Հուլիս-Օգոստոս 2015, #3 (34)

#4(34) 2015 Հուլիս օգոստոս

Ովքեր, ինչու և ինչպես են գալիս Երևան (մասնավորապես) և Հայաստան (ընդհանրապես) հանգստանալու Ինչ առավելություններ և խնդիրներ ունի հայաստանյան զբոսաշրջային ոլորտը

ՏԱՐԱԾՎՈՒՄ Է

ԱՆՎՃԱՐ

Արթուր Lumen Գևորգյան

Բ

ոլորովին վերջերս մեկնում էի եվրոպաներ՝ մասամբ գործով, մասամբ զբոսնելու և շրջելու նպատակով: Երևանից չվերթի ժամանակ կողքիս նստած էին երկու անգլիացի տիկին՝ Էլիսոնը և Պեպան: Ինչպես պարզվեց «Զվարթնոցից» պոկվելուց մոտ կես ժամ անց, նրանք Հայաստանում անցկացրել էին մի հրաշալի շաբաթ: Ճիշտ է, չէին հասցրել տեսնել Մատենադարանն ու ընդհանրապես Երևանը, բայց նրանց զբոսաշրջային տուրը ոչ թե սովորական էր, այլ մասնագիտացած՝ երկու տարիքով բրիտանացի լեդիները եկել էին Հայաստան՝ բուսաբանական տուրի: Բուսաբանակա՜ն, Կառլ: Հաջորդ մեկ ժամը նրանք ինձ ցուցադրում էին այստեղ արված լուսանկարները և հերթով հիացմունքով պատմում ամեն մի ծաղկի և խոտի մասին, որոնց տեսականին այդքան հարուստ է մեր հողում և որոնք այլևս գրեթե հնարավոր չէ տեսնել Եվրոպայում: Ընդ որում, նրանք միայնակ չէին մեր ծաղիկներով զմայլվում, այլ մի ամբողջ ֆրանկո-բրիտանական խմբի կազմում: Իսկ ճարտարապետ Պեպան նաև չմոռացավ նշել, որ Հայաստանում ոչ միայն ծաղիկներն են չքնաղ, այլև ճարտարապետությունը: Այ այսպիսի անսպասելի զբոսաշրջային շրջադարձ: Իսկ հետո, երբ վերադարձա, Երևանի փողոցներում սկսեցի նկատել ուսապարկերով զինված ու քաղաքի քարտեզի մեջ խրված երիտասարդ տուրիստների՝ այդպիսիք մեզ մոտ այդքան էլ շատ չեն, բայց կան: Ու նրանք էլ հաստատ այստեղ մի բան գտնում են, որ չեն գտնում այլ վայրերում: Չնայած, ափսոս, իհարկե, որ տուրիստներն այլևս չեն տեսնի Փակ շուկան ու Կուկուռուզնիկը, ոչ էլ պատկերացում կունենան նախախորհրդային Երևանի մասին (որովհետև դրա հետքերը գրեթե մաքրվել են), ոչ էլ կսրճեն «Արագիլ» ռեստորանում: Բայց Երևանը, միևնույն է, լավն է: Մենք իսկապես այդքան աղքատ չենք, որքան կարող է թվալ ներսից: Եվ աշխարհը բոլ-բոլ շրջած զբոսաշրջիկներն այստեղ չեն ձանձրանա: Մնում է միայն այնպես անել, որ դեպի Հայաստան չվերթը գոնե մի քիչ ավելի էժան լինի, քան, ասենք, Ամստերդամ մեկնելը, որ փողոցային ցուցանակները ընթեռնելի լինեն ինչպես մեզ համար, այնպես էլ դրսից եկածների, որ տաքսիստները տասն անգամ բարձր գին չկրակեն միայն նրա համար, որ նստողը արտասահմանցի է և, վերջապես, անենք այնպես, որ մարդիկ տարբերեն Հայաստանը Ռումինիայից և Ալբանիայից: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

Բովանդակություն

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

04

Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների բարձրաձայն մտքերը, նոր նստավայրեր, գրքեր և այլն:

10

Նստավայր Bottega Del Vino Բարձրորակ գինի վայելելու նոր նստավայր Երևանում:

12

14

15

Նստավայր «Վիվառո» Հայտնի բուքմեյքերը՝ Երևանում և Ծաղկաձորում: Իրադարձություն Նվիրիր կյանք, լսիր ռոք Ինչպես հարյուրավոր մարդիկ արյուն հանձնեցին և ռուսական ռոք լսեցին: Իրադարձություն Հինգ հեռուստաալիք Հեռուստացույցի օգնությամբ ճամփորդելու հինգ տարբերակ Ucom-ից:

22

Անձնական փորձ Իմ տունը քո տունն է AirBnB կայքի միջոցով զբոսաշրջիկներին բնակարաններ վարձող երևանցիները՝ արտասահմանցիների հետ շփվելու մասին:

25

Անձնական փորձ Զբոսավարի 13 պատվիրանները Ինչ երբեք չի կարելի անել, եթե պատրաստվում եք զբոսավար դառնալ:

26

Համացանց Ձեր կարծիքը մեզ համար կարևոր է Զբոսաշրջիկների արձագանքները Երևանի մասին՝ համացանցում:

28

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ

16

18

Կարծիք Հանգստի լրջությունը Հայկական զբոսաշրջության առավելություններն ու թույլ կողմերը: Մասնագիտություն Զբոսանք վարողները Հայ զբոսավարները՝ իրանցի, իսպանացի, ռուս և ճապոնացի հյուրերի նախասիրությունների մասին:

Շապիկ՝ Դավիթ Մարգարյան

30

32

Այլընտրանք Երևան էլ կա, Երևան էլ Շուտով զբոսաշրջիկները հնարավորություն կունենան բացահայտելու Երևանի այլընտրանքային ժառանգությունը: Դիզայն Քաղաքի լեզուն Գրագետ քաղաքային նավիգացիայի նշանակությունը զբոսաշրջության համար: Հյուրընկալություն Էնվոյցիները Քաղաքի ամենաճանաչված հոսթելներից մեկի հաճախորդները:

Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան

34

36

40

Հավաքածու Ծակող հուշեր Երիտասարդական պալատը և Սասունցի Դավթի արձանը՝ խորհրդային տարիների հուշանվերկրծքանշանների վրա: Զուգահեռներ Նոր բան ասեք Ինչպես է փոխվել Երևանը՝ հին տուրիստական ուղեցույցների պատմածների համեմատ: Այնտեղ Ես Ամստերդամն եմ Մի քաղաքային ռեբրենդինգի պատմություն:

44

Արվեստ Երեսուն էջ տեքստ Արվեստագետ Էրիկ Ստեփանյանը պատմում է առաջին State. արվեստի տոնավաճառի մասին:

46

Հուշեր Արքան Երևանում Մայիսին կյանքից հեռացած լեգենդար Բի Բի Քինգի երևանյան համերգները՝ ներկաների հուշերում:

ՔԱՂԱՔ

48

Պատմություն Գտած քաղաք Ինչպես 1930-ականներին հայտնաբերվեց Շենգավիթ հնաքաղաքը, որի պեղումները շարունակվում են մինչ օրս:

52

Կադրերի բաժին Հայաստանը գովազդող զբոսաշրջային պաստառ, 1936 թ. Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

42

Իմ Երևան Երևանյան անձրևի հոտը Հրաչուհի Ութմազյանը՝ Երևանի անհետացած ձայների, սիրելի շատրվանի և այլնի մասին:

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Բիայնա Մահարի, Անուշ Կոշեցյան, Արմեն Մուրադյան, Արեգ Դավթյան Լուսանկարներ՝ Բիայնա Մահարի, Առնոս Մարտիրոսյան, Մարիամ Լորեցյան, Գրիգոր Եփրեմյան, Սերգեյ Թումանյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, «Այլ Երևան», PAN Photo Պատկերազարդումներ՝ Նոնա Իսաջանյան Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ Տնօրեն՝ Աննա Ղասաբյան

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am

© 2011-2015 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 14.07.2015

Տպագրված է «Տպարան» ՍՊԸ-ում, 0002, Երևան, Պուշկինի փողոց 42/2

Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

2 3

Հուլիս-օգոստոս 2015

facebook.com/ YerevanCityMagazine

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:

instagram.com/ YerevanCityMagazine

2011-2015 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Զրից

Նոր նստավայրեր Չարենցի 28

Բաղրամյան պողոտայի փակման, ազգային ավիափոխադրիչի կործանման և այլ բաների մասին բարձրաձայն մտորում են երևանցի տաքսիստները:

Այս ռեստորանը նոր չէ. արդեն 7 տարեկան է, սակայն լինելով գողտրիկ մի վայր՝ կարող է հայտնագործություն դառնալ շատերի համար: Ամռանը մեծ պահանջարկ ունի ռեստորանի կանաչազարդ բակը և երկրորդ հարկի բաց պատշգամբը: Երևանցիներն ու քաղաքի հյուրերը այստեղ օգտվում են բազմազան ճաշացանկից, որը, իմիջիայլոց, վերջերս համալրվել է 3 նոր ուտեստներով:

***

Հեսա մի երկու պատվեր էլ անեմ ու գիշերը իջնեմ Բաղրամյան: Հաստատ պետք ա գնալ ու ժողովրդի հետ լինել, սենց էլ չի լինի, այ ախպեր:

***

Ինչ ուզում ես ասա՝ ռուսն ա մեր կողքին, ռուսն ա մեր ախպերը: Էդ ամերիկացիքի, եվրոպացիքի հետևից որ գնանք, վերջներս Ուկրանյա կլինի: Բա մեզ էդ պետք ա՞:

***

Էսօր պասաժիրներիցս մեկը ասում էր, որ հեսա Մեդվեդևն ա գալու Հայաստան, որ էս հարցը լուծեն: Բա իրանց համար էլ ա շատ լուրջ հարց, իրանք հո չե՞ն ուզի, որ Ուկրանյայի օրը ընգնենք: Մայդանն էլ ա սենց սկսվել, 88-ն էլ ա սենց սկսվել՝ նորմալ մարդիկ նորմալ հարցեր են բարձրացնում, օգտվում եմ աննորմալները: Տեսել ենք, գիտենք:

***

«Արմավիայի» փակվելը խայտառակություն էր: Դու ո՞նց կարաս պետություն լինես ու զրկես ժողովրդիդ ազգային ավիափոխադրողից: Ինչի նորմալ լյոտչիկ ճարելը տենց հեշտ բան ա՞: Հիմա որ ուզեն որ ավիաընկերություն բացեն՝ էլ չեն կարողանա, որտև պրոֆեսիոնալ չի մնացել: Ով լավ գործ անող էր, վաղուց ցրվել են աշխարհով մեկ: Բա մյուս ընկերությունները որ փախնում են ստեղի՞ց: Լեհականը գնաց, չեխականը գնաց, Էթիհադը չբացվաց՝ փախավ:

In Sane, Իսահակյան 38

Նոր նստավայր Կասկադի հարևանությամբ: Ցերեկները In Sane-ը լուրջ սնվելու տեղ է (մենյուում կա, օրինակ, լանչ-բոքսի հնարավորություն), իսկ երեկոյան՝ զվարճանալու ու տժժալու: Քանի որ գարեջուր ամենուր կարելի է խմել, այստեղ շեշտը դնում են կոկտեյլների վրա, որոնց տեսականին բազմազան է, գինը՝ մատչելի: Ժամանակ առ ժամանակ լինելու են կենդանի համերգներ (հիմնականում՝ ռոք, բայց ոչ միայն), հանդիպումներ և թեմատիկ քննարկումներ տարբեր ոլորտների մասնագետների հետ:

Առողջ ապրելակերպ

***

Մեկ էլ ասում են՝ էս Բաղրամյանի ղալմաղալը Սերժն ա սարքել, որ յանի Պուծինին ասի՝ տես, ժողովուրդս դեմ ա, որ բարձրացնեմ, չեմ կարա բարձրացնեմ: Որտև դե ինքը հո չի՞ կարա գնա տենց բան ասի, իրան պետք ա, որ ժողովուրդը մեջքին լինի: Դա շախմատիստ ա, չէ՞, սենց խորամանկ բաներ կարա անի:

***

Մի օր հարստանամ՝ կգնամ Սևան հանգստանալու: Մինչև էդ օրը գա՝ մենակ Վրաստան:

Յոգայի օրը

Հունիսի 21-ին Հայաստանի յոգայի ֆեդերացիան, Լույս Յոգա ստուդիան և Հայաստանում Հնդկաստանի դեսպանատան և այլ յոգայի կենտրոններ Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի հարակից այգում տոնեցին Յոգայի միջազգային օրը: Այս տոնը նոր է՝ Հնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդին հնչեցրել էր այդ գաղափարը ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում 2014 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, մի քանի ամիս անց ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան հունիսի 21-ը հռչակեց որպես Յոգայի միջազգային օր: Ընտրվել է հունիսի 21-ը, քանի որ դա ամառային արևադարձի օրն է՝ տարվա ամենաերկար օրը:

4 5

Հուլիս-օգոստոս 2015

Ինչ անել Դիտել «Առաքելությունն անհնարին է 5» մարտաֆիլմը Հուլիսի 30-ից, կինոթատրոններում

Չծերացող Թոմ Կրուզը շարունակում է մրցել Ջեյմս Բոնդի հետ՝ ամենազորեղ կինոգործակալի կոչման համար: Այս անգամ վարձու մարդասպանների մի խորհրդավոր կազմակերպություն պատրաստվում է ոչնչացնել Կրուզի մարմնավորած Իթըն Հանթին և իր գործակալությանը: Հանթին մնում է հավաքել թիմ և պատասխան հարվածը հասցնել: Նախորդ «Առաքելությունը» լույս էր տեսել 2011 թվականին: Մինչ օրս շարքի չորս ֆիլմերը աշխարհում հավաքել են շուրջ երկու միլիարդ դոլարի հասույթ:

Գնալ Արտյոմ Մանուկյանի ալբոմի շնորհանդեսին Հուլիսի 24, Kami Club

2000-ականների լավագույն հայ երաժիշտներից մեկը՝ թավջութակահար Արտյոմ Մանուկյանը նախքան ԱՄՆ տեղափոխվելը հասցրել էր համագործակցել տասնյակ հայ կատարողների և խմբերի հետ՝ «Կատուներից» ու Armenian Navy Bandից (որի հետ պտտվել է բազմաթիվ փառատոներով և ելույթ ունեցել Զո Զավինուլի մակարդակի հսկաների հետ) մինչև Միշոն և Dorians-ը: Ամերիկայում Արտյոմի մասնագիտական գործունեությունը միայն ավելի զարգացավ: Եվ հիմա 32-ամյա երաժիշտը վերադառնում է Երևան՝ ներկայացնելու իր առաջին սոլո ալբոմը:

Դասական համերգի գնալ Սեպտեմբերի 3, Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոն

«Երևանյան Հեռանկարներ» 16-րդ միջազգային երաժշտական փառատոնի շրջանակներում Երևանում ելույթ կունենա Իսրայելի ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը՝ լեգենդար դիրիժոր Զուբին Մեթայի ղեկավարությամբ։ Այս նվագախումբը լավագույններից է աշխարհում, այն գրավում է աշխարհի առաջատար բեմերը և հյուրընկալվում ամենահեղինակավոր երաժշտական փառատոների կողմից:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Իրադարձություն Իրավունքների պաշտպանների մրցանակաբաշխություն

Համընդհանուր իրավունքների մրցանակաբաշխությունը շնորհվում է որպես գնահատական այն անհատներին և կազմակերպություններին, ովքեր ամեն օր ձգտում են իրավահավասարության խթանման և բարեփոխումների՝ հաճախ կորցնելով իրենց սեփական շահերը և նույնիսկ վտանգելով իրենց կյանքը: Մրցանակաբաշխությունը կազմակերպվում է 2012 թվականից և շնորհվում է Հայաստանում գործող միջազգային կառույցների կողմից: 2015-ին Համընդհանուր իրավունքների մրցանակաբաշխությունը ներառեց վեց անվանակարգ: «Ազատության պաշտպան» մրցանակը հանձնվեց «Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոն» ՀԿ նախագահ Շուշան Դոյդոյանին: Այն հանձնեց ԵԱՀԿ երևանյան գրասենյակի ղեկավար դեսպան Անդրեյ Սորոկինը: Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության գործերի հավատարմատար Դիրկ Լերնցը հանձնեց «Խիզախ կին» մրցանակը «Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության» կազմակերպությունների կոալիցիային, մասնավորապես՝ Հասմիկ Խաչատրյանին, ով կոալիցիայի օգնությամբ կարողացել է վերականգնել իր ոտնահարված իրավունքները: Հայաստանում Միացյալ Թագավորության դեսպան Ն.Գ. Քեթի Լիչը «Մեդիա գերազանցություն» մրցանակը հանձնեց «Հետք» էլեկտրոնային պորտալի լրագրող Զարուհի Մեջլումյանին՝ իր բացառիկ արհեստավարժության և ցմահ դատապարտյալների մասին գրելու ու նրանց իրավունքները պաշտպանելու համար: Թրաֆիքինգի դեմ պայքարի աշխատանքային խումբը ստացավ «Կառավարության բարեփոխումների առաջատար» մրցանակը, որը հանձնվեց Վահրամ Բադոյանին Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Ռիչարդ Միլսի կողմից: Եվրոպայի խորհրդի երևանյան գրասենյակի ղեկավար Նատալյա Վուտովան հանձնեց Տեղական ինքնակառավարման բարեփոխումների առաջատար մրցանակը Ախուրյան համայնքի ղեկավար Արծրունի Իգիթյանին: Իսկ ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող Բրեդլի Բուզետտոն «Ներառման խթանում» մրցանակը շնորհվեց «Ունիսոն» հասարակական կազմակերպության նախագահ Արմեն Ալավերդյանին՝Հայաստանում հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար պայմանների բարելավման համար:

Նոր գիրք Հարփըր Լի «Ծաղրասարյակ սպանելը...», «Զանգակ»

20-րդ դարի կարևորագույն ամերիկյան վեպերից մեկը, որն ունի նաև շատ հայտնի էկրանավորում Գրեգորի Փեքի գլխավոր դերակատարությամբ և որի շարունակությունը պետք է լույս տեսնի առաջին գրքից 55 տարի անց՝ այս ամռանը: «Ծաղրասարյակի» գործողությունները ծավալվում են ամերիկյան մի փոքր քաղաքում

Վահրամ Մարտիրոսյան «Սերը Մոսկվայում» (XXI. մատենաշար), «Անտարես», 2015 Անկախության տարիներին Վահրամ Մարտիրոսյանի գրքերը միշտ էլ յուրահատուկ ընդունելության են արժանացել հանրության կողմից: Դրա պատճառներից մեկը երևի թե այն է, որ հեղինակը ոչ միայն առաջին հայացքից անսովոր թեմաների էր անդրադառնում, այլև մի փոքր անսովոր էր ներկայացնում իր գրքերը՝ դիմում էր գովազդի, հայտարարություններ էր տպագրում թերթերում և այլն: Այսօր այդ ամենը անում է հրատարակիչը, բայց Մարտիրոսյանն իբրև գրող շա-

Լյուբկո Դերեշ «Խաղաղարարը» («Օտար գիր» մատենաշար), «Անտարես», 2015

Ուկրաինացի երիտասարդ գրող Լյուբկո Դերեշի այս գրքում զետեղված երեք վիպակները իրենց գաղափարական նպատակակետով՝ հասնում են մի տեղ, որից անդին դիմագծերով անվերջությանը նմանվող դատարկությունն է: Այն, ինչ արարչագործվել է, ապագա չունի:

6 7

Հուլիս-օգոստոս 2015

համեստ մի ընտանիքի պատմության շուրջ: Իննամյա հերոսուհու աչքերով հետևելով վեպի իրադարձություններին՝ սկսում ես խորհրդածել այնպիսի լուրջ հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են հանդուրժողականությունը, արդարադատությունը, բարությունը, խիղճն ու պարտքի զգացումը: Անգլերենից թարգմանել է Արամ Արսենյանը:

րունակում է պահպանել իր այսպես ասած՝ «ֆիշկան»: Նրա նոր վեպի վերնագրի երանգը հուշում է, որ սերը ամենաանհավանական արկածն է, որ կարող է պատահել Մոսկվայում, բայց այն իսկապես սիրո պատմություն է: Վեպի հերոսները սիրահարվում են և երջանիկ են միասին, ասես անկշռելիության թաղանթում, մինչև այն ճեղքում ու ներս է թափանցում իրականությունը՝ երեկ աշխարհակալ-միաձույլ, այսօր ազգային հակասություններից, սոցիալական անարդարու թյունից ու բռնություններից ծվատվող մեգապոլիսը:

Եվ եթե փորձում ես մտնել դրա մեջ՝ պատմությունը ավարտվում է: Այնուհանդերձ, վերադարձի հնարավորությունից պետք է օգտվել: Այս գիրքը գալիս է մեզ պատմելու այդ վերադարձի առասպելը: Ուկրաիներենից թարգմանել է Անուշավան Մեսրոպյանը, իսկ առաջաբանը գրել է Արամ Պաչյանը:

Ճամփորդություն

AirFrance-ը՝ երեխաների համար

Ամեն տարի շուրջ 1,3 միլիոն երեխա ճանապարհորդում է Air France ավիաընկերության չվերթներով: Եվ զարմանալի չէ, որ այստեղ մանկահասակ հաճախորդներին հատուկ ուշադրություն են դարձնում: 2015 թվականի հուլիսի 1-ից AirFrance-ի երկար չվերթների ընթացքում 3-ից 8 տարեկան երեխաներին առաջարկում է ուրախ զվարճանքներ: Ի թիվս մի շարք խաղերի, աչքի է ընկնում հատկապես գեղեցիկ բացիկը, որը կարելի է ներկել: Բայց տարօրինակ կլիներ XXI դարում չօգտագործել նորագույն տեխնոլոգիաների հնարավորությունները.

Kids մոբայլ հավելվածի շնորհիվ հնարավոր է պլանշետի կամ սմարթֆոնի օգնությամբ «կենդանացնել» ներկված ինքնաթիռը՝ վերածելով այն եռաչափ պատկերի: Բացի այդ, նկարը հնարավոր է պատճենել և նորից ներկել արդեն տանը: Ընկերությունում խոստանում են վեց ամիսը մեկ թարմացնել պատկերը, որպեսզի հաճախ ճամփորդող փոքրիկ ուղևորները չձանձրանան: Սեպտեմբերից էլ ընկերության ինքնաթիռներում հասանելի կլինեն երեքական խաղ 5-8 և 9-12 տարեկանների համար, իսկ նորածինների մայրիկներին կտրվեն փոքր օճառ, Nivea ընկերության քսուքներ, մանկական կրծքապանակ և այլ անհրաժեշտ պարագաներ: Այսքանով հատուկ վերաբերմունքը երեխաների նկատմամբ չի ավարտվում. Փարիզի Շառլ Դը Գոլ օդանավակայանի բիզնես-լաունջների տարածքում գործում են հատուկ մանկական տարածքներ, որտեղ կարելի է սեղանի խաղեր կամ Sony PlayStation Vita խաղալ, ներկել ու նկարել կամ մանկական ամսագրեր ընթերցել: Մի քանի խաղահրապարակներ հասանելի են նաև օդանավակայանի տարածքում՝ լաունջներից դուրս:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

Bottega Del Vino Aperitivo գինիների բարի անձնակազմը ներկայացնում է բարձրորակ գինի վայելելու նոր վայր Երևանում` Bottega Del Vino: Թումանյան փողոցում գտնվող այս վայրի գլխավոր առանձնահատկությունը պիցցաների հատուկ մենյուն է: Bottega Del Vino-ն առաջարկում է համադրել և վայելել պիցցաները հայկական գինիների հետ:

Bottega Del Vino Հասցե՝ Թումանյան 34 Հեռ.՝ 010 56 21 44 Կայք՝ www.aperitivo.am

10 11

Հուլիս-օգոստոս 2015

Pizza /Պիցա

Pizza Margarita /Պիցցա Մարգարիտա ............................. 1800 Pizza Veggie / Պիցցա բանջարեղենով............................. 2600 Pizza Con Prosciutto / Պիցցա պրոշյուտոյով .................. 3500

Pizza Quattro Formaggi / Պիցցան 4 տեսակի պանրով.... 3500 Pizza Pepperoni / Պիցցա Պեպերոնի ............................... 2800 Pizza Con Pecorino truffle / Պիցա Տրյուֆելի պանրո .... 3000

Wine by glass/ Բաժակով գինի

Merlot 700 AMD

Takar Kangun 1200 AMD

Carmenere 1200 AMD

Semi sweet 1000 AMD

Nero d’avola 1000 AMD

Muscat 1200 AMD

Syrah 1600 AMD

Pino Grigio 900 AMD

Takar Areni 1600 AMD

Tavel Rose 1800 AMD

Էլ. փոստ՝ info@aperitivo.am Աշխատանքային ժամեր՝ 11:00-ից 02:00

Բիայնա Մահարի

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

«Վիվառո» Երևանյան փողոցներում զբոսնելիս դժվար կլինի չնկատել իրենց յուրահատուկ դիզայնով առանձնացող «Վիվառո» բուքմեյքերական ընկերության գրասենյակները: Այստեղ հնարավոր է ոչ միայն կատարել խաղադրույքներ մարզական իրադարձությունների վրա, այլև վայելել առցանց խաղային արտադրանքի լայն ընտրանին կամ ուղղակի անցկացնել հաճելի ժամանակ ընկերների հետ: 15 տարվա աշխատանքը հայկական շուկայում «Վիվառոյին» դարձրել է շատ նրբանկատ և ճկուն՝ հաճախորդների նախընտրությունների և պահանջների նկատմամբ: Բուքմեյքերական կետերի լայն ցանցը ձեզ չի ստիպի երկար փնտրել «Վիվառոյին», 130 գրասենյակները տարածված են ողջ Հայաստանի տարածքով, այդ թվում նաև՝ գլխավոր զբոսաշրջային կենտրոններից մեկում՝ Ծաղկաձորում: Բացի այդ, «Վիվառոն» ամեն պահի հասանելի է իր վեբկայքի և հեռախոսային տարբերակի միջոցով:

12 13

Հուլիս-օգոստոս 2015

Ծաղկաձորի կետ «Վիվառոյի» Ծաղկաձորի գրասենյակը բուքմեյքերական կետի և վիրտուալ կազինոյի հետաքրքիր համադրություն է: Սրահների հաճելի ձևավորումը ձեզ թույլ կտա չկտրվել այն հանգստության մթնոլորտից, որը հատուկ է ողջ Ծաղկաձորին: Այստեղ ներկայացված է «Վիվառոյի» խաղային արտադրանքի ողջ տեսականին՝ սկսած խաղադրույքներից մինչև բազմազան խաղեր: Ծաղկաձորում հաճախ կազմակերպվում են նաև մեծամասշտաբ կենդանի մրցաշարեր և փառատոներ, խաղարկվում զանազան մրցանակներ:

«Վիվառոն» ավելի քան 13 տարի շուկայի առաջատարն է

Ընկերությունն ունի 20-ից ավելի վճարային համակարգ ձեզ սպասարկելու համար

«Վիվառոն» ունի խաղացողներ ավելի քան 30 երկրներից

2015 թվականին «Վիվառոն» ճանաչվել է «Տարվա լավագույն օնլայն բուքմեյքեր»

Բուքմեյքերական կետեր Հայաստանի տարբեր քաղաքներում գործում են «Վիվառոյի» ավելի քան 130 բուքմեյքերական կետեր: «Վիվառոն» իր հաճախորդներին առաջարկում է կատարել խաղադրույքներ ամսական ավելի քան 20000 իրադարձությունների վրա՝ ապահովելով նաև խաղերի կենդանի և անիմացիոն հեռարձակումներ, խաղերի վերաբերյալ բազմազան վիճակագրական տվ յալներ: Բուքմեյքերական կետերում առկա են առանձնացված համակարգիչներ՝ հաճախորդների համար, մեծ էկրաններ՝ խաղերի դիտման, ինչպես նաև խաղադրույքների մասին տեղեկատվության տրամադրման համար: Հաճախորդները կարող են նաև տեղում խաղալ «Վիվառոյի» կայքում ներկայացված բոլոր առցանց խաղերը, այդ թվում՝ պոկեր, բլոտ, նարդի, սլոթ խաղեր և այլն: Սրահների հարմարավետ ձևավորումը, յուրահատուկ դիզայնը և բարեհամբույր անձնակազմը ստեղծում են մի մթնոլորտ, որտեղ հնարավոր է խաղալ հենց հաճույքի համար, ինչպես պնդում է «Վիվառոյի» կարգախոսը:

Գովազդային

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Նվիրիր կյանք, լսիր ռոք Անցնող ամառվա երևանյան ամենանշանակալից իրադարձություններից մեկը, անշուշտ, «Հանձնիր արյուն, նվիրիր կյանք» ակցիան էր, որը ավարտվեց ռուսական «Բի-2» խմբի համերգով Մարզահամերգային համալիրում: Խմբի երկրպագուները կարող էին համերգի տոմս ստանալ արյուն հանձնելով իբրև դոնոր:

Հունիսի 27-­ին՝ համերգից մի քանի ժամ առաջ, «Յուքոմ» ընկերության Ամիրյանի մասնաճյուղում տեղի ունեցավ մամուլի ասուլիս «Հանձնիր արյուն, նվիրիր կյանք» ակցիայի շրջանակներում: Ասուլիսին մասնակցում էին «Յուքոմ» ընկերության տնօրեն Հայկ Եսայանը, «Ռադիո «Վանի» տնօրեն Շուշանիկ Արևշատյանը և հաղորդավար Եգոր Գլումովը, Արյունաբանական կենտրոնի տնօրեն Սմբատ Դաղբաշ յանը և «Բի-2» ռուսական ռոք խմբի ղեկավարը: Ասուլիսի մասնակիցները ամփոփեցին ակցիայի արդյունքները և նշեցին, որ սա նախադեպը չունեցող նախաձեռնություն էր, որի շրջանակներում հավաքված արյունը փոխանցվել է շուրջ 80 երեխայի: «Յուքոմ» ընկերության տնօրեն Հայկ Եսայանը հույս հայտնեց, որ այս ակցիան հիմք կդնի արյունատվության մշակույթի զարգացմանը մեր երկրում և կամավոր դոնորներն էլ ավելի կշատանան.

«Հպարտությամբ կարող եմ փաստել, որ «Յուքոմի» և «Ռադիո «Վանի» «Հանձնիր արյուն, նվիրիր կյանք» համատեղ ակցիայի շրջանակներում բազմաթիվ «Յուքոմ» աշխատակիցներ մի քանի օր շարունակ այցելեցին Արյունաբանական կենտրոն և արյուն հանձնեցին հանուն մեր երեխաների, մեր ապագայի: Շատերին, ցավոք, չհաջողվեց, քանի որ արյունատվության չափանիշները շատ խիստ էին, սակայն մեծ ցանկությունը, մեծ ոգևորվածությունն ու ձգտումը շատ ողջունելի են: Ակնհայտ է, որ նման միջոցառումներն ունեն ստրատեգիական նշանակություն մեր երկրի համար և բխում են մեր երկրի անվտանգության պայմաններից: Լրացնելով արյան սակավությունը մեր երկրում՝ մենք կունենանք ավելի պաշտպանված հայրենիք և առողջ սերունդ: Հայտնի է, որ արյունը չունի համարժեք փոխարինող, արյուն գեներացնելու միակ աղբյուրը մարդն է՝

դոնորը: Հուսով ենք, որ այս ակցիայի շրջանակներում հավաքված արյունը կփրկի ոչ մեկ մարդու կյանք, — իր խոսքում ասաց Հայկ Եսայանը, և ավելացրեց, — ես շատ կարևորում եմ այսպիսի միջոցառումների իրականացումը, քանի որ նման ակցիաները բարձրացնում են մարդկանց ինքնագիտակցման մակարդակը, մոտիվացիան և պատասխանատվության զգացումը,համախմբում են մարդկանց մեկ գաղափարի շուրջ, որը շատ կարևոր է: Այսօր մենք հյուրընկալում ենք ռուսական «Բի-2» ռոք խմբին, ովքեր Հայաստանում ունեն երկրպագուների մեծ բանակ և այսօր համերգ են տալու «Հանձնիր արյուն, նվիրիր կյանք» ակցիայի շրջանակներում»: Իսկ նույն օրվա երեկոյան Մարզահամերգային համալրի համերգասրահը թնդում էր «Բի-2»-ի հին ու նոր երգերի ներքո: «Տժժացողների» զգալի մասը տոմսի դիմաց արյուն էր հանձնել: Եվ կյանք նվիրել:

Radio Van/գովազդային

14 15

Հուլիս-օգոստոս 2015

Հինգ հեռուստաալիք Ճամփորդելը միշտ չէ, որ ստացվում է, փոխարենը աշխարհի տարբեր ծայրերի հետ կարելի է ծանոթանալ հեռուստացույցի օգնությամբ: Ներկայացնում ենք «Յուքոմի» U!TV ծառայության ցանկի մեջ մտնող այն հեռուստաալիքները, որոնք ամենից լավ կօգնեն ձեզ այդ գործում:

Discovery channel Հայտնի վավերագրական հեռուստաալիք, որի մասին դիտողների մեծ մասն ասում է. «Սա այն ալիքն է որը, իսկապես, ես սիրում եմ դիտել»: Նրա ստեղծողների նշանավոր վարպետությունը գնահատված է ող ջ աշխարհում: Discovery-ն յուրաքանչ յուրին կնվիրի հնարավորություն՝ զմայլվել հնագույն քաղաքների գանձերով, նորովի նայել հայտնի երկրներին, առանց տնից դուրս գալու մասնակցել Երկիր մոլորակի էկզոտիկ անկյունների վտանգավոր արշավներին:

National Geographic Հեռուստաալիքի թեման կենդանական և բուսական աշխարհն է, պատմությունը, մարդկանց կյանքը տարբեր երկրներում, Երկիր մոլորակի մասին գիտությունները: Հեռուստաալիքի ծրագրերը կհետաքրքրեն տարբեր տարիքի հեռուստադիտողների: Այս ալիքի վավերագրական ֆիլմերը արժանացել են ավելի քան ութ հարյուր տարբեր միջազգային փառատոների և մրցույթների պարգևների ու մրցանակների:

Viasat Explorer Այս ալիքը նրանց համար է, ովքեր հետաքրքրվում են արկածներով, ճանապարհորդություններով, կենդանական աշխարհի բազմազանությամբ, արագաշարժ մեքենաներով, սպորտի էքստրեմալ տեսակներով և հայտնի հանցագործություններով:

Discovery World Ալիքի հետազոտական ծրագրերը լուծման սեփական տարբերակներն են առաջարկում մարդկության պատմության մեջ անձի դերի հարցերի շուրջ, օգնում են տեսնել պետության զարգացման և քաղաքակրթության ուղիները տարբեր տեսանկյունից՝ իրենց առջև նպատակ դնելով հաստատել հնագույն ավանդույթների իրական լինելու մասին ենթադրությունները կամ բացահայտել սուտն ու երևակայության հորինվածքը: «Discovery World» ալիքի յուրաքանչ յուր դիտող կբացահայտի վիթխարի համակործանումների և անբացատրելի անհետացումների պատմությունը, հնագիտական ձեռքբերումների գաղտնիքները, որոնք հազարամյակներ շարունակ անհասանելի են եղել մարդկության համար:

Телепутешествия Ալիքը դիտողին սպասում են զանազան արշավներ դեպի մոլորակի էկզոտիկ վայրեր, ճամփորդություններ դեպի մեգապոլիսներ և համաշխարհային մշակույթի կենտրոններ, աշխարհի ժամանակակից և հինավուրց հրաշալիքների բացահայտում և ուսումնասիրություններ: Ալիքի եթերում են ճամփորդությունների և վայրի բնության մասին միջազգային հաղորդումներ, այդ թվում՝ մի շարք բացառիկ նախագծեր: Եթերի հիմնական մասը զբաղեցնում են «Первый ТВЧ» հեռուստաընկերության սեփական արտադրության հեռուստահաղորդումներ: Ալիքը հասանելի է ինչպես SD որակով, այնպես էլ HD՝ բարձր որակով:

Գովազդային

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Կարծիք

Հանգստի լրջությունը Վերջին տարիներին հայաստանցիները դժվար թե նկատած չլինեն օտար լեզուների հաճախականության ավելացումը մեր քաղաքներում ու փողոցներում: Փաստ է, որ տուրիզմը զարգանում է, և ոչ պակաս հաճելի է փաստել, որ մեր քաղաքացիներն էլ են սկսել ավելի հեռուներ մեկնել: Զրուցեցինք Actitour տուրիստական ընկերության տնօրեն Արթուր Գասպարյանի հետ, որպեսզի պարզենք, թե ինչն է ստիպում արտասահմանցիներին գալ մեզ մոտ, ինչու են մեր հայրենակիցները համառորեն շարունակում գնալ Անթալիա և ընդհանրապես ինչ է փոխվել հայկական տուրիզմում վերջին տարիներին:

Պարոն Գասպարյան, ինչպե՞ս կգնահատեք հայաստանյան տուրիզմի ոլորտի ներկայիս վիճակը: — Թե՛ ներգնա, թե՛ արտագնա տուրիզմի ոլորտում շատ մեծ զարգացումներ են եղել վերջին տասը տարվա մեջ: Հետաքրքրությունը Հայաստանի հանդեպ ավելացել է, զարգացել են ներքին ենթակառուցվածքները՝ ճանապարհները, հյուրանոցները: Ավելի են մասնագիտացվել սպասարկող կազմակերպությունները: Սակայն բացասական միտումներ էլ են ի հայտ եկել: Քանի որ այս ոլորտը չի պահանջում մեծ ներդրումներ, վերջերս շարունաբար բացվում-փակվում են նոր տուրիստական գործակալություններ, որոնցից շատերը գաղափար չունեն, թե ինչ է իրենից ներկայաց-

16 17

Հուլիս-օգոստոս 2015

նում տուրիզմը: Ասենք, իրենց մատուցած ծառայությունների պատճառով շատ տուրիստներ հեռանում են երկրից բացասական տպավորություններով: Այդպիսի կազմակերպությունները անհասկանալի ցածր գներով փորձում են շահել շատ հաճախորդներ, սակայն երբ գործը հասնում է իրենց խոստացած բարձրորակ սպասարկմանը, նրանք, այսպես ասած՝ «տակից դուրս չեն գալիս»: Իսկ հաճախորդը եզրակացություն է անում, որ խնդիրը հենց Հայաստանի մեջ է: Դա ես համարում եմ հայկական խառնվածքի գիծ՝ եթե հարևանիս մոտ ստացվում է, ուրեմն ես էլ պետք է անեմ: Նման մի բան կատարվում էր 90-ականներին, երբ քաղաքը կարծես հեղեղված լիներ դեղատներով:

Իսկ ի՞նչ է պետք անել, որ այդպես չլինի: — Կոնկրետ այս խնդիրը կարելի է լուծել մի քանի եղանակով, օրինակ՝ լիցենզավորելով տուրիստական կազմակերպությանը: Այդ լիցենզիան պետք է ներառի համապատասխանեցում մի քանի կարևոր պահանջների, ընդհուպ մինչև սահմանված կապիտալի առկայությանը, որը երաշխիք կլինի տուրիստին բարձրակարգ սպասարկելու, թեկուզ և ի վնաս քո կազմակերպությանը, որպեսզի երկրի «անունը չընկնի»: Մյուս կողմից՝ այսօր Հայաստանում զարգանում է լուրջ մրցակցություն, հայտնվում են բարձրորակ սպասարկում տրամադրող կազմակերպություններ, որոնք թելադրում են գրագետ մոտեցում: Ասենք, եթե դու վատ կազմակերպություն ես, և նույնիսկ մի քանի սխալ ես թույլ տալիս,

Ներգնա զբոսաշրջային այցելություններ 2014թ. հունվար-սեպտեմբերին հանրապետություն են ժամանել 1 941 151 զբոսաշրջիկներ (13.6%-ով ավելի, քան 2013 թվականի նույն ժամանակաշրջանում): 2014թ. հունվար-սեպտեմբերին զբոսաշրջության նպատակով հանրապետությունից մեկնել է 1 886 251 մարդ (12.5%-ով ավելի, քան 2013-ի համապատասխան ժամանակաշրջանում)

Եթե մի կողմ դնենք մեր բնությունը, տեսարժան վայրերն ու ԳառնիԳեղարդը, շատերը գալիս են հայաստան նախ եվ առաջ շփման համար ապա չես ունենա քո հաճախորդների բազան, ոչ էլ կկարողանաս ինչ-որ գումար վաստակել: Ամեն մի սխալը մի քայլ կմոտեցնի կազմակերպության ինքնասպանությանը: Իսկ ովքե՞ր են գալիս Հայաստան և ինչ են այստեղ փնտրում: — Նախկինում Հայաստանի հիմնական այցելուն սփյուռքի ժողովուրդն էր: Ժամանակի ընթացքում թե՛ իրենց թիվը պակասեց՝ քանի որ շատերը արդեն հասցրեցին այցելել իրենց պատմական հայրենիք, թե՛ ավելացավ այն արտասահմանցիների թիվը, ովքեր գալիս էին այստեղ առաջին անգամ: Այդպիսի զբոսաշրջիկները շատ կարևոր են մեզ համար, քանի որ հենց իրենք են հետագայում մեր երկրի մասին պատմելու: Հիմնականում մեզ մոտ են գալիս մարդիկ, ովքեր գրեթե ամենուր եղել են և փնտրում են էկզոտիկ մի վայր, որտեղ կգտնեն ինչ-որ նորություն: Այստեղ ամեն մարդու համար կա ինչ-որ մի կետ, որի շուրջ պտտվում է հենց իր «Հայաստանը»: Եթե մի կողմ դնենք մեր բնությունը, տեսարժան վայրերն ու Գառնի-Գեղարդը, շատերը գալիս են այստեղ շփման համար: Ես հարյուրավոր անգամ եմ լսել մեր հյուրերից, որ այսպիսի հյուրընկալություն ու ուշադրություն իրենց նկատմամբ նրանք գրեթե չեն զգացել ոչ մի տեղ: Թող պարծանք չլինի, բայց մեր կազմակերպությունում այդ շփումը և վերաբերմունքը ամենակարևոր տարրերից է: Միգուցե հենց դրա մեջ է գաղտնիքը՝ մենք ունենք շատ հաճախորդներ, որ միայն մեզ հետ են ուզում համագործակցել: Հասկանում եք, այդ մարդիկ եղել են աշխարհի այնպիսի վայրերում, որ դժվար թե կարող ենք զարմացնել մեր բնությամբ կամ պատմական հուշարձաններով: Դրանք դառնում են ուղղակի պիկանտ լրացում այն էմոցիաներին, որոնք նրանք ստանում են մեր վերաբերմունքից, ընկերական միջավայրից:

Իսկ հայե՞րը ուր են սիրում զբոսաշրջել: — Մենք էլ ենք սկսել լայնացնել մեր աշխարհագրությունը: Սակայն կա մի ուղղություն, որը մեզ շատ է տխրեցնում՝ Թուրքիան: Ինչու են այդքան հայեր գնում հանգստանալու հենց Անթալիա: Երբ այդ հարցը բարձրացնում էինք, մեր զրուցակիցները պատասխանում էին, որ խնդիրը այլընտրանքի մեջ է՝ թե գնային, թե սպասարկման որակի տեսանկյունից: Մենք մեր ուսումնասիրությունը կատարեցինք, որի արդյունքում հասկացանք, որ իրոք շատ դժվար է գտնել ուրիշ մի երկիր, որը կառաջարկի նմանատիպ հանգիստ: Օրինակ, Անթալիա ընտանիքներով հանգստի մեկնող մարդիկ նախընտրում են all-inclusive ձևաչափը, տեղում սննդի վրա հավելյալ գումար չծախսելու համար: Ի վերջո, հենց մենք որոշեցինք առաջարկել բոլոր ցանկացողներին նույնատիպ հանգիստ, որն արդեն հասանելի էր Հունաստանում, մասնավորապես՝ Կրետե կղզում: Արդեն երկու տարի է, ինչ աշխատում ենք այդ ուղղությամբ, և կարող եմ փաստել, որ Կրետեն բավական լուրջ հայտ է ներկայացրել որպես Թուրքիայի հակակշիռ: Ու ընդհանուր առմամբ մենք շատ մոտ ենք հույներին՝ թե բնավորությամբ, խառնվածքով, թե մշակույթով: Հույները քրիստոնյա են, ինչը նույնպես շատ կարևոր գործոն է: Բացի այդ, եթե նույնիսկ մի կողմ դնենք մշակութային, հոգևոր տարբերությունները, ապա ոչ մի կերպ չենք կարող անտեսել այն փաստը, որ Հայաստանն ու Թուրքիան չունեն դիվանագիտական հարաբերություններ: Եվ եթե Թուրքիայում հանկարծ որևէ լուրջ խնդրի դեմ ես կանգնում, ասենք, կորցնում ես անձնագիրդ, ոչ ոք չի կարող երաշխավորել այդ խնդիր նորմալ լուծումը: Հունաստանում այդպիսի խնդիր պարզապես չի ծագի: Մի խոսքով, հանգստին պետք է լուրջ մոտենալ, որպեսզի այն իսկապես հանգիստ անցնի:

2014 թվականին Հայաստան ժամանած զբոսաշրջիկները 28,2 տոկոսը ԱՊՀ երկրներից են եղել, 33,9 տոկոսը՝ Եվրամիության երկրներից, 37,9 տոկոսը՝ այլ երկներից: 2014 թվականին Հայաստան այցելած զբոսաշրջիկների թվով առաջատար հինգ երկները.

1. Ռուսաստանը՝ 23 տոկոս 2. ԱՄՆ՝ 12,7 տոկոս 3. Ֆրանսիա՝ 8,1 տոկոս 4. Իրան՝ 7,1 տոկոս 5. Գերմանիա՝ 5,8 տոկոս 2015թ. հունվար-մարտին Հայաստան է ժամանել 232 583 զբոսաշրջիկ: 2015թ. հունվար-մարտին զբոսաշրջության նպատակով հանրապետությունից մեկնել է 214 757 մարդ: Ներքին զբոսաշրջային այցելություններ Ըստ ստացված հաշվետվությունների տվյալների՝ 2014 թվականի հունվարդեկտեմբերին հանրապետության տարածքում տեղաբաշխված զբոսաշրջիկների կոլեկտիվ և անհատական տեղավորման միջոցներում (կացարաններում) տեղավորվել է 859 703 զբոսաշրջիկ (ՀՀ ռեզիդենտներ)՝ 2013 թվականի նույն ժամանակաշրջանի համեմատ 28.4%-ով ավելի շատ: ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով

Արմեն Մուրադյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Մասնագիտություն

Զբոսանք վարողները Ինչու են իսպանացիները տնտեսում հուշանվերների հաշվին, իրանցիները փնտրում խոզի միս և գիշերային ակումբներ, ռուսները ճշտում ալկոհոլի արտահանման թույլատրելի վերին շեմը, իսկ ճապոնացիները Հայաստան գալիս ընդամենը մի քանի օրով. պատմում են օտարերկրացի զբոսաշրջիկների հետ աշխատող հայ զբոսավարները:

Զբոսավար Հունան Շուշանյանը՝ իրանցի զբոսաշրջիկների մասին Իրանցիները հիմնականում Հայաստան են գալիս գիշերային ակումբների և խնջույքի համար, նրանց այնքան էլ չի հետաքրքրում մեր պատմամշակութային ժառանգությունը: Մեծ մասի համար զվարճանքի հրապուրիչ վայր է նաև Սևանա լիճը: Հետաքրքիր մի փաստ. նրանք հաճելիորեն զարմանում են, որ մեր երկրում ամուսնանալու համար փեսացուները ստիպված չեն հարսնացուի հորը մեծ գումար վճարել, որը նրանց մոտ անվանում են «մեհրիե»: Այստեղից նրանք հիմնականում նախընտրում են տանել ոչ նյութական բաներ. զգացմունքներ, տեսանյութեր և նկարներ, որտեղ իրենք պատկերված են այնպիսի մի վայրում կամ այնպիսի մի բան անելիս, որը չեն կարողանա անել Իրանում և որոնցով կարելի է զարմացնել իրենց հարազատներին և ընկերներին: Որպես զբոսավար կարող եմ ասել, որ ամենաշատ հարցերը նրանք տալիս են Հայաստանի

18 19

Հուլիս-օգոստոս 2015

բնակչության թվի մասին, աշխատավարձի չափի և այլն: Նաև մի հարց կա, որը առանձնացնում է իրանցիներին ուրիշ զբոսաշրջիկներից. որտե՞ղ կարող են խոզի միս ուտել: Բոլորս գիտենք, որ Իրանում արգելված է խոզի միսը կրոնական պատճառներով, և այստեղ նրանք փորձում են այդ բացը լրացնել: Նաև շատ են այցելում գիշերային զվարճանքի վայրեր այդ նույն պատճառով: Այստեղ իրենք դժգոհում են են իրենց նկատմամբ քաղաքացիների ոչ այդքան հաճախ, սակայն նկատելի անբարյացկամ վերաբերմունքից և հիմնականում բարձր գներից: Ի դեպ, իրանցիները, ինչպես հայտնի է, մեր բազմադարյան հարևաններն են և դեռ վաղ հասակից նրանք որոշակի տեղեկություններ ունենում են մեր երկրի պատմության և մշակույթի մասին: Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկների մեջ գերակշռում են 25-40 տարեկան տղամարդիկ, փորձում են ընտանիքից առանձին զվարճանալ, երևի թե փորձելով «ցրվել» նոր պայմաններում:

Զբոսավար Զառա Օրբելյանը՝ իսպանացի զբոսաշրջիկների մասին Մեր այսօրվա պայմաններում, երբ միջազգային թռիչքները հանվում են Երևանի օդանավակայանից, ճանապարհային հարցը չի լուծվում, իսկ հյուրանոցների գները միայն բարձրանում են, տարօրինակ է խոսել Հայաստանում տուրիզմի մասին: Եկեք իրատես լինենք և փաստենք՝ եթե այսպես շարունակվի, արևմտյան երկրներից տուրիզմը դեպի Հայաստան կդառնա միայն վառ հիշողություն: Շատ վայրեր կան, որոնք գրավում են այցելուին, թե իսպանացի, թե որևէ այլ եվրոպական երկրի: Դրանցից են, անշուշտ, Մատենադարանը, Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը, Կասկադը, Կոնյակի գործարանը: Ինչ խոսք, մեր վանքերը շատ մեծ տպավորություն են թողնում ցանկացած զբոսաշրջիկի վրա թե հնությամբ, թե ճարտարապետությամբ և թե այն շրջապատող բնությամբ: Բայց լավ կլիներ, որ մեր գործակալությունները չմոռանային, որ ամեն դեպքում մարդիկ գալիս են արձակուրդն անցկացնելու և չի կարելի չարաշահել և վերածել այցելությունը զուտ կրոնականի, այն պետք է համաչափ կապակցել՝ ելնելով այցելուի նախասիրություններից: Կան բաներ, որոնք անսովոր են թվում իրենց համար: Դրանցից մի քանիսն են՝ վաճառվող ծաղիկների քանակը, քաղաքի և երկրի հանգստությունը և ապահովությունը, երեկոյան զբոսնող մարդկանց քանակը, ինչպես նաև սոցիալական մեծ տարբերությունը Երևանի և Հայաստանի մնացած տարածքների միջև: Նաև հաճախ հարցնում են, թե ինչու են մեծ մասամբ աղջիկները զբոսնում առանձին խմբով, տղաները՝ առանձին, թե ինչու են աղջիկները այդքան գեղեցիկ և խնամված, իսկ տղաները՝ ոչ: Ամենաշատը Հայաստա-

նում իրենց հուզում է այն հարցը, թե ինչպես է, որ մի երկրում, որտեղ նվազագույն աշխատավարձը մոտ 45 000 դրամ է, գները եվրոպականից քիչ են տարբերվում, և ինչպես են մարդիկ ապրում այդ աշխատավարձով: Կամ, ասենք, ինչու են գազատար խողովակները արտաքին և ոչ թե ստորգետնյա: Ինչո՞ւ Երևանի կենտրոնում կա շքեղ ավտոմեքենաների այնպիսի կուտակում, ինչպիսինը չկա նույնիսկ Մադրիդում: Շատ զբոսաշրջիկների, իսկ իսպանացիները բացառություն չեն, հիմնականում դուր չեն գալիս մեր Ճանապարհները: Կարող եմ ասել, որ իսպանացիները շատ քիչ բան են տանում այստեղից, քանի որ նրանք այնքան բաներ են գնել իրենց նախորդ ճամփորդություններում, որ արդեն հագեցել են գնումներից: Եթե գնում են, ապա կոնյակ, արծաթյա զարդեր, հայկական հրաբխային քարեր, խաչքարեր և այլն: Վերջին տարիներին աշխատում են քիչ գումար ծախսել, նախընտրում են խնայել հաջորդ ճամփորդության համար: Հայաստան այցելող իսպանացի, և ընդհանրապես եվրոպացի և հարավամերիկյան այցելուների միջին տարիքը 70 տարեկանից բարձր է, քանի որ, առաջինը՝ թոշակառուները սոցիալապես ամենաապահով խավն են, երկրորդը՝ ճամփորդել սկսում են հարևան երկրներից և այդ տարիքում արդեն այնքան երկրներ են այցելած լինում, որ այլընտրանք են փնտրում, երրորդը՝ Հայաստանը համեմատաբար նոր է բացվել աշխարհին: Կարող եմ նաև ավելացնել, որ Հայաստանը ցնցում է նրանց իր պատմությամբ, հարյուրամյա պատմություն ունեցող հուշարձաններով, մարդկանց հյուրասիրությամբ և բարյացակամությամբ: Նրանք իրոք շատ գոհ են գնում մեր երկրից:

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Մասնագիտություն

«Բարև Արմենիա» տուր ընկերության հիմնադիր Կարեն Անտաշյանը՝ ռուս զբոսաշրջիկների մասին Որքան էլ պարզամիտ կարող է հնչել՝ Հայաստանի հյուրերն ուզում են տեսնել այն, ինչ մենք ունենք: Իսկ, այն ինչից մենք ունենք լիուլի՝ հրաշալի լեռնային բնությունն է, հնամենի վանքերն ու նախաքրիստոնեական շրջանի կոթողները: Հայաստանի ամենանշանակալից հատկությունը փոքր տարածքի վրա եղանակային և բնապատկերային և դրան համապատասխան նաև մարդկանց ու խոհանոցի խտացված բազմազանությունն է: Երևանը զարմանալիորեն Հայաստանի հյուրերին ավելի է դուր գալիս, քան կարելի էր ակնկալել: Անշուշտ, եվրոպական ու ռուսական հսկա մեգապոլիսներից ու հին քաղաքներից հետո Երևանով հիանալը մենք չենք հասկանում, մինչդեռ հյուրերի աչքով մենք ունենք բավական ինքնատիպ ճարտարապետությամբ ու ջերմարևային աուրայով քաղաք: Այստեղ ռուսներն անշուշտ նախ ճշտում են ալկոհոլի արտահանման թույլատրելի վերին շեմը: Հնարավորինս շատ կոնյակ, գինի ու տնական մրգային օղիներ են տանում իրենց հետ: Մեծ քանակությամբ չրեր ու թեյերի համար չորացված խոտաբույսեր: Եվրոպացիներն ու ամերիկացիները սիրում են ավելի իրեղեն գնումներ՝ գորգեր, խեցեղեն, փոքրիկ խաչքարեր և այլն: Զուտ կենցաղային-կանխատեսելի հարցերից բացի, ինչպիսիք են, օրինակ՝ կարո՞ղ ենք արդյոք քարտով վճարել, թե ոչ, արդյոք անվտա՞նգ է Հայաստանում, թե ոչ, լինում են նաև շատ հարցեր, որոնք հենց ռուսներին են բնորոշ: Օրինակ՝ ի՞նչ տարբերություն Հայ առաքելական եկեղեցու և ուղղափառ կամ կաթոլիկ եկեղեցիների միջև: Ինչո՞ւ Արարատը Հայաստանի տարածքում չէ: Հայաստանը ավելի շատ Ասիա՞ է, թե՞ Եվրոպա: Ի՞նչ գործով են վաստակում հայերն իրենց ապրուստը: Ինչո՞ւ է ամենուր այսքան շատ աղբ: Ինչո՞ւ են ռեստորաններում կամ հանրային այլ վայրերում ծխում: Ժողովուրդն ավելի շատ ռուսամե՞տ է, թե՞ եվրոպամետ: Հայաստան հասնելու հիմնական ձևը ավիաթռիչքն է, որը էականորեն ավելի թանկ է, քան շատ ավելի հեռու, բայց շատ ավելի գայթակղիչ հանգստավայրերի թռիչքները: Տեսարժան վայրերի շրջակա միջավայրը ըստ արժանվույն բարեկարգված ու հարմարեցված չէ զբոսաշրջիկներին սպասարկելու համար: Հայաստանում չա-

20 21

Հուլիս-օգոստոս 2015

փազանց բարձր է կենցաղային աղբով աղտոտվածությունը, ողջ ճանապարհների երկայնքով աղբն ամենուր է: Ոլորապտույտ լեռնային ճանապարհները, որոնք այնքան էլ բարվոք վիճակում չեն: Ամեն դեպքում աշխարհում հայկական սփյուռքի շնորհիվ շատ արտասահմանցիներ գիտեն հայերի և Հայաստանի մասին, չնայած շատերը նույնիսկ չգիտեն էլ, որ կա նման երկիր, իսկ պետությունը հաճախ փող չի կարողանում ծախսել գլոբալ սփռվածությամբ հեռուստատեսությունում գովազդ անելու համար: Այս բացը մասամբ լրացվում է տուրիստական ցուցահանդեսներով, նաև համացանցի ծածկույթով ու Հայաստանի մասին օնլայն ինֆորմացիայի ավելացմամբ: Այլ է հարցի դրվածքը հետսովետական երկրներում: Պետք է ասել, որ տուրիզմը նախկին սովետական ճամբարի երկրների միջև և հատկապես Ռուսաստանից եկող տուրիստական հոսքը տարեցտարի մեծանում է ու Հայաստանն իբրև տուրիստական վայր ավելի ճանաչելի է դառնում: Գիտեք, թե ռուսներն ինչքան են սիրում կարծիք-ակնարկներ գրել ու կարդալ ինտերնետում: Սա մեծապես նպաստում է Հայաստանի հանրահռչակմանը, որովհետև կարծիքների մեծ մասը հիացական են: Ռուսաստանից տարիքային ընդգծված խումբ չեմ կարող առանձնացնել, գալիս են ինչպես երիտասարդներ ու երեխաներով ընտանիքներ, միջին տարիքի զբոսաշրջիկներ, այնպես էլ տարեցներ: Հավանաբար միջին տարիքի ավելի քիչ, որովհետև սա ակտիվ զվարճանք փնտրող ու վճարունակ տարիքային խումբն է, որը ավելի հաճախ նախընտրում է առավել ակտիվ հանգստավայրերը և միայն հազարից մեկը կարող է ընտրել մշակութային, խոհանոցային ու քայլարշավային տուրիզմով առանձնացող Հայաստանը: Եվրոպացիների դեպքում սա ավելի ակնհայտ է: Կամ գալիս են շատ տարեցներ, որոնց համար Հայաստան այցելությունը ունի բավական հոգևոր բնույթ՝ կապված Նոյի լեգենդի ու քրիստոնեական ավանդույթների հետ: Կամ գալիս են լեռնային արշավների ու վրանային կյանքի սիրահար երիտասարդները: Այն, ինչ ապահովում են մեր բնությունն ու մշակութային ժառանգությունը, բավարարում է այս երկուսին: Մյուս խոշոր՝ առավել վճարունակ ու մեծ թիրախային խմբին գրավելու համար արդեն լուրջ ենթակառուցվածքային հարցեր ունենք լուծելու:

Զբոսավար Լուսինե Խաչատրյանը՝ ճապոնացի զբոսաշրջիկների մասին Քանի որ Ճապոնիայից Հարավային Կովկաս ինքնաթիռով հասնելու համար անհրաժեշտ է ավելի քան 15 ժամ, տրամաբանական է, որ ճապոնացի զբոսաշրջիկները նախընտրում են մեկ երկիր այցելելու փոխարեն այցելել տարածաշրջանի բոլոր 3 երկրները: Իսկ հաշվի առնելով, որ նրանց արձակուրդը և մեկ ճանապարհորդության վրա ծախսվող օրերի քանակը միջինը կազմում է 9-11 օր, ապա հասկանալի է, որ Հայաստանին բաժին ընկնող օրերի քանակը առավելագույնը 4-ն է: Այնպես որ, այցելվող վայրերի քանակն էլ սահմանափակ է՝ Հաղպատ, Սանահնավանք, Էջմիածին, Զվարթնոց, Գեղարդ: Երթուղին անշուշտ ներառում է Սևանա լիճը՝ Սևանավանքով, Խոր Վիրապը և այլն: Կան շատ այլ պարագաներ, որոնք իրենց ազդեցությունն են ունենում բավական սահմանափակ երթուղու վրա, և դրանցից մեկն այն է, որ հեռավոր երկրներից օդային հաղորդակցության և դեպի Հայաստան չվերթներ իրականացնող ավիաընկերությունների թիվը սահմանափակ է և զիջում է հարևան երկրներին: Ճապոնիայից ժամանող զբոսաշրջիկների մեծամասնությունը օգտվում է Qatar Airlines կազմակերպության չվերթներից, որոնք ժամանում/մեկնում են հարևան երկրները, բայց, ցավոք, ոչ Հայաստան, ուստի Հայաստան այցելությունը իրագործվում է Վրաստանից՝ ցամաքային ճանապարհով, որն էլ իր մեծ դերն է ունենում երթուղու ստեղծման հարցում, դիմավորման և ճանապարհելու համար պահանջելով մեկական օր: Զբոսավարության բոլոր ութ տարիների փորձը ցույց է տվել, որ զբոսաշրջիկների բացարձակ մեծամասնությունը զարմանում է նրանից, որ Հայաստանը՝ իր զարգացածության առումով, գերազանցել է նրանց՝ երկրի մասին ունեցած կարծիքը: Իհարկե, կարծիքի փոփոխության վրա ազդեցության առյուծի բաժինը ընկնում է Երևանին, քանի որ այն աչքի է ընկնում անկախացումից հետո բոլորովին նոր և ժամանակակից ճարտարապետական լուծումներով շինություններով: Հայաստանից տարվող հուշանվերների ցանկը բավական մեծ է: Այն ներառում է Արարատ լեռան պատկերներով օրացույցներ, Հայաստանի մասին պատմող գրքեր, փայտից՝ նռան տեսքով կամ օբսիդիանից՝ խաչքարի տեսքով բանալինե-

րի կախազարդեր, ինչպես նաև կոնյակ և հայկական չրեր, կոնֆետներ, խոտաբույսերից պատրաստված թեյեր և այլն, և այլն: Բայց հիմնականը, որ զբոսաշրջիկը տանում է Հայաստանից, հուշերն են: Երևանը՝ որպես լուսավոր ու հյուրընկալ քաղաք, նրանց տպավորում է այցելության առաջին իսկ րոպեներից: Հիմնականում զբոսաշրջիկները, անկախ Հայաստանում անցկացրած օրերի քանակից, մեկնելուց առաջ ասում են, որ վստահաբար այցը կարճ էր, և անպայման մի քանի օր էլ առնվազն պետք է մնային: Հեռանում են՝ նորից վերադառնալու հստակ որոշմամբ: Նրանք շատ հարցեր ունեն մեր մասին, և կախված զբոսաշրջիկների անձնական հետաքրքրություններից, դրանք կարող են լինել պատմական, մշակութային, քաղաքական: Բայց գրեթե բոլորին հետաքրքրում են սոցիալական հարցերը. որքա՞ն է կազմում միջին աշխատավարձի չափը Հայաստանում, որքա՞ն է տրանսպորտի գինը, այլ վիճակագրական տվյալներ, օրինակ՝ ո՞րն է ամուսնությունների միջին տարիքը և այլն: Ցավոք, կան վայրեր, որոնք հիասթափություն են առաջացնում. ավտոմայրուղիների անփառունակ վիճակը, զուգարանների բացակայությունը ճանապարհներին, բավական թանկ գները: Հատկապես վերջինս բավականին աչքի է ընկնում, քանի որ, մինչ վերջերս, մենք կարծում էինք, որ գոնե եվրոպական երկրներից այցելուների համար Հայաստանի թե մթերքների և թե ծառայությունների գները պետք է մատչելի թվան՝ հաշվի առնելով նրանց աշխատավարձերի դրույքաչափերը: Սակայն, գրեթե բոլորը նշում են, որ Հայաստանում գները բավական բարձր են, և Հայաստանը «էժան» երկիր կոչել չեն կարող: Ճապոնիայից այցելուների տարիքը հիմնականում 60-ից բարձր է: Դրա հիմնական պատճառն այն է, որ ճապոնացիները, ովքեր գտնվում են դեռ աշխատունակ տարիքում, հիմնականում շատ կարճ արձակուրդ են ունենում, և այդ ընթացքում ճանապարհորդում են դեպի ավելի մոտ ուղղություններ: Իսկ երբ հասնում են թոշակի տարիքի, սկսում են նախընտրել ավելի հեռավոր ուղղություններ: Հայաստանը և Հարավային Կովկասը շատերի համար մնում է դեռ էկզոտիկ, չբացահայտված, և մի քիչ վտանգավոր երկիր (քաղաքական առումով), ուր հաստատ մի օր կայցելեն:

Արմեն Մուրադյան Նոնա Իսաջանյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Անձնական փորձ

Իմ տունը քո տունն է Վերջին տարիներին աշխարհում ավելի ու ավելի շատ զբոսաշրջիկներ ավանդական հյուրանոցների փոխարեն նախընտրում են ժամանման վայրում բնակվել տեղացիներից վարձված բնակարաններում կամ տներում: Դրա համար ամենահարմար գործիքը AirBnB կայքն է: Այնտեղ այսօր գրանցված է շուրջ մեկ միլիոն տարածք՝ աշխարհի 34 հազար քաղաքներից: Դրանց թվում է նաև Երևանը: Մենք հարցուփորձ ենք արել AirBnB-ի միջոցով իրենց բնակարանները զբոսաշրջիկներին վարձով հանձնող երևանցիներին արտասահմանցիների հետ շփվելու և համացանցի օգնությամբ գումար վաստակելու նրբությունների մասին:

Լինում են, չեն լինում երեք ընկեր են լինում՝ Բրայան Չեսկին, Ջո Գեբբիան ու Նեյթան Բլեչարզիկը. միասին էին աշխատում ու բնակարան վարձում Սան Ֆրանցիսկոյում: Բայց մի օր տանտերը կտրուկ բարձրացնում է վարձավճարը: Այդ միջոցին քաղաքում անցկացվում էր դիզայներական համաժողով, և ոչ մի հյուրանոցում ասեղ գցելու տեղ չկար: Ընկերները որոշում են վարձով տալ իրենց ազատ սենյակը: Սենյակում իրար կողք երեք փչովի դոշակ են շարում ու հայտարարություն տալիս, ծառայության անունն էլ դնում «Օդային անկողին ու նախաճաշ» (Air Bed and Breakfast՝ AirBnB): Ուիքենդի արդյունքում երիտասարդները 1000 դոլար են վաստակում և, հաջողությունից ոգևորված, որոշում են մի ամբողջ հարթակ ստեղծել, որտեղ ցանկացած մարդ կկարողանա վարձով տալ իր սենյակը, բնակարանը կամ սեփական տունը: Նախագիծը ֆենոմենալ հաջողություն ունեցավ: AirBnB-ի կայքը գործարկվել է 2008-ի մարտին: Այս ընթացքում համակարգի միջոցով 35 միլիոնից ավելի մարդ հասցրել է հյուրընկալվել ավելի քան 190 երկրների ավելի քան 34 հազար քաղաքների ավելի քան 1,2 միլիոն վարձու տարածքներում, այդ թվում՝ շուրջ 600 ամրոցներում:

Ստեփան

Superhost

Հաստատված

5 բնակարան

Կարծիք

2012 թվականն էր, երբ առաջին անգամ լսեցի AirBnB-ի մասին իմ ընկերոջից. ինձ շատ շտապ բնակարան էր պետք վարձակալել Բեյրութում: Բայց առաջին անգամ օգտվեցի այդ կայքից ավելի ուշ, քանի որ այն հավելյալ ժամանակ է պահանջում՝ ծանոթանալու պայմաններին և վարձակալի հետ բանակցությունների համար։ Առայժմ երկու անգամ եմ օգտվել AirBnB-ից՝ 2014-ին Փարիզում. այդ ժամանակ արդեն ծանոթ էի կայքի հիմնական առավելություններին, հմտորեն կարողացա ինձ համար ամենալավ տարբերակը գտնել։ Մինչ AirBnB-ն ես համագործակցում էի երևանյան տուրիստական գործակալությունների հետ ու ստացել եմ համագործակցելու առաջարկներ նաև միջազգային ճանաչում ունեցող բազմաթիվ ընկերություններից: Սակայն ինձ գրավեց այն, որ AirBnB-ում ամեն ինչ շատ պարզ է, պետք չէ ժամանակ ծախսել փաստաթղթերի հավաքագրման և կայքում գրանցվելու համար: Ես մեկ ժամում գրանցեցի իմ 5 բնակարանները, և իմ էջն արդեն պատրաստ էր հյուրերին ընդունելու համար։ Նաև ստացա զանգ ադմինիստրացիայից, որն առաջարկեց կազմակերպել բնակարաններիս պրոֆեսիոնալ նկարահանում: Համագործակցությունս արդեն 3 տարուց ավելի է։ Առավելություններից մեկն է նաև այն, որ եթե կա խնդիր, ապա ադմինիստրացիան շատ արագ հարթում է այն, կարող ես հստակ ներկայացնել քո պայմանները ու վստահ լինել, որ դրանք չեն խախտվելու։ Հավես է նաև կապի մեջ լինել այցելուների հետ ու բավարարել բոլո-

22 23

Հուլիս-օգոստոս 2015

րի պահանջները, փորձել ուղղորդել նրանց, ավելի հետաքրքիր դարձնել նրանց ժամանակը Հայաստանում։ Այցելուները տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ են՝ Սինգապուրից, արաբական երկրներից, Եվրոպայից ու Ամերիկայից, բայց կարող եմ առանձնացնել ռուսներին ու եվրոպական երկրների (Ֆրանսիա, Իտալիա, Անգլիա և Գերմանիա) այցելուներին։ Առաջին արձագանքը այցելուների կողմից այն է, որ Երևանում ամեն ինչ կարող ես գտնել ցանկացած ժամի՝ լինի դա խանութ, ռեստորան, թե զվարճանքի վայր։ Շատ են հավանում մատչելի տաքսիները, ճարտարապետությունը՝ հնի ու նորի համադրությամբ, մարդկանց բարի վերաբերմունքը իրենց նկատմամբ և ամենակարևորը, որ բոլորը խոսում են անգլերեն։ Պատահում են և տարօրինակ դեմքեր։ Օրինակ՝ հիշում եմ դեպք, երբ ես մտա բնակարան ու չճանաչեցի այն. խոհանոցի կահույքի դռները հանված էին ու շարված էին սեղանի տակ, աղբամանը սառնարանի վրա էր, զգեստապահարանի դռները նույնպես հանված էին: Իմ հարցին, թե ինչու է այս քաոսը տիրում տանը, նա ուղղակի ժպտալով պատասխանեց, որ ժամանակ չունի այդքան դռներ բացել-փակելու համար: Ինձ համար տարօրինակ էր, բայց ամերիկացու համար գուցե դա նորմալ է։ Իսկ մեկ այլ այցելու ցանկացավ, որպեսզի ննջասենյակից դեպի պատշգամբ նայող պատուհանների վարագույրները կախված լինեն դրսից՝ պատշգամբի կողմից, ոչ թե ներսից: Դժվար չէր դա փոխել ու մինչ օրս դրանք դրսի կողմից են կախված, չնայած արդեն երկու տարի է անցել:

Ռուբեն

Superhost

2 բնակարան

Կարծիք

Բնական է, որ երբ որոշում ես վարձակալության հանձնել բնակարանդ, սկսում ես փորփրել, թե ինչ հարմար տարբերակներ կան: Ինտերնետում որոնումներիս արդյունքում ընտրությունս կանգնեց AirBnB-ի վրա: Իրականում նաև այլ կայքերում եմ գրանցել, այնպես չէ, որ AirBnB-ով եմ միայն վարձով տալիս: Ես մասնագիտությամբ տնտեսագետ եմ և աշխատում եմ իմ մասնագիտությամբ, իսկ տունը օրավարձով հանձնելով՝ ընդամենը որոշակի կողմնակի եկամուտ եմ ունենում: Բայց նախորդ տարվա համեմատ այս տարի պահանջարկն ավելի քիչ է. երբեմն մտածում եմ, որ ավելի լավ կլինի երկարաժամկետ հանձնել և այլևս ժամանակ չծախսել նամակագրության, հյուրերին դիմավորել-ճանապարհելու վրա: Բայց մյուս կողմից էլ չեմ ուզում երկարաժամկետ հանձնել, որովհետև օրավարձով հանձնելով՝ շարունակ նոր մարդկանց հետ եմ ծանոթանում, շփվում եմ, ինձ դա շատ է դուր գալիս: Բայց երբ հիմնական աշխատանք ունես, նրանց ժամանելու և մեկնելու ժամերին հարմարվելը խնդիր է դառնում: Օրինակ՝ եվրոպացիք հիմնականում գիշերն են ժամանում ու նաև մեկնում, հո չե՞մ կարող ասել, թե

առավոտյան 7-ին նոր կարող են Check In լինել: Իմ վիճակագրության մեջ ամենաշատ այցելուները Ռուսաստանից են եղել՝ մոտ 40%-ը, հետո՝ եվրոպական երկրներից: Ամենախնդրառատ հաճախորդները պարսիկներն են: Նրանք միշտ գտնում են, թե ինչից կարելի է բողոքել և հիմնականում նրա համար են դա անում, որպեսզի կարողանան գին իջեցնել: Նրանք միշտ փորձում են սակարկել կամ, ենթադրենք, գալիս են 5 հոգով, ասում են՝ մի մասը գետնին կքնեն, դա խնդիր չի, միայն թե տամ բնակարանը: Դրա համար որոշել եմ այլևս պարսիկների չհյուրընկալել: Ինքս AirBnB-ից մեկ անգամ եմ օգտվել, երբ գործով Դիլիջան պետք է մեկնեի ու չէի ուզում հյուրանոցում մնալ: Կայքով գտա տունը, Թուֆենկյան հյուրանոցի հարևանությամբ էր ու շատ գեղեցիկ տեսարան ուներ: Շատ մատչելի էր գինը, բայց որ ասեմ գոհ էի՝ սուտ կլինի: Բավական էր մի քիչ կոսմետիկ նորոգում աներ, կահույքը թարմացներ, կարգի բերեր և նույնիսկ ավելի բարձր գին դներ՝ ամեն ինչ ընտիր կլիներ, հաճախորդներն էլ ավելի շատ կլինեին: Բայց դե AirBnB-ից օգտվող բոլոր տանտերերը չեն, որ գիտակցում են այդքանը:

Արման

Հաստատված

11 բնակարան

Կարծիք

Ընկերս պատմեց AirBnB-ի մասին, որոշեցի այդ կայքի միջոցով էլ վարձով տալ բնակարաններ՝ մի քանիսը իմն են, մյուսները բարեկամներիս տներն են: Ես booking.com-ի հետ էլ եմ աշխատում, բայց նախ այդ կայքը ավելի շատ տոկոս է պահում, և հետո այդ կայքով գործարքներ անելիս մի տեսակ բիզնեսմեն ես քեզ զգում. «Բարև Ձեզ, էս բանալիները ձեզ, ջուրը սենց եք բացում, օդափոխությունը հեսա, պատերին չգրեք, տանը չծխեք, 2 օրից կգամ: Ցը»: Իսկ AirBnB-ով հյուրեր ընդունելիս նոր ծանոթություններ ես ձեռք բերում, շփվում ես, հաճույք ես ստանում էդ ամբողջ գործընթացից: Ես նույնիսկ տուրեր եմ անում, մեքենայով տանում-բերում եմ, որ Հայաստան ասելով միայն Երևանը չպատկերացնեն: Ես բնիկ գյումրեցի եմ, էնպես որ՝ էդ կողմերն եմ շատ տանում, նույնիսկ Անին եմ ցույց տալիս, որ սահմանից այն կողմ է: Ռուսաստանից են շատ գալիս ու եվրոպական երկրներից՝ ամենաշատը Անգլիայից, Ֆրանսիայից, Բելգիայից ու Իտալիայից: Իրանից, Վրաստանից աշխատում եմ հյուր չընդունել, որովհետև անշնորհակալ են, փնթի են: Ռուսները՝ ոչինչ, ռուսներին տալիս եմ, բայց աշխատում եմ մի հոգու չտալ: Եթե ամուսիններ են՝ ամեն ինչ նորմալ է, բայց եթե մի հոգի է գալիս՝ տունը դառնում է աղետի գոտի: Մի անգամ ռուս աղջկա էի տուն տվել վարձով Ամիրյան փողոցում, վերջում, երբ բանալիները հանձնեց գնաց, հարևանները մի գոռգռոց դրեցին, թե բա «էդ ի՞նչ էր, հասարակաց տուն էր սարքել բնակարանը, օրը մի տղա էր բերում, բալկոնում նստում պլան էին ծխում»: Մտքումս ասացի. «Տենց բալկոնում ես էլ կծխեի»:

Իսկ բարձրաձայն. «Տնաշեններ, համարս ունեիք, զանգեիք՝ գայի»: Մի անգամ էլ Նիժնի Տագիլից էր աղջիկ եկել, տուպո՜յ, թու՜փ: Հետ էր գնացել, կարծիք էր գրել իմ էջում, իբր թե խոստացել էին օդորակիչ, իսկ փոխարենը վինծիլյատռ էր, ինչ էր գրել, չեմ էլ հիշում: Իրականում խոսքը կենտրոնացված հովացման համակարգի մասին էր, բայց դե էդ գեղցին որտեղի՞ց իմանար, թե դա ինչ է: Որ Կասկադն ու Օպերան երկու քայլի վրա էն՝ էդ հեչ, որ 24 ժամ անվտանգությունն ապահովված է՝ էլի հեչ, ցանկության դեպքում օրը մեջ գալիս տունը մաքրում են, դա էլ հաշվի չեն առնում, բայց այ, օդորակիչի բացակայությունը ողբերգություն են սարքում: Մեկը եկավ մնաց մոտս՝ արդուկս գողացավ տարավ, մյուսը՝ բլենդերը, երրորդը՝ ֆենը, էդպես էլ է պատահում: Մի անգամ մեկը գրել էր, հարցնում էր՝ արդյոք կարո՞ղ ենք AirBnB-ից դուրս պայմանավորվել, ես էլ մերժեցի: Ասաց, թե կայքը շատ է տոկոս պահում իր վճարից՝ մոտ 25%, ասացի, որ հնարավոր բան չէ, առավելագույնը 10-12% է կազմում այդ թիվը, ինձնից էլ 3% է պահվում: Առաջարկեցի, որպեսզի այդ 10-12%-ի չափով զեղչ անեմ իր համար, որպեսզի AirBnB-ով վճարի, բայց նա հրաժարվեց: Հետո էլ կայքում բողոք գրեց, որ ինձ հետ չի ուզում կապ հաստատել, որովհետև ես վատն եմ ու նման բաներ: Այդ ժամանակ ինձ հետ կապվեցին AirBnB-ի ադմինիստրացիայից, ես էլ ուղարկեցի նամակագրությունը, որպեսզի տեսնեն, թե ինչումն է բանը: Արդյունքում ներողություն խնդրեցին անհանգստացնելու համար և դրանով ավարտվեց ամեն ինչ:

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Անձնական փորձ

Ռուբեն

Հաստատված

9 բնակարան

Կարծիք

Որքան էլ տարօրինակ է՝ բրոքերից եմ իմացել AirBnB-ի մասին: Նա էր վարձով տալիս իմ բնակարանն ու մի անգամ ասաց, որ ավելի ուշ կփոխանցի գումարը, իսկ երբ զարմացած հարցրեցի, թե ինչու, պատմեց կայքի մասին, ինչպես է այն աշխատում և ինչու է գումարը փոխանցվում հյուրի՝ Check In լինելուց հետո: Բնակարանը սովորաբար կամ բրոքերի միջոցով են վարձով տալիս, կամ սեփական ծանոթությունների միջոցով: Երբ բրոքերի օգնությանն ես դիմում, նախ գումար ես կորցնում, իսկ երկրորդը՝ ստիպված ես նստել ու զանգի սպասել: Իսկ ուղղակիորեն աշխատելով՝ վերահսկում ես նախ գումարը, և հետո հյուրերին, կարելի է ասել, face-control-ի ես ենթարկում, ինքդ ես ընտրում՝ ում ընդունել, ում ոչ: Բացի այդ, գտնվում են մարդիկ, որոնք մեծ գումարի տեր չեն, բայց շատ են սիրում ճանապարհորդել, և այդպիսի մարդկանց միշտ էլ հաճելի է բնակարանը թեկուզև ավելի ցածր գնով հանձնել, բայց փոխարենը երախտագիտություն և իրենց մոտ հյուրընկալվելու հրավեր ստանալ:

Մի տարի էլ չկա, ինչ AirBnB-ի հետ եմ համագործակցում, բայց կայքը շատ user-friendly է: Կարող ես շփվել հյուրի հետ, հասկանալ նրա կարիքները, տալ բոլոր անհրաժեշտ հարցերն ու ստանալ պատասխաններ, և միայն դրանից հետո որոշել՝ արդյոք ուզո՞ւմ ես այդպիսի հյուր ունենալ կամ արդյոք քո բնակարանը հենց ա՞յն է, ինչ նա փնտրում է, թե՞ նրան պետք է մեկ այլ տուն, որը ավելի մոտ կլինի, ենթադրենք, այսինչ նախարարությանը կամ նրա բարեկամի տանը: Ամենաշատը ռուս հյուրեր եմ ընդունել, որոնք ապրում են աշխարհի ամենատարբեր ծայրերում՝ Ուրալից մինչև Իսրայել: Եղել են նաև հյուրեր Հոլանդիայից, Իրանից, Թուրքիայից, Լեհաստանից, Մալայզիայից, Միացյալ Նահանգներից, Վրաստանից, Սլովենիայից… Ամենաշատը ջերմ վերաբերմունքն են գնահատում, սիրալիր օգնությունը փողոցում, տանտիրոջ հյուրընկալությունը, քաղաքի այգիներն ու կոնյակի համտեսը: Ես դեռևս առիթ չեմ ունեցել այդ կայքով տուն վարձակալելու, բայց դե ամառը նոր է սկսվել, այնպես որ ամեն ինչ առջևում է:

Գեղամ

Հաստատված

4 բնակարան

Կարծիք

Երևանում առաջիններից մեկն էի, որ սկսեցի այդ կայքով բնակարան տալ վարձով: Սարյանի վրա մեկսենյականոց բնակարան ունեի, մինչ այդ փորձել էի list.am-ով կամ այլ հայկական կայքերով տալ վարձով, բայց անկապ դեմքեր էին գալիս, փնթի պարսիկներ և այլն: Մի 4 տեղ փորձելուց հետո, երբ AirBnB-ում գրանցեցի բնակարանս, պարզվեց, որ ամենալավն այդ տարբերակը աշխատեց: AirBnB-ի ամենակարևոր գաղափարն ինձ համար հաղորդակցությունն է՝ տանտիրոջ ու հյուրերի միջև, շփումը, փոխադարձ ուշադրությունը: Ես մինչև հիմա անձամբ գնում դիմավորում եմ հյուրերիս, օրինակ՝ այսօր էլի դիմավորեցի, իր համար սառը ջուր ու այլ պետքական բաներ էի պատրաստել, ինքն էլ ինձ քաղցրավենիք նվիրեց, այդպես ենք շփվում, ու դա հիանալի փորձառություն է: Սկզբում այդ մի բնակարանն էի վարձով տալիս, հետո տեսա, որ գործն առաջ է գնում, ևս մեկ բնակարան գնեցի, հետո դրա փոխարեն երկու սենյականոց գնեցի: Մի օր էլ ընկերոջս հետ գլուխ գլխի տվեցինք, որոշեցինք հյուրանոց բացել, հիմա էլ երկրորդն ենք բացել՝ Ծաղկաձորում: AirBnB-ն չլիներ, ես այսքան բանի չէի հասնի: Հյուրանոցների պարագայում մեծամասամբ ռուսներն են գալիս, իսկ բնակարանների դեպքում բոլորովին այլ է վիճակը: Սկզբում, երբ մեկ բնակարան էի վարձով տալիս, շատ էին գալիս Արևմտյան ու Կենտրոնական Եվրոպայից, իսկ երբ վարձով տվեցի երեք սենյականոց մի տուն, որը շատ լավ պայմաններ ունի և հարմար գին, սկսեցին շատ գալ սփյուռքահայեր՝ Ամերիկայից, Ֆրանսիայից, Դուբայից: Օտարերկրացիները ամենաշատը հենց մարդկանց են սիրում այստեղ, ասում են՝ շատ սիրալիր են, հյուրընկալ են, դե երևի աբորիգեններ

են ակնկալում տեսնել, բայց արդյունքում շատ բաց ու ջերմ մարդկանց են հանդիպում: AirBnB-ն շատ եմ սիրում նաև այն բանի համար, որ ցանկացած հարցում լրջորեն աջակցում են թե՛ տանտերերին, թե՛ հյուրերին: Օրինակ՝ մի անգամ Միացյալ Նահանգներում ապրող պարսկահայ աղջիկ էր եկել ընկերոջ հետ, երկու շաբաթ մնացին, վերադարձան, որից հետո աղջիկը ինձ նամակ գրեց՝ սպառնալով, որ եթե ամբողջ գումարը չհատուցեմ, վատ կարծիք կգրի, թե բնակարանս կեղտոտ էր, մրջյուններ կային և այլն: Ընդ որում՝ ես նրանց մեկնելուց երկու օր հետո գրել էի իրեն՝ ճշտելու համար՝ արդյոք ամեն ինչ լա՞վ էր ու գո՞հ էին ամեն ինչից, և ինքը դրական պատասխան էր տվել: Նա իմ էջում թողեց այդ չարաբաստիկ ռևյուն, որը ջնջել չեմ կարող ինքս: Ես կապվեցի AirBnB-ի ադմինիստրացիայի հետ, ցույց տվեցի նամակագրությունը, այդ տան նկարները, որպեսզի համոզվեն, որ բնակարանն իսկապես մաքուր է, բացատրեցի ամեն ինչ, որից հետո AirBnB-ն ոչ միայն այդ ռևյուն ջնջեց, այլև այդ աղջկա անհատական էջը: Մի անգամ ընտանիքով Լոս էինք գնացել, 20 օրով տուն էի վարձել AirBnB-ով: Գիշերը հասանք, Check In եղանք, քնեցինք: Առավոտյան զարթնեցինք, տեսանք՝ հերիք չի այդ աղջիկը՝ տանտերը, իր կեղտոտ շորերն է թողել սենյակում, դրան գումարած տանը շուն կա, ինչի մասին խոսք անգամ չկար նկարագրության մեջ ու ամբողջ տունը շան մազ էր: Ես կապվեցի AirBnB-ի աջակցման թիմի հետ, նկարագրեցի իրադրությունը, լուսանկարներ ուղարկեցի, որպեսզի համոզվեն, թե ինչ կեղտոտ է տունը, և AirBnB-ն ինձ հատուցեց ամբողջ գումարը, որը քիչ չէր: Ես դա շատ եմ գնահատում ու նաև դրա պատճառով եմ հավատարիմ մնում AirBnB-ին:

Անի Սմբատի AirBnB.com

24 25

Հուլիս-օգոստոս 2015

Զբոսավարի 13 պատվիրանները

1

Չի կարելի հայ ժողովրդին ներկայացնել որպես միակն ու անկրկնելին, ամենահինն ու ամենատաղանդավորը և, ընդհանրապես, ամեն ինչի ու մասնավորապես անիվի հայտնագործողը: Այլ ազգեր ևս իրենց «համեստ» չափաբաժինն ունեն մարդկային քաղաքակրթության զարգացման գործում:

Զբոսավարների վերապատրաստման դասընթացներ իրականացնող «ԿԱԶԱ» շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամում մեր խնդրանքով առանձնացրել են 13 կետ, առանց որոնք յուրացնելու իմաստ չունի գործ ունենալ տուրիստների հետ:

2

Չի կարելի մոռանալ, որ հայկական խոհանոցի շատ կերակրատեսակներ հանդիպում են նաև այլ երկրների ճաշացանկերում. տոլմա, քաբաբ, լահմաջու, հարիսա և այլն: Իհարկե, մերն ուրիշ է, սակայն պետք չի պնդել, որ դրանք զուտ հայկական են։

3

Չի կարելի առասպելները ներկայացնել որպես պատմական իրողություն՝ Հայկ և Բել, Նոյի դերը Երևանի անվանման գործում և այլն: Լիրիկական շեղումներն իրենց տեղն ունեն ցանկացած պատմության մեջ, բայց չի կարելի հատել իրականի և երևակայականի նուրբ սահմանը: Կամ եթե արդեն հատել եք՝ մի տարեք ձեր հետևից անմեղ զբոսաշրջիկին:

4

Չի կարելի ստել, կեղծել և հորինել՝ դա, երևի թե, համընդհանուր ճշմարտությունների շարքից է: Զբոսավարի գործը ստույգ ու արժանահավատ տեղեկությունների տրամադրումն է՝ գիտաֆանտաստիկայի սուր պահանջի դեպքում զբոսաշրջիկը կանդրադառնա համապատասխան գրական աղբյուրներին:

5

Չի կարելի պարտադրել սեփական սուբյեկտիվ կարծիքը որևէ իրողության վերաբերյալ՝ ձեզ դուր չի գալիս Արայի լեռի ուրվագիծը՝ ճաշակին ընկեր չկա: Արայի լեռան մասին պատմելիս հիշեք 3-րդ կետի մասին՝ Շամիրամի սիրային արկածները ստույգ պատմական փաստեր չեն:

6

Չի կարելի զբաղվել քաղաքական և կրոնական քարոզչությամբ՝ զբոսաշրջիկները կարող են պատկանել տարբեր դավանանքների և ունենալ տարբեր քաղաքական հայացքներ. դա իրենց անքակտելի իրավունքն է:

7

Չի կարելի ծամծմել խոսքը և գրոհել զբոսաշրջիկներին բարդ ստորադասական անավարտ նախադասություններով: Մորզեի այբուբենի օգտագործումը ևս չի խրախուսվում:

8

Չի կարելի խուսափել հարցերից կամ տալ խուսափողական պատասխաններ, սակայն հիշեք, որ այն ամենը, ինչ ասում եք, կարող է օգտագործվել ձեր դեմ:

9

Չի կարելի ամպագոռգոռ, պաթետիկ ելույթներ ունենալ՝ սա Օսկարի մրցանակաբաշխություն չէ, այլ տուրիստական շրջագայություն: Եղեք հստակ և պրագմատիկ:

10

Չի կարելի ամաչել որևէ հարցի պատասխանը չիմանալուց և ճշտելու համար ժամանակ խնդրելուց՝ կատարեք զանգ ընկերոջը:

11

Չի կարելի խոստանալ ճշտել որևէ տեղեկություն և չկատարել խոստումը: Դա քաղաքավարի չէ:

12

Չի կարելի խոշտանգել զբոսաշրջիկին Հայաստանը քննադատելու համար: Պատասխանեք քննադատությանը՝ բռնի ուժի և անեծքների փոխարեն օգտագործելով ավելի հումանիստական գործիքներ՝ հակափաստարկներ և օրինակներ: Մի մոռացեք ժպտալ:

13

Չի կարելի մոռանալ, որ զբոսաշրջիկը եկել է հանգստանալու: Սա մարտական արշավանք չէ և ոչ էլ մարաթոնային վազք: Նա պետք է ձեր օգնությամբ հաճույք և բավարարվածություն ստանա իր շրջագայությունից և ոչ թե մեկնի տուն ստրեսի և ընկճախտի զոհ դարձած: Միակ ընդունելի արցունքները օդանավակայանում հրաժեշտի արցունքներն են:

«ԿԱԶԱ» հիմնադրամը և զբոսաշրջության զարգացումը Իր ստեղծման օրվանից ի վեր «ԿԱԶԱ» շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամն իրականացրել է Հայաստանի կայուն զարգացմանը միտված բազում ծրագրեր, որոնց նպատակների մեծ մասն ուղղված է եղել Հայաստանում կայուն, պատասխանատու և համերաշխ տուրիզմի, երիտասարդների քաղաքացիական կրթության և երի-

տասարդների զբաղվածության խթանմանը։ Այս ոլորտներում ունեցած բազմամյա փորձի արդյունքում այսօր Հիմնադրամն ունի ավելի քան 180 վերապատրաստված զբոսավարներ, որոնց մեծ մասը պատվով և մեծ պատասխանատվությամբ ներկայացնում է մեր երկիրն օտարերկրացիներին։ Բոլոր զբոսավարներին Հիմնադրամում սո-

վորեցնում են, որ դա սոսկ մասնագիտություն չէ, որ կարելի է ձեռք բերել մի քանի ամիս ուսանելով միայն։ Լինել զբոսավար՝ հաճախ նաև նշանակում է դառնալ երկրիդ «դեսպանը»՝ կոչված ոչ միայն ճանաչել տալու, այլև սիրել տալու հայրենիքդ։ Հիմնադրամը սեպտեմբերից առաջարկում է Զբոսավարների պատրաստ-

ման և գործող զբոսավարների վերապատրաստման կատարելագործված դասընթացներ՝ հայ և օտարերկրացի լավագույն մասնագետների մասնակցությամբ: Դասընթացները ներառում են լսարանային և առցանց դասեր (e-learning), ինչպես նաև գործնական այցեր, այո, Հայաստան այցելած իսկական տուրիստների հետ:

«ԿԱԶԱ», զբոսավարների պատրաստման թիմ

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Համացանց

Ձեր կարծիքը մեզ համար կարևոր է Ժամանակակից աշխարհում զբոսաշրջության համար կարևորագույն նշանակություն ունի համացանցը: Շատերը այս կամ այն ճամփորդությունը կատարելուց առաջ ուսումնասիրում են քաղաքի մասին արձագանքները զանազան բլոգերում և կայքերում, իսկ այցելությունից հետո գրում սեփական կարծիքը: Մենք ուսումնասիրեցինք համաշխարհային սարդոստայնը և գտանք մի շարք ուշագրավ նոթեր Երևանի, տեղական սրճարանների, սփյուռքահայերի, քարուքանդ ճանապարհների, անճաշակ նորակառույցների, Դուշանբեի հետ նմանությունների և Բարսելոնայի հետ մրցող գիշերային կյանքի մասին: Հայ տղամարդիկ հաճախ բռնում են միմյանց ձեռքերը կամ քայլում են իրար շատ մոտ՝ ողջունելով միմյանց այտերը համբուրելով: Եթե սեղմում եք հայի ձեռքը, մի շտապեք հեռանալ, քանի դեռ չի ավարտվել ձեր զրույցը:

***

Տղամարդիկ չեն սեղմում կանանց ձեռքերը (հավանաբար քաղաքավարության խնդիր է կամ հարգանքի նշան) և զույգերն առանձնապես ցույց չեն տալիս իրենց մոտիկությունը հանրային վայրերում: Կանայք Երևանում փորձում են հագնել նեղ, մի փոքր բաց զգեստներ:

***

***

Տղամարդիկ միշտ կրում են երկար տաբատներ, քանի որ շորտերը ընդունված չեն Հայաստանում: Կանայք՝ նույնպես, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տղամարդու հետ են: Սուլոցներն ու ռեպլիկները փողոցում կարող են ձեզ տհաճություն պատճառել:

Շատ քաղաքացիներ, որոնք ավարտել են դպրոցը մինչև Հայաստանի անկախանալը՝ 1991 թվականին, խոսում են ռուսերեն և սովետական բնավորություն ունեն: Մի սպասեք շատ ժպիտների և ողջույնի խոսքերի:

***

Օգնություն մի խնդրեք ոստիկանությունից, եթե չեք ուզում վճարել դրա համար: Լավ թեյավճարը այդ դեպքում 500 դրամ է (մոտ մեկ դոլար):

Պատրաստ եղեք նրան, որ հայերը ծխում են ռեստորաններում, փողոցում, սրճարաններում, օդանավակայանում, ամենուր:

***

***

Ամառը ահավոր շոգ է, բայց ես լսել եմ, որ աշնանը (սեպտեմբերի վերջ, հոկտեմբեր և նոյեմբերի սկիզբ) այցելելու ամենալավ ժամանակն է:

***

Սոված չեք մնա՝ քաղաքում կան բազմաթիվ ռեստորաններ և սրճարաններ (փորձեք հայկական սուրճ, եթե սիրում եք քաղցր էսպրեսսո): Օգտակար խորհուրդներ ճանապարհորդների համար, travelnotes.org

26 27

Հուլիս-օգոստոս 2015

Մոտ մեկ միլիոն բնակչություն ունեցող Երևանը հանգիստ և հյուրընկալ մայրաքաղաք է, որն ունի ուժեղ եվրոպական սրճարանային մշակույթ և հաճելի գիշերային կյանք: Հիմնականում խորհրդային շրջանի ճարտարապետությունը միշտ չէ, որ շատ ֆոտոգենիկ է, սակայն կարելի է հմայվել կենտրոնի՝ 19-րդ դարից պահպանված հաճելի շենքերով: Քաղաքը գուցեև միանգամից չտպավորի, բայց Երևանը սկսում ես ճանաչել, երբ մեկը մյուսի հետևից բացահայտում ես դրա շերտերը և սկսում հասկանալ նրա էքսպրեսիվ, կրքոտ բնակիչներին: Սթյուարթ Ուոդսթրո, www.urbantravelblog.com

Իմ գիտակցության մեջ հեղաշրջում է տեղի ունեցել: Հայերը, իհարկե, իմ ընկերներն են, բայց ճշմարտությունն ավելի թանկ է: Իմ ուղեղում Բաքուն հետույքում գտնվող արևելյան քաղաք էր, իսկ Երևանը հակառակը՝ ոսկով ու պարտեզներով ծածկված ունևոր քաղաք: Պարզվեց լրիվ հակառակն է: Բաքուն ժամանակակից, փայլուն, կառուցվող, խնամված է, իսկ Երևանը՝ թոշնած, անհույս սովետմիություն: Այստեղ ընդհանրապես ոչ մի բան չի փոխվել Խորհրդային Միության ժամանակներից: Մեկ-երկու տոնական հրապարակները հաշիվ չեն: Արտեմի Լեբեդև, www.tema.livejournal.com Դուշանբեի կամ, օրինակ, Բիշկեկի հետ Երևանը նմանեցնում է հանրային արվեստի առատությունը: Ամենուր կարելի է տեսնել զանազան քանդակներ, որոնց ամենամեծ կուտակումը, հավանաբար, Կասկադ համալիրի տարածքում է, որը զբաղեցնում է երևանյան բարձունքներից մեկը: www.blogs.bootsnall.com Երկու խոսք սրճարանների մասին: Դրանք ամենուր են: Բառացիորեն: Չափազանցություն չի լինի ասել, որ դժվար է գտնել մի թաղ, որտեղ չլինի գոնե մեկը: Որոշ դեպքերում սրճարանները հատում են թաղամասը ծայրից ծայր: Շատ դժվարությամբ կհավատամ, որ դրանց գոնե կեսը եկամտաբեր է, թեպետ դրանց առատությունը հակառակի մասին է խոսում: Ամենավատ բանը սրճարանների դեպքում այն է, որ դրանցից շատերը կառուցված են քաղաքի կենտրոնական մասը շրջապատող կանաչ տարածքների վրա: Որոշ տեղերում սրճարանները ամբողջությամբ զավթել են զբոսայգիների տարածքները, խայտառակ վիճակ է: Ես էլ եմ շատ սիրում սրճել, բայց լավ բանն էլ կարող է չափից շատ լինել: www.travelblog.org

Երևանի կենտրոնական հատվածի բնակելի զանգվածը՝ նախ արմատականորեն քանդված, իսկ հետո լուժկովյան պերճաշուք ոճի պաթոսային բազմահարկերով վերակառուցված դատարկ կանգնած է և նայում է անցորդներին լուսամուտների քառակուսիների սև, անկենդան աչքերով: Հայաստանի մայրաքաղաքի ծայրամասերում էլ, սակայն, կառուցվում են բազմաբնակարան շենքեր, որոնք չունեն գնորդներ: Դրանց ոճը կենտրոնի պես պաթոսային չէ, սակայն իրացվելիության մակարդակը, թերևս, նույնն է: Այդ սարսափելի հրաշքի ոտքերի մոտ, որի համար ոչնչացվել է քաղաքի պատմական կենտրոնը, միմյանց կիպ կանգնած են XIX հարյուրամյակի մեկ-երկուհարկանի շենքերը, որոնք՝ ըստ իրենց արտաքին տեսքի, չեն վերանորոգվել Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից ի վեր: Անտոն Նոսիկ, www.dolboeb.livejournal.com Երևանում կարող է կանգնած լինել մի քանի միլիոն դոլար արժողությամբ առանձնատուն, իսկ դրա առջև լինի ցբխված ճանապարհ: Ամեն օր առանձնատան տերն իր «Բենթլիով» կշրջանցի փոսերն ու բաց մտոցները, բայց երբեք չի վերանորոգի ճանապարհը, որովհետև այն իրենը չէ: Այստեղ երևում է, որ թանկարժեք տան տերը որոշել է տեղադրել «գեղեցիկ» լապտերներ: Նրա մտքով չի անցել պայմանավորվել հարևանների հետ և լապտերներ տեղադրել ամբողջ փողոցով, նա նույնպես չի հեռացրել մալուխները գետնի տակ, որպեսզի դրանք չփչացնեն իր «ճոխ» լապտերների տեսքը: Այն պատճառով, որ Երևանում յուրաքանչյուրը մտածում է իր մասին, քաղաքում տիրում են քաոս և ավերածություններ: Հայերը կարող են որքան ցանկանում են հայհոյել ինձ, բայց դա այդպես է: Այն, ինչ տեղի է ունենում հիմա ձեր քաղաքի հետ, ահավոր է, դուք վերջնականապես այն կավիրեք ինքնաշեն կառույցներով, էլիտար պալատներով ամենակենտրոնում և պատմության նկատմամբ թքողական վերաբերմունքով: Իլյա Վառլամով, www.zyalt.livejournal.com

Գիշերային կյանքը Երևանում կարող է մրցել Բարսելոնայի հետ: Այստեղ լույս է մինչև երեկոյան ինն անց կեսը: Մարդիկ սովորաբար ընթրում են տասին: Հրապարակներն ու սրճարանները դեռ լիքն էին, երբ ես տասնմեկ անց կես գնում էի տուն: Եվ ամեն տեղ երաժշտություն է հնչում: Կան նաև բազմաթիվ գիշերային ակումբներ և օպերա: Ի դեպ, օպերայի շենքի նկուղում կա գիշերային ակումբ, որի մուտքն ավելի թանկ է, քան օպերայինը: www.travelblog.org Երևանն իսկապես բացառիկ քաղաք է՝ կենդանի, գրավիչ, հյուրընկալ, հուսադրող և աշխարհին նայող: Այն երկրի մայրաքաղաք է, բայց շատ ավելին է, քան դա: Այն գլոբալ կենտրոն է և իսկական դրախտ աշխարհի տարբեր ծայրում ապրող հայերի համար՝ Բեյրութից մինչև Բուենոս Այրես, Լոնդոնից մինչև Լոս Անջելես: Տասնյակ հազարավոր սփյուռքահայեր անընդհատ գնում-գալիս են Երևան, տալով նրան հոսող քաղաքի տպավորություն: Դենիել Համիլթոն, www.danhamilton.co.uk Արարատին պետք է նայել Կասկադից: Պարզ եղանակի դեպքում մութն ընկնելուց քիչ անց կարելի է վայելել ոչ միայն լեռան երկու ձնածածկ գագաթները, այլև Հայաստանի մայրաքաղաքի գեղեցիկ գիշերային լույսերը: www.adventurous-travels.com

Արթուր Lumen Գևորգյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Այլընտրանք

Երևան էլ կա, Երևան էլ Օպերան, Կասկադը և Երգող շատրվանները, իհարկե, լավ են, բայց երբեմն զբոսաշրջիկները սիրում են ոչ ստանդարտ երթուղիներով զբոսնել: Հուլիսի վերջին կգօրծարկվի «Այլ Երևան» նախագիծը, որն իրենից ներկայացնում է Երևանի այլընտրանքային տուրիստական քարտեզ և մոբայլ հավելված, հետագայում կիրականացվեն նաև տուրեր:

Այլընտրանքային ժառանգություն

Նախագծի հիմնադիրներն են Մայամիի համալսարանի աշխարհագրության ֆակուլտետի դասախոս, Երկրատարածական տեխնոլոգիաների ծրագրի տնօրեն Դիանա ՏերՂազարյանը, Ուրբանլաբ Երևանի տնօրեն Սարհատ Պետրոսյանը և արվեստագետ Նվարդ Երկանյանը: Թիմի անդամները բացատրում են, թե ինչ է նշանակում «այլընտրանքային ժառանգություն» եզրը, որի շուրջ և պտտվում

→ Պոլիտեխնիկի հին մասնաշենքը

↓ Խնկո Ապոր գրադարանի ընթերցասրահը

28 29

Հուլիս-օգոստոս 2015

է նախագիծը: Շինություններն ու միջավայրերը ընտրվում են ըստ նախապես մշակված չափորոշիչների: Որպես կանոն՝ խոսքը գնում է այն կառույցների մասին, որոնք կարող են հետաքրքրություն ներկայացնել հանրությանը, բայց ներառված չեն պետության կողմից պահպանվող ցանկերում: «Մեր ցուցակում ու քարտեզում ներառված են նաև պետական ցուցակներում ներառված շենքեր, որոնց իրական արժեքի վերաբերյալ չկա հանրային ըն-

կալում և ուշադրություն, — պատմում է Սարհատ Պետրոսյանը: — Կարծում ենք՝ չնայած վերջին տարիների մի շարք ցավալի կորուստներին, Երևանն ունի հսկայական ներուժ զբոսաշրջության զարգացման համար»։ Ի դեպ, վերջին տարիներին կառուցված շենքերից ու դրվագներից մի քանիսը ևս ներառված են որպես այլընտրանքային՝ ավելի շատ հումորային կոնտեքստում, որպես տեղական-ստեղծագործական հետաքրքիր այցելության վայրեր։

Չափորոշիչներ

Ի սկզբանե «Այլ Երևանում» փորձել են հնարավորինս մոտենալ ժառանգության պահպանության արդի համաշխարհային գիտական մեթոդներին։ Նախ և առաջ մշակվել են չափորոշիչներ, որոնք խմբագրվել ու հստակեցվել են և այժմ արդեն թվով 12-ն են։ Դրանցում կան շատ հստակ չափելի չափորոշիչներ, օրինակ՝ կառուցման թվական, շինանյութ, տիպաբանական և լուծումների առանձնահատկություններ և այլն։ «Այս չափորոշիչները մշակելիս մենք չենք նստել ու որոշել միայնակ, այլ հարցումներ ենք կատարել մասնագետների շրջանում, որոնց կարծիքները ևս հաշվի են առնվել, — պատմում է Նվարդ Երկանյանը: — Եթե շենքը համապատասխանում է այդ 12 չափորոշիչներից մեկին, ապա այն ինքնաբերաբար ներառվում է մեր ցուցակում ու քարտեզում»։ Ի դեպ, քանի որ միջազգային ու եվրոպական օրենսդրությամբ հուշարձանների քանդումն արգելվում է և գրեթե միշտ խորհուրդ է տրվում վերստեղծել արդեն քանդվածները, ապա ցանկում ներառվել են նաև Երևանի մի շարք կարևոր կառույցներ, որոնք այսօր չկան, բայց ենթադրվում է, որ ապագայում դրանք նույն տեղում վերստեղծվեն։ Այլընտրանքային ժառանգության կարևոր բաղկացուցիչներից ու նաև «Այլ Երևանի» չափորոշիչներից են պատմական նշանակությունը կամ նախկին բնակիչները։ Օրինակ՝ Սարյան

↓ 3-րդ կառավարական շենքի ներսում

↓ «Այլ Երևան»՝ աշխատանքային քարտեզ

← Ուրբանլաբ Երևանի փորձնական տուրը Կոնդում, 2014 թ.

չնայած վերջին տարիներին գրանցված մի շարք ցավալի կորուստներին, Երեվանն ունի հսկայական ներուժ զբոսաշրջության զարգացման համար փողոցում ճարտարապետ Վարազդատ Հարությունյանի տունը, որն առաջին հայացքից անհետաքրքիր շինություն է, նախկին բնակչի համար է միայն ցուցակներում ներառված։ Կոզեռն թաղամասում դեռևս չպեղված, բայց մի շարք վկայությունների հիման վրա Կոզեռնի մատուռի տեղում կառուցված բնակելի տունը ևս մեկ այլ օրինակ է։

Մրցունակ

Նախագծի վրա աշխատելիս թիմը մի քանի խնդիրներ ուներ։ Նախ, այն պետք է «մրցունակ» լինի այսօր գոյություն ունեցող պետության կողմից պահպանվող հուշարձանների ցանկի հետ։ Միևնույն ժամանակ՝ տեսնելով այլընտրանքային ժառանգության ընդգրկումն ու սեփական սահմանափակ ռեսուրսները, ինչպես նաև հավատալով մասնակցային գործընթացներին, «Այլ Երևանը» որոշեց

հնարավորություն տալ բոլորին առաջարկելու ցանկում ներառել իրենց կարծիքով արժանի շինություն կամ միջավայր։ Բնականաբար, «պրեմոդերացիայի» սկզբունքով՝ առաջարկը ուսումնասիրվելուց և գնահատվելուց հետո միայն տեղ կգտնի ցուցակում ու քարտեզում։ Ինչ-որ ժամանակ կպատրաստվի նաև տպագիր քարտեզ, որոնց օգնությամբ զբոսաշրջիկները կկարողանան ինքնուրույն զբոսնել այլընտրանքային Երևանում։

Ընկերներ

Սարհատ Պետրոսյանը նշում է, որ նախագիծն իրականություն չէր դառնա առանց մի քանի կազմակերպությունների աջակցության. «Այս ամենը սկսվեց նախ և առաջ Հարավային Կովկասի ամերիկյան հետազոտական ինստիտուտի նախնական ֆինանսավորմամբ, ինչպես նաև Հայաստանի լավագույն կայքեր

ու առցանց համակարգեր մշակմամբ զբաղվող ընկերություններից մեկի՝ Helix-ի թիմի հետ համատեղ», — ասում է նա՝ հավելելով, որ այս պահին հիմնական լուսանկարչական աշխատանքներն իրականացվում են Մայամիի համալսարանի ֆինանսավորմամբ, որից հետո կսկսվեն նաև հեռախոսների համար մոբայլ հավելվածի վրա աշխատանքները։ Եվ «Այլ Երևանի» վերջին, գուցե նույնիսկ ամենագրավիչ շտրիխը՝ թեմատիկ տուրերը: «Զուգահեռ այս ամենին նաև միտք առաջացավ զարգացնել նախկինում մեր կողմից միայն մեր ընկերների ու ընկերների ընկերների համար կազմակերպվող Կոնդի և Երևանի ճարտարապետական շրջապտույտների ավանդույթը, — պատմում է Սարհատը, — այսօր շատերը ճամփորդելիս հենց մասնագիտացված տուրերի միջոցով են ծանոթանում քաղաքների տարբեր մշակութային շերտերի հետ»։

Արեգ Դավթյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Դիզայն

Քաղաքի լեզուն Օտարերկրացու համար նոր վայրում կողմնորոշվելու համար ամենաանհրաժեշտ գործիքներից է քաղաքային նավիգացիան: Այս առումով Երևանը դեռ շատ բան ունի փոխելու և շտկելու: «Մաևտիկա» բրենդինգային գործակալության բրենդ ստրատեգ Նիկա Եպիսկոպոսյանն ու արտ տնօրեն Աննա Մարգարյանը «ԵՐԵՎԱՆԻՆ» պատմել են քաղաքային նավիգացիայի յուրահատկությունների, զբոսաշրջիկներին դրա միջոցով ճիշտ ուղղորդելու, Երևանի անձնագիրը ստեղծելու, թաքնված վայրերը ընդգծելու և այլնի մասին:

Նավիգացիան՝ քաղաքի կմախք

Նիկա. Լսելով նավիգացիա բառը՝ մարդիկ միանգամից պատկերացնում են քաղաքում տեղադրված ցուցանակներ, որոնք պիտի ուղղորդեն իրենց: Իրականում, նավիգացիան միայն տարածքում կողմնորոշվելու գործառութային բնույթ չունի. այն բազմաշերտ է ու բավական մեծ դեր է խաղում մարդկանց ու քաղաքի կյանքում: Նախ, քաղաքի լանդշաֆտում նավիգացիան հանդես է գալիս որպես տարածքային բրենդինգի դրսևորում՝ կոմունիկացիոն միջոց, դառնում քաղաքի լեզուն և օգնում նրան խոսել թե իր բնակչի, թե այցելուի հետ: Միևնույն ժամանակ, նավիգացիան, ֆունկցիոնալ առումով, քաղաքի կմախքն է, որը թույլ է տալիս պատկերացում կազմել, թե ինչպիսին է նրա կառուցվածքն ու տրամաբանությունը: Լինելով առաջին հերթին քաղաքի ֆունկցիոնալ տարր, նավիգացիոն համակարգն ինքնին կարող է հանդես գալ որպես քաղաքային մշակույթի տարր, դառնալ քաղաքի պրոֆիլը: Նավիգացիոն համակարգը պիտի ոչ միայն տեղեկացնի մարդուն, թե ինչը որտեղ է գտնվում, այլ նաև, ստանձնի ռազմավարական դեր՝ քաղաքը այս կամ այն կերպ դիրքավորելու հարցում:

Աննա. Ուսումնասիրելով միջազգային փորձը տեսնում ենք, որ կախված քաղաքի ինչպիսին լինելուց, դրա միջավայրում ակտուալ կարող են լինել թե ժամանակակից ինտերակտիվ ցուցատախտակներն ու էկրանները, թե դարերի պատմություն ունեցող ցուցանակները: Նավիգացիոն համակարգի տեղին համահունչ լինելու համար, առաջին հերթին հարկ է բացահայտել ու սահմանել քաղաքի ինչպիսին լինելը: Այսօր մեզ համար առաջնայինը Երևանի էությունը, կերպարը հասկանալն է: Իհարկե, սրտի խորքում գենետիկ մակարդակով լավ էլ ճանաչում ենք մեր քաղաքն ու գիտենք, թե այն ինչ ձևի է, սակայն պետք է դուրս բերել իրոք այն արմատականը, որ դարձնում է Երևանը Երևան ու շարունակաբար սնում է նրան: Մերը գտնելը իրապես շատ առանցքային է, քանի որ քաղաքային միջավայրում այլ մշակույթում համահունչ «ապրող» նույնիսկ ամենագրավիչ տարրը, միանշանակ չէ, որ նույն կերպ կինտեգրվի մեկ այլ միջավայրում: Վտանգ կա թե սինթետիկության, թե քաղաքաբնակի կողմից չընդունված լինելու: Հենց այն պահին, երբ ունենանք Երևանի էության ձևակերպումը, կհասկանանք նաև մեր

← Ընկերության տնօրեն Հայկուհի Տաքսիլդարյանը, Աննա Մարգարյանը և Նիկա Եպիսկոպոսյանը

30 31

Հուլիս-օգոստոս 2015

քաղաքի համար նախատեսված նավիգացիայի հիմնական սկզբունքները՝ սկսած նրանից, թե ինչ նյութից պիտի պատրաստված լինի ցուցանակը, ինչ տառատեսակ պետք է օգտագործվի և ինչ շեշտադրումներ պիտի ունենա:

Նավիգացիան քաղաքի պատմության «գրավական»

Նիկա. Խնդրի գիտակցման հարցն է՝ պարզապես ստանալ նավիգացիոն ցուցանակներ, թե՞ հասկանալ՝ ինչ տեսակի քաղաք է Երևանը, ո՞րն է ընդհանուր պլատֆորմն ու ի՞նչ դեր կարող է ունենալ նավիգացիոն համակարգը: Անտրոպոլոգ Օքսանա Զապորոժեցն ասում է՝ քաղաքը զգալու և ճիշտ լուծումներ առաջարկելու համար պետք է հեռավորություն ստեղծել քո ու քաղաքի միջև: Երբ ապրում ես մի քաղաքում, ինտուիտիվ կերպով ես արդեն նրա հետ շփվում, ամեն ինչ այնքան ծանոթ ու սովորական է, որ շատ բաներ պարզապես չես նկատում: Դժվար է վերացարկվել ու նկատել առկա «տարաձայնությունները»: Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է մասնագետների ներգրավվածությունը և բազմակողմանի ուսումնասիրությունների իրականացումը: Բազմաթիվ հետազոտություններ կան, թե մարդիկ որ դեպքում են իրենց լավ զգում քաղաքում, ինչը կարող է իրենց վրա դրական ազդեցություն ունենալ: Կան գործոններ, որոնք ձևավորում են քաղաքի ու քաղաքաբնակի միջև երկխոսության ու հարաբերությունների բնույթը: Քաղաքը պետք է «ընթեռնելի» լինի մարդու համար և չծնի վախի ու անվստահության զգացողություն: Այս ամենին նպաստում են թե՛ քաղաքում անընդհատ տեղի ունեցող փոփոխությունները, թե՛ կողմնորոշիչ համակարգի թերացումները, թե՛ քաղաքի տրամադրությունն ու տրամաբանությունը:

Փողոցային նավիգացիան Երևանում և Նյու Յորքում

Վերջերս ուրբանիստական թեմաների վերաբերյալ մի կոնֆերանսի էինք մասնակցում, արտասահմանցի մասնակիցներից մեկը հարցրեց՝ արդյոք մեր քաղաքը հյուրընկա՞լ է: Պատասխանը միանշանակ էր: Սակայն երբ պարզ դարձավ, որ խոսքը հենց քաղաքի մասին է, այլ ոչ երևանցիների, պատկերը կտրուկ փոխվեց: Հետաքրքիր դիտարկում արեց ու նշեց, որ մեր քաղաքը, իրականում, ինֆորմացիոն առումով բավական անհյուրընկալ է, մասնավորապես այն զբոսաշրջիկների համար, ովքեր նախապես չեն ծանոթացել Երևանին ու չգիտեն լեզուն: Աննա. Այսօր ունենք հստակ սահմանում, որ Երևանը հայկական ամենաստեղծարար քաղաքն է: Հետևաբար, քաղաքային նավիգացիան՝ որպես քաղաքի դեսպան, իր հերթին պետք է նպաստի Երևանի՝ ստեղծարար ոգու կոմունիկացմանը: Կարևոր է նավիգացիայի միջոցով ցույց տալ Երևանի հակադրությունները, ավանդույթներն ու ժամանակակից զարգացումները: Երևանի նավիգացիոն համակարգը պետք է արտացոլի Երևանի առանցքային գաղափարը՝ «ժամանակակից ձև, հավերժ բովանդակություն»՝ իր բոլոր դրսևորումներում՝ ձևաչափում, գունային և նյութական լուծումներում, բովանդակության և տրամադրության մեջ: Միևնույն ժամանակ պետք է հիշել համակարգի ֆունկցիոնալ նշանակության և քաղաքային մշակույթ ստեղծելու դրա կարողությունների մասին: Նիկա. «Մաևտիկա» գործակալությունը բրենդինգի տարբեր ոլորտների շարքում զբաղվում է նաև տարածքային բրենդինգով, որի շրջանակներում մենք իրականացնում ենք «Երևան Բրենդ» ծրագիրը: Արդեն ավարտել ենք կարևոր փուլերից մեկը՝ մշակել ենք այն պլատֆորմը, որը ամփոփում է Երևանի առանց-

քաղաքն ինֆորմացիոն առումով անհյուրընկալ է այն զբոսաշրջիկների համար, ովքեր նախապես չեն ծանոթացել Երեվանին ու չգիտեն լեզուն քային գաղափարը, նրա առանձնահատկություններն ու արժեքները: Կարելի է ասել, որ արդեն ունենք այն գործիքը, որ թույլ է տալիս հիմնավորված լուծումներ տալ քաղաքին վերաբերող հարցերում: Երևանի նավիգացիան ծրագրի մասնավոր նախագծերից է, որ կոչված է կոմունիկացնելու բրենդի հիմնական արժեքներն ու գաղափարախոսությունը: Նավիգացիայի ֆունկցիոնալ ու էսթետիկ դերերի հետ մեկտեղ պետք է գիտակցել նաև դրա ստրատեգիկ նշանակությունը՝ ի՞նչ ենք ուզում կոմունիկացնել, թե բնակչին, թե այցելուին, ի՞նչ պատմություն պիտի պատմի Երևանի մասին իր նավիգացիոն համակարգը: Աննա. Եթե, օրինակ՝ որոշում է կայացվում Երևանը դիրքավորել որպես մշակութային քաղաք, պիտի նավիգացիոն համակարգն այնպես մշակվի, որ Երևանը զբոսաշրջիկին հանդես գա իր մշակութային պրոֆիլով, պիտի ուղղորդենք նրան դեպի մշակութային վայրերը՝ թանգարաններից մինչև թաքնված ստեղծագործական անկյուններ: Շատ մեծ նշանակություն ունի, թե զբոսաշրջիկին կոնկրետ վայրեր ինչ ճանապարհով կտանես: Գուցե այն ճանապարհը, որով ուղղորդենք նրան, կտանի դեպի այնպիսի մի երևանյան բակ, որում ապրում է իսկական Երևանի ոգին՝ հինավուրց թթենին, նկարչի արվեստանոցը կամ էլ դարա-

վոր նստարանը, որի վրա մեծացել է շախմատիստների ոչ մեկ սերունդ: Իհարկե, կարելի է տանել նրան ավելի կարճ ճանապարհով, առանց ցուցադրելու քաղաքի թաքնված կողմերը: Նիկա. Նավիգացիայի միջոցով կարող ենք ցույց տալ քաղաքը լրիվ այլ կողմից, օրինակ՝ «տանել» զբոսաշրջիկներին քաղաքի հին սրճարանները կամ պատմություն ունեցող գրախանութները: Ու գուցե հենց նավիգացիան հանդիսանա Երևանում ծնված և տիպիկ երևանցի դարձած շենքի, քարի, օրրանի անխափան գոյության երաշխավոր՝ ապահովելով այդ տարրի ճանաչելիությունը, ակտուալությունն ու նշանակությունը Երևանի կյանքում: Ի վերջո, քաղաքը առավել լավ զգալու, ընկալելու ու ճանաչելու համար յուրաքանչյուրս արտերկրում փնտրում է պատմություն ունեցող գրախանութներ, սրճարաններ և արվեստանոցներ: Աննա. Երբ առաջին անգամ անծանոթ մի քաղաքում ենք հայտնվում, փորձում ենք տեղաբնակ մի ծանոթ գտնել, ով մեր քաղաքի ծակուծուկերը, տիպիկ տեղերն ու քաղաքի իրական շունչը կրող վայրերը բացահայտի: Նավիգացիան պիտի լինի հենց այդ ծանոթը ու ամեն առումով օգնի՝ բացահայտի քաղաքի բնավորությունը, ավանդույթներն ու սովորությունները, հուշի թե ուր է պետք գնալ և որ ճանապարհով՝ այն, ինչ կարող է անել միայն ինքը՝ քաղաքը:

Լենա Գևորգյան Mediamax

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Հյուրընկալություն

Էնվոյցիները Երբ զբոսաշրջիկները ցանկանում են հնարավորինս քիչ գումար ծախսել հյուրանոցների վրա, օգնության են հասնում հոսթելները, որտեղ կարելի է սենյակը կիսել այլոց հետ և գումար խնայել: Ներկայացնում ենք Հայաստանի և տարածաշրջանի առաջին հոսթելի՝ «Էնվոյի» պատմությունը, և մի քանի հաճախորդներին:

Հ

ոսթելը հիմնադրվել է 2005 թվականին: Պաշտոնական բացումը սեպտեմբերի 30-ին էր, առաջին հյուրերը երեք ավստրալացիներ էին, որոք ուղղակի անցնելուց վահանակն էին նկատել և ներս մտել: Հոսթելի տերերն ու հիմնադիրներն են Էրիկ և Անի Կարապետյանները Սիդնեյից: 2003-ին Էրիկը Հայաստան էր եկել Ավստրալիայի ֆուտբոլի թիմի կազմում Համահայկական խաղերին մասնակցելու: Այդ ժամանակ նա նկատեց, որ Հայաստանում հոսթել չկա, և այդ մտքով վերադարձավ Ավստրալիա: Այնտեղ իր ոգևորությունը փոխանցեց նաև կնոջը, և 2005-ին նրանք միասին եկան Հայաստան հոսթելը հիմնադրելու համար: Մեկ տարի մնացին այստեղ մինչև հոսթելը ոտքի կանգնի, և հետո հետ գնացին Ավստրալիա: Իհարկե, մտքեր ունեն մի օր այստեղ տեղափոխվելու: «Էնվոյն» ունի 52 հոգու տեղ, ամռանը ամիսը 800-900 հյուր է ընդունում: Այդ հոսքի մեջ, իհարկե, ինչ ասես չի պատահում: Հոսթելում մինչև հիմա հիշում են այն դեպքը, երբ մի սևամորթ տղա, այդպես էր ստացվել, տեղավորվել էր մի սենյակում մի ռասիստի հետ: Բարեբախտաբար, ամեն ինչ հանգիստ անցավ, զոհեր չեղան: Ասում են նաև, որ քաղաքում չգրված օրենք կա՝ եթե տաքսիստները հարբած արտասահմանցի հաճախորդ են ունենում, բերում են «Էնվոյ»: Բայց, ինչպես վստահեցնում են այստեղ, օտարերկրացիները կովկասցիների պես հարբելուց կռիվ չեն անում: «Երեկ, օրինակ, մեր խեղճ երկու հյուրերը ավանդական թթի օղու հետ ծանոթացան, ամբողջ գիշեր հոգ էինք տանում նրանց մասին:

Ասում են՝ եթե Հայաստանում հիվանդանալու տեղ եք փնտրում, «Էնվոյից» լավ տեղ չկա, ուրեմն երևի լավ ենք անում մեր գործը», — հպարտությամբ նշում են հոսթելի աշխատակիցները: «Էնվոյի» հաճախորդների աշխարհագրությունը մեծ է՝ Կոստա Ռիկա, Դոմինիկյան Հանրապետություն, Գանա, Գվատեմալա, Իսլանդիա, Ինդոնեզիա, Հորդանան, Բրունեյ, Մալի, Եմեն, Քենիա, Չիլի, Օման, Մալազիա: Հիմնականում գալիս են մի քանի օրով: Առհասարակ, հոսթելում չի խրախուսվում երկար ժամկետներով մնալը, բայց մի քանի հյուրեր են եղել, որ մինչև երկու ամիս ապրել են այստեղ: Մի տղա այնքան երկար էր մնացել, որ բոլորի հետ հավասար աշխատում էր: Նույնիսկ նոր հաճախորդների էր տեղավորել ինքնուրույն: Կան նաև մշտական այցելուներ, օրինակ՝ Peace Corp-ի կամավորները: Հայաստանում նրանք ապրում են տարբեր գյուղերում և շրջաններում, Երևան գալուց էլ կանգ են առնում հոսթելում: «Մի հյուր ունեինք Դանիայից, որը Գեղարդում ծանոթացել էր մի տղայի հետ, որը իրեն հարսանիքի էր հրավիրել, — պատմում են հոսթելի աշխատակիցները, — ու դանիացին շատ ոգևորված էր, որ հայկական հարսանիքի է գնալու: Ցավոք, նշանակված օրը այդ հայ տղային չկարողացավ գտնել: Մեր ընդունարանում աշխատող աղջիկն էլ խոստացավ դանիացուն, որ կհրավիրի նրան, երբ իր հարսանիքը լինի: Երեք տարի անց, երբ աղջկա հարսանիքը պիտի լիներ, մեր տղան նորից ավտոստոպով Դանիայից եկավ հասավ Հայաստան ու վերջապես մասնակցեց հայկական հարսանիքի»:

Ջանին Գրեյ, ԱՄՆ

Ես Peace Corps -ի կամավոր եմ, ապրում և աշխատում եմ Սպիտակում: Շատ ուրախ եմ, որ հենց Հայաստան են ինձ ուղարկել, որովհետև ընտանիքս Լեհաստանից է: Մտածում էի, որ շատ ընդհանուր բաներ կտեսնեմ: Եվ իրոք այդպես է, թեկուզ, օրինակ՝ ընտանիքի հանդեպ վերաբերմունքը:

Ռուն Կլաուսեն, Դանիա

Ուսանող եմ, եկել եմ Հայաստան մի քիչ պտտվելու, հետո Վրաստան եմ գնալու: Հայաստանի պատմության մասին շատ եմ լսել, ուզեցի գալ և անձամբ տեսնել այստեղի մշակույթը: Ավանդույթ ունեմ՝ ամեն երկիր այցելելուց այդ երկրին հատուկ շապիկ եմ գնում և հագնում:

32 33

Հուլիս-օգոստոս 2015

Ստեյսի Սթեյփս, ԱՄՆ

Ես կամավոր եմ, Հայաստանում ապրում եմ Աշնակ գյուղում: Դպրոցում անգլերեն եմ սովորեցնում: ԱՄՆ-ից եմ, ապրել եմ Անգլիայում, Թայլանդում և երբեք այսքան փոքր տեղում չեմ բնակվել: Այն քաղաքում, որտեղից եկել եմ, մեկ միլիոն մարդ է ապրում, իսկ հիմա ես մի գյուղում եմ, որտեղ 1000 հոգի են ապրում ու ինձ դա շատ է դուր գալիս: Բացի դրանից, շատ հետաքրքիր է փորձել նոր լեզու սովորել, չգիտեի, որ դա այսքան դժվար է:

Հաննե Փուլսեն, Դանիա

Մենք Հայաստան ենք եկել Դանիայից հեծանիվներով շրջելու համար: Մտածեցինք, որ Հայաստանում մարդիկ լավը կլինեն հաստատ, երկիրը հաստատ սիրուն կլինի: Եվ այդպես էլ կա, ինձ այստեղ շատ է դուր գալիս, ինձ տանն եմ զգում: Այս տարածաշրջանը ես շատ եմ սիրում: Անցյալ տարի Միայի հետ գնացել ենք Ուզբեկստան, Ղազախստան և Ղրղզստան:

Միա Հալլես, Դանիա

Մենք գեղեցիկ բնությունով երկիր էինք ման գալիս և երևի հենց այդ պատճառով Հայաստանը ընտրեցինք: Չգիտեմ ինչ սպասումներ ունեինք, բայց շատ զարմացրեց մարդկանց հյուրընկալությունը: Մարդիկ զբաղված չեն անընդհատ, ինչպես Դանիայում: Բացի դրանից ուրիշ երկրներում հեծանիվ քշելուց երբեմն վտանգ ես զգում, Հայաստանում այդպիսի բան չկա, այստեղ հեծանվորդի համար շատ անվտագն է: Իհարկե, մեքենան երբեք անվտանգ չէ հեծանվորդի համար, բայց Հայաստանում վարորդները փորձում են հեռավորություն պահպահել հեծանիվներից, որը շատ է օգնում:

Բեն Հերմանս, Ավստրալիա

Հիմա Չինաստանում եմ ապրում: Տարածաշրջանում եղել էի Իրանում, Հայաստանն էլ էր շատ հետաքրքիր, ու որոշեցի 10 օրով գալ այստեղ: Ինձ Հայաստանը շատ է դուր գալիս, այնքան, որ նույնիսկ 4 օրով երկարացրել եմ արձակուրդս: Մենակ թե չգիտեմ՝ ինչու անծանոթները հետս անընդհատ ռուսերեն կամ հայերեն են խոսում:

Բիայնա Մահարի

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Հավաքածու

Ծակող հուշեր Օտարերկրյա ճամփորդություններից զբոսաշրջիկների կողմից թերևս ամենահաճախ տուն բերվող հուշանվերներն են տեղի հետ ասոցացվող պատկերներով մագնիսները կամ կախազարդերը: Խորհրդային տարիներին դրանց փոխարեն տարածված էին թեմատիկ կրծքանշանները: Երևանը բացառություն չէր: Ներկայացնում ենք նմուշներ «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրի գլխավոր խմբագրի անձնական հավաքածուից:

Պլաստմասսայե այս շարքը Գեղարվեստի ֆոնդի կերպարվեստի կոմբինատի արտադրանքն է: Այստեղ Երևանին վերաբերող կրծքանշանները սկսել են արտադրվել 1967-ից: Պլաստմասսայե շրջանների վրա նախ հաստոցներով դաջվում էր պատկերի ուրվագիծը, ապա ձեռքով ներկվում: Այդ պատճառով կարելի է հանդիպել նույն հուշարձանի պատկերով կրծքանշան՝ տարբեր գույների: Օրինակ՝ Մաշտոցի արձանը մի տեղ արծաթագույն է, մյուս տեղում՝ նարնջագույն: Առավել նուրբ պատկերներում, օրինակ՝ Վահագն Վիշապաքաղի կամ Հայկ Նահապետի արձաններում, ներկը տեղ-տեղ անցնում է ուրվագծի սահմանները, կան դատարկ տեղեր:

34 35

Հուլիս-օգոստոս 2015

Հուշանվեր-կրծքանշանները Հայաստանում սկսել են արտադրել 1960-ականների սկզբից, սակայն հատկապես մեծ թափ է առել արտադրությունը 1968-ից սկսած, երբ Երևանը տոնում էր հիմնադրման 2750-ամյակը: Այսօր հայտնի է այդ իրադարձությանը նվիրված կրծքանշանների շուրջ քառասուն տեսակ: Լինում էին նաև Երևանի և Հայաստանի տեսարժան վայրերին, իրադարձություններին, տոներին (Վարդավառ), խոշոր գործարաններին («ԵրԱԶ», Ժամացույցի գործարան), խանութներին («Գայանե» ունիվերմագ), համալսարաններին նվիրված նմուշներ: Կրծքանշանները, որպես կանոն, պատրաստվում էին մելխիորից, բրոնզից, պղնձից կամ ալյումինից, ավելի ուշ տարիներին օգտագործվում էր նաև էմալը: Ձևավորող նկարիչների թվում էին Մնացական Թամրազյանը, Էդուարդ Գասպարյանը և այլոք: Նրանց առաջարկները նախ հաստատվում էին նախարարների խորհրդի հատուկ բաժնի կողմից, որից հետո կրծքանշանները հատվում էին Գեղարվեստի ֆոնդի կերպարվեստի կոմբինատում կամ Հայաստանի երգչախմբային ընկերության արտադրամասում: Մի կրծքանշանի տպաքանակը կարող էր հասնել 40 հազար օրինակի: Առաջին հերթին դրանք վաճառքի էին դրվում Թումանյան փողոցում գտնվող Գեղարվեստի սալոնում:

Գրիգոր Եփրեմյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Զուգահեռներ

Նոր բան ասեք Զբոսաշրջիկի գլխավոր օգնականը տասնամյակներ շարունակ եղել են զանազան ուղեցույցները, որոնք օգնել են ճամփորդին կողմնորոշվել նոր ու անծանոթ վայրում: Ուսումնասիրելով մի քանի հին (և ոչ այնքան) ուղեցույցներ Երևանով, մենք փորձեցինք պատկերացնել, թե դրանցում ինչը չի հապատասխանում ժամանակակից երևանյան իրականությանը:

«Երևան. գովազդային ծանուցատետր» (Ереван. Рекламный проспект, «Տուրիստ» կենտրոնական գովազդային-տեղեկատվական բյուրո, Մոսկվա, 1975թ.) Մեջբերում «Պարոնյանի փողոցում ավարտվում է «Դվին» հյուրանոցի և Ծիծեռնակաբերդ զբոսայգի տանող ճոպանուղու կառուցումը: Փողոցի աջ կողմում հին Երևանի կառույցներով բլուր է: Դա հանրահայտ Կո՜նդն է: Ի սկզբանե քաղաքի գլխավոր հատակագծի համաձայն ծրագրավորվում էր թողնել Կոնդի բլուրը իր միջնադարյան տեսքով: Սակայն հատակագծի հետագա վերափոխումների ընթացքում որոշում կայացվեց Կոնդում կառուցել բարձրահարկ շենքեր: Դեպի Հրազդանի կիրճը տանող թունելի վրա արդեն կառուցվում է Կապի տան 17-հարկանի շենքը»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Այս ընթացքում «Դվին» հյուրանոցը հասցրեց կառուցվել, դառնալ քաղաքի ամենակարևոր վայրերից (ընդ որում՝ ոչ միայն զբոսաշրջիկների համար, այլև երևանցիների), ապա վաճառվել ու լքվել: Երկու տարի առաջ նոր սե-

36 37

Հուլիս-օգոստոս 2015

փականատերերը որոշեցին հիմնովին փոխել հյուրանոցի արտաքին տեսքը և հիմա, ինչպես և ուղեցույցի լույս տեսնելու օրերին, տարածքում շինարարություն է ընթանում: Ինչ վերաբերում է Կոնդին, ապա բարձրահարկերն այնտեղ այդպես էլ չկառուցվեցին և միջնադարյան Երևանն այնտեղ քիչ թե շատ պահպանվել է, բայց ապագան բավական մշուշոտ է: Ի դեպ, «Ոսկե Ծիրան» փառատոնի հիմնադիր, ռեժիսոր Հարություն Խաչատրյանի «Կոնդ» վավերագրական ֆիլմի ընթացքում երևում են կադրեր, որտեղ «Դվինի» հաճախորդները իրենց հյուրանոցային պատշգամբներից հետաքրքրությամբ հետևում են թաղամասի բնակիչների բարդ առօրյային: Ծիծեռնակաբերդ տանող ճոպանուղին այդպես էլ իրականություն չդարձավ, իսկ ահա Կապի տունը կառուցվեց և այժմ հայտնի է իբրև «Փոստի շենք»:

Մեջբերում «Հաղթանակ» զբոսայգում է գտնվում Արևիկ արհեստական լիճը, որտեղ կարելի է լողալ և նավակ վարել, «Արագիլ» ռեստորանը, որից այցելուները կարող են հիանալ քաղաքի տեսարանով… Հրաշալի է երեկոյան Երևանը»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Արևիկ արհեստական լիճը իր տեղում է, սակայն «Հաղթանակ» զբոսայգին վաղուց այն վայրը չէ, ուր կհրավիրես արտասահմանցի հյուրերին (միայն եթե միտք չունես ներկայացնելու «Մայր Հայաստանի» պատվանդանի ներսում գտնվող Ռազմական թանգարանը): Իսկ ահա «Արագիլ» ռեստորանը, որը կառուցվել էր Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծով և գործում էր 1959 թվականից, լքվեց և կիսաքանդ թողնվեց խորհրդային կարգերի փլուզումից շատ չանցած: Ու հրաշալի երեկոյան Երևանով ռեստորանի հարթակից այլևս ոչ ոք չի հիանում (թեպետ տեսարանը մինչ օրս գեղեցիկ է):

«Երևան. տեսարժան վայրեր» (Getting Around Yerevan, Գիտատեխնիկական հրատարակությունների պետական հրատարակչություն, Երևան, 1960թ.) Մեջբերում «Այս զբոսայգին հիմնվել էր ի հիշատակ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ֆաշիզմի նկատմամբ տարած հաղթանակի: Ստալինի հուշարձանը, որ տեղակայվել է զբոսայգու գեղատեսիլ անկյուններից մեկում, բացվել էր 1950 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման 30-րդ հոբելյանի օրը»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Այսօր ոչ մի զբոսաշրջիկ, բարեբախտաբար, չի տեսնի հսկայական Ստալինին՝ «զբոսայգու գեղատեսիլ անկյունում»: Ինչպես հայտնի է, 1962-ին, երբ «ժողովուրդների առաջնորդի» կերպարն այլևս այդքան էլ ակտուալ չէր, արձանը պայթեցվեց, իսկ մի քանի տարի անց դատարկ պատվանդանը զբաղեցրեց Մայր Հայաստանը:

«Երևան. ուղեցույց» (Ереван. Путеводитель, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան, 1983 թ.)

Մեջբերում «Վերադառնանք Հոկտեմբերյան պողոտա: Մենք կարող ենք այցելել «Ռոսիա» կինոթատրոնը՝ ամենախոշորը հանրապետությունում: Դրա մեծ դահլիճը տեղավորում է 1600 հանդիսատես, փոքրը՝ 1000: Ինտերյերի ձևավորման մեջ օգտագործվել են խեցեղեն, քանդակադրոշմ, վիտրաժներ, քանդակներ: Պետական կրկեսը տեղակայված է Օրջոնիկիձեի պողոտայի սկզբնամասից ոչ հեռու»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր «Ռոսիա» կինոթատրոնի հրաշալի շենքը (ճարտարապետներ՝ Ա. Թարխանյան, Հ. Պողոսյան, Ս. Խաչիկյան), իհարկե, կանգուն է, բայց քսան տարուց ավելի է ինչ չի օգտագործվում իր նշանակությամբ և մեծ դահլիճ ուղևորվող 1600 հոգին ոչ մի կերպ չեն կարող գնահատել կառույցի նրբագեղ ինտերյերը: Ինչպես բոլորս գիտենք, «Ռոսիան» արդեն վաղուց սովորական տոնավաճառ է: Պետական կրկեսի իրավիճակը մի փոքր այլ է: Շենքը մի քանի տարի առաջ ապամոնտաժվեց և տեղում սկսվեց նոր շենքի շինարարությունը: Դրա հանձնման ժամկետները մի քանի անգամ հետաձգվեցին, բայց ընթացք, այդուհանդերձ, կա: Այնպես որ, եթե զբոսաշրջիկները այցելեն Երևան մի քանի տարի հետո, գուցեև տեսնեն այն՝ ավարտուն տեսքով: Ավելորդ չէ նաև նշել, որ Հոկտեմբերյան պողոտան այժմ կրում է Տիգրան Մեծի անունը, իսկ Օրջոնիկիձեն դարձել է Արշակունյաց: Մեջբերում «Նալբանդյան փողոցում կարելի է նստել ճոպանուղու խցիկը և բարձրանալ դեպի «Նաիրի» հյուրանոց, որից հրաշալի տեսարան է բացվում»:

Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Ավաղ, այս գործողությունն իրականացնելու միջոց այժմ չկա. վերոնշյալ ճոպանուղին, որը զբոսաշրջիկների համար Երևանի վրա բացվող գեղեցիկ տեսարանը լուսանկարելու համար էր, իսկ Նորքի բնակիչների համար՝ անփոխարինելի միջոց քաղաքի կենտրոն հասնելու, դադարել էր գործել դեռ 2004 թվականին՝ վթարից հետո: Մի քանի տարի ճոպանուղին պարզապես անգործության էր մատնված, իսկ 2009-ին այն ապամոնտաժվեց: Ծրագրված վերանորոգումն այդպես էլ տեղի չունեցավ: Այսօր կարելի է միայն ուսումնասիրել այն, ինչ մնացել է Նալբանդյան փողոցի վրա գտնվող կայանից: Մեջբերում «Մոտ ապագայում կգործարկվեն մարզապալատը, մետրոպոլիտենի երկրորդ գիծը, շարունակվում է Գլխավոր պողոտայի շինարարությունը, ինչպես նաև Ալ. Թամանյանի արձանի հետևում գտնվող լանջի օրիգինալ ձևավորումը: Այստեղ նախատեսվում է կառուցել շարժասանդուղքներ, որոնցով այցելուները կբարձրանան դեպի Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման հուշարձանը և դիտահարթակը»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր «Թամանյանի արձանի հետևում գտնվող լանջի օրիգինալ ձևավորումը» ճիշտ է, մինչ օրս, իր վերջնական տեսքը չի ստացել, բայց արդեն բավական երկար տարիներ Երևանի ամենագրավիչ տարածքն է: Հարցրեք ցանկացած զբոսաշրջիկի՝ Կասկադը և հարակից տարածքը հաստատ կլինեն Երևանում նրան ամենաշատ դուր եկած վայրերի ցանկում: Ցավոք, շարժասանդուղքները առայժմ չեն հասցնում մինչև դիտահարթակը և առայժմ պարզ չէ, թե երբ կկառուցվի Կասկադի վերին հատվածը:

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Զուգահեռներ

«Երևան» (Yerevan, Ինտուրիստ, Մոսկվա, 1974 թ.) Մեջբերում «Հեղափոխության պետական թանգարանի հավաքածուն ծանոթացնում է այցելուին Հայաստանի պատմության մեզ ամենամոտ շրջանին՝ 19-րդ դարավերջից մինչև մեր օրերը: Թանգարանը ներկայացնում է հայ ժողովրդի հեղափոխական պատմությունը: Այստեղ գտնվող նյութերի օգնությամբ կարելի է տեղեկանալ այն մասին, թե ինչպես Անդրկովկաս և մասնավորապես Հայաստան ներթափանցեցին և տարածվեցին մարքսիստական գաղափարները»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Պարզ պատճառներով, 1991 թվականին Հայաստանի Հեղափոխության թանգարանը լուծարվեց, իսկ հավաքածուն տեղափոխվել է Հայաստանի պատմության թանգարանի Նոր և նորագույն պատմության բաժին:

«Հայաստան. Ճանապարհորդի հանրագիտարան» (Армения. Энциклопедия путешественника, Հայկական խորհրդային հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն, Երևան, 1990 թ.) Մեջբերում «Երիտասարդական պալատ կարելի է բարձրանալ Աբովյան պուրակից՝ լայն աստիճաններով, Ազատության պողոտայից՝ վերելակով, որը տեղակայված է գեղատեսիլ քարանձավում, այստեղ է գտնվում նաև ավտոկայանատեղին: Ոլորուն ճանապարհը բարձրանում է դեպի ներքին բակ՝ հյուրանոցի շքամուտքի մոտ»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Երևանյան համայնապատկերի ամենաճանաչված օբյեկտներից մեկը՝ հռչակավոր «Կուկուռուզը» (ճարտարապետներ՝ Մ. Թարխանյան, Ս. Խաչիկյան, Մ. Զաքարյան, Հ. Պողոսյան) իր մահկանացուն կնքեց 2006 թվականին: Հետաքրքրասեր զբոսաշրջիկը այժմ Երիտասարդական պալատի տեղում կտեսնի միայն դատարկ հարթակ: Այստեղ նախատեսվող նոր կառույցի՝ մի քանի անգամ անցկացված ճարտարապետական մրցույթները ոչ մի արդյունք չտվեցին:

38 39

Հուլիս-օգոստոս 2015

«Երևան. Պաշտոնական քաղաքային ուղեցույց» (Yerevan. The Official City Guide, Երևանի քաղաքապետարան, 2011թ.) Մեջբերում «Մաշտոցի պողոտայի և Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցի խաչմերուկից ոչ հեռու տեղակայված է հիանալի Ծածկած շուկան (ճարտարապետ՝ Գրիգոր Աղաբաբյան, 1952): Այսօր Երևանի գրեթե բոլոր շուկաները ծածկած են, բայց անունը մնացել է այս մեկին, քանի որ այն առաջինն էր: Շուկան անհրաժեշտ է այցելել ոչ միայն այնտեղ վաճառվող ընտիր մթերքից գնելու և փորձելու համար, այլև էսթետիկ պատճառներով: Շինությունը տպավորիչ է ինչպես ճարտարապետական, այնպես էլ ձևավորման առումով: Առաստաղի հիմնական մասի լայնությունը հասնում է 32 մետրի, այն պահում են 19 զորեղ կամարները: <…> Չնայած այսօր առևտուրը Ծածկած շուկայում այդքան ակտիվ չէ, որքան նախկինում, դուք դեռևս կարող եք զգալ այստեղ արևելյան շուկաների համն ու հոտը, վայելել դրա բազմերանգությունը և, իհարկե, գնել որևէ բան, այդ համն ու հոտը հետո հիշելու համար»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Այսօր զբոսաշրջիկները երբեմնի փառահեղ շուկայի փոխարեն կտեսնեն սուպերմարկետ: Այս ուղեցույցի լույս տեսնելուց ընդամենը մեկ տարի անց շուկան վաճառվեց, դատարկվեց, հետո «իրան-իրան փլվեցին» կամարներից մի քանիսը, իսկ 2013-ին նույն տարածքում բացվեց արդեն «Պրոսպեկտ Մոլ» կոչվող առևտրի կենտրոնը:

«Երևան» («Պրոգրես» հրատարակչություն, Մոսկվա, 1975 թ.) Մեջբերում «Ժամանակակից մեծ քաղաքի նորույթների մեջ խնամքով պահպանվում են անցյալ դարերի մասունքները: Դրանցից մեկը XIII դարում կաուցված Կաթողիկե հազվագյուտ եկեղեցին է» Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Եթե 1975 թվականին այս ուղեցույցը ձեռքին զբոսաշրջիկը փնտրեր Կաթողիկեն, ապա նա պետք է նախ հասներ Լեզվի ինստիտուտի շենքին՝ Աբովյան-Սայաթ-Նովա խաչմերուկում, ապա շենքերի արանքով մտներ բակ և հանդիպեր վերոնշյալ սրբավայրը: Այսօր Կաթողիկեն այլևս այդ գողտրիկ միջավայրում չէ. 2007 թվականին ինստիտուտի շենքը քանդվեց, իսկ տեղում կառուցվեց կաթողիկոսական նստավայր և մեծ Սուրբ Աննա եկեղեցին (օծումը տեղի է ունեցել 2015-ի ապրիլի 30-ին), որն էլ այժմ «գրկել» է XIII դարի Կաթողիկեն: Մեջբերում «Երևանը շարունակում է աճել: Քաղաքում շարունակվում է շինարարությունը, ուստի քաղաքի ուզածդ նկարագրին վիճակված է իսկույն հնանալ: Երևանցին, առավել ևս զբոսաշրջիկը ամեն օր իր համար հայտնաբերում է նոր Երևանը: Բարի համեցեք»: Ինչ կտեսնեն զբոսաշրջիկներն այսօր Իսկապես, Երևանը հիմա էլ փոփոխվում ու վերակառուցվում է: Միայն թե միշտ չէ, որ փոփոխությունները դրական են լինում: Բայց ամեն դեպքում, այստեղ միշտ ուրախ են ընդունել զբոսաշրջիկներին, ինչ խոսք:

Արեգ Դավթյան

ԶԲՈՍՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԵԼ Այնտեղ

Ես Ամստերդամն եմ Ինչպես ծնվեց ամենահայտնի զբոսաշրջային բրենդներից մեկը, և միջնադարյան հոլանդական քաղաքը դարձավ 21-րդ դարի զբոսաշրջիկների ամենասիրելի վայրերից մեկը Եվրոպայում: Ամստերդամը միշտ էլ եղել է Եվրոպայի հայտնի քաղաքների շարքում, սակայն 2000-ական թվականներին սկսեց զգալիորեն զիջել մրցակիցներին, մասնավորապես իսպանական և արևելաեվրոպական քաղաքներին: Հարկավոր էր կտրուկ ռեբրենդինգ, որը քաղաքը կներկայացներ իբրև նոր ժամանակներին համընթաց քայլող և զարգացող մի տարածք: Քաղաքի ղեկավարությունը նաև իր առջև նպատակ դրեց անելու այնպես, որ Ամստերդամի իմիջը չսահմանափակվի սեքսով, թմրանյութերով և ջրանցքներով: Ճիշտ է, այսօր էլ քաղաքի ցանկացած հյուր իր պարտքն է համարում շրջել նավակով, այցելել Կարմիր լապտերների

թաղամասը և գոնե մեկ անգամ մարիխուանա ծխել անթիվ քոֆի-շոփերից մեկում, սակայն սրանով Ամստերդամի առավելությունները բնավ չեն ավարտվում: Արտասահմանցիների համար ավելի գրավիչ իմիջ ստեղծելու, տուրիզմին և բիզնեսին նոր շունչ հաղորդելու համար հիմնվեց հանրայինմասնավոր ընկերություն, որն էլ պետք է զբաղվեր ռեբրենդինգով: Ընկերության առաջնային նպատակն էր շեշտել քաղաքի երեք գլխավոր բաղադրիչ գաղափարները՝ ստեղծագործական, ինովացիոն և կոմերցիոն: 2004 թվականին ներկայացվեց I amsterdam բրենդը: Այսօր I amsterdam-ը համարվում է աշխարհի

ամենահաջող քաղաքային բրենդներից մեկը: Հսկայական գրությունը դիմավորում է քաղաքի հյուրերին օդանավակայանի մուտքի մոտ, մեկ այլ տարբերակը՝ հռչակավոր Ռայքսմուզեումի (Պետական թանգարանի) բակում: Մի քանի մետրանոց տառերից կառուցված I amsterdam-ի հետ միաժամանակ տասնյակ մարդիկ են լուսանկարվում: Այդպես քաղաքի բրենդը հայտնվում է սոցցանցերում և աստիճանաբար դառնում իսկական այցեքարտ: I amsterdam-ը, որը խաղարկում է «Ես Ամստերդամն եմ» անգլերեն արտահայտությունը, մի ամբողջ համակարգ է, որի նպատակը քաղաքի, բնակիչների և այցելուների միջև կապն է:

8 գաղտնի վայր Ամստերդամում, որ արժե այցելել. խորհուրդ է տալիս KLM ավիաընկերությունը Ամստերդամի Leidesplein հրապարակի կից զբոսայգում կա մի ծառ, որի ճյուղերում կարելի է գտնել փոքր և խորհրդավոր մի քանդակ՝ տղամարդը սղոցով, որը հորդորում է «չսղոցել ճյուղը, որին նստած ես»: Քանդակի հեղինակը հայտնի չէ, բայց այն այստեղ է 1989 թվականից:

Pythonbrug յուրահատուկ կամուրջը, որը միացնում է Սպորենբուրգ թերակղզին Բորնեո կղզու հետ, այնքան նման է ճկված օձի, որ ժողովրդի մեջ ստացել է Պիթոն մականունը: Այն ունի 2000 լապտեր, այնպես որ հատկապես գեղեցիկ է նայվում գիշերային ժամերին:

40 41

Հուլիս-օգոստոս 2015

Բ-80 խորհրդային սուզանավը Ամստերդամի նավահանգստում է 2002 թվականից ի վեր: Ժամանակ առ ժամանակ սուզանավում երեկույթներ են տեղի ունենում:

Overtoom, 301 հասցեում գտնվող շենքը ժամանակին կինոակադեմիան էր զբաղեցնում, իսկ 2000ականներին այն վերածվեց սքովոտի, որտեղ բնակվում և աշխատում են զանազան ուղղությունների ստեղծագործող մարդիկ: Այսօր այնտեղ տեղի են ունենում համերգներ և կինոցուցադրություններ, կան սրճարան և նկարիչների արվեստանոց:

Wozoco կոչվող շինությունը կոտրում է կարծրատիպերը բազմաբնակարան շենքերի մասին. պարզվում է, դրանք էլ կարող են լինել հետաքրքիր և գրավիչ: Wozoco-ն արդեն հասցրել է դառնալ Ամստերդամի ժամանակակից ճարտարապետության այցեքարտերից մեկը:

Albert Cuypmarkt մթերային շուկան հարյուր տարվա պատմություն ունի: Մոտակա ռեստորաններում կարելի է փորձել սուրինամական, արաբական, ինդոնեզիական և այլ ազգային խոհանոցներ:

Ijburg թաղամասը բաղկացած է վեց կղզիներից, որոնք միացած են իրար կամուրջներով, իսկ նավերի կողքին տեղակայված են հանրահայտ լողացող տները:

NDSM արվեստների քաղաքը յուրահատուկ մի վայր է, որտեղ միավորված են ժամանակակից Ամստերդամի մշակութային և բիզնես միջավայրերը: Այստեղ պարբերաբար տեղի են ունենում համերգներ և ցուցահանդեսներ, ամիսը երկու անգամ՝ Եվրոպայի խոշորագույն «վերնիսաժը»:

Արեգ Դավթյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան

Երևանյան անձրևի հոտը Հեռուստահաղորդավարուհի, «Cosmopolitan Հայաստան» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Հրաչուհի Ութմազյանը պատմում է Երևանի անհետացած ձայների, քաղաքի կյանքում իր նախնիների ունեցած ավանդի, Վահրամ Փափազյանից հարյուր տարի անց ծնվելու, ծաղկավաճառ Անահիտի և այլնի մասին:

42 43

Հուլիս-օգոստոս 2015

Ծնվել, մեծացել ու շարունակում եմ ապրել Չարենցի փողոցի վրա: Սեփական տանն ենք ապրում, քաղաքի կենտրոնում ենք, միևնույն ժամանակ՝ քաղաքից կտրված: Երևի դժվար է պատկերացնել, որ տատիկս՝ Հրաչուհի Ջինանյանը, կարող էր սեղանի շուրջ բռնոցի խաղալ ինձ հետ: Նույնքան հարազատ է Բայրոնի փողոցը, այնտեղ է գտնվում մորական կողմից տատիկիս՝ Իվետա Կորյունովնայի տունը: Հիմա նա չկա, հաճախ խուսափում եմ այդ հատվածով անցնել, արցունքներս զսպել չեմ կարողանում: Բայց երբ այնտեղ եմ լինում, միանգամից հիշում եմ վաղ առավոտյան աղբ հավաքող մարդկանց բահի ձայնը, որ քսվում էր ասֆալտին ու արթնացնում մեզ: Շատ վաղ էին սկսվում նաև կոնսերվատորիայի «ռասպեվկաները»: Իմ քաղաքի ձայները, որոնք հիմա չկան: Երբ սկսվեց 88-ի շարժումը, շատ փոքր էի, բայց կանգնում էի պատուհանի գոգին ու ճաղերից այն կողմ հետևում մարդկանց: Անգամ ինքս բղավում էի՝ «Ղարաբաղը մերն է»: Բակային կյանք չեմ ունեցել: Մանկությանս ընկերների՝ Սոնայի ու Դավիթի հետ ենք մեծացել, միասին էլ խաղում էինք հենց մեր այգում: Երբ դպրոց գնացի, ու երեխաները ասում էին «գործագործ» կամ «կլաս», «յոթ քար» խաղանք, ինձ համար այնքան խորթ էր հնչում, այդպես էլ էդ խաղերը չխաղացի: Վերջերս Սոնայի ու Դավիթի հետ վերհիշում էինք մեր մանկությունը, պարզվում է խաղերի առումով իրենց մոտ էլ նույնն է եղել դպրոցում: Քույրս Մոսկվայում էր բնակվում: Երբ Երևան էր գալիս, միշտ գնում էինք մեր տան հարևանությամբ գտնվող շատրվանների այգի: Փոքր ժամանակվա մի լուսանկար ունենք: Անցյալ տարի, 20 տարի անց, նորից գնացինք այգի ու նույն ձևով լուսանկարվեցինք շատրվանների մոտ: Պապիկս՝ Հայկարամ Ութմազյանը Հայաստանի մամուլի կոմիտեի նախագահն էր: Նրան, ցավոք, չեմ տեսել, նա մահացել է իմ ծնունդից առաջ: Իսահակյան 28 հասցեում գտնվող այս շենքը, որտեղ հիմա գտնվում է «Cosmopolitan Հայաստանի» գրասենյակը, կարելի է ասել, եղել է պապիկիս ղեկավարության տակ: Հիշում եմ, տատիկս ասում էր ինձ, որ ես գրելու եմ: Երբ դարձա «Cosmopolitan Հայաստանի» գլխավոր խմբագիր ու իմացա, որ գրասենյակը այս շենքում է, սկսեցի լաց լինել: Տեսեք, հիմա էլ հուզվում եմ: Փաստորեն վերադարձա այս շենք, որի հարկերով քայլել է պապիկս: Հարևանությամբ գտնվում է Դրամատիկական թատրոնը՝ այս թատրոնի բեմ դուրս եկա առաջին անգամ 1999 թվականին, ու առհասարակ մանկությունս այնտեղ է անցել: Իմ 114 դպրոցը … ցավով պիտի ասեմ, որ հիմա դպրոցս շատ է փոխվել, մեքենաներով լի է բակը, այլևս այն չէ: Շատ եմ նեղվում: Դպրոցին զուգահեռ Սպենդիարյանի անվան երաժշտական դպրոց եմ հաճախել, Խանջյան փողոցն էլ, որով հաճախ եմ անցել, հարազատ է ինձ: Բայց 114-ս... այնքան լուսավոր տարիներ էին: Ինձ համար իսկական տոն էր, երբ հայրս դպրոցից ինձ տուն էր տանում: Ծնողներս շատ ուշ համաձայնվեցին, որ դպրոցից տուն մենակ գնամ: Մի օր, տուն եկա դպրոցից, ինձանից երկու րոպե հետո տուն մտավ մայրս, մի րոպե անց՝ հայրս: Պարզվեց միմյանցից ու ինձնից թաքուն ինձ հետևել են, որ բարեհաջող տուն վերադառնամ: Կարծես մշտապես նույն տարածքում եմ պտտվում, տնիցս շատ չեմ հեռացել՝ պետական համալսարան, միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետ: Կրկին շատ լուսավոր տարիներ, բայց ի տարբերություն դպրոցիս՝ համալսարանի տարածքը բավականին բարելավվել է: Հանրային հեռուստաընկերությունում աշխատանքս կեսգիշերին էր ավարտվում: Երբ դուրս էի գալիս, իմ առջև գիշերային Երևանի մի այնպիսի փառահեղ տեսարան էր բացվում: Տարօրինակ լռություն էր տիրում, խորհրդավոր մի լռություն: Առաջին անգամ հանդիսավարի կարգավիճակում բեմ դուրս եկա Սպենդիարյանի անվան Օպերայի և բալետի թատրոնի բեմ պարոն Արմեն Ամիրյանի հետ: Ես՝ փոքր երեխա և Արմեն Ամիրյանը, պատկերացնո՞ւմ եք. վերջում նա մոտեցավ ինձ ու ասաց՝ «Շնորհավորում եմ՝ կոլեգա»: Ուղիղ 20 տարի անց, վերջերս պարոն Ամիրյանը հյուրընկալվեց ինձ մոտ «Սպիտակ անկյուն» հաղորդման շրջանակներում: Արդեն կարծես հավասար լինեինք՝ այնքան խորհրդանշական էր: Փաստորեն նրա խոսքերը աշխատեցին:

Հիմա, երբ հետ եմ նայում, հասկանում եմ՝ մեծացանք իրար հետ ես ու իմ քաղաքը: Շատ բան կա, ինչի հետ համաձայն չեմ, ինչից տխրում եմ: Էլի հուզվում եմ, չգիտեմ ինչու, բայց քաղաքիս մասին խոսելիս հուզվում եմ: Միքայել Դովլաթյանը մի ֆիլմ ունի, որ կոչվում է «Քանի դեռ կամ», որտեղ Երևանը խոսում է Հրանտ Թոխատյանի ձայնով: Այնքան կուզենամ, որ ֆիլմը շատ-շատ հաճախ ցուցադրվի: Գուցե տրիվիալ բան եմ ասում, բայց քաղաքի հանդեպ սերը սկսվում է այնտեղ, երբ հետևում ենք մեզ ու ձեռքին եղած թուղթը գետնին չենք թափում, անգամ եթե տարածքում աղբաման չկա: Ֆիլմում մի լավ արտահայտություն կա՝ «Տանդ մեջ մոխրամանը շուռ չես տա, չէ՞, եթե ասում ես, որ Երևանը քո մայրաքաղաքն է՝ մորդ դեմքին չես թքի, չէ՞»: Հենց սրան պիտի գանք: Շատերը բողոքում են Հյուսիսային պողոտայից, միշտ մտածել եմ, որ դա էլ պիտի լինի: Բայց մտածում եմ նաև, երբ մի օր բալիկ ունենամ, նրան ու՞ր եմ տանելու, իմ հին Էրիվանից ի՞նչ եմ ցույց տալու ձագուկիս: Յուրաքանչյուր քաղաք, եթե անգամ շատ նորացված է, ունի այն տեղը, որտեղ իր ոգին է պահում: Խոստումները շատ են, ասում են, որ Երևանում կոնկրետ մի տեղում հին քաղաքից հատված պիտի լինի՝ համաձայն եմ, բայց դեռևս նման բան չեմ տեսնում: Ուրախանում եմ, երբ քաղաքում ասֆալտ են փռում, բայց նյարդայնանում եմ, երբ դա անում են հարյուրերորդ անգամ կամ այն ժամանակ, երբ Երևանում շատ զբոսաշրջիկներ կան: Կանաչ տարածք եմ ուզում Երևանումս: Անցյալ տարի Միլանում էի, այնքան յուրահատուկ էր, որ բոլոր պատշգամբներում այնքան ծաղիկ կար, իսկ շենքերի վրա մագլցող ծառեր: Ինչու՞ չենք կարող այդ նույնը մեզ մոտ ունենալ: Հռետորական մի հարց, որ բաց է մնում: Բայց դե ոչ մի այլ քաղաքում պուլպուլակից ջուր չես խմի: Ուրիշ ոչ մի տեղ չկա երևանյան անձրևի հոտը: Գուցե դա փոշու հոտն է, բայց ոչ մի բանի հետ այդ հոտը չեմ փոխի: Ու մեկ էլ, յասամանի ու փշատի հոտը: Ուր էլ լինեմ, քանի օրով էլ մեկնեմ, երբ ինքնաթիռի դողերը դիպչում են Երևանի ասֆալտին՝ ինձ տեր ու տիրակալ եմ զգում: Երևանը մի ամբողջություն է՝ քաղաք, որտեղ ծնվել ու մեծացել եմ, որի մեջ մեծ ներդրում ունեն նախնիներս: Քչերը գիտեն, որ մետաքսի գործարանի հիմնադիրներից է հորս պապիկը՝ Հարություն Ջինանյանը, պապիկս համալսարանի պրոռեկտորն էր, տատիկս՝ հանրային ռադիոյի հիմնադիրներից, հենց նրա ձայնով է առաջին անգամ Սփյուռքում հնչել «Երևանն է խոսում» արտահայտությունը: Տարիներ շարունակ հենց իր ձայնի ներքո են Հանրապետության հրապարակ մտել մեր տղաները զինվորական շքերթների ժամանակ: Հենց տատիկիս ձայնով է խոսել Երևանը: Մայրիկիս տատիկի քեռին եղել է Երևան քաղաքի նոտարը, մայրիկիս նախնի՝ Տեր-Սահակը եղել է Կոնդի եկեղեցու հիմնադիրներից մեկը: Իմ նախնիները «կառուցել են» Երևանը, ես էլ ապրածս կյանքով, աշխատանքով պիտի վերադարձնեմ քաղաքիս այն, ինչ ստացել եմ: Հաղորդմանս շրջանակներում հյուրերիցս շատերն են նշում՝ «մեր ժամանակ փողոցով քայլում էր Վահրամ Փափազյանը, Հրաչյա Ներսիսյանը, Մինասը»: Ժողովուրդ, ախր այսօր էլ մեր քաղաքով քայլում է Արթուր Ութմազյանը, Հրանտ Թոխատյանը, Լևոն Մալխասյանը, Նարեկ Դուրյանը, Ռուբեն Գևորգյանցը, Արմեն Ամիրյանը, Արմեն Խանդիկյանը, Հրաչյա Հարությունյանն ու Սյուզան Մարգարյանը՝ այնքան անուն կարող եմ տալ, վախենում եմ մեկին չնշեմ: Բա հիմա էլ նրանք են այս քաղաքի կոլորիտը: Մենք մեղք ունե՞նք, որ Փափազյանից մի դար հետո ենք ծնվել: Ռադիոտան մոտ տիկին Անահիտի ծաղիկների կրպակն էր: Այնտեղից ենք գնել կյանքիս ամենակարևոր ծաղիկները՝ առաջին հանդեսիս, առաջին դասարանիս, ուսուցչուհիներիս համար: Այնտեղից ծաղիկներ էի գնում մայրիկիս համար, հայրս՝ ինձ համար: Ամեն երեկո տուն գնալուց տիկին Անահիտն ինձ տեսնում ու ծաղիկ էր նվիրում: Շատ ծանր տարա, երբ իմացա, որ տիկին Անահիտն էլ չկա: Կներեք, որ նորից հուզվեցի: Հիմա նրա աղջիկն է շարունակում իր գործը: Տիկին Անահիտն էլ մեր քաղաքի սիմվոլներից մեկն էր ինձ համար: Green card եմ վերադարձրել, արտերկրում ապրելու բազմաթիվ հնարավորություններ եմ ունեցել ու հիմա էլ ունեմ: Բայց ինձ լավ եմ զգում էստեղ, էգոիստ եմ, ուզում եմ իմ քաղաքում ապրել:

Լենա Գևորգյան Առնոս Մարտիրոսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Արվեստ

Երեսուն էջ տեքստ Մայիսին Մհեր Մկրտչյան 10 հասցեում բացվեց State. Art Fair արվեստի տոնավաճառի փորձնական թողարկումը, որին հետևեցին ևս մի քանի միջոցառումներ: Մեզ հետ զրույցում State.-ի հիմնադիր Էրիկ Ստեփանյանը բացատրում է, թե ինչպես է հղացել այս գաղափարը, ինչով է տարբերվում արտ տոնավաճառը սովորական ցուցահանդեսից, և ինչպես մեկ շաբաթանոց միջոցառումը ձգվեց երկու ամիս:

Մի կրակոցով

Մի քանի տարի առաջ որոշեցի Երևանից մեկնել Փարիզ՝ կրթություն ստանալու: Ընդունվեցի Սորբոն, բայց այնտեղ մեկ տարի դիմացա: Իրենց ակադեմիկ կրթության կառուցվածքն այնպիսին է, որ չի ենթադրում ընթացքում գնալ-գալ, ճանապարհորդել, այնտեղ պետք է ապրել, իսկ ես ընկել էի այնպիսի արտիստիկ հոսքերի մեջ, որ շատ դժվար էր կանգ առնել ու հինգ տարի սովորել, բացի դրանից, պետք է ընթացքում աշխատեի, դա էլ էր դժվարացնում: Մասնագիտությունս արդյունաբերական դիզայն է, բայց արդեն մոտ 10 տարի է լուսանկարչությամբ եմ զբաղվում: Մի քանի ցուցահանդես կազմակերպելուց հետո հասկացա, որ այդ ֆորմատն ինձ համար չի, շփումը, մարդկային հարաբերությունները ինձ հեշտ չեն տրվում,

44 45

Հուլիս-օգոստոս 2015

ես միշտ ավելի չղջիկի նման կյանք եմ վարել: Այսքան տարիների ընթացքում մարդիկ ինձնից տեսել են մի ֆոտո ու մի հատ գիրք: Ինձ շատ դժվար է կիսվել իմ արածներով, ոչ թե որովհետև ես չեմ ուզում, այլ որովհետև այնքան ինքնամփոփում կա այդ ամենի մեջ, այնքան ճանապարհ պիտի անցնի այն, ինչ տալիս ես, որ վերջում վստահ լինես, որ դա հենց այն էր, ինչ պիտի տայիր: Կարող է մի կադր լինել. ինչպես ասում են, մի կրակոց կարող է մարդ սպանել, կարիք չկա 15,000 անգամ կրակել: Դա չի նշանակում, որ ինձ հետաքրքիր չեն մարդկանց կարծիքները, ուղղակի այն մարդիկ, ում կարծիքներն ինձ հետաքրքիր են, արդեն դրել են դրանք հենց այդ նույն գրքերի մեջ: Ես կարծիքները եփում եմ մեջս ինչ-որ բան անելուց առաջ, ոչ թե հետո:

Գիրք՝ արվեստ

Հենց իմ փակ լինելն է պատճառը, որ սկսեցի զբաղվել արվեստի գրքերի հրատարակչությամբ: Երբ հայերեն ասում ես «արվեստի գիրք», մարդիկ չգիտես ինչու կատալոգներ են պատկերացնում կամ արվեստի վերաբերյալ գրքեր: Բայց խոսքը դրա մասին չէ, այլ գրքերի, որոնք իրենք իրենցով հենց արվեստ են: Մի պահ եղավ, երբ Փարիզում մի քանի ցուցասրահներ այցելելիս, տեսա Պիկասոյի, Ուիլիամ Բլեյքի, Դյուշամպի, Յոզեֆ Բոյսի, Էդ Րուշեյի, Ռայմոնդ Փեթթիբոնի ու շատ ուրիշների՝ իրենց ձեռքով արած արտ գրքերը, ու ինձ այդ ամենը շատ հոգեհարազատ էր: Ստացվում է, որ համ ցուցադրում ես աշխատանքներդ, համ չես ցուցադրում՝ փոխանցում ես: Այդպես սկսեցի արտ գրքերի ուսումնասիրությամբ զբաղվել: Սկսեցի շրջել արվեստի տոնավաճառներով: Կարևոր է հասկանալ դրանց և արվեստի փառատոների տարբերությունը: Տոնավաճառները բացի հիմնական նպատակներից նաև տնտեսական մեխա-

նիզմ են ներկայացնում իրենցից: Ինձ համար շատ կարևոր է արվեստի շոշափելիությունը տնտեսական առումով այս թվային դարաշրջանում: Երբ գնում ես տոնավաճառ, տեսնում ես և՛ արվեստ, և՛ արվեստ՝ որպես արտադրանք՝ մշակութային կապիտալ: Արվեստն ինձ համար մինչ էսթետիկ մասը ունի շատ կարևոր քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական և մի շարք այլ կարևոր դերեր: Վերջին երեք տարիների ընթացքում ես ցուցադրել և վաճառել եմ արվեստի 12 նման տոնավաճառներում: Ի վերջո, այդ ամենի արդյունքում ես սկսեցի գործել արտ շուկայում և որպես արվեստագետ, և որպես հրատարակող, և որպես անկախ դիստրիբյուտոր: Այսինքն՝ ես անում էի գրքի պարունակությունը, ինքս հրատարակում էի այն և տոնավաճառների շնորհիվ ինքս հասցնում էի գրքերը իմ հաճախորդներին՝ արվեստի կոլեկցիոներներին: Արևմուտքում կարծրացած մեխանիզմը, այն որ այդ ամենը տարբեր մարդիկ պետք է անեն, շատ-շատ է երկարացնում գրքի՝ արվեստի սպառողին հասնելու շղթան, և այդ ամենի մեջ տուժում է արվեստագետը, որը ուզում է «խոսել», ներսում եփվածը վերածում է արվեստի, ուզում է կիսվել, բայց արի ու տես, որ այնքան տարիների քաշքշուկի է վերածվում այդ ամենը, որ վերջում նա արդեն սկսում է ջնջել, վառել, վերացնել այն, ինչ արել էր:

«Էս ի՞նչ ա»

Ես Հայաստանից գնալուց հետո միշտ շարժման մեջ եմ եղել, Փարիզից հետո Իսպանիա, հետո Իտալիա, Ամստերդամ և այլն, և այլն, այնուամենայնիվ, այդ ընթացքում 2-3 անգամ Հայաստան էլ եմ եկել: Ու երբ գալիս էի, մտածում էի, որ շատ հետաքրքիր կլիներ, եթե այստեղ էլ նման տոնավաճառներ լինեն: State.-ի հիմնադրումը հայրենասիրական ակտ չէ, եթե հիմա նույնիսկ Քենիայում լինեի, մեկ է՝ մի բա պետք է անեի: Հայաստան զուտ անձնական դրդապաճառներից ելնելով եմ տեղափոխվել: Ու ինչ-որ անում եմ՝ անում եմ ոչ թե ինչ-որ մեկի կարծիքի համար, այլ որովհետև չեմ կարող չանել: Ամեն ակտիվ արվեստագետ ունի ռեզոնանս, և դա հենց այն է, ինչն ինձ համար State.-ն է: Այստեղ ներկայացված է իմ անձնական հավաքածուի մի մասը, որը ուզում էի ոչ թե իմ պահարանում պահել, այլ հասանելի դարձնել հանրությանը: Առավել ևս, որ այն ներառում է ժամանակակից մի շարք կարևոր արվեստի հրատարակիչներ և գործիչներ, օրինակ՝ MACK, Morel Books, Hassla Books, Դևիդ Հորվից, Դեքսթեր Սինիսթեր, Էրիկ Քեսելս և այլն: Մյուս կողմից՝ ես չեմ փոխել մոտեցումս հանրային ցուցադրումների հանդեպ, ես բացատրեցի ինչու եմ փորձել հեռանալ դրանցից և գալ դեպի արտ գրքեր, նույնն էլ այստեղ է՝ ես չեմ ուզում, որ State.-ը ունենա ցուցասրահի ֆոր-

մատ: Տոնավաճառներում ինձ բացի ամեն ինչից դուր է գալիս այն, որ դրանք տևում են 2-3 օր: Բոլորը զարմանում են՝ ինչու՞ են ցուցադրությունները տևում այդքան կարճ այստեղ, բայց չէ՞ որ դրանք միայն ցուցադրություն չեն: Ինձ համար ավելի լավ է անել տարին մեկ երեք օր այնպիսի բան, որի մեջ ես 100% վստահ լինեմ, ու պատրաստ լինեմ քննադատություններ ընդունելու, քան ունենամ ամբողջ տարին աշխատող տարածք և փորձեմ խառը պարունակությամբ լցնել: Բացի դրանից հետաքրքիր է նաև այն, որ բացվելուց ի վեր բոլորը հարցնում են «էս ի՞նչ ա»: Սա տարածք է: Բայց դա իրենց հերիք չի: Իրենք ուզում են եղած ստանդարտների մեջ տեղավորել: Շատերը սկսեցին ասել՝ սա արվեստի տոնավաճառ չէ: Ի պատասխան պատին փակցրեցի Fairly unfair but fair enough գրությունը: Ինձ համար, ամեն դեպքում, սա, այսպես ասած, պիլոտային թողարկում է, բայց ես շատ հույս ունեմ, որ State.-ը կդառնա ամենամյա իրադարձություն: Սա լուրջ մարտահրավեր էր ինձ համար: Ամեն մեկն էլ կարող է ինչ-որ բան անել Ամստերդամում կամ Լոնդոնում, ասենք, իսկ ինձ հետաքրքիր է, ինչպես կարելի է մի բան անել այստեղ: Նպատակը դժվար է շատ մի տողով ձևակերպել… Դա մի մեծ համալիր է, որտեղ շատ բա կա խառնված, սկսած անձնականից, հետազոտություններից, պարզ հետաքրքրությունից, տնտեսական ֆակտորից… Բայց փորձեմ էսպես ձևակերպել՝ նպատակս էր փորձել համադրել որոշակի ընտրանի, որը կարտացոլի արտ գրքերի շուկայի վիճակը Հայաստանում, և ի վերջո համադրել և հիմնադրել ամենամյա տպագրական տոնավաճառ-ցուցադրություն: Բավական շատ բողոքներ եղան կարճաժամկետ լինելու վերաբերյալ, այնպես որ՝ ևս մեկ շաբաթով երկարաձգեցի տոնավաճառը: Հետո մի քանի բան էլ արեցի, այդ թվում ներկայացրեցինք Ռեմ Կուլհաասի, Ֆաթիմա Ալ Քադիրի և Վենուս Իքսի ինստալյացիան: Արդյունքում արդեն երկու ամիս է, ինչ այստեղ ենք՝ պլանավորված մի շաբաթի փոխարեն: Ցանկացած բան ինձ համար սովորելու հնարավորություն է: Հենց հիմա ես հաշվետվության վրա եմ աշխատում՝ այստեղ տեղի ունեցածի մասին: Դուք կարող եք գալ տեսնել ցուցադրություն կամ տոնավաճառ, իսկ ինձ համար դա, նախևառաջ, օրինակ, երեսուն էջ տեքստ է:

Բիայնա Մահարի

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հուշեր

Արքան Երևանում Այս տարվա մայիսի 14-ին կյանքից հեռացավ լեգենդար բլյուզ երաժիշտ Բի Բի Քինգը: 1979 թվականին նա Խորհրդային Միության իր շրջագայության ընթացքում հինգ համերգ տվեց Երևանում՝ Արամ Խաչատրյան մեծ համերգասրահում: Այդ պատմական իրադարձության մասին պատմում են համերգներին ներկա գտնված երևանցիները:

46 47

Հուլիս-օգոստոս 2015

yaxontoviy.livejournal.com

Համերգներից հետո Քինգը բաժանում էր բոլոր ցանկացողների իր հետ բերած բացիկները, որոնք տեղում ստորագրում էր

Մելիք Կարապետյան

Ներկա եմ գտնվել Բի Բի Քինգի երեք համերգներին: Շատ լավ հիշում եմ, որ առաջին համերգի տոմս չունեի, բայց հաջողացրի հենց մուտքի մոտ գնել: Մարդիկ ձեռքներին ազատ տոմսեր ունեին, որովհետև Կենտկոմը որոշել էր, որ երեխաների մուտքը խստիվ արգելված է: Բայց դա վերջին վայրկյանին էր պարզվել, ու հենց մուտքի մոտ շատերին արգելում էին ներս մտնել: Մենք էլ օգտվեցինք առիթից ու կարողացանք տոմս հայթայթել: Մինչև օրս էլ հիշում եմ ընդմիջման ընթացքում մարդկանց դեմքի զարմանքը անսպասելի բարձրորակ համերգից: Ինչպես միշտ, բոլորը կարծում էին, թե Սովետական Միության երկրներ երաժիշտները հասնում են արդեն հոգնած վիճակում: Իսկ Քինգի համերգը աննկարագրելի լավ էր անցնում՝ բարձրակարգ հնչողությամբ ու աննկարագրելի էմոցիաներով: Մի խոսքով, շատ զիլ էր: Մյուս համերգի տոմսն ունեի, ևս մեկ ցերեկային համերգ ունեցավ ու ինձ հաջողվեց այդ համերգին էլ հայտնվել: Այդ ամենից հետո ինձ կարելի էր Բի Բի Քինգի մասնագետ անվանել: Դրանից հետո Երևան պիտի ժամաներ Օսկար Պետերսոնը, բայց ցավոք, հյուրախաղերը տապալվեցին: Նա միայն Թալինում ելույթ ունեցավ, ասում են՝ ինչ-որ բանից նեղվել էր ու հրաժարվել ելույթներից: Բավական տարօրինակ է, որ համերգներից որևէ տեսանյութ չկա: Եթե չեմ սխալվում, Հանրային հեռուստաընկերությունը նկարահանում էր իրականացնում այդ օրերին: Նույնիսկ արխիվային լուսանկարներ չեմ տեսել այդ օրվանից:

Տիկին Ռիտա

Մայրս աշխատում էր ֆիլհարմոնիկի մեծ համերգասրահում: Համերգից առաջ Քինգը երաժիշտների հետ փորձ էր անում դահլիճում: Բավական հետաքրքիր երիտասարդ էր՝ բոյով, սևահեր, սև հագուստով: Փորձի ժամանակ ես էլ դահլիճում էի: Նա ուշադիր ինձ էր նայում: Որոշ ժամանակ անց ձեռքով իր մոտ կանչեց: Մոտեցա՝ նա ինձ իր սենյակի բանալիները տվեց: Սենյակը հենց հետնաբեմում էր գտնվում: Անգլերեն չգիտեի ու ճիշտն ասած չհասկացա, ինչու ինձ իր սենյակի բանալիները տվեց: Ինչ-որ բաներ ասաց, ես էլ ոչինչ չհասկացա: Մոտեցա Քնարիկին, ով ևս աշխատում էր համերգային դահլիճում, բանալիներն իրեն տվեցի ու ասացի, որ Բի Բի Քինգն է տվել: Քնարիկը ժպտաց ու վերցրեց բանալիները: Հետո էլ Քինգին չմոտեցա: Հիմա եմ հասկանում, թե ինչու ինձ սենյակի բանալիները տվեց, բայց ավաղ ուշ է: Իհարկե, կատակում եմ:

Համերգը հիասքանչ անցավ: Դահլիճը մարդաշատ էր, վերևի յարուսներում բազմաթիվ մարդիկ ոտքի վրա էին լսում համերգը: Հիմա դա արդեն պատմություն է:

Էդգար Դավթյան

15 տարեկան էի, երբ ներկա գտնվեցի Բի Բիի երևանյան համերգին: Հիշում եմ, թե դահլիճը որքան մարդաշատ էր, բոլորը, կարծես, այլ իրականությունում հայտնված լինեին՝ ազատություն, երազանքների իրականացում, հուզմունք, էմոցիաներ: Բի Բին շատերի համար էր կուռք, ես էլ բացառություն չէի, որովհետև տանը լսում էինք նրա ձայնագրությունները: Հայրս էլ նրա մեծ երկրպագուն էր ու հենց նրա հետ ներկա գտնվեցինք համերգին: 90-ական թվականների մութ ու ցուրտ տարիներին բոլորս կարծես մի մեծ ընտանիք լինեինք՝ ընկերներով հաճախ էինք հավաքվում մեկի տանն ու մոմի լույսի ներքո խոսում, երգում, քննարկում, հիշում: Մի անգամ էլ մեր ընկերական շրջապատում մի նոր աղջիկ հայտնվեց, ում առաջին հայացքից շատ հավանեցի: Պարզվեց, նա էլ է ներկա եղել Բի Բիի համերգին: Միանգամից սկսեցինք խոսել, հիշել: Կարծում եմ՝ հենց Բի Բի Քինգը մեզ մտերմացրեց: Արդյունքում այդ աղջիկը կինս դարձավ: Մինչև այսօր էլ կատակում ենք, որ Բի Բին է մեր «քավորը»:

Ալեքսանդր Գանջումյան

Այն սերունդը, որ չի ապրել 70-ականներին, երբեք չի հասկանա այն զգացողությունները, որ ունեցան նրանք, ովքեր ներկա էին Քինգի համերգին: Այսօր ամեն ինչ հասանելի է, կարող եք մի կոճակ սեղմել ու դիտել երկրագնդի ցանկացած կետում տեղի ունեցող համերգը: Բայց հավատացեք, այդ երջանկությունը չեք զգա: Տոտալ ցենզուրայի ու արգելքների երկրում մի քանի ժամով ժամացույցը կանգ առավ: Դա հրաշք էր, իսկական կախարդանք: Գլուխդ սկսում է պտտվել, մոռանում ես շունչ քաշել, սիրտդ սկսում է արագ աշխատել ու սկսում ես վախենալ ու անհանգստանալ՝ մի քանի րոպեից այս ամենը կվերջանա ու էլ երբեք չի կրկնվի: Երբ տեղի ունեցավ այս շլացուցիչ, անհավանական պատմական իրադարձությունը, ես 17 տարեկան էի: Նման զգացողություններ ևս երկու անգամ ունեցա, երբ 1987-ին տեսա Մարկ Շագալի 500 աշխատանքը՝ միևնույն ցուցադրության շրջանակներում և երբ մի անգամ, փոքր տարիքում լողափում հանկարծակի հայտնվեցի կանանց հանդերձարանում:

Լենա Գևորգյան

Քաղաք Պատմություն

Գտած քաղաք Թերևս բոլոր երևանցիներն էլ ունեն նախընտրած այն տեղը քաղաքում, որ կցանկանային ցույց տալ իրենց ոչ հայ հյուրերին: Իսկ Էրեբունիի գեղեցիկ պատմությունից զատ ինչքանո՞վ ենք տեղյակ Երևանի հնավայրերի մասին, որ էլի լավ կլիներ ճանաչել և ցույց տալ: Օրինակ՝ Շենգավիթը, որի պեղումները շարունակվում են 1930-ականներից:

Ինչպե՞ս ամեն ինչ սկսվեց

1935-ին Շենգավիթ թաղամասի մոտակայքում հողային աշխատանքների ժամանակ Նաիրիտ գործարանի բանվորները հանկարծակի դեմ առնելով ինչ-որ քարե պատի՝ քանդեցին այն: Կամաց-կամաց հողի մեջ սկսեցին երևալ խեցեղենի բեկորներ. տարօրինակ մի բան, ուստի լուրը հասավ Հայաստանի պատմության թանգարանին, և հնագետները ուսումնասիրեցին տեղանքը: Բանից պարզվեց՝ հնավայր է: Այսպես էլ 1936-ից Շենգավիթում սկսեցին մինչև օրս ձգվող հետազոտություն-պեղումները: Աշխատանքները ղեկավարած առաջին հնագետ Բայբուրդյանը իր պեղումների օրագրում գրում է այսպես. «Բնակավայրի մակերևույթը ծածկված է գետի քարախիճով և հին խեցեղենի բեկորներով: Արևմտյան կողմից երևում են պարիսպի հիմքեր: Իսկ տարածքի ամբողջ մակերեսով նկատելի են քարից շարված շրջաններ: Վաղ գարնանը և ուշ աշնանը, երբ տարածքը ծածկվում է թարմ խոտով, այդ քարե շրջանները մնում են դատարկ և դառնում են հեշտ նկատելի»:

Հնաքաղաքի մասին

Ուսումնասիրությունների սկզբում մասնագետները հակված էին կարծելու, որ սա պարզապես փոքրիկ, բայց բավական հին բնակատեղի է: Բայց տարիների պեղումները ցույց են տալիս քաղաքի գոյություն, որն ամենահինն է Երևանի տարածքում: Այն գտնվել է Հրազդան գետի ձախ ափին: Ընդհանրապես քաղաքները միշտ էլ կառուցվել են գետերի ափերին, քանի որ ջրին մոտ լինելը կարևոր նախապայման է բնակչության կենսունակության համար: 1958 թվականից մինչև 1980 թվականն ընկած ժամանակահատվածում իրականացված պեղումների արշավախումբը ղեկավարած հնագետ Սարդարյանը բացել է պարսպի հիմքեր: Պարզվեց, որ ժամանակին դա անմշակ քարերով կառուցված հզոր կիկլոպյան պարիսպ էր, որ ուներ նաև աշտարակներ: Շուտով հնագետը եկավ այն եզրակացության, որ այդ պարիսպը հրդեհի հետքեր է կրում: Կրակի տևական այրման մասին շուտով փաստեցին գտնված ածուխի ու այրված կավի մնացորդները:

↑ 1930-ականներ, պեղումները Շենգավիթում

← Շենգավիթում հայտնաբերված դամբարանններից մեկը

48 49

Հուլիս-օգոստոս 2015

«Բնակավայրի մակերեվույթը ծածկված է գետի քարախիճով եվ հին խեցեղենի բեկորներով: Արեվմտյան կողմից երեվում են պարսպի հիմքեր»

Որտե՞ղ էին ապրում

Շենգավիթյան մշակույթի տներն ամենահին ճարտարապետական շինություններից են: Դրանք բազմասենյակ էին՝ նախատեսված լինելով մեծ ընտանիքների համար: Կազմելով թաղամասեր՝ այդ մեծ տները զբաղեցնում էին բավական ընդարձակ հրապարակ և իրարից անջատվում էին նեղ նրբանցքներով ու փողոցներով: Իսկ տներից մի քիչ այնկողմ արհեստանոցն էր, կավե ամանների թրծման վառարանները, ուտելիքների պահեստը, գոմը:

Հողագործություն

1936-1938-ին Բայբուրդյանի, ապա 1958-1966-ին Սարդարյանի ղեկավարած պեղումները բնակարանների հատակին՝ մեծ անոթներում և խոշոր հորերում, հայտնաբերել են ածխացած հացահատիկի մնացորդներ: Սարդարյանը գրում է. «...բնակավայրում կենտորնացված էր հացահատիկի մեծ պաշար և անասուններ»: Մասնագետներից Թումանյանը, ուսումնասիրելով հացահատիկները, զատորոշել է ցորեն, գարու տարբեր տեսակներ և հաճար: Սա խիստ կարևոր պահ էր, քանի որ ընդհանրապես, հնագիտության համար հացահատիկների վերլուծման օգտակարությունը կայանում է նրանում, որ բույսերի կենսաբանական ուսումնասիրությունը հնարավոր է դարձնում վերականգնել ժամանակի կլիմայական առանձնահատկությունները, ինչն էլ, իր հերթին, շատ բան է պատմում կյանքի պայմանների մասին:

← Պաշտամունքային կավե կրակարան՝ հայտնաբերված 1930-ականներին

Քաղաք Պատմություն

Մետաղագործություն

Շենգավիթը գիտական խոշոր նշանակություն ունի Հայաստանի մետաղամշակման տեղական ծագումն հասկանալու համար, ինչի գոյությունը հիմնավորվում է հարուստ պղնձահանքերի առկայությամբ և արտեֆակտներով. բնակատեղիի ու դամբարանների պեղումներից գտնվել են զարդեր՝ ապարանջաններ, գնդասեղներ, աշխատանքային գործիքներ՝ մանգաղ, կացին, զենքեր՝ մարտական կացին, տեգեր ու պղնձե այլ առարկաներ: Դրանք ունեն մետաղամշակման զարգացման նախնական աստիճանին բնորոշ յուրահատուկ ձևեր և նման են միջագետքյան և իրանական համապատասխան ժամանակի նյութերին: Գտնվել է անգամ տեղական մետաղամշակման գոյության փաստացի ապացույց՝ կացին ձուլելու կաղապար:

Հաջորդ կյանքի մասին

Իսկ պարիսպներից դուրս պեղումները բացել են դամբարաններ: Այստեղ թաղումները տոհմական բնույթ ունեին. յուրաքանչյուր դամբարանում թաղված են տասնյակ մարդիկ: Հանգուցյալի հետ գերեզման են դրել կավե ամաններ, զենք կամ անձնական իր, արծաթից կամ ոսկուց զարդեր, այսինքն՝ ամենը, ինչ նրան անհրաժեշտ կլիներ հաջորդ կյանքում: Արտեֆակտների էական դերակատարությունը հնագիտության համար պայմանավորված է նաև նրանով, որ դրանք հնարավոր է ճշգրիտ թվագրել: Այսպես, դամբարաններից գտնված խեցեղենի թվագրումը պարզում է թաղումների՝ մեր թվարկությունից առաջ 3-րդ հազարամյակին պատկանելը: Ընդհանրապես Շենգավիթի բնակատեղիի նյութերը բացառիկ նշանակություն ունեն Հայաստանի հին պատմությունը բացահայտելու հարցում: Այստեղ կան նաև թաղումներ, որ վերաբերում են ավելի ուշ շրջանի՝ մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ հազարամյակին, երբ քաղաքը արդեն լքվել էր:

Կրակարան

Մեծագույն հավանականությամբ Շենգավիթում եղել է կրակապաշտության երևույթը, որովհետև բացի զուտ պաշտամունքային կառույցներից, պեղումները բացել են հա-

50 51

Հուլիս-օգոստոս 2015

յուրաքանչյուր դամբարանում թաղված են տասնյակ մարդիկ: Հանգուցյալի հետ գերեզման են դրել կավե ամաններ, զենք կամ անձնական իր կամ զարդեր սարակ տներում սեփական սրբավայրեր՝ ի դեմս 1930-ական թվականներին հայտնաբերված խոշոր կրակարանի ու նրա նմանների, ուր մշտապես վառվում էր սրբազան համարվող կրակը: Այստեղից էլ՝ արտեֆակտի վատ պահպանվածությունը: Ընդհանրապես, այս տիպի կավե կրակարանները կրկնվող երևույթ էին Շենգավիթում՝ հայտնաբերվելով բնակարանների կոնտրոնական մասում, պեղումների առաջին տարիներից ի վեր: Որպես այս երևույթի տրամաբանական շարունակություն, հնագետները այնուհետ բացեցին կավակերտ մոխրափոսեր, որոնց մեջ կուտակում էին այդ սրբազան կրակարանների մոխիրը:

Հնագիտական արշավախմբերը, մեր օրեր

Ինչպես ոչինչ միանգամից չի լինում, այնպես էլ Շենգավիթի մասին ամբողջական պատկերացում կազմելը ժամանակի բան է: Մոտ 80 տարվա ընթացքում շարունակական պեղումներ են արել տարբեր հնագիտական արշավախմբեր: Յուրաքանչյուրն իր ներդրումը ունի Շենգավիթի բացահայտման ու յուրացման հարցում: Այսպես, 1936-38-ին Շենգավիթում պեղումներ է իրականացրել Բայբուրդյանը, 1958-1983-ին Սարդարյանի արշավախումբը: Նա գրում է. «…պեղումները տվեցին հետաքրքիր ու հարուստ նոր նյութեր. բացվեցին մեծ թվով բնակարաններ, բնակատեղիի պարիսպը, դամբարանադաշտը»: Իսկ 2000-2008-ին, 2009-2010-ին և 2012-ին պեղումները վարել է հայ-ամերիկյան միացյալ արշավախումբը համաղեկավար-

Պեղումներն ու ուսումնասիրությունները Շենգավիթում շարունակվում են մինչ օրս

ներ՝ Սիմոնյանի և Ռոթմանի ղեկավարությամբ: Հենց 2012-ին նրանք բացեցին շենգավիթյան մշակույթը հասկանալու համար մի շատ կարևոր գտածո՝ հատուկ ծիսական արարողությունների համար նախատեսված մի սենյակ, որը պաշտամունքային մի բարդ համակարգ էր: Ուսումնասիրությունները Շենգավիթի շուրջ շարունակվում են:

Կարևորության մասին

Շենգավիթը հայտնաբերված սովորական մեկուսի հնավայր չէ: Պեղումները գալիս են հաստատելու, որ Շենգավիթը տիպիկ էր Հայաստանի դաշտավայրային բոլոր շրջանների համար. սա մշակութային կոմպլեքս համակարգ էր, որը մեկ անունով շենգավիթյան մշակույթ է կոչվում: Այսպես, մի սովորական օր պեղումների ժամանակ Բայբուրդյանը իր պեղումների օրագրում այսպես է գրում. «...Առավել հետաքրքիր փաստ է այն, որ շենգավիթյան տիպի կերամիկա է հայտնաբերվել Դվինում 1938-ի պեղումների ժամանակ»: Ինքը՝ Հայկական լեռնաշխարհը, ևս մեկուսի տարածք չէր, այլ կազմում էր Առաջավոր Ասիայի հին, մշակութային օջախի մի կարևոր մասը: Նրանց միջև գոյություն ունեցող կապերը առաջին հերթին ցույց են տալիս պեղված նյութերը: Հնագետ Սարդարյանը եզրակացրել է, որ դրանք այնպիսի մերձեցումներ են, որ կծագեին զարգացման միևնույն աստիճանի վրա գտնվող մշակույթների միջև:

Անուշ Կեշեցյան PAN Photo / Վարո Ռաֆայելյան

Քաղաք Կադրերի բաժին

→ «Արմենիա» հյուրանոցի մենյուի պատյանը

↑ Հայկական թեմատիկայով հուշանվեր-լուցկիներ

Հայաստանը գովազդող զբոսաշրջային պաստառ, 1936 թ. Զբոսաշրջությանը Խորհրդային Միությունում սկսել են հատուկ ուշադրություն դարձնել 1920-ականների վերջից: Ոլորտը կարգավորելու համար 1929-ին հիմնվել է «Ինտուրիստ» համամիութենական բաժնետիրական ընկերությունը: Երեք տարի անց բացվել է ընկերության երևանյան գործակալությունը: Ընկերությանն էր պատկանում, օրինակ, «Ինտուրիստ» հյուրանոցը (ներկայիս Golden Tulip Yerevan-ը) և հարակից համանուն ռեստորանը: 1936 թվականից զբոսաշրջությունը ղեկավարել է Հայաստանի արհեստակցական միությունների խորհուրդը: 1952-ին կազմակերպվել են Երևանի տուրիստական էքսկուրսիոն և Թումանյան ավանի տուրիստական բազաները, ստեղծվել «Երևան» և «Հայաստան» տուրիստական երթուղիները: «Ինտուրիստի» բրենդով արտադրվում էին ռեստորանային սպասք և մենյուներ, հուշանվերներ (օրինակ՝ կոլեկցիոն լուցկիներ), բացիկներ և այլն:

← «Խորհրդային Հայաստան», պաստառի հեղինակը նկարիչ Սերգեյ Իգումնովն է

52

Հուլիս-օգոստոս 2015