա հոգեթերապևտի մոտ, նա տասնյակ ժամեր կանցկացնի և բազմաթիվ հոգեբանական ապրումներ կունենա։ Ցանկացած մարդ այս կամ այն չափով զղջում է ինչ-որ բանի համար, մեղք է զգում և այլն։ Բայց առողջ մարդը չի սևեռվում դրա վրա, չի դառնում ոչ աշխատունակ։ Անձնական փորձի վրա հիմնվելով՝ ես հոգեթերապիան խրախուսում եմ ոչ պակաս, քան պսիխոֆարմացևտի որակավորմամբ
Տարիներով ձգված իմ դեպրեսիվ էպիզոդները, բուժման բացակայության արդյունքում երկու տարի առաջ հասցնելով ինձ բավականին ծանր վիճակի, հնարավոր եղավ բուժել։ Սկզբում մի շարք առաջնային օգնության տարբեր տեսակի դեղորայքով (հակապսիխոտիկներ, բենզոդիազեպամիններ, նորմոտիմիկներ), իսկ հետագայում հակադեպրեսանտների կայուն ընդունմամբ։ Բայց այս բարդություններից կարելի էր խուսափել, եթե հայկական հասարակությունում պատշաճ ուշադրություն հատկացվեր մենթալ ոլորտի գանգատներին, եթե գիտելիքի բացակայության պատճառով 19-22 տարեկանում ես ստիպված չլինեի իմ տրամադրության տատանումները բացատրել սեփական թուլությամբ և ծուլությամբ, եթե հոգեբուժական օգնության դիմելը չլիներ խարան և հասարակական դիսկուրսում բացասական նորմատիվ երանգներ չունենար։ Տարեկան մի քանի հարյուր մարդ Հայաստանում ինքնասպանություն կամ ինքնասպանության փորձ է գործում։ Ճնշող մեծամասնության դեպքում դրա պատճառը դեպրեսիան է։ Որպես հասարակություն մենք իրավունք չունենք այսպես շռայլել մեր մարդկային ռեսուրսները, երբ մեզնից պահանջվում է ընդամենը խոսել և կրթել գալիք սերունդներին հոգեկան առողջության մասին։ Վերջում կուզեի դիմել քեզ, կամ քո հարազատին, եթե այս հոդվածում գտար սեփական կյանքից ծանոթ դրվագ։ Բարդ է լինելու, բայց կբուժվես, անպայման կապաքինվես։ Կսկսես հաճույք ստանալ նույնիսկ սովորական զբոսանքից, մարդկային շփումից, այլևս չես փնտրի տրամադրության արհեստական ստիմուլյացիայի միջոցներ, այլևս չես ուզի կյանքիդ վերջ տալ։ Նորից կուզես ապրել, զգացմունքները նորից կսրվեն, էմոցիաները կվերադառնան։ Հայաստանում կան մասնագետներ և պացիենտներ, որոնք արդեն անցել են քո ճանապարհով։ Բարեբախտաբար, դեպրեսիայից բուժված մարդկանց մեծամասնությանը մի ընդհանուր հատկանիշ է միավորում՝ մյուսներին աջակցելու ձգտումը։ Երբեք մի խորշիր օգնություն խնդրել։
Վահե Խումարյան
ՔԱՂԱՔ Կադրերի բաժին
Առաջին պետթատրոն, 1920-ականներ 1922 թվականին Երևանում հիմնադրվեց Առաջին պետթատրոնը (1937 թվականից կոչվեց դրամատուրգ Գաբրիել Սունդուկյանի անունով)։ Նորաստեղծ թատրոնը զբաղեցրեց Ստեփան Շահումյան փողոց 4 հասցեում տեղակայված քաղաքային ակումբի շենքը (հետագայում այդ հասցեն զբաղեցրեց Պարոնյանի անվան թատրոնը), իսկ թատերախումբը կազմվեց Թիֆլիսի՝ Ստեփան Շահումյանի անվան «Որոնումների թատրոնից» տեղափոխված դերասաններից ու ռեժիսորներից։ Մասնավորապես, պետթատրոնը գլխավորեց «Որոնումների» համահիմնադիր Լևոն Քալանթարը։ Հենց նա էլ բեմադրեց Առաջինի անդրանիկ ներկայացումը՝ Գաբրիել Սունդուկյանի «Պեպոն», որի պրեմիերան տեղի ունեցավ 1922 թվականի հունվարի 25-ին։ Մինչ այդ պիեսը ցուցադրվել էր նախ 1871 թվականին Թիֆլիսում, որտեղ տեղի են ունենում գործողությունները (մեկ օրում վաճառված տոմսերով և շլացուցիչ հաջողությամբ), ապա նաև Մոսկվայում (ռուսերեն), Քութաիսիում (վրացերեն), Բաքվում (ադրբեջաներեն)։ Սունդուկյանի հռչակավոր հերոսի և Մայր թատրոնի կապն ավելի ամրապնդվեց 1976-ին, երբ թատրոնի այգում բացվեց Պեպոյի արձանը (քանդակագործ՝ Արա Հարությունյան)։
52
#2(61) 2020
Գ. Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնի արխիվ, HinYerevan.com
evnmag.com
կարդացեք առցանց