Մայիս 2016, #2 (38)

#2(38) 2016 Մայիս

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ

Ինչպես է պետք լուսանկարել ճարտարապետությունը Ինչպիսին պետք է լինի հետիոտն փողոցը Ինչով է ազդել մայրաքաղաքի վրա Թամանյանի կինը Որտեղից է գալիս վարդագույն տուֆը

+

«Ավրորայի» ետնաբեմում Ucom՝ կապի միասնական օպերատոր

Ե

րեք ու կես տարի առաջ իմ տղան աշխարհին ներկայացրեց իր առաջին երկու ատամները, և եկավ ժամանակը հայ ազգի ամենահավես ավանդույթի՝ ատամհատկի: Ինչպես միշտ, դրվեցին ամենազանազան մասնագիտությունները խորհրդանշող ամենատարբեր առարկաները՝ փող, գիրք, ջերմաչափ, հաշվիչ և այլն: Դրվեց նաև կարկին: Որովհետև ի՞նչ վատ մասնագիտություն է ճարտարապետը, շատ էլ լավն է: Եվ տղաս ոչ շատ երկար մտածելուց հետո ձեռքը գցեց և որսաց կարկինը: Ուրախացանք, կատակեցինք, նշեցինք, անցանք առաջ: Հետո մի օր մտածեցի՝ բա որ իսկապես դառնա ճարտարապե՞տ: Մենք երևի դրա մասին հաճախ չենք մտածում (մասնագիտական հանրության կարծիքը չգիտեմ, պետք է հարցնել), բայց չէ՞ որ դա աշխարհի ամենապատասխանատու և լուրջ մասնագիտություններից է: Գրեթե ինչպես բժիշկը: Չեմ չափազանցնում: Ինչպես բժշկի գործողություններից կախված է մարդու առողջությունը, երբեմն էլ կյանքը, այնպես էլ ճարտարապետներից մեծապես կախված է քաղաքների և այնտեղ ապրող հասարակության առողջությունը: Օրինակ, երբ դնում հարյուր տարվա շենքը փշրում են, պահում են առաջին հարկի ճակատային պատը, իսկ վրայից քսան հարկանի էլիտար կենտրոն շարում, քաղաքը մի փոքր թոփալանում է: Իսկ այդ ամենը նախագծել է մի երիտասարդ կամ տարիքավոր, անգրագետ կամ գրագետ, բայց ճարտարապետ: Կամ երբ մեկ այլ ճարտարապետի նախագծով կտրված այգիների տեղում կառուցվում են առանձնատներ (ցանկալի է՝ երեք մետրանոց քարե պատով շրջապատված, որ չուզողները աչքով չտան), քաղաքի մաշկին վերք է առաջանում: Լինում է, որ ճարտարապետը լավ բան է մտածում, և իր գործով փորձում է առողջացնել խեղճուկրակին, բայց պատվիրատուն ուզում է այն, ինչ ուզում է: Օրինակ՝ մի երկու հարկ էլ խփել, իսկ էն ներքևի պատշգամբը՝ փակել ու առաջ բերել: Եվ ահա՝ մի նոր հիվանդություն: Եվ այդ ամենի մեջ անցնում է մարդկանց կյանքը: Մեծանում են սերունդներ, որոնց համար սովորական են դառնում շատ բարձր ու շատ անճաշակ բազմաբնակարանները, որոնք նույնիսկ բակ չունեն, որտեղ երեխաները կարող են խաղալ: Սովորական է դառնում հնությունների նկատմամբ արհամարհանքը: Նրանք այլևս խնդիր չեն տեսնում նրանում, որ կարելի է եղած շենքերի վրա անվերջ կցակառույցներ կցակառուցել, և նորմալ վերաբերվում, երբ ինչ-որ մի բիզնեսմեն իր համար երկհարկանի առանձնատուն է պատվիրում՝ Քրայսլեր բիլդինգից ոգեշնչված (հավանաբար՝ նկարներում հանդիպած): Այ այդպիսի բարդ բան է ճարտարապետությունը: Եվ միայն խոնարհվել կարելի է այն մասնագետների առաջ, ովքեր այս պայմաններում փորձում են անել միայն լավը և որակովը, թեկուզև միշտ չէ, որ այդ լավը դառնում է իրականություն (որովհետև իրականություն է դառնում, օրինակ, Հյուսիսային պողոտան): Այդ մարդիկ քիչ չեն, և Երևանը դեռ կարող է առողջանալ: Եվ մնում է հուսալ, որ եթե վերոնշյալ ատամհատկի հերոսը այդուհանդերձ հավատարիմ մնա իր ընտրությանը, նա կլինի այդ առողջացնողներից մեկը: Դե, ես կհետևեմ: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ

04

Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների մտքերը, նոր նստավայր, գրքեր և այլն:

16

06

Իրադարձություն Ամառային հարթակ «Հարթակ» փորձի փոխանակման երկրորդ փառատոնը:

Հարցում 5 բառ Երևանի ճարտարապետության մասին Մասնագիտական և ոչ մասնագիտական հանրության ամփոփ կարծիքը:

18

Խոշոր պլան Երևանի SNKH-չիները Մի օր երիտասարդ ճարտարապետական ընտանիքարվեստանոցի հետ:

22

Հայացք Իսկ նրա՞նք Վեց արվեստանոցների սիրելի երևանյան նախագծերը:

07

08

10

11

12

14

Իրադարձություն Այլևս վախենալու չէ «Կասպերսկի Լաբորատորիան» օգնում է լուսավորել ստորգետնյա անցումները Նստավայր «Քարահունջ». սրճարան և շատ ավելին Ստեփանավանում բացվել է «Carahunge» սրճարանը: Նստավայր Լոֆթ. Mute Volume «Լոֆթ» զարգացման կենտրոնի նոր առաջարկը: Նստավայր INGREDIENT. Հաճույք առանց մեղքի զգացողության Առողջ սննդի նոր նստավայր: Տեխնոլոգիաներ Ucom՝ կապի միասնական օպերատոր Բջջային նոր օպերատորը: Բեքսթեյջ «Ավրորայի» հերոսները «Ավրորա» մրցանակաբաշխության ետնաբեմում:

Շապիկ՝ Վահրամ Մուրադյան

27

32

Հայացք Ճարտար կադրեր Թումոյի նախագիծը՝ նվիրված ճարտարապետական լուսանկարչությանը: Մրցակցություն Բաց, փակ, ձևական Սաշուր Քալաշյանը՝ ճարտարապետական մրցույթների մասին:

36

Հումք Երկրի վարդագույն թատրոնը Որտեղից և ինչպես է գալիս վարդագույն տուֆը:

40

Զբոսանք Կարող էր ավելի լավ լինել Զբոսնում ենք Հյուսիսային պողոտայով և պարզում դրա խնդիրները:

Գլխավոր խմբագիր՝ ԱՐՏԱՎԱԶԴ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ Արտ-տնօրեն՝ ՆՈՆԱ ԻՍԱՋԱՆՅԱՆ Թողարկող խմբագիր՝ ԱՐՏԱԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ Գրական խմբագիր՝ ԱՐՔՄԵՆԻԿ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆ Սրբագրիչ՝ ԳԱՅԱՆԵ ԱՆԱՆՅԱՆ Ֆոտոմշակում՝ ԱՐՄԵՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ Էջադրում՝ ԱՐՏԱԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

42

Ուսումնասիրություն Երևանի ծալքերը Ինչն է մնացել անփոփոխ Երևանի երեք հատակագծերում (քիչ բան):

54

Իմ Երևան Ձեղնահարկը Հայկ Պետրոսյանը Տիկնիկային թատրոնի տանիքից պատմում է իր Երևանի մասին:

44

Հավաքածու Թամանյանական ժառանգություն Գծագրեր, ֆոտոխցիկ, չափերիզ և այլ իրեր՝ Թամանյանի թանգարանի հավաքածուում:

56

Արվեստ Որսալ հեռացող ուրվագծերը Երևանը՝ յուրահատուկ տեսանկյունից՝ նկարիչ Ալեքսանդր Մկրտչյանի նկարներում:

46

Պատմություն Երևանի սիրային գաղտնիքը Ինչպես է թամանյանական Երևանի ստեղծման վրա ազդել ճարտարապետի կինը:

ՔԱՂԱՔ

50

Այնտեղ Ճարտարապետություն ճարտարապետության մեջ Աշխարհի լավագույն ճարտարապետական թանգարանները:

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Էլեն Բաբալյան, Անի Սմբատի, Արեգ Դավթյան, Նունե Մելքումյան, Տիգրան Խզմալյան, Հայկ Զալիբեկյան Լուսանկարներ՝ Բիայնա Մահարի, Առնոս Մարտիրոսյան, Գրիգոր Եփրեմյան, Մարիամ Լորեցյան, Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարանինստիտուտ, Չարենցի անվան արվեստի և գրականության թանգարան, Ֆոտոլուր, PAN Photo, IDeA/ Էդգար Բարսեղյան, Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոն

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ Տնօրեն՝ Աննա Ղասաբյան

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.evnmag.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am

2 3

Մայիս 2016

Պատերազմ Բոլորով միասին Ինչպես էին քառօրյա պատերազմի ժամանակ Մաշտոցի պուրակում պարեն հավաքում զինվորների համար:

60

Կադրերի բաժին Հյուսիսային պողոտա, 2000-ականներ Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:

© 2011-2016 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 11.05.2016

Տպագրված է Անտարես տպագրատանը, 0009, Երևան, Մաշտոցի 50ա/1

Տպաքանակ՝ 4000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

Ամսագրի գլխավոր գործընկներ

58

facebook.com/ YerevanCityMagazine

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:

instagram.com/ YerevanCityMagazine

2011-2016 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

Միաբանվել «Միաբանի» շուրջ Ինչպես հայտնի է, այսօր Հայաստանում, մեղմ ասած, բարդ է իրականացնել յուրահատուկ մշակութային նախագծեր՝ լինի դա ներկայացում, հեղինակային ֆիլմ, թե պատկերագիրք: Բայց չէ՞ որ լավ գործերի համար կարելի է միավորել բոլոր հետաքրքրվածների ուժերը: Այդ նպատակով է ստեղծվել «Միաբան» մշակութային հիմնադրամի miaban.am առցանց հարթակը, որն իրականացնելու է մշակութային նախագծերի հետ կապված բազմաթիվ գործառույթներ, այդ թվում՝ ֆոնդավորում և ֆանդքրաֆթինգ։ Այդ շրջանակում «Միաբանը» ձեռնարկելու է մշակութային օրեր և այլ միջոցառումներ, որոնց միջոցով հասարակությանը կներկայացվեն հիմնադրամի նախագծերը և մարդիկ կկարողանան ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերել այս կամ այն հետաքրքիր մշակութային նախագծին:

«Միաբանը» կոչված է սատարելու մշակույթի բնագավառին. երաժշտություն, գեղարվեստ, թատրոն, կինեմատոգրաֆիա և այլ բնագավառներ, որոնք խորհրդանշում են ազգային ինքնությունը: «Միաբանը» պատրաստ է դառնալու այն սատար ուժը, որը կաջակցի ծրագրերի՝ հիմնված մեր ազգի մշակութային և հոգևոր ավանդույթների վրա: Հիմնադրամը կհայտնաբերի ու կնպաստի տաղանդաշատ երեխաների ու պատանիների ստեղծագործական աճին և առաջընթացին, թե՛ նյութական, թե՛ բարոյական միջոցներ ընդգրկելով: «Միաբանի» կարգախոսն է՝ «Չկա գալիք առանց անցյալի»: Ուստի, հիմնադրամի գործունեության շրջանակում են պատմամշակութային ժառանգության պահպանումն ու վերականգնումը, ճարտարապետական կոթողների քայքայման, ինչպես նաև ազգային և հոգևոր խորհրդանիշների անհետացման կանխարգելումը: «Միաբանը», իր թիրախը դարձնելով ազգային ցպահանջ շահը, չի բացառում որևէ համամարդկային շարժման կամ երևույթին միանալը, որը համահունչ է իր ծրագրին ու նպատակին: ԸՆԹԱՑԻԿ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

«Թառի վարպետ»՝ ֆոլկ ֆյուժն սկավառակ Հեղինակ՝ Միքայել Ոսկանյան և ընկերներ

«Խակ պտուղ» գրաֆիկական նովել Հեղինակ՝ Արման Մանգասարյան

Նկարագրություն. Նոր ձայնասկավառակի թողարկում, որն աշխարհին կներկայացնի որակյալ հայկական էթնիկ երաժշտություն: Նպատակ՝ $6,000

Նկարագրություն. Իրական պատմություն, որ հետք է թողել մի ողջ սերնդի կյանքում… Պատմություն որի մասին դեռ չի խոսվել… Նպատակ՝ $16,000

ՆՎԻՐԱԲԵՐԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ Է.

«Երևան: Վայրեր: Պատմություններ: Մարդիկ» գիրք Հեղինակ՝ Mediapolis ընկերություն Նկարագրություն.

2798 տարի առաջ հիմնադրված Երևանն այն քաղաքներից է, որը ապագայի համար մրցավազքում կորցրել է անցյալը: Նպատակ՝ $14,000

• Այցելել www.miaban.am կայք • Սեղմել «նվիրաբերել» կոճակը • Բացված էջում ընտրել այն նախագիծը, որին ցանկանում եք նվիրաբերել • Սեղմել նկարի վրա տեղակայված «նվիրաբերել հիմա» կոճակը • Նոր պատուհանում մուտքագրել գումարը, որը պատրաստվում եք նվիրաբերել • Սեղմել «ավելացնել քարտին» կոճակը • Լրացնել «անձնական տվյալներ» բաժինը • Սեղմել «նվիրաբերել» կոճակը • Բացված պատուհանում լրացնել քարտի տվյալները • Սեղմել «վճարել»։

«ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիր Հեղինակ՝ Yerevan Productions Նկարագրություն. «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրը կոչված է վեր հանել Երևանի խնդիրները, գտնել լուծումներ, ներկայացնել հետաքրքիր մարդկանց ու պատմություններ։ Թիմը ցանկանում է մատուցել լավ տպագրված ամսագիր, որը կարելի է բռնել ձեռքում, շոշափել և տանել տուն: Եվ, իհարկե, անվճար՝ դա սկզբունք է: Նպատակ՝ $7150

«Իմ կյանքի գույները» թատերական ներկայացաում Հեղինակ՝ Հենրիկ Իգիթյանի անվան Գեղագիտության ազգային կենտրոնի Փոքր թատրոն Նկարագրություն. Վավերագրական թատերական ներկայացում՝ պատանի դերասանների մասնակցությամբ, որը հիմնված է իրենց տարիքային կյանքի պատմությունների վրա: Նպատակ՝ $6,000

«ՄԻԱԲԱՆԻ» ՀԻՄՆԱԴԻՐՆԵՐԸ

«Ուշաթափություն» գեղարվեստական ֆիլմ Հեղինակ՝ Միքայել Պողոսյան Նկարագրություն. Արկածային ֆանտաստիկ տրագիկոմեդիա՝ արվեստի բուժիչ ուժի մասին՝ Միքայել Պողոսյանի և Չուլպան Խամատովայի մասնակցությամբ: Նպատակ՝ $150,000

Միքայել Պողոսյան՝ ՀՀ Ժողովրդական արտիստ, Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյան՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդ, Ռոման Կոզմոյան՝ իրավաբան, Մարտիրոս Մինասյան՝ անհատ ձեռներեց, Հիմնադրամի տնօրենն է Արփի Պապոյանը։

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Զրից

Նոր նստավայրեր Dargett, Արամի 72

Ամենաահավորը ոչ թե թուրքական ապրանքն ա Հայաստանում, այլ էն, որ հարուր հազար հայաստանցի աշխատում ա Թուրքիայում հենց հիմա: Մենակ քսան հազար պուտանկա կա: Մեկին ես ճանաչում եմ: Մեկին էլ գիտեմ, որ հասարակաց տուն ա պահում Ստամբուլում՝ հայ աղջիկներով: Այ դա խայտառակություն ա: Երկու հատ դիպլոմ ունեմ ու յոթ լեզու գիտեմ: Սերբերեն, որտև ժամանակին շատ եմ գործուղվել Հարավսլավիա, ադրբեջաներեն, որտև փոքր ժամանակից ադրբեջանցիների հետ եմ մեծացել գյուղում: Դե նաև այ սփիք ինգլիշ և իտալիան: Շատ ա օգնում արտասահմանցիներին տանել-բերելուց:

Թվում էր թե, գարեջրատների պակաս Երևանում արդեն չկա: Բայց, ինչպես պարզվեց, մայրաքաղաքին պակասում էր դրաֆթ գարեջրին նվիրված մի նստավայր: Այդպիսին եղավ մարտին բացված Dargett գարեջրատունը, որի գլխավոր այցեքարտը տասներկու (!) տեսակի սեփական արտադրության դրաֆթ գարեջրերի մենյուն է: Դրանք կարելի է ըմպել կամ 0,3լ չափի գավաթով (900 դրամ) կամ էլ պատվիրել թեստային կոմպլեկտ՝ 5-ական 0,1լ չափի գավաթներով (1500 դրամ) և ընտրել սիրելի տեսակը: Նստավայրի ինտերյերը նույնպես տպավորիչ է և ստիպում է այցելուներին զգալ «ինչպես դրսում»:

Նոր գիրք

Հիմա էդ էլիտար շենքերը որ աջուձախ սարքում են, ախր սկի վաղվա մասին չեն մտածում՝ շփթփ անեն գնա: Մի հատը կա Քեռու փողոցի վրա՝ եսիմ քանի հարկ: Ու հեչ չեն մտածել՝ որ վաղը Աստված պապին ջղայնանա, երկրաշարժ անի՝ երկու վայրկյանում վարի կգնա:

Դիզայն

«Ներկայ» դիզայն տաղավարը

Մայիսի 20-ից 30-ը Հայաստանում կբացվի առաջին դիզայն տաղավարը՝ «Ներկայ»: Դա հարթակ է հայ ինչպես նորահայտ, այնպես էլ արդեն ճանաչված 12 դիզայներների համար: Տաղավարը հնարավորություն կստեղծի վերջիններիս համար ճանաչվել և վաճառվել իրենց երկրում, խթան հանդիսանալ, որպեսզի վերջիններս շարունակեն իրենց ստեղծագործ աշխատանքը, ոգևորվեն, ճանաչեն միմյանց և ճանաչելի դառնան մարդկանց մեծ խմբերի: Դիզայնը կներկայացվի իր տարբեր դսևորումներով՝ հագուստ, զարդեր, կահույք, կիրառական առարկաներ, առանց որեւէ սահմանափակման: Ցուցահանդես վաճառքը տեղի է ունենալու Փավստոս Բուզանդ 3 հասցեում: Ցուցադրությունները լինելու են շարունակական, պարբերական եւ միշտ տարբեր՝ յուրաքանչյուր անգամ ներկայացնելով նոր անուններ:

4 5

Մայիս 2016

Մարիո Վարգաս Լյոսա «Պանտալեոնը և այցելուների ջոկատը», «Անտարես»

Իսպաներենից թարգմանեց Կառա Չոբանյանը Գրեթե միևնույն ժամանակ Պերուական Ամազիոնիայում տեղակայված Իկիտոս քաղաք են ժամանում երկու տարբեր «փրկիչներ»՝ եղբայր Ֆրանսիսկոն և պերուական բանակի կապիտան Պանտալեոն Պանտոխան: Առաջինն այստեղ է եկել փրկելու տեղացիների հոգիները, երկրորդին բանակային ղեկավարությունն ուղարկել է նույն քաղաք՝ փրկելու մարդկանց մարմինները: Այս երկուսը վեպի ընթացքում երբեք իրար չեն հանդիպում, գործում են զուգահեռ՝ կարծես հեռահար մրցույթի մեջ լինեն, թե իրենցից, ով ավելի կցնցի քաղաքը: Վեպի վերջում երկուսն էլ հեռացվում են «պաշտոններից», թեև նրանց հաջողվել էր որոշակի հաջողություններ գրանցել իրենց «առաքելություններում»: Ամբողջ պատմությունը բազմաձայն դիալոգների, երազների, զինվորական զեկուցագրերի, ինտիմ և պաշտոնական նամակագրության, թերթային ռեպորտաժի և մի շարք այլ տեքստային հնարանքների հրավառություն է:

Իմրե Կերտես «Անբախտություն», «Անտարես»

Հունգարերենից թարգմանեց Վահրամ Մարտիրոսյանը Հունգարացի գրող Իմրե Կերտեսի 1975-ին լույս տեսած «Անբախտություն» վեպը Հոլոքոստի մասին գրված տաղանդավոր ստեղծագործություններից է: Ծագումով հրեա Կերտեսի վեպը 2002-ին արժանացավ Նոբելյան մրցանակի գրականության բնագավառում, որով մի անգամ ևս վավերացվեց «Անբախտության» կարևոր դերը համաշխահային հոլոքոստապատումի համատեքստում: Հոլոքոստը, ուղղակի կամ անուղղակի, այնքան շատ է առկա Երկրորդ աշխարհամարտին հաջորդած համաշխարհային գրականության մեջ, և այնքան շատ են թեման վիպականացրած արժեքավոր գործերը, որ դրանցից որևէ մեկի մասին գրելիս շատ դժվար է չկրկնել այն, ինչը մյուսների մասին էլ կարելի էր ասել: Այս վեպը հոլոքոստապատումների մեջ հատկապես առանձնահատուկ դարձնող մոտիվը թերևս արձանագրված է վեպի վերջում:

Վիլյամ Գոլդինգ «Ճանճերի Տերը», «Անտարես»

Անգլերենից թարգմանեց Արտաշես Էմինը Գոլդինգի «Ճանճերի Տերը» վեպը հակաուտոպիա է, ուր ընթերցողին հաճելի պատմություն չի սպասվում իր կամ իր նմանների մասին: Վեպը լույս է տեսել 1954-ին՝ Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից մոտ մեկ տասնամյակ անց, և իր վրա կրում է պատերազմին մասնակցած և բազմաթիվ արհավիրքներ ականատեսած Գոլդինգի մեծ հիասթափության կնիքը մարդ արարածի հանդեպ: Վեպի կերպարները երեխաներ են (տղաներ), ովքեր միջուկային պատերազմի ժամանակ ինքնաթիռի վթարի արդյունքում հայտնվում են անմարդաբնակ կղզում: Գոլդինգը, դասավանդելով արական դպրոցում, քաջ ծանոթ է հատկապես զուտ տղաներից բաղկացած կոլեկտիվի յուրօրինակ վարքին, և վեպում տեղ գտած շատ նրբերանգներ հենց իր կյանքի այդ փորձառության ժամանակ կուտակած դիտարկումներն են: Բացի այդ, միայն տղաների ներկայությունը վիպական կոնֆլիկտից հանում է սեռերի փոխհարաբերության հարցը, և առաջացող կոնֆլիկտները սոցիալ-մշակութային ու կենսաբանական այլ հարթություններ չի տեղափոխում:

Ինչ անել

Flying Ostrich

by Dolmama «Ավրորա» մրցանակաբաշխության հյուրերն ու մրցանակակիրները իրենց հայաստանյան այցի ժամանակ եղան նաև Դիլիջանում, որտեղ հյուրընկալվեցին Հայաստանի ամենահայտնի ռեստորաններից մեկում՝ «Թռչող ջայլամում»:

Океан Ельзи

Հունիսի 1-ին, Մարզահամերգային համալիր Ուկրաինական ռոքի հսկաներն արդեն եղել էին Երևանում, բայց կարճ փակ համերգով: Այս անգամ խումբը, վերջապես, կնվագի բոլորի համար: «Մեցցո պրոդաքշնի» 5-ամյակի առիթով կազմակերպվող համերգը տեղի կունենա Մարզահամերգային համալիրում, տոմսերի գինը՝ 8000-ից 20 000 դրամ: Ամառը սկսելու ավելի լավ միջոցառում դժվար է պատկերացնել:

Վարքրաֆթ

Մայիսի 26-ից կինոթատրոններում Դևիդ Բոուիի որդին՝ ռեժիսոր Դանքան Ջոնսն աչքի է ընկել երկու շատ հետաքրքիր գիտա-ֆանտաստիկ ժանրի ֆիլմերով («Լուսին 2112» և «Ելքային ծածկագիր»), իսկ այժմ իր ուժերն է փորձում լայնամասշտաբ ֆենթըզիում: Այն էլ ոչ թե սովորական, այլ միլիոնավոր երկրպագուներ ունեցող համակարգչային խաղի մոտիվներով: Սյուժեի կենտրոնում Ազերոթ կոչվող աշխարհում մարդկանց և օռկերի կենաց-մահու պայքարն է: Ժանրի բոլոր սիրահարները պետք է որ բաց չթողնեն այս ամենը:

Աստոր Պիացցոլա՝ Maria de Buenso Aires

Հունիսի 5-ին, Օպերայի և բալետի պետական թատրոն Լեգենդար արգենտինացի երաժիշտ ու կոմպոզիտոր Աստոր Պիացցոլան ոչ միայն փառահեղ տանգոներ է հեղինակել, այլև մի ամբողջ օպերա: Թեպետ կրկին՝ տանգոյական թեքումով: Maria de Buenos Aires տանգո-օպերան առաջին անգամ կներկայացվի Երևանում այս ամռանը՝ «Մեցցո պրոդաքշն» ընկերության ջանքերով և «Մոսկվայի վիրտուոզների» կատարմամբ:

Գործարար Ժիրայր Ավանյանը՝ հայտնի «Դոլմամա» ռեստորանի հիմնադիրը, «Թռչող ջայլամը» բացել է Դիլիջանում 2014 թվականին: Ավանյանի խոսքերով՝ նոր ռեստորանի գաղափարը պատվի հարց էր՝ «Շատ անգամ տարբեր երկրներում պատահում էր, որ ինձ հատուկ հրավիրում էին որևէ գյուղական ռեստորան՝ հատուկ աուտենտիկ հյուրասիրության համար, իսկ Հայաստանում Երևանից դուրս նմանատիպ բարձրորակ վայր չէիր գտնի», — հիշում է Ավանյանը, որի համար «Թռչող Ջայլամն» առաջին հերթին Հայաստանի վարկանիշը բարձր պահելու միջոց է, այնպես, ինչպես 1998 թվականից դա անում է «Դոլմաման»: «Թռչող ջայլամը» միանշանակ կատարում է իր վրա դրված այդ առաքելությունը: Վառ ապացույց են այստեղ ժամանող բազմաթիվ հայտնի և բարձրաստիճան հյուրերը, այդ թվում և «Ավրորայի» համահիմնադիրները՝ Ռուբեն Վարդանյանը, Վարդան Գրիգորյանն ու Նուբար Աֆեյանը, դերասան և ընտրող հանձնաժողովի համանախագահ Ջորջ Քլունին, ինչպես նաև Շառլ Ազնավուրն ու մրցանակի այս տարվա հաղթող Մարգարիտ Բարանկիցեն: «Ավրորան» դարձավ այն բացառիկ իրադարձությունը, որի շնորհիվ աշխարհի ուշադրությունն ամբողջությամբ ուղղվեց դեպի Հայաստանը: Չէ՞ որ այս անգամ մեր երկիրը ոչ թե պահանջողի կամ խնդրողի դերում էր, այլ ամենաբարձր մակարդակով իսկական հումանիստ հերոսներին մեծարողը և գնահատողը: «Այդ միջոցառումը հրառավառության պես բան էր, գունավոր լույս սփռեց աշխարհի երկնքում՝ բոլոր հայերի անունից, — հիացմունքով ասում է Ժիրայր Ավանյանը: — Հատկապես վերջին շաբաթների տխուր իրադարձությունների ֆոնին դա իսկական լույս էր խավարի մեջ»: Թերևս կարելի է վստահ լինել, որ այդ լույսը դեռ երկար ժամանակ չի մարի:

Ժամերը՝ 09:00-23:00, ամեն օր Հասցե՝ Դիլիջան, Սայաթ-Նովա 6 Հեռ.՝ 060 65 50 80, 94 13 68 31

Գովազդային

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Ամառային հարթակ Հունիսի 11-ին և 12-ին Երևանում արդեն 2-րդ անգամ կանցկացվի «Հարթակ» Երևանի փորձի փոխանակման փառատոնը, և ամառային Երևանի օդը կլցվի փայլուն գաղափարներով, բացահայտումներով և ստեղծարար լիցքերով:

Հարթակ 2016-ը ընդլայնում է ծրագիրը՝ բացի հաստատված 40 վարպետության դասերից, փառատոնի շրջանակում կանցկացվեն բաց քննարկումներ: Նախատեսվում են նաև ցուցահանդես և քաղաքից դուրս գործնական սեմինարներ: Տարատեսակ միջոցառումներ կիրականացվեն նաև մի շարք համագործակցությունների տեսքով, որոնց թվում են HAYP-ի, Armenia Tree Project-ի, FPWC-ի, Food Adventures-ի հետ համատեղ նախագծերը: Այս տարի փառատոնի ուշադրության կենտրոնում է էկոլոգիան, ինչը նշանակում է, որ ծրագրի զգալի մասը կշոշափի բնապահպանության, վերամշակման, ռեսուրսների խնայողության խնդիրները:

Այս տարի փառատոնի մասնակիցները կվայելեն բացօթյա մարմնամարզությունը, կսովորեն առողջ ու համեղ բաղադրատոմսեր, բազմատեսակ թափոններից կպատրաստեն գեղեցիկ և օգտակար առարկաներ, նույնիսկ էլեկտրոնային երաժշտություն կգրեն: Բնության սիրահարները հնարավորություն կունենան նոր տեխնոլոգիայով ծառ տնկել և մասնակցել թռչնադիտարկմանը Բուսաբանական այգում: Իսկ գիքերին և մնացած պայծառ ուղեղներին սպասում են բազում հանդիպումներ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի նորարարների և փորձագետների հետ: Ամառային Հարթակն ունի 4 բաժին՝ Հոգի և մարմին, Արա ինքդ, Արվեստ և տեխնոլոգիա, Խոհարարություն:

Արվեստ և տեխնոլոգիա

Հոգի և մարմին

D.I.Y. / Արա ինքդ

Խոհարարություն

Հետաքրքիր էքսպերիմենտներ արվեստի և տեխնոլոգիաների սինթեզի դաշտում՝ երաժշտություն, նկարչություն, դիզայն, սթորիթելինգ, թվանշային գործիքներ և ինժեներական նորարարություններ: Ահա բանախոսներից մի քանիսը՝ երաժիշտ և ծրագրավորող Էդուարդ Փեշտմալյջյան, կոմպոզիտոր Արաշ Ազադի, լրագրող և արձակագիր Արմեն Մուրադյան: Մարդու և բնության փոխհարաբերության իրենց յուրահատուկ փորձառության մասին կպատմեն նաև «Խոսող ծառ» նախագծի մասնակիցները՝ գրող, հրապարակախոս Վահան Իշխանյանը, բանաստեղծուհի Հասմիկ Սիմոնյանը և մի շարք այլ արվեստագետներ:

Այս բաժնում Հարթակը ներկայացնում է տեղացի վարպետների և մի քանի միջազգային հյուրերի՝ ջինսի վերամշակման մեջ վարպետացած ալբանացի Բուկուրոշեին, բնապահպան-գորգագործ գերմանացի Սեպին, բնական դիմահարդարման ջատագով կանադացի Մայային:

Երևանի այգիներից մեկում կանցկացվեն հաճելի և առողջարար վարպետության դասեր՝ յոգա, «Ցիգուն» մարզանք, «Վինգ չուն» մարտաձև, մնջախաղ, օգտակար քննարկումներ մայրիկների համար: Կլինեն նաև բանախոսություններ հոգու առողջության, անհատի ազատության և աճի, հոգեբանական բարդույթների և դրանցից ազատվելու բազում միջոցների մասին՝ պարային թերապիայից մինչև մեդիտացիա: Բանախոսների թվում են՝ Grow Edutainment-ի փորձառու HR խորհրդատուներ Սոնա Հովհաննիսյանը և Անուշ Մանուչարյանը, մնջախաղի արտիստ Անահիտ Տեր-Սարգսյանը, յոգայի ուսուցիչ և թեյի վարպես Հրանտ Դանդուրովը:

Այս ամենամեծ ու ամենահամով բաժնում, ինչպես անցյալ տարի՝ լավագույն ռեստորաններն ու անհատ խոհարարները, համեղ բաղադրատոմսեր և խոհարարական գաղտնիքներ ամբողջ աշխարհից, ինչպես նաև անդրադարձ էթիկետի կանոններին և սննդի մշակույթին: Ու այս ամենին զուգահեռ ամբողջ օրվա ընթացքում կանցկացվի սննդի և տարատեսակ համովությունների էքսպո:

Հարթակը մեկնարկեց 2015թ-ի հոկտեմբերին՝ իր ավելի քան 60 դասընթացներով քաղաքի տարբեր վայրերում: Ընդամենը 2 ամիս անց՝ դեկտեմբերին, փառատոնը վերադարձավ ամանորյա վարպետության դասերի շարքով և ուրախ տոնավաճառով: 2016 թվականի հունիսի 11-ին և 12-ին կիրականացվի Հարթակի 3-րդ թողարկումը: Ծրագրին հնարավոր է ծանոթանալ և գրանցվել www.hartakyerevan.com կայքում, իսկ նորացումներին հետևել փառատոնի ֆեյսբուքյան էջում՝ fb/HartakFestival.

6 7

Մայիս 2016

«Կասպերսկի Լաբորատորիա». Այլևս վախենալու չէ Ինչպես է «Կասպերսկի Լաբորատորիան» օգնում լուսավորել Երևանի ստորգետնյա անցումները: Երևանում շատ են ստորգետնյա անցումները: Բայց ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ դրանցից օգտվելը, երբեմն, ոչ միայն էսթետիկ տհաճություն է պատճառում թափթվածության, լքվածության և զանազան տհաճ օրգանական բույրերի պատճառով, այլև երբեմն պարզապես վտանգավոր է: Այդ ամենի հետևանքով շատերը նախընտրում են փողոցն անցել թեկուզ խախտումով, բայց այդ տարածություններից խուսափել: Իրավիճակը կարելի է շտկել: Եվ սկսել պետք է լուսավորումից: Դա գիտակցելով՝ «Կասպերսկի Լաբորատորիան» օգնում է լուսավորել մայրաքաղաքի գետնանցումները «Անվտանգ և լուսավոր Երևան» նախագծի շրջանակում, որը նախաձեռնել է իր սոցիալական պատասխանատվության ծրագրերի շրջանակում։ Առաջին երջանիկը Գայի պողոտայի՝ Նոր Նորքի 3-րդ և 4-րդ զանգվածների հատվածում գտնվող ստորգետնյա երկու անցումներն են, որտեղ մայիսի 6-ից սկսեցին գործել հզոր լուսավորման սարքեր, որոնք միանում են այն ժամանակ, երբ դրանց մոտով մարդ է անցնում։ Այժմ օրվա մութ ժամերին անցումով շատ ավելի ապահով կարելի է անցնել։ Սրանով «Կասպերսկի Լաբորատորիա» ընկերությունը չի պատրաստվում կանգ առնել: Նախագիծն իրականացվում է Երևանի վարչական շրջանների հետ համագործակցությամբ, և երևանցիներն իրենք կարող են ընտրել այն գետնանցումները, որոնք անհրաժեշտ է լուսավորել առաջին հերթին։ Դրա համար պետք է միայն այցելել www.kaspersky.am կայքը, որը կգործարկվի շուտով և մասնակցել այնտեղ անցկացվող քվեարկությանը՝ ըստ լուսանկարների ընտրելով առաջնահերթ լուսավորման ենթակա գետնանցումը։ Ընկերությունում վստահեցնում են, որ նախագիծը կիրականացվի այնքան ժամանակ, մինչև անվտանգության համար լուսավորման սարքերով չապահովվեն Երևանի բոլոր ամենամութ գետնանցումները։ «Մենք երախտապարտ ենք «Կասպերսկի Լաբորատորիային» նախագիծը նախաձեռնելու համար։ Հուսով ենք, որ այս նախաձեռնությունը շարունակություն կունենա, և բնակիչներն ակտիվ մասնակցություն կունենան քաղաքի՝ լուսավորման կարիք ունեցող մյուս գետնանցման ընտրությանը», — պատմում է Երևանի Նոր Նորք վարչական շրջանի ղեկավար Արմեն Ուլիխանյանը։ «Մենք զբաղվում ենք տեղեկատվական ոլորտի անվտանգությամբ, սակայն ուրախ ենք օգնելու մարդկանց ավելի պաշտպանված

↑ Սամվել Զաքարյան ընկերության մարկետինգի ղեկավար, Արմեն Ուլիխանյան Նոր Նորքի ղեկավար, Արմեն Կարապետյան ընկերության ներկայացուցիչ Հայաստանում և Վրաստանում

զգալ նաև իրական կյանքում», — իր տեսակետն է փոխանցում Արմեն Կարապետյանը՝ Հայաստանի և Վրաստանի տարածքում «Կասպերսկի Լաբորատորիայի» պաշտոնական ներկայացուցիչը։ — Մենք հուսով ենք, որ պայծառ լույսը հետիոտնին թույլ կտա ավելի անվտանգ զգալ այս, իսկ հետագայում

նաև այլ գետնանցումներում, կամարներում և նրբանցքներում»։ Ավելի մանրամասն «Անվտանգ և լուսավոր Երևան» նախագծի, նաև այն մասին, թե ինչպես մասնակցել քվեարկությանը, որի արդյունքում կընտրվեն հաջորդ գետնանցումները, շուտով կարելի է իմանալ www.kaspersky.am կայքում։

Գովազդային

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

«Քարահունջ». սրճարան և շատ ավելին Մի քանի ամիս առաջ Khorozyan International կազմակերպությունը Ստեփանավանում բացեց «Քարահունջ» սրճարանը, որն արդեն դարձել է քաղաքի կարևորագույն ժամանցային և մշակութային վայրերից մեկը: Կազմակերպության ներկայացուցիչներից Սևակ Դավիդեանը պատմում է, թե ինչու սրճարանը բացվեց հենց Ստեփանավանում, ինչու են այնտեղ հատուկ ուշադրություն դարձնում հայկական մթերքին և ինչ նպատակներ է իր առջև դնում «Քարահունջը» (և դա շահույթը չէ): Ինչու՞ Ստեփանավան

Khorazyan Internanational-ի գործունեության հիմնական նպատակը միշտ եղել է Հայաստանին ու հայաստանցիներին որևէ կերպ աջակցելը, պայմաններ ստեղծելը, այնպես, որ մարդիկ ստիպված չլինեն արտագաղթել և դրսերում գործ փնտրել: Կամ էլ ստիպված չլինեն շրջաններից պարտադիր տեղափոխվել Երևան: Ի սկզբանե պատրաստվում էինք ներդրումներ կատարել գյուղատնտեսական ոլորտում: Ինձ համար իսկական բացահայտում էր այդ տարածքների ապշեցուցիչ գեղեցկությունը: Եվ այնքան տխուր էր գիտակցելը, որ մեզ նման էլ շատ շատերը չեն գիտակցում, տեղյակ չեն այդ գեղեցկության մասին, քանի որ այնտեղ գրեթե իսպառ բացակայում էր որևէ զբոսաշրջային ենթակառուցվածք: Նույնիսկ քաղաքի քարտեզ ոչ մի տեղ հնարավոր չէր գտնել, պատկերացնու՞մ եք: Հասկացանք, որ շատ բան կա անելու և անցանք գործի: Մի խոսքով, հողատարածք գնեցինք և սկսեցինք մեր գյուղատնտեսական նախագիծը: Բայց դրան զուգահեռ մտածեցինք նաև մի հարմար անկյուն ստեղծել Ստեփանավանում, մի փոքր զարկ տալ նաև զբոսաշրջության զարգացմանը: Այդպես ծնվեց «Քարահունջը»: Եվ ինչպես ցույց տվեց ժամանակը, նման վայրերի պահանջը մեր երկրում ահռելի մեծ է: Սեփական փորձս ներկայացնեմ, ուրիշ բան չեմ ասում՝ երբ ես այն ժամանակ դեռ որպես հյուր գալիս էի Հայաստան, Երևանից դուրս անելիք չէր լինում: Հա, եկեղեցիները գնացինք տեսանք, Սևան, Տաթև և այլն: Հետո՞: Օրինակ, երբ զբոսաշրջիկները գնում են Դիլիջան, գոնե մի զբաղմունք չունենա՞ն երեկոյան, մի հանգիստ սուրճ խմելու և գիրք կարդալու հնարավորություն չլինի՞: Ցավոք, Երևանից դուրս այդ ենթակառուցվածքները շատ թույլ են զարգացած, չկա լավ, բարձրորակ սերվիս, մեծ խնդիր է վստահությունը՝ գիտե՞ք որքան հաճախ են այստեղ խաբում զբոսաշրջիկներին:

8 9

Մայիս 2016

Մի խոսքով, այդ ամենը մտքում բացեցինք «Քարահունջը», որտեղ մարդիկ պետք է զգային իրենց հանգիստ և ապահով:

Նպատակներ

«Քարահունջն» իր առջև ունի երեք հիմնական նպատակ՝ ստեղծել աշխատատեղեր տեղացիների համար, զարգացնել զբոսաշրջությունը, օգտագործել և սատարել մեր, հայկական ապրանքը: Մենք ուզում ենք լավ օրինակ ծառայել ստեփանավանցիների համար, ուզում ենք, որ նրանք էլ առողջ նախանձից ելնելով ոտքի կանգնեն ու իրենք էլ իրենց ուժերը փորձեն նման գործում, փորձեն մի բան անել, օգտագործել իրենց հնարավորությունները: Այդպես աստիճանաբար կզարգանա ամբողջ տարածաշրջանը: Եթե «Քարահունջում» աշխատում է վեց ստեփանավանցի, ուրեմն մենք օգնում ենք վեց ընտանիքների չմտածել արտագաղթի մասին: Պատկերացրեք, եթե այդպիսի

«Քարահունջներ» լինեն շատ, տասնյակներով: Ինչ վերաբերում է հայկական մթերքին, ապա մենք գրեթե հարյուր տոկոսով միայն դրանից ենք օգտագործում՝ տեղական միս, թեյ, մեղր, մուրաբաներ, ինչ որ հնարավոր է, թեկուզև դրսից բերվածից մի փոքր ավելի թանկ լինի:

Վերաբերմունք

Դժբախտաբար, Հայաստանում շատ է տարածված հոռետեսությունն ու ոչ հեռանկարային մոտեցումը: Նայեք, եթե ստեփանավանցիները ճիշտ օգտագործեին իրենց հողը, քաղաքը, այնտեղ եղած գեղեցկությունն ու հարստությունը, ապա վաղուց բացած կլինեին իրենց սեփական «Քարահունջները»: Բայց ամենատարածված խոսքերը, որ լսում էինք ամիսներ շարունակ, սա էր՝ «ախր էս չի աշխատելու, վեց ամիս հետո փակվելու ա գնա»: Դա, իհարկե, ընդհա-

նուր համահայկական սինդրոմ է: Բայց շատ են նաև այն մարդիկ, ովքեր ոգևորվել են, ուրախացել են, շնորհակալ են մեզ, քանի որ տարիներ շարունակ քաղաքում մի հաճելի տեղ չեն ունեցել գնալու համար: Մեր այցելուները, որպես կանոն, ստեփանավանցիներն են կամ զբոսաշրջիկները, բայց կան նաև խմբեր Երևանից: Հիմնականում մեր ծանոթներն են, ովքեր վաղուց ճանաչում են մեզ, վստահում են և մի անգամ «Քարահունջ» այցելելիս անպայման վերադառնում են: Երբեմն էլ մեզ այցելում են բարձրաստիճան պաշտոնյաներ (որպես կանոն՝ թիկնապահների ուղեկցությամբ) և հիացած դուրս են գալիս:

…և ավելին

«Քարահունջի» լոգոյի տակ գրված է՝ café & more: Եվ այդ more-ը պատահական չէ, սա, մեծ հաշվով, մշակութային ժամանցային կենտրոն է, ոչ միայն սրճելու կամ սնվելու վայր: Մեզ մոտ խաղում են, օրինակ, շախմատ (բայց երբեք ոչ թղթախաղ), կարդում են գրքեր՝ մեր գրադարանում հազար հինգ հարյուրից ավելի գիրք կա՝ անգլերեն (ութ հարյուր հատոր գեղարվեստական և մասնագիտական գրականություն) և արևմտահայկական գրականությունը տեղում ընթերցելու համար, իսկ հայկական գրքերը նաև կարելի է գնել: Մարդիկ կարող են տնից մի գիրք վերցնել և գալ պարզապես նստել հարմար միջավայրում, բնավ պարտադիր չէ մի բան գնել մեզանից: Ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում են համերգներ՝ Արիկ Բամբիռը եկավ բացմանը, իսկ Ֆրանսիայի դեսպանատան կազմակերպած La Quinzaine de la Francophonie փառատոնի շրջանակում այնտեղ ելույթ ունեցավ մի ֆրանսիական համույթ: Շատ հավես անցավ: Այս տարի դեռ երկու փառատոն էլ ինքներս ենք կազմակերպելու, առաջինը՝ «Վերադարձը», կլինի արդեն օգոստոսին՝ արտիստ Աշոտ Ավագյանի հետ համատեղ: Հետագայում մտածում ենք մեր սեփական երգչախումբը հիմնելու, ընթերցանության երեկոներ կազմակերպելու և այլ նախագծերի մասին: Հետաքրքիր է, որ «Քարահունջն» իր բնույթով շատ է տարբերվում նրանից, ինչին սովոր են Հայաստանում շատերը: Մեզ մոտ չկա «հարյուր գրամ օղի», խորոված, խաշ, դա մերը չէ: Փոխարենը առաջարկում ենք հրաշալի գինի՝

120-ից ավելի տեսակի, որոնցից ամենահասանելին ու ամենահամեղը, թերևս, հայկականն է: Իսկ խոհարարը պատրաստում է 73 տեսակի ուտեստ: Մեր ամենահավես առաջարկներից մեկը, ի դեպ, շուրջօրյա «հայկական նախաճաշն» է՝ խաշած ձվերով, մուրաբայով, մեղրով, լավաշով, որը կարելի է պատվիրել օրվա ցանկացած պահին, առանց ժամային սահմանափակումների:

Դիլիջան

Հիմա աշխատում ենք երկրորդ «Քարահունջի» վրա, որը կբացվի հուլիսին, Դիլիջանում: Այստեղ, իհարկե, մի փոքր այլ վիճակ է, քանի որ, ի տարբերություն Ստեփանավանի, այս քաղաքում սովոր են բարձրորակ սերվիսին, հետաքրքիր բրենդներին և, ի վերջո, IdEA հիմնադրամի գործունեությունն էլ իր մեծ դերն է խաղում քաղաքի զարգացման գործում: Երբ ծանոթացանք այդ ծրագրերին, որոշեցինք մենք էլ մեր լուման ներդնել: Դիլիջանյան «Քարահունջը» մի փոքր կտարբերվի Ստեփանավանի սրճարանից և բաղկացած կլինի երեք բաժնից: Առաջինը կլինի նվիրված կոնյակի և

գինու համտեսմանը, երկրորդ հարկում կլինի ռեստորան-սրճարան, որը կշարունակվի նաև բացօթյա տարածքում, իսկ երրորդ հարկը կլինի արվեստի տարածություն՝ վորքշոփերի, վարպետության դասերի, գրախանութի համար: Սրանով, իհարկե, չենք պատրաստվում կանգ առնել: Հետագա պլաններում են Սիսիանը, Գյումրին և Ստեփանակերտը, ինչպես նաև փոքրիկ «գեսթհաուս» ձևաչափի հյուրանոց նորից Ստեփանավանում: Պետք է փորձենք տարածել լավը, բարձրորակը, պետք է օգնենք մեր երկրին: Չէ՞ որ «Քարահունջն» ավելին է, քան պարզապես սրճարան:

Արեգ Դավթյան Khorozyan International

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

Լոֆթ. Mute Volume

Քաղաքի կոլորիտը նոր գույնով ներկած «Լոֆթ» ինքնազարգացման ու ժամանցի կենտրոնը վերջերս ուրախացրեց երևանցիներին՝ ներկայացնելով իր նոր հարմարավետ, անաղմուկ գոտին։ Նախապատմություն 2014-ի վերջում Երևանի կենտրոնական, միաժամանակ նաև՝ թաքուն հասցեներից մեկում, բացվեց «Լոֆթը», որը շատ արագ դարձավ ժամանցը գնահատողների ամենասիրելի վայրերից մեկը։ Բացմանը հաջորդած ամիսների ընթացքում «Լոֆթ»-ը ձևավորեց ազատ ու անկաշկանդ հաճախորդների մի ամբողջ բանակ։ Այս փաստը միանշանակ դրական արձագանք գտավ, քանի որ իսկապես միտում կար ստեղծել հարմար տարածք հենց ինքնարտաահայտվելու համար։ Իսկ էլ որտե՞ղ կարելի է չզսպել էմոցիաները, որտե՞ղ կարելի է խռթխռթացնել ամենատարբեր քաղցրավենիքներ՝ չմտածելով դրանց վերջանալու մասին, որտե՞ղ կարելի է բղավել՝ տոնելով փոքր ու մեծ հաղթանակները, ընկերների հետ պիցցա պատրաստել ու ինքնամոռաց պարել մեծ հայելիների առաջ։ Ի վերջո, որտե՞ղ կարելի է այս ամենի համար վճարել այնքան քիչ գումար, որքան հնարավոր է գտնել յուրաքանչյուրի գրպանում։ Սակայն ժամանցային այսքան հարմար միջավայր ստեղծելու մեջ մի խայծ կա՝ մարդկանց ուղղորդել դեպի ինքնազարգացում, ինչպես առկա գրադարանի, ցուցահանդեսների, երաժշտական գործիքների, այնպես էլ բազմաբնույթ միջոցառումների շնորհիվ։ Փաստորեն, «Լոֆթում» միշտ աղմուկ է և աշխույժ մթնոլորտ։ Իսկ ի՞նչ անեն այլ հայացքների տեր այցելուները, ովքեր ցանկանում են նույն հարմարավետ տարածքում կենտրոնանալ, աշխատել, հանդիպումներ անցկացնել… Հատուկ աղմուկից դժգոհողների համար «Լոֆթն» ընդլայնել է իր տարածքը և ստեղ-

ծել հարթակ՝ բացառապես քչախոս, ընթերցասեր ու աշխատասեր մարդկանց համար, որոնց ականջները «կարոտ» են կատարյալ լռության։ Նոր տարածք Իսկ ովքե՞ր են նոր տարածքից օգտվողները: Որպես կանոն՝ ամենաակտիվ զարգացող ճյուղերի ներկայացուցիչները՝ ծրագրավորողներ, մարկետոլոգներ, դիզայներներ, գործարարներ, մարդիկ, ովքեր սիրում են ականջակալներով վայելել ամենասիրելի երաժշտական գործը՝ զուգահեռ ընթերցելով, և նրանք, ովքեր հանդիպումներ վարելու համար սեփական առանձնասենյակը չունեն։ Սա հատկապես «փրկություն» է աշխատող մարդկանց համար, ովքեր ձգտում են միջավայրի փոփոխության։ Երբ նույն տարածքում կա նաև հանգստի գոտի, խոհանոց, սուրճ ու թեյ, ընդմիջմանը թենիսի խաղալու, ցրվելու հնարավորություն, ապա կարելի է փաստել, որ սա աշխատանքի համար իդեալական վայր է: Կան օրեր, երբ այս տարածքը մարդաշատ է լինում, քանի որ վերածվում է դասախոսությունների, workshop-երի և զանազան այլ հանդիպումների հարթակի։ Հատուկ գին Նոր տարածքի համար հատուկ տարիֆներ են մշակվել՝ այստեղ 1 րոպեի համար պետք է վճարել 15 դրամ։ 3 ժամանոց փաթեթը աշխատանքային տարածքում արժե 1500 դրամ (այս միջինացված գնային առաջարկը շուկայում բացառիկ հնարավորություն է ստեղծում ֆրիլանսերների համար)։

Հասցե՝ Մոսկովյան 3 Հեռ.՝ 043/041 408 864 Կայք՝ Loft.am

10 11

Մայիս 2016

Ամենագրավիչ փաթեթը, ինչպես համոզվեցինք այցելուների մեկնաբանություններից, մեկամսյա աշխատանքային վայր ունենալու հնարավորությունն է։ Այս փաթեթի արժեքն ընդամենը 30,000 դրամ է։ Իսկ նրանք, ովքեր հավատարիմ են մնում աշխատանքային գրաֆիկին և 09։00-18։00 են ցանկանում աշխատել, նրանց համար գործում է 3000 դրամ արժողության փաթեթը։ Գնահատելով «Լոֆթի» այժմյան ռեսուրսները և զարգացման տեմպերը՝ հիմնադիրները կարծում են, որ ժամանակն է ներառելու նաև այլ ներդրողների, հովանավորների, ովքեր երևանյան «Լոֆթի» զարգացման օրինակով համոզված կարող են լինել բիզնես հաջողության վրա։ «Լոֆթը» միշտ բաց է քննարկումների և համագործակությունների համար, եթե, իհարկե, գաղափարախոսությունները համընկնեն։

Գովազդային

INGREDIENT.

Հաճույք առանց մեղքի զգացողության Երևանում բացվել է բացառիկ նստավայր, որտեղ կարելի է սնվել բացառապես առողջարար սննդով՝ առանց շաքարի, գլյուտենի և օրգանիզմի համար այլ վնասակար բաղադրիչների: Բացահայտում ենք, թե ինչու է INGREDIENT ռեստորանն այդքան յուրահատուկ: Հերթական յուղոտ ու տապակած մսային լանչի կլանման հետևանքով օրգանիզմիս նկատմամբ մեղ քի զգացողությունից դրդված, որոշեցի վերջապես մի բան փոխել սննդակարգիս մեջ: Բայց ինչպե՞ս, որտե՞ղ գնալ, ինչպե՞ս վստահ լինեմ, որ օրգանիզմիս իսկապես օգնում եմ: Պատասխանը ստացա ծանոթներիցս մեկից, ով առողջական խնդիրներ ունի և դրա պատճառով արդեն երկար տարիներ ստիպված է դիետա պահել: Բայց ի տարբերություն իմ տեսած մյուս դիետիկների, բնավ չի տառապում և ամբողջ օրը չի երազում մի կտոր տորթի կամ մի կարգին մսով ուտեստի մասին, որովհետև… նա այդ ամենով լավ էլ սնվում է, պարզապես ճիշտ տեղից: Ինչպես պարզվեց, ծանոթիս բժիշկը՝ ՎՊԴիետ սննդի առաքման հիմնադիր, դիետոլոգ Վարդանուշ Պետրոսյանը, իր հիվանդների համար ոչ միայն համապատասխան դիետա է կազմում, այլև ինքը մատակարարում է նրանց շաբաթվա սնունդը հատուկ բոքսերով, քանի որ Երևանում սեփական ուժերով անհրաժեշտ դիետիկ, ոչ վնասակար մթերք գտնելը բավական բարդ խնդիր է: Վերջերս այդ պրոցեսն իրականացվում է INGREDIENT տարբերանշանի ներքո: Բարեբախտաբար, ինձ նման մարդկանց համար, ովքեր ուզում են նորմալ սնվել՝ առանց մեղքի զգացողության, տարվա սկզբում բացվել է համանուն INGREDIENT սրճարան-ռեստորանը՝ Piazza Grande համալրի ներքևի հարկում: Գնացի: Իջնում եմ շարժասանդուղքով, նայում ձախ և տեսնում մեծ փայտաշեն տառերը՝ INGREDIENT, վրան էլ՝ չորս կլոր գունավոր սմայլիկներ: Մոտենում եմ՝ աչքովս ընկնում է նաև կավճով գրված զգուշացումը՝ No Smoke, No Sugar: Ծխազուրկ վայրեր հանդիպել էի, բայց առանց շաքարի՞: Նստում եմ հաճելի փայտե սեղաններից մեկի մոտ: Մյուս սեղանների մոտ հիմնականում արտասահմանցիներ են, որոնց համար նման նստավայրերը Արևմուտքում սովորական երևույթ են: Նրանց հետ շփվող և խորհուրդներ տվող կինը, կարծես, հենց տիկին Պետրոսյանն է:

Ուսումնասիրում եմ մենյուն՝ մի քանի տասնյակ ճաշատեսակ, մոտ կեսը՝ բուսակերների համար, զանազան պաստաներ, սթեյքեր, աղցաններ, բրդուճներ և այլն, գրեթե բոլորի կողքին նշված է ուտեստի կալորիականությունը: Ամեն ինչ առողջարար է, պաստաներն ու հացերը՝ ինչպես բացատրեց մատուցողը՝ ամբողջությամբ INGREDIENT-ի սեփական արտադրության և առանց սպիտակ ալ յուրի օգտագործման: Գրավիչ էր նաև սուրճ-թեյ-քաղցրավենիքի բաժնի հարուստ տեսականին: Բայց չէ՞ որ թխվածքն այդքան էլ ճիշտ չէ օրգանիզմի համար: Ահա այդտեղ էր, որ մատուցողը բացատրեց No Sugar-ի իմաստը՝ այստեղ իսկապես շաքարի կամ արհեստական փոխարինիչների ոչ մի գրամ չի օգտագործվում, միայն գետնախնձորի օշարակ, որն ինքնին օգտակար է, իսկ սպիտակ ալյուրի փոխարեն՝ նուշի կամ ընկույզի ալ յուր: Պատվիրում եմ և սպասում: Այդ ընթացքում հաջողվում է մի փոքր շփվել նաև ռեստորանի հիմնադրի հետ: Տիկին Պետրոսյանն ասում է, որ INGREDIENT-ն իր բժշկական գործունեության տրամաբանական շարունակությունն է: Պարզապես հիմա այդ ամենից կարող են օգտվել բոլոր ցանկացողները: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում նաև կրթական տարրին՝ այստեղ փորձում են հայերին սովորեցնել առողջ սնվել, շուտով, օրինակ, հատուկ դասընթացներ կիրականացվեն երեխաների համար: «Մեր թիմի գերնպատակը մարդկանց առողջությունն է, այնպես անելը, որպեսզի մարդիկ մի կողմից համեղ սնվեն, բայց մյուս կողմից էլ անեն դա առանց մեղքի զգացողության և հանգիստ վերաբերվեն «դիետիկ» բառին, մեր լոգոյի սմայլիկների պես ժպտալով», — բացատրում է նա և հեռանում հերթական հաճախորդին պատմելու իրենց հացերի բացառիկ տեսականու մասին: Բերում են իմ պատվերը և ես ժպտալով անցնում եմ իմ առողջարար լանչի կլանմանը: Շատ չանցած հասկանում եմ, որ այստեղ շատ հաճախ եմ լինելու:

Ucom-ը՝ Լավագույն գործատու Վերջերս Ucom ընկերությունը մասնակցել է «Մարդկային ռեսուրսների կառավարման լավագույն փորձ» ուսումնասիրությանը, որը կազմակերպվում և իրականացվում է Ամստերդամում հիմնադրված Լավագույն գործատուների ինստիտուտի կողմից: Լավագույն գործատուների ինստիտուտի նախաձեռնությամբ ամեն տարի իրականացվող ուսումնասիրության նպատակն է ուսումնասիրել ամբողջ աշխարհի խոշոր գործատուների կողմից իրենց աշխատակիցներին առաջարկվող պայմանները և իրականացնել գնահատում՝ ընդունված միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Արդյունքում, աշխարհի միայն առաջատար գործատուներն են արժանանում «Լավագույն գործատու» տիտղոսին: Ucom-ի կողմից իր աշխատակիցներին առաջարկող պայմանների գնահատումն իրականացվել է 9 չափանիշների հիման վրա՝ Մեծ պոտենցիալով աշխատակիցների կառավարման ռազմավարություն, Մարդկային ռեսուրսների պլանավորում, Աշխատակցի ընդունելության գործընթաց, Ուսուցում և մասնագիտական զարգացում, Աշխատանքի արդյունավետության կառավարում, Առաջնորդություն, Կարիերայի և մասնագիտական առաջխաղացման կառավարում, Աշխատակիցների փոխհատուցում ու արտոնություններ, Մշակույթ: Արդյունքում, Ucom-ը բարեհաջող անցել է հավաստագրման գործընթացի բոլոր փուլերը և արժանացել «Հայաստանում 2016թ. լավագույն գործատու» տիտղոսին, քանի որ ընկերության կողմից իր աշխատակիցներին առաջարկվող պայմանները համապատասխանել և որոշ հարցերում անգամ գերազանցել են հավաստագրմանը ներկայացվող բոլոր չափանիշները:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Տեխնոլոգիաներ

Ucom` կապի միասնական օպերատոր 2016 թվականի սկզբին հայտարարվեց Ucom և «Օրանժ Արմենիա» ընկերությունների միավորման և նոր բջջային օպերատորի ստեղծման մասին: Ucom-ի տնօրեն Հայկ Եսայանը պատմում է «ԵՐԵՎԱՆԻՆ», թե ինչու ընկերությունը միավորվեց հենց «Օրանժի» հետ, ինչպես դա օգնեց գործարքի բոլոր մասնակիցներին և ինչու շուտով նոր օպերատորի բաժանորդները հանրային վայրերում անլար ինտերնետի կարիք չեն ունենա:

Ինչպե՞ս Ucom-ում միտք ծագեց մտնելու նաև բջջային կապի շուկա: Ակնհայտ է, որ դա մեկ օրվա որոշում չէր: — Այդ որոշումը մենք կայացրել էինք դեռ 2013 թվականին: Այդ ժամանակ արդեն պարզ էր, որ ֆիքսված ցանցում մենք արդեն բավական կայուն դիրքեր ենք ձեռք բերել և նոր շուկաներ նվաճելու ժամանակն է: Բջջային կապը եղավ դրա տրամաբանական շարունակությունը: Ինչու՞ հենց «Օրանժի» հետ համագործակցություն տեղի ունեցավ: — «Օրանժի» հետ աշխատելու առիթը եղավ ընկերության գլոբալ որոշումը 2020 թվականին որպես կոնվերգենտ ծառայություն մատուցողի հանդես գալը և, դրա հետևանքով, մի քանի երկրներից դուրս գալը: Համընկավ մեր բջջային մուտքը և նրանց ելքը: Որոշ ժամանակ անց եկանք երկկողմանի համաձայնության: Իհարկե, մեզ համար դա շատ հարմար էր, քանի որ մենք նախապես պլանավորում էինք ներդրումներ կատարել, համապատասխան ենթակառուցվածք ստեղծել, իսկ այսպես ստացանք պատրաստի համակարգ և բաժանորդների բազա՝ ավելի քան 600 հազար հոգի: Տարօրինակ կլիներ, եթե Ucom-ը չօգտվեր այդ հնարավորությունից: «Օրանժն» էլ, իր հերթին, օգուտով կարողացավ դուրս գալ Հայաստանից: Մի խոսքով, այս լուծումը գրավիչ էր երկու կողմերի համար էլ: Սկզբում խոսվում էր այն մասին, որ «Օրանժ» բրենդը կպահպանվի, բայց այդպես չեղավ: Ինչի՞ հետ է դա կապված: — Մենք բավական երկար մտածում էինք՝ պահե՞լ «Օրանժ Արմենիա» բրենդը, թե ոչ, բայց ավելի հարմար գտանք օգտագործել մեր, հայկական բրենդը, որը, ինչպես ցույց են տալիս մեր ուսումնասիրությունները, բավական ամուր հիմքեր ունի Հայաստանում: Ucom-ը, բարեբախտաբար, շատ դրական է ընդունվում հասարակության կողմից, այնպես որ, վստահ ենք, նոր ծառայությանն էլ լավ ապագա է սպասում: Ասացիք, որ դեռ մինչ «Օրանժի» ձեռքբերումը մեծ ներդրումային ծրագիր էր նախատեսված: Կլանումից հետո ծրագիրը չեղարկվե՞ց:

12 13

Մայիս 2016

— Ոչ, նույնիսկ հակառակը: Եթե նախկինում մենք պետք է «իքս» գումար ծախսեինք մեր լիցենզիայի ներքո և նոր ցանց կառուցեինք, ապա «Օրանժի» ձեռքբերմամբ մենք հասկացանք, որ այս պարագայում մեզ էլ ավելի մեծ ներդրումներ է հարկավոր կատարել: Պարզապես այժմ մենք ոչ թե զրոյից ենք կառուցում, այլ մեծացնում ենք բազային կայանների թիվը: Որպեսզի պարզ դառնան ծավալները, պարզապես ասեմ, որ մենք գրեթե եռապատկում ենք «Օրաժնի» ունեցած ցանցն ու դրա թողունակությունը: Ինչպե՞ս արձագանքեցին «Օրանժ Արմենիայի» բաժանորդները, որոնց թիվը, ինչպես նշեցիք, բավական մեծ է: — Քանի որ մենք բավական սահուն կազմակերպեցինք այս փոփոխությունը, առանց կտրուկ շարժումների, առանձնապես լարված և սթրեսային արձագանքներ չենք ունեցել: Ձեռքբերման մասին լուրը նույնիսկ ավելի լավ ընդունվեց, քան մենք տրամադրվել էինք ի սկզբանե: Կարծում եմ, սա խոսում է հենց Ucom-ի նկատմամբ մարդկանց ունեցած վստահության մասին: Իսկ բաժանորդների թիվն այս ընթացքում կտրուկ աճ չի՞ ապրել: — Մի կողմից, հստակ թվեր մենք դեռ չունենք՝ ժամանակ է անհրաժեշտ: Մյուս կողմից, կարծում եմ դա տեղի կունենա, քանի որ Ucom-ն այսօր ունի արդեն շուրջ 90 հազար բաժանորդ, այսինքն՝ այդքան ընտանիք, յուրաքանչյուրում՝ 3-4 հոգի, որոնք տեղ յակ են մեր ծառայությունների մակարդակից:

Աշխարհագրության լայնացում նախատեսվու՞մ է ֆիքսված ծառայությունների մասով: — Իհարկե: Այս պահին մենք արդեն ներկա ենք վեց-յոթ քաղաքներում, իսկ գալիք մեկ տարվա ընթացքում նախատեսում ենք ներկայանալ 17-ում, այսինքն փաստացի ապահովել Հայաստանի ողջ տարածքի օպտիկամանրաթելային ծածկույթը: Ի դեպ, արդեն այսօր մենք ունենք օպտիկա-մանրաթելային ամենամեծ ցանցը երկրում, կապուղիներ Վրաստանի ու Իրանի սահմանին: Դա մեզ թույլ է տալիս «Օրանժից» ստացած մեր բազային կայանները միացնել օտպիկա-մանրաթելային ցանցով: Իսկ հեռահաղորդակցական արագությունների համար դա շատ կարևոր պայման է: Այն օպերատորը, որը չի կարողանում լուծել իր տրանսպորտային թողունակությունների հարցը մինչև բազային կայանը, խնդիր է ունենում բաժանորդին լավ արագություն հասցնելու մեջ: Այդ խնդիրը մեզ մոտ լուծած է: Այդ իմաստով, Ucom-ն ու «Օրանժը» իսկապես հրաշալի իրար հավելեցին: Այս ամենի արդյունքում մեր բաժանորդները կունենան շատ մատչելի և շատ արագ շարժական ինտերնետ, և այլևս կարիք չեն ունենա սրճարաններում կամ հանրային վայրերում վայ-ֆայի ծածկագիր խնդրելու: Երբ Ucom-ը մտավ շուկա, մեծապես փոխվեց մեր ինտերնետային շուկան: Այժմ նույնը տեղի է ունենում նաև բջջայի՞ն կապի հետ: — Հույս ունեմ, որ այո, առավել ևս, որ մյուս օպերատորներ էլ, կարծես, մեր հետքերով են գնում: Եվ դա ուրախալի է:

Իսկ Հայաստանից դուրս ընկերությունը գործունեություն պլանավորո՞ւմ է ծավալել: — Ucom-ը բավական մեծ ծավալներով մեծածախ ինտերնետ է տրամադրում, օրինակ, Իրանում և Իրաքում, իսկ մոտ ապագայում կփորձենք հայկական հեռուստաբովանդակությունը հասցնել հայկական սփյուռքին, որտեղ այդ պահանջարկը մեծ է: Ի՞նչ է սպասում Ucom-ն և ձեր բաժանորդներին ապագայում: — Նոր մարտահրավերներ, նոր շուկաներ, նոր աշխատելաոճ, նոր սկզբունքներ: Նախ և առաջ խոսքը գնում է վճարման համակարգերի մասին: Բոլորովին վերջերս մեկնարկեցինք U-Pay համակարգը, շուտով Android և iOS համակարգերի համար կունենանք համապատասխան հավելվածներ: Ընդհանրապես մեծ ուշադրություն ենք դարձնելու Internet of Things գաղափարի վրա՝ մի շարք առաջին հայացքից ոչ շատ խոշոր, քիչ երևացող հավելվածներ և ծառայություններ առաջարկելով, որոնք մեծապես կհեշտացնեն մեր հաճախորդների կյանքը:

ԻՆՉ Է ՊԵՏՔ ԻՄԱՆԱԼ UCOM-Ի ԲՋՋԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ Փոխվելո՞ւ են արդյոք ﬔր հեռախոսահամարները և կոդերը, թե ոչ: Orange ցանցում գտնվող Ձեր հեռախոսահամարները և կոդերը Ucom-ում կﬓան անփոփոխ: Արդյոք պե՞տք է այցելել սպասարկման կենտրոն, որպեսզի ﬔր Orange քարտերը շարունակեն գործել: Խանութ այցելելու կամ հավել յալ որևէ գործողություն կատարելու կարիք չկա. ընկերությունների ﬕավորուﬕց հետո Ձեր քարտը շարունակում է նույնությամբ գործել: Արդյոք շարունակելո՞ւ են գործել Orange-ից հեռախոս կամ ինտերնետ սարքավորում ձեռք բերելու ժամանակ ստանձնած պարտավորությունները: Հեռախոս կամ ինտերնետ մոդեմ ձեռք բերելիս ստանձնած Ձեր բոլոր պարտավորությունները նույնությամբ պահպանվել են և կփոխանցվել Ucom ընկերությանը:

Փոխվելո՞ւ են արդյոք Orange-ի ծառայությունների գործող սակագները: Եթե Դուք արդեն Orange-ի որևէ ծառայության բաժանորդ եք, ապա շարունակում եք օգտվել այդ ծառայությունից՝ Ձեր սակագնային պլանի պայմաններին համապատասխան: Ե՞րբ ենք կարողանալու Orange-ի և Ucom-ի ծառայություններին բաժանորդագրվել և վճարուﬓեր կատարել ﬕևնույն վայրում: Միավորուﬕց հետո Orange-ի խանութները վերափոխվել են Ucom սպասարկման կենտրոնների, որտեղ էլ այժմ Դուք կարող եք բաժանորդագրվել շարժական և ֆիքսված բոլոր ծառայություններին և կատարել վճարուﬓեր: Ucom ընկերությունը տրամադրելո՞ւ է արդյոք շարժական ինտերնետ: Ucom ընկերությունն այսուհետ մատուցում է նաև շարժական ինտերնետի ծառայություններ՝ հասանելի Հայաստանի բնակչության 98%-ին: Արդյո՞ք լինելու են փաթեթային տարբերակներ, որտեղ բացի Ucom ծառայություններից կլինեն նաև Orange ծառայություններ:

Միավորված ընկերությունը հնարավորություն կունենա բաժանորդներին առաջարկել ֆիքսված և շարժական կապի համակցված ծառայություններ: Փոխվելո՞ւ են արդյոք Ucom գործող ծառայությունների պայմանները: Եթե Դուք արդեն Ucom-ի որևէ ծառայության բաժանորդ եք, ապա Ձեզ համար գործող պայմանները մնում են անփոփոխ: Փոխվելո՞ւ են արդյոք բջջային հեռախոսի ինտերնետ կարգավորուﬓերը: Եթե Դուք Orange-ի շարժական հեռախոսակապի բաժանորդ եք, ապա Ձեր հեռախոսի ինտերնետ կարգավորուﬓերը նույնությամբ պահպանվել են, և որևէ հավել յալ գործողություն կատարելու անհրաժեշտություն չկա: Պահպանվելո՞ւ են արդյոք Orange ծառայությունների ակտիվացման կոդերը: Orange-ի շարժական ձայնային ծառայությունից օգտվելիս ակտիվացման բոլոր կոդերը մնում են նույնը: Օրինակ՝ հաշիվը ստուգելու համար Դուք կրկին հավաքելու եք *133#, «Ucom կինո» ծառայության կոդ ստանալու համար SMS եք ուղարկելու 5555 համարին և այլն: Փոխվելո՞ւ է արդյոք Orange-ի ինտերնետ կապի արագությունը: Միավորուﬕց հետո շարժական լայնաշերտ ինտերնետ ծառայության արագությունը նույնությամբ պահպանվել է՝ ընտրված սակագնային պլանին համապատասխան: Ի՞նչ համարով զանգահարեմ, եթե ունեմ հարցեր Orange-ի ծառայությունների վերաբերյալ: Նոր ﬕավորված Ucom ընկերության ցանկացած ծառայության (ներառյալ շարժական կապի ձայնային և ինտերնետ ծառայությունները) վերաբերյալ հարցեր ունենալու դեպքում Ucom-ի Բաժանորդների սպասարկման կենտրոնի հետ կապվելու համար Ucom շարժական և ֆիքսված հեռախոսահամարներից կարող եք զանգահարել 444 կարճ համարին կամ 011 444 444՝ այլ հեռախոսահամարներից: Ucom համարից կատարված զանգը կլինի անվճար:

Գովազդային

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Բեքսթեյջ

«Ավրորայի» հերոսները Ինչպես էին նախապատրաստվում «Ավրորա» մրցանակաբաշխությանը՝ Մանվել Մաթևոսյանի կերտած մրցանակի պատրաստումը, ռեժիսոր Ալեքսանդր Ռևզինի բեմադրած մրցանակաբաշխության փորձը և շուրջ 150 կամավորների նվիրված աշխատանքը: Արդեն սպասում ենք հաջորդ տարվա «Ավրորային»:

14 15

Մայիս 2016

IDeA/Էդգար Բարսեղյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հարցում

ԱՐՍԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Էկլեկտիկ Սիմետրոիկ Ուղղաձիգ Հիերարխիկ Անշարժ

ՍԱՐՀԱՏ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Տուֆ Մարդկային Բազմաշերտ Թամանյան Բաց

ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՆԵՐ

ԲԱՌ ԵՐԵՎԱՆԻ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՄԱՍԻՆ Մայրաքաղաքի արտաքին տեսքի մասին կարելի է խոսել ժամերով՝ վիճել, վերլուծել, քննարկել (և, ամենայն հավանականությամբ, ոչ մի արդյունքի չգալ): Բայց մենք խնդրեցինք մի քանի հիմա աշխատող ճարտարապետների իրենց վերաբերմունքն արտահայտել ընդամենը հինգ բառով, ապա նույն խնդրանքով դիմեցինք սովորական ոչ մասնագետ երևանցիներին:

16 17

Մայիս 2016

ԱՐԵԳ ՄԿՐՏՉՅԱՆ Բարի Հանդուրժող Շփվող Անադեկվատ Սիրվող

ՄԵՐՈՒԺԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆ Մոխրագույն Անկապ Վարդագույն Փոշոտ Ափսոս

ՍՈՆԱ ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆ Ապազգային Կայֆոտ Մարդասիրական Ինքնաբուխ Բատուտ

ՆԱՐԲԵ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ Շինարարություն Բիրիքնոց Միջակություն Կարկատան Փոշոտ ՎԱՐԴԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Պսևդոստալինիզմ Պակաս Կղզի Ժարգոն Անտարբեր

ԴՎԻՆ ԻՍԱՆՅԱՆՍ Նարեկ Սառայներ Բոռշ Քաք Կասկադ

ԱՆԱՀԻՏ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ Հավակնոտ Ձևական Կեղծ Մոնումենտալ Չմշակված

ԱՇՈՏ ՍՆԽՉՅԱՆ Ժամանակավրեպ Չմտածված Մուտանտ Անմիջավայր Պաթետիկ

ԱՐԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Ավանդական Մարդամոտ Պարզ Փակուղի Անկառավարելի

ԱՐՄԻՆԵ ՇԱՀԲԱԶՅԱՆ Անգրագետ Անորակ Անդեմ Դատարկ Հարազատ

ԼԱԼԱ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Չհամոզիչ Անլուրջ Աղքատ Թոփալ Ջերմ

ՆԵԿՏԱՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆ Միստիկա Բռնաբարված Ալեյհոպ Ոչ ադեկվատ Էս ինչա

ՄՈՒՇԵՂ ՂՈՒԼՅԱՆ Սրտաբաց Էկլեկտիկ Անսովոր Վիրտուոզ Այլանդակ

ՎՐԵԺ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Սրանք Մեզ Չեն Սիրում Վաբշե

ԱՐՄԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Աբլիցովկա Մայթ Կամար Կաֆե Օբեկտ

ԱՐԵԳ ՍԻՐԱՎՅԱՆ Անճաշակ Ռաբիզ Անգրագետ Ատկատ Անհույս

ԿԱՐԵՆ ԲԱԴԱԼՅԱՆ Քար Վեհ Պերճաշուք Դասական Նուրբ

ԱՆԴՐԵՅ ԻՎԱՆՈՎ Հարմարավետ Ոլորագիծ Դրայվ Գինիկարաս Վերնակուլյար

ԱՐԻ ՀԱՃԵԱՆ Միօրինակ Ինքնատիպ Գեղեցիկ Նորակառույցներ Ահավոր

ԿԱՐԻՆԵ ԴՈՒԼՅԱՆ Թատերահարթակ Գյուղ Բակ Արև Խճանկար

ՀԵՂԻՆԵ ԲԵՐԿՈՎԻՉԳՐԻԳՈՐՅԱՆ Վաղուց Կարոտ Հարազատ Ափսոս Բռնաբարած

ԱՐՄԱՆ ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ Շուշաբանդ Կցակառույց Մանսանդըռ Ռոկոկո Ֆեռզիտ ԱՆԱԻՍ ՍԱՆՍՈՆԵԹԹԻ Զգաստ Զարդաքանդակ Այգի Մարդկային Մոնումենտալ

ԱՆՈՒՇ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Կարկատած տանիք Բեսետկա Փակած բալկոն Պուլպուլակ Ասֆալտապատ

ԹԱԳՈՒՀԻ ՀՄԱՅԱԿՅԱՆ Ոնց Եղավ Որ Սենց Ստացվեց

ԱՌՆՈՍ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ Տուֆ Ոռի Սխալ Կիսատ Բոց

ԶԱՌԱ ԲՈՒԴԱՂՅԱՆ Հարազատ Հատուկ Աղավաղած Ցավոտ Անհրաժեշտ

ՈՉ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՆԵՐ

ԳԵՈՐԳԻ ԱՅԳՈՒՆՅԱՆ Տուֆ Կամար Պլաստիկ Աուտենտիկ Պատկերավոր

ՀԱՅԿ ԲԻԱՆՋՅԱՆ Անկանոն Ռաբիս Բետոնապաշտ Ագրեսիվ Անհոգի

ՌՈՒԲԵՆ ՄԱԼԱՅԱՆ Լուսավոր Մելանխոլիկ Տրամադրող Անորոշ Տանջված

ՄԵԼԻՔ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Աբսուրդ Էկլեկտիկ Կենտրոնամետ Կրակոտ Երաժշտական

ԳՈՀԱՐ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ Չհաշվարկած Ճնշող Տխուր Անծառ Լավատես

ՎԱՐՎԱՐԱ ՄԵՐՈՒԺԱՆՅԱՆ Խառնիճաղանչ, Խառնաշփոթված Անկարգ Անկանոն (Բայց) սիրելի

ԴԻԱՆԱ ԲԱԲԱՅԱՆ Բետոն Անճաշակություն Կիսակառույց Չճարտարապետություն Սարսափելի

ԱՐՄԵՆ ԳԱԼՅԱՆ Խառը Գավառական Անշուք Անկանխատեսելի Անհեռանկարային

ԼԻԼՅԱ ՆԱԶԱՐՅԱՆ Քար Արև Հնություն Ժանյակ Ցավ

ԱՆՆԱ ՂԱՍԱԲՅԱՆ Անհամահունչ Եկեղեցիներ Բնակելիներ Նորարարություն Հնություն

ԱՐՄԻՆԵ ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ Վարդագույն Էկլեկտիկ Քարաշեն Ցածրահարկ Ջերմ

ԱՐՄԵՆ ԷԴՈՅԱՆ Ձանձրալի Հակաէսթետիկ Ոչ ֆունկցիոնալ Միանման Պահպանակ

ՍԵՐԳԵՅ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆ Ողբանվագ Լացակումաց Արևահամ Սիրած Անտեր

ՎԻԼՅԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Անդեմ Անճոռնի Ահավոր Այլանդակ Ապազգային

ԱՐՍԵՆ ՆԱՎԱՍԱՐԴԻ Տհաս Խակ Անձև Տձև Փորձարարություն

ԳՐԻԳՈՐ ԽԱՆՋՅԱՆ Անկազմակերպ Անկանոն Ոչ տպավորիչ Տափակ Անբաշարներ

ԷԼԵՈՆՈՐԱ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆ Անկապ Անհասկանալի Անհոգի Անտրամաբանական Հակաերևան

ՎԱՐԴԱՆ ՄԵԼԻՔՅԱՆ Փնթի Անդեմ Կարճաժամկետ Անգրագետ Նարեկախտ

ԳԱԳԻԿ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ Սովետ Գեղ Արաբստան Բետոն Ցեխ

ՀԱՅԿ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ Մոռացված Քանդված Անճաշակ Անհամապատասխան Անկում

ՍՈՆԱ ԱԲԳԱՐՅԱՆ Հարազատ Անձայն Շփոթված Կոպիտ Մանկամիտ

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Խոշոր պլան

Երևանի SNKH-չիները

Աշոտ

Արմինե

Հատուկ այս թողարկման համար «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրը որոշեց պարզել, թե ինչով են զբաղված նոր սերնդի երիտասարդ հայ ճարտարապետները: Մեր «զոհը» դարձավ մեկուկես տարվա պատմություն ունեցող SNKH արվեստանոցը, որի հիմնադիր աշխատակիցները մեկտեղում են աշխատավայրն ու տունը Հրաչյա Քոչար փողոցի հայտնի «Նկարիչների շենքում»։

Ռոմանտիզմ չկա՞

Չնայած, որ արվեստանոցում նրանց գլխին գործից չուշանալու մասին քարոզ կարդացող չկա, երիտասարդ ճարտարապետներն ամեն օր առավոտյան 10-ից պարտաճանաչ նստում են համակարգիչների առաջ ու անցնում գործի (և այդ գործը, որպես կանոն, ուղեկցվում է գժական երաժշտությամբ): Արմինե. Նախկինում տարբեր արվեստանոցներում աշխատելու փորձի շնորհիվ թայմ մենեջմենթի հետ խնդիր չունենք, դրա համար և՛ ապրելը, և՛ աշխատանքը նույն վայրում կազմակերպելն էդքան էլ դժվար չի։ Իհարկե, լինում ա, որ արանքում տան գործ եմ անում (ասում է՝ փչելով թարմթարմ քսած մանիկյուրը), բայց մյուս կողմից էլ, օրինակ, եթե վատ ես զգում, գիտես՝ կարող ես մի կես ժամ պառկել, հանգստանալ, հետո նորից անցնել գործի։ � George Harrison While my guitar gently wheeps

Չ

կա ավելի լավ բան, քան երբ երկու երիտասարդներ, ում հետ շատ պատահական ծանոթացել ես եսիմ քանի տարի առաջ Վարդավառի տոնին՝ միավորվելով ընդդեմ Կարապի լճից գրոհող մանրապճեղների ջոկատների, աչքիդ առաջ կամաց-կամաց վեր են բարձրանում իրենց իսկ (նախա)գծած աստիճաններով։ Ավելին՝ ամեն անգամ քիթդ մի քիչ

18 19

Մայիս 2016

վեր ցցելով գլուխ ես գովում, որ այսօր մեր ու ձեր Երևանում ճաշակ ու ոճ թելադրող, ինչ-որ տեղ քաղաքը բուժող այդ (արդեն) ամուսինները քո ընկերներն ու համախոհներն են։ Աշոտն ու Արմինեն սկզբում սիրահարվեցին ճարտարապետությանը, հետո՝ իրար, իսկ հետո ծնվեց SNKH ճարտարապետական արվեստանոցը՝ երկուսի համառության, մի քիչ էլ կամակորության արդյունքը։

ԱՌԱՋԻՆ ԱՆԳԱՄ, ՈՐ ԵԿԱ, ԴՈՒՐ ԵԿԱՎ ՇԵՆՔԸ ՇԱՏ, ԱՐՎԵՍՏԱՆՈՑՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆ ԷԼ։ ՀԵՏՈ ԱՐՄԻՆԵՆ ԷԼ ՀԱՎԱՆԵՑ, ՈՒ ՈՐՈՇԵՑԻՆՔ, ՈՐ ՊԵՏՔ Ա ՏՈՒՆ ՈՒՆԵՆԱՆՔ ՍՏԵՂ Արմինե. Ես Ռուսաստանում եմ մեծացել ու երբ օգոստոսին եկա Երևան՝ ինստիտուտ ընդունվելու, արդեն ահագին ուշ էր։ Դասերը պիտի սկսվեին սեպտեմբերի 14-ին, իսկ ես ամսի 12-ին վերջին քննությունը նոր-նոր հանձնելու էի ու կամ երկու օրից կգնայի դասի, կամ չէ։ Հիշում եմ, որ մամայիս ու քրոջս հետ ման էինք գալիս քաղաքում, հետո գնացինք կանգառ, որ մարշրուտկա նստենք, մեկ էլ կանգառում տեսա Աշոտին։ Մամային ասեցի. «Մա՜մ, հլը նայի ինչ հավես տղայա՜»։ Աշոտը փորձ է անում կանխել այս պատմության բարձրաձայնումը, բայց արդեն ուշ է: Արմինե. Հա, ուրեմն սեպտեմբերի 5-ն էր ինչ էր, գնացի ինստիտուտ, մեկ էլ տեսնեմ՝ Աշոտն էլ ա մտնում, մտածեցի. «Յա՜, ինքն էլ ա ստեղ սովորում»։ Հետո ընդունվեցի, առաջին օրը եկա դասի, ու ի՞նչ, ճիշտ ա, Աշոտն էլ մտավ նույն լսարանը, մտքումս ասեցի. «Պահո՜, քաշվեցի ես»։ Սեպտեմբերի 26-ին ծնունդս էր, կուրսում 75 հոգի էինք, դեռ բոլորս չէինք ճանաչում իրար։ Աշոտը սկի անունս չգիտեր, բայց եկավ պաչեց, շնորհավորեց բան... Տենց նոյեմբերին կլինի 10 տարի, որ միասին ենք։ Մեկ-մեկ ասում ա, որ խուճուճ չլինեի, չէր սիրի ինձ։

ՔՈՉԱՐ 13

Պարտադիր չէ նկարիչ կամ քանդակագործ լինես, որպեսզի երազես ապրել այս շենքում։ Բարձր առաստաղը, շենքից բացվող տեսարանն ու մեկի փոխարեն երկհարկանի տուն/ արվեստանոց/ցուցասրահ ունենալու հեռանկարը չափազանց գայթակղիչ է ցանկացած մեկի համար, ով անտարբեր չի իր ապրելու միջավայրի կամ, ընդհանրապես, ոչ ստանդարտ նախագծով շենքերի հանդեպ։ SNKH արվեստանոցը ոչ միայն այդ շենքի մասն է, այլև Սնխչյանների թեթև ձեռքով վերածվել է իսկական դրախտի Instagram-ի ակտիվ օգտագործողների համար։ Աշոտ. Նկարիչների շենքում առաջին անգամ մեզնից ես եմ էղել. պրակտիկայի էի գալիս «ԱՐԽկոոպ» ճարտարապետական արվեստանոց։ Առաջին անգամ, որ եկա, դուր եկավ շենքը շատ, արվեստանոցների կառուցվածքն

էլ։ Հետո Արմինեն էլ մի երկու անգամ եղավ, ինքն էլ հավանեց, ու որոշեցինք, որ պետք ա տուն ունենանք ստեղ։ Սկսեցինք դիզայնն անել, լրիվ մեր ուժերով վերանորոգեցինք։ Ընդ որում՝ վերանորոգումն արել ու կահույքի մեծ մասը մեր առաջին պատվերից ստացած գումարով ենք առել, որն առանձնապես շատ էլ չէր։ Ու տենց, ստացվեց, սկսեցինք ստեղ ապրել։ � Jamiroquai God Made Me Funky

SNKH

Արմինե. Ինստիտուտն ավարտելուց՝ դիպլոմայինից անմիջապես հետո միասին նախագիծ անելու պատվեր ստացանք։ Գիտեին, որ երկուսս էլ ճարտարապետ ենք, ու ուզում էին, որ երկուսով անենք։ Նախագիծը բնակելի շենք էր Ռուսաստանում, մենք էլ դե նոր ավարտած էինք

ու շատ ոգևորված։ Էնքան էինք ուրախացել, որ մեզ նախագիծ են պատվիրել, մտածում էինք՝ ինչ էլ լինի, կանենք։ Աշխատեցինք, նախագծեցինք ու շատ լավ ստացվեց, չնայած մտածում էինք՝ բարդ կլինի, իրար հետ լեզու չենք գտնի կամ չենք կարողանա երկուսով մի նախագծի վրա աշխատել։ Բայց տեսանք, որ լավ էլ ստացվեց, ու դրանից հետո սկսեցինք պարբերաբար պատվերներ ստանալ։ Դա 2012 թվին էր, այդ ժամանակ ամեն մեկս տարբեր ճարտարապետական արվեստանոցներում էինք աշխատում։ Բայց քանի որ երկուսով էլ էինք պատվերներ ստանում, 2 տարի հետո որոշեցինք դուրս գալ աշխատանքից ու մեր արվեստանոցը հիմնել, որ մենք մեզ համար աշխատենք։ Աշոտ. Իրականում շատ առումներով և՛ տան, և՛ արվեստանոցի մի տեղ լինելն իր վատ կողմերն էլ ունի՝ անընդհատ գործի մասին ես մտածում։

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Խոշոր պլան Արմինե. Հա, գործը վերջացնում ես, շուրջդ լիքը թղթեր, դափոններով գծագրեր են շարած, ու ակամա գործից հետո էլ ես գործի մասին մտածում։ Դրա համար պայմանավորվել ենք, որ 2-րդ հարկում գործից չենք խոսում. առաջին հարկը արվեստանոցն ա, երկրորդ հարկը՝ տունը։ Ու որ հանկարծ վերևի հարկում իրիկունը ինչ-որ բան եմ հիշում, Աշոտին ասում եմ, նեռվայնանում ա։ Աշոտ. Ըհը... Բայց ոչինչ, հեսա մեր մյուս տան վերանորոգումը կվերջացնենք, կտեղափոխվենք, ու սա արդեն լրիվ արվեստանոց կդառնա, որ գանք, գործ անենք, հետո գնանք տուն։ � Donny Hathaway The Ghetto

Մարտահրավերն ընդունված է

Ճարտարապետ լինելը, ինչպես պարզեցինք տեղում, դեռ չի նշանակում առավոտից երեկո շենք նախագծել կամ կառուցել։ Այս մասնագիտությունը շատ բազմաշերտ է ու ժամանակի ընթացքում յուրաքանչյուրը գտնում է այն ոլորտը, որտեղ զգում է, որ ավելի շատ անելիք ու ասելիք ունի։ Աշոտ. Հիմա մենք հիմնականում ինտերյերի դիզայն ենք անում։ Փախած, աննորմալ տարածքներ շատ են լինում, որոնց դիզայնի վրա շատ ենք գլուխ ջարդում։ Օրինակ, մի անգամ մեր ընկերոջ տան դիզայնն էինք անում, Չաուշի արձանի մոտի բարձրահարկերից մեկում էր տունը ու մի հատ տարօրինակ սուր անկյուն ուներ, որ չգիտեինք՝ դրա հետ ինչ անենք։ Մի անգամ էլ Հյուսիսային պողոտայի էն դալանում էինք նախագիծ անում։ Ոնցոր վագոն լիներ, մի ծերից մուտքն էր, մյուս կողմից՝ մի պատուհան։ Շատ անսովոր տարածք էր, որի հետ դժվար էր աշխատելը, բայց մյուս կողմից մեզ էլ էր հետաքրքիր, թե ինչ կստացվի։

մար տարբերություն էլ չպիտի լինի, թե ինչ տարածքում ենք այդ էքսպերիմենտները անում։ Դրանից հետո մի տեսակ փոխվեց մեր վերաբերմունքն աշխատանքին ու ավելի շատ հաճույք սկսեցինք ստանալ նախագծելու, դիզայնը մշակելու ընթացքից։ � Black Sugar The Loser *** Աշոտ. Արմ, ի՞նչ ուտենք, պիցցա, չէ՞: Արմինե. Չէ էլի, արի բուրգեր: Աշոտ. Չէ՜, պիցցա, ի՞նչ պիցցա բայց: Արմինե. Չէ բուրգեր, ես բուրգեր եմ ուզո՜ւմ: Աշոտ. Պիցցա: Արմինե. Բուրգեր: Աշոտ. Հա լավ... Բայց ի՞նչ բուրգեր ուտենք... *** � Stevie Wonder For Once In My Life

Ա՜խ ներվեր, ներվեր

Տարածված կարծիք կա, որ երբ ամուսինները նույն վայրում են աշխատում, դրա հետևանքներն այնքան էլ հաճելի չեն լինում։ Կարող են որոշ ժամանակ անց միմյանցից ձանձրանալ, անհետաքրքիր դառնալ մեկը մյուսի համար ու լիքը ուրիշ վատ բաներ։ Բայց Սնխչյաններն այդքան էլ համաձայն չեն։

Աշոտ. Դե ես օրվա մեջ հիմնականում դուրսն եմ լինում. շինհրապարակ եմ գնում, նախագծի հետ կապված բոլոր շինանյութերը, գույները պատվիրատուի հետ ենք ընտրում։ Համ էլ հավեսով ենք անում, օրվա ընթացքում քննարկում ենք բան, չենք էլ ֆիքսվում, որ ամբողջ օրը իրար հետ ենք, կամ որ կարող ա հոգնենք իրարից, որ կարոտելու ժամանակ չի լինում և այլն։ Արմինե. Սովորաբար մի քանի ընթացիկ նախագիծ ենք ունենում, իրար մեջ բաժանում ենք, բայց մեծ հաշվով աշխատանքի բաժանումը խառն ա ստացվում։ Սկզբում, իհարկե, նախնական քննարկում ենք՝ ինչ, ոնց, իսկ ընթացքում փորձում ենք ուղղակի շատ չխանգարել իրար ու չներվայնացնել, էդքան բան։

Արմինե. Ինչքան բարդ ա նախագիծը, էնքան հավես ա աշխատելը, ու նոր բաներ փորձելու հնարավորություն կա։ Աշոտ. Մի պահ մտածում էի, որ տենց տարօրինակ տարածքներ են տալիս, շատ ենք գլուխ ջարդում ամեն նախագծի վրա։ Արմինե. Աշը առանց էդ էլ շատ չի սիրում տան ինտերյեր անել, տանել չի կարողանում։ Աշոտ. Միսակի (ճարտարապետ Միսակ Խոստիկյան — խմբ.) հետ խոսեցինք, իր կարծիքն էինք ուզում իմանալ, ինքն էլ մի կարևոր բան շեշտեց մեզ համար՝ ասելով, որ մենք, միևնույն է, ցանկացած հաջորդ նախագծի համար էքսպերիմենտների ենք գնում, ու մեծ հաշվով մեզ հա-

ԼԻՆՈՒՄ Ա, ՈՐ ՄՏԱԾՈՒՄ ԵՆ՝ ԴԵ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏ ԵՆ, ՄԻ ԲԱՆ ԿԱՆԵՆ։ ԲԱՅՑ ՄԵՆՔ ՀԵՆՑ ՍԿԶԲԻՑ ԷԼ, ԵԹԵ ՄԵՐ ՍՐՏՈՎ ՉԷՐ ԼԻՆՈՒՄ ՊԱՏՎԵՐԸ, ՀՐԱԺԱՐՎՈՒՄ ԷԻՆՔ

20 21

Մայիս 2016

Թուղթ ու գիր

Շատերը կարող են կարծել, թե թվային դարում A1 թղթի վրա մատիտով, քանոնով ու մնացած գծագրական «զենքերով» նախագծերի վրա աշխատելու դարն անցել է, բայց արվեստանոցում չկար մի անկյուն, որտեղ իրար վրա դարսած գծագրեր ու էսքիզներ չլինեին։ Աշոտ. Դե ամբողջը ձեռքով անիմաստ ա գծելը, ժամանակի կորուստ ա։ Բայց երբ պետք ա մի քիչ նկարել, խզբզել, բրեյնսթորմինգ անել, հաստատ ձեռքով ա պետք, հարմար ա ու ուրիշ ա էլի։ Ձեռքով նկարել, գրել-ջնջելը վիզուալ առումով ավելի արդյունավետ ա ստացվում, տեսնում ես՝ որտեղից որտեղ հասար, ինչն էր պակասում կամ որ մասը ոնց փոխես, որ ամեն ինչ տեղն ընկնի։ Իսկ պատահում ա, որ նախագիծն ավարտել-հանձնելուց հետո նույնիսկ շտկումներ անելու կարիք ա լինում։ Օրինակ, մի անգամ նախագիծ էինք արել՝ գրասենյակ «Երազ» գործարանում, ու առաստաղը լրիվ ինդաստրիալ վիճակներով էինք մշակել։ Արդեն օֆիսով տեղափոխվել էին, աշխատում էին, բայց մի քանի շաբաթ հետո զանգեցին, թե՝ առաստաղից ինչ ասես թափվում ա։ Փաստորեն, շենքը շատ հին էր ու ինչ-որ տեղաշարժեր էին լինում կառույցի մեջ, մանր-մունր շինարարական աղբ էր լցվում։ Բռնեցինք առաստաղի «կարերի» արանքը մոնտաժային փրփուր լցրեցինք ու, որ չզգացվի, չերևա, ցեմենտաջրով ներկեցինք։ � J. Cole Can't Get Enough (feat. Trey Songz) *** Արմինե. Աշ, էտ լույսերը, տաբլետկեքը որ 15 դնեմ, լավ ա չէ՞: Աշոտ. Հը՞, 15 չէ, քիչ ա: Արմինե. Մմ... 20 դնե՞մ: Աշոտ. Հա, 20 լավ ա: [Կես ժամ անց] Աշոտ. Հը՞ն, էղա՞վ լույսերը: Արմինե. Չգիտեմ, սենց դուրս չի գալիս: Աշոտ. Ոնցոր վազաներ ըլնեն, չէ՞: Արմինե. Հա, բայց էն չի մի տեսակ: [Մեկ ժամ անց] Արմինե. Ա շ՜ , ուզում եմ լրիվ անգույն անեմ: Աշոտ. Չէ էլի, առանց էտ էլ սաղ տունը մոնոխրոմ ա, թող էտ մանր-մունր զռթիկները գունավոր լինեն: Արմինե. Մեկ էլ էս աթոռները չեմ հավանում: Աշոտ. Ինչի՞: Արմինե. Եսի՞մ, ջրիկ են, անլուրջ աթոռներ են… ***

Կյանքն առանց գռդոնի

Սնխչյաններին երբեք չես համոզի, որ պահանջարկն է առաջարկ ծնում։ Ու եթե պատվիրատուների 2/3-ի ուզածը մուղամախեղդ ռոկոկոյի ու դորջարաքյաբաբային սուբկուլտուրայի պաթետիկ ու անկենսունակ հիբրիդն է, ապա դա դեռ չի նշանակում, որ պետք է զոհ գնալ այդ ճաշակին ու հետ կանգնել սեփական սկզբունքներից։ Դրա վառ ապացույցը հենց իրենց արվեստանոցի օրինակն է։

Աշոտ. Նախագծի ընթացքի մեծ մասը պատվիրատուից ա գալիս։ Մեզ համար շատ կարևոր ա, երբ մեզ ազատություն են տալիս, վստահում են։ Ասենք, որ գալիս են, ասում են. «Մենք ձեր նախագծերը տեսել ենք, ու ուզում ենք, որ հենց դուք անեք»։ Էտ շատ կայֆ զգացողություն ա, քեզ գնահատված ես զգում, գիտես, որ իրենց ոչ թե ուղղակի ճարտարապետ ա պետք, այլ հենց դու։ Արմինե. Լինում ա, որ մտածում են՝ դե ճարտարապետ են, մի բան կանեն։ Բայց մենք հենց սկզբից էլ, եթե մեր սրտով չէր լինում պատվերը, հրաժարվում էինք, որովհետև բան չունեինք կորցնելու։ Օրինակ, մարդ կա, որ ընտանիք ունի, երեխաներ, օրվա հացը վաստակելու խնդիր ունի։ Մենք էլ էինք ուզում փող աշխատել, բայց գերադասում էինք անպատվեր շաբաթներ-ամիսներ ունենալ, քան անել նախագծեր, որոնց տակ չէինք ուզենա, որ մեր անունը լիներ։ Իսկ հիմա նաև պատվիրատուներն են կամաց-կամաց զտվում։ Հետո հաճախորդը հաճախորդ ա բերում ու եթե մեկ-երկու գործից հասկացող մարդիկ են մեզ դիմում, հետո սկսում են դիմել նրանց ընկերներն ու ծանոթները և այդպես շարունակ։ Մենք էլ ջահել ենք ու ամբիցիոզ, ու մեր սրտով ենք անում, եթե անում ենք։ Հավես ա... Աշոտ. Հեսա որ արվեստանոցի կայքն էլ թարմացնենք, ավելի կայֆ կլինի։ � Herbie Hancock Chameleon

10 տարի հետո

Օրը մթնեց, ժամն էր արդեն իրիկնահացի… իրիկնապիցցայի։ Սուրճով ստամոքսին խաբել արդեն չէր ստացվում, իսկ քանի որ Արմինեն բերանից թռցրել էր, որ սիրում է համով բաներ սարքել, ու պիցցան էլ ամենաարագ տարբերակն էր դա ապացուցելու, ձեռքի հետ էլ Աշոտի՝ ցերեկվանից փորում մնացած «մուրազը» կատարելու, եղև պիցցա և եղև կոլա։ Աշխատանքային օրվանից հետո հոգնած, հանգած, բայց մեկ է՝ փայլող աչքերով երիտասարդները մի քիչ էլ մտածում են վաղվա օրվա մասին։ Աշոտ. 5-10 տարի հետո ամենաթույնը էն կլինի, որ էլի ստեղ լինենք, Երևանում ապրենք, աշխատենք, բայց արտասահմանից էլ պատվերներ ունենանք, համագործակցենք։ Արմինե. Մինչև հիմա հիմնականում տեղական պատվերներ ենք արել, չհաշված, որ Աշը ֆրանսիական օֆիսում ա աշխատել ժամանակին, ու նաև Ռուսաստանից պատվիրատուների հետ ենք աշխատում մեկ-մեկ։ Աշոտ. Մեզ համար մեր աշխատանքում ամենակարևորը, միանշանակ, էն ա, որ ցանկացած նախագիծ, որով զբաղվում ենք, ժամանակին համընթաց ստացվի, ժամանակակից լինի։ Ամեն նախագծում ինչ-որ էքսպերիմենտ ենք անում, նոր բաներ ենք մտածում, փորձում, բզբզում, մեկ-մեկ տանջվում, տառապում, բայց կարևորը, որ արդյունքը լինի հետաքրքիր, թարմ ու մարդիկ հաճույք ստանան նման միջավայրում ապրելուց ու աշխատելուց։ � Marvin Gaye Inner City Blues

Անի Սմբատի Բիայնա Մահարի

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հայացք

Իսկ նրա՞ նք

Ամեն անգամ, երբ վտանգվում է Երևանի ևս մեկ պատմական հուշարձան կամ հրապարակվում է հերթական կասկածելի նորակառույցի նախագիծը, սկսվում է քննադատությունների ու վրդովմունքի ալիքը։ Բնական է, որ այդ ալիքի ակտիվ մասնակիցները ճարտարապետներն են, և նույնքան բնական է, որ շատերիս մոտ հարց է ծագում՝ իսկ ՆՐԱՆՔ ի՞նչ են արել Երևանի համար, ո՞ւր են նրանց նախագծերը։ «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրը խնդրեց մեր քաղաքի ակտիվ ճարտարապետական արվեստանոցներին ու հեղինակներին ընտրել իրենց պորտֆոլիոյից իրենց ամենասիրելի նախագծերը՝ իրականացված կամ չիրականացված։ «ԿԵԼԿԸ ՇՈԶ» ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱՆՈՑ Ավետիք Իսահակյանի անվան գրադարան, 2009 Կարգավիճակը՝ Իրականացված Ավետիք Իսահակյանի գրադարանը նախկինում գտնվում էր Ամիրյան փողոցի սկզբում՝ այն չարաբաստիկ շենքում, որը ևս այսօր ապամոնտաժվելու վտանգի տակ է։ «Կելկը Շոզ» ճարտարապետական արվեստանոցի համահիմնադիր և գրադարանի նախագծի համահեղինակ Էրիկ Հովհաննիսյանի խոսքով՝ գրադարանի նախկին շենքի սկզբում երկու, ապա՝ երեք հարկերը 4,5 մետր բարձրություն ունեին, և աշխատակիցների համար օրվա մեջ մի քանի անգամ այդքան աստիճաններով վերուվար անելն այնքան էլ հարմար չէր։ Երբ որոշվեց տեղափոխել գրադարանն այլ շենք, նպատակահարմար գտնվեց այն տեղակայել Հանրապետության հրապարակի մետրոյի կայարանի հարևանությամբ՝ Կառավարական 3-րդ շենքի նախկին ստորգետնյա ճաշարանի տարածքում: «Գրադարանի համար այդ տարածքը շատ հարմար էր՝ 1500 քմ տարածք և ընթերցասրահի լուսավորության համար շատ կարևոր մի բան՝ երդիկ, որից բնական լույս էր թափանցում, — պատմում է Էրիկն ու հավելում, որ

նույնպիսի բազմաերդիկ տանիք կար նաև այն սրահում, որը հետագայում պետք է ծառայեր որպես գրապահոց։ — Հաշվի առնելով արդեն կայացած շրջակա միջավայրը և շենքերի ճարտարապետությունը՝ առաջարկվեց գրադարանի մուտքն անել տաղավարային, հնարավորինս թափանցիկ և թեթև կոնստրուկցիաներով, որոնք ոչ միայն չեն խեղում եղած ճարտարապետությունը, այլև շեշտում են այն։ Գրադարանը փողոցի մակարդակից մեկ հարկ ներքև է գտնվում, բայց այդուհանդերձ ցերեկային լուսավորությունն ապահովում են երդիկները, այլ ոչ թե արհեստական լույսը։ Գրադարանի մուտքը ապակեպատ մի ծավալ է, որը մեջտեղի պատով երկու մասի է բաժանվում. ձախ հատվածում աստիճաններն են, որոնցով իջնում ես դեպի գրադարան, իսկ աջ հատվածում գրադարանի տանիքն էր, որը պուրակի վերածելու միտք կար, բայց չիրականացվեց։ Ընթերցասրահը կենտրոնական հատվածում է՝ չորս կողմից ապակեպատ, ինչի շնորհիվ մի կողմից տարածության միասնականությունը պահպանվում է և ներսից երևում են կառույցի կամարները, իսկ մյուս կողմից ընթերցասրահը խիստ չի առանձնանում շրջակա միջավայրից, հենց դա էլ տաղավարային ճարտարապետությունն է»։

22 23

Մայիս 2016

ԱՐԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Ժամանակակից արվեստի թանգարան, 2008 Կարգավիճակը՝ Ավարտական աշխատանք

«Հյուսիսային պողոտան նոր էր բացվել, ու մենք ուսանողներով բավական վրդովված էինք այս առիթով։ — Այդ ժամանակ շատ էին խոսում այն մասին, որ պողոտան չի կապվում հրապարակի հետ, մինչդեռ Թամանյանի նախագծով այդպես պետք է լիներ։ Իմ նախագծով ես առաջարկում էի նաև այդ խնդրի լուծումը. բանն այն է, որ Ազգային պատկերասրահի շենքի հետևի ճակատը ևս պետք է կամարաձև լուծում ունենար՝ ըստ Էդուարդ Սարապյանի նախագծի։ Իմ աշխատանքում ես վերա-

կանգնել էի այդ նախագիծն ու պատկերասրահի շենքով միջանցիկ ճանապարհ առաջարկել հրապարակ դուրս գալու համար։ Այդպիսով, Հանրապետության հրապարակը կդառնար Աբովյան փողոցի հրապարակների (Ազնավուրի հրապարակ, Կաթողիկե եկեղեցու հարակից հանրային տարածք) շարունակությունն ու հանգուցալուծումը։ Ինչ վերաբերում է թանգարանի նախագծին, ապա այն ոչ մի ուղղակի կապ չունի Մաշտոցի պողոտայում գտնվող Ժամանակակից արվեստի թանգարանի հետ, այլ նախագծվել էր որպես ժամանակակից արվեստի կենտրոն։ Ամբողջ աշխարհում ընդունված է խոշոր քաղաքներում, մայրաքաղաքներում ունենալ թանգարանների թաղամաս (Բեռլին, Մյունխեն, Վիեննա, Ամստերդամ), և այդ փորձը Երևանում էլ կարելի է կիրառել։ Կստացվեր մեկ տարածքում կենտրոնացնել Ազգային պատկերասրահը՝ ներառյալ Պատմության թանգարանը, Ժամանակակից արվեստի թանգարանը, Ճարտարապետության թանգարանը և այլն։ Թանգարանի ներքին կառուցվածքը նախատեսում է թանգարանային շինությանն անհրաժեշտ բոլոր սրահները՝ մշտական և ժամանակավոր ցուցադրությունների սրահներ, տեսասրահ, նիստերի դահլիճ, ռեստավրացիայի և պահպանման բաժիններ, վարչական տարածք և հանգստի գոտիներ։

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հայացք «ԱՐԽԿՈՒՊ» ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱՆՈՑ Բազմաֆունկցիոնալ կենտրոնի մրցութային նախագիծ, 2012 Կարգավիճակը՝ Մրցութային Բազմաֆունկցիոնալ կենտրոնի մրցութային նախագծի տարածքը Երևանի սրտում էր, այսպես կոչված՝ «բանկային» հատվածում և ուղղված էր դեպի Շահումյանի անվան հրապարակ: Տարածքն ընդգրկում է Վազգեն Սարգսյանի, Դեղատան և Խորենացու փողոցների ճակատային շենքերը, որոնք ընդգրկված են պետության կողմից պահպանվող հուշարձանների ցուցակում։ Մեկը նախկին Գյուղբանկի շենքն է, որը 1920-ականների վերջին նախագծել և կառուցել է ականավոր ճարտարապետ Նիկողայոս Բունիաթյանը, իսկ մյուսը XIX դարի սև տուֆից կառուցված շենք է և մինչև վերջին տարիները գործել է իբրև բանկ: Արվեստանոցի ճարտարապետ Արսեն Կարապետյանի խոսքով՝ Շահումյանի հրապարակի միջավայրն ընդհանուր առմամբ ավարտուն ու ձևավորված էր նախքան Սևան հյուրանոցի շենքի քանդելը։ «Վերջինս ոչ միայն փայլուն հուշարձանի անդառնալի կորուստ էր, այլև բացասական անդրադարձավ տարածքի քաղաքաշինական իրադրության վրա: Մյուս կողմից՝ Հրապարակի հետնամասում մի քանի տարի առաջ կառուցված բազմահարկ բիզնես կենտրոնի աշտարակի հորինվածքը արդեն ընդհան-

24 25

Մայիս 2016

րապես դուրս է տվյալ հատվածի պատմականորեն ձևավորված միջավայրի տրամաբանությունից և չափանիշներից», — նշում է ճարտարապետը։ Այսպիսով՝ մրցութային նախագիծը ոչ միայն պետք է լուծեր բազմաֆունկցիոնալ կենտրոնի կառուցման խնդիրը, այլև փորձեր ներդաշնակ դարձնել ստեղծված քաղաքաշինական անկանոն միջավայրը։ Ըստ «ԱՐԽկուպ» արվեստանոցի առաջարկած նախագծի՝ հիմնական մուտքը առաջարկվում է կազմակերպել Վազգեն Սարգսյան փողոցից՝ օգտագործելով նախկին Գյուղբանկին կից XIX դարի շենքի ճակատի կամարակապ բացվածքները, իսկ կամարաշարի վրա գտնվող ավելի ուշ ժամանակներում ավելացված հարկերը առաջարկվում է ապամոնտաժել: Ընդհանուր առմամբ՝ նախագծում համալիրի վարչական-գործարարական և բնակելի մասերը առանձնացված են, կարող են գործել միմյանցից անկախ: Այն իր մեջ ներառում է բանկ, բիզնես կենտրոն, բնակելի հատված, առողջարարական կենտրոն, ինչպես նաև բազմահարկ, հիմնականում ստորգետնյա ավտոկանգառ, որը մոտ 150 ավտոկայանատեղի կապահովեր։

«ՍՏՈՐԱԿԵՏ» ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱՆՈՑ «Այբ» ավագ դպրոց, 2012 Կարգավիճակը՝ Իրականացված «Այբ» ավագ դպրոցը նախագծվել է որպես Հայաստանում 21-րդ դարի կրթական կենտրոն: «Ստորակետ» ճարտարապետական արվեստանոցը, միանալով Այբի առաքելությանը, ոգևորված էր ստեղծելու մի կառույց, որը կոգեշնչեր և կկրթեր առաջնորդների հաջորդ սերունդ: Նրանք համադրեցին արդեն իսկ գոյություն ունեցող սովետական կառույցը նոր նախագծի հետ: Նախագծում հնարավորինս պահպանվել է կառույցի թափանցիկությունը և բաց տարածությունը շենքի երկայնքով, որպեսզի խրախուսվի ստեղծագործա-

կան միտքը, կոտրվեն կրթական տարածքներում հաճախ հանդիպող և ընդունված կարծրատիպային ստորակարգությունները և աշակերտներին քաջալերվի օգտագործել տարածությունը՝ որպես իրենց սեփականություն: Դպրոցի՝ ուսումնառության համար նախատեսված տարածքը սահուն կերպով վերածվում է հանգստյան գոտու: Առաջին հարկը ներառում է ճաշարանը, խոհանոցը, հանդիսությունների սրահը, գրադարանը և սպորտդահլիճը, իսկ դասասենյակները գտնվում են երկրորդ և երրորդ հարկերում:

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հայացք

«ՂՈՒԼՅԱՆ» ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱՆՈՑ Բնակելի շենքի մասնակի վերակառուցում, 2014-2015 Կարգավիճակը՝ Իրականացված Հայր և որդի՝ Արտակ և Մուշեղ Ղուլյանների ճարտարապետական արվեստանոցն առավելապես պաշտամունքային կառույցներ է նախագծում, բայց ժամանակ առ ժամանակ արվեստանոցը նաև այլ բնույթի կառույցների պատվերներ է ստանում, որոնցից մեկն էլ այս շենքի վերակառուցումն էր։ «Բաղրամյան 45 հասցեում գտնվող այս բնակելի շենքի վերակառուցումը մեզ համար փոքրիկ էքսպերիմենտ էր, որով փորձեցինք նաև նոր էսթետիկա ներդնել Երևանում, — նշում է Մուշեղ Ղուլյանը։ — Բաղրամյան 43, 45, 47 հասցեների բնակելի շենքերը 40-ականների վերջերին հայրենադարձ ռումինահայ-բուլղարահայերի կողմից տիպային նախագծով կառուցած բնակելի շենքեր են, որոնցից միայն 43 հասցեի շենքն է, որ մյուսների համեմատ տարիների ընթացքում շատ չի փոփոխվել ու պատկերացում է տալիս նախնական տեսքի մասին: 45 ու 47 շենքերը բազմակի վերակառուցվել-ընդլայնվել են հատված առ հատված, ինչի հետևանքով նախնական տեսքից համարյա բան չի մնացել: Մենք վերակառուցել ենք Բաղրամյան 45-ի ձախակողմյան հատվածը, և հաշվի առնելով, որ շենքի նախնական տեսքը վաղուց արդեն խաթարված էր, ու նոր վերակառուցումն ավելի էր խորացնելու էդ պրոցեսը, փորձ է արվել իրավիճակային լուծում տալ։ Այսինքն՝ տվյալ հատվածը կոնտրաստով առանձնացրել ենք՝ ինքնուրույն շենքի տպավորություն ստեղծելով։ Շենքի ներքին տարածության կազմակերպումը ֆունկցիոնալ առումով շատ խառն է. շենքի առաջին մուտքի երկու թևերն էլ բնակելի են, երկրորդ մուտքի թևերը հասարակականի են վերածվել, բացի կիսանկուղային հարկերից, իսկ աջ կողմում ատամնաբուժարան է։ Ներկայիս կանաչ հատվածի տակ նկուղ կա: Մենք ջրամեկուսացրել ենք նկուղի տանիքը, հող փռել ու կանաչ փոքրիկ գոտու վերածել, որն էսթետիկ առումով շատ ավելի ընկալելի է շենքի համատեքստում»։

«ՍՊ2» ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ «Յուքոմի» տաղավարը Դիջիթեք էքսպոյում, 2015 Կարգավիճակը՝ Իրականացված ՍՊ2 ճարտարապետական գրասենյակը՝ նախկին «Ուրբանլաբը», իր ուժերը փորձել է նաև ցուցահանդեսային տաղավարների գծագրման գործում: Անցյալ տարվա Դիջիթեք ՏՏ ցուցահանդեսում աչքի ընկած «Յուքոմ» ընկերության տաղավարը հենց նրանց աշխատանքն է: Պատմում է արվեստանոցի ճարտարապետ Սևադա Պետրոսյանը. «2015 թվականին, երբ մենք շատ զբաղված էինք ու պատրաստ չէինք նոր նախագծերում ներգրավվելու, առաջարկ ստացանք իրականացնել Յուքոմ ընկերության տաղավարը Դիջիթեք 2015 էքսպոյում։ Քանի որ այն գայթակղիչ ու նաև համեմատաբար փոքր նախագիծ էր, մենք համաձայնվեցինք, նպատակ ունենալով այնպիսի լուծում առաջադրել, որն էականորեն տարբերվեր մինչ այս Հայաստանում իրականացված տաղավարներից։ Արդյունքում ստեղծվեց Երևանի Սիրահարների այգուց ժամանակավորապես ի պահ վերցված բնական սիզամարգով մի գողտրիկ անկյուն տեխնիկապես շատ հագեցած էքսպոյի կենտրոնական հատվածում։ Իրականացնելով այն միայն բնական նյութերից ու կարևորելով Յուքոմի դերը հայկական հեռահաղորդակցության ոլորտում, մենք ընկերության ծառայությունները վերածեցինք արվեստի գործերի՝ դրանցից ինստալիացիաներ ստանալով։ Դրա բաց հատակագիծը այն ինտեգրեց ողջ էքսպոյի տարածական ընկալման ամբողջության մեջ։ Ի դեպ, շուտով տաղավարը մասամբ վերահավաքվելու է Երևանի Սիրահարների այգում»:

Անի Սմբատի

26 27

Մայիս 2016

Ճարտար կադրեր Ճարտարապետությունը ոչ միայն բարդ արվեստ է ինքնին, այն ճիշտ լուսանկարելը նույնպես հատուկ գիտելիքներ և հմտություններ է պահանջում: Վերջերս գերմանացի վիզուալ արտիստ Կատարինա Ռոթերսը Հայաստանում էր՝ Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի սաներին պատմելու այդ գործի նրբությունների մասին: Ներկայացնում ենք դասընթացի արդյունքները՝ Երևանում կենտրոնի սաների արված լուսանկարները:

→ Հենրիկ Սահակյան

← Սոնա Բաբայան

→ Հենրիկ Սահակյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հայացք

Անկախության սերդնի ներկայացուցիչների համար խորհրդային անցյալը ապրում է միայն տան մոտակայքում մի տեղ անցյալ դարից մնացած լքված շինության կողքով անցնելիս կամ, գուցե, տատիկների նոստալգիկ պատմությունները լսելիս: Գերմանացի վիզուալ արտիստ Կատարինա Ռոթերսի օգնությամբ Թումոյի «Խորհրդային մոդեռնիզմ» աշխատարանի մասնակիցները վերանայեցին ու վերաիմաստավորեցին սովետական ժառանգությունը՝ բոլոր հնարավոր անկյուններից հետազոտելով դրա նորարարական ճարտարապետական կոնցեպտները:

→ Կարինե Կոտինյան

← Հենրիկ Սահակյան

→ Անի Ավդալյան

← Սոնա Բաբայան

28 29

Մայիս 2016

→ Էմմա Դովլաթյան

← Կարինե Հովհաննիսյան

Առաջին աշխատարանը տեղի ունեցավ Երևանում, որտեղ մի խումբ թումոցիներ թարմ հայացք նետեցին սեփական քաղաքի ճարտարապետական դեմքին: Նրանք անցան խորհրդային մոդեռնիզմի գրեթե ամբողջ ժառանգությամբ՝ սկսած գործարանների շենքերից, թատրոններից մինչև «Զվարթնոց» օդանավակայանի առաջին մասնաշենքը: Աշխատարանը կրկնվեց Թումո Գյումրիում, որտեղի պատանիներն իրենց լուսանկարների մեջ էլ պահպանեցին քաղաքի նախախորհրդային շինությունների ու դրանց հետ մեկտեղ պահպանված խորհրդային մոդեռնիզմի համակեցությունը:

← Լիանա Մխիթարյան

→ Անի Ավդալյան

← Անի Ավդալյան

Թումո

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Մրցակցություն

Բաց, փակ, ձևական Ճարտարապետական մրցույթների նկատմամբ վստահության տոտալ բացակայության, Գյումրիից վտարվելու, թղթի վրա մնացած հիանալի նախագծերի, «կռիսանոցների» ու «սարայների» մասին պատմում է ՀՀ վաստակավոր ճարտարապետ Սաշուր Քալաշյանը:

Պարոն Քալաշյան, դուք աշխատել եք և՛ խորհրդային տարիներին, և՛ անկախացումից հետո: Ի՞նչ սկզբունքային տարբերություններ կան ճարտարապետական մրցույթների կազմակերպման գործում այդ երկու շրջանների միջև։ — Սովետի ժամանակ կար մրցույթների անցկացման հստակ կարգ։ Մրցույթը, որպես կանոն, հայտարարվում էր երեք կազմակերպությունների կողմից՝ քաղաքապետարան, Քաղաքաշինության նախարարություն, Հայաստանի ճարտարապետների միություն։ Հանձնաժողովի անդամներն էլ ըստ այդմ ընտրվում էին այս երեք օղակների ներկայացուցիչներից։ Եթե համեմատենք այսօրվա հետ, ապա գլխավոր տարբերությունը մրցակցության անկաշկանդ մթնոլորտն էր։ Ժյուրիի կազմը, նրա անդամների մասնագիտական ներուժն ու պատասխանատվության գիտակցումը մեծամասամբ անհամեմատելի են այժմյան հանձնաժողովների որակական չափորոշիչների հետ: Թերևս պատասխանատվության գործոնով էր հիմնավորված Կարգի այն պահանջը, որի համաձայն՝ ժյուրին իր քննարկումները սկսում էր ներկայացված նախագծերի վերաբերյալ որևէ մասնագետի կողմից նախապես կազմված մասնագիտական եզրակացությունների ներկայացումից հետո: Ինչ վերաբերում է ներկայացվող նախագծերին, ապա դրանք հիմնականում արժևորվում էին իրենց ծավալատարածական ու կերպարային լուծումերով: Այսօր մրցույթները կրում են ձևական բնույթ, հանձնաժողովները կազմավորվում են պատվիրատուի քմահաճույքով, հաճախ նպատակ հետապնդելով ընտրելու ոչ թե լավագույն նախագիծը, այլ իրենց նախասիրած հեղինակին։ Ասեմ ավելին՝ հիմա որպես հանձնաժողովի նախագահ հաճախ հանդես է գալիս հենց ինքը՝ պատվիրատուն, ով, բնականաբար, ուղղորդվում է ոչ թե հանրության, այլ լոկ իր բիզնես շահով: ↑ Գյումրիում երկրաշարժի զոհերի հիշատակի հուշարձանի մրցույթի հաղթող նախագիծը (հեղինակներ՝ Սաշուր Քալաշյան և Մհեր Չերքեզյան)

32 33

Մայիս 2016

Իսկ որո՞նք են պետական ու մասնավոր մրցույթների հիմնական տարբերությունները։ — Տարբերությունը միմիայն մրցույթային օբյեկտի շինարարության և, բնականաբար, մրցանակային ֆոնդի ֆինանսավորման աղբյուրի մեջ է: Մի դեպքում այն ֆինանսավորվում է պետական բյուջեից, մյուս դեպքում՝ մասնավորի միջոցներից: Իսկ ո՞րն է տարբերությունը բաց և փակ մրցույթների։ — Առաջինին յուրաքանչյուր ճարտարապետ կարող է մասնակցել, իսկ երկրորդի դեպքում մրցույթի կազմակերպիչներն իրենք են նախընտրում մրցույթի մասնակիցներին։ Ընդ որում, բաց մրցույթների դեպքում մասնակիցները իրենց մասնակցության փոխհատուցումը ստանում են մրցանակային ֆոնդից, իսկ փակ մրցույթի դեպքում նախ կատարվում է պայմանագրային վճարում և հետո միայն մրցանակային ֆոնդի բաշխում: Ժամանակին մեզ համար բաց մրցույթները հիանալի առիթ էին ինքնադրսևորվելու: Դիցուք և՛ ես, և՛ իմ ավագ գործընկեր Արթուր Թարխանյանը դեռևս ուսանողական տարիներին խրախուսական մրցանակներ ենք շահել, Թարխանյանը՝ Երևանի տեխնիկայի տան նախագծի, ես՝ Գյումրիի թատրոնի նախագծի համար: Որո՞նք էին սովետական տարիների հայտնի փակ մրցույթները։ — Փակ մրցույթները սովորաբար կազմակերպվում են տեխնիկական որոշակի բարդություն ներկայացնող օբյեկտների համար, որի մշակման համար նախագծողը պետք է ունենա որոշակի փորձառություն: Օրինակ՝ մարզահամերգային համալիրի մրցույթը պատվիրած էր մի քանի նախագծային ինստիտուտների՝ «Հայպետնախագիծ», «Երևաննախագիծ», «Հայարդ նախագիծ»։ Փակ մրցույթների օրինակ է դիցուք Գաֆէսճեան թանգարանի վերակառուցման ու ընդարձակման նախագիծը։ Եկեք մի օրինակ դիտարկենք պատկերավորության համար: Ինչպե՞ս ընթացավ մրցույթը, օրինակ, «Երիտասարդական պալատի» դեպքում։ — Օտարերկրացի Չոբան ազգանունով ճարտարապետին պատվիրված նախագծի քննարկումից և մերժումից հետո, արդիական ու բարձրակարգ հյուրանոց ունենալու նպատակով շենքի սեփականատիրոջը հորդորեցին հայտարարել միջազգային բաց մրցույթ: Մրցույթը կազմակերպվեց և արդյունքում հաղթող ճանաչվեց ճապոնացի մի ճարտարապետ: Հետագայում, սակայն, պարզվեց, որ նախագիծը կյանքի կոչելու համար պատվիրատուն բավարար գումար չունի:

Այդ ինչպե՞ս։ — Մրցույթներին ներկայացվում է ապագա կառույցի միայն էսքիզային նախագիծը։ Մինչդեռ աշխատանքային գծագրերի մշակումը ենթադրում է անհամեմատ մեծ գումարներ: Արդյունքում բոլորիս աչքի առջև նախկին մեր հրաշալիքն իր տարածքով հանդերձ պարզապես վերածվեց մայրաքաղաքի կենտրոնում գործարկվող շարքային քարհանքի: Մեկ այլ ցավոտ թեմա՝ Հյուսիսային պողոտան: Չէ՞ որ դրա համար էլ մի շարք մրցույթներ են անցկացվել: — 1982 թվականին բաց մրցույթ հայտարարվեց, հիշում եմ՝ կային շատ լավ նախագծեր, նույնիսկ ափսոսում եմ, որ դրանցից և ոչ մեկը չկառուցվեց, այլապես այդ տարածքը հիմա բոլորովին այլ կերպար կունենար։ Հատկապես տպավորվել էր Երևանի նախկին գլխավոր ճարտարապետ Գուրգեն Մուշեղյանի համահեղինակմամբ մշակված տպավորիչ նախագիծը։ Նրանց մտահղացմամբ պողոտան պետք է երիզված լիներ ոչ թե ուղղահայաց, այլ ամֆիթատրոնային տեսքի և հասարակական բնույթի շենքերով։ Այս տարբերակը ոչ միայն չէր նսեմացնի օպերայի շենքը, այլև կներկայացներ նրան իբրև պողոտայի Զարդ: Ինչո՞ւ հետագայում չվերհիշեցին այս նախագիծը։ — Շատ ջրեր հոսեցին, երբ նորից խնդրին անդրադառնալու ժամանակը եկավ, նախ կառուցապատման տարածքները մասնավորեցվեցին, այնուհետև սեփականատերերի նյութական շահերով թելադրված մշակվեցին նախագծային այնպիսի առաջադրանքներ, որոնցում քաղաքաշինության տարրական պահանջները ստորադասվեցին քառակուսի մետրերի գերքանակի առջև: Որոշումները բնականաբար ընդունվում էին փակ դռների ետևում, առանց հանրային իրազեկման ու մասնագիտական լայն քննարկման: Արդյունքում ունեցանք այն, ինչ տեղում կա: Իսկ ընդհանրապես կառուցման ժամանակ սկզբնական նախագծից շա՞տ են շեղվում։ — Ցավոք, այո։ Հաստատված նախագիծը գործնականում հաճախ վերջնականը չէ։

Ճարտարապետական մրցույթներ անցկացվել են դեռ հին Հունաստանում: Հայտնի է, օրինակ, որ Աթենքի Ակրոպոլիսը կառուցվել է մրցույթի արդյունքներով, իսկ 1419-ին ճարտարապետ Ֆիլիպո Բրունելեսկին հաղթել է Ֆլորենցիայի Սանտա Մարիա դել Ֆյորե տաճարի գմբեթի մրցույթում: XIX դարից ճարտարապետական մրցույթներ սկսեցին անցկացվել ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում (միայն Լոնդոնում՝ 362 հատ), Ֆրանսիայում և Շվեդիայում, իսկ XX դարում արդեն դարձան սովորական երևույթ:

Շինարարության ընթացքում պատվիրատուի ախորժակը բացվում է և նա պահանջում և ստանում է հավելյալ հարկաբաժիններ կորզելու թույլտվություն: Մի՞թե գոյություն չունեն որոշակի պատժամիջոցներ նման դեպքերի համար: Թե՞ հարցս շատ ռոմանտիկ է։ — Իրականում հարցդ ոչ թե ռոմանտիկ է, այլ բավական ցավոտ: Բոլոր տեսակի պատժամի-

ԱՅՍՕՐ ՄՐՑՈՒՅԹՆԵՐԸ ԿՐՈՒՄ ԵՆ ՁԵՎԱԿԱՆ ԲՆՈՒՅԹ, ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎՆԵՐԸ ՈՐՊԵՍ ԿԱՆՈՆ ԿԱԶՄԱՎՈՐՎՈՒՄ ԵՆ ՊԱՏՎԻՐԱՏՈՒԻ ՔՄԱՀԱՃՈՒՅՔՈՎ ջոցները պետք է իրականացվեն օրենքի սահմաններում: Հիմա ճարտարապետական խախտումները համատարած բնույթ են կրում, դրանց հայտնաբերման համար կան վերահսկող մարմիններ ինչպես քաղաքապետարանի, այնպես էլ քաղաքաշինության նախարարության կառույցներում: Նրանք պարտավոր են տուգանել օրինախախտներին և վերացնել: Բոլորիս հիշողության մեջ դեռ թարմ է Ծածկած շուկայի օրինակը: Այստեղ ամեն ինչ սկսվեց ապօրինի. Ամանորի նախաշեմին, երբ բոլորը զբաղված էին տոնական հոգսերով, առանց որևէ նախագծի, առանց որևէ մեկին տեղեկացնելու, բուլդոզերներով այն սկսեցին քանդել: Երբ աղմուկ բարձրացավ, հերթով արձագանքեցին ← «Երևանի Հանրապետության հրապարակի վերակառուցման հայեցակարգային նախագծի ճարտարապետական բաց մրցույթին» ներկայացված աշխատանքներից մեկը, 2013թ.

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Մրցակցություն և՛ քաղաքապետարանը, և՛ Մշակույթի նախարարությունը: Այդ ժամանակ Սամվել Ալեքսանյանին դեմ տվեցին պատին, թե էս ինչ ես անում, էս շենքը հուշարձան է, պիտի տուգանենք քեզ հիմա: Նա էլ շատ հանգիստ ասաց՝ էհ, տուգանեք: Առաջին տուգանքը, եթե չեմ սխալվում, 200 000 դրամ կազմեց: Հետո նա պիտի շինթույլտվություն ստանար, այնուհետև նախագիծ կազմեր, ներկայացներ հաստատման: Եվ ինչ տեղի ունեցավ. նա առանց այդ գոչծընթացի ապահովման, ուղղակի շարունակեց մարմնավորել իր մտահղացումը: Ընդ որում, ինչը հատկանշական է, Փակ շուկայի դեպքը միակն է, որի ընթացքում ապօրինի շինարարության դեմ պայքարում էր ոչ միայն քաղաքացին, այլև պետական մարմինները: Երկրորդ տուգանքը, եթե նորից չեմ սխալվում, մոտ միլիոն ու կես կազմեց: Դրանք ծիծաղելի թվեր են նման մասշտաբի գործարարի համար: Այնուհետև նա Մշակույթի նախարարությունից կորզեց նկուղային հարկի շինթույլտվությունը, որից հետո ինչպես ասում են, գնացքը գնաց: Հետագայում մի երկու անգամ քաղաքաշինության խորհուրդը քննարկեց ու մերժեց Ալեքսանյանի ներկայացրած նախագծերը: Սակայն այլևս ոչինչ հնարավոր չէր անել: Ինչպես ասաց մեր Արդարադատության նախարարը՝ միևնույն մեղքի համար նույն մարդուն երեք անգամ պատժել չենք կարող: Սա էլ՝ հարցի իրավական կողմը: Ինչպես տեսնում եք՝ օրենքներ ոնց որ թե ունենք, պատժիչ մարմիններ էլ կան, սակայն իրականում դրանք չեն գործում: Արդյունքում դիմազրկվում է քաղաքը, ու ոչինչ անել հնարավոր չէ: Ախր ճարտարապետությունում ցանկացած վրիպումն ակներև է ու անհնար է կոծկել: Ես արդեն սկսում եմ կասկածել՝ մեր պետական այրերի տեսողական ունակությունների վրա, մի՞թե աչք չունեն, մի՞թե երբեք չեն շրջում քաղաքով ու չեն տեսնում այս համատարած այլանդակությունները: Երևի իսկապես չեն էլ զբոսնում քաղաքում: — Ցավոք՝ իրավացի եք: Մի բարձրաստիճան պաշտոնյայի հետ հանդիպման էի: Խնդրեցի՝ մեկ-մեկ զբոսաշրջիկի աչքով նայել քաղաքին, հատկապես՝ շենքերի ճակատներին: Նա լսեց, լսեց ու ասաց. «Ես հասկանում եմ՝ ի՞նչ եք ուզում ասել, սակայն հաստատ ժամանակ չեմ ունենալու քաղաքով շրջելու»: Այստեղ ավարտվում է ցանկացած երկխոսություն:

2000-ականներին մրցույթ էր հայտարարվել նաև նախկին Երիտասարդական պալատի տեղում նախատեսվող համալիրի համար

ԵՍ ԱՐԴԵՆ ՍԿՍՈՒՄ ԵՄ ԿԱՍԿԱԾԵԼ՝ ՄԵՐ ՊԵՏԱԿԱՆ ԱՅՐԵՐԻ ՏԵՍՈՂԱԿԱՆ ՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՎՐԱ, ՄԻ՞ԹԵ ՉԵՆ ՏԵՍՆՈՒՄ ԱՅՍ ԱՅԼԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Հիշո՞ւմ եք՝ տարիներ առաջ Հանրապետության հրապարակի համար մրցույթ էր հայտարարված: Ի՞նչ պատմություն էր դա: — Մեր հրապարակը բազմաթիվ խնդիրներ ունի: Վերջին մրցույթի ձևակերպումը հետևյալն էր. «Հաշվի առնելով, որ վերջին տարիներին հրապարակի շրջակայքում հայտնվել են մի շարք բազմահարկ կառույցներ, որոնք խաթարում են հրապարակի տեսքը, մրցույթ ենք հայտարարում քաղաքաշինական միջամտությամբ այդ հարցին լուծում գտնելու համար»: Ու բնականաբար, միակ լուծումն այն էր, որ ինչ-որ կերպ արհեստականորեն բարձրացվեին հրապարակի շենքերը, որպեսզի արդյունքում դրանց թիկունքում դուրս ցցված նորակառույց բարձրահարկերը քողարկվեին: Ներկայացված նախագծերը պարունակում էին հենց այդ լուծումները: Իսկ Ազգային պատկերասրահի համար ինչո՞ւ էին մրցույթ հայտարարել: ← Գաֆեսճեան արվեստի կենտրոնի վերնամասի մրցույթի մասնակից նախագծերից մեկը

34 35

Մայիս 2016

1980-ականներին Հյուսիսային պողոտան առաջարկվում էր այսպիսին անել

— Դա էսքիզային առաջարկների փակ մրցույթ էր՝ հանձնարարված որոշակի նախագծային խմբերի: Մատենադարանի հարևանությամբ գտնվող Կառավարության ընդունելության տան տարածքը հատկացվելու էր Ազգային Պատկերասրահին, քանի որ վերջինս ունի լրացուցիչ ցուցասրահների պահանջ: Մրցույթի նպատակն էր երևան հանել գաղափարներ՝ ինչ տեսք կունենա Պատկերասրահի շինությունը այդ տարածքում: Կիսապաշտոնական մրցույթի նախագծերը ցուցադրվեցին Ճարտարապետության թանգարանում: Ուշադրության արժանացավ այն նախագիծը, որի իրականացմամբ պահպանվում էր Կառավարության՝ ճարտարագիտական արժեք հանդիսացող ներկայիս ընդունելության տունը: Ձեր մասնակցած մրցույթների ժամանակ եղե՞լ է մի նախագիծ, որը հատկապես տպավորվել է, ու ափսոսացել եք, որ չի կառուցվել: — Իհարկե, Գյումրիում երկրաշարժի զոհերի հիշատակի հուշարձանը: 1988-ի երկրաշարժի 20-ամյակի կապակցությամբ բաց մրցույթ հայտարարվեց, որին մասնակցեցի նաև մենք, ճարտարապետ Մհեր Չերքեզյանի համահեղինակությամբ։ Շահեցինք առաջին մրցանակը։ Կազմակերպչին լավ էի ճանաչում, նա ազդեցիկ մարդ էր, մեծ հավատ ունեի, որ կկարողանար կազմակերպել ու գումար հավաքագրել հուշահամալիրը կառուցելու համար, սակայն չստացվեց: Հուշահամալիրը ներառում էր նաև թանգարան, որտեղ պետք է ցուցադրվեին և՛ բուն երկրաշարժի, և՛ արտերկրի մարդասիրական օգնությունների փաստավավերագրական նյութերը: Միգուցե դեռ կառուցվի՞: — Չէ, արդեն իրատեսական չէ: Ամեն ինչ իր ժամանակն ունի: Երկար տարիներ եղել եք Գյումրիի գլխավոր ճարտարապետը: Ինչո՞ւ հեռացաք այնտեղից: — Շատ եմ ափսոսում, որ ստիպված էի դուրս գալ Գյումրուց: Այն մութ տարիների ընթացքում անդադար պայքարեցի, որ Գյումրին իր դեմքը չկորցնի, սակայն իշխանության եկան այլ ուժեր, որոնք հետապնդում էին այլ նպա-

տակներ: Ինձ, իբրև անցանկալի անձի, ուղղակի դուրս մղեցին ասպարեզից: Սակայն մինչ օրս էլ հնարավորինս ուշադրությանս կենտրոնում եմ պահում Գյումրին: Ցավում եմ, սակայն, որ գործող քաղաքապետերի հետ փոխըմբռնման եզրեր հասկանալի պատճառներով չձևավորվեցին: Արդյունքում գրանցվեցին անդառնալի կորուստներ, որոնցից ամենազարհուրելին հռչակավոր Սև ամրոցի անհեթեթ սեփականաշնորհումն էր, վերակառուցումն ու վերաձևավորումը որպես շարքային հյուրանոց: Դա աններելի միջամտություն էր, ինչի վրա աչք փակեցին թե հանրությունը, թե Մշակույթի նախարարությունը: Ճարտարապետական արժեքները մեզանում շատ քչերին են մտահոգում: Մեծամասնության ու հատկապես պետական մարմինների ու օլիգարխների համար, դրանք պիտակվում են որպես «կռիսանոցներ» կամ «սարայներ»: Ցավալի իրականություն է:

էլեն Բաբալյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հումք

Երկրի վարդագույն թատրոնը Երևանյան ճարտարապետության գլխավոր առանձնահատկություններից և խորհրդանիշներից մեկը տուֆն է: Իսկ ինչպե՞ս է վարդագույն քաղաքի վարդագույն քարը հասնում այստեղ:

Ա

յս քարը հին վայրի նոր կյանքի սկիզբն է։ Լավան այրում է հողը՝ իր ճանապարհին ոչնչացնելով ամեն կենդանություն, և այդ շիկացած հալվածքից ծնվում է լուսաբացի գույնի քարը։ Հետո դրանից տներ կկառուցեն, եկեղեցիներ կկանգնեցնեն։ Իսկ արևածագին երկնքում, ինչպես հայելու մեջ, կարտացոլվի վարդագույն Հայաստանը։ Տեսնելու համար, թե որտեղից է ծնունդ առնում Հայաստանի գլխավոր քարը, մենք մեկնեցինք հետխորհրդային տարածքում հրաբխային տուֆի ամենամեծ հանքավայրերից մեկը՝ Գյումրու մոտ գտնվող Արթիկ քաղաք։ Այստեղ արդյունահանում ու մշակում են ամբողջ աշխարհում հայտնի վարդամանուշակագույն տուֆը։ Գնում ենք դեպի հանքը, շուրջբոլորն ամայություն է։ Հսկա դաշտում միայն նեղլիկ ճանապարհն է ու մենք։ Բան չի երևում, ուր նայում ես՝ դեղին է։ Տեղ-տեղ ցորեն է, տեղ-տեղ՝ այրված խոտ։ Ահա միայնակ ու ծռված կրպակը, որից դուրս են նայում արևից այրված դեմքերով բանվորները։

36 37

Մայիս 2016

— Գնա՞նք հանքը նայելու, — հարցնում է տուֆի արդյունահանման ձեռնարկության տնօրեն Աղասը։ — Ի դեպ, այն միակը չէ։ Այստեղ քարհանքերը շատ են։ Բարեբախտաբար, հանքավայրը մեծ է, բոլորին հերիքում է։ Ընդամենը մի քանի քայլ, ու աչքերիդ առաջ բոլորովին այլ տեսարան է։ Տուֆե ամֆիթատրոնի աստիճաններն իջնում են շա՜տ խորը, իսկ ամենաներքևում մեքենան շերտ առ շերտ կտրում է քարը։ Ամեն ինչ վարդագույն է, շատ վառ։ Զգուշորեն քայլում ենք տուֆե ժապավենով։ Ձգողականության մասին բոլոր պատկերացումներդ շուռ են գալիս, երբ ոտքի տակ զգում ես ապագա շենքերի պատերը։ Եվ թվում է՝ որքան խորն է հանքը, այնքան շենքն ավելի բարձր է լինելու։ — Հանք բացելու տեղը որոշելու համար մենք մասնագետների ենք հրավիրում։ Նրանք նմուշներ են վերցնում, ցույց տալիս, թե որտեղ փորել, ու սկսվում է մեր աշխատանքը։ Պատրաստի տուֆե բլոկները մշակման ենք ուղարկում տարբեր ձեռնարկություններ, ասենք՝ Տուֆաբլոկների գործարան։

ՏՈՒՖԵ ԱՄՖԻԹԱՏՐՈՆԻ ԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐՆ ԻՋՆՈՒՄ ԵՆ ՇԱ Տ ՜ ԽՈՐԸ, ԻՍԿ ԱՄԵՆԱՆԵՐՔԵՎՈՒՄ ՄԵՔԵՆԱՆ ՇԵՐՏ ԱՌ ՇԵՐՏ ԿՏՐՈՒՄ Է ՔԱՐԸ: ԱՄԵՆ ԻՆՉ ՎԱՐԴԱԳՈՒՅՆ Է, ՇԱՏ ՎԱՌ։ ԶԳՈՒՇՈՐԵՆ ՔԱՅԼՈՒՄ ԵՆՔ ՏՈՒՖԵ ԺԱՊԱՎԵՆՈՎ

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հումք

Քարին գրված

Երբ մարդը սովոր է տուֆը տեսնել ամենագեղեցիկ երևանյան շենքերի նուրբ զարդանախշերով, դժվար է հաշտվել այն մտքի հետ, որ Արթիկում այդ քարից են շինված նույնիսկ գոմերը։ Բայց դա այդպես է։ Հայաստանում տուֆից կառուցել և կառուցում են ամեն ինչ՝ և՛ Էջմիածնի Մայր տաճարը, և՛ ժամանակակից Երևանի կենտրոնը, և՛ ավտոբուսի կանգառները երկրի ամենակորած անկյուններում։ Այդ քարի վրա փորագրված է ժողովրդի տարեգրությունը։ Վերցնենք Անիի ավերակները։ Ցանկացած քարը հիշեցնում է Հազար ու մի եկեղեցիների քաղաքի երբեմնի մեծության մասին։ Մեկ ուրիշ մայրաքաղաքային պատմություն տուֆի մեջ՝ Էրեբունու ամրոցը։ Դարեր անց Ալեքսանդր Թամանյանը հետևեց հայ ճարտարապետների ավանդույթներին. նույն այդ քարից է կառուցված Երևանի Փոքր կենտրոնը։ Բայց այս ամենը Հայաստանում էր։ Իսկ այ նախորդ դարի 20-ականներին ԽՍՀՄ-ում տուֆին բառիս բուն իմաստով դիմացկունության փորձություն էր սպասվում։ Մինչ այդ տուֆը համարվում էր խոշոր քաղաքներում մեծ, բազմահարկ շենքերի համար ոչ պիտանի շինանյութ։ Նենց էլի, «ծայրամասերում գյուղացիական տներ» շինելու քար։ Այս մասին պատմում է Վալերի Պետրովը «Պարզ շինարարական քարի բարդ հանելուկները» գրքում։ Եվ դա չնայած այն անփոփոխ փաստին, որ տուֆն իր դիմացկունությամբ չի զիջում, իսկ երբեմն նույնիսկ գերազանցում է աղյուսին։ Միայն բազմաթիվ փորձարկումների արդյունքում ապացուցվեց, որ տուֆը միատարր է, և դրանից կարելի է առանց թերությունների ստանդարտ ուղղանկյուն բլոկներ կտրել։

38 39

Մայիս 2016

Թեթևի մեջ

Կրակով անցածների դիմացկունությունն անվիճելի է։ Տուֆը բացառություն չէ, բայց այն կարելի է մշակել ձեռքի տակ ունենալով միայն սղոց ու կացին, ասում են արթիկցի բանվորները։ Այդպես էլ, ըստ էության, անում էին հարյուրամյակներ առաջ։ Տուֆը ոչ միայն հեշտ է մշակվում, այլև թեթև է։ Ու դա ևս մեկ առավելություն է։ Քարի թեթևությամբ է պայմանավորվում նաև թեթև ճարտարապետական միտքը։ Միգուցե, հենց ինքնին տուֆի գեղեցկության շնորհիվ է, որ դրանից կառուցված շենքերն այդքան պարզ են. հայ ճարտարապետների աշխատանքներում չես տեսնի ճոխ բարձրաքանդակներ կամ հարուստ հարդարանք։ Բայց ի՜նչ սիրուն են։ Իսկ քարի գլխավոր արժանիքը վառ, բազմազան գույներն են՝ ի հիշատակ այն ժամանակների, երբ տուֆը դեռ կրակոտ լավա էր։ Հայաստանում կան մանուշակագույն, կարմիր, նարնջագույն, վարդագույն, շագանակագույն, մարմնագույն և անգամ սև հրաբխային տուֆի հանքավայրեր։ Իսկ բնության մեջ հաշվվում է այդ քարի մինչև քսանութ երանգ։ Արդյո՞ք տուֆի լակոնիկությամբ չէր ոգեշնչվել մեծն կոնստրուկտիվիստ Լե Կորբյուզյեն, երբ որոշեց Արթիկի տուֆով երեսպատել Մոսկվայում իր կառուցած միակ շենքը՝ Ցենտրոսոյուզի տունը Մյասնիցկայա փողոցում։ Շատ կարևոր էր հեղափոխական մայրաքաղաքում ստեղծել շենք, որը նոր կլինի ոչ միայն իր նշանակությամբ, այլև արտաքին տեսքով։ Ընդհանրապես, խորհրդային տարիներին տուֆը գլխավորապես եկեղեցական քարից վերածվեց սոցիալիստական քաղաքների քարի։

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՏՈՒՖԻՑ ԿԱՌՈՒՑԵԼ ԵՎ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄ ԵՆ ԱՄԵՆ ԻՆՉ՝ Ե՛Վ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐԸ, Ե՛Վ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԵՐԵՎԱՆԻ ԿԵՆՏՐՈՆԸ, Ե՛Վ ԱՎՏՈԲՈՒՍԻ ԿԱՆԳԱՌՆԵՐԸ ԵՐԿՐԻ ԱՄԵՆԱԿՈՐԱԾ ԱՆԿՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ

Արտագաղթ

Հիմա Արթիկից տուֆն արտահանում են հիմնականում ԱՊՀ երկրներ։ Ժամանակին քաղաքում երկաթուղային կայարան կար, և այստեղ մինչ օրս պահպանվել են արդեն մշակված քարը գնացքներ արագ ու հեշտ վերբեռնելու հատուկ մեխանիզմները։ Այսօր դրանք միայնակ կանգնած են ժանգոտված ռելսերին՝ որպես հիշեցում այն մասին, թե ժամանակին Խորհրդային Միության քանի շենք է կառուցվել կամ երեսպատվել Արթիկի տուֆով։ Սակայն երկաթուղային կապի բացակայությունը չի խանգարում տեղի գործարաններին արտահանել իրենց արտադրանքը. քարի մեծ մասն արտահանվում է բեռնատարներով։ — Հայկական եկեղեցիներ կառուցվում են աշխարհով մեկ, — պատմում է Տուֆաբլոկների գործարանի տնօրեն Արթուր Սահակյանը, — իսկ ի՞նչ հայկական եկեղեցի, եթե այն տուֆից չի։ Մենք էլ ամենից հաճախ այն ուղարկում ենք եկեղեցիների կառուցման ու երեսպատման համար։ Այդպես սկսվում է հայկական ծագմամբ քարի «սփյուռքային» կյանքը։ Ինչ ուզում ես ասա, բախտի բան է։ Թե որքան տուֆ են արդյունահանում հանքում, մեր զբոսավար Աղասը չի նշում։ Ժպտում է ու ասում, որ դա արդյունաբերական գաղտնիք է։ Քարի նոր խմբաքանակը բեռնում են, ու մենք այդ բեռնատարների քարավանի հետ շարժվում ենք դեպի գործարան, որտեղ տուֆը կտրում են բլոկների կամ երեսպատման սալիկների։

Դա արվում է հատուկ սարքով, որն ալմաստե կտրող սկավառակ ունի։ Կտրիչի տակից ջուր է ցայտում։ Բանվորները բացատրում են, որ ջուրը հարկավոր է, որպեսզի կտրիչը չբարակի։ Հակառակ դեպքում քարը չի համապատասխանի նախապես հաստատված չափանիշներին։ Կտրած քարի եզրերը հավասարեցնում են և վերջ, մշակումն ավարտված է։ Ի դեպ, տուֆի արդյունահանման և մշակման բոլոր ձեռնարկությունները բացառապես լիցենզիայով են աշխատում։

Տուֆ ու տեղ

Արթիկի գործարանը լքելիս ես կռացա ու գետնից տուֆի փոքրիկ կտոր վերցրեցի. շատ էի ուզում հոտ քաշել։ — Ով գալիս է այստեղ, այդպես է անում, — ժպտաց Արթուր Սահակյանը՝ նկատելով քարի կտորն իմ ձեռքում։ — Հետաքրքիր է՝ ինչու, ախր ինչ-ինչ, բայց տուֆն էլ հո ամեն տեղ է։ Հավես էր մտածել, որ այդ փոքրիկ բեկորը, որը չէր գտել իր տեղը եկեղեցու կամ միգուցե առանձնատան կամ բազմահարկ քաղաքային շենքի պատին, ես ինձ հետ տանում էի ոչ ֆուրգոնով, ոչ էլ երկաթուղով։ Այդ տաք քարը (տեսնես՝ սառը տուֆ լինո՞ւմ է) շատ հարմար տեղավորվել էր ափիս մեջ։ Ես այն տանում էի Երևան՝ այնտեղ, ուր շուրջբոլորն ամեն ինչ ներծծված է տուֆի գույնով ու բույրով։ Եվ արդյոք արժե՞ զարմանալ, որ տուֆի բույրը շնչել ես ուզում։ Չէ՞ որ հենց այդպես է բուրում տունը։

Նյութն առաջին անգամ տպագրվել է Ереван ամսագրում

Նունե Մելքումյան Առնոս Մարտիրոսյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Զբոսանք

Կարող էր ավելի լավ լինել 2007-ին բացված Հյուսիսային պողոտան անկախության շրջանի ամենածավալուն, ամենաամբիցիոզ և, թերևս, ամենավիճելի ճարտարապետական նախագիծն էր: Թեև այսօր այն իսկապես դարձել է Երևանի ամենաաշխույժ վայրերից մեկը, հարցերը, միևնույն է, ավելի շատ են, քան պատասխանները: Հյուսիսային պողոտայի հետ կապված բոլոր խնդիրները ներկայացնում է ճարտարապետ Հայկ Զալիբեկյանը:

Ե

րևանում, ինչպես իրեն հարգող ցանկացած քաղաքում, նույնպես կա հետիոտն փողոց: Մի ամբողջ պողոտա՜: Զբոսնե՞նք: Բայց մինչ այդ, մի քանի խոսք ընդհանրապես այդ երևույթի մասին: Իրենց այժմյան տեսքով հետիոտն փողոցները սկսեցին հայտնվել Եվրոպայում 1960-ականներին, երբ բնակչության «ավտոմեքենայացման» հետևանքով քաղաքներում գնալով ավելի ու ավելի քիչ տեղ էր մնում մարդկանց համար: Մեքենաները գրոհում էին, մարդիկ՝ նահանջում: Բայց աստիճանաբար սկսվեց հակառակ գործընթացը: Խելացի եվրոպացիները ոչ միայն պարզապես տարածքներ սկսեցին հատկացնել հետիոտների համար, այլև ուսումնասիրել և նկատել օրինաչափությունները: Մասնավորապես, պարզ դարձավ, որ հետիոտն փողոցներում ավելանում է ոչ միայն մարդկանց հոսքը, այլև սոցիալական ակտիվությունը, ինչի հետևանքով աճում է հողի և բնակելի տարածքների արժեքը: Նաև պակասում է հանցագործությունների թիվը: Եվ լավանում է էկոլոգիան: Ու էլի նման դրական բաներ: Այս ոլորտում առաջատարն այսօր Դանիան է, ավելի ստույգ՝

40 41

Մայիս 2016

Կոպենհագենը: Այնտեղ արդեն հինգ տասնամյակ ուսումնասիրվում է հետիոտների պահվածքը, մշակվում նորանոր մեքենայազուրկ տարածությունների մեխանիզմներ հորինվում, որոնցով կստիպեն մարդկանց ավելի շատ ժամանակ անցկացնել փողոցում: Հետիոտն փողոցը ոչ այնքան տարածություն է, որով հետիոտներն անցնում էն Ա կետից Բ կետ (դրա համար հերիք են սովորական փողոցների մայթեզրերը), այլև սոցիալական ակտիվության տարածք: Այսինքն՝ մարդ ոչ միայն պարզապես անցնում է փողոցով, այլև կանգ առնում այնտեղ որոշ ժամանակով: Ոմանք նստում են սրճարաններում, մյուսները պառկում են նստարաններին, մարդ կա՝ կիթառ է նվագում, իսկ այլոք՝ մարզվում կամ աշխատում: Մարդկանց ակտիվությանը նպաստելու գործում շատ կարևոր են փողոցը շրջապատող շենքերը, ավելի ճիշտ՝ դրանց առաջին հարկերի ճակատները՝ որքան ավելի են դրանք «ներգրավված» փողոցում, որքան ավելի գրավիչ ու բաց են, այնքան ավելի աշխույժ է փողոցը: Եվ, վերջապես, մարդիկ գնում են այնտեղ, ուր արդեն կան մարդիկ: Հիմա տեսնենք, թե ինչ է կատարվում Հյուսիսայինում գործնականում:

***

Ըստ մտահղացման՝ հետիոտն փողոցը կապում է Ազատության հրապարակն ու Հանրապետության հրապարակը: Բայց ահա, փողոցի ամենասկիզբը հատվում է ավտոճանապարհով, այն էլ եռաշերտ: Եվ մեքենաների այդ երեք շերտերը կարծես հեգնանքով հայտնվում են, թե ով է այստեղ գլխավորը՝ մեքենաներն են գլխավորը: Երկար ժամանակ այստեղ ոստիկաններ էին կանգնում, որոնք ստիպում էին վարորդներին արգելակել զեբրի մոտ և զիջել անցորդներին: Հետո զեբրը մի փոքր տեղաշարժեցին, հիմար հեծանվային ուղի գծեցին, որը սկսվում է ոչմիտեղ և մոտավորապես այնտեղ էլ ավարտվում: Նաև ոստիկանները, հավանաբար, հոգնեցին անընդհատ զեբրի մոտ հերթապահելուց և այնտեղ տեղադրվեց լուսատախտակ: Շատ բարի: Անցնում ես ի վերջո ավտոճանապարհն ու հանդիպում մի հրաշալի աղբամանի: Այն, կարելի է ասել, Հյուսիսային պողոտայի այցեքարտն է: Ցյուրիխում, օրինակ, դրվում են աղբադույլեր, որոնք չեն բուրում, միշտ մաքուր են, գեղեցիկ, դրանց վրա կարելի է նստել և, ինչու ոչ, սելֆի անել հետները: Իսկ Հյուսիսային պողոտայի Sanitek մակնիշի աղբամանի հետ սելֆի մի տեսակ չես անի:

***

Հյուսիսային պողոտայի երկարությունը մոտ 450 մետր է: Խելացի մարդկանց գրված գրքերում կարելի է կարդալ, որ մարդկային աչքը հանգիստ ընկալում է 100 մետր երկարությամբ և 30-40 մետր լայնությամբ տարածությունը: Հարյուր մետրն այն հեռավորությունն է, որից սկսած մարդ սկսում է տարբերել այլոց շարժումները: Հետիոտն փողոցով քայլող հետիոտնը պետք է հանգստանա, այդպես չէ՞: Բայց մեր ուղեղն այնպես է ստեղծված, որ մենք մարսում ենք տարածությունը՝ վերը նշված չափերի մեջ, իսկ դրանից այն կողմ ընկած ամեն բան սկսում է լարել մեր ուղեղը, քանի որ մենք չենք տեսնում, թե ինչ է այնտեղ կատարվում: Բացի այդ, որքան հեռու է տեսնում մարդ, այնքան երկար է նրան թվում ճանապարհը: Պարզապես մարդու ուղեղն այնպես է աշխատում, որ ոլորուն մեկ կիլոմետրանոց ճանապարհն անցնելն ավելի հեշտ է, քան ուղիղ կես կիլոմետրը: Ոլորուն ճանապարհով քայլելիս մենք ստանում ենք նոր տեսարաններ, տպավորություններ և նոր տեղեկություններ: Իսկ երբ վերջնակետը երևում է, ապա կողքերում այլևս ոչինչ չենք նկատում: Որպես օրինակ դիտարկենք մի հետիոտն փողոց Կոպենհագենում: Փողոցի ոչ մի կետից չեք տեսնի այն ամբողջությամբ: Իսկ շենքերի բարձրությունը չի գերազանցում մի քանի հարկը: Ի՞նչ է, դանիացիները չէի՞ն կարող իրենց թույլ տալ քանդել բոլոր «սարայներն» ու մարդավարի բաբաթ աշտարակներ կառուցել: Թե՞, գուցե, այդուհանդերձ մի բան գիտեն, որ այդպես չեն անում: Ծավալայնությունը շատ կարևոր է: Մարդուն հաճելի չէ քայլել հսկայական, միանման, ձանձրալի, տաղտկալի քարե դագաղների միջով: Վերադառնանք շենքերի ճակատներին: Դրանց կապը փողոցի հետ ապահովում են շենքերի առաջին 3-4 հարկերը, մնացածը դուրս են մնում հիմնական պատկերից, քանի որ փողոցից հնարավոր չէ նորմալ տեսողական կոնտակտ ապահովել:

***

Երևանը, ինչ էլ ասեն, շատ, ահավոր կանաչ քաղաք է: Հատկապես ամռանը: Եվ ահա հարց է ծագում՝ ինչի՞ն է պետք այդ կանաչ քաղաքին բետոնե հետիոտն փողոց: Քաղաքին, որտեղ ամռանը կարող է 40 աստիճան շոգ լինել: Ծաղկամանների մեջ խցկած ցցերը հաճելի զովություն ամռան շոգին հաստատ չեն ապահովի: Իսկ նորմալ, մեծ ծառեր պողոտայում երբեք չեն աճի, քանի որ գետնի տակ ավտոկայանատեղի է կառուցված, որը շուտով կվերածվի առևտրի կենտրոնի:

***

Հյուսիսայինը մի քանի տեղ հատվում է ավտոճանապարհների հետ: Մի քանի միջոց կա նշելու, թե ով է խաչմերուկում ավելի կարևոր: Մի կողմից՝ հատման կետերը սալիկապատ են, ինչը խոսում է հետիոտների առավելության մասին: Մյուս կողմից՝ բետոնե սյունակները վանդակի տպավորություն են ստեղծում, որից հետիոտնը պետք է դուրս պրծնի՝ խաչմերուկն անցնելու համար: Կարելի էր ավելի համեստ ու փոքր սյունակներ պատրաստել: Նաև լավ չեմ հասկանում, թե ինչու պետք է հետիոտն փողոցը հատվեր երկշերջ ավտոճանապարհով: Ճիշտ կլիներ այն նեղացնել և ցույց տալ, թե ով է խաչմերուկում գլխավորը:

***

Պողոտայով անցնելիս ես հաճախ ուսումնասիրում եմ մարդկանց պահվածքը: Ամռան երեկոյան ժամերին, երբ արդեն շոգ չէ, այստեղ միշտ մարդաշատ է: Բայց ոչ այն պատճառով, որ այստեղ զբաղմունք կա: Դրա միակ բացատրությունն այն է, որ սա ամենակարճ ճանապարհն է Օպերայի և Հրապարակի միջև: Պողոտայով հսկայական մարդկային հոսքեր են անցնում, բայց սոցիալական ակտիվությունը զրոյական մակարդակի վրա է: Լավ է, ամռանը գոնե ոմանք նստում են բացօթյա սրճարաններում: Իսկ ձմռանը պողոտան դառնում է պարզապես լայն մայթեզր: Անելիք չկա, նայելիք չկա, զմայլվելիք չկա:

Նույնիսկ նորմալ նստելու համար ոչ մի հարմարություն չկա: Չէ, նստարաններ կան, բայց եթե, օրինակ, չորս հոգանոց ընկերական խումբը փորձի նստել ու շփվել, մի՞թե պետք է միմյանց հետո խոսեն չորս-հինգ մետր հեռավորությունից: Կարծում եմ, այնքան էլ հարմար չէ: Լեհաստանի Գդանսկում, օրինակ, հետիոտն հրապարակում տեղադրված են էժան խորանարտեր դսպ-ից՝ ով ինչպես կամենում տեղադրում և օգտագործում է դրանք՝ նստում է, պառկում է, տնակ է պատրաստում և այլն: Մարդիկ տարբեր են լինում և պետք է բոլորին ընտրելու հնարավորություն տալ:

***

Ստորին հարկերի գրեթե բոլոր մուտքերը (այսինքն՝ սրճարանների և խանութների) թաքնված են ծածկերի տակ: Գուցե դրանք պաշտպանում են շոգից, բայց գուցե ավելի ճիշտ կլիներ այդ հարցը լուծել ծառերո՞վ: Ախ, մոռացել էի ստորգետնյա տոնավաճառը: Արդյունքում շենքերի ճակատները կտրվում են փողոցից, և մենք ունենում ենք երեք առանձին տարածություն՝ ճակատներ և ծածկի տակ գտնվող մայթեզր, փողոց, նորից ճակատներ և ծածկի տակ գտնվող մայթեզր: Նույնիսկ ամռանը բացվող բացօթյա սրճարանները չեն միացնում ողջ տարածությունը: Իսկ գիշերը թվում է, թե բազմաթիվ բազմաբնակարան շենքերում ոչ ոք չի ապրում: Հետո միայն պարզեցի, որ մարդիկ լավ էլ ապրում են, բայց շենքերն այնպես են նախագծված, որ լուսամուտների լույսը գրեթե չի երևում ներքևից:

***

Եթե ամփոփենք, ապա կարելի է հանգել նրան, որ այս ամենը ճիշտ կլիներ քանդել գրողի ծոցը և կառուցել փոխարենը նորմալ, հաճելի հետիոտն փողոց: Գոնե այնպես, ինչպես դա անում են հարևան Թբիլիսիում, որտեղ «սարայները» ոչ թե վերացնում են, այլ դրանց մեջ գումար ներդնում: Եվ Վրաստան տարեկան գալիս է վեց միլիոն զբոսաշրջիկ, իսկ Հայաստան՝ մեկ ու կես: Եվ դա պատահականություն չէ:

Հայկ Զալիբեկյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Ուսումնասիրություն

Երևանի ծալքերը Մի քանի տարի առաջ ճարտարապետ Սարհատ Պետրոսյանն ուսումնասիրություն է կատարել՝ XX դարասկզբի Երևանի երկու գլխավոր հատակագծերը համադրելով 2000-ականների Երևանի փողոցային կառուցվածքի վրա և բացահայտել այն հատման կետերը, որոնք պահպանվել են 20-րդ դարի սկզբից։ Այդ կետերը, ըստ նրա, Երևանի զարգացման ծալքերն են՝ ծալման կետերը, որոնք «վերածալման» կարիք ունեն։

Սարհատ Պետրոսյան

→ Թամանյանական հատակագիծը

↓ Վերջերս հայտնաբերված՝ 1920 թվականի Երևանի հատակագիծը

42 43

Մայիս 2016

Նախագծի գաղափարը ծնվեց Ստամբուլում կազմակերպվող միջազգային մի կոնֆերանսի մեկնելիս: Որոշեցի ներկայացնել Երևանի քսաներորդ դարի երեք հատակագծերի համադրումը և ըստ դրա ստանալ այն կետերը, որոնք կրկնվում են բոլոր երեքում: Առաջինը դեռ նախաթամանյանական՝ Մեհրաբյանի հատակագիծն է, որն այս պահի դրությամբ ամենահին պահպանվածն է: Երկրորդը Թամանյանի 1924-ի գլխավոր հատակագիծն է, և երրորդ հատույթն արդեն 2000-ականների Երևանն է: Ընդհանուր ծալքերը շատ չէին, երեք տասնյակի էլ չհասան, իսկ այդ ուսումնասիրությունից անցած ժամանակում է՛լ ավելի են պակասել: Դրանք քաղաքային հյուսվածքի այն կետերն են, որոնք պահում են քաղաքի հիշողությունը: Մի բան է պատմական շենքը, մեկ այլ բան, երբ նույն հատման կետերն են մնում, փողոցի լայնությունը, խաչմերուկը: Նույնիսկ եթե շենքը փոխվում է, մարդը, որ փողոցում քայլում է, տեսնում է գրեթե նույն տարածությունը, ինչ մարդիկ տեսել են տասնամյակներ առաջ: Նայելով այս համադրմանը, կարող ենք տեսնել, որ Թամանյանը փորձել է պահպանել պատմական փողոցների ուրվագծերը, բայց միշտ չէ, իրենից հետո են դրանք պահպանվել: Օրինակ, Սայաթ-Նովա փողոցն ի սկզբանե շատ ավելի նեղ է եղել, բայց լայնացվել ու դարձել է այն, ինչ հիմա է արդեն Հասրաթյանի օրոք: Մոտավորապես նույնը կատարվել է նաև Աբովյան փողոցի՝ Սայաթ-Նովայից ներքև ընկած հատվածի հետ: Հետազոտության կատարումից հետո որոշ հատման կետեր վերացել են: Ամենաթարմ դեպքը Արամի 30-ի խաչմերուկն էր: «Սարայի» ոչնչացման հետ ձևափոխվեց նաև այդ խաչմերուկը, որի տեղում այժմ նոր հրապարակ է գոյանում: 2000 թվականին, օրինակ, դեռ պահպանվում էր ԱՕՔՍ-ի շենքին հարող Լալայանց փողոցը, որը բոլորովին վերջերս ստացավ նոր ուղղություն և կորցրեց իր խորքային հիշողությունը: Մի քանի կարևոր հատման կետ կա Թումանյանի վրա, մասնավորապես՝ Աբովյանի խաչմերուկը և Բունիաթյանի ժամանակ արված Նալբանդյան փողոցի խաչմերուկը: Հանգույցները համեմատաբար լավ պահպանվել են Ղանթարի հատվածում՝ Սևան հյուրանոցի ուղղությամբ խաչմերուկներն ու լայնությունները գրեթե նույնությամբ պահպանվել են: Շենքերը, ավաղ, չկան: Բայց իհարկե, այս ամենի պահպանման մասին լրջորեն խոսելը մեզանում դեռևս անիմաստ է, քանի մենք չենք կարողանում ոչ մի կերպ ընկալել ամենապարզ ճշմարտությունները, օրինակ, որ օրենքով պաշտպանվող պատմական շենքը չի կարելի քանդել: Իսկ սա շատ ավելի լուրջ թեմա է՝ քաղաքային հիշողության խորքային ընկալման մասին: Նույնիսկ մասնագիտական հանրությունը մեզ մոտ առայժմ դրանով շատ տարվաժ չէ:

Երևան քաղաքի առաջին գլխավոր հատակագիծը թվագրվում է 1906-1911 թվականներին (հեղինակ Մ. Մեհրաբյան), որին հաջորդած Ալեքսանդր Թամանյանի 1925 թվականին ներկայացված 150.000 բնակչի համար նախատեսված գլխավոր հատակագիծը հանդիսանում է քաղաքի առաջին քաղաքաշինական ամբողջական փաստաթուղթը։ Վերջինս ազդված լինելով այդ ժամանակաշրջանում նորաձև համարվող քաղաք-այգիների գաղափարով՝ Երևանի զարգացման հիմքում դրել է այդ մոտեցումը։ Դրանով նա Հայաստանի համար նոր մայրաքաղաք կառուցելու նպատակ ուներ, որն էականորեն փոխում էր քաղաքային կառուցվածքը: Օրինակ՝ նախկին փողոցային ցանցից մի քանի փողոցներ էին պահպանվում միայն։ Այնուամենայնիվ, հենց նրա աշակերտներ համարվող երիտասարդ ճարտարապետները հավատարիմ չմնացին այդ գաղափարին։

1906-1911թ. գլխավորը հատակագիծը 1925թ. գլխավոր հատակագիծը 2001թ. հատակագիծը Հատվող կետեր

Արեգ Դավթյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Հավաքածու

Թամանյանական ժառանգություն Մենք տասնյակ տարիներ ապրում ենք թամանյանական Երևանում (կամ դրա մնացորդներում), բայց շատերս չենք պատկերացնում, թե ինչ միջավայրում է ապրել ինքը՝ քաղաքի պատմության կարևորագույն ճարտարապետը: Դա ավելի լավ հասկանալու համար հարկավոր է պարզապես այցելել Թամանյանի թանգարանինստիտուտ, որտեղ պահվում են բազմաթիվ նմուշներ նրա անձնական արխիվից՝ գծագրերից և մանրակերտներից մինչև լուսանկարներ, նամակներ և աշխատանքային իրեր:

↑ Թամանյանի անձնական լուսանկարչական խցիկը (ռուսական արտադրության)

↑ Երևանի նոր հատակագծային լուծումը՝ հին Էրիվանի հատակագծի վրա

→ Կառավարական շենքի հայտնի գմբեթավոր նախագիծը, որը մի քանի տարի առաջ սպառնում էր իրականություն դառնալ

44 45

Մայիս 2016

↓ Թամանյանի ծանոթ Գարդենսկու արած ծաղրանկարը, որում ճարտարապետը (ֆեսով) պատկերված է իր պատվիրատուներից մեկի՝ իշխան Սերգեյ Շչերբատովի հետ: ← Ռուսական արտադրության աշխատանքային կողմնացույց

↓ Ֆրանսիական Blanzy Pour & Co ընկերության գրչածայրերի տուփ

↓ XIX դարում մեծ տարածում ունեցող լիվերպուլյան N. J. Tobias & Co ընկերության գրպանի ժամացույց

↑ Թամանյանի աշխատանքային չափերիզը

Գրիգոր Եփրեմյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Պատմություն

Երևանի սիրային գաղտնիքը Ալեքսանդր Թամանյանի ճակատագիրը բարդ ու գեղեցիկ է։ Բիբլիական մարգարեի պես նա տեսավ պետությունների ու արքաների հաղթանակներն ու անկումները, կյանքի օրոք վայելեց փառքն ու պատիվը, զգաց կորստի ու դավաճանության դառնությունը, ապրեց մի կյանք, որում տեղ գտան պատերազմներ, հեղափոխություններ, ցեղասպանություն և անձամբ մասնակցեց իր հայրենիքի վերածննդին։ Իր զարմանալի կյանքը նա նվիրեց երեք սրբությունների՝ աշխատանքին, հայրենիքին ու ընտանիքին։ Եվ ի ուրախություն նրա, երեքն էլ նրան վերապրեցին՝ նրա ստեղծագործությունները, նրա քաղաքն ու նրա սերը։

46 47

Մայիս 2016

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտ

↓ Թամանյանական Երևանի շինարարությունը, 1930-ականներ

Չարենցի անվան արվեստի և գրականության թանգարան

Հայոց մայրաքաղաքի կենտրոնում գորշ բազալտի բեկորից, որպիսիք շատ են ընկել այս քաղաքի հիմքում, վեր է խոյանում Երևանի գլխավոր ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի հուշարձանը։ Թերևս, ծնվելիս ու հետո ևս մի քառասուն տարի՝ նախքան Հայաստան գալը, աշխարհը նրան ճանաչում էր Թամանով ազգանվամբ։ Այդպես էր ընդունված՝ ռուսականացնել հայկական անունները Ռուսական կայսրության հարավում՝ Եկատերինոդարում, որտեղ նա ծնվեց 1878 թվականին նախիջևանցի ուսուցիչ Հովհաննես Միհրանովիչ կամ, ինչպես նրան կոչում էին, Իվան Միրոնովիչ Թամանովի ու Մարիա Էմանուիլովնա Պոպովայի (ծնված Տեր-Տերյան) ընտանիքում։ Նրա առաջին աշխատանքները տուրք էին ռուսական ծանրակշիռ բարոկկոյին ու այդ ոճին փոխարինած ամպիրին, օրինակ՝ նրա կողմից վերանորոգված հայկական եկեղեցին Նևսկայա պողոտայում կամ Աբամելիք-Լազարևների պետերբուրգյան տունը։ Նրա տաղանդի զարգացմանը զուգընթաց հաջորդեցին Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում, ինչպես նաև իշխան Շչերբատովի տունը Մոսկվայում, որը մոսկովյան քաղաքային դումայի ոսկե մեդալին արժանացավ՝ որպես 1913 թվականին կառուցված ամենագեղեցիկ շենք։ 1914 թվականի հոկտեմբերի 27-ին 36-ամյա Ալեքսանդր Թամանյանն ընտրվեց Պետրոգրադի Կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս՝ «գեղարվեստական շրջանակներում հանրաճանաչության համար», ինչպես գրված է պատվավոր դիպլոմում։ Ռուսաստանում Ռոմանովների թագավորության 300-ամյակի առթիվ տեղի էին ունենում մեծ տոնակատարություններ և կայսր Նիկոլայ 2-րդի՝ դրան նվիրված ճանապարհորդությունը Վոլգայով, ինչի համար Յարոսլավլում հատուկ ազգային մշակույթի, արվեստի, արդյունաբերության և արհեստների համառուսական ցուցահանդես էր կազմակերպվել, որի նախագիծը ստեղծել և իրականացրել էր Ալեքսանդր Թամանովը։ Պահպանված գծագրերում և լուսանկարներում մենք հիրավի հեքիաթային մի քաղաք ենք տեսնում՝ ճիշտ ինչպես պատմում են ռուսական տարեգրություններն ու ժողովրդական վեպերը։ Այն կարծես ռուսական պետության հազարամյա պատմության փոքրիկ մոդելը լիներ, իդեալիստական, երբևէ գոյություն չունեցած ուտոպիան՝ իրականացված օտարազգի գավառականի կողմից ու այնպես, որ կայսերական ընտանիքը հուզմունքից արտասվում էր։ Ի միջի այլոց, թամանյանական ոճի մոգականությունն անհապաղ գնահատել էին պրագմատիկ կինեմատոգրաֆիստները. նրա յարոսլավլյան հեքիաթային քաղաքն օգտագործվեց որպես «Ստենկա Ռազին» առաջին ռուսական պատմական ֆիլմի դեկորացիա, իսկ իշխան Շչերբատովի տանը նկարահանեցին «Աննա Կարենինայի» նախահեղափոխական էկրանավորումը... Ալեքսանդր Թամանյանի անհավանական կենսագրության երկրորդ՝ հայկական կեսը հաճախ հետին պլան է մղում առա-

Ֆոտոլուր

Արծաթե դարի կերպարը

ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ԼԻՈՎԻՆ ՀԱՍԿԱՆԱԼ ԱՅԴ ԱՐՏԱՍՈՎՈՐ ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆԸ՝ ՉԻՄԱՆԱԼՈՎ, ՈՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆԸ ԼԵԳԵՆԴԱՐ ԱՐԾԱԹԵ ԴԱՐԻ ՎԵՐՋԻՆ ԱԼԻՔԻ ԿԵՐՊԱՐՆԵՐԻՑ ՄԵԿՆ ԷՐ ջինը՝ ռուսականը։ Սակայն, հաշվի չառնելով առաջինը, անհնար է հասկանալ նաև երկրորդը, որի ժամանակ էլ տեղի ունեցավ այն ֆենոմենալ ստեղծագործական վերելքը, որին նրա հայրենակիցները մեծապես պարտական են իրենց մայրաքաղաքի այսօրվա տեսքի համար։ Չի կարելի լիովին հասկանալ ու գնահատել այդ արտասովոր անձնավորությանը՝ չիմանալով, որ XX դարի սկզբին Ալեքսանդր Թամանյանը լեգենդար արծաթե դարի՝ մեծ ռուսական մշակույթի վերջին ալիքի կերպարներից մեկն էր։ Նա ապրում ու աշխատում էր այնպիսի նշանավոր մարդկանց միջավայրում, ինչպիսիք էին բանաստեղծ Բլոկը, ում «Վարդ և խաչ» պիեսի համար թատերական դեկորացիաներ էր ստեղծել, ռեժիսոր Ստանիսլավսկին, որը բեմադրեց այդ պիեսը, նկարիչ Բենուան, գրող Ֆյոդոր Սոլոգուբը, ում հետ Թամանյանը գլխավորեց Ռուսաստանի Արվեստի գործիչների միությունը։ 1917 թվականի հունվարին Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի նախագահ, մեծն իշխանուհի Մարիա Ֆյոդորովնայի

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտ

Ֆոտոլուր

→ Կամիլլա Էդվարդսն ու Ալեքսանդր Թամանյանը

Չարենցի անվան արվեստի և գրականության թանգարան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Պատմություն

խորհրդատվությամբ ճարտարապետության ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը նշանակվեց Ռուսական կայսրության կայսերական պալատների, այգիների, պալատական շենքերի ու թատրոնների գեղարվեստական մասի ղեկավար, որպեսզի մշտապես հետևի կայսերական ընտանիքի գեղարվեստական գանձերի պահպանությանը։ Ռուսաստանի այդ բարձրագույն ճարտարապետական պաշտոնը Թամանյանին պատկանեց ընդամենը մի քանի օր՝ մինչև Փետրվարյան հեղափոխությունը։ Կայսրության անկումը բանաստեղծներն ու նկարիչներն ընդունեցին ոգևորությամբ և արվեստների ազատության ու ծաղկման հույսով։ Արդեն մարտին Պետրոգրադում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի մեկուկես հազար արվեստի գործիչների հավաքը, որը ղեկավարում էր Վլադիմիր Դմիտրիևիչ Նաբոկովը՝ ապագա հայտնի գրողի հայրը, իսկ նախագահողների թվում էին կոմպոզիտոր Գլազունովը, երգիչ Շալյապինը, բալետմեյստեր Ֆոկինը, նկարիչներ Ռեպինն ու Բենուան, գրող Գորկին, ճարտարապետ Շչուսևը։ Արվեստի գործիչների համառուսական միության Ժամանակավոր կոմիտեի նախագահ ընտրվեց Ալեքսանդր Իվանովիչ Թամանովը։

Դուենդե

Երեք անգամ նա ստիպված եղավ սկսել նոր էջից՝ նորից կառուցելով իր կյանքն ու ճակատագիրը։ Սկզբում Ռուսաստանում՝ գալով հարավային խուլ ծայրամասից, նվաճեց փայլուն ու գոռոզ Պետերբուրգը, ապա Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո՝ ընդհուպ մինչև Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը; իսկ հետո Էրիվանում՝ հարյուրամյակների ստրկությունից հետո ազատագրված հայրենիքում, մինչև 1920 թվականի վերջը, երբ նորից ստիպված եղավ փրկվել փախուստով։ Այսքանը բավական կլիներ մի քանի կենսագրությունների համար։ Եվ, այնուամենայնիվ, նրա ճակատագրում ամենակարևորը դեռ առջևում էր։ Խորհրդային Հայաստանի այն ժամանակվա ղեկավարները բավականաչափ խոհեմություն ու հայրենասիրություն ունեցան, որպեսզի գիտակցեն մշակույթի, գիտության և արվեստի կարևորագույն նշանակությունը պետության կազմավորման

48 49

Մայիս 2016

համար։ Երկրով մեկ ոչ թե բանկեր, հասարակաց տներ ու կազինոներ էին կառուցում, այլ դպրոցներ, գործարաններ ու գրադարաններ: Դեռևս շատ սուղ միջոցներով ամբողջ աշխարհից հայրենիք էին հրավիրվում հայ բանաստեղծներ ու նկարիչներ, բժիշկներ ու ինժեներներ։ Առաջին վարպետներից մեկը, ում Խորհրդային Հայաստանը վճռեց կանչել, ընտանիքով Թավրիզ (Պարսկաստան) գաղթած ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանն էր։ Նշենք, որ չիմանալով Ալեքսանդր Թամանյանի սիրո պատմությունը, անհնար է բացահայտել նրա ստեղծագործության գաղտնիքը։ Իսկ այդ գաղտնիքը պարզապես գեղեցիկ բառեր կամ զիլ վերնագիր չեն։ Այն ունի անուն՝ Կամիլլա Էդվարդս։ Կամիլլա Մատվեևնա Թամանյանը՝ բրիտանական ծագումով պետերբուրգյան գեղեցկուհին, ծնվել է բազմաթիվ եվրոպացիների թվում XIX դարում ռուսական կայսերական ծառայության անցած Մեթյու Էդվարդսի ընտանիքում։ Այդ ընտանիքը ռուսական մշակույթին տվել է հանրահայտ նկարիչների՝ Բենուա և Լանսերե եղբայրներին՝ Գեղարվեստի ակադեմիայում Թամանյանի համակուրսեցի ու ընկերներ, որոնք Կամիլլայի զարմիկներն էին և ում շրջապատում էլ Ալեքսանդրը ծանոթացավ նրա հետ։ Պակաս հայտնի է, թե ինչ է այդ ընտանիքը տվել հայկական մշակույթին։ Դժվար թե չափազանցություն կլինի ասել, որ Հայաստանում աշխատելու բոլոր 15 տարիների ընթացքում Թամանյանի ստեղծագործության ֆենոմենալ վերելքը մեծապես բացատրվում է նրա կյանքում այս կնոջ ներկայությամբ։ Բավական է ընդամենը ուշադիր նայել նրանց լուսանկարներին։ Ահա դրանցից մեկը՝ արված 1910 թվականին. նրանք արդեն երկու տարի է՝ ամուսնացած են։ Ի՞նչ ընդհանուր բան կար ռուսականացած բրիտանական տոհմի աղջկա ու տարօրինակ ամոթխած գավառականի միջև, ինչո՞վ էր նա շահել օտարերկրյա գեղեցկուհու սիրտը։ Հավանաբար տաղանդով, ոգևորվածությամբ, հավատով իր ճակատագրի հանդեպ ու մեկ էլ, միգուցե, մի բանով, որ իսպանացիներն անվանում են «դուենդե»։ Հայերեն այն կոչում են «կիրք»։ 1908 թվականին, երբ նրանք ամուսնացան, նա ընդամենը Գեղարվեստի ակադեմիայի ճարտարապետական դասընթացի շրջանավարտ էր, և նրա առաջին աշխատանքները դեռևս ոչ գալիք փառքն էին խոստանում, ոչ էլ ապահովված կյանքը։ Մյուս կողմից, 1923 թվականին, երբ արդեն քառասունհինգամյա ճարտարապետության ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանը վերադառնում էր Հայաստան՝ որպես վաղուց արդեն ճանաչված վարպետ, նրա նախկին ստեղծագործությունից ոչինչ չէր նախանշում այստեղ նրա գործած հրաշքը։ Պետերբուրգի ու Մոսկվայի ակադեմիական դասական ճակատներից ու ինտերյերներից հետո այստեղ՝ Հայաստանում, հանկարծ հայտնվեց իր նախադեպը չունեցող մի ոճ, որը հետո կանվանեն թամանյանական՝ առօրյա աշխարհիկ շենքերի վսեմ հոգևոր ճարտարապետությունը։ Այդ ֆենոմենը տարբեր կերպ են բացատրել՝ հայրենասիրական պոռթկումով, իր համար հին հայկական ճարտարապետության բացահայտումով, սոցիալիստական գաղափարի մեծությամբ ու նրա առջև դրված խնդրի ահռելիությամբ։ Բայց կար ևս մեկ, գուցե, ամենակարևոր պատճառը։ Պետք է պատկերացնել ու հասկանալ Թամանյանի հոգեբանական վիճակը 20-ականների սկզբին, որպեսզի գնահատես այն,

Պալատ թագուհի Կամիլլայի համար

Նոր իշխանության՝ Հայաստան վերադառնալու հրավերը բացատրվում էր նրանով, որ խորհրդային կառավարությունը շահագրգռված էր Հայաստանի նոր մայրաքաղաքի շինարարության հարցում. անհավանական կերպով ճարտարապետի նվիրական երազանքը համընկել էր պետական անհրաժեշտության հետ։ Եվ ահա, մի կողմից հանճարեղ ճարտարապետ, որը դեռ ինքն էլ չի գիտակցում և չի ապացուցել աշխարհին իր տաղանդի մեծությունը, ստանում է հազվագյուտ, հազար տարին մեկ ընձեռվող հնարավորություն՝ կառուցելու մի ամբողջ քաղաք, իսկ մյուս կողմից՝ նրան տանջում է մեղքի զգացումն իր սիրելի Կամիլլայի առաջ այն ցավի ու վշտի համար, որը նա ապրել էր՝ Թամանյանի հետ կապելով իր կյանքը։ Կարելի էր մնալ Թավրիզում, ուր տեղացի բուրժուաները նրան պատվերներ կշռայլեին՝ թեկուզև մանր, թեկուզ իր շնորհքին անարժան։ Կարելի էր մեկնել պատերազմից կիսավեր Եվրոպա, որտեղ նախկին պալատական ճարտարապետին դժվար չէր լինի պատշաճ աշխատանք գտնել։ Բայց Թամանյանը վերադարձավ Հայաստան։ Հենց այստեղ նա գտավ ելքն այն պարտքի ու մեղքի լաբիրինթոսից, որում հայտնվել էր։ Նա գտավ դա անսովոր կերպով՝ սիրո հետ միաձուլված ոգեշնչման մեջ։ Կամիլլայի ազդեցությունն այս նախագծի շատ կողմերում է արտացոլվել՝ Կիլիկիայի ու Անիի միջնադարյան ասպետական ամրոցները հիշեցնող նոր աշտարակների ու պալատների թռչող ուրվագծերից, նոր բնակելի ու վարչական շենքերի կամարներից ու անֆիլադներից մինչև քաղաք-պարտեզի հեղափոխական գաղափարը, որը դրանից ոչ շատ առաջ անգլիացի Հովարդն էր առաջադրել, և որը առաջին անգամ լիարժեք իրականացրեց Թամանյանը Երևանում։ Բայց այդ հսկայական ճարտարապետական հրաշքի պատճառն ու թաքնված իմաստը տղամարդու սերն էր կնոջ հանդեպ՝ քարում մարմնացած սերը։ Հակառակ դեպքում այդ քաղաքը կլիներ բարդ, կառուցված, ինչպես հարյուրավոր այլ քաղաքներ՝ մերկ խնայողությամբ ու կոպիտ ֆունկցիոնալությամբ, որ ավելի տեղին կլինեին այդ աղքատության ու սովի տարիներին։ Անհնար է այլ կերպ բացատրել այդ դրվագներն ու զարդաքանդակները, այդ փորագրություններն ու բարելյեֆները՝

Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտ

ինչ կատարվում էր նրա հետ, և այն, թե ինչպես դա անդրադարձավ նրա աշխատանքի վրա, այսինքն՝ քաղաքի, որը նա կառուցեց, և որում մենք ապրում ենք։ Ընդհանրապես, հին ազգերի ներկայացուցիչները տարիքն առնելիս ձեռք են բերում իրենց ժողովրդին առավել բնորոշ արտաքին ու ներքին գծերը։ Դա միանգամայն արդարացի է նաև Թամանյանի դեպքում։ Էլեգանտ պետերբուրգյան ուսանողի մեջ դժվար է նկատել բիբլիական մարգարեի ապագա կերպարանքը, որ կտրուկ ի հայտ եկավ նրա կյանքի երևանյան շրջանում։ Երիտասարդ տարիներին արժանանալով բոլոր հնարավոր գնահատանքներին, ճանաչում ստանալով թե՛ իշխանությունների, թե՛ գործընկերների կողմից՝ նա, ինչպես իր միլիոնավոր ժամանակակիցները, կյանքի կեսին հայտնվեց բեկվող ճակատագրի առաջ։ Ճշմարիտ հայի գոյության գլխավոր իմաստի՝ ընտանիքի հարցում Թամանյանը ծանր էր տանում ու մեղադրում էր իրեն կյանքի անհյուրընկալության ու անհուսալիության համար, որում հանկարծ հայտնվել էին նրա մտերիմները՝ գեղեցկուհի կինն ու երեխաները, հատկապես՝ դուստրերը, որոնց նա պաշտում էր։ Կարելի է միայն պատկերացնել Կամիլլա Մատվեևնայի զգացմունքները, որը բարեկեցիկ հարազատ Բրիտանիայից, պետերբուրգյան կյանքի կայսերական շքեղությունից հետո հայտնվել էր 1919 թվականի հետամնաց, սոված ու տիֆային Էրիվանում։ Պետք է ասել, որ նա իսկը բրիտանական արժանապատվությամբ ու տոկունությամբ էր դիմանում այդ տարիների բոլոր փորձություններին ու զրկանքներին։ Բայց նույնիսկ այս կիսաչքավոր գոյությունը նրանց կորսված դրախտ թվաց, երբ հեղափոխությունից ստիպված նորից դիմելով փախուստի այս անգամ Պարսկաստան՝ նրանք վերապրեցին իրենց ավագ դստեր՝ Մարիայի ողբերգական մահը (հիվանդությունից)։ Բիբլիական Հոբի պես Թամանյանը սեփական սրտով չափեց մարդկային դառնությունների ու փորձությունների անդունդը։ Բայց նա իրավունք չուներ հուսահատվելու. նա պատասխանատու էր Կամիլլայի, երկրորդ դստեր՝ Վարենկայի ու երկու որդիների՝ Գեորգիի ու Յուլիի համար։

ՆԱ ԻՍԿԸ ԲՐԻՏԱՆԱԿԱՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏՎՈՒԹՅԱՄԲ ՈՒ ՏՈԿՈՒՆՈՒԹՅԱՄԲ ԷՐ ԴԻՄԱՆՈՒՄ ԱՅԴ ՏԱՐԻՆԵՐԻ ԲՈԼՈՐ ՓՈՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ ՈՒ ԶՐԿԱՆՔՆԵՐԻՆ խոստովանություններ ու համբույրներ՝ նրբությամբ ու կրքով փորագրված ու հավերժացված տուֆի, գրանիտի ու բազալտի մեջ՝ երևանյան հրապարակներում ու փողոցներում, պուրակներում, պողոտաներում, այգիներում ու նրա գլխավոր ստեղծագործության՝ Օպերայի շենքում։ Առանց դրանց՝ անհայտ որմնադիրների ու փորագրողների կողմից անմահացրած ծաղիկների ու խաղողի վազերի, գրանիտե նռների ու առյուծի բաշերի, ցլի կոտոշների ու թատերական դիմակների այդ սյուներն ու պատերն անկենդան ու անմարդկային կլինեին՝ իրենց ստեղծման ժամանակին համահունչ։ Կամիլլա Էդվարդսն Ալեքսանդր Թամանյանի ստեղծագործություն բերեց իր գեղեցկությունը։ Նրա հմայքն ու ճարտարապետի սերը մինչ օրս անջնջելի կնիքի պես դրոշմվել են այս քաղաքի վրա՝ փողոցների, հրապարակների ու պուրակների կանացի կլորությունների, պողոտաների, շենքերի ու աշտարակների առնական վայելչակազմության, ամեն մի քարե ոլորազարդի, ամեն փորագիր խոյակի դետալների ու մանրամասների հանդեպ նուրբ ուշադրության մեջ։ Ուժի մեջ էր մտել նրա ճակատագրի կարևորագույն հանգամանքը՝ այն, ինչ մենք անվանեցինք Երևանի գլխավոր գաղտնիքը։ Դա սերն էր։ Ի զորու չլինելով փոխել իր ճակատագիրն ու իրավունք չունենալով ուրանալ ինքն իրեն, իր կոչմանը՝ նա կառուցեց քաղաք՝ հիմնված սիրո վրա, քաղաք-պալատ իր թագուհու համար, քաղաք-ամրոց իր գեղեցիկ տիկնոջ Կամիլլայի համար, քաղաք-պարտեզ...

Նյութն առաջին անգամ տպագրվել է Ереван ամսագրում

Տիգրան Խզմալյան

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Այնտեղ

Ճարտարապետություն

ճարտարապետության մեջ Երևանի Ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտը ստեղծվել է 1990 թվականին։ Նմանատիպ հիմնարկություններ աշխարհում շատ կան: Դրանք նպատակ ունեն ոչ միայն ամփոփելու տեղի ճարտարապետության պատմությունը, ցույց տալու զարգացումն ու վերհանելու ամենանշանավոր կառույցների պատմական կարևորությունը, այլև դառնալու կրթօջախ, միջավայր, ճարտարապետություն ճարտարապետության մեջ։

Վիենա, Ճարտարապետության կենտրոն

«Եվրոպայի սրտում» ճարտարապետությունը դարեր շարունակ ենթարկվել է ամենատարբեր ձևափոխությունների ու փորձարկումների։ Վիենայի Ճարտարապետության կենտրոնը հիմնադրվել է 1993 թվականին՝ որպես ճարտարապետությանն ու շինարարության մշակույթին նվիրված ցուցահանդեսների և հետազոտությունների կենտրոն։ Ութ տարի շարունակ Կենտրոնը ժամանակավոր ցուցադրությունների տարածքներում էր հանգրվանում, իսկ 2001-ին վերջապես տեղափոխվեց իր ներկա գտնվելու վայրը՝ քաղաքի Թանգարանային թաղամաս։ Այսօր Վիենայի Ճարտարապետության կենտրոնն իր տրամադրության տակ ունի շուրջ 1000մ² տարածք զբաղեցնող ցուցասրահներ և 15 տարվա ընթացքում հասցրել է ավելի քան 150 ցուցահանդես, 300 զանազան միջոցառումներ ու 600 ճարտարապետական էքսկուրսիաներ կազմակերպել։ Վիենայի ճարտարապետության կենտրոնի «20-րդ և 21-րդ դարերի ավստրիական ճարտարապետությունը» խորագիրը կրող հիմնական ցուցադրությունը նպատակ ունի ներկայացնելու Ավստրիայի ճարտարապետական հարուստ ժառանգությունը։ Այստեղ կազմակերպվում են նաև ժամանակավոր ցուցադրություններ՝ նվիրված տարածաշրջանային և միջազգային թեմաների, որոնք արտացոլում են ժամանակակից ճարտարապետության ողջ բազմազանությունը։ Կենտրոնում գործում է հանրային գրադարան, ճարտարապետական կառույցների թարմացվող տվյալների բազա և 1770-1945 թթ. ստեղծագործած ավելի քան 1000 ճարտարապետների վերաբերյալ տեղեկությունների առցանց հանրագիտարան։

50 51

Մայիս 2016

Փարիզ, Ճարտարապետության և մշակութային ժառանգության թանգարան

Սիրո քաղաքում մինչ օրս պահպանվել են հարյուրամյակների վաղեմության ճարտարապետության վկայությունները. ամենահին բնակելի շենքը թվագրվում է 1407 թվականով։ Փարիզի Ճարտարապետության և մշակութային ժառանգության թանգարանը հաճախ կոչում են նաև «Ֆրանսիական հուշարձանների թանգարան»։ Թանգարանը բացվել է 2007 թվականին՝ միավորելով արդեն գոյություն ունեցող և նոր հավաքածուները։ Ընդհանուր առմամբ՝ հիմնական ցուցադրությունների համար հատկացված է մոտ 8000մ² և 1830մ² ժամանակավոր ցուցադրությունների համար, իսկ ճարտարապետական գրադարանը շուրջ 1700մ² տարածք է զբաղեցնում։ Թանգարանի գլխավոր մշտական ցուցադրությունը հուշարձանների թանգարանն է՝ նվիրված 1000-ամյա ճարտարապետության պատմությանը։ Այն բաղկացած է երեք պատկերասրահներից՝ մուլյաժների պատկերասրահ, որտեղ XII-ից XVIII դարերի ֆրանսիական աշխարհիկ ու կրոնական կառույցների առանձին դետալների նմուշների ավելի քան 350 ձուլվածքներ կան, այդ թվում՝ Փարիզի Աստվածամոր տաճարի նախշազարդ բարձրաքանդակներով ճակտոնն ու շքամուտքը, որմնանկարների ու վիտրաժների պատկերասրահ, որտեղ վերարտադրված են պատմության և մշակույթի հուշարձաններում տեղ գտած նշանավոր ստեղծագործությունները, ժամանակակից ճարտարապետության պատկերասրահ՝ 1850 թվականից մինչ օրս ստեղծված ֆրանսիական և համաշխարհային ճարտարապետության օրինակներով, որոնց թվում՝ Մարսելում Լե Կորբյուզյեի նախագծած «Փայլող քաղաքը»։ Փարիզի Ճարտարապետության և մշակութային ժառանգության թանգարանում է գտնվում Ճարտարապետության ֆրանսիական ինստիտուտը, որը ժամանակակից ցուցահանդեսներ է կազմակերպում, ունի լայնածավալ գրադարան ու արխիվ, ինչպես նաև Շայո դպրոցը, որը հետավարտական կրթություն է առաջարկում ճարտարապետության մասնագիտացված ենթաճյուղերում, օրինակ՝ վերանորոգում և քաղաքային դիզայն։

Բեռլին, Բաուհաուսի թանգարան-արխիվ

1930-1960-ական թվականներին Գերմանիայում ձևավորված մոդեռնիստական ճարտարապետության ոճը՝ Բաուհաուսը, որի հիմքում ընկած էր Շինարարության և գեղարվեստական նախագծման համանուն բարձրագույն դպրոցը, հետագայում տարածում գտավ ամբողջ աշխարհում։ Բաուհաուսի պատմությանը նվիրված թանգարանը գտնվում է այդ դպրոցի հիմնադիրներից մեկի՝ Վալտեր Գրոպիուսի նախագծած շենքում, որը կառուցվել է 1976-1979 թվականներին Բեռլինում։ Բաուհաուսի թանգարան-արխիվի ցուցանմուշների մեծ հավաքածուն թույլ է տալիս պատկերացում կազմել դպրոցի զարգացման պատմության մասին։ Մշտական ցուցադրության մեջ ներկայացված է դրա մի մասը միայն. հատուկ առանձնացված բաժիններում ներկայացված է ճարտարապետություն, կահույք, կերամիկա, մետաղական իրեր, լուսանկարներ և ուսանողական ավարտական աշխատանքներ, այդ թվում՝ տեսանյութերի տեսքով։ Բացի այդ, ցուցադրվում են դպրոցի այնպիսի մեծ վարպետների կողմից մշակված ու նախագծված առարկաներ, ինչպիսիք են Պաուլ Կլեեն, Վալտեր Գրոպիուսը, Վասիլի Կանդինսկին, Լյուդվիգ Միս վան դեր Ռոեն և ուրիշներ։ Բաուհաուսի թանգարան-արխիվում հաճախ են կազմակերպվում ժամանակավոր ցուցադրություններ՝ ամենատարբեր մեդիաների կիրառությամբ ու ինտերակտիվ էլեմենտներով։ Թանգարանի գրադարանը ներառում է շուրջ 26 հազար հատոր գրքեր, ամսագրեր ու կատալոգներ, որոնք լուսաբանում են դպրոցի պատմությունը, հայեցակարգն ու ժամանակակից դիզայնի վրա թողած ազդեցությունը։ Իսկ թանգարանին կից գործող խանութում կարելի է ձեռք բերել առավել հետաքրքիր ցուցանմուշների կրկնօրինակները։

ԿԱՐԿԻՆ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ Այնտեղ

Չիկագո, Ճարտարապետության և դիզայնի միջազգային թանգարան

Չիկագոն այն քաղաքն է, որտեղ 1885 թվականին կառուցվել է աշխարհի առաջին երկնաքերը։ Այսօր այդ քաղաքը շարունակում է մնալ Միացյալ Նահանգների ճարտարապետության գլխավոր կենտրոններից մեկը, որտեղ գտնվում են երկրի 10 ամենաբարձր կառույցներից հինգն ու աշխարհի 50 ամենաբարձր կառույցներից 10-ը։ Այստեղ են աշխատել 20-րդ դարի այնպիսի խոշոր ճարտարապետներ, ինչպիսիք են Լուիս Սալիվանն ու Լյուդվիգ Միս վան դեր Ռոեն։ Չիկագոյի Ճարտարապետության և դիզայնի միջազգային թանգարանը նվիրված է արվեստի դիզայնին՝ ճարտարա-

պետական, արդյունաբերական, գրաֆիկական, լանդշաֆտային և ուրբանիստական։ Թանգարանի գլխավոր առաքելությունն է կրթել հանրությանը առ այն, թե ինչ է լավ դիզայնը, և ինչպես դիզայնը կարող է դրական ազդեցության ունենալ քաղաքային միջավայրի վրա։ Բացի այդ, թանգարանը հանդես է գալիս միջազգային ծրագրերով՝ ներկայացնելով ճարտարապետության և դիզայնի վերաբերյալ նշանակալի ցուցադրություններ ինչպես Միացյալ Նահանգների, այնպես էլ Եվրոպայի, Ասիայի ու Ամերիկայի քաղաքներում։ Թանգարանը գործող գրասենյակներ ունի նաև Շաումբուրգում, Գալենայում (Իլինոյս նահանգ), Դուբլինում, Աթենքում, իսկ շուտով՝ նաև Համբուրգում և Բեռլինում։

Մոնրեալ, Ճարտարապետության կանադական կենտրոն

Մոնրեալը ֆրանսախոս Հյուսիսային Ամերիկայի մշակութային կենտրոնն է և աշխարհի ամենախոշոր ֆրանսախոս քաղաքը Փարիզից հետո։ Ավելի քան 30 տարի առաջ ճարտարապետ Ֆիլիս Լամբերտը սկսեց կուտակել իր հավաքածուն, որը հիմք հանդիսացավ Ճարտարապետության կանադական կենտրոնի համար։ Այս Կենտրոնը հիմնադրվեց 1979-ին Մոնրեալում՝ նպատակ ունենալով հանրության ուշադրությունը հրավիրել ճարտարապետության պատմությանը, տեսությանն ու պրակտիկային, ինչպես նաև դրա դերին ժամանակակից կյանքում։ Հիմնարկն այսօր միջազգային հետազոտական կենտրոն է, որի հավաքածուն բաղկացած է ամբողջ աշխարհից հավաքված ճարտարապետության վերաբերյալ աշխատություններից՝ շուրջ 100 000 գծագրեր, մակետներ, նախագծեր, ավելի քան 60 000 լուսանկարներ ու 5000 պարբերականներ, որոնք թույլ են տալիս պատկերացում կազմել Վերածննդի ժամանակաշրջանից մինչև մեր օրերը ստեղծված ճարտարապետության մասին։ Բացի հետաքրքիր ցուցահանդեսներից, կենտրոնն ունի նաև լայնարձակ գրադարան և կրթական ծրագրեր է մշակում ճարտարապետությամբ հետաքրքրվող դպրոցականների համար։

52 53

Մայիս 2016

Ամստերդամ, Ճարտարապետության կենտրոն

Մեղքերի ու ծաղիկների քաղաքի պատմական կենտրոնում պահպանվել են դեռևս միջնադարով թվագրվող եկեղեցիներ, բնակելի ու իշխանական տներ։ Ամստերդամի ճարտարապետության կենտրոնը ստեղծվել է 1986-ին՝ որպես հիմնադրամ, որն իր գործունեությունը կենտրոնացրել էր Ամստերդամի և արվարձանների վրա։ Այս կենտրոնն ուշադրությունը հրավիրում է հատկապես ուրբանիստական դիզայնի, լանդշաֆտային ճարտարապետության ու քաղաքային միջավայրի դիզայնի վրա՝ զարմանալի չէ, հաշվի առնելով, թե այդ ամենը որքան զարգացած է այս քաղաքում։ Հոլանդական տեղական ճարտարապետության ավելի քան 40 կենտրոններից սա ամենահինն ու ամենաընդարձակն է։ Ցուցադրելով ճարտարապետության այն ամբողջ բազմազանությունը, որի արդյունքում տեսնում ենք այսօրվա Նիդերլանդների մայրաքաղաքը, Ամստերդամի ճարտարապետության կենտրոնը ցուցահանդեսների, դասախոսությունների, էքսկուրսիաների ու քննարկումների լայնածավալ ծրագիր է մշակում ամեն տարի։ Ամստերդամի ճարտարապետության կենտրոնն ուսումնասիրությունների համար տրամադրում է բազմազան գրքեր, քարտեզներ ու դիզայներական նմուշներ։ Բայց ամենակարևոր յուրահատկություններից մեկը Այցելուների կենտրոնում գտնվող ինտերակտիվ թաչսքրին սեղանն է։ Օգտագործելով այն՝ կարելի է գտնել այն ամենը, ինչ ուզում ես իմանալ Ամստերդամի ու շրջակա արվարձանների, շենքերի ու ընթացիկ կառուցապատումների մասին։

Մոսկվա, Ա. Վ. Շչուսևի անվան Ճարտարապետության պետական գիտահետազոտական թանգարան

Ռուսաստանում ճարտարապետության թանգարանի ստեղծման միտքը ծագել է դեռևս 19-րդ դարի վերջին, երբ ճարտարապետական հուշարձանների վերանորոգման ու հետազոտությունների արդյունքում զանազան հաստատությունների կուտակած նյութերն ամփոփման կարիք ունեին։ Այդպիսի թանգարան բացվեց 1934 թվականին՝ դառնալով նույն թվականին հիմնված Խորհրդային Միության ճարտարապետության ակադեմիայի ստորաբաժանում։ Հայրենական մեծ պատերազմից հետո պատմամշակութային ժառանգության հանդեպ հայացքները վերանայվեցին. 1946-ին ստեղծվեց Ռուսական ճարտարապետության հանրապետական թանգարանը, որի նախաձեռնողն ու առաջին տնօրենը ճարտարապետ Ալեքսեյ Շչուսևն էր։ Փաստացիորեն այն պետք է նույն դերը կատարեր ճարտարապետության հարցում, ինչ Տրետյակովյան պատկերասրահն արվեստում։ 1960-ականների սկզբին երկու թանգարանների ուղղվածությունն ու գործունեության մեթոդներն այնքան մոտ էին, որ դրանց միավորման կարիքն ակնհայտ էր։ 1964-ին ստեղծվեց Ա. Շչուսևի անվան Ճարտարապետության պետական գիտահետազոտական թանգարանը՝ միավորելով երկու թանգարանների ֆոնդերը։ Նորաստեղծ թանգարանն ուներ մշտական ցուցադրություն, անցկացնում էր ռուսական և խորհրդային ճարտարապետությանը նվիրված թեմատիկ ու հոբելյանական ցուցահանդեսներ, իսկ աշխատակիցները զբաղվում էին գիտահետազոտական աշխատանքով։ «Պերեստրոյկան» կտրուկ փոխեց երկրի կյանքը, այդ թվում՝ ճարտարապետության թանգարանի։ 1991-ին թանգարանի մասը կազմող Դոնի եկեղեցին վերադարձվեց Ռուս ուղղափառ եկեղեցուն, իսկ ցուցանմուշները տեղափոխվեցին հիմնական շենք՝ Վոզդվիժենկա, որտեղ վերջին անգամ վերանորոգման աշխատանքներ կատարվել էին 1960-ականների կեսերին։ 18-րդ դարի այդ շինությունների մաշվածությունն ու բացառիկ ֆոնդերի պահպանման համար պայմանների բացակայությունը կարող են անդառնալի կորուստների հանգեցնել։ Այսօր Ճարտարապետության պետական թանգարանը նորարարությունների և զարգացման ակնկալիք ունի, ինչը թույլ կտա բացահայտել Ռուսաստանի մշակութային ժառանգությունը կազմող հավաքածուների և, առհասարակ, թանգարանի ողջ ներուժը։

Անի Սմբատի

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան

Ձեղնահարկը Դերասան, երգիչ, շոումեն Հայկ Պետրոսյանը պատմում է Ժոռա ձյաձյայի հետ նարդի խաղալու, հոր՝ Վարդան Պետրոսյանի հետ զբոսնելու, Փարիզում Երևանին կարոտելու, Սահմանադրական դատարանի յասամանները գողանալու, առաջին անգամ սիրահարվելու և այլնի մասին:

54 55

Մայիս 2016

Մեծացել եմ Կոմիտասում՝ ժամանակին բավականին հայտնի «շաղթի քուչում»: Կոմիտասով որ բարձրանում եք, Վաղարշյանով ձախ եք մտնում, այդտեղ երաժշտական դպրոց կա՝ աջ եք մտնում ու մեր հայաթն է: Գիտեք չէ՞՝ «հայաթ» թուրքերենով նշանակում է «կյանք», այսինքն բակը՝ կյանքի փոքր սխեման է: Բակում առաջին անգամ սիրահարվում ես, կռվում, ընկերանում: Հետո մեծանում ես՝ համարյա նույն բանն է տեղի ունենում, պարզապես ավելի մեծ մասշտաբով: Սովորել եմ Իսակովի անվան թիվ 132 դպրոցում: Առաջին դասարանում գերազանցիկ էի՝ գովասանագիր եմ ստացել: Տատիկիս եղբայրը, նրան բոլորս քեռի էինք անվանում, ասում էր, որ նորմալ մարդը պիտի երկուս էլ ստանա: Երկրորդ դասարանում քեռու ասածին հետևեցի՝ երկուս ստացա ու գովասանագիր չստացա: Առաջին դասարանի ավարտական հանդեսին մեր դասղեկը՝ ընկեր Խանամիրյանը, ինձ գլխավոր դերը տվեց, որն էլ ես խրոխտ դեմքով կատարեցի: Այդ վիդեոն առ այսօր էլ կա, շատ զվարճալի է: Առաջին դասարանում առաջին անգամ սիրահարվեցի մեր դասարանի Աննային՝ կլորիկ, թմբլիկ աղջիկ էր: Բայց երկրորդ դասարանից նա Ամերիկա մեկնեց ու իմ սիրտը կոտրվեց: Աննա ջան, եթե կարդում ես, վերադարձիր, իմ առաջին սեր: Կարատեի եմ գնացել մի քանի տարի, փոքր ժամանակ երազում էի մեծանալ ու դառնալ Բրյուս Լի: Սենսեյ Ռազը շատ լավ մարդ էր: Հավես ու անհոգ տարիներ էին: Մեր մանկությունը մութ ու ցուրտ տարիների հետ համընկավ, բավականին դժվար էր, բայց ինձ մոտ բոլոր հուշերը լուսավոր են: Կարծում եմ՝ բոլորս պիտի շնորհակալ լինենք մեր ծնողներին, ովքեր շատ զոհաբերությունների ու դժվարությունների գնով կարողացան քիչ թե շատ երջանիկ մանկություն ապահովել մեզ համար: Տատիկս որպես օգնություն ֆուջիգա էր ստացել, ու մեր տանը միշտ շատ մարդ կար: Մեր հարևան Էսմա ծյոծյան այդ ֆուջիգայի վրա հալվա էր պատրաստում, մենք էլ երգում էինք: Այդ ամենի մասին նույնիսկ մի երգ եմ գրել, կոչվում է «Անցած օրեր, դարձած հուշեր»: Երգում նման տողեր կան՝ «Էլ չենք երգում մենք հին երգեր»: Բոլոր դժվարությունները միավորել էին մարդկանց, միմյանց հոգսը կիսելով էինք ապրում: Այսօր կյանքն անհամեմատ ավելի հեշտ է, բայց մարդիկ այլևս այդքան մոտ չեն միմյանց: Ժոռա ձյաձյան մեր տակի հարևանն էր, ֆոլկլյորային մի բիձուկ: Շատ հետաքրքիր մարդ էր, աֆորիզմներով էր խոսում: Հաճախ նարդի էինք խաղում: Մի անգամ հաղթում էր ինձ, ասացի՝ «Ժոռա ձյաձյա, զառը չի տալիս, դրա համար ես կրում»: Պատասխանեց՝ «Հայկ ջան, զառը կնոջ նման ա, ում ուզում՝ նրան ա տալիս»: 15 տարեկան էի, երբ Ֆրանսիա մեկնեցի՝ Փարիզում սովորեցի: Մասնագիտությամբ դիվանագետ եմ: Հինգ տարի անց Երևան վերադարձա՝ Եվրոպական համալսարանում շարունակեցի ուսումս: Այդ տարիքում դեռևս այդքան կապված չէի քաղաքի հետ, իմ բակը, ընկերներիս էի կարոտում: Երբ երկրորդ անգամ Փարիզ մեկնեցի՝ 20 տարեկան էի ու այդ ժամանակ իսկապես կարոտում էի Երևանը, որովհետև հասցրել էի այստեղ «խենթ ու խելառ օրեր ունենալ»: Կիրովականում եմ ծառայել ու այդ քաղաքի հետ էլ շատ կապված եմ: Այնտեղ շատ ընկերներ, հարազատ մարդիկ ունեմ: Ընդհանրապես, եթե Կիրովականի վրա լուրջ փող ներդրվեր, հիասքանչ քաղաք կդառնար, որովհետև բոլոր նախադրյալներն ունի: Մարդիկ էլ բարի են ու պարզ: Լրիվ պատահական մասնակցեցի «Հայ Սուպերսթար» նախագծին: Սիրահարված էի, ոչինչ չստացվեց, մտածեցի՝ կգնամ, մի քիչ կցրվեմ: Բայց հետո, ինչպես ասում են, համն ընկավ բերանս: Ինչպես մեր ծնողների համար «Կոզիրյոկն» ու «Պոպլովոկն» են եղել, այնպես էլ ինձ համար «Ուլիխանյան» ակումբն է: Հենց այնտեղ է տեղի ունեցել իմ առաջին ներկայացումը՝ «Հայկասթրեսը»:

Լոս Անջելեսում ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ եթե մարդ շատ աշխատի, այնտեղ հնարավոր է հասնել ամեն ինչի: Փարիզն ինձ համար սիրո ու սիրահարվելու քաղաք է: Իսկ Երևանը՝ ընկերության քաղաք է: Երևանը՝ տաքուկ տնակ է, ձեղնահարկ, որտեղ կա սեր ու ընկերություն: Ուշքս գնում է երևանյան յասամանի համար, ի դեպ, յասամանի հայտնի գող եմ: Եթե հանկարծ այս հարցազրույցը կարդան Ազգային ժողովի դիմացի շենքի հարակից տարածքում բնակվողները, կհասկանան, որ անցյալ տարի, երբ մեկը բոլոր յասամանները պոկռտել տարել էր՝ ես էի: Բաղրամյանի վրա Սահմանադրական դատարանի մոտի յասամաններն էլ ես եմ պոկում տանում: Մամայիս եմ նվիրում, կամ ճանապարհին հանդիպած անցորդներին: Յասամանի գողը գող չի: Իմ և Երևանի փոխհարաբերությունների մեջ մեծ դեր է խաղացել իմ՝ Փարիզում լինելը: Հեռվից այլ կերպ ես նայում քո քաղաքին, այն կարծես մի տուն լինի: Սկզբում այդ տան միայն չորս պատն ես տեսնում, խոհանոցը, ննջարանը: Հետո դուրս ես գալիս ու հեռվից պարզվում է, որ տունը՝ շենքում է, շենքը՝ թաղամասում, թաղամասում այգի կա, այնտեղ երեխաներ են խաղում... ամեն ինչ վերաարժեքավորվում է: Ինձ ոգեշնչում են Երևանի աղջիկները: Այս թեմային կարելի է նույնիսկ գիտականորեն վերաբերվել՝ նրանք ոգեշնչում են ստեղծագործելու, նորը ստեղծելու: Քաղաքի զարդը քաղաքի կանայք են, շենքերից բացի: Երևանի մասին լիքը երգեր ունեմ գրած, բայց շատերը չեմ երգում: Մի երգ այսպիսի տողեր ունի՝ «Ինչ տխուր է Երևանը, երբ էլ սեր չկա»: Որքան ուրախ, լուսավոր, բարի ու ջերմ կարող է լինել Երևանը, այնքան էլ տխուր և ուրիշ: Ապրիլյան այս պատերազմից հետո, օրինակ՝ քաղաքը լրիվ փոխվեց: Ապրիլի երկուսի առավոտյան լրիվ այլ քաղաքում արթնացանք, այլ մարդիկ դարձանք: Ու այդ ժամանակ միևնույն շենքին նայելով, այլ բան ես զգում: Այնպիսի տպավորություն է, որ Երևանը փոքր կենտրոնն է՝ Սայաթ-Նովա, Տերյան, Թումանյան, Աբովյան: Երբ կենտրոնից դուրս ես գալիս, կարծես այլ քաղաքում հայտնվես: Երևանը պիտի անպայման փոխվի՝ հոգևոր իմաստով պիտի նոր որակ ստանա: Չեմ հավանում այն, ինչ կառուցվում է այսօր, բայց ճարտարապետությունից չեմ ուզում խոսել, մասնագետներն ավելի ճիշտ գնահատական կտան: Զարմանալի ժողովուրդ ենք՝ մի կողմից բացառիկ ճաշակ ու տաղանդ ունենք, մյուս կողմից՝ անտաշ ենք ու անտաղանդ: Յոթերորդ դասարանում երեք մտերիմ ընկերներով՝ Գիգոն, Անդոն ու ես որոշել էինք, որ ես դառնալու եմ երկրի նախագահը, Անդոն՝ կաթողիկոսը, Գիգոն էլ՝ քաղաքաշինության նախարարը: Որոշել էինք, որ իտալական այգու հարևանությամբ թագավորական այգիներ ենք սարքելու: Այդտեղ կառուցվելու էին հայոց թագավորների՝ հսկայական չափսերի հուշարձանները, կողքը կլիներ նրանց քաղաքների մակետները, պատմությունը: Զբոսաշրջիկները միանգամից կծանոթանային հայոց պատմությանը: Երբ փոքր էի, պապան հաճախ ինձ տանում էր Պուշկինի այգի, որ այժմ Սիրահարների այգի է կոչվում: Կարուսել քշելու էինք գնում, տիր էինք կրակում: Այն ժամանակ էլ էին սիրահարների այգի ասում, որովհետև ծառերն այնքան շատ էին, որ սիրահարված զույգերը գնում էին այնտեղ թաքուն պաչպչվելու: Իսկ այսօր սիրահարները սուրճ են խմում այնտեղ, որովհետև ամեն ինչ երևում է: Երևանի զարդը աղջիկներն են, բայց կասկածում եմ, որ աղջիկներն էլ կասեն, թե քաղաքի զարդը տղաներն են: Տղաների մեծ մասն իրենց շնորհքով չի կարողանում պահել՝ արևածաղիկ չրթելով, գետնին նետելով խոսում են աղջկա հետ: Ու ամենավատը, որ գուցե հենց այդ պահին է սիրո խոստովանություն անում: Բայց վստահ եմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, որովհետև հիմա լրիվ ուրիշ սերունդ է գալիս: Ու ապրիլյան դեպքերն էլ դա ապացուցեցին: Վաղ առավոտյան Երևանը լրիվ այլ է: Երևի նրանից է, որ փողոցներում դեռ մարդ չկա՝ վազք, շտապողականություն, խոսակցություններ: Այդ ժամերին Երևանը կարծես քնած երեխա լինի, որ ասում են՝ կարծես հրեշտակ լինի, իսկ հետո արթնանում է ու սկսում է լացել:

Լենա Գևորգյան Մարիամ Լորեցյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Արվեստ

Որսալ հեռացող ուրվագծերը Նկարիչ Ալեքսանդր Մկրտչյանը յուրահատուկ տեսանկյունից է դիտարկում Երևանն ու փորձում որսալ քաղաքի այն ուրվագծերը, որ հավերժ մնացել են մեր հիշողության մեջ: «ԵՐԵՎԱՆԸ» լսել ու գրառել է նկարչի մենախոսությունը՝ անվերջ ոգեշնչող մեր քաղաքի մասին:

56 57

Մայիս 2016

Ճակատագիր

Ամեն մարդ ծնվում է ինչ-որ ծրագրով, հնարավորությունների իր գենետիկ խառնվածքով, զանազան կարևոր ու անկարևոր պետքություններով: Հավանաբար, ճարտարապետական ֆորմաների հանդեպ հակվածության համար պարտական եմ նախնիներիս, ավելի ճիշտ՝ պապիս, ով հայկական ճարտարապետության հիմնադիրներից էր: Փոքր ժամանակ հաճախ էի ներկա լինում մեծերի զրույցներին՝ քաղաքաշինության թեմաներով: Կարծում եմ, հենց այդ ժամանակ ծնվեց իմ հատուկ վերաբերմունքը Երևանի հանդեպ: Ծանոթությունը վրձնի ու ներկերի հետ ինքնաբուխ էր, ուսանողական տարիներիս… Սակայն շարունակություն չունեցավ և շուտով մոռացվեց: Միայն տարիներ անց ես հասկացա, որ նկարիչ լինելը՝ մասնագիտություն չէ և ոչ էլ կոչում: Այն ճակատագիր է: Բացի այդ, Երևանի մաս-մաս հեռացող ուրվագծերը սրտումս կարոտ էին ծնում՝ այն քաղաքի հանդեպ, որտեղ ծնվել ու մեծացել եմ:

Օգնության կանչ

Ուզեցի կտավին փոխանցել հարազատ ու ջերմ պողոտաներն ու տները այնպիսին, ինչպիսին որ նրանք շարունակում են ապրել մեր հիշողություններում: Եվ սկսեցի: Որպես հիմք ընտրվեց կոմպոզիցիան, գույնը դարձավ մի տեսակ երկրորդական: Այդ շրջանի աշխատանքներիցս շատերը գրեթե միագույն էին, սակայն քաղաքի ճանաչելի գծապատկերները ճանապարհ էին բացում երևանյան տաք գույների ու արևի համար: Ես նկարում եմ քաղաքը, ու Երևանը կիսվում է հետս իր գաղտնիքներով ու մտահոգություններով: Եթե երբևէ փորձել եք նկարել կամ լուսանկարել Երևանը, ապա կհասկանաք, թե ինչ

Ալեքսանդր Մկրտչյանի նկարներում առաջնային դեր է խաղում կոմպոզիցիան, իսկ գույնը երկրորդական է

նկատի ունեմ. մեծաքանակ նորակառույցներն ու կցակառույցները, վերնաշենքերն ու գովազդային վահանակները, կաբելները, սյուները և «քաղաքակրթության» այլ հետևանքները համատարած այլանդակում են քաղաքի դեմքը: Եթե ավելի ուշադիր նայեք, կհասկանաք, որ քաղաքն օգնության է կանչում…

Երազանքների քաղաք

Ես նկարում եմ իմ մշակած խառը ռելիեֆային տեխնիկայով: Արվեստանոցս Գագարինում է՝ Սևանի մոտակայքում: Այստեղ ուզում ես ապրել հավերժ ու նկարել հավերժ… Սևանն ինձ համար Հայաստանի սիրտն է: Իսկ Երևանի սիրտը Կասկադն է, որն էլ ես ամենից շատ եմ սիրում պատկերել իմ կտավներում: Ու ոչ միայն նրա համար, որ հենց այստեղ են խտացված «համեղ» ճարտարապետական մասունքները, այլ նաև, որ այստեղ են ապրում մանկությանս և ուսանողական տարիներիս ամենավառ հիշողությունները: Ընդհանրապես,

քաղաքը կարելի է անվանել նաև մարդկային զգացմունքների և տպավորությունների խառնարան. այն մարդկանց, որոնք ապրում և երազում են այնտեղ: Եթե ինձ ասեին, որ նկարագրեմ իմ երազած Երևանը, ապա ես մոտ երեսուն տարի հետ կգնայի ու կսկսեի նորից վերակառուցել. կպահպանեի ու կվերականգնեի այն ամենալավը, ինչ ունեինք. կավելացնեի ժամանակակից տարրեր: Էլ ոչ մի բարձրահարկ շենք, հնարավորինս քիչ ցածրակարգ վայրեր ու խանութներ: Փոխարենը, շատ մշակութային հաստատություններ, կանաչ, կանաչ, կանաչ… Իսկ ամենակարևորը քաղաքի համար մթնոլորտն է և մարդիկ: Ուզում եմ ավելի շատ տեսնել անհոգ ու ուրախ դեմքեր, ուզում եմ նորից հավատալ, որ երջանիկ մարդիկ շատ են մեր քաղաքում: Հուսով եմ, որ մի օր մենք կարթնանանք ու կապրենք մեր երազած Երևանում: Եվ նկարիչներն էլ ստիպված չեն լինի նկարել քաղաքի հեռացող ուրվագծերը:

Լենա Գևորգյան Մարիամ Լորեցյան

ՔԱՂԱՔ Պատերազմ

Բոլորով միասին Ապրիլյան քառօրյա պատերազմը ի թիվս այլ բաների ցույց տվեց, որ Հայաստանում, թերևս, ոչ ոք անտարբեր չի մեր զինվորների նկատմամբ: Ապացույցը՝ Երևանի կենտրոնում կազմակերպված պարենի հավաքը, որի ընթացքում հարյուրավոր արկղեր հավաքվեցին և ուղարկվեցին սահման:

58 59

Մայիս 2016

Բիայնա Մահարի

ՔԱՂԱՔ Կադրերի բաժին

Հյուսիսային պողոտա, 2000-ականներ Հյուսիսային պողոտան նախատեսվում էր Թամանյանի օրոք, սակայն խորհրդային տարիներին նախագիծն այդպես էլ չիրականացվեց: Նոր նախագծով այն սկսեցին կառուցել 2001 թվականի աշնանը: Ընդհանուր առմամբ կառուցապատվեց 320 հազար քառակուսի մետ տարածք: Ծախսերի մի մասն իր վրա վերցրել էր կառավարությունը, որը գնեց տարածքում երկար տարիներ գտվող մասնավոր տները (բազմաթիվ մասնագետների կարծիքով՝ ոչ համարժեք գումարով), իսկ մասնավոր ներդրումները գնահատվում են մոտ 310 միլիոն ԱՄՆ դոլար: Պողոտայի առաջին հատվածի բացումը տեղի ունեցավ 2006 թվականի մայիսին, երկրորդ և երրորդ հատվածներինը՝ 2007-ի նոյեմբերին:

Ֆոտոլուր

60

Մայիս 2016