ԱՇՈւՆ
Ինչպես հագեցնել արագության ծարավը Մի ամառայինի պատմություն Մտորումներ թմբկաբերդի առումով
Տարածվում է անվճար
ք ա ղ ա ք ի ա մ ս ա գ ի ր
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ
ՔԱՂԱՔ
02
իրադարձություն Հերոսի վերածնունդը Սասունցի Դավթի հռչակավոր արձանին վերադարձվում է իր նախնական տեսքը:
20
40
04
իմ Երևան Չսպանված հեքիաթ Վարդան Պետրոսյանը Երևանում անցկացված մանկության, «Կոզիրյոկի» և փուչ երևանապաշտության մասին:
իրադարձություն TUMO-ի հարկերը Կենտրոնի հիմնադիրները խոստանում են ստեղծել հայ պատանիների համար այնպիսի պայմաններ, որ վերջիններս հաճույք ստանան ուսուցումից:
24
Օրագիր Բուի նկարը Հարցաքննումներ, սոված գիշատիչներ և գիշերային եկեղեցիներ` հայ լուսանկարչի մասնագիտական առօրյան:
տեսակետ Թմբկաբերդի առումը Պահոցից դուրս է բերվել Ալեքսանդր Թամանյանի` կառավարության շենքի այդպես էլ կյանքի չկոչված թմբուկի նախագիծը: Իմաստ ունի՞ կառուցել այն տասնամյակներ անց:
42
միջավայր Մի դահլիճի պատմություն Տարիներ շարունակ կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճը Երևանի ամենասիրված վայրերից մեկն էր, իսկ վերջին երկու տարիներին՝ թեժ քննարկումների առարկա:
48
ուղեցույց Այստեղ ապրում էր կինոն Ավտոսալոնների, խանութների և ռեստորանների վերածված կինոթատրոնները:
50
Երկխոսություն Աշխարհը քո բազմոցին Երևանը դարձել է քաուչ-սերֆերական շարժման լիիրավ անդամ:
Հուշեր Առաջին կինոդիտում Երևանցիները հիշում են իրենց տպավորությունները կինոթատրոն կատարած առաջին այցելություններից:
52
դեմքեր Լևոն՝ նախագա՞ հ Հայաստանի ամենահայտնի և ամենաամբիցիոզ անվաչմուշկավարը:
Artասովոր Ազատ, անկախ ԱԺԶ Արվեստի տարածք, մակերեսը` 40 քառակուսի մետր:
54
Խորհրդանիշ Ժամացույցի սլաքով Ի՞նչ կա կառավարական շենքի ժամացույցի հետևում:
56
ապագա Քաջ, ուրախ ու ռոմանտիկ Սիրված զբոսավայրի նոր դեմքը:
60
Կադրերի բաժին Խանջյան-Հոկտեմբերյան (այժմ՝ Տիգրան Մեծ) պողոտա խաչմերուկ, 1983 թ. Մի հատված Երևանի ոչ վաղ անցյալից:
08
09
անցուդարձ Անլար Երևան Շատ հարցերում կարող ենք բողոքել, թե Երևանը հետ է մնում աշխարհի մյուս մայրաքաղաքներից, բայց ոչ wi-fi ինտերնետ-կապի դեպքում:
պատմություններ Օպերային ողջույն Միքայել Պողոսյանի ուղևորությունը դեպի Օպերայի տանիք:
28
Հավաքածու Մենք ենք, մեր իրերը Լուսանկարիչ Հայկ Բիանջ յանը պատմում է իր արտասովոր հավաքածուի մասին, որը ներառում է խաղալիքներ և վառարանների դռներ` բոլորը վաթսուն և ավելի տարվա վաղեմության:
անցուդարձ ՌեԱնիմանիա 2011 Որ ֆիլմերն արժե դիտել այս տարվա երևանյան անիմացիոն կինոփառատոնին:
10
անցուդարձ Ջրի թող գնա Ինչպե՞ս դիմակայել ամառվա ամենաուրախ և ամենաթաց տոնին:
12
անցուդարձ Խաղամոլներ Կիբեր-սպորտի Հայաստանի բաց առաջնությունը միակ կին-մրցավարի աչքերով:
16
անցուդարձ Պահպանվում է հասարակության կողմից Մեկ օրով Աֆրիկյանների ակումբ վերադարձավ երբեմնի եռուզեռը:
18
26
32
34
36
անդեգրաունդ Արագության ծարավ Ռեյսինգի օրինական և ոչ օրինական տեսակներն ու դրանց հայաստանյան ներկայացուցիչները:
Ֆոտոնախագիծ Գրածդ ի՞ նչ կցուցանե Փոխվում են սերունդները, ժամանակներն ու վարչակարգերը, բայց մայրաքաղաքի փողոցներում դեռ շարունակում են ապրել 20 և ավելի տարվա գովազդային ցուցանակները:
Շապիկ՝ Գեղամ Վարդանյան
Նախագծի ղեկավար՝ Էդուարդ այանյան Գլխավոր խմբագիր՝ արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ արսԵն ԿիրաԿոսյան Թողարկող խմբագիր՝ արմԵն յոլյան Դիզայներ՝ անի ԿարամանուԿյան Գրական խմբագիր՝ արքմԵնիԿ նիԿողոսյան Սրբագրիչ՝ ԳայանԵ անանյան Ֆոտոխմբագիր՝ ՀայԿ մԵլքոնյան, մարիամ լորԵցյան Ֆոտոմշակում՝ արմԵն ՀայրապԵտյան, արմինԵ ԳԵսիյան Էջադրում՝ արմԵն յոլյան
Համարի վրա աշխատել են՝ Արփի Ծատուրյան, Նե Թադևոսյան, Լենա Գևորգյան, Սամվել Մարտիրոսյան, Էլեոնորա Մալխասյան, Աննա Լորենց, Զառա Բուդաղյան, Անահիտ Գրիգորյան, Նունե Մելքումյան, Արտյոմ Բաբայան, Արսեն Կարապետյան, Դավիթ Արյան, Հակոբ Լևոնյան լուսանկարներ՝ Սուրեն Մանվելյան, Մարիամ Լորեցյան, Առնոս Մարտիրոսյան, Հայկ Մելքոնյան, Հայկ Բիանջյան, Կարեն Միրզոյան, Նվարդ Երկանյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, Դեյվ Աուստրիա պատկերազարդումներ՝ Գեղամ Վարդանյան, Վիլյամ Կարապետյան տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta
«Երևան փրոդաքշնս» ՓԲԸ
© 2011 «ԵՐԵՎԱՆ»
ստեղծագործական տնօրեն՝ Արամ Գյումիշյան
Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում:
Հրատարակչության տնօրեն՝ Էդուարդ Այանյան արտ-տնօրեն՝ Գեղամ Վարդանյան
Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: Հղումը «ԵՐԵՎԱՆ»-ին պարտադիր է:
Բրենդ մենեջեր՝ Կոնստանտին Գևորգյան Հեռ.՝ +374 (10) 56 52 55
Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 09.09.2011
ադմինիստրատիվ տնօրեն՝ Արթուր Ամիրխանյան
Տպաքանակ՝ 3000 օրինակ
տարածման ծառայություն՝ Աշոտ Կոչոյան
Հիմնադիր՝ «Էտնոպրես» ՓԲԸ,
Հայաստանի Հանրապետություն, 0010, Երևան, Արամի 42 Հեռ.՝ +374 (10) 56 52 55 Ֆաքս՝ +374 (10) 58 68 52 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL` www.yerevanmagazine.com
Տպագրված է «Նուշիկյան պրինտ» տպագրատանը, Երևան, ՀՀ
Ռուսաստան 123104, Մոսկվա, Մալայա Բրոննայա փող., 13, շին. 1 Հեռ.՝ +7 (495) 926 38 66, +7 (495) 926 38 67 Էլ. փոստ՝ info@ethnopress.ru URL`www.yerevanmagazine.com Ամսագիրը գրանցված է Զանգվածային հաղորդակցությունների ոլորտում օրենսդրության հսկողության և ՌԴ մշակութային ժառանգության պահպանման դաշնային ծառայությունում:
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ իրադարձություն
Հերոսի վերածնունդը Կիսաքանդ հարթակով շրջապատված կեղտոտ, լքված ջրավազան, խղճուկ լուսավորություն, գրություններով պղծված պատվանդան՝ վերջին տարիներին այսպիսին էր Երևանի խորհրդանիշներից մեկի՝ Սասունցի Դավթի արձանի, վիճակը: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրը չէր կարող համակերպվել Երվանդ Քոչարի հռչակավոր ստեղծագործության այդ վիճակի հետ և քաղաքապետարանի հետ, համատեղ ջանքերով որոշեց շտկել պատկերը:
02 03
Աշուն 2011
Արձանը դեռ մի քանի ամիս առաջ...
...և այսօր, վերանորոգումից հետո
Մ
եկ ամսից ավելի տևած աշխատանքների արդյունքում կարգի բերվեց արձանը շրջապատող գազոնը, ամբողջությամբ վերանորոգվեց ջրավազանը, տեղադրվեց նոր, ժամանակակից լուսավորություն, մաքրվեց պատվանդանը: Եվ իհարկե, մենք չէինք կարող չանդրադառնալ կոմպոզիցիայի ամենակարևոր տարրերից մեկին՝ վանդալների ձեռքից բազմիցս տուժած «համբերության բաժակին»: 1990-ական թվականներին առևանգված օրիգինալի փոխարեն տեղադրված պողպատյա բաժակի տեղը կրկին կզբաղեցնի վարպետի էսքիզներով կատարված պղնձե «համբերության բաժակը»: Իսկ մոտակայքում գտնվող ցայտաղբյուրը վերանորոգվեց և զարդարվեց «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրի տարբերանշանով:
Մարիամ Լորեցյան
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ իրադարձություն
TUMO-ի հարկերը Այն զրույցները, թե Երևանում բացվելու է լայն զանգվածների համար կրթական կենտրոն, որի նմանը չկա ոչ միայն Հայաստանում, այլև ողջ աշխարհում, վաղուց էին պտտվում: Հիշատակվում էր նաև կենտրոնի անվանումը՝ TUMO, իսկ Հալաբյան փողոցով երթևեկելիս դժվար էր չնկատել հսկայական շինությունը նախկին «Արագած» կինոթատրոնի հարևանությամբ: Սակայն, թե այդ ինչ առեղծվածային կենտրոն է, և թե ինչ է նշանակում TUMO, ինչ և ինչպես են այստեղ սովորեցնելու, գիտեին քչերը: Այս ամենը պարզելու համար զրուցեցինք կենտրոնի գործադիր տնօրեն Մարի Լու Փափազյանի հետ:
04 05
Աշուն 2011
Տիկին Փափազյան, ո՞ւմ է պատկանում կենտրոնի հիմնադրման գաղափարը: — ԱՄՆ-ի բարեգործներ Սեմ ու Սիլվա Սիմոնյաններին, որոնք Տեխասում են բնակվում: TUMO-ն նրանց հիմնած Simonian Educational Foundation հիմնադրամի նախագծերից մեկն է: Սեմ Սիմոնյանը ԱՄՆ-ում գրանցված «Էփիջի Լեբս Էյ-Էմ» ընկերության հիմնադիրն է: Հայաստանում 1997 թվականին բացված մասնաճյուղը զբաղվում է բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում ծրագրերի մշակմամբ: Իսկ 2009-ին Հայաստանում Սեմը հիմնեց «Սիմոնյան» հիմնադրամը, որի նպատակն էր դասընթացների անցկացումը՝ երիտասարդությանը այս ոլորտում համաշխարհային ձեռքբերումներին ծանոթացնելու համար: Դեռ 2001-ին Սեմն ու Սիլվան միտք ունեցան Հայաստանում երեխաների համար տեխնոպարկ ստեղծել: Դա պետք է լիներ յուրատեսակ ինտերնետ-ակումբ, որտեղ երեխաները հնարավորություն կունենային յուրացնել համակարգչային հիմունքները: Տարիների ընթացքում այս միտքը վերաճեց մեկ այլի՝ կառուցել ուսումնակրթական կենտրոն: Հիմնադրամի հետ ես աշխատում եմ 2005-ից: Ահա հենց այդ ժամանակ էլ սկսվեցին այն զրույցները, թե Հայաստանի աճող սերնդին անհրաժեշտ է ոչ թե ուղղակի ինտերնետակումբ, այլ ավելի լուրջ, հիմնարար մի բան: Այսպես մենք Սեմի հետ սկսեցինք սեմինարներ, քննարկումներ, մոնիթորինգ իրականացնել, որպեսզի ուսումնասիրենք մեր ապագա լսարանն ու արդեն դրա հիման վրա մշակենք ուսումնական ծրագիրը: Ձեր կենտրոնը նախատիպ ունի՞ այլ երկրներում: — Մեր ծրագրի շուրջ աշխատանքի ընթացքում մենք շատ ենք շրջել աշխարհով: Ի զարմանս ինձ, ոչ մի երկրում ես որևէ նման բան չտեսա: Սա մեր հեղինակային ծրագիրն է և օրիգինալ նախագիծը: Ո՞ւմ համար է նախատեսված կենտրոնը: — 12-18 տարեկան պատանիների համար, որոնք ցանկություն ունեն ծանոթանալ թվային տեխնոլոգիա-
ներին: Մենք ուզում ենք խթանել նոր սերնդի ստեղծագործական պրոցեսը: Ապագան սկսվում է այսօր, և կենտրոնը կդառնա յուրատեսակ բազա համակարգչային մասնագետների ձևավորման համար: Ինչո՞վ են պայմանավորված տարիքային նման սահմանափակումները: — Հենց այդ տարիքում են երեխաներն ունենում հսկայական ստեղծագործական ներուժ և բաց են ամեն նոր բան ընկալելու համար: Նրանց հետաքրքրում է ամեն ինչ, հատկապես տեղեկատվական տեխնոլոգիաները: Մենք հուսով ենք, որ նրանք հեշտությամբ կյուրացնեն ամբողջ ծրագիրը, իսկ հետագայում կկարողանան կիրառել իրենց գիտելիքները տարբեր ոլորտներում: Այն պարագայում, որ կենտրոնը ուսումնական է, դուք փոքր-ինչ շեղվել եք կրթական սովորական ձևաչափից… — Սա ավելի շուտ ակումբ է, որի անդամ կարող է դառնալ յուրաքանչյուրը: Շատերի մոտ «դպրոց», «ուսուցիչ», «ուսում», «օրագիր», «ծնողական ժողով» հասկացությունները ոչ այդքան դրական զգացումներ են առաջացնում: Դե, մենք էլ որոշեցինք գիտելիքների հանդեպ հետաքրքրությունն այլ միջոցներով սերմանել: Մենք չունենք ուսուցիչներ, գնահատականներ ու օրագրեր, մենք չենք կանչում ծնողներին: Կա միավորների համակարգ՝ յուրաքանչյուր սովորող որոշակի ժամանակահատվածում պետք է հավաքի պահանջվող քանակը: Ու միայն այդ դեպքում նա կարող է բարձրանալ նոր մակարդակի: Տեսնո՞ւմ եք երկրորդ հարկ տանող աստիճանները: Դա առաջընթացի ֆիզիկական մարմնավորումն է: Անցար ուսումնառությունդ առաջին հարկում, վաստակեցիր միավորներդ, ստացար մագնիսական քարտդ՝ յուրատեսակ ոսկե բանալի, և արդեն կարող ես անցնել երկրորդ հարկ՝ լիովին այլ մակարդակ: Ու թե որքան բարձր դու կգնաս, կախված է միայն քեզնից:
ՄԵՆՔ ՈՐՈՇԵՑԻՆՔ ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԻ ՀԱՆԴԵպ ՀԵՏԱՔՐՔՐՈւԹյՈւՆՆ ԱյԼ ՄԻՋՈՑՆԵՐՈՎ ՍԵՐՄԱՆԵԼ՝ չՈւՆԵՆՔ ՈւՍՈւՑԻչՆԵՐ, ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆՆԵՐ Ու օՐԱԳՐԵՐ, ՄԵՆՔ չԵՆՔ ԿԱՆչՈւՄ ԾՆՈՂՆԵՐԻՆ
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ իրադարձություն
TUMO-ի բազմաթիվ աշակերտները կենտրոնում տեղաշարժվում են հատուկ TUMOբիլներով
Ի վերջո, ի՞ նչ է իրենից ներկայացնում այն համակարգը, որով աշակերտները պետք է հարկից հարկ բարձրանան: — Եթե կարճ, ապա՝ այն խաղային է: Բոլոր դասերն այստեղ հատուկ մշակված ծրագրում են, TUMO վիրտուալ երկրում, և յուրաքանչյուր ուսանող դրանում սեփական կայքէջ ունի, իր ինտերակտիվ ավատարը: Իսկ քանի որ բոլորը սիրում են համակարգչային խաղերը, մենք որոշեցինք համատեղել ուսումն ու խաղը: Առաջին օրը գալիս են դասի, միացնում համակարգիչը և մտնում վիրտուալ աշխարհ, ստեղծում սեփական մարդուկին՝ հաճախ իրենց իսկ նմանակով, և տանում նրան այդ աշխարհով: Հերոսները, այսինքն՝ նաև նրանց ստեղծողները, պետք է հաղթահարեն տարբեր բարդություններ. առաջադրանքներ, որոնք պետք է կատարել: Խաղ-ուսումնառության ընթացքում երեխաներին կարող են անիմացիոն ֆիլմեր առաջարկվել: Սակայն, սա զվարճանք չէ՝ դրանք պետք է ուշադիր նայել, խորանալ մանրուքների մեջ, որոնք հետագայում անհրաժեշտ կլինեն վիրտուալ աշխարհով տեղաշարժվելիս: յուրաքանչյուր քայլ նախատեսում է ինչ-որ նոր բանի ուսուցանում: Արդեն ասեկոսեներ են պտտվում, որ ժամանակի ընթացքում կենտրոնը կարող է վերածվել տարրական Game Zone-ի: — Կարող եմ վստահորեն ասել, որ այդպիսի վտանգ չկա: Մշակված է կրթության հստակ համակարգ, սովորողներն այստեղ են գալիս որոշակի նպատակով՝ ստանալ հնարավորինս շատ գիտելիք: Նրանց առջև հստակ խնդիրներ են դրված, որոնք նրանք պետք է կատարեն:
06 07
Աշուն 2011
Եթե չհաղթահարեցիր, մնացիր մեռյալ կետում, ուրեմն ստիպված կլինես հրաժեշտ տալ կենտրոնին: Երկրորդ հարկ տանող աստիճանները երեխաներին նոր մակարդակի են վերհանում: Ու սրանով «լեվելներն» ավարտվո՞ւմ են: — Ոչ, իհարկե: Կան նաև 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ հարկերը: Այստեղ մեզ մոտ լինելու են օֆիսային գրասենյակներ, և աչքի ընկած աղջիկներն ու տղաները կկարողանան աշխատանք գտնել ամենատարբեր ծրագրերում: Վտանգ չկա՞, որ չափից ավելի խորանալով ՏՏ աշխարհում, երեխաները կկորցնեն հետաքրքրությունը բազմաթիվ այլ բաների, օրինակ՝ գրականության, թատրոնի նկատմամբ: — Նոր սերունդն այլ կերպ է նայում կյանքին, ժամանակները փոխվել են: Ու որքան լավ նրանք յուրացնեն բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտը,
այնքան ավելի հեշտ կլինի նրանց համար առաջ ընթանալ ցանկացած ոլորտում: Դա բնավ չի նշանակում, որ բոլոր նրանք, ովքեր այցելելու են կենտրոն, պարտադիր ականավոր գործիչ կդառնան բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում: Մեր նպատակն է տարրական կրթություն, նվազագույն ունակություններ տալ: Այստեղ սովորողները հիանալի հնարավորություն կստանան ծանոթանալու անիմացիայի մասին նորագույն ֆիլմերին և գրականությանը, վեբ-դիզայնին, ինչպես նաև զուգահեռաբար ուսումնասիրելու անգլերեն լեզուն: Կարևոր չէ, թե ինչ մասնագիտություն նրանք կընտրեն հետագայում. կենտրոնում անցկացված ժամանակը նրանց ավելի կիրթ կդարձնի, կսովորեցնի այլ կերպ մտածել: Բայց ինչպե՞ս է այս ամենն իրականանալու առանց դասատուների:
ԲՈԼՈՐ ԴԱՍԵՐՆ ԱյՍՏԵՂ ՀԱՏՈւԿ ՄՇԱԿՎԱԾ ԾՐԱԳՐՈւՄ ԵՆ, TUMO ՎԻՐՏՈւԱԼ ԵՐԿՐՈւՄ, ԵՎ յՈւՐԱՔԱՆչյՈւՐ ՈւՍԱՆՈՂ ԴՐԱՆՈւՄ ՍԵՓԱԿԱՆ ԿԱյՔԷՋ ՈւՆԻ, ԻՐ ԻՆՏԵՐԱԿՏԻՎ ԱՎԱՏԱՐԸ
TUMO-ում ուսուցիչների փոխարեն դասավանդում են մարզիչները
— TUMO-ում չկան դասատուներ՝ բառի սովորական իմաստով: Ոչ ոք գլխի վերևում կանգնած չէ ու կարմիր գրիչով օրագրում ոչինչ չի գրում: Մեզ մոտ թրեյներներ են աշխատում, որոնք օգնում են որևէ դժվարություն կամ հարցեր ունեցողներին: Հետագայում մենք մասնագետների ենք հրավիրելու սովորողների հետ անհատական դասերի համար: Ենթադրվում է նաև ինտերակտիվ կրթություն: օրինակ, ինչ-որ մեկը հիանալի անիմացիոն աշխատանք է կատարել: Փառք Աստծո, այսօր հնարավորություն կա, հեռու չգնալով համակարգչից, այն ցույց տալ ողջ աշխարհին: Եվ այս աշխատանքին հետևելու ենք ոչ միայն մենք, այլև մասնագետներ այլ երկրներից: Կարծում եմ նրանց խորհուրդները, կարծիքները ու նկատողությունները շատ բան կտան մեր երեխաներին: ՏՏ ո՞ր ոլորտներն են ներգրավված ուսումնառության առաջին փուլում: — Դա համակարգչային խաղերի ստեղծումն է, ֆիլմեր՝ Digital Media ձևաչափով, վեբ-դիզայն, անիմացիա: Անցնելով առաջինը, նրանք կսկսեն երկրորդ փուլը, որտեղ արդեն կարող են օգնել մասնագետներին կրթական պրոցեսի կազմակերպման հարցում: Լավագույն ուսանողների աշխատանքները ներկայացվելու են ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտերկրում: Նրանք նաև հնարավորություն կստանան մասնակցել տարբեր միջազգային մրցույթներին ու թրեյնինգներին այնպիսի ընկերություններում, ինչպիսիք են Pixar-ն ու Disney-ը: Ուրախալի է երեխաների համար, իսկ ի՞ նչ անեն նրանք, ովքեր ուզում են ընդգրկվել ՏՏ այս տոնին, բայց արդեն վաղուց 18-ն անց են:
TUMO-ՈւՄ պԱՐԲԵՐԱԲԱՐ ԴԱՍԸՆԹԱՑՆԵՐ, ՀԱՆԴԻպՈւՄՆԵՐ Ու ԱյԼ ՄԻՋՈՑԱՌՈւՄՆԵՐ ԵՆ ԱՆՑԿԱՑՎԵԼՈւ, ՈՐՈՆՑ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ ՏԱՐԻՔԱյԻՆ ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՈւՄՆԵՐ չԵՆ ԼԻՆԻ — չնայած նրան, որ մեր նպատակային լսարանը պատանիներն են, TUMO-ում պարբերաբար դասընթացներ, հանդիպումներ, վարպետության դասեր ու այլ միջոցառումներ են անցկացվելու, որոնց մասնակիցների համար տարիքային սահմանափակումներ չեն լինի: Ի՞ նչ սկզբունքով է կատարվում սովորողների ընտրությունը: — Մենք որևէ պահանջ չենք ներկայացնում: Այստեղ կարող է գալ յուրաքանչյուրը: Մենք ամեն ինչ անում էինք 10 հազար մարդու հաշվարկով: Սակայն, եթե ցանկացողներն ավելի շատ լինեն, կկազմակերպենք հերթափոխային դասեր: Հատուկ ուզում եմ նշել, որ TUMO-ն միայն երևանցիների համար չէ: Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարությունը հատուկ ծրագրեր է
կազմակերպելու, որոնց շրջանակներում Հայաստանի տարբեր մարզերի երեխաները այցելելու են մեր կենտրոնն ու այնտեղ մեկ լիարժեք օր են անցկացնելու: Իսկ 2012 թվականից սկսած կենտրոնում բացվելու է ամառային ճամբար-դպրոց Հայաստանի մարզերից ու արտերկրից երեխաների համար: Հարց, որը հետաքրքրում է մեծամասնությանը. ի՞ նչ է նշանակում TUMO: — Բացատրությունը բավական պարզ է: Կենտրոնը գտնվում է այգում, որը կրում է հայ մեծ գրող Հովհաննես Թումանյանի անունը: Այստեղ շատ է սիրում լինել մայրաքաղաքային երիտասարդությունը, ու արդեն վաղուց այս վայրը հակիրճ անվանում են «Թումո»: Իսկ եթե կենտրոնը ստեղծված է երիտասարդների համար, ուրեմն պետք է նաև կոչվի հենց այնպես, ինչպես նրանց դուր է գալիս:
էլեոնորա Մալխասյան Սուրեն Մանվելյան, TUMO կենտրոնի պահոցից
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ
Անլար Երևան Հայաստանում մեծ տեմպերով ընթանում է ինտերնետիֆիկացիան: Երևանում օրեցօր շատանում են wi-fi համացանցով հագեցած վայրերը: Բջջային կապի օպերատորները մեկը մյուսի հետևից հետաքրքիր նախաձեռնություններով են հանդես գալիս՝ երևանցիներին անարգել համացանց մտնելու հնարավորություն ընձեռելով:
Ե
րևանի փոքր կենտրոնում VivaCell-ը սկսել է փորձարկել անվճար ինտերնետային ծածկույթը: Դեռևս լավ չի աշխատում, բայց սպասելիքները մեծ են՝ միտքը, որ քաղաքացին կարող է ցանկացած պահի նստել փողոցում մի նստարանի և ստուգել էլեկտրոնային փոստը, ինքնին շատ հրապուրիչ է: Նույն ընկերությունն անլար ինտերնետային ծածկույթով ապահովեց նաև Երևանի կենդանաբանական այգին: Orange-ը տեղադրում է Wi-Fi կետեր՝ ո՞վ կմտածեր, ավտոբուսներում և կանգառներում: Առայժմ միայն մի քանիսում, բայց հեռանկարները կրկին շատ լուրջ են: Իսկ Beeline-ն իր հերթին մեկնարկել է երևանյան զվարճանքի և հանգստի հաստատություններում Wi-Fi գոտիներ ստեղծելու ծրագիրը: Եթե ավելի կոնկրետ, ապա օպերատորն անվճար ինտերնետ է տրամադրելու մի շարք հյուրանոցների, սրճարանների, ռեստորանների և ակումբների: Կարելի է ենթադրել, որ նման տեմպերով շարունակելու դեպքում Երևանը կհավակնի ամենավայֆայացված քաղաքների ցուցակում ընդգրկվելուն: Մինչդեռ ընդամենը մի քանի տարի առաջ ինտերնետը Հայաստանում հիրավի էլիտար շռայլություն էր: Խորհրդավոր սարդոստայնի մասին շատերն էին լսել, բայց օգտվում էին ընտրյալները: Այդ օգտագործումը տեղի էր ունենում dial-up կապի միջոցով, որի միացումն իր հերթին ուղեկցվում էր աննկարագրելի տիեզերական ձայներով: Կպչելուց հետո օգտագործողը YouTube-ի տեսահոլովակը միացնում էր ու գնում հաց ուտելու՝ առանց շտապելու, մինչև այն ամբողջությամբ կբեռնվի: Torrent բառը ծանոթ էր քչերին, և այդ քչերից էլ ավելի քչերը գիտեին, թե ինչպես դրա միջոցով ֆիլմ քաշել:
Մրցակցությունը ինտերնետ կապ մատակարարողների միջև այնքան արագ փոփոխեց մեր կյանքը, որ մեզ թվում է, թե dial-up-ի դարաշրջանը եղել է տասնամյակներ առաջ, չնայած որ դեռ մի երկու տարի է անցել, ինչ հայերով սկսեցինք արագ ինտերնետին կպչել: Բայց դե Հայաստանում եթե մի բանը դառնում է մոդայիկ, արդեն պրծում չկա: Տվյալ դեպքում այս ավանդույթը միայն օգուտ բերեց: Ընդ որում՝ խոսքը միայն տնային և օֆիսային ինտերնետի մասին չէ: Այստեղ հարկ է հիշել, որ Հայաստանում հանրային վայրում առաջին անլար ինտերնետը տեղադրել է Arminco ընկերությունը՝ Թեքեյան կենտրոնում գտնվող ինտերնետ-սրճարանում՝ հեռավոր 1999 թվականին: Մի քանի տարի անց վճարովի Wi-Fi կապ տեղադրվեց Triumph սրճարանում, ապա The Club ակումբում, Square One սրճարանում, իսկ Հյուսիսային պողոտային անլար ինտերնետ տրամադրել առաջինը անհատույց սկսեց Yum-Yum-ը: Շատ արագ սրճարանների առաջադեմ ղեկավարները կռահեցին, որ անվճար Wi-Fi ինտերնետ կապի տրամադրումը հաճախորդների համար առնվազն հաճելի անակնկալ է: Բացի դրանից, երիտասարդների համար նման սրճարանները դառնում են շատ ավելի հրապուրիչ, քան ավանդական, խոր off-line-ում գտնվող տարածքները: Վերջապես, վայֆայիֆիկացված վայրերում կարելի է հանգիստը համատեղել աշխատանքի հետ: Ավելին, այս համատարած վայֆայիֆիկացումը հասել է նաև «Զվարթնոց» օդանավակայան: Ճիշտ է, անլար ինտերնետ գործածվում է բազմաթիվ օդանավակայաններում, սակայն շատ քչերում է այն տրամադրվում բոլորովին անվճար: «Զվարթնոցը» դրանցից մեկն է:
Անվճար Wi-Fi կետեր Երևանում Jazzve Shokoladnica Baobab (password: 25871) Armenia Marriot Bureaucrat Bookstore Cactus Mexican Restaurant KFC Marco Polo Square One Santa Fe Shoonch Yoga Studio Arax Lounge Gusto (password: gusto560606) Art Bridge Bookstore Cafe TopTable Le Cafe de Paris The Club Best Western Congress Hotel Cafe La Bohème Il Solo Gelato Tomas Tweenings Yum Yum Donuts Cafe Mandarin Lovers Park Achajour Studio Cafe Orange Flagship store Il Solo Gelato Pub 26 Retro Caffe Tro's Pub Ulikhanyan Club Pascucci Segafredo Champions cafe 7 Frame Prada bar Pizza Hut Design cafe Doka Pizza Zvartnots International Airport Cafe Moscovyan (password: 502025) Hayastan cafe Bilibom Billiard Club. Ani Plaza Hotel Կենդանաբանական այգի
Սամվել Մարտիրոսյան Մարիամ Լորեցյան
08 09
Աշուն 2011
ՌեԱնիմանիա 2011 Սեպտեմբերի 14-ից 19-ը երևանցիներին երրորդ անգամ բացառիկ հնարավորություն է տրվելու մեծ էկրանին դիտել համաշխարհային անիմացիոն կինոյի լավագույն նմուշները՝ շնորհիվ ReAnimania փառատոնի: Վերջինիս տնօրեն Վրեժ Քասունին փառատոնի ծրագրից առանձնացնում է ամենահետաքրքիր ցուցադրությունները և պատմում, թե հատկապես ինչով են դրանք հետաքրքիր:
«Իլյուզիոնիստ» (L'illusionniste) Ֆրանսիա, 2009
Ռեժիսոր՝ Սիլվեն Շոմե Ինչու արժե դիտել Վերջին տարիների եվրոպական անիմացիայի ամենաշքեղ նմուշներից մեկը նկարահանվել է հռչակավոր ֆրանսիացի կոմիկ Ժակ Տատիի սցենարով:
«Ֆանտազիա» (Fantasia) ԱՄՆ, 1940
Ռեժիսոր՝ Ջեյմս Էլգար, Սեմյուել Արմսթրոնգ, Ֆորդ Բիբի, Նորման Ֆերգյուսոն, Ջիմ Հեդլի, Թի Հի, Ուիլֆրեդ Ջեքսոն, Հեմիլթոն Լասքի, Բիլ Ռոբերթս, Փոլ Սաթերֆիլդ, Բեն Շարփսթին Ինչու արժե դիտել Դիսնեյի ամբիցիոզ նախագիծը՝ ութ անկախ պատմություն, որոնց հիմքում դասական երաժշտության հանրահայտ գործեր են, եկամուտ բերեց միայն տասնամյակներ անց, երբ մի քանի անգամ վերաթողարկվեց: Փոխարենը՝ Դիսնեյի և իր գործընկերների ֆանտազիաներն այսօր անիմացիայի դասական նմուշ են համարվում:
«Վախ(եր) խավարից» (Peur(s) du noir) Ֆրանսիա, 2007
Ռեժիսոր՝ Բլաթչ, չարլզ Բըրնս, Մարի Կայու, պիեր դի Սիուլո, Լորենցո Մատոտի, Ռիչարդ ՄաքԳուայր Ինչու արժե դիտել Սարսափ ժանրի անիմացիոն ֆիլմեր ամեն օր չէ, որ լույս են տեսնում, իսկ «Վախ(եր)ում» ընդգրկված պատմությունները (դրանք ստեղծվել են, ի դեպ, պատկերապատողների և գրաֆիկական դիզայներների կողմից) նախատեսված են հենց սուր զգացողությունների սիրահարների համար:
«Չիկոն և Ռիտան» (Chico & Rita) Մեծ Բրիտանիա/ Իսպանիա, 2010
«Ֆանտազիա 2000» (Fantasia 2000) ԱՄՆ, 1999
Ռեժիսոր՝ Խավիեր Մարիսկալ, Ֆերնանդո Տրուեբա Ինչու արժե դիտել Ֆիլմի գործողությունները (դաշնակահար չիկոյի և երգչուհի Ռիտայի սիրային պատմությունը) տեղի են ունենում 1940-50-ականներին Հավանայում և Նյու յորքում Կուբայում տեղի ունեցող հեղափոխության ֆոնին և անկրկնելի լատին-ջազի ուղեկցությամբ (սաունդտրեկի համար պատասխանատու է կուբացի դաշնակահար Բեբո Վալդեսը):
Ռեժիսոր՝ Ջեյմս Ալգար, Գաետան Բրիցի, Փոլ Բրիցի, Հենդել Բութոյ, Ֆենսիս Գլեբաս, Էրիկ Գոլդբերգ, Դոն Հան, Փիքսոտ Հանթ Ինչու արժե դիտել Դիսնեյի մահից մի քանի տարի անց իր զարմիկ Ռոյ Դիսնեյը վերադարձավ հորեղբոր՝ «Ֆանտազիայի» սիքվելի մասին գաղափարին: Նկարահանումները սկսվեցին 1990-ին, իսկ համաշխարհային պրեմիերան տեղի ունեցավ 2000 թվականի հունվարի մեկին, այդպիսով դառնալով նոր հազարամյակի առաջին կինոնկարը:
«Մարկ Թվենի արկածները» (The Adventures of Mark Twain) ԱՄՆ, 1986
«Առաջին ջոկատ» (Первый отряд) Ռուսաստան/Կանադա/ Ճապոնիա, 2009
Ռեժիսոր՝ Ուիլ Վինթոն Ինչու արժե դիտել Ամերիկյան արձակի դասականի և իր իսկ հորինած հերոսների արկածների մասին պատմող ժապավենն առաջին լիամետրաժ պլաստիլինե անիմացիոն ֆիլմն է:
«Ռաբբիի կատուն» (Le chat du rabbin) Ֆրանսիա/Ավստրիա, 2011
Ռեժիսոր՝ Անտուան Դելեսվո, Ժոան Սֆար Ինչու արժե դիտել Ալժիրաբնակ հրեա թալմուդիստի և իր՝ թութակին ուտելուց հետո խոսելու ունակություն ձեռք բերած կատվի մասին ֆիլմը 2008-ին լույս տեսած համանուն պատկերապատման էկրանավորումն է և հերթական անիմացիոն ժապավենը, որը կարող է կոտրել հայ հանդիսատեսի կարծրատիպը մուլտֆիլմերի՝ միայն երեխաների զվարճանք լինելու մասին:
Ռեժիսոր՝ յոսիխարու Ասինո Ինչու արժե դիտել Առաջին անգամ մի կադրում հանդիպում են ճապոնական անիմեն, սովետական պիոներները, Մեծ հայրենական պատերազմը և Տևտոնյան օրդենի անդամների չարագործ ոգիները՝ ավելի բազմազան անիմացիոն կոկտեյլ դժվար է պատկերացնել:
«Կատուն Փարիզում» (Une vie de chat) Ֆրանսիա/Նիդեռլանդներ/ Շվեյցարիա/Բելգիա, 2010 Ռեժիսոր՝ Ժան-Լուի Ֆելիսիոլի, Ալեն Գանյոլ Ինչու արժե դիտել Երկակի կյանքով ապրող փարիզյան կատվի մասին պատմությունն այս տարի արժանացել է ֆրանսիական կինոակադեմիայի «Սեզար» մրցանակի, որպես լավագույն անիմացիոն ֆիլմ:
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ
Զրի թող գնա Yerevan.Ru ինտերնետային կայքի գլխավոր խմբագիր Զառա Բուդաղյանը պատմում է, թե ինչպես էր պատրաստվել հայերի ամենասիրելի և ամենաթաց տոնին՝ Վարդավառին: Կարևորը՝ չունենալ կարևոր հանդիպումներ և թափանցիկ զգեստներ, իսկ տեխնիկան պահել անջրանցիկ տարաների մեջ:
10 11
Աշուն 2011
չ
թափանցող շրջազգեստ, «վիետնամական» հողաթափեր, շպարի իսպառ բացակայություն ու վաղօրոք նախապատրաստված ժպիտ. վարդավառական զրահաբաճկոնն է, լիարժեք մարտական պատրաստվածություն: Գիրքն ու դրամապանակը պայուսակում նույնպես հատուկ զգեստով են հայտնվում՝ տոպրակի մեջ փաթաթված: Այսպիսի վիճակով տնից կարելի է հանգիստ դուրս գալ առանց «շքամուտքից դեպի տաքսի վազքով, թաքստոցից թաքստոց» ռեժիմի: Կարելի է նույնիսկ շքեղություն թույլ տալ՝ հետաքրքրությամբ զբոսնել «մարտի դաշտում»: Առաջին հայացքից փողոցում կարծես անդորր է, սովորական կիրակնօրյա կեսօր՝ շոգ է, քիչ են մեքենաները, քիչ են անցորդները: Սակայն բակերից լսվող ձայները թույլ չեն տա, որ նման սխալ պատկերացում ամրապնդվի ուղեղում: Ճիչեր, ծփոց, ինչ-որ մեկի մեջքին թափվող ջրի ձայն… այդ օրը չես շփոթի ոչնչի հետ: Եվ որպես հաստատում՝ ջրային ական, որը պայթում է անմիջապես ոտքերիս տակ: չը՜լը՜ մփ… ու առաջիկա տասը րոպեներին ես հաստատ չեմ շոգելու: Ձեռքով թափահարում եմ երկու գոհ ու չարաճճի մռութներին, որոնք երևում են երրորդ հարկի պատշգամբից: Լսվում է ծիծաղ, ու վրա է հասնում երկրորդ ականը….Վրիպեցին: Նույն ընթացքում աչքիս առաջ մի իսկական ճակատամարտ է ծավալվում՝ տարբեր տարիքի տղաների խումբը երկու օրիորդի դեմ: Հետապնդում, շրջապատում, գրոհ՝ գնդակահարում դույլ-զենքերից: Կատարյալ գործողություն: Վերջին պահին, երբ հաղթողները հպարտորեն հեռանում են, ջրի ծանրությունից մինչև ծնկները կախված շապիկով աղջիկը պայուսակից հանում է փոքր ջրային հրացանիկ ու
կրակում նրբիկ ու բարալիկ ջրաշիթով հեռացողների մեջքին: Ծափողջույններ, թմբկահարում դույլերի վրա՝ այսպիսի բարոյական հաղթանակին կնախանձեր նույնիսկ ինքը՝ Մել «Ուիլյամ Ուոլես» Գիբսոնը: Անցնելով ևս մի տասը մետր՝ հայտնվում եմ ռազմաճակատի առաջին գծում: Այստեղ արդեն հասկանալի չէ, թե ով ում է կողմ և ում դեմ, ով է հաղթողը, իսկ ով՝ պարտվածը, ով էլ՝ անմեղ զոհը: Գլխավոր գործող անձը Վարդավառն է, այստեղ նա է իշխում, ծփում, ցայտում: Այս, բառի բուն իմաստով, ջրապտույտի մեջ հնարավոր չէ չընկնել… Եվ վերջապես, ինչու՞ ոչ: Ցայտերը շուրջբոլորդ, ծիծաղը, գլխիդ շուռ տված ջրի դույլը՝ նախնական «կներես»-ով, ու հետագա՝ «սա՞ղ ես» հարցով… Թաց է, բայց նաև զով, իսկ շուրջդ ասես ինչ-որ սիրո հրեշտակներ են թռչում, ջրային հրացաններով՝ նետ ու աղեղի փոխարեն: Ահա այն ծաղկավոր կիսատաբատով աղջկան ու ծովաշապիկով տղային նրանք հաստատ գնդակոծել են: Դուրս եմ գալիս, ավելի ճիշտ՝ դուրս եմ լողում այս ցողածիծաղաշատ խառնաշփոթից: Մզում եմ շրջազգեստս, թափ տալիս մազերս: Քայլում, ավելի ճիշտ՝ վայելելով թռչում եմ դեպի տուն. տապից հետք անգամ չի մնացել… Ու՞ր է այդ չարաբաստիկ պլյուս 40-ը… Խորտակվել է այս լճակներում, լվացվել-գնացել գլխին լցված ջրի հետ միասին, ցրվել միլիոնավոր փայլուն կաթիլների: Վարդավառը լավագույն փրկությունն է տապից, նախնիների թանկարժեք պարգևը: Դրամապանակը՝ ցելոֆանե փաթեթի մեջ, ֆլեշը, թանկարժեք հեռախոսն ու տեխնիկայի այլ հրաշքները՝ սեղանի դարակում: Կորչեն շպարը, կրունկներն ու վարսահարդարումը, ու բարի գալուստ՝ ծիծաղի, ցայտերի ու զովի աշխարհ:
Զառա Բուդաղյան Սուրեն Մանվելյան
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ
Խաղամոլներ Համակարգչային խաղեր խաղում կամ գոնե մի քանի անգամ խաղացել են բոլոր նրանք, ովքեր համակարգչի հետ առնչվում են. հիշեք ժամանակ սպանելու հիանալի միջոց հանդիսացող Solitair-ը կամ Zuma-ն: Բայց կան մարդիկ, ովքեր վիրտուալ մենամարտերին վերաբերում են ամենայն լրջությամբ: Իսկական գեյմերները նվիրվում են խաղին ողջ եռանդով: Իսկ տարին մեկ անգամ նրանք հավաքվում են որոշելու, թե ով է երկրի ամենազորեղ կիբերմարզիկը և ով իրավունք ունի ներկայացնել մեր երկիրն աշխարհի առաջնությունում: WCG-ի հայաստանյան փուլի առանձնահատկությունների մասին պատմում է առաջնության գեղեցիկ սեռի միակ մրցավար Անահիտ Գրիգորյանը:
12 13
Աշուն 2011
Կ
իբերսպորտի Հայաստանի այս տարվա առաջնությանը ներկայացված էր չորս մարզաձև՝ երկուսը մրցութային, երկուսը արտամրցութային: Եվ այսպես. Counter Strike լեգենդար շութերը, FIFA'11-ը՝ վիրտուալ ֆուտբոլ, WarCraft հռչակավոր ստրատեգիայի ինքնուրույն դարձած DotA ճյուղավորումը և StarCraft2 «տիեզերական» ստրատեգիան: Անշուշտ, կարելի է հասկանալ այն աղջիկներին, ովքեր ստիպված են մի քանի օրով մոռանալ իրենց սիրելիներին, սակայն գեյմերների այդ անհայտացումն ունի լուրջ հիմնավորում՝ WCG-ն ժամանակակից ասպետական մրցություն է: Ասպազենքին փոխարինած ֆիրմային վերնաշապիկները հագին, բազմաթիվ մարտերում ստուգված մկնիկներն ու ստեղնաշարերը ձեռքին, նրանք մտնում են տրիբունաներից առանձնացված ռազմի դաշտ: Այստեղ նրանք պետք է ցույց տան իրենց ողջ հմտությունը: Լավագույնները կստանան համակարգիչներ, բայց հարցրեք ցանկացած գեյմերի, և նա կհաստատի, որ ոչ մի փաթեթավորված տեխնիկա չի կարող փոխարինել հանդիսատեսի ծափահարություններին, ազարտին և հաղթանակի բերկրանքին: Դահլիճը սեղանների պարսպով բաժանված է երկու մասի: Մի կողմից խաղացողներն են, մյուսից՝ մենք, մրցավարներս: Այստեղ պետք է նշել, որ WCG-ի ամեն մի մրցավար նույնպես գեյմեր է: Իսկ գեյմերը նախկին չի լինում: Միակ բացառությունը այս մի քանի օրերն են, երբ մենք զրկված ենք մեր երբեմնի զինակիցներին ու ընկերներին համակրելու հաճույքից:
Օր առաջին. սեռային առանձնահատկություններ
— Աղջիկ ջան, հանդիսատեսն այստեղ իրավունք չունի գտնվելու: — Ես հանդիսատես չեմ, ես մրցավար եմ: — Անշուշտ, իսկ ես Անգլիայի թագուհին եմ: Իմ մասնակցությամբ նման երկխոսություն տեղի էր ունենում բոլոր մրցումներին՝ մինչ այս մեկը: Իհարկե, աղջիկ մրցավարը սկզբում ավելի շատ հիշեցնում է դեկորի օրիգինալ մի տարր, և ոչ ոք նրան լուրջ չի վերաբերվում… մինչ այն պահը, երբ նա անցնում է իր պարտականություններին: Թեպետ այն հոռետեսներին, որոնց համար «մրցավարուհի» հասկացությունը նոնսենս է, նույնպես կարելի է հասկանալ: Ես, օրինակ, մրցումների երկրորդ օրը սկսեցի դասվել «տղեքի» շարքին, իսկ երրորդ օրվանից շրջվում էի «ախպե՜րս» կանչից: Բայց վերադառնանք մրցումների սկզբին: Congress հյուրանոցի բարձրաճաշակ սրահն անճանաչելի է դարձել՝ մալուխների սարդոստայններ, երկարացման լարեր, համակարգիչներ… Ամեն ինչ արված է, պատրաստ ենք պաշտպանվելու: Եվ դա բնավ չափազանցություն չէ՝ աշխարհում դժվարությամբ կարելի է գտնել ավելի տաքարյուն և ոգևորված մարդկանց, քան գեյմերներն են: Զարմանալի չէ, որ առավել լարվածներին հետո ուղարկում են գործ ունենալու… այո, աղջիկների հետ: Քանի որ աղջիկների վրա սովորաբար ձեռք չեն բարձրացնում: Գրանցումն ավարտված է, գեյմերները ցրվում են գալիք մրցումներին պատրաստվելու, իսկ մրցավարները մնում են վաղվա խաղացանկը կազմելու համար:
Օր երկրորդ. ֆուտբոլն ու երեխաները
Ըստ հայտերի քանակի՝ FIFA-ն Հայաստանում 2011 թվականի ամենատարածված խաղն է: Անկեղծ ասած, ֆուտբոլից ես շատ բան չեմ հասկանում, միայն տարբերում եմ դարպասապահին հարձակվողից, գիտեմ, որ չի կարելի դիպչել գնդակին ձեռքով (չնայած այս դեպքում EA Sprots ընկերության խաղը նման հնարավորություն չի
էլ ընձեռում), ու սրբորեն պահպանում եմ ֆուտբոլի գլխավոր օրենքը՝ նույնիսկ եթե դուք շատ եք, երբեք մի վիճեք Manchester United-ի երկրպագուների հետ: Այնպես որ FIFA-ում ես մրցավար չէի, միայն օգնում էի հարցաթերթիկներ լրացնել, երբ DotA և Counter Strike խաղացողներն ինձ հանգստի պահ էին տալիս: Նույնիսկ այդ պահը բավարար էր առաջնության ամենաերիտասարդ մասնակցին նկատելու համար. 9-ամյա տղա, բաց շագանակագույն մազերով, սև խիտ թարթիչներով ու միամիտ հայացքով: Ուղեկցելով նրան համակարգչի մոտ, ես՝ անտեսելով մրցավարական օրենսգիրքը, մնացի նրա կողքին: Ինչպես պարզվեց, միայն ես չէի, որ կորցրի ինքնատիրապետումս: FIFA խաղացողներից մեկը՝ Էդմոնը, որն առաջատարն էր իր խմբում, մոտեցավ երեխային. — Ապերիկ, որ կրես, քո դեմ պիտի խաղա՞մ: — Հա: — Քոռանամ ե՜ս: Մեծ համակրանքիս դեմ խաղում էր մի 13-ամյա դեռահաս: Առանց խղճի նշույլի, նա հաղթեց փոքրին 10:0 հաշվով: Արցունքով լի աչքերով երեխան վազեց քրոջ մոտ: Մի կերպ կարողացանք նրան հանգստացնել ու նախապատրաստել «մեծերի» խմբի առաջատարների հետ խաղին, մինչդեռ նրան նեղացրած դեռահասին հաղթեցին 15:0 հաշվով: Մենք արդեն մտածում էինք խնդրել հովանավորներին մի լրացուցիչ մրցանակ հորինել ամենակրտսեր խաղացողի համար, որպեսզի ինչ-որ կերպ ոգևորենք տղային, երբ նա սկսեց խաղալ Էդմոնի հետ: Խաղն ավարտվեց 3:1 հաշվով՝ երեխայի օգտին: Նրա երջանկությանը չափ ու սահման չկար: Ո՞վ չէր ուրախանա՝ երկու 11-մետրանոց, երեք անկյունային, դեղին քարտեր ու հաղթանակ: Մրցումը մնում է մրցում, բայց դե մարդկայնությունն էլ իր տեղն ունի: Էլ ինչի՞ համար են մեծահասակները, եթե ոչ կոտրվող մանկական երազանքները ճիշտ ժամանակին փրկելու:
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ
Երբ գորովանքով նրան քրոջ մոտ էի ուղեկցում, նա հանկարծ շրջվեց դեպի ինձ ու անսպասելի լուրջ հարց տվեց. — Այն տղան ինձ կրեց 10:0 հաշվով, Էդմոնը նրան կրեց 15:0-ով, իսկ ես հաղթեցի Էդմոնին: Տենց բան հնարավո՞ր է: — Հասկանում ես, լինում է այնպես, որ դու՝ լավ խաղացող լինելով, կրում ես ուժեղներին, բայց կարող ես պարտվել ավելի թույլին: Մտածում էի, որ այդպիսի բացատրությունը նրան կշփոթեցնի, ու նա կմոռանա իր հարցը: Բայց՝ ոչ. — չէ, այդպես չի լինում: — Ո՞վ է ավելի ուժեղ՝ Իսպանիան, թե՞ Շվեյցարիան: — Իհարկե Իսպանիան: — Բա այդ դեպքում ո՞նց նրանք պարտվեցին Շվեյցարիային անցյալ առաջնությունում: Երեխայի լուրջ դեմքը լուսավորվեց ժպիտով. — Հասկացա՜, հասկացա՜: Տես, թե ինչ է անում մարդու հետ էքստրեմալ իրավիճակը. հիշել այն, ինչը, ըստ էության, երբեք, կարծես, ոչ էլ գիտեի…
Օր երրորդ. տնաքանդ DotA-ն
DotA՝ ընդամենը չորս տառ, որ սարսափ է հարուցում հայ օրիորդների սրտերում: չորս տառ, որ բաժանել է բազմաթիվ զույգերի… և ուրախություն պարգևել միլիոնավոր գեյմերների: Մի կողմից՝ DotA-ն WarCraft ռազմավարախաղի քարտեզներից միայն մեկն է, բայց մյուս կողմից… դա մի ողջ փիլիսոփայություն է: Երկու թիմ հնգական հերոսներով միմյանց դեմ են խաղում: Մի թիմը չար ուժերի կողմից է, մյուսը՝ էլֆերի: Ռազմավարության և էքշնի միաձուլված տարրերը, պարտադիր թիմային խաղն ու ցանկացած սխալի ճակատագրական լինելը DotA-ն դարձնում են գեյմերների ֆավորիտը: Սակայն WCG-ի համար դոտերների միայն չորս թիմ էր գրանցվել, հակառակ նրան, որ Երևանում նրանք հսկայական թիվ են կազմում: պարզվեց, որ պրոֆեսիոնալները շատ ավելի քիչ են սիրողական թիմերից: Վիճակահանությունը առանց կոնֆլիկտների անցավ, թիմերը տեղավորվեցին համակարգիչների մոտ: Թիմերից մեկի անդամները, ինչ թաքցնեմ, իմ վաղեմի ընկերներն էին: Ճակատագրի հեգնանքով հենց ես էլ պետք է հետևեի նրանց խաղին: Եվ որպես հետևանք՝ ընկերների թիմը հնարավոր երեքից ստացավ երկուսը. եթե մրցավար ես, ապա բարեկամական ու արյունակցական կապերը ինքնաբերաբար հետին պլան են մղվում: DotA և StarCraft2 խաղերը միաժամանակ էին անցկացվում, իսկ պրոյեկտորը միակն էր: Ու այն վերարտադրում էր StarCraft2-ի մարտը: DotA-ի երկրպագուները սկզբում նյարդայնանում էին, սպառնում ինքնասպանություններով, ապստամբությամբ ու զանգվածային հետապնդումներով, բայց, ի վերջո, համակերպվեցին ու հավաքվեցին համակարգչի մոտ, որով խաղին կարելի էր հետևել առցանց: Խաղասրահն անշարժացավ: Թերևս, դրանք WCG 2011-ի ամենալուռ չորս ժամերն էին:
14 15
Աշուն 2011
StarCraft2-ը առանձնահատկություններ ունի. խաղացողները շատ դաստիարակված ու զուսպ էին, ինչի հետևանքով էլ մենք՝ DotA ու Counter Strike դատողներս, հաճախ մոռանում էինք նրանց գոյության մասին, քանի որ արդեն սովորել էինք, որ խաղը պետք է ուղեկցվի ճիչերով ու բացականչություններով: Իսկ ահա երկրորդ առանձնահատկությունն այն է, որ այս խաղին մասնակցում էր առաջնության միակ աղջիկ-գեյմերը: Նրա ներկայությունն ինձ հատուկ ուրախություն պարգևեց: Ես արդեն պատկերացնում էի մի հրաշալի պատկեր, թե ինչպես է DotA կանանց հավաքականը հաղթում WCG-ին և մեկնում աշխարհը նվաճելու, երբ հանկարծ երկու ահավոր բառ ինձ վերադարձրին իրականություն…
Օր չորրորդ. երկու ահավոր բառ
Counter Strike-ը շատ հին խաղ է: Այն, որ նա մինչև հիմա այդքան սիրված է գեյմերների կողմից, ապացուցում է դրա յուրահատկությունը: չէ՞ որ խաղերը, սովորաբար, երկար չեն ապրում՝ մեկ-երկու տարի ու այն էլ այն դեպքում, եթե տարատեսակ լրացումներ ու շարունակություններ են թողարկվում: Ո՞րն է դրա գաղտնիքը, չգիտեմ: Բայց երբ ինքս էի խաղում, այս հարցը նույնիսկ չէր ծագում ուղեղումս: Թերևս, երբ ատրճանակով գալիս ես դեմ առ դեմ ինքնաձիգով զինված թշնամու դեմ ու ընդամենը մեկ փամփուշտ ունես… երբ տեսնում ես նրան առջևում, մեկ կրակոց արձակում՝ դրա մեջ ներդնելով հաղթանակի ողջ կամքն ու ցանկությունը, և հաղթում ես, բոլոր հարցերը վերանում են ինքնաբերաբար: Այսինքն՝ Counter Strike-ի յուրահատկությունը հասկանալու համար պետք է այն խաղալ: Միգուցե հենց այդ սկզբունքով էին ինձ նշանակել այս խաղի մրցավար:
Եթե ամեն ինչ այդքան լավ է, ապա ինչո՞ւ «երկու ահավոր բառ»: Բանն այն է, որ այս խաղի քարտեզներում (այն վայրերը, ուր ընթանում են մարտերը) շատ թերություններ կան, և խորամանկ խաղացողները կարող են դրանցից օգտվել: Ազնիվ խաղը անազնիվից շատ հեշտ է տարբերել. պատկերացրեք մի իրավիճակ, երբ դուք լուսային ական եք գցում ձեր տանը՝ Զեյթունում, իսկ մեկ վայրկյան անց Հյուսիսային պողոտայի բոլոր անցորդները կուրանում են լույսից: Հենց սա է կոչվում «բագ»՝ ծրագրային սխալ: Նման բագերի կիրառումը խստիվ արգելվում է առաջնության ժամանակ: Ինչպես հասկացաք, այստեղ պետք է հետևել ուշիուշով: Ընդ որում, ավելի լավ կլիներ, եթե մրցավարի աչքերը կարողանային միմյանցից անկախ գործել ու հետևել տարբեր էկրաններին, ինքնուրույն ստանալով ու մշակելով ինֆորմացիան: Մրցավարական ճկունության նման մակարդակի ես դեռ չեմ հասել, դրա համար էլ ստիպված էի վազվզել մի մոնիտորից մյուսի մոտ: Բնականաբար, զավեշտից չխուսափեցի: «Սպանված» խաղացողը պետք է հետ քաշեր ձեռքերը մկնիկից ու ստեղնաշարից: Ես էլ մոլեռանդորեն հետևում էի դրան՝ անընդհատ մոտենալով խաղացողներին ու նկատողություններ անելով: Արդյունքում գեյմերներից մեկի մոտ արդեն պավլովի ռեֆլեքս էր առաջացել: Նա դեմ առ դեմ է մնում երկու թշնամիների հետ, ես մոտենում եմ, որ մոտիկից հետևեմ իրադարձություններին, իսկ նա ավտոմատորեն հետ է քաշում ձեռքերը ստեղնաշարից: Շոկը տևեց վայրկյանից էլ քիչ: Հետո նա վայրենի ճիչով բռնեց մկնիկն ու սպանեց երկու թշնամիներին: Եթե սթրեսից նյարդային բջիջներն իսկապես ոչնչանում են, ապա այս գեյմերի նյարդաբջիջների 80%-ն այդ պահին իր մահկանացուն կնքեց…
Օր հինգերորդ. ով չի աշխատում, նա ուտում է
Այո-այո, հենց այդպես: Ով չի աշխատում, նա ուտում է: Քանի որ համակարգչային խաղերը որպես աշխատանք ոչ ոք չի ընկալում: Սակայն համաձայնեք, որ թանկարժեք LCD դիսփլեյն իբրև նվեր ստանալը խաղալու համար քիչ բան չէ: Եվ այսպես, օր հինգերորդ՝ մրցանակաբաշխություն: WCG-ի հովանավոր Beeline ընկերության սրահում լավագույն խաղացողներին մրցանակներ էին շնորհվում: Counter Strike խաղում առաջին տեղն ու լրացուցիչ 5 հիանալի մոնիտորները հասան Not Afraid թիմին, առաջին տեղը DotA խաղում և 5 մոնիտորներ՝ Farmers United-ին: Լավագույն ֆուտբոլիստ ճանաչվեց Էդմոն Գրիգորյանը՝ հենց այն տղան, որը հաղթանակի բերկրանք էր պարգևել իննամյա գեյմերին: Իսկ ահա լավագույն ռազմավարը Հայկ Հակոբյանն էր: Ի դեպ, FIFA և StarCraft2 խաղերի չեմպիոնները, բացի նոութբուքերից, ստացան ուղեգրեր դեպի Հարավային Կորեա, որտեղ պետք է ներկայացնեն Հայաստանը WCG-ի աշխարհի առաջնության եզրափակիչ փուլում: չմոռանամ նաև նշել, որ հատուկ ուշադրության արժանացավ նաև առաջնության միակ գեյմերուհին. նա տուն վերադարձավ նեթբուքով, պարզապես՝ որովհետև միակն էր: Այնպես որ, աղջիկներ, գեյմեր լինելը ոչ միայն օրիգինալ է, այլև շահավետ: Հերթական WCG-ն էլ ավարտվեց: Հիմա ես կրկին ինձ 100% կին արմատ եմ զգում, կիսաշրջազգեստները պահարանում էլ չեն վախեցնում, սկսվեց սովորական կյանքը: Բայց դա միայն արտաքուստ: Իրականում, մենք՝ մրցավարներս, փոխակերպուկներ ենք: Միայն թե իրական կերպարն ընդունում ենք ոչ թե լիալուսնի օրը, այլ կես տարին մեկ անգամ՝ WCG-ի ժամանակ: Ու սեռն այստեղ ոչ մի նշանակություն չունի: Դե, գուցե մի քիչ:
Անահիտ Գրիգորյան NPCL Armenia
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ
Պահպանվում է հասարակության կողմից 2011 թվականի օգոստոսի 2-ին հին Երևանի մի փոքր անկյուն ժամանակավոր վերածնունդ ապրեց. քաղաքի պատմության մեջ առանձնահատուկ դեր ունեցած Աֆրիկյանների գերդաստանին ժամանակին պատկանող Տերյան 11 հասցեում գտնվող շենքում անսովոր իրարանցում էր: «Փրկենք Աֆրիկյանների ակումբը» քաղաքացիական նախաձեռնության ակտիվիստները փորձում էին գրավել հասարակության ուշադրությունը՝ քաղաքի ամենավառ ճարտարապետական հուշարձաններից մեկն այսօր անմխիթար վիճակում է: Այս կառույցը 2004-ին ընդգրկվել է կառավարության որոշմամբ տեղափոխության ենթակա շենքերի ցուցակում: Մինչդեռ, ըստ նախաձեռնության անդամների, այդ որոշմամբ արդեն ապամոնտաժված շենքերը մինչ օրս չեն վերականգնվել, դրանց ճակատագիրը թերևս անորոշ է: Կդառնա՞ Աֆրիկյանների ակումբը հին Երևանի պատմության հերթական կորսված վկան:
Ե
րևանասեր ակտիվիստները դեռ նախորդ օրը հնարավորինս կարգի էին բերել ավելի քան հարյուր տարվա պատմություն ունեցող շենքի շրջակայքը՝ Տերյանի այդ հատվածն ի տարբերություն հարևան Հյուսիսային պողոտայի, մինչ այդ աչքի էր ընկնում անհրապույր վիճակով, աղբակույտերով, ցեխով ու զանազան գրություններով պղծված պատերով: Աֆրիկյանների ակումբի միջանցքի պատերին հանգրվանեցին լուսանկարիչ Հայկ Բիանջյանի աշխատանքները, որոնցում պատկերված էին վերջին տարիներին ոչնչացված հին շենքերը, ինչպես նաև XIX դարավերջին գործող «Երևանի հայտարարություններ» թերթի էջերը, հատակին դրված էր դրանց ժամանա-
16 17
Աշուն 2011
կակից մի սնդուկ, իսկ դեպի անբնակելի երկրորդ հարկ տանող աստիճաններին մոմեր էին վառվում: Վերջին դրվագը՝ մուտքին փակցվեցին ցուցանակներ, որոնց վրա գրված է՝ «պահպանվում է հասարակության կողմից»: Աստիճանաբար սկսում են գալ հյուրերը: Բայց ոչ տաքսիներով՝ հին Երևանի ոգու համաձայն՝ մոտակա փողոցներից նրանց դեպքի վայր է հասցնում հնաոճ ձիակառքը: Երբ լրագրողները և սրտացավ երևանցիները լցնում են բակը, ակումբի պատը մեկ ժամով դառնում է էկրան և արտացոլում Հայկ Բիանջյանի «Անհայտացող հիշողություն» ֆոտոֆիլմը, որը պատմում է հին Երևանի բազմաթիվ շենքերի ոչնչացման մասին:
Միջոցառման կազմակերպիչների և մասնակիցների անհանգստության պատճառները հասկանալու համար ավելորդ չի լինի դիտարկել Աֆրիկյանների անցած ճանապարհը և նրանց ակումբի պատմությունը:
***
1828 թվականին ռուս-թուրքական պատերազմը տասնյակ հազարավոր հայերի ստիպեց լքել սեփական տներն ու հողերը, որտեղ բնակվում էին դարերով և փախչել Ռուսաստան, որը նրանց նոր հայրենիքը դարձավ: Փախստականների թվում էր նաև Աբրահամը՝ Կարապետի որդին, աշխատասեր ու բարի ներկարար, որը սկիզբ դրեց Աֆրիկյանների տոհմին: Աբրահամին ու Արևմտյան Հայաստանից այլ գաղթածներին, որոնք
Քաղաքի նվիրյալների շնորհիվ, այդ օրը Աֆրիկյանների ակումբը թեկուզ ժամանակավոր, բայց վերածնունդ ապրեց
Ժամանակին ակումբում հավաքվում էր քաղաքի բոմոնդը
մինչ այդ ապրում էին Բայազետ գյուղում, սկզբում փորձում էին բնակեցնել Անդրկովկասի տնտեսական ու մշակութային կենտրոն Թիֆլիսում, սակայն, քաղաքային առօրյան նրանց համար անսովոր էր: Հասարակ գյուղացիներ լինելով՝ նրանք ավելի մեծ ուրախությամբ համաձայնեցին իրենց նոր տները կառուցել Սևանի ափին: Մաքուր օդը, լիճը շրջապատող սարերն ու ձկներով լի Գավառ գետը դուր եկան բայազետցիներին: Նրանք բնակվեցին մի լքված գյուղում, որն անվանեցին Նոր Բայազետ, և որն էլ տարիներ անց վերանվանվեց Գավառ:
***
Պարգևատրումներ Աֆրիկյանների տոհմի աշխատասեր անդամների դերը ժամանակին բարձր էր գնահատում ոչ միայն հասարակ ժողովուրդը, այլև ցարական Ռուսաստանի բարձրագույն հասարակության ներկայացուցիչները: Որպես հետևանք, 1870 –ին Մաթևոս Ափրիկյանը դասվել էր Նոր Բայազետի նոր իշխանների շարքը, իսկ Առաքել Ափրիկյանի որդի Համազասպը Նիկոլայ II-ից ստացել էր «պատվավոր քաղաքացու» վկայական:
Ազգանվան գաղտնիքը 1842 թվականով թվագրված փաստաթղթերից մեկում Աբրահամը գրանցվել էր Ափրիկ անվամբ, այսպես էին նրան կոչում իր շրջապատում: Դրանից հետո Աբրահամի ու նրա կնոջ՝ Խանումի 11 երեխաները Ափրիկյան ազգանունը ստացան: Երբ 1909 թվականին հիմնադրվել էր «Առաքել ու Տիգրան Ափրիկյանների առևտրային տունը», իսկ ընկերության անվանումը պետք է ռուսերենով գրվեր, այն սխալմամբ թարգմանվել է որպես «Աֆրիկյանների առևտրային տուն»: Թյուրիմացության պատճառն այն էր, որ հայկական «Փ» մեծատառը նման է ռուսական «Ф»-ին: Այսպիսով, պատմության մեջ այս հայտնի տոհմը հենց այս ազգանվամբ մտավ:
Էրիվանում առաջին Աֆրիկյանը Աբրահամի ավագ որդի Գասպարն էր: Նրա որդի Առաքելը հետագայում դարձել էր քաղաքի ամենահաջողակ առևտրականներից մեկը, եղբորորդի Տիգրանի՝ Նիկիտա Աֆրիկյանի տղայի հետ 1909-ին Մոսկվայում հիմնելով «Ա. և Տ. Աֆրիկյանների առևտրային տունը»: Շուտով ընկերության մասնաճյուղերը բացվեցին Թիֆլիսում ու Էրիվանում: 2-րդ գիլդիայի վաճառական Առաքելը նույնիսկ պարսից շահի կողմից արժանացել էր «Առյուծ և Արեգակ» շքանշանի: Առաքելն ու Տիգրանը նաև հայտնի էին իրենց բարեգործական գործունեությամբ, նրանք հսկայական գումարներ էին հանգանակում Հայաստանի բազմաթիվ քաղաքներում ու գյուղերում տասնյակ դպրոցների կարիքները հոգալու համար: Հիմա դժվար է հավատալ, բայց XX դարի սկզբում Հայաստանի մայրաքաղաքը ջրի հետ կապված մեծ խնդիրներ ուներ: Այն դեպքում, երբ քաղաքից ընդամենը 15 կմ հեռավորության վրա գտնվում էին «Քառսուն աղբյուր» խմելու ջրի հայտնի աղբյուրները: Խնդրի լուծման նպատակով, 1910 թվականին հարուստ ու ազդեցիկ էրիվանցիների մի խումբ հիմնեց «Երևանի ջրատար» ընկերությունն ու սեփական ուժերով սկսեց լուծել խնդիրը: Ընկերության հիմնադիրների ու ակտիվ գործիչների թվում էին Առաքել, Տիգրան և Կարապետ Աֆրիկյանները: Նրանց անմիջական վերահսկողության ներքո էր իրականացվում անհրաժեշտ նյութերի գնումը, ջրատար ցանցի բաշխումը քաղաքի տարբեր շրջաններով և այլն: Ջրատարի հանդիսավոր բացումը տեղի ունեցավ 1912 թվականի հունվարին: Հարկ է նշել, որ Տերյան 11 հասցեում արդեն մի քանի տարի է, ինչ գոյություն չունի ջրամատակարարում:
***
Այդ շենքը Աֆրիկյանները կառուցել էին դեռ XIX դարավերջին: 1913-ից այն սկսեց ծառայել իբրև ակումբ՝ հանգստյան օրերին այնտեղ էր հավաքվում քաղաքի բոմոնդը՝ այն մարդիկ, ումից մեծապես կախված էին Էրիվանի հետագա զարգացումն ու բարգավաճումը: Հետաքրքիր է, որ այսօր տարածված կարծիք կա, թե շենքում XX դարասկզբին հասարակաց տուն է եղել: «պարզ չի՞, մուտքի նկարները նայեք», — վստահաբար ասում են շենքի բնակիչները, նկատի ունենալով ֆասադին զարդանախշերի մեջ պատկերված մերկ կնոջ հարթաքանդակը: Բացի այդ, ասում են, որ հենց հաճախորդներին ինտիմ ծառայություններն ավելի օպերատիվ մատուցելու համար էր, որ երկրորդ հարկի բոլոր սենյակները մեկից մյուսն անցում ունեին (այսօր, ի դեպ, երկրորդ հարկի գրեթե բոլոր պատերը քանդված են): Սակայն իրականում որևէ վավերագրական տեղեկություն շենքի նման օգտագործման մասին գոյություն չունի: Փոխարենը հայտնի է, որ 1920-ական թվականներին, երբ հեղափոխությունից հետո ներկարար Աբրահամի (զուգադիպությամբ, այսօրվա Տերյան փողոցը, որի վրա գտնվում էր ակումբը, ժամանակին կոչվել է Մալյարսկայա) հետնորդները զրկվեցին ողջ սեփականությունից, շենքում բնակեցվեցին ներքին գործերի նախարարության աշխատակիցների ընտանիքները: Այդ պատճառով մեկ այլ՝ ահասարսուռ լեգենդ է կյանք առել՝ իբրև շենքի նկուղում մարդկանց են բանտարկել, ոմանց՝ գնդակահարել…
***
XX դարի վերջին, Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո, Աֆրիկյանների գենը կրկին բարձրաձայնեց իր մասին, ու հայտնի տոհմը սկսեց վերածնվել նոր թափով: Դժվար է ասել, թե որքանով այս տարվա օգոստոսի 2-ին՝ էնտուզիազմի և ռոմանտիզմի ալիքի վրա տեղի ունեցած միջոցառումը կօգնի փրկել մահվան եզրին գտնվող շենքը, բայց, ինչպես հայտնի է, փորձը դեռ երբեք փորձանք չի բերել: Փոխարենը, դրական արդյունքի դեպքում Աֆրիկյանների ակումբը կարող է ոչ միայն մեծանուն տոհմի վերածննդի, այլև հին ու նոր Երևանը միմյանց կապող խորհրդանիշներից մեկը դառնալ:
Արտավազդ Եղիազարյան Սուրեն Մանվելյան, Արմեն Աֆրիկյանի պահոցից
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Ֆոտոնախագիծ
Գրածդ ի՞ նչ կցուցանե Երևանում արդեն հասցրել է մեծանալ մի սերունդ, որը պաղպաղակ չի կերել «Արգիշտի» սրճարանում, ամեն առավոտ չի ընթերցել «Սոյուզպեչատի» պարբերականները, չի գնել ավիատոմսեր Նոր Նորքի՝ «Աերոֆլոտի» տոմսարկղից, չի պահել գումարները Խնայողական բանկում: Եվ այդ ամենը մի պարզ պատճառով՝ դրանք այլևս գոյություն չունեն: Այդուհանդերձ, XXI դարի երևանցին ճանաչում է այս խորհրդահայկական բրենդերը, քանի որ նույնիսկ քսան տարի անց դրանցից շատերի ցուցանակները դեռ կարելի է գտնել մայրաքաղաքի փողոցներում:
Սուրեն Մանվելյան
18 19
Աշուն 2011
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ իմ Երևան
Չսպանված հեքիաթ Երևի չափազանցություն չի լինի,եթե ասենք, որ Վարդան Պետրոսյանն այսօրվա հայաստանյան թատերական բեմի ամենահայտնի և սիրված դերասանն է: Բավական է միայն տեսնել, թե որքան մարդ է հաճախում նրա յուրաքանչյուր ներկայացմանը: Նույնքան ճշմարիտ կլինի նաև այն պնդումը, որ նա Երևանի ամենամեծ սիրահարներից է: Չնայած որ՝ դեմ է փուչ երևանապաշտությանը:
20 21
Աշուն 2011
Պլանի գլխում գտնվող N1 ծննդատանն եմ ծնվել՝ 1959 թվականի փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան: Տրանսպորտ չկար, և երբ մայրս պատրաստվում էր ինձ լույս աշխարհ բերել, հայրս, մեր հարևանն ու իր կինը ոտքով Խանջյան փողոցից հասան Ալավերդյան, այնտեղ մի «վիլիս» տեսան, և հենց այդ մեքենայի վարորդն էլ մեզ հասցրեց հիվանդանոց: Ես մեր ընտանիքի չորրորդ երեխան եմ՝ ամենափոքրը: Խանջյան ենք ապրել՝ դասախոսների շենքի վեցերորդ հարկում: Բայց հիմա այդ շենքը որպես «դասախոսական» քչերը տեղը կբերեն, պետք է նշել, որ ներքևում «2x2» ակումբն է: Առաջին մանկական հիշողությունս. 3-4 տարեկան եմ, մենակ կանգնած եմ բակում, թեթև անձրև է մաղում: Նայում եմ մաշված կոշիկներիս ծայրերին ու մտածում՝ «տեսնես, երբ մեծանամ ու մեծ ձյաձյա դառնամ, այս պահը կհիշե՞մ»: Մեր բակի «չար» տղաների շրջապատում դաշնամուր նվագելը կամ դերասանություն անելը ամոթ էր, իսկ ես հոգուս խորքում փայփայում էի դերասան դառնալու երազանքը, բայց չէի արտահայտվում: Բայց ես նրանցից մեկն էի, ընկերներ էինք, չնայած դպրոցում լավ էի սովորում: Մեր բակի տղերքի հետ թաքուն ծխում էինք շենքի կտուրի տակ: Մի անգամ Լյովիկի հետ շատ ծխեցինք, վախեցա մամայիս ասեմ սրտիս ծակոցի ու ցավի իրական պատճառը: Երկու տարի անիմաստ բուժումներից հետո գինու գործարանի կողքի մանկական հիվանդանոց պառկեցրեցին: 9 տարեկան էի ու հերթական անգամ խելագարի նման անպատասխան սիրահարվեցի Ժաննային՝ նա էլ էր հիվանդանոցում պառկած: Ես ինձ ինչքան հիշում եմ՝ սիրահարված էի… Հետո դուրս գրվեցի հիվանդանոցից, բայց Ժաննային այդպես էլ չհանդիպեցի: Բուժումները տևեցին հինգ տարի, իսկ ես այդ ամբողջ ընթացքում շարունակում էի ծխել: Քրիստոսի տարիքում միայն թողեցի: Բակում մեծացած մարդը երջանիկ է, կարծես ազատության մեջ մեծացած կենդանի լինի: Ազատությանը ոչինչ չի փոխարինի՝ տուն, հարստություն, ոսկեղեն:
Մեր բակի տղերքի հետ թաքուն ծխում էինք շենքի կտուրի տակ: Մի անգամ Լյովիկի հետ շատ ծխեցինք, վախեցա մամայիս ասեմ սրտիս ծակոցի ու ցավի իրական պատճառը: Երկու տարի անիմաստ բուժումներից հետո հիվանդանոց պառկեցրեցին
Կյանքը բակի նման մի բան է, միայն փողկապներն են շատ: Բակում արագ ես մտնում կյանք: Այն ունի մեր սոցիալական կյանքի բոլոր շերտավորումները. կան մեծեր ու փոքրեր, աղջիկներ ու տղաներ, ուժեղներ և թույլեր, դու հասկանում ես՝ ում վրա հարձակվես, ումից խուսափես, ինչպես պաշտպանվես: Դրա համար էլ բակում մեծացած երեխաները ավելի համարձակ են լինում կյանքում: Շուշիկ ծյոծյայենց դռան դիմացի փոքրիկ բաղչայում մեծ ճակատամարտ եմ ունեցել մի հսկա առնետի հետ: Վեց տարեկան էի: Բոլոր երեխաները վախեցել էին, իսկ ես չկորցրեցի աղջիկների աչքերում հերոս դառնալու պահն ու քշեցի առնետին: Վերջում էլ վիրավորվեցի՝ թշնամին հասցրեց կծել ինձ: Երեք տարեկանից նկարում էի Վարդան Մամիկոնյանին՝ Ավարայրի ճակատամարտի ամենաթեժ պահին: Իսկ երբ դարձա յոթ տարեկան, սկսեցի հաճախել Կանազի կուլտուրայի պալատում գտնվող Նիկոլայ Քոթանջյանի նկարչական ստուդիան: 60-ական թվականներն էին: Այնտեղ էին հավաքվում ավանգարդիզմի ներկայացուցիչներ ու զարմանալի մթնոլորտ ստեղծում: Կրիվոյում գտնվող չորսսենյականոց բնակարան տեղափոխվեցինք, երբ 18 տարեկան էի: Արդեն բակ չէի իջնում: Թերլեմեզյանն էի ավարտում ու ընկերներս նկարիչներ էին: «Պոպլովոկն» ու «Կազիրյոկն» իմ կյանքի կարևորագույն կետերից էին: Նկարիչ ընկերներով խումբ ունեինք ու «պոպլովոկի» լճի ափին գիշերները խմում ու թաքուն ջազ էինք նվագում: Այդտեղի պահակը մի ժամանակ գուսան էր եղել ու մի անգամ նրա հետ «մեջլիս» մտանք (հիմա դրան ջեմ-սեշն կասեին): Աբովյան փողոցի վրա նկարիչների տան մոտ «Կոպեկ» սրճարանում էինք շատ լինում: Հենց այնտեղ էին հավաքվում արվեստագետները՝ Մհեր Մկրտչյանը, Ազատ Շերենցը, Լևոն Ներսիսյանը: Այն ժամանակ քիչ բան կար անելու՝ խմել, ծխել, կարդալ ու լսել հետաքրքիր քննարկումներ:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ իմ Երևան
22 23
Աշուն 2011
Թատրոնի տիրուհին իր մկրտությունը տվեց ինձ ինստիտուտի ավարտական ելույթից հետո: Հասկացա, որ արդեն կարող եմ ծառայել թատրոնին: 1980-ական թվականներին Վահրամ Սահակյանի հետ հիմնեցինք մեր թատրոնը: Ես ու որդիս՝ Հայկը, շատ ենք սիրում զբոսնել Երևանի փողոցներով կամ նստել կենտրոնի սրճարաններից մեկում ու զրուցել: Ժամանակին հիմնականում ես էի խոսում, հիմա փորձում եմ ավելի շատ լսել: Փոքր հասակում այնքան կապված էինք միմյանց, կարծես մամա ու որդի լինեինք: Նրան այգիներ էի տանում, կարուսել, չարություն և խենթություն անել էի սովորեցնում: Նա հինգ տարեկան էր, երբ Փարիզ մեկնեցի: Հետո նա մեծացավ ու եկավ ինձ մոտ: Ու էլի սիրում էինք սրճարաններում նստել: Երևանում ավելի մեծ ուշադրության կենտրոնում եմ, քան այլ տեղ, դրա համար ավելի զգոն ու զգաստ եմ: Այստեղ ավելի շատ եմ հագուկապիս հետևում և, ընդհանրապես, ավելի խիստ եմ իմ նկատմամբ: Բայց նույնիսկ այս իրավիճակում Երևանն ինձ ոչ մի կերպ չի սահմանափակում: Երբ 1992-ին Երևանից մեկնեցի Փարիզ, այնտեղ սկսեցի վերապրել պատանեկությունս՝ 17-18 տարեկաններս: Հետաքրքիր հետադարձ կապ ստեղծվեց: Երևանը և Փարիզը իմ կյանքի մասնիկներն են, ընկերները: Բայց այստեղ ամեն մանրուք ինձ հարազատ է: Երևանում են իմ հոգսերը, իմ ճակատագիրը: Այնքան հեքիաթ կա մեր կյանքում, եթե ինքներս մեր ձեռքերով չենք սպանում այն: Տարվա կեսը Երևանում եմ անցկացնում: Փարիզում կուտակած փորձը հետս բերում եմ այստեղ: Ես դարձել եմ շատ ավելի հասուն, համարձակ, և այդ համարձակությունը զուգակցվում է խելամտության հետ: Իմ համարձակ խոսքի քննադատության մեջ ունեմ հասունության կողմից դրված զգուշությունն ու խոհեմությունը, որովհետև գիտեմ խոսքիս ուժն ու ազդեցությունը: Վերջին ասուլիսներից մեկում ինձ ներկայացրեցին որպես ֆրանսահայ դերասան: Մի քիչ ծիծաղելի է, մի քիչ էլ տխուր: Երևանցիներին փոխելու խնդիր չունեմ, որովհետև ոչ բարոյախոս եմ, ոչ էլ մարգարե, ոչ էլ մեծն մանկավարժ: պարզապես մտածում եմ, որ արվեստը մարդու մեջ ազնվության նշույլներ ներարկելու մի մեծ խնդիր ունի: Ես էլ փորձում եմ անել դա տարօրինակ ճանապարհով՝ ծիծաղեցնելով կամ լացացնելով մտածելու տեղ տալ պատմության, անցած ճանապարհի մասին: Ինչքանով եմ կարողանում դա անել, թողնում եմ հանդիսատեսին:
Երևանցիներին փոխելու խնդիր չունեմ, որովհետև ոչ բարոյախոս եմ, ոչ էլ մարգարե, ոչ էլ մեծն մանկավարժ: Պարզապես մտածում եմ, որ արվեստը մարդու մեջ ազնվության նշույլներ ներարկելու մի մեծ խնդիր ունի:
Եթե երևանցիները հասկանային, թե որքան շնորհակալ եմ իրենց… չեմ էլ ուզում պատկերացնել, թե ինչ կլիներ, եթե զրկված լինեի նրանցից ու նրանց գնահատականից: Հենց դա է իմաստավորում իմ կյանքը: Մի օր հասկացա, որ շատ պետքական եմ: Դա այն զգացմունքն է, որ մայրն է տածում երեխայի հանդեպ: Դա այնպիսի նվեր է, երբ որոշ քանակության մարդիկ անհամբեր սպասում են քո ներկայացմանը: Իմ հանդիսատեսը իմ թթվածինն է, ես նրանցով եմ ապրում, նրանք են իմ էության ամբողջ իմաստը: Իմ ամենամեծ սիրային կապը բեմի հետ է: Կարող եմ գնալ, պառկել բեմի վրա և մեռնել: Երբ 1970-ականների կեսին Երևանում մետրո կառուցեցին, քաղաքի դռները բացվեցին, և բնակչության թիվը 750 հազարից հասավ և անցավ միլիոնը: Երբ քաղաքացին գնում է գյուղ կամ գյուղացին գալիս է քաղաք ու բերում իր հետ նոր ավանդույթներ, ներդաշնակությունը խախտվում է: Այդ օրինաչափության արդյունքները մենք հիմա տեսնում ենք՝ երկար տարիներ մայրաքաղաքին պարտադրվում են քաղաքային կյանքի հետ կապ չունեցող ավանդույթներ: Երևանը շատ եմ սիրում, բայց շատ չեմ խոսում նրա մասին, քանի որ երևանապաշտությունը դարձավ նորաձև և քաղաքի տղերքի մենաշնորհ: Իսկ ես ինձ այդպիսին չեմ համարում, որովհետև մտածում եմ՝ Հրաչյա Ներսիսյանը քաղաքի տղա չէր, ոչ էլ Քոչարն էր քաղաքի տղա: Ու երբ որ նայում ես՝ այս քաղաքը ով կերտեց, հասկանում ես՝ նրանցից ոչ մեկն էլ քաղաքի տղա չէր: Երրորդ-չորրորդ սերնդի տղերքը իրենց քաղաքի տղա կոչեցին: Ես, փաստորեն, նրանց թվում եմ, բայց չեմ հասկանում այդ ինչ նորաձևություն է ու չեմ հասկանում փուչ «Երևա՜ն» գոռացողներին: Դրա համար էլ ինձ երևանապաշտությունից հեռու եմ պահում, չնայած որ բնիկ երևանցի եմ:
Լենա Գևորգյան Առնոս Մարտիրոսյան
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Օրագիր
Բուի նկարը 17 մարտ, 2006
25 հունիս, 2007
25 մարտ, 2006
15 հուլիս, 2007
Էսօր առավոտը բալկոնում նստած էի, մեկ էլ տեսնեմ՝ երկու ամպ թռչող ափսեի նման սահում են ուղիղ Արարատի վերևում: Շատ սիրուն էր: Նկարեցի:
Մտածեցի ֆոտոներս վաճառեմ բացիկների համար: Գնացի գրախանութ, բացիկներից մեկի հետևի կողմում նայեցի հրատարակչության հասցեն: Գնացի, ասեցի՝ «բարև ձեզ, ես եկա»: Էն ամպերով Արարատի նկարը միանգամից հավանեցին, առան: Էքսկլյուզիվ իրավունքներով: 50 դոլար: Հանաք չի:
30 նոյեմբեր, 2006
Էսօր մի ամսագրի խմբագրության մոտով էի անցնում: Մտա, նկարներս ցույց տվեցի: Ասեցին՝ լավն են, բայց տարբեր են: Մի հատ պրոյեկտ մտածի, իրագործի՝ կտպենք: Մտածում եմ:
10 մարտ, 2007
Դպրոցի աշակերտներիս համոզեցի ու տարբեր ժամանակաշրջանների շորերով նկարեցի՝ միջնադար, ռենեսանս, էսկոմէնկոմ: Տարա խմբագրություն: Նայեցին, ասեցին շատ լավ Է, հաստատ կտպենք, ու խոստացան զանգել:
24 25
Աշուն 2011
Հրավեր ստացա՝ ֆիզիկայի հետ կապված մի կոնֆերանս Իտալիայում: Մտա խմբագրություն, ասեմ՝ գնում եմ: Ասեցին՝ էդ ո՞ւր... Վա՜յ, վո՜ւյ, Իտալիա՜: Կարա՞ս մեզ նյութ բերես գինու մասին: Ինչու՞ չէ:
31 օգոստոս, 2007
Էս ապարանցիք գժվում են արբանյակային անտենաների համար: Տուն կա՝ սառնարան չկա, լվացքի մեքենա չկա, տունն ա փլվում, բայց արբանյակայինը անպակաս է: Մի օր մտա մեկի տուն, ընտանիքով նստած իտալական թոքշոու են նայում: Ասում եմ՝ ժողովուրդ, էս իտալերեն իմացող կա՞: Բա՝ չէ, գժվե՞լ ես, ի՞նչ իտալերեն: Ասեցի, լավ: Գնացի գործերով, մի ժամից գալիս եմ տեսնեմ, նայում են ֆրանսիական կինո: Ու էլի մարդ բան չի հասկանում: Հետո հասկացա՝ միևնույն է մեր գրական հեռուստատեսային լեզուն էլ չեն հասկանում, ինչ տարբերություն՝ ինչ դիտեն…
Իտալական գինու մասին նյութս տպեցին: Արտ-տնօրենը ասեց, որ էնքան եմ նկարել, որ կարելի է գիրք տպել: Էլի պատվերներ տվեցին: պիտի Ապարան գնայի ծանոթներիս մոտ, մտածեցի, միգուցե ֆոտոներ պետք լինեն: Ու էլի բացի ֆոտոներից նյութ էլ ուզեցին: Իտալիա, գինի, Ապարան… Վատ սկիզբ չի:
30 օգոստոս, 2007
Ապարանում եմ: Կյանքումս չէի պատկերացնի, որ այդքան շատ բան կա նկարելու: Կարևորը իմանաս ճիշտ տեղերը: Մի հատ ծանոթ երիտասարդ աղջիկ է, որ շրջակայքն է ցույց տալիս ինձ: Ասում եմ՝ եկեղեցի ունե՞ք: Բա՝ հա: Հին ա՞: «Եսիմ, եկեղեցի ա էլի»: Գնում ենք, տեսնենք՝ IV դարի բազիլիկա: Ուշքս գնաց՝ նկարում եմ՝ էն կողմից, էս կողմից: Վերջում ասում եմ, էլի ունե՞ք: «Ունենք»: Հին ա՞: Ինձ անեկդոտի մեջ զգացի՝ «Հա, շատ հինա, ես հըլա փոքր էի՝ ինքը կար»:
27 օգոստոս, 2008
Մի ամիս նոր պրոյեկտ էի նկարում՝ հայկական եկեղեցիներ: Բայց դե չէի ուզում, որ ստանդարտ լինի ու որոշեցի նույն եկեղեցիները, որոնք միլիոն անգամ բոլոր հնարավոր ռակուրսներից լուսանկարել են, նկարել գիշերով: Միանգամից պատկերը փոխվում է: Այսօր վերջացրեցի և զգացի որ մի շատ կարևոր փուլ անցա իմ լուսանկարչական կյանքում:
20 հունվարի, 2009
Մի ֆիլմ էի նայում ստորջրյա նկարահանումներ անող կոլեգայիս մասին: Տղաս էկավ, նայեց ու ասեց՝ «պապ, բա իրա ապարատի բատարեյկան չի նստու՞մ»:
10 դեկտեմբեր, 2007
Սովորականի նման իմ համար առավոտը գնում եմ գործի: Ճանապարհին մի հատ ռակուրս կա, պռոշյան փողոցից Սուրբ Հովհաննես եկեղեցով լավ տեսարան է բացվում: Ասեցի՝ նկարեմ: Հազիվ օբյեկտիվը բացեցի, դիրքս ընդունեցի, մեկ էլ ոստիկանները վրա տվեցին: «06» նստացրին, տարան ձորում ինչ-որ տեղ: Հասանք, սկսեցին հարցաքննել՝ «ո՞վ ես, ի՞նչ ես անում»: Ասում եմ՝ ուսուցիչ եմ, կես ժամից դասս է սկսվում դպրոցում, 8-րդ դասարանում: «Ցույց տուր ինչ ես նկարել»: Իսկ ես տանը արդուկ էի նկարել փորձնական, որ նոր օբյեկտիվս ստուգեմ: էտ եր: Ասում են «ի՞նչ ա»: Ասում եմ՝ արդուկ: «Ո՞նց թե՝ արդուկ»: Բա՝ հենց տենց, արդուկ: Խառնվեցին իրար՝ «բա խի՞ ես նկարել»: Հիմա ո՞նց բացատրես… Բայց դեռ վերջը չէր: Սկսեցին ասել, որ չիպի վրա հաստատ պահած տեղեր կան, որտեղ թաքուն նկարած բաներ ունեմ: Առաջարկեցի հենց իրանց էլ նկարեմ, որ տեսնեն, որ լուսանկարը հետո միանգամից երևում է: Դրանից նենց վախեցան, ոնց որ առաջարկեցի, որ ինքնահրկիզում կազմակերպեն: Ասում եմ՝ բա ի՞նչ նկարեմ: Ասեցին՝ Ձերժինսկու պորտրետը: պատից կախված էր՝ նկարեցի, ցույց տվեցի, վերջապես հասկացան, որ ոչ մի բան թաքցնելու տեղ չունեմ ու մեքենայով դպրոց տարան, ճանապարհին էլ համոզում էին՝ «բա չե՞ս ուզւմ մեր հետ աշխատես»: Էդքանից հետո ո՞վ կուզի:
28 մայիս, 2009
Այսօր կյանքիս ամենատպավորիչ ֆոտոսեսիան էր: Մայա պլիսեցկայան էր: Ճիշտ է, ստուդիայում էինք անցկացնում նկարահանումները, բայց, թարսի պես, ընդամենը տասը րոպե ունեինք: Ասեցի՝ էնպես նայեք առաջ, ոնց որ հավերժությունն եք տեսնում: Ու ինքը նայեց: Մի կադր: Վերջն էր:
15 հոկտեմբեր, 2009
Դուրս էի գալիս ինչ-որ գործերով, մեկ էլ տեսնեմ՝ տան կողքը, ծառի տակ լիքը խխունջ: Վերադարձա տուն, ապարատը վերցրեցի ու սկսեցի սրանց մի ժամ նկարել: Շա՜տ սիրուն են: Բայց բնության գրկում նկարելը մի տեսակ անհարմար էր՝ դե ցեխ ա, բան ա: Արդյունքում մի 5-6 հաջողակ խխունջ տեղափոխվեցին իմ բնակարան մշտական բնակության: Գիշերը գուգլում կարդացի ոնց են դրանց պահում: Մի գիշերվա մեջ 3 լիտրանոց բանկայով մարոլը սրփեցին: Փաստորեն խխունջ պահելը էժան հաճույք չէ:
14 մարտ, 2010
Մտածեցի՝ աչք նկարե՞մ: Սովորական մարդու աչք, բայց շատ-շատ մոտիկից, որ ինչ կա-չկա՝ երևա: Առաջինը մեր ֆոտոստուդիայի ղեկավար Մարիաննայի աչքը նկարեցի ու ցնցվեցի տեսածիցս: Բոլորին սկսեցի կանչել օֆիսից էնտեղ: Լավ շարք ստացվեց:
8 օգոստոս, 2010
Մի ամիս առաջ քենիս ասեց՝ աչքերիդ սերիան behance.net դիր: Դիզայներների, լուսանկարիչների և ընդհանրապես կրեատիվ մարդկանց համար սայթ է: Դրեցի: Մի շաբաթ հետո տեսա մի 300 ձայն է հավաքել, ուրախացա ու մոռացա behance-ի մասին: Իսկ էսօր մտնում եմ տեսնեմ՝ 50.000՝ Ռեֆռեշ արեցի՝ միանգամից պլյուս 145 մեկ րոպեում:
9 օգոստոս, 2010
Այսօրվա ընթացքում behance-ում արդեն 100 000 մարդ է նայել աչքերի նկարներս: Մի օրում: Զանգեց մեր հայկական ֆոտոսայթի ադմինը, ասում է՝ ի՞նչ ես արել, որ մեր մոտ օրական քո էջ հազարներով մարդիկ են գալիս:
12 օգոստոս, 2011
Մեկ տարվա մեջ աչքերս երկու միլիոն մարդ է նայել: Էդ մենակ behance-ում, էլ չեմ ասում, որ հազար տեղ տարածվել են, մի քանի թերթ տպել է աշխարհի տարբեր երկրներում: Ինքնագնահատականս խեղդում է:
18 օգոստոս, 2011
Զանգում են ռուսական էլեկտրացանցերից, պատվիրում են Մեծամորի ատոմակայանի նկար անել, էն էլ՝ Արարատի ֆոնի վրա: Գուգլի քարտեզներում գտա բլուրներ, որոնցից կարելի է նկարել: Ճիշտ է, ատոմակայանի տարածքում չէին, բայց դե մեկ է զանգող աղջկան ասեցի, որ զանգի տնօրենին, զգուշացնի: Ասում է, ինչ կապ ունի, դու տարածք չես մտնելու: Ասում եմ՝ գիտես ոնց, սնայպերի կրակոցից հետո, որ հաստատ կապ չի ունենա: Իմացի, նոր կգնամ: Դա Հայաստանի ամենապաշտպանված օբյեկտներից է: Դրանից հետո զանգեց: Նստեցի տաքսի ու գնացի: Ինչ-որ պահակակետ անցանք, ստուգեցին փաստաթղթերը: Կարգին է: Հարցրեցի՝ էլի ստուգում կա՞ առջևում: Բա՝ չէ: Դե
լավ: Գնում ենք, թեքվում իմ բլուրների մոտ: Նեղ ճանապարհ է, ես հասկանում եմ, որ իմ տեսած ճանապարհը չի, բայց դե ինչ կապ ունի: Բլուրը բլուր է, նկարում ենք գնանք: Բարձրանում եմ, նկարում եմ: Մեկ էլ նայում եմ ներքև ու հասկանում, որ իմ տաքսիստը անհետացել է: Զանգում եմ իրան: Վերցնում է ուրիշ մարդ, ասում է՝ ապե, տեղումդ մնա, հեսա գալիս ենք, չշարժվես: Կանգնած եմ: Երկու հատ զինվոր՝ կալաշները ձեռքերին գալիս են: Ես՝ մորուքով, կուրտկայով, մեծ օբյեկտիվով: Դրանցից մեկն ասում է, ախպեր ջան, ես քեզ սենց տեսքով, ապարատով, սարի գլխին տեսնեի՝ խփելու էի նաղդ: պարզվեց, այն առաջին կետը երբ որ անցանք, դրանք սիգնալ տվեցին, որ ինչ-
որ լրագրող է գալիս: Երկրորդ կետում սպասում-սպասում են՝ լրագրողը չկա: Դե սրանք սկսում են կորածին փնտրել: Եթե տաքսիստը չլիներ, չէին էլ գտնի: Խեղճի վրա լավ գոռացին, շատ մանթո էր: Տարան ինձ հարցաքննման: Սկզբում հարցաքննում էին զինվորները, հետո իրանց գլխավորները: Հետո ինչ-որ մեկը մյուսին չէր ենթարկվում, չէին թողնում գնայի: Փորձը ցույց է տալիս, որ սենց դեպքերում ամենակարևորը՝ անել էն, ինչ ասում են: չիպերը տուր՝ տալիս եմ: Կնոջ հեռախոսի համարը: Գործի համարը: Արտասահմանում բարեկամ: Ամեն ինչ պատմեցի, թաքցնելու բան չունեմ: Վերջում, երբ որ արդեն հանգստացան, պարզվեց, որ ատոմակայանի համար իմ անհետանալը շատ մեծ բացթողում էր: Փաստորեն, ով ուզեր տենց կգնար կկորեր: Բայց դե կարևորը, որ կենդանի տուն հասա:
19 օգոստոս, 2011
պիտի լուսաբաց, ցերեկ ու մայրամուտ նկարեի մի կետից: Որպես կետ ընտրվեց մեր բալկոնը: Ամեն առավոտ ժամը վեցին զարթնում էի, ստուգում, թե ինչ եղանակ ա նկարելու համար: Թարսի պես, մի ամիս անհաջող եղանակ էր: Տենց նորից պառկում էի քնելու: Էսօր երազ տեսա, որ ես քնած եմ մնացել, իսկ եղանակը լավն ա: Վախեցած զարթնեցի՝ չէ, եղանակը էլի լավը չէր: Մեկ էլ տղաս մոտեցավ ու լուրջ դեմքով ասեց՝ «պապա, բայց դու էդքան էլ լավ լուսանկարիչ չես»: Զարմացա, հարցրեցի՝ ինչու: «Այ օրինակ՝ որովհետև դու բուի նկար չունես»:
Նունե Մելքումյան Անի Կարամանուկյան
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ պատմություններ
Օպերային ողջույն Դերասան Միքայել Պողոսյանը Երևանի հետ հատուկ ջերմ հարաբերությունների մեջ է, չէ՞ որ ինչերի միջով ասես միասին չեն անցել: Տարիների ընթացքում տեղի ունեցած բազմաթիվ դեպքերով քաղաքը ոգեշնչել է դերասանին, դերասանն էլ հետո դրանց միջոցով սեր է խոստովանել քաղաքին:
Մ
ի օր մի աղջկա հետ անցնում էի օպերայի կողքով, — պատմում է Միքայել պողոսյանը: — Դա այն ժամանակներում էր, երբ ես հաճախ ու շատ լուրջ էի սիրահարվում: Դե, շատ էր դուրս գալիս այն աղջիկը: Ու մտածում էի՝ ինչպես նվաճել նրա համակրանքը: — Ուզո՞ւմ ես բարձրանամ օպերայի կտուրին ու այնտեղից քեզ ձեռքով նշան տամ: Ասացի ու հետո նոր մտածեցի, թե՝ ախր, ինչպե՞ս եմ այնտեղ հայտնվելու: Դա էլ խորհրդային տարիներին էր՝ պահակներ, հերթապահներ, հազար ու մի դժվարություն... Հարկերը շատ ավելին էին, քան կարելի էր ենթադրել դրսից նայելիս: Բայց դե, ինչ արած՝ արդեն ասել եմ: Ինչ-որ տեղ խորամանկեցի, ինչ-որ տեղ՝ աննկատ սողոսկեցի, ինչ-որ մեկին համոզեցի: Վեցերորդ հարկում ինձ նկատեց մի տղամարդ. — Ասա ինձ, քո ինչին է կտուրին բարձրանալը: — Ուզում եմ վերևից Երևանը տեսնել: — Ապուշություններ ես դուրս տալիս, գնա այստեղից: Ստիպված, պատմեցի ողջ ճշմարտությունը. — Աղջիկ է ներքևում սպասում, պետք է կտուրից ձեռքով նշան տամ… — Հա՜ա, պարզ է: Դե արի ինձ հետ: Ու մենք գնացինք: Կանգնել ենք կտուրին, նա հարցնում է. — Ո՞ւր է այդ աղջիկը: — չեմ տեսնում, երևի այնտեղ: Ձեռքով ողջունեցի այն ուղղությամբ, որտեղ նա ենթադրաբար կանգնած էր, շնորհակալություն հայտնեցի տղամարդուն, իջա... Աղջիկն արդեն այնտեղ չէր: պարզվեց, մինչ ես կտուրն էի նվաճում, շատ ժամանակ էր անցել, ու նա էլ չէր սպասել ինձ: Տարիներ անց այս պատմությունը հիմք դարձավ «Երևան ջան» ֆիլմի մի դրվագի համար: Կադրից դուրս ռադիոհաղորդավարի ձայնը. «Հեռարձակում ենք երևանյան լռությունը»: Ու հանկարծ իմ հերոսը՝ Հապետը սկսում է ոգևորված բղավել օպերայի կտուրին կանգնած: Արդեն նկարահանումների ժամանակ ես կրկին կանգնած էի այդ կտուրին ու գոռում էի իմ սիրո մասին: Բայց արդեն Երևանի հանդեպ: Մի քաղաքի, որն ինձ երբեք չի լքի, կսպասի ինձ, ձեզ, մեզ՝ բոլորիս, նույնիսկ եթե մենք հեռու ենք ու շատ ենք ուշանում:
Աննա Լորենց Առնոս Մարտիրոսյան
26 27
Աշուն 2011
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հավաքածու
28 29
Աշուն 2011
Մենք ենք, մեր իրերը Վերջին մի քանի տարիներին լուսանկարիչ Հայկ Բիանջյանն իրեն նվիրել է աստիճանաբար վերացվող երևանյան հին շենքերի անմահացմանը: Եթե բուն շենքերը բուլդոզերներից փրկել նրան չի հաջողվում, ապա լուսանկարել դրանց վերջին օրերը՝ հնարավոր է: Սակայն Հայկի գործունեությունը միայն լուսանկարներով չի սահմանափակվում. նկարահանումների ընթացքում նա հաճախ մտնում է քանդվող շենքերը՝ դառնալով դրանց վերջին այցելուն և վերջին մարդը, ում կարող են հետաքրքրել այնտեղ մնացած բազմաթիվ հին իրերը՝ խաղալիքներից ու արդուկներից մինչև ընտանեկան ֆոտոարխիվներ և ճամպրուկներ:
Ա
ռաջին անգամ Երևանի պատմության վկա դարձած առարկա ձեռքս ընկավ մի քանի տարի առաջ, երբ Հանրապետության հրապարակի տարածքում միջնադարյան բաղնիք հայտնաբերվեց: Նկարահանումներ էի կատարում պեղումների վայրում և մի քանի անգամ չդիմացա՝ մանր կերամիկական կտորներ պահեցի ֆոտոխցիկիս պատյանի մեջ: Հետո արդեն եկան հին Երևանի շենքերի ժամանակները: Նախահեղափոխական տարիների կամ 1920-30-ականների նմուշները չափազանց հետաքրքիր են: Ի վերջո, դրանցով
կարելի է շատ ավելի լավ պատկերացնել մեր հայրերի ու պապերի կենցաղը, հասկանալ, թե ինչն էր մոդայիկ և տարածված մեր քաղաքում: Շատ հետաքրքիր են խաղալիքները, որոնք հայտնաբերել եմ տարբեր՝ այլևս գոյություն չունեցող շենքերում: օրինակ, մի խաղալիք բեռնատար մեքենա կա՝ առնվազն 70 տարվա պատմություն ունի, բայց հիմա էլ երեխաներս մեծ հաճույքով դրանով խաղում են և վստահ եմ, որ դեռ երկար կդիմանա: Որակն էր այն ժամանակ ուրիշ: Երբ մտնում ես լքված մի տուն, որին հաշված օրեր են մնացել և տեսնում ես որևէ առարկա՝ ակամայից շունչդ
ՄԻ ԽԱՂԱԼԻՔ ԲԵՌՆԱՏԱՐ ՄԵՔԵՆԱ ԿԱ՝ ԱՌՆՎԱԶՆ 70 ՏԱՐՎԱ պԱՏՄՈւԹյՈւՆ ՈւՆԻ, ԲԱյՑ ՀԻՄԱ ԷԼ ԵՐԵԽԱՆԵՐՍ ՄԵԾ ՀԱՃՈւյՔՈՎ ԴՐԱՆՈՎ ԽԱՂՈւՄ ԵՆ, ԵՎ ՎՍՏԱՀ ԵՄ, ՈՐ ԴԵՌ ԵՐԿԱՐ ԿԴԻՄԱՆԱ: ՈՐԱԿՆ ԷՐ ԱյՆ ԺԱՄԱՆԱԿ ՈւՐԻՇ
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հավաքածու Հին ծխախոտի տուփեր
Թմբուկի պատյան (աջից), գտնվել է վաճառական Ազիզյանցների շենքից (Արամի 62)
Ածուխով աշխատող վառարանների չուգունե դռներ, որոնց մեծ մասը պատրաստված է Վարշավայի, Օդեսայի և Ռուսաստանի քաղաքների գործարաններում
Տարատեսակ թեյերի տուփեր
Չմուշկներ Լալայանց փողոցից (այժմյան Հյուսիսային պողոտայի տեղում)
Աստիճանային ճաղաշարքի էլեմենտներ
Կոնֆետների մետաղյա տուփեր
Խաղալիքները հայտնաբերվել են Լալայանց, Բուզանդի ու Արամի փողոցների շենքերում
30 31
Աշուն 2011
ԵՐԵՎԱՆԸ ՄԵՐ ՏՈւՆՆ Է: ԿԱՐԵԼԻ Է ԱՍԵԼ, ՈՐ ՔԱՂԱՔԻ ՀԻՆ ՇԵՆՔԵՐԸ ՆՈւյՆ ԱյՆ ԻՐԵՐՆ ԵՆ՝ ԺԱՄԱՆԱԿԻՆ ՍԻՐԵԼԻ, ՀԵՏՈ՝ ՄՈՌԱՑՎԱԾ, ՈՐՈՆՔ ՄՆԱՑԵԼ ԵՆ ԼՔՎԱԾ ԲՆԱԿԱՐԱՆՆԵՐՈւՄ: ԱՌԱՆՑ ԱյԴ ԻՐԵՐԻ չԿԱ ՏԱՆ պԱՏՄՈւԹյՈւՆԸ կանգ է առնում: Բարեբախտաբար մեզանից քչերի ձեռքն է գնում դեն նետել նույնիսկ չօգտագործվող կամ մոդայից դուրս եկած իրերը, մենք սիրում ենք դրանք հավաքել նկուղում կամ ձեղնահարկում: Այդպես պահպանվում են Երևանի պատմության լուռ վկաները: Մի անգամ պատահաբար մոռացված ընտանեկան լուսանկարների արխիվի շնորհիվ ես ծանոթացա մի ամբողջ ընտանիքի պատմությանը: Մինչ այդ Փոթիկյաններից ոչ ոքի չէի ճանաչում, բայց այդ լուսանկարների, մի քանի այլ փաստաթղթերի օգնությամբ իմացա նրանց մասին գրեթե ամեն ինչ:
Մի պահ այնքան շատ հնություն էի պեղել, բերել տուն, որ բնակարանս վերածվել էր թանգարանի: Մի անգամ նույնիսկ հին շենքերից մեկից գերան էի հետս բերել, լավ է՝ վերելակն աշխատում էր: Հիմա հին իրերի մեծ մասը տեղափոխել եմ քաղաքից դուրս, ամառանոց, որը նման է Նոյյան տապանի: Այն տարբերությամբ, որ այնտեղ փրկվում են ոչ թե կենդանի էակները, այլ մեր քաղաքի պատմության կրողները: Իրերի մի մասը նոր կյանք է ստացել: Ստիպված եղա այդ քայլին դիմելու, քանի որ շատ նմուշներ դառնում էին ցեցերի զոհը: Այդպես մի քանի ռադիոընդունիչ
և հեռուստացույց վերածվեցին ակվարիումների, իսկ հին աթոռների մեջքերն ու պատի ժամացույցների իրանները դարձան հայելի: Նմանատիպ մի նմուշի ստեղծման մեջ նույնիսկ վաղուց չաշխատող գրամոֆոն օգտագործեցի: Երևանը մեր տունն է: Կարելի է ասել, որ քաղաքի հին շենքերը նույն այն իրերն են՝ ժամանակին սիրելի, հետո՝ մոռացված, որոնք մնացել են լքված բնակարաններում: Առանց այդ իրերի չկա տան պատմությունը: Ափսոս, չեմ կարող շենքերն էլ տանել-հավաքել ամառանոցումս:
Արտավազդ Եղիազարյան Հայկ Բիանջյան
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Երկխոսություն
Աշխարհը քո բազմոցին Ուղևորության պատրաստվելիս երբևէ մտածե՞լ եք, որ անհոգի հյուրանոցային համարում բնակվելու փոխարեն կարող եք հյուրընկալվել տեղաբնակների մոտ: Պատկերացրեք, թե որքան ավելի հետաքրքիր է ապրել սովորական ընտանիքում՝ լիովին ընկղմվելով անծանոթ երկրի ու դրա բնակիչների մթնոլորտի, մշակույթի ու կենցաղի մեջ: Դուք կհարցնեք. մի՞թե որևէ մեկը կարող է իր տուն թողնել բացարձակ անծանոթ մարդկանց: Եվ, անկասկած, կզարմանաք՝ իմանալով, որ նման բան միանգամայն հնարավոր է: Դրա համար հյուրընկալության տարատեսակ ակումբներ գոյություն ունեն, որոնցից այսօր ամենաճանաչվածը CouchSurfing.org. ինտերնետ-նախագիծն է:
Բազմոցային սերֆինգ
Couch surfing բառացիորեն թարգմանվում է որպես «բազմոցային սերֆինգ»: Ստեղծվելով 2004 թվականին՝ այսօր նախագիծն իրենից միջազգային ոչ կոմերցիոն ցանց է ներկայացնում, որը միավորում է ավելի քան 230 երկրի զբոսաշրջիկների ու տեղաբնակների, ընդհանուր առմամբ՝ ավելի քան 2.5 մլն մարդ: Սկզբնապես Couch surfing-ը ստեղծվում էր որպես նախագիծ, որն օգնում է զբոսաշրջիկներին անվճար կացարան գտնել ուղևորության երկրի այս կամ այն քաղաքում: Քաուչ-սերֆինգից օգտվողները հյուրընկալություն են կիսում միմյանց հետ, ինչն էլ յուրահատուկ հարուստ մշակութային փոխգործակցում է ստեղծում: Դրանից ինչպես ընդունող կողմը, այնպես էլ հյուրը շահած են դուրս գալիս: Առաջինին նախագիծը հնարավորություն է տալիս ծանոթանալ տարբեր ազգերի ներկայացուցիչների հետ առանց տնից դուրս գալու: Իսկ ահա զբոսաշրջիկների համար հնարավորություն է առաջանում զգալ նոր քաղաքի կյանքն ու մթնոլորտը ներսից: Բացի այդ, նախագծի շնորհիվ՝ ուղևորություններին կարելի է զգալիորեն ավելի քիչ փող ծախսել: «Երբեմն մարդիկ սխալ են հասկանում քաուչ-սերֆինգի գաղափարը, կարծելով, թե դա արտասահմանցու հետ ծանոթանալու, սիրավեպ կամ նման այլ բան սկսելու միջոց է», — պատմում է ավստրալացի Ջերեմին՝ պարզաբանելով, որ դա սեր փափագող միայնակ անձանց համար ծանոթությունների կայք
32 33
Աշուն 2011
չէ, այլ նախագիծ նրանց համար, ովքեր ցանկանում են ճանաչել շրջակա աշխարհը, սովորել ու ինչ-որ նոր բաներ բացահայտել: Ամեն ցանկացող նախագծին կարող է մասնակցել և՛ որպես «հոսթ»՝ ընդունող կողմ, և՛ որպես «սերֆեր»՝ հյուրընկալվող ուղևոր: Սակայն, եթե դուք հյուր ընդունելու հնարավորություն չունեք, ապա ուղղակի կարող եք հանդիպել ուղևորների հետ, ցույց տալ ձեր քաղաքը կամ էլ ուղղակի միասին սրճել ու շփվել, քաուչ-սերֆինգը միայն անվճար կացարանի որոնման գործիք չէ:
Գրկախառնումներ
Հայաստանում առաջին քաուչ-սերֆերը գրանցվել է 2004 թվականի դեկտեմբերի սկզբին՝ նախագծի ստեղծման առաջին իսկ տարին: Սակայն մեզ մոտ այն հանրաճանաչություն սկսեց ձեռք բերել միայն վերջին 2-3 տարիներին: Այսօրվա դրությամբ՝ Հայաստանում ավելի քան 580 գրանցված օգտվող կա, որոնց մեծամասնությունը Երևանում են ապրում: Արտակ Սևանյանը, ինչպես նշում են նրա բազմաթիվ քաուչսերֆեր-ընկերները, Երևանի ամենաակտիվ հոսթն էր 2010-2011 թվականներին: «չեմ էլ կարող հիշել բոլոր այն ուղևորներին, որոնց հյուրընկալել եմ միայն վերջին տարվա ընթացքում՝ ԱՄՆ, Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Լեհաստան, Շվեյցարիա, Լիտվա, Լատվիա, Էստոնիա, Նիդեռլանդներ, Իրան,
Թուրքիա, Վրաստան, Իսպանիա: Սա միայն փոքր մասն է այն երկրների, որտեղից ինձ մոտ քաուչսերֆերներ են եկել»,- պատմում է Արտակը: Արտակը համեմատում է քաուչ-սերֆինգը Ժյուլ Վեռնի գրքերի հետ՝ նույնքան անսպասելի ու հետաքրքիր արկածներ է պարունակում: «Շատ է օգնում ինձ ուսումնասիրել ու հասկանալ տարբեր մշակույթներ, աշխարհի ազգերի պատմությունն ու սովորույթները: Ու ես նույնիսկ տնից դուրս չեմ գալիս»,- պատմում է Արտակը: Հյուրընկալության ակումբի մասին իրեն պատմել էր քաուչսերֆեր Մաքս Սալիվանը ԱՄՆ-ից, որի հետ նա
ծանոթացել էր մի քանի տարի առաջ՝ լաստանավի վրա: Լսելով Մաքսից զարմանալի պատմություններ քաուչ-սերֆինգում նրա փորձի մասին՝ Արտակն այնքան տպավորված էր, որ միանգամից հյուր հրավիրեց նոր ծանոթին: Այդ ժամանակներից ի վեր քաուչ-սերֆինգը դարձավ 23-ամյա երևանցու կյանքի անբաժան մասը: Իսկ ահա 19-ամյա Տիգրան Ախունցի համար քաուչ-սերֆինգը նաև անգլերենի իմացությունը կատարելագործելու հիանալի հնարավորություն դարձավ: «Երբ սկսեցի անգլերեն սովորել, Երևանում կամ Հայաստանի այլ շրջաններում անգլիալեզու տուրիստների հանդիպելիս՝ մոտենում ու զրույց էի սկսում՝ «ինգլիշս» գործածելու համար, — հիշում է Տիգրանը: — Ու ինձ միշտ ուրախացնում էր, որ այդ մարդիկ ամեն անգամ ինձ ժպիտով ու բարեկամաբար էին ընդունում»: Տիգրանի խոսքով՝ հյուրընկալության ակումբն իր համար բացահայտելուց հետո, աշխարհն ու տարբեր մարդկանց ուսումնասիրելը շատ ավելի դյուրին է դարձել: Երևանի քաուչ-սերֆերների թվում բազմաթիվ արտասահմանցիներ կան, որոնք Հայաստանում են ապրում: Ամերիկացիներ Ջեք ու Մարգարեթ Փերրիների ընտանիքը Երևանի քաուչ-սերֆինգի համայնքի շնորհիվ բազմաթիվ հայ ընկերներ է ձեռք բերել: Նրանց շնորհիվ ամերիկացիներն ավելի մոտ դարձան հայ ժողովրդի մշակույթին ու ավանդույթներին, շատ բան իմացան սովորական մարդկանց առօրյայի մասին:
Ընդհանուր վիճակագրություն Քաուչ-սերֆերներ՝ 2, 816, 867 Ներկայացված երկրները՝ 246 Ներկայացված քաղաքները՝ 80,128 Քաուչ-սերֆերների թվաքանակով երկրների թոփ-10 1. ԱՄՆ՝ 584,878 2. Գերմանիա՝ 264,917 3. Ֆրանսիա՝ 243,512 4. Կանադա՝ 124,479 5. Անգլիա՝ 112,251 6. Իտալիա՝ 84,672 7. Իսպանիա՝ 83,672 8. Բրազիլիա՝ 77,266 9. Ավստրալիա՝ 76,820 10. Չինաստան՝ 60,611 Քաուչ-սերֆերների թվաքանակով քաղաքների թոփ-10 1. Իլ դ'Ֆրանս, Փարիզ, Ֆրանսիա՝ 49,471 2. Լոնդոն, Անգլիա՝ 41,380 3. Բեռլին, Գերմանիա՝ 37,618 4. Ստամբուլ, Թուրքիա՝ 27,175 5. Քվեբեկ, Կանադա՝ 26,126 6. Վիեննա, Ավստրիա՝ 20,051 7. Բուենոս-Այրես, Արգենտինա՝ 19,237 8. Վիկտորիա, Ավստրալիա՝ 19,145 9. Նյու Յորք, ԱՄՆ՝ 18,947 10. Բարսելոն, Իսպանիա՝ 18,636
«Այնպես է ստացվել, որ մեր աշխատանքի պատճառով մենք ժամանակի մեծ մասը ստիպված ենք ամերիկացիների կամ էլ այլ արտասահմանցիների միջավայրում անցկացնել: Ու երբեմն զգացողություն է առաջանում, որ մենք Հայաստանում չենք ապրում», — պատմում է Մարգարեթը: «Իսկ ահա քաուչ-սերֆինգը մեզ հնարավորություն տվեց շփվել տեղաբնակների հետ, ավելի շատ ժամանակ անցկացնել հայերի միջավայրում»: «Հիմա մենք արդեն սկսել ենք հայերեն սովորել», — շարունակում է տիկնոջ միտքը Ջեք Փերրին՝ նշելով, որ ձգտում են բաց չթողնել Հայաստանի քաուչ-սերֆերների համատեղ միջոցառումները: Երևանի քաուչ-սերֆերների՝ մինչ այժմ տեղի ունեցած բազմաթիվ համատեղ միջոցառումներից ամենահիշվողը Free Hugs («անվճար գրկախառնություններ») ակցիան էր, որն անցկացվեց անցյալ տարվա աշնանը: Հայ «գրկախառնվողների» հետ էր նաև Ավստրալիայից մի քաուչ-սերֆեր՝ բարձրահասակ շիկահեր Գրեհամը: «Աղջիկներն ուղղակի թռչում էին նրա հետ գրկախառնվելու համար», — հիշում է Տիգրանը: պատասխանելով այն հարցին, թե ինչ չի հերիքում Հայաստանում քաուչ-սերֆինգի միությանը, Արտակ Սևանյանը պատասխանում է, որ լավ կլիներ, եթե նախագիծը տարածվեր նաև շրջաններում: «Եթե մայրաքաղաքում նախագիծը ճանաչում է ձեռք բերում, ապա շրջաններում քաուչ-սերֆինգի մասին գրեթե ոչ ոք չգիտի: Քիչ թե շատ այն զարգացած է միգուցե Սյունիքի, Լոռու և Շիրակի մարզերում», — ասում է Արտակը: 23-ամյա երևանցին կարծում է, որ քաուչ-սերֆինգի մասին տեղեկատվության տարածումը գյուղերում օգտակար կլիներ բնակիչներին: չէ՞ որ նրանք ինչոր առումով կտրված են աշխարհից, մյուս կողմից էլ՝ Հայաստան ժամանող զբոսաշրջիկներն այդ գյուղեր հազվադեպ են հասնում, հիմնականում այցելելով խոշոր քաղաքներ: Այս առումով քաուչսերֆինգը կօգնի գյուղերում հետաքրքրացնել մարդկանց կյանքը՝ նրանց հնարավորություն տալով ծանոթանալ տարբեր մշակույթների ու ժողովուրդների հետ և ուղևորություններ կատարել՝ առանց տնից դուրս գալու:
Վստահության հարց
Շատերին առաջին հերթին հետաքրքրում են անվտանգության հարցերը. կարելի՞ է, արդյոք, տուն թողնել անծանոթ մարդկանց, արդյո՞ք անվտանգ է հյուրընկալվել մի մարդու, որին մինչ այդ երբեք չես հանդիպել: Ու այսպիսի հարցերը զարմանալի չեն, հաշվի առնելով, որ մենք, ցավոք, ապրում ենք միմյանց նկատմամբ համատարած անվստահության դարաշրջանում: Սակայն հյուրընկալության ակումբները չեն կարող գոյություն ունենալ առանց փոխադարձ վստահության: Եվ հենց վստահությունն ու քաուչ-սերֆերների դռնբացությունն են անհնարը հնարավոր դարձնում: Ինտերնետ տեխնոլոգիաների 25-ամյա մասնագետ Ալեքսանդր Անդրեևը՝ Մոսկվայի ակտիվ քաուչ-սերֆերներից մեկը, հիշում է իր առաջին նման փորձի մասին. «Իմ հոսթը պետք է գործուղման գնար հենց իմ ժամանման օրը: Սակայն նա իր բնակարանի բանալին հարևանների մոտ էր թողել, որպեսզի ես կարողանայի ներս մտնել ու ապրել այնտեղ, մինչ նա կվերադառնար»: Քաուչ-սերֆերը մինչև հիմա էլ չի կարող առանց հիացմունքի պատմել, որ իր առաջին հոսթի հետ ծանոթացել էր միայն հաջորդ օրվա երեկոյան՝ ներս թողնելով իր իսկ սեփական բնակարան: Իրականում քաուչ-սերֆինգը շատ ավելի անվտանգ է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից, քանի որ ցանցի օգտատերերը, որպես համախմբված թիմ, հոգում են միմյանց անվտանգության մասին: Կայքն այնպես է ստեղծված, որ մինչ մարդուն հանդիպելը դուք կարող
Լրացուցիչ անվտանգություն Բացի այլ օգտվողների կարծիքներից, քաուչսերֆինգում նախատեսված է ևս երկու միջոց, որոնք ուղղված են անվտանգության ապահովմանը. դա երաշխավորության համակարգն է և անձի ստուգումը՝ անունով ու բնակության հասցեով: Երաշխավորությունները ցուցադրում են քաուչ-սերֆինգի երկու անդամների միջև ուժեղ կապն ու հանդիսանում են խոր վստահության ցուցանիշ: Երաշխավորումը վկայում է այն մասին, որ մեկ անձը վստահում է մյուսին այն աստիճան, որ պատրաստ է պատասխանատու լինել նրա գործողությունների համար: Դա օգտվողի հուսալիության կարևորագույն ցուցանիշներից մեկն է: Անձի ստուգումն իրենից ներկայացնում է մի համակարգ, որը թույլ է տալիս CouchSurfing.org կայքին բարձրացնել ակումբի անվտանգությունը մի քանի տարբեր միջոցներով. այն է՝ օգտվողի բանկային հաշվի ու նրա բնակության հասցեի միջոցով: Այս ստուգումն անցնելը բնավ էլ պարտադիր չէ: Կայքում անձի ստուգում անցած օգտվողների պրոֆիլները նշված են կանաչով: Ու եթե ձեզ համար անվտանգության հարցը սուր է դրված, ապա դուք լիիրավ եք հյուրընկալել կամ հյուրընկալվել միայն այն օգտատերերին, որոնք ունեն այդ կանաչ նիշը:
եք ընթերցել նրա հետ արդեն հանդիպած քաուչսերֆերների կարծիքները նրա մասին: Բացի այդ, օգտվողները կարող են նախապես նամակագրություն հաստատել ու հստակեցնել իրենց հետաքրքրող հարցերը: Մանրամասնորեն լրացված տվյալները, ձեր հետաքրքրություններն ու զբաղմունքները, ձեր մասին դրական կարծիքները՝ այս ամենը լավ վարկանիշ է ստեղծում, ու արդյունքում քաուչ-սերֆերները միայն ուրախ կլինեն հյուրընկալել ձեզ:
Առաքելություն
«Մենք ընկալում ենք աշխարհը որպես վայր, որտեղ յուրաքանչյուրը կարող է կապեր ստեղծել մարդկանց ու այն տեղերի հետ, որոնց բախվում ենք կյանքի ընթացքում: Այս կապերն օգնում են մեզ հարգալից վերաբերվել տարբեր մշակույթներին, ինչն, անշուշտ, նպաստում է հանդուրժողականության տարածմանը», — պատմում են CouchSurfing.org նախագծի ստեղծողները, պարզաբանելով, որ նախագծի առաքելությունն է ոգևորել մարդկանց՝ ճանաչել այն աշխարհի բազմազանությունը, որում ապրում ենք բոլորս: Քաուչ-սերֆերների միությունը շարունակում է ընդլայնել հորիզոնները: Ամեն օր աշխարհով մեկ սփռված մարդիկ միասին սրճում են, արշավների գնում, ֆիլմեր դիտում, թանգարաններ, ցուցասրահներ ու համերգներ այցելում, միմյանցից նոր լեզուներ սովորում, ինչ-որ բաներ քննարկում ու միասին փոխում աշխարհը դեպի լավը:
Արտեմ Բաբայան Դեյվ Աուստրիա
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ դեմքեր
Լևոն` նախագա՞հ Լևոնի դեմքը հայտնի է գրեթե բոլոր երևանցիներին: Նա այն մարդկանցից է, ով իր տարօրինակ, մի փոքր խենթ պահվածքով ավելի վառ է դարձնում քաղաքի առօրյա անցուդարձը: Հայտնի «ռոլիկ քշող պապիկը» զարմացնում է ոչ միայն իր պատանեկան եռանդով: Հանդիպել այս բացառիկ անձնավորությանը մեզ հաջողվեց երկար փորձերից հետո: Սկզբում նա չէր համաձայնվում զրուցել, հետաձգում էր, սխալ հեռախոսահամարներ տալիս: Բայց մեզ օգնեց «երևանյան տարբերակը»՝ գտանք ընդհանուր ծանոթ, և Լևոնը մեծ հաճույքով ընդունեց «ընկերոջ ընկերոջը»:
Ա
մեն օր Լևոնն ականջակալներով դուրս է գալիս փողոց՝ շրջելով մայրաքաղաքն իր քառանիվ կոշիկներով, չզլանալով ժամանակ առ ժամանակ բարդ հնարքներ կատարել և գրավել բոլոր անցորդների և վարորդների ուշադրությունը: Մարդիկ տարբեր բաներ են խոսում նրա մասին՝ «խելագար է», «ախպար է կամ ընդհանրապես արտասահմանցի», նույնիսկ՝ «լրտես»: Եվ շատ քչերին է հայտնի, որ դեռ վաթսունը չբոլորած Լևոնը մասնագիտությամբ կիբերնետիկ է, աշխատել և դասավանդել է պոլիտեխնիկում: Նրա սովորական, մյուսներից գրեթե չտարբերվող կյանքը կտրուկ փոխվեց 1989-ին, երբ ընտանիքով տեղափոխվեց Նյու յորք: «Հենց որ տեսա, որ այնտեղ բոլորը՝ տարիքը բոլորովին կապ չունի, ազատ ժամանակ ռոլիկ են քշում, որոշեցի հետևել նրանց օրինակին, — պատմում է Լևոնը, — բայց նյույորքցիները դրանով զբաղվում էին միայն Central Park-ում, իսկ ես որոշեցի քշել փողոցներում»: Ռոլեր-պապիկը հպարտությամբ նշում է, որ փողոցում իրեն շատ հարմար ու ազատ է զգում: Բայց մի անգամ այս փողոցային ազատությունը Լևոնի հետ չար կատակ խաղաց. «Մեծ արագությամբ իջնում էի Կասյանով: Դիմացից գնացող բեռնատարը կտրուկ արգելակեց, ես էլ բախվեցի նրան, հետո հայտնվեցի մեքենայի տակ: Արդյունքում՝ ձախ ձեռքի բաց կոտրվածք, ինչի պատճառով երկու շաբաթ պառկեցի հիվանդանոցում»:
Հիվանդանոցից Լևոնը դուրս եկավ ձախ ձեռքում կրելով բազմաթիվ երկաթներ՝ «Բժիշկ չարչյանը կարգին տղա է, հոյակապ բոլտ-ու-գայկաներ է տեղադրում»: Այդպես Լևոնը վերադարձավ իր սիրելի զբաղմունքին: պետք է նշել, որ նա հետաքրքիր է ոչ միայն իր՝ այսքան անսովոր կերպով դրսևորվող կենսուրախությամբ: Ըստ Լևոնի՝ ԱՄՆ-ում նա ընկերոջ հետ ստեղծել է էներգիայի գեներատոր, որի օգտակար գործողության գործակիցը հասնում է ոչ ավելի, ոչ պակաս 93%-ի՝ մի քիչ էլ, ու կլիներ հավերժական շարժիչ: Ռոլեր-կիբերնետիկը վստահ է, որ մի օր, երբ նավթը վերջանա, հրաշք գեներատորը վերջապես կաշխատացվի, և աշխարհի տիրակալները հնազանդորեն կմաքրեն իր կոշիկները: Բայց եկավ մի պահ, երբ ամերիկյան կյանքը մեր հերոսին հոգնեցրեց: Եվ նա սկսեց պտտվել աշխարհով՝ պերու, Վենեսուելա, Գրենլանդիա, աֆրիկյան պետություններ… Հայրենիք վերադարձավ, երբ իմացավ, որ մայրը վատառողջ է: Այդպես էլ մնաց Երևանում: Եվ Լևոնն այստեղ ունի շատ ավելի վեհ նպատակներ, քան պարզապես անիվների վրա փողոցներով շրջելը: Նա լրջորեն պատրաստվում է զբաղեցնել Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի պաշտոնը. «Կարճ ժամանակով, — բացատրում է ապագա թեկնածուն, — ամեն ինչ իր հունով կուղղորդեմ ու կհեռանամ: Իսկ եթե չստացվի, Հայաստանն այդպես էլ կմնա իր հիմար դրության
մեջ»: Լևոնը պատրաստվում է իր թեկնածությունն առաջարկել արդեն գալիք նախագահական ընտրություններում, վստահ լինելով, որ արդեն ունի բազմաթիվ հնարավոր ընտրողներ՝ «գրեթե բոլոր երիտասարդ ուսանողուհիները, որոնք իրենց հետ կբերեն նաև բազմաթիվ ծանոթ-բարեկամների»: Ավելին, Լևոնն արդեն գիտի, թե ինչ որոշում է կայացնելու առաջին հերթին՝ «Փոխելու եմ երկրի օրհներգը»: Որպեսզի երկարբարակ քննարկումներ չլինեն, նա ինքն է հորինել ապագա օրհներգի երաժշտությունը, տեքստը թողնելով չարենցին՝ «Նրա բանաստեղծությունը կատարելապես հարմար է հիմնի համար»: Լևոնի կենսուրախությունը նախանձելի է: Բայց ոչ անհավանական, կարծում է նա: Գաղտնիքն էլ այդքան բարդ բանաձև չունի. «պարզապես ես ամեն օր դիմավորում եմ արևածագը, մարզանք անում, չեմ ծխում, ռոլիկ եմ քշում, ապրում եմ ակտիվ կյանքով: Բացի այդ, մարմնումս մի մեծ անց կա, որով ես հեռացնում եմ իմ միջից ողջ նեգատիվը: Եվ սիրում եմ բոլոր մարդկանց, նույնիսկ չարերին: Միակ խնդիրս երևի թե խնդիրների բացակայությունն է»: Ին՞չ անել՝ ապագա Նախագահի պես անխնդիր ապրելու համար: «պետք է ամեն օրն ապրել այնպես, կարծես դա կյանքի վերջին օրն է, — վստահորեն ասում է Լևոնը, — մեկ լիարժեք ապրված վայրկյանն արժե հարյուրավոր անվերջ, բայց անիմաստ կյանքեր: պետք է ապրել ներկայով, կայֆ բռնել պահից»:
Դավիթ Արյան Արթուր Lumen Գևորգյան
34 35
Աշուն 2011
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ անդեգրաունդ
Արագության ծարավ Երևանյան դատարկ փողոցների, ճռռացող անիվների, արագության ու էքստրիմի տերերը ռեյսերներն են՝ իրենց ժամանակի մեծ մասը ավտոմեքենաներին ու դրանցով մրցելուն տրամադրողները:
36 37
Աշուն 2011
Խ
որհրդային տարիներին Հայաստանի ավտոֆեդերացիան ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպում էր ավտոռալլիներ տարբեր քաղաքներով, որոնց մասնակցում էին հայ ավտոսիրողները: Սակայն նոր ժամանակների հետ երևան եկան նաև զվարճանքի նոր տեսակներ ու բոլորովին այլ արագություններ: Ինչպես և ամբողջ աշխարհում, Հայաստանում մեծ տարածում ստացավ դրագ-ռեյսինգը՝ քառորդ մղոն (մոտավորապես 402 մ) մրցավազքը, որը տևում է մոտ 10 վայրկյան: Այն երիտասարդներից մեկը, ով նվիրվել է այս էքստրեմալ մարզաձևին, No limit խմբի անդամ Միկան է: Արդեն չի հիշում, որ տարիքից է իր մոտ հետաքրքրություն առաջացել ավտոմեքենաների հանդեպ, բայց բազմաթիվ տղա երեխաների նման մանկության նվիրական երազանքների շարքում մեքենա ունենալն ու մրցումների մասնակցելն է եղել: Նրա ներշնչանքն ու այս ասպարեզի մեծագույն օրինակը լեգենդար Շումախերն է: Հայ ավտովազորդներն իրենց փոխադրամիջոցներին մոտենում են ամենայն լրջությամբ: Այն հնարավորինս սրընթաց դարձնելու համար նրանք պատրաստ են շաբաթական մի քանի անգամ փոխել մեքենայի մասերը, անվերջ փորձարկել և ստանալ ամենահարմար տարբերակը: օրինակ, գրեթե ամբողջությամբ հեռացնել սալոնը, թողնելով միայն մեկ նստարանն ու ղեկը, հանել կապոտը, բենզինի բաքը փոխարինել հինգ լիտրանոց տակառով, իսկ ապակիները՝ պլաստմասսայով: Այս ամենը՝ արագության համար: Ռեյսինգի բոլոր տեսակներում հաջողության start-ը ընտրված մեքենան է, իսկ finish-ը՝ թե որքան կկարողանան այն հզորացնել ու որքանով կհաջողվի օգտագործել նրա բոլոր հնարավորությունները: Միկայի համար էլ ռեյսինգի մեջ ամենազիլն ու յուրահատուկը մեքենան է: «Մեքենան ու վարորդը պիտի իրար լրացնեն՝ ամուսինների նման: Ավտոմեքենան ընտանիք է, իրան միշտ պիտի լավ նայես, որ ինքն էլ քեզ լավ նայի», - ասում է երիտասարդ ավտովազորդը: Նրա երազանքների ավտոմեքենան Nissan-ի Sky line մոդելն է, որն իր կարծիքով յուրահատուկ է ամեն ինչով: «Իր վրա ստեղծագործելու հնարավորություն է տալիս: Կարող ես հզորացնել, որքան երևակայությունդ ու
հնարավորություններդ թույլ տան», — մեքենայի հանդեպ իր սերը մեկնաբանում է Միկան ու հիացած հավելում, — «Sky Line-ը շատերին «Ֆորսաժ 2» ֆիլմից է ծանոթ: Հենց ֆիլմի սկզբից կա ու վերջում էլ հաղթում է»:
***
Ռեյսինգում վարորդն ու մեքենան տարվա սիրած եղանակ էլ ունեն՝ նախընտրում են զով ամիսները: «Մեքենային էլ է դա դուր գալիս: Որքան սառը լինի օդը, այնքան մեքենայի թոքերը բաց կլինեն, իսկ վարորդի համար ավելի զով կլինի ներսում նստած», — ասում է Միկան ու ավելացնում, որ վարորդի ու մեքենայի համատեղ երազանքների շարքում առաջին հորիզոնականին լավ ճանապարհն է: «Այս ոլորտի յուրաքանչյուր սիրահար միայն մի բան կցանկանար՝ ունենալ լավ ու համապատասխան ճանապարհ՝ նախատեսված հենց տվ յալ ոճի ռեյսինգի համար»: Ի տարբերություն բազմաթիվ այլ սպորտաձևերի, որտեղ գնահատվում է ֆիզիկական ուժը, ռեյսինգում վերջնակետին առաջինը հասնելու համար մարզիկը պիտի ունենա «մարզված» բնավորություն: Կարևոր է լինել նպատակասլաց, անվախ, պահը սթափ գնահատող: Միկան համոզված է, որ «պիտի իմանաս պարտվել, քանի որ պարտվելով հասկանում ու վերլուծում ես հակառակորդիդ առավելություններն ու սեփական սխալները: Սկսում ես մտածել՝ մեքենադ ինչպե՞ս էլ ավելի կատարելագործել»: Միկայի կարծիքով Հայաստանում ռեյսինգը զարգացած համարել դեռ վաղ է: Նախ՝ դեռ չկան մրցավազքերի համար նախատեսված հատուկ ճանապարհներ, չկան հատուկ պայմաններ հանդիսատեսի համար: Բացի այդ, սիրել այս սպորտաձևը մի բան է, դրանով զբաղվելու հնարավորություն ունենալ՝ մեկ այլ, քանի որ սա բավական թանկ հաճույք է: Քիչ են հովանավորները, ովքեր կցանկանան միջոցներ տրամադրել մարզիկի ապահով ընթացքի, չայրվող մարզազգեստի, համապատասխան անվտանգության համակարգերով հագեցած ավտոմեքենաների համար: Այդուհանդերձ, Միկան նշում է, որ այժմ նկատվում է այս սպորտաձևի հանդեպ վերաբերմունքի փոփոխություն: Նախ՝ մեծացել է հասարակական հետաքրքրությունը,
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ անդեգրաունդ
Հայաստանի ավտոմոբիլային ֆեդերացիա Հայաստանի ավտոսպորտի սկիզբը դրվել է 1957 թվականին: Հայկական ավտոսպորտն ունեցել է ԽՍՀՄ երկակի ու քառակի չեմպիոններ, ինչպիսիք են Հենրիկ Զարգարյանը, Էդիկ Սրապիոնյանը և այլոք: Հայաստանի Ավտոմոբիլային ֆեդերացիան (ՀԱՖ) ստեղծվել է 1993 թվականին, 1996-ից Միջազգային ավտոմոբիլային ֆեդերացիայի (FIA) անդամ է: 1995-2006թթ. ՀԱՖ-ը կազմակերպել է դասական ռալլիի, կարտինգի, ռալլի-կրոսի, լեռնային վերելքի և 60-ից ավելի այլ ազգային առաջնություններ՝ իրականացրել մի շարք մրցույթներ: Վերջին 10 տարիների ընթացքում ՀԱՖ-ը պատրաստել է շուրջ 60 սպորտի վարպետներ, ենթավարպետներ ու մարզիկներ, ովքեր մրցանակային տեղեր են գրավել մի շարք երկրներում անցկացված միջազգային մրցույթներում: ՀԱՖ-ը մինչև օրս կազմակերպում է ավտոսպորտի տարբեր ձևերի մրցություններ: Ֆեդերացիան պատրաստում է ավտոմարզիկներ, տալիս է համապատասխան որակավորում և սերտիֆիկատ:
մարզիկներն էլ իրենց հերթին սկսել են ավելի լուրջ վերաբերվել սպորտաձևին: Հայկական խմբերը, օրինակ, ժամանակ առ ժամանակ մասնակցում են մրցաշարերի հարևան Վրաստանում: No limit-ն էլ վերջերս այնտեղից հաղթանակով է վերադարձել՝ չեմպիոն դառնալով դրագ ռեյսինգի «աբսոլյուտ» դասում:
***
Հայաստանում մրցումներից շատերի (հիմնականում՝ Արզնիի լքված օդանավակայանի տարածքում) կազմակերպմամբ զբաղվում է ռեյսերների մեկ այլ թիմ՝ EMotion-ը: Թիմի անդամ Աշոտի հավաստմամբ՝ ռեյսերները միմյանց ճանաչում են փողոցներում՝ «վեցերորդ զգայարանի պես մի բան է»: պատկերացրեք տեսարանը՝ «Կագնեցնում ես մեքենան կարմիր լույսի տակ և կողքի մեքենայի վարորդի աչքերից կռահում, որ նա էլ արագության մասնագետ է: Որպեսզի համոզվես, որ կողքինը մերոնքական է, սեղմում ես գազը, մի երկու կտրուկ շարժում ես անում և ստանում համարժեք «ողջույն»: Բոլոր ռեյսերներն իրար հասկանում են կես հայացքից»: Emotion-ի տղաների «մասնագիտացումը» դրագ ռեյսինգն է՝ ավտովազքի էքստրեմալ, բայց այդուհանդերձ որոշակի կանոններ ունեցող տեսակը: Մինչդեռ ավտովազքի փողոցային տարբերակը՝ սթրիթ-ռեյսինգն իրենից շատ ավելի խենթ մրցություն է ներկայացնում: «Տարբերությունները շատ են», — ասում է սթրիթ-ռեյսինգի որոշակի փորձ ևս ունեցող Աշոտը: Նախ՝ փողոցային վազքերում մասնակիցների թիվը սահմանափակվում է մի քանիսով: Խելահեղ արագությունները բացվում են ոչ թե սովորական ցերեկային ժամերին, այլ ուշ գիշերը, ցանկալի է հանգստյան օրերից առաջ, որպեսզի փողոցներում
38 39
Աշուն 2011
հնարավորինս քիչ մեքենաներ լինեն: Բացի այդ, փողոցում և մայրուղու վրա տարբերվում են նաև մեքենաների տեխնիկական պահանջները: Սթրիթ ռեյսինգի ժամանակ նախընտրելի է ավտոմատ փոխանցման տուփը, իսկ շարժիչի հզորության պակասը կարող է հատուցվել վարորդի վարպետությամբ:
***
Դավիթը սթրիթ-ռեյսինգի միջոցով ադրենալինի իր չափաբաժինն ընդունելիս դեռ չի հանդիպել ավտոտեսուչի, սակայն ասում է, որ փողոցային ավտովազորդների միակ սահմանն ու վախը «գաիշնիկն» է: չնայած վախը սթրիթ-ռեյսերների պարագայում բավականին հարաբերական հասկացություն է: Այստեղ մի քանի անգամ կրկնապատկվում է վթարի ենթարկվելու ռիսկը, քան կազմակերպվող մրցաշարերի ընթացքում: Այդուհանդերձ, Երևանի փողոցները գիշերը պարապ չեն մնում. ականատեսն ու մասնակիցն են ադրենալինի պակասը լրացնել ցանկացողների խենթություններին: «Տանը նստած ես, ու մի տեսակ սիրտդ ադրենալին է ուզում, դուրս ես գալիս փողոց, առաջիկա լուսակիրի տակ գտնում քո նման մեկին ու վերջ, ռեյսինգը սկսված է: Ճանապարհը, դրա երկարությունը՝ ամեն ինչ որոշվում է տեղում ու կարևոր չէ, թե մրցող մեքենաները պատկանում են նույն դասին թե ոչ: Սթրիթ-ռեյսինգում ուժեղ ու թույլ ավտոմեքենա չկա, կա մի ցանկություն՝ հաղթել», — ասում է Դավիթը: Նա սթրիթռեյսինգի առաջին անգամ 15 տարեկանում է մասնակցել, իր իսկ մեքենայով: «չափ ու սահմանի, կանոնների բացակայությունը աննկարագրելի հաճույք ու զգացողություն է պարգևում», — մի
նախադասությամբ այսպես է բնութագրում Դավիթը սթրիթ-ռեյսինգի հանդեպ իր սերը: Մինչդեռ Հայաստանի ավտոմոբիլային ֆեդերացիայի ավագ մարզիչ Վարազդատ Հակոբյանի փորձառությունն այլ բան է հուշում: Հանպատրաստից, հենց այնպես սթրիթ-ռեյսինգը նրա կարծիքով թիթիզություն է: օրինապաշտություն ու ազնվություն՝ ըստ նրա, սրանք պետք է լինեն ռեյսերի հիմնական հատկանիշները: Փորձառու ավտովազորդն ասում է, որ սթրիթ-ռեյսինգն իր թշնամին է, ու այդ սպորտաձևի սիրահարներն ավելի լավ է դրագ-ռեյսինգով զբաղվեն, որտեղ կան օրենքներ ու պայմաններ: «Սթրիթ-ռեյսինգն ինձ համար անընդունելի է: Փողոցի քշողները ուզում են ինչ-որ մեկին ինչ-որ բան ցույց տալ: Անօրինական ավտովազքը սպորտաձև չէ: Հենց մեկնարկից յուրաքանչյուր սպորտսմեն պետք է հիշի, որ կանգնածները սպասում են նրա վերադարձին: Փողոցային ռեյսինգում այս ոսկե կանոնը առհասարակ չի գործում», — ասում է Վարազդատ Հակոբյանը:
***
Սովորական տաք գարնանային օր էր, թվականը՝ 1967: Վարազդատ Հակոբյանին ուղարկել էին հաց առնելու, բայց կողքով սլացան դեպի ավտոմրցավազքի վայրն ուղևորվող «վոլգաները»: Ոտքերը Վարազդատին տան փոխարեն տարան դեպի մրցումների վայրը: Գնած հացը այնտեղ կերավ: Ժամեր անց տուն վերադառնալով՝ ծեծ էլ կերավ, բայց հաստատ հասկացավ, որ ավտոմեքենաներն ու ավտոմեխանիզմներն իր տարերքն են: Դրանից հետո ամեն գարուն բաց չէր թողնում իրենց տան դիմացի բլրին անցկացվող և ոչ մի մրցում: Հիմա արդեն Հայաստանի ավտոմոբիլային ֆեդերացիայի ավագ մարզիչը ժպիտով է պատմում այս պատմությունն
Դրագ-ռեյսինգ Դրագ-ռեյսինգը (անգլերեն drag՝ «ուղիղ գիծ» և racing՝ «ավտոմրցավազք» բառերից), կազմակերպվում է 402 մետր երկարությամբ ճանապարհի վրա: Ավտոմրցավազքի այս ոճում սովորաբար մրցում են 2 ավտոմեքենա՝ ով առաջինը կհասնի վերջնակետին սկզբունքով: Դրագ-ռեյսինգի սովորաբար մասնակցում են թե տեխնիկապես ու թե արտաքինից թյունինգ արված ատվտոմեքենաներ, ինչը մրցաշարն ավելի հետաքրքիր է դարձնում դիտողների համար: Պաշտոնապես դրագ-ռեյսինգի պատմությունը սկսվել է 1948 թվականին ԱՄՆ-ի Կալիֆոռնիա նահանգի Գալետա քաղաքից: Այժմ դրագ-ռեյսինգի միջազգային ֆեդերացիան միավորում է այս սպորտաձևի միլիոնավոր պրոֆեսիոնալների, իսկ ԱՄՆ-ում ամեն տարի անցկացվում է դրագ-ռեյսինգի համաշխարհային մրցաշար:
Սթրիթ-ռեյսինգ Սթրիթ-ռեյսինգը (անգլերեն street՝ «փողոց» և racing՝ «ավտոմրցավազք» բառերից) սկսել է ճանաչում ձեռք բերել 1950-ական թվականներին ԱՄՆ-ում: Այն համարվում է ավտոմրցավազքի թերևս ամենավտանգավոր տեսակը: Սթրիթռեյսինգի ամենահայտնի տեսակներն են, երբ էքստրիմի սիրահարները ուղղակի որոշում են մրցել իրենց հետ նույն լուսակիրի տակ կանգնած ավտոմեքենայի հետ: Այլ դեպքերում ամեն ինչ որոշվում է նախապես, մասնակիցները պայմանավորվում են ու փակում որոշ փողոցներ, և երբ ռեյսինգին մասնակցում են 2-ից ավելի վարորդներ, ովքեր նախապես որոշում են քաղաքային որ ճանապարհներով են անցնելու և մրցում են գումարի համար: Նախապես չկազմակերպված ռեյսինգները հակաօրինական են բազմաթիվ երկրներում: Հաճախ դրանք պատճառ են հանդիսանում ավտովթարների, վրաերթերի ու այլ դժբախտ պատահարների:
ու հիշում այն օրերը, բայց այն ժամանակ լուրջ մտահոգված էր՝ ինչպե՞ս անի, որ իրեն էլ վստահեն մեքենա նորոգել ու վարել: «Ծնողներս ուզում էին, որ բժիշկ դառնայի, եղունգներս մաքրում՝ դասի էին ուղարկում, իսկ ես ավտոմեքենայի յուղի մեջ թաթախված տուն էի վերադառնում: Արդյունքում էլի դարձա բժիշկ, ուղղակի մեխանիզմի», — պատմում է Վարազդատ Հակոբյանը: 9 տարեկանում հեծանիվի վրա շարժիչ էր դրել: «Հազիվ խոդ տվեցի, ամբողջ թաղով ձայնը գլուխն էր գցել, մենք էլ էրեխեքով հետևից էինք վազում», — ժպիտը դեմքին հիշում է «բժիշկը»: Տեխնիկական մասը միշտ հատկապես հետաքրքիր է եղել նրա համար, բայց երիտասարդ տարիքում նրան չէին վստահում ու չէին թողնում անգամ մոտենալ մեխանիկական հատվածին: Ի վերջո, 15 տարեկանում համառության շնորհիվ Վարազդատին ներս թողեցին ԴօՍԱԱՖ, որտեղ հավաքվում էին մոտոցիկլետների մրցավազքերի մասնակիցները: Լվանում էր բոլոր մոտոցիկլները, որ գոնե այդպես դիպչեր ու զգար մեխանիզմը: Ռեյսինգում, Վարազդատ Հակոբյանի կարծիքով, հաջողության բաղադրատոմսը ոչ թե անվախությունն է, ինչպես կարող է թվալ շատերին, այլ մարզիկի կողմից սահմանված օրենքներին հետևելը, կարգապահությունն ու փորձառությունը: «Ռեյսերի համար մրցավազքը մի բաժակ ջուր խմելու նման մի բան պիտի լինի», — ասում է նա: Բացի այդ էլ կարծում է, որ լավ վարորդները մեքենայի մեխանիզմը պիտի լավ իմանան: Իր համար ռեյսինգի ամենազիլ ու յուրահատուկ մասը հենց թյունինգն է, որը նմանեցնում է ստեղծագործական աշխատանքի՝ «Շատերի հավատը չի գալիս, բայց ես իմ ձևափոխած մեքենաների շարժիչը չեմ փոխում, այլ մասերի վրա եմ աշխատում
ու ստեղծագործում»: Ավտոմեքենայի յուրաքանչյուր հատվածի հանդեպ բծախնդիր է: Ռեյսերների շրջանում մեծ հեղինակություն վայելող Վարո ձյաձյայի «ստեղծագործած» յուրաքանչյուր մեքենա իր լավագույն ընկերն է: «Կինս գիտի՝ ամեն մրցումից հետո իմ սարքած, վերափոխած ավտոն պաչում եմ, որ մարզիկին բերեց հասցրեց: Լավագույն ընկերներս են՝ ինչ ասում եմ՝ սուս ու փուս լսում են»: Հայաստանում ռեյսինգի զարգացմանը Վարազդատ Հակոբյանը լավատեսությամբ է նայում. «Գոնե դրագռեյսինգը առաջ տանելու համար մինիմալ պայմաններ կան, ու դրանք հերիք են, որ մենք պահպանենք ու զարգացնենք այն, ինչ կա: Լավ մարզիկներ, մարզիչներ ու տեխնիկական մասի պատասխանատուներ ունենք, մնում է միայն ունեցածը ճիշտ օգտագործենք»: Ինչպես ինքն է կատակում, «29-ամյա Վարազդատ Հակոբյանը 35 տարի է, ինչ այս սպորտաձևում է»: Քանի դեռ կարողանում է սպորտային մեքենայի կարկասի մեջ մտնել, ուրեմն դեռ 29 տարեկան է: Վերջին մրցմանը մի քանի շաբաթ առաջ է մասնակցել ու կրկին առաջին տեղն է զբաղեցրել: Մրցանակների ու պատվոգրերի համար կինն իրեն հատուկ պահարան է նվիրել, որի դռներն արդեն դժվարությամբ են փակվում: «Ես դեռ քշում եմ, ու թոռներս էլ պիտի քշեն: Եթե մարդու ուղեղը մեխանիզմի հետ կապված է, երբեք չի ժանգոտի», — վստահ է ավտոմեխանիզմների տարեց սիրահարը: Հաշվի առնելով Վարո ձյաձյայի ու այլ ռեյսերների անսահման էնտուզիազմը, նվիրվածությունն ու լավատեսությունը, կարելի է վստահ լինել, որ Հայաստանում ռեյսինգն իր տարբեր տեսակներով դեռ երկար ու, միգուցե, սրընթաց ճանապարհ ունի անցնելու: չէ՞ որ արագության ծարավը հագեցնելն այդքան հեշտ գործ չէ:
Նե Թադևոսյան Հայկ Մելքոնյան
ՔԱՂԱՔ տեսակետ
Թմբկաբերդի առումը Ճարտարապետ, բլոգեր Արսեն Կարապետյանը հիշում է իր մանկության Երևանը, ուրվագծում մայրաքաղաքի ճարտարապետական պատմությունը և կասկածի տակ դնում Հանրապետության հրապարակում Կառավարության շենքի վրա թամանյանական թմբուկի կառուցման գաղափարը:
Ե
րևանը, շնորհիվ աշխարհագրական դիրքի, պատկանում է աշխարհի այն քաղաքների շարքին, որոնք ունեն ամբողջականորեն դիտվելու հնարավորություն։ Բավական է բարձրանալ, օրինակ, Կասկադի դիտահարթակը, և Երևանը հայտնվում է կարծես ափի մեջ։ Հիշում եմ, փոքր էի, հաճախ հորս հետ երկար կանգնում էինք այնտեղ և հիանում քաղաքով։ Եվ ամենագրավիչն այն էր, որ վերևից հստակ երևում էր քաղաքի բանաձևը. ծառապատ բակերի ուրվագծերը՝ շարված ուղիղ փողոցների առանցքները, օպերայի վեհ թմբուկը և հրապարակի շենքերի պայտաձև պարը։ Աչք էին ծակում, իհարկե, 70-ականներին անտրամաբանորեն տնկված բազմահարկ աշտարակները, սակայն թվում էր, թե ոչինչ, կգա մեր ժամանակը՝ կշտկենք, կազատենք։ Ծեծված ճշմարտություն է, որ ճարտարապետությունն արտացոլում է երկրի քաղաքական և տնտեսական էությունը։ Թամանյանը
40 41
Աշուն 2011
եկել էր թշվառ և անտեր երկիր և կառուցում էր բոլոր հայերի համար նոր մայրաքաղաք, որի հորինվածքի գլխավոր ուղղությունը Արարատն էր: Քաղաքը կարծես բեմահարթակ էր, իսկ սցենարը մեկն էր՝ վերադարձ դեպի Արարատ։ Եվ պատահական չէ, որ քաղաքի գլխավոր առանցքն անցնում էր հյուսիսից հարավ՝ Նորքի բարձունքներից դեպի Մասիս։ Այդ առանցքի մի մասն էր նաև Հյուսիսային պողոտան, որը, ի դեպ, ի սկզբանե Արարատյան էր, իսկ Հյուսիսային կոչվեց հետո, երբ փոխվեցին գաղափարները, և հայացքն ուղղվեց դեպի հյուսիս՝ Մոսկվա։ Եկան տոտալիտար երկրի ժամանակները, քաղաքաշինությունն էլ դարձավ տոտալիտար։ Քաղաքը պարփակվեց իր մեջ, հեռանկարները փակվեցին, բակերը խոշորացան՝ կպչելով մեկը մյուսին։ Բայց մեր բախտը նորից բերեց. Թամանյանի, Բունիաթյանի և ուրիշների կողմից գտած ազգային ճարտարապետական ձևերի նորովի օգտագործումը ընդունելի էր նոր, ստալինյան
գաղափարախոսության համար։ Սա դեռ Երևանի կորուստը չէր, քանի որ տոտալիտարիզմը ենթադրում է նաև բարձր կարգապահություն, կառուցում էին լավագույն ճարտարապետները, և երևանյան քարե շենքերը վերածննդի ոգով և շնչով կերտված պալացցոներ էին՝ կառուցված աշխատավորների համար։ Հետո՝ 1960-ականներին, եկավ նոր շունչ, նոր ազգային վերածնունդ, ազատության ընկալում։ Երևանը նորից շնչեց, բազմաթիվ հանրային բաց տարածքները, սրճարանները, պողոտաները, փոքր ճարտարապետական ձևերը քաղաքին տվեցին յուրօրինակ աննման կերպար։ Հենց այս ժամանակվա խորհրդանիշներից մեկն է «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը, որի փրկության համար աննախադեպ քաղաքացիական շարժում սկսվեց երկու տարի առաջ։ 1970-ականներից մինչև անկախացում սկսվեց բակերի մեջ բնակելի աշտարակների կառուցումը, զուտ տնտեսական անգաղափար պրագմատիզմ, անտարբերություն, որը կարծես թե պիտի ավարտվեր նոր զարթոնքից հետո։ Սակայն այսօր, անկախության 20 տարիներից հետո, պետք է փաստել, որ մենք նորից չունենք քաղաքաշինություն և գաղափար։ Ավելի ճիշտ, գաղափարը մեկն է. քառակուսի մետրերի կառուցում և վաճառք։ Բայց եթե առաջին տարիներին տեղ կարծես թե դեռ կար, ապա հիմա քանակը նոր տարածքներ է պահանջում, և այդ տարածքները գտնվում են գոյություն ունեցող պատմական շերտերի ոչնչացման ճանապարհով։ Շատերը փաստարկ են բերում, թե Թամանյանն էլ ժամանակին հին Երևանից շենքեր և փողոցներ քանդեց։ Բայց պետք է հաշվի առնել, թե ինչ խնդիր էր դրված նրա առջև. հնարավորինս արագ նոր մայրաքաղաք կառուցել, նոր կերպարով ու նոր ծավալների։ Այսօր նման խնդիր չկա, այն Երևանը, որի մասին մենք խոսում ենք, ընդհանուր մայրաքաղաքի ընդամենը մի փոքր մասն է, ձևավորված և հագեցած բազմաթիվ շերտերով։ Ցանկացած քաղաք կուտակային միասնություն է, հնի և նորի համատեղությունը՝ հարստություն։
Բացի դրանից, ցանկացած քաղաքացու մտքում կան ձևավորված տաբուներ՝ արգելքներ, որոնք շատ կարևոր են քաղաքի բնակչի և տիրոջ պատկերացման համար։ Կարծես թե անձեռնմխելի էր օպերան իր շրջակայքով, և դա է պատճառը, որ այդ տարածքում բարբարոսական սրճարանաշինարարությունը այդքան բացասական է ընդունվում: Կարծես թե աչքաթող արեցինք օղակաձև և մնացած այգիների ոչնչացումը, իսկ հիմա տեսնելով ապշում ենք, թե ինչպես դա տեղի ունեցավ։ Վախենալով նոր, արդի ճարտարապետությունից, քաղաքաշինական խիստ սահմանափակումների շրջանակներում ստեղծված ազատ և համարձակ ստեղծագործություններից, կառուցեցինք ժամանակավրեպ, անոճ, ապազգային (բառիս ամենալայն իմաստով) շենքեր՝ պսևդոազգային շապիկներով, որոնք որևէ կապ չունեն միջավայրի հետ։ Եվ ահա եկանք վերջին տաբուին՝ Հանրապետության հրապարակին։ Ինչպես գիտենք, Թամանյանի նախագծած կառավարության շենքը պիտի ունենար մեծ թմբուկ, որը բաշխիչ սրահի դեր էր կատարելու, կտրվածքով՝ բարձր դահլիճ՝ ծածկված գմբեթով։ Թմբուկը պիտի հանդիսանար Երևանի գլխավոր և ամենաբարձր ծավալներից մեկը, որը կապված կլիներ մյուսին՝ օպերային, Արարատյան (Հյուսիսային) պողոտայի առանցքով։ Այդպիսով, հրապարակը ստանալու էր ասիմետրիկ լուծում, որը շեշտվելու էր նաև Ժամացույցի աշտարակով։ Սակայն տարիների ընթացքում հրապարակը ձևափոխվեց, հիմա ունի սիմետրիկ հորինվածք, երկրորդ աշտարակը (Ազգային պատկերասրահի «տորթը»)։ Ամենակարևոր փոփոխություններից է նաև ճառագայթաձև փողոցների փակումը. մեկը Փոստի շենքի կամարով, մյուսը՝ «Արմենիա» հյուրանոցով, չկառուցվեց նաև շատրվանի տեղում նախատեսված շենքը։ Իսկ ամենագլխավորը՝ պատկերասրահի շենքն է, որը վերջնականապես փոխեց ամբողջ հորինվածքը։ Եվ այսօր թամանյանական նախագծի իրականացումը շատ և շատ հարցեր է առաջացնում։
Քանի որ առաջարկված նախագծի մասին տեղեկությունները շատ կցկտուր են, հայտնի է միայն մանրակերտը և մի քանի թերի հատակագծեր, ես կուզեի ուշադրություն բևեռել մի քանի հարցի վրա։ Նախ, ո՞րն է կառույցի բուն նպատակը։ Եթե խոսքը թամանյանական հրապարակի վերաստեղծման մասին է, ապա միանշանակ պետք էր սկզբից մշակել ամբողջ հրապարակի վերակառուցման հեռանկարային սկզբունքները և հայեցակարգը։ Ակնհայտ է, որ գմբեթի կառուցումից հետո կառաջանա պատկերասրահի հարցը։ Մամուլում շատ աղոտ ակնարկներ կան այդ կառույցն ապագայում քանդելու մասին։ Մի կողմ դնելով քաղաքաշինական և գեղարվեստական գնահատականները, եկեք մտածենք. արդյո՞ք Հայաստանն այդքան հարուստ երկիր է, որ կարող է իրեն թույլ տալ նման շռայլություն՝ քանդել հանրապետության մեծագույն թանգարաններից մեկը։ Եվ դեռ բաց է հարցը. արդյո՞ք քանդելն է սխալների շտկման ճանապարհը։ Ինչո՞ւ Հռոմում չեն քանդում պատմական կենտրոնում կառուցված անհամաչափ և ծաղրանքի առարկա դարձած Վիտտորիանո թանգարանը։ Վերջերս հեռուստաեթերում այսօրվա ճարտարապետներից մեկը նույնիսկ իրեն թույլ տվեց պատկերասրահի շենքը «դեգեներատ» անվանել, ինչը, բացի խոսքի կուլտուրայի բացակայությունից, նաև վկայում է, որ մենք այդպես էլ չսովորեցինք հարգել մեզ մեծ ժառանգություն թողած վարպետներին: Իսկ Մարկ Գրիգորյանի պես ճարտարապետը արժանի է ավելի կիրթ վերաբերմունքի։ Արդյո՞ք կառուցապատվելու է ջրավազանը, բացվելո՞ւ է Արարատին նայող փողոցը (իհարկե, արդեն ոչ, քանի որ այդ ուղղության վրա բազմաթիվ նոր շենքեր կան)։ Ինչպե՞ս է հարաբերվելու նոր գմբեթը նորակառույց բարձրահարկ շենքերի հետ, որոնք օղակի մեջ են վերցրել հրապարակը, չէ՞ որ նոր պայմաններում դրանք կմրցեն գմբեթի բարձրության հետ։ Իսկ եթե վերադառնանք բուն շենքին, ապա շատ տարօրինակ է, որ խոսելով Թամանյանի նախագծի մասին, առաջարկվում է կառուցել գմբեթի միայն նմանակը, պահպանելով միայն արտաքին տեսքը։ Հիմնավորումը շատ վուլգար և պրագմատիկ է. թամանյանական նախագիծը ձեռնտու չէ: Այդ պատճառաբանմամբ «ընդամենը» դատարկ դահլիճը առաջարկվում է լցնել ծածկերով, պարզապես սովորական վարչական շենք դարձնել։ Արդյո՞ք դեմոկրատական հանրապետությունում կառավարական շենքերի կուտակումը կենտրոնական հրապարակում նպատակահարմար է և այն էլ պատկերասրահը քանդելու գնով։ Էլ չեմ ասում, որ լավ կլիներ մտածել ուռճացված վարչակազմի կրճատման մասին։ Եթե նպատակը նորից քառակուսի մետրեր ստեղծելն է, ապա գոնե եկեք չխոսենք Թամանյանի մասին, ուղղակի արձանագրենք, որ Կառավարության շենքին ձեռք չտալու վերջին տաբուն էլ անտեսվեց։ Որքանով հնարավոր էր տեղեկանալ մամուլից, նախագծին կողմ քվեարկած քաղաքաշինական խորհրդի անդամները հավանության են արժանացրել հենց Թամանյանի նախագծով գմբեթի իրականացումը, առանց փոփոխությունների, իր ներքին և արտաքին բոլոր լուծումներով։ Նույնիսկ եթե վերը նշված հարցերը ստանան բավարար պատասխաններ, կա նաև անհանգստության ուրիշ շատ տհաճ պատճառ. աչքի առաջ ունենալով Հյուսիսային պողոտայի փորձը, չկա վստահություն, որ կառույցը կիրականացվի բավարար որակով։ պետք է շատ մեծ համարձակություն ունենալ նման նախագիծն իրականացնելու համար, մանավանդ, երբ չկա հասարակության վստահությունը հեղինակների նկատմամբ։ Ժամանակները փոխվել են, փոխվել է շինարարական տեխնոլոգիան, և ինչքանով կհաջողվի սալերով երեսպատած երկաթբետոնե կմախքի շունչն ու ոգին հարազատ պահել 20-ականներին բոլորովին այլ եղանակով կառուցված շենքին։ Նաև տարօրինակ է, որ
Վերանորոգում հանրաքվեով Ֆլորենցիայում գտնվող Սան-Լորենցո եկեղեցու վրա ժամանակին աշխատել են Ֆիլիպպո Բրունելեսկին, Դոնաթելոն և Միքելանջելո Բուոնարոտտին: Վերջինս, մասնավորապես, կատարել էր ֆասադի նախագիծը, որը 1515 թվականին լավագույնն էր ճանաչվել Պապ Լևոն X-ի հայտարարած մրցույթի արդյունքում: Սակայն Միքելանջելոն ավարտին հասցրել է միայն մասունքների ցուցադրության համար նախատեսված փոքր պատշգամբը, իսկ հետո տարվել է այլ նախագծերով: Համարյա 500 տարի անց քաղաքապետ Մատեո Ռենցին առաջարկել է ավարտել Սան-Լորենցոյի ֆասադը: Աշխատանքները կպահանջեն 2,5 միլիոն եվրո, որը կհատկացվի մասնավոր միջոցներից: Սակայն վերջնական որոշումը կայացնելու են Ֆլորենցիայի բնակիչները՝ Միքելանջելոյի կիսատ նախագիծը շարունակելու թույլտվություն ստանալու համար քաղաքային իշխանությունները հանրաքվե են անցկացնելու:
Թամանյանի գմբեթը կառուցելու համար դրամը պատրաստվում են հայթայթել՝ քանդելով թամանյանական Երևանի ամենագեղեցիկ կտորներից մեկի մնացորդը՝ դավադրաբար քանդված «Սևան» հյուրանոցի դեռ պահպանված հատվածը: Շատ ավելի խորհրդանշական կլիներ ոչ միայն տարօրինակ հրդեհից տուժած այդ մասը վերականգնել, այլև վերակառուցել «Սևան» հյուրանոցը: Դա իրոք կլիներ մի քայլ, որը երևանցիներին հավատ ու հույս կներշնչեր։ Իհարկե, ցանկացած ստեղծագործ անհատ կարող է ցանկացած նախաձեռնությամբ հանդես գալ, բայց երբ նման ճակատագրական միջամտության գաղափարի հեղինակը ունի ադմինիստրատիվ լծակներ որոշումներ կայացնելու, երբ նախագիծը արվում է հապճեպ, առանց մանրամասն մշակված քաղաքաշինական առաջադրանքի, երբ ընդհանուր հայեցակարգ չունենալով՝ խոսքն արդեն գնում է շինարարություն սկսելու մասին, այս ամենը վկայում է, որ մենք նորից կունենանք վատնած միջոցներ, ապականված միջավայր և նորից պիտի կանգնենք փաստի առաջ և մտածենք. «հիմա ո՞նց շտկենք»։ Հավատացեք, այս հոդվածում արծարծված է անպատասխան հարցերի միայն մի փոքր հատվածը։ Ես խորին համոզմունք ունեմ, որ իշխանությունը պիտի լինի ավելի պահպանողական, քան ցանկացած քաղաքացի։ Այսօր կարծես ամեն ինչ շուռ է եկել գլխի վրա. ուսանողները կռիվ են տալիս հին շենքերի և կանաչների համար, քաղաքային իշխանությունը լռում է և միայն շատ մեծ ճնշման հետևանքով հազվադեպ քայլերի դիմում։ Եթե չլիներ քաղաքացիական շարժումը, որի արդյունքում քաղաքապետարանը կասեցրեց Նոր Նորքի Վիշապների այգու մի հատվածի կառուցապատումը, համոզված եմ, այդ շենքը շատ հանգիստ կկառուցվեր, հետո էլ՝ մեկ ուրիշը։ Այդ է պատճառը, որ շնորհակալական խոսքեր չեն հնչելու։ …Այսօր էլ հաճախ բարձրանում եմ Կասկադի դիտահարթակը, փորձում եմ Երևանի փողոցների, բակերի ուրվագիծը գտնել։ Ամեն անգամ ավելի ու ավելի դժվար է։
Արսեն Կարապետյան Սուրեն Մանվելյան
ՔԱՂԱՔ միջավայր
Մի դահլիճի պատմություն Անցյալ տարվա հունվարին Երևանում բուռն քննարկումներ սկսվեցին. ուշադրության կենտրոնում էր «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը: Կիսամոռաց կառույցի մասին հիշեցին, երբ գաղափար ծագեց քանդել այն, վերականգնելով այդ տեղում Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին: Հասարակությունը գրեթե միաձայն հանդես եկավ ի պաշտպանություն Սպարտակ Կնտեխցյանի և Թելման Գևորգյանի կերտած դահլիճի:
42 43
Աշուն 2011
ՔԱՂԱՔ միջավայր
Հ
այտնի է որ 1960-ականները առանձնահատուկ էին Երևանի համար: Հենց այդ ժամանակ քաղաքով մեկ սկսեցին բացվել սրճարաններ, ձևավորվեց մեզ հասած երևանյան քաղաքային մշակույթը: Իր մեծ դերն այս ամենի մեջ անշուշտ ուներ նաև քաղաքապետ Գրիգոր Հասրաթյանը, որի ջանքերի շնորհիվ 1962-ին երիտասարդ ճարտարապետներ Թելման Գևորգյանին ու Սպարտակ Կնտեխցյանին հնարավորություն տրվեց օգտագործել կինո «Մոսկվայի» հետնամասում գտնվող տարածքը: Հեղինակներն ապացուցեցին, որ ամենաանհարմար ճարտարապետական միջավայրի մեջ կարելի է ստեղծել հետաքրքիր կոթող: Դահլիճը կախվեց քաղաքի վրա, և այն, ինչ լինելու էր ներսում, նույնպես տարբերվում էր զրոյական մակարդակից: Այն կոչված էր ստեղծել արվեստի մի միջավայր, որը պետք է իշխեր այն քաղաքի վրա, որը սիրում էին ճարտարապետները: Աշխատանքային ողջ ընթացքը տեղի էր ունենում հենց քաղաքապետի անմիջական հսկողության ներքո: Կինոթատրոնի նախասրահը իջեցվեց փողոցի մակարդակից մի փոքր ցածր, իսկ օդում «ճախրող» նստատեղերի տակ ստեղծվեց հասարակական տարածք՝ սրճարանով և շատրվանով, որը միևնույն ժամանակ կարծես կտրված էր քաղաքից:
Տնական հարաբերություններ
Ամառայինի մասին յուրահատուկ հիշողություններ ունեն Թումանյան 28/20 հասցեում գտնվող՝ կինոթատրոնի դիմացի շենքի բնակիչները: Դահլիճի բուռն կյանքը՝ կինոցուցադրումներով ու համերգներով, անցել է բառացիորեն նրանց աչքի առաջ: 61-ամյա տիկին Նադյայի աչքերը փայլեցին, երբ խնդրեցինք պատմել այն ամենի մասին, ինչ կապված է իրենց բակի և դահլիճի հետ: Նախ սուրճ հյուրասիրեց, ապա սկսեց հիշել՝ «Շատ հարմար էր՝ տնից դուրս ես գալիս, փողոցը անցնում ու հասնում ես քաղաքի ամենահաճելի մշակութային վայրերից մեկը՝ ուզածդ կինոն կամ համերգը գնա նայի կամ լսի… Մեր հարևաններից շատերը հանգիստ վայելում էին ամառայինի համերգները առանց տնից դուրս
44 45
Աշուն 2011
Ամառայինը Երևանի ամենամեծ կինոդահլիճներից էր և տեղավորում էր ավելի շատ հանդիսատես, քան նույն կինո «Մոսկվայի» երեք փակ դահլիճները միասին վերցրած (900-ը 876-ի դիմաց)
գալու: Ավելին ասեմ, էդպիսի օրերին հեռուստացույցի դիտումները չեղյալ էինք հայտարարում, որովհետև նույնիսկ փակ պատուհանները մեզ չէին փրկում աղմուկից», — հիշում է տիկին Նադյան: Ձմռանը, ինչպես կարելի է տրամաբանել, ամառային դահլիճը չէր գործում: Բայց հենց որ կինոթատրոնի աշխատակիցները սկսում էին մաքրել աթոռներն ու բեմը և փոխել էկրանը՝ թումանյանցիներն առաջինն էին իմանում, որ ձմեռն ավարտվել է: Համերգների և ֆիլմերի սեզոնը հայտարարվում էր բացված: Այստեղ գալիս էին Երևանի բոլոր ծայրերից՝ ամառայինը յուրահատուկ ոգի ունեցող միջավայր էր: Տիկին Նադյան ժպտալով նշում է, որ բաց դահլիճը ամենաէկզոտիկ վայրն էր սիրահար զույգերի համար: Նրանցից շատերը գնում էին այնտեղ ոչ թե ֆիլմ դիտելու, այլ միասին ժամանակ անցկացնելու համար: Ռոմանտիկ շփմանը տրամադրում էր նաև կինոթատրոնի ներքևի հատվածում գործող Թումանյան փողոցի առաջին բացօթյա սրճարաններից մեկը: «Հաճելի էր առույգ, ռոմանտիկ զգացողություններով տարված երիտասարդներին տեսնել», — ասում է տիկին Նադյան, սակայն հավելում, որ շենքի բնակիչները հաճախ դժգոհության ալիք էին բարձրացնում, քանի որ սիրահար այցելուներին ուշ ժամերին փոխարինում էին խմիչքի սիրահարները, որոնց զրույցները ևս կարելի էր լսել հարևան շենքերից: Բացի այդ, հաճախ այդ հանդիպումները ավարտվում էին վեճերով կամ ծեծկռտուքով:
ՀԵՂԻՆԱԿՆԵՐՆ ԱպԱՑՈւՑԵՑԻՆ, ՈՐ ԱՄԵՆԱԱՆՀԱՐՄԱՐ ՃԱՐՏԱՐԱպԵՏԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱյՐԻ ՄԵՋ ԿԱՐԵԼԻ Է ՍՏԵՂԾԵԼ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ԿՈԹՈՂ: ԴԱՀԼԻՃԸ ԿԱԽՎԵՑ ՔԱՂԱՔԻ ՎՐԱ, ԵՎ ԱյՆ, ԻՆչ ԼԻՆԵԼՈւ ԷՐ ՆԵՐՍՈւՄ, ՆՈւյՆպԵՍ ՏԱՐԲԵՐՎՈւՄ ԷՐ ԶՐՈյԱԿԱՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻՑ
Իսկ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո՞. «Էհ, էն ժամանակ արդեն կինո նայելու ժամանակը չէր»: Մի քանի տարի կինոթատրոնը չէր գործում: Հարակից տարածքները վերածվել էին թաղի տղաների «ռազբորկատեղիի»: Այնտեղ էին «բնակություն» հաստատել նաև անտուն «բոմժերը»: Տիկին Նադյան ամեն անգամ դահլիճի մասին խոսելիս, մոտենում է լուսամուտին և ձեռքով ցույց տալիս դիմացի մայթը: «Մի երկու տարվա ընդմիջումից հետո նորից գնացինք կինոթատրոն: Էսօրվա պես հիշում եմ՝ Ֆորշի համերգն էր…»: Ու կրկին Թումանյան փողոցի բնակիչներն էին առաջինը տեղեկանում, որ ամառն ավարտվել է՝ տոնական տրամադրությամբ տեղի էր ունենում կինոթատրոնի պաշտոնական փակման արարողությունը, որը ազդարարվում էր համերգով: Երբ սկսեց գործել նաև «Մոսկվայի» հիմնական դահլիճը, և սկսեցին պարբերաբար ֆիլմեր ցուցադրվել, նույն ֆիլմերը ցուցադրվում էին նաև ամառայինում՝ տոմսերն արժեին 500 դրամ: Ցուրտ երեկոների պատճառով կինոսեր հանդիսատեսը ստիպված էր լինում նստել ամառայինում բաճկոններով, սակայն դա չէր խանգարում նրան վայելել այն ժամանակվա միակ հաճույքներից ու զվարճանքներից մեկը: Որոշ ժամանակով ամառայինը մասամբ ձեռք բերեց իր նախկին մշակութային արժեքը: Կինոթատրոնի դիմացի շենքի չորրորդհինգերորդ հարկերում ապրող բնակիչները կարող էին չվճարել տոմսի համար՝ պատշգամբ կոչվող «ամֆիթատրոնից» էկրանը պարզ երևում էր: Շատերը հատուկ զինված էին պատրաստվում կինոդիտմանը՝ հեռադիտակներով և ուտեստներով: Տիկին Նադյան ծիծաղելով հիշում է, որ համերգների կամ ֆիլմերի ցուցադրման օրերին անկոչ հյուրերը իրենց տանը անպակաս էին: Անծանոթները թակում էին չորրորդ հարկում բնակվող Նադյաենց դուռը և խնդրում պատշգամբից դիտել ֆիլմերը կամ լսել համերգները: «Մութ տարիների» անկոչ հանդիսատեսները ժամանակի ընթացքում ընկերներ դարձան: Ոմանց հետ շփումը շարունակվում է մինչև այսօր: 1990-ականներին ամառայինը հատուկ դեր է խաղացել նույն բակի բնակիչ 31-ամյա Աննայի կյանքում: Նա 19 տարեկան էր, երբ սկսեց հանդիպել Արթուրի հետ: Նրանց առաջին ժամադրությունը տեղի է ունեցել ամառայինում՝ Ֆորշի վերոհիշյալ համերգին: Այժմ Աննան ամուսնացած է, Արթուրի հետ չէ՝ Արտակի: Բայց ամառային դահլիճում Արթուրի համբույրն առաջինն էր:
ՔԱՂԱՔ միջավայր
Ցուցակից դուրս
Սուրբ Պողոս-Պետրոս Առաջին տաճարն այս տեղում կառուցվել է V-VI դարերում և իրենից ներկայացնում էր եռանավ բազիլիկ անգմբեթ տաճար: 1679 թ. աղետալի երկրաշարժի հետևանքով եկեղեցին ավերվեց: XVIII դարավերջին նրա մնացորդների վրա իր նախկին տեսքով կառուցվեց նույնանուն եկեղեցի: 1930 թ. որոշվեց եկեղեցին քանդել: Ալեքսանդր Թամանյանը, որ զբաղեցնում էր նաև Հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահի պաշտոնը, ակտիվորեն հանդես էր գալիս ի պաշտպանություն եկեղեցու: Կոմիտեի գիտքարտուղար Աշխարհաբեկ Քալանթարի հետ միասին նա դիմել է Հայաստանի լուսժողկոմ Եղիազարյանին, նշելով, որ Սուրբ Պողոս-Պետրոսի կործանումը զգալի բաց պիտի առաջացնի Երևան քաղաքի շինարարության համար և որ նրա կանգուն մնալը չի խանգարում շուրջը քաղաքացիական շենքեր կառուցելուն՝ Աբովյան փողոցի և հրապարակի կողմից: Բացի այդ, արտաքին նկարների տակ բացվեցին զանազան դարերի պատկանող 5 տարբեր սվաղի շերտեր, որոնց վրա գտնվում են յուղաներկ և ջրաներկ ֆրեսկոներ: Թամանյանը ևս մեկ անգամ լուսժողկոմին դիմում է 1931-ի ապրիլի 22-ին, այս անգամ խնդրելով գոնե մեկ ամիս՝ հետազոտությունների և որմնանկարների անվնաս տեղափոխման համար: Սակայն արդյունքում փրկվեցին միայն կտավի վրա արված սրբապատկերներն ու մնացած շարժական գույքը, որոնք այժմ պահվում են Ազգային պատկերասրահում, իսկ որմնանկարներից մնացել է ընդամենը մի քանի բեկոր, որոնք Երևանի պատմության թանգարանում են:
46 47
Աշուն 2011
1990-ականների սկզբին «Մոսկվա» կինոթատրոնի շենքը սեփականաշնորհվեց: 60 տարվա պատմություն ունեցող շենքն արդեն գտնվում էր բավականին վատթար վիճակում: Կառույցի ծածկերը փայտից էին: 1992 թվականին սկսվեցին վերականգնման աշխատանքները, որոնք իրականացնելու համար պարտադիր էր ամբարձիչ կռունկ մոտեցնել: Այդ աշխատանքները ապահովելու համար վերականգնման պայմանով քանդվեցին Թումանյան փողոցում գտնվող բետոնե սալն ու աստիճանները, որոնք և առանձնացնում էին ամառային դահլիճը փողոցից և ապահովում էվակուացիոն ելքը: Մասնագետների կարծիքով, հենց այդ ժամանակ խախտվեց դահլիճի ճարտարապետական տեսքը: Ավելի ուշ ամառային դահլիճի տարածքում բացվեց ավտոլվացման կետ, հետո՝ սրճարան, որը փակեց դահլիճի մուտքը փողոցի կողմից: Այժմ դահլիճում կարելի է հայտնվել միայն 1,5 մետրանոց նեղ միջանցքով: Սրճարանը փակեց նաև շատրվանն ու Հովհաննես (Հոնիկ) Մինասյանի հեղինակած խճանկարը՝ Երևանի առաջին ստեղծագործություններից մեկը, որ վստահ կարելի էր «հանրային արվեստ» անվանել: Այն ժամանակներում համատարած սոցռեալիզմին հակառակ՝ Մինասյանն իր խճանկարը ստեղծել էր աբստրակտ ոճում: Նորագույն պատմության տարիներին ամառայինում տեղի են ունեցել համերգեր, ռոք-փառատոներ, իսկ վերջին լուրջ իրադարձությունը
ԱՎԵԼԻ ՈւՇ ԱՄԱՌԱյԻՆ ԴԱՀԼԻՃԻ ՏԱՐԱԾՔՈւՄ ԲԱՑՎԵՑ ԱՎՏՈԼՎԱՑՄԱՆ ԿԵՏ, ՀԵՏՈ՝ ՍՐՃԱՐԱՆ, ՈՐԸ ՓԱԿԵՑ ԴԱՀԼԻՃԻ ՄՈւՏՔԸ ՓՈՂՈՑԻ ԿՈՂՄԻՑ: ԱյԺՄ ԴԱՀԼԻՃՈւՄ ԿԱՐԵԼԻ Է ՀԱյՏՆՎԵԼ ՄԻԱյՆ 1,5 ՄԵՏՐԱՆՈՑ ՆԵՂ ՄԻՋԱՆՑՔՈՎ
Չնայած դահլիճի այսօրվա ոչ բարվոք տեսքին՝ ակտիվիստները վստահ են, որ այն կարող է նոր շունչ ստանալ
1990-ականներից ամառային դահլիճի տարածքում գործում է ավտոլվացման կետ
2009-ին կայացած դիրիժոր Արամ Ղարաբեկյանի կազմակերպած բացօթյա երաժշտական փառատոնն էր, որի շրջանակներում մեկ ամսվա ընթացքում գրեթե ամեն օր կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճում հնչում էր զանազան երաժշտություն՝ դասականից մինչև ժողովրդական և ռոք: Մինչև 2010 թվականի փետրվարի 28-ը շենքը գտնվում էր Երևանի պատմության և մշակույթի ուշադրության ցանկի մեջ, ասել է թե՝ պետության պահպանության տակ: ՀՀ պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների մասին օրենքում նշված է, որ եթե ճարտարապետներից, պատմաբաններից, մշակութաբաններից և հնէաբաններից կազմված հանձնաժողովը գտնում է, որ տվյալ կառույցը հուշարձան է, և եթե շենքին չի հասցվել իրական ու շոշափելի վնաս, ապա այն չի կարող դադարել հուշարձան լինելուց: Միևնույն օրենքի համաձայն, հուշարձանների ցանկից տվյալ կառույցը դուրս է գալիս կոնկրետ փաստերի հիման վրա: Այսպիսով շենքի վրա կատարվող ցանկացած փոփոխություն պետք է համապատասխանեցվի ոչ միայն քաղաքապետարանի, այլ նաև մշակույթի և հուշարձանների պահպանության վարչության հետ: 2010 թվականի փետրվարի 25-ին ՀՀ կառավարությունը նիստի ընթացքում, փոփոխություններ կատարելով Երևան քաղաքի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակում, ընդունեց «Մոսկվա» կինոթատրոն ՍպԸ տնօրինության առաջարկությունը Աբովյան 18 հասցեում գտնվող ամառային դահլիճի շենքի զբաղեցրած հողատարածքը անհատույց՝ սեփականության իրավունքով օտարել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին՝ նոր եկեղեցի կառուցելու համար:
Կրկնվող պատմություն
Ամառայինի պաշտպանության համար ստեղծված քաղաքացիական նախաձեռնության ակտիվիստներից մեկը՝ Սարհատ պետրոսյանը, ցույց է տալիս բազմաթիվ հարցումներին ստացված նամակներ և հիշում, թե ինչպես ամառայինի քանդման լուրը համախմբեց բազմաթիվ մտավորականների: Նրանց «հավաքատեղին» դարձավ Facebook-ը, որում բացված համապատասխան էջին մի քանի շաբաթվա ընթացքում անդամակցեց 6000-ից ավելի օգտագործող:
Սարհատը պատմում է, որ դահլիճը փրկողների բողոքողները ունեին իրենց իրավական հիմքերը: Մասնավորապես, պատմական հատակագծերի համաձայն եկեղեցին գտնվել է ոչ թե ամառային դահլիճի, այլ «Մոսկվա» կինոթատրոնի հիմնական շենքի տեղում: Քաղաքացիական նախաձեռնության պահանջը նախ հետևյալն էր՝ վերադարձնել դահլիճը հուշարձանների կարգավիճակ ունեցող շենքերի ցանկ, վերականգնել շենքի նախնական տեսքն ու ստանալ սեփականատիրոջ համաձայնությունը՝ պայմանագրի համաձայն օգտագործել շենքը որպես մշակութային օբյեկտ: Դժգոհ երևանցիները նամակ հղեցին կաթողիկոսին և ՀՀ վարչապետին: պատասխանները մասնակիցներին չգոհացրեցին, ու վերջիններս հանրային ստորագրահավաք կազմակերպեցին: Հավաքվեց 25 000-ից ավելի ստորագրություն: պատճենները ուղարկվեցին ՀՀ Նախագահին, Ազգային ժողովի նախագահին, վարչապետին և կաթողիկոսին: 2010 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Թամանյանի արձանի մոտ և Աբովյան փողոցում էր հավաքվում նաև ուսանողությունը ու ստորագրություն հավաքում: Ակտիվիստ Մանե Թամանյանը նրանցից էր, ով իր մեծանուն ապուպապի արձանի մոտ անցորդներին առաջարկում էր մեկ ստորագրությամբ իրենց լուման ներդնել դահլիճի պահպանման գործում: Իհարկե, պատահում էին նաև հակառակ կարծիք ունեցողները. «Մի օր Թամանյանի արձանի մոտ մի տղամարդ, լսելով, թե ինչով ենք զբաղվում, անկեղծ ապշեց՝ «չեք էլ ամաչում, հավաքվել եք էն մարդու արձանի մոտ, որը պայքարում էր ձեր կինոթատրոնի տեղում կանգնած եկեղեցու փրկության համար, գոնե ուրիշ տեղ գնացեք ստորագրություններ հավաքեք», — պատմում է Մանեն, — «Հետաքրքրվեցի այս պատմությամբ, ուսումնասիրեցի Թամանյանի նամակագրությունն այդ թեմայի շուրջ: չեք պատկերացնում, թե որքան նման էր այս նույն իրավիճակին: Այն ժամանակ Թամանյանին չհաջողվեց փրկել Սուրբ պողոս-պետրոսը, բայց վստահ եմ, որ այսօր նա կլիներ մեր կողքին»: Այս իրարանցումը տվեց իր արդյունքը, թեև բացի քանդման գործընթացի դադարեցումից կառավարության կողմից դեռևս ոչ մի պաշտոնական հայտարարություն կամ հրաման չի տրվել:
Լենա Գևորգյան Սուրեն Մանվելյան, Ս. Կնտեխցյանի պահոցից
ՔԱՂԱՔ ուղեցույց
6
5
14
9 2
13
10
1
4 3
8
12
48 49
Աշուն 2011
11 7
15
Այստեղ ապրում էր կինոն Հազիվ էին մարել կրքերը կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճի շուրջ, երբ Երևանում գործող երկու կինոթատրոններից մեկը՝ «Նաիրին», դադարեցրեց իր գործունեությունը: Չնայած Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնը հայտարարեց, որ վերցնելու է «Նաիրին» վարձակալության, վստահ ասել, թե ինչ է սպասվում վերջինիս՝ դժվար է: Այսպիսով, 2011 թվականի դրությամբ մայրաքաղաքում գործում է միայն մեկ կինոթատրոն՝ «Մոսկվան»: Տեղին է նշել, որ վերջին անգամ նման «առատություն» մեր քաղաքում նկատվել է 1910-ական թվականներին, երբ երևանցիների միակ «իլյուզիոնը» «Ապոլլո» կինոթատրոնն էր (հետագայում՝ «Պրոլետար»): Այս առիթով փորձենք հիշել Երևանի կինոթատրոնները և տեսնել, թե ինչով են դրանք փոխարինվել:
1920-ականներին, Պետլուսկինոյի հիմնադրումից հետո որոշում կայացվեց առաջին խոշոր կինոթատրոնի ստեղծման մասին: Սակայն նոր, փակ կինոդահլիճ կառուցելու միջոցներ չկային: Հնարավոր էր միայն վարձակալել համապատասխան շենք և կազմակերպել կինոցուցադրությունը: Ինչպես իր հուշերում գրում է Պետլուսկինոյի տնօրեն Դանիել Դզնունին՝ հիմնարկի աշխատողներից մեկը՝ Երո Խարազյանը, մի օր հայտնեց, որ գտել է համապատասխան շենք՝ հայ ավետարանականների աղոթարանը Ամիրյան փողոցի վրա, որի առաջին հարկում տեղավորված էին
1 3 5
«ՄՈՍԿՎԱ» աԲովյան փողոց 18, ԵրԵՎԱՆԻ ՄԻԱԿ ԳՈրծՈղ ԿԻՆՈԹԱՏրՈՆ, «ՌՈՍիԱ» տիԳրան մԵծի պողոտա 14, ԱՅԺՄ` ԱՌԵՎՏրԻ ԿԵՆՏրՈՆ,
«ԶՎԱրԹՆՈց» ազատության պողոտա 6, ԱՅԺՄ` ԱՆՀԱՅՏ,
7 1980-ականներին Երևանում գործող ամենախոշոր կինոթատրոնների ցուցակը
9 11
«Դրուժբա» հրուշակարանը ու մի քանի արհեստանոցներ: Բանակցությունների արդյունքում ավետարանականների հոգևոր ղեկավարը կտրականապես հրաժարվեց տեղափոխվել այլ շենք և դահլիճը տրամադրել կինոթատրոնին, չնայած որ ավետարանականներին առաջարկվող նոր տարածքը գտնվում էր քաղաքի կենտրոնում և լիովին բավարար էր սակավաթիվ հավատացյալներին տեղավորելու համար: Այս վիճելի իրավիճակը հանգուցալուծվեց Երո Խարազյանի անձնական նախաձեռնության և կինոյի ապագայի նկատմամբ մոլեռանդ հավատի շնորհիվ:
6
4
2
Ըստ Դզնունու՝ նա «մի օր, վաղ առավոտյան մտնում է ավետարանականների աղոթարանը՝ ներկի դույլն ու վրձինը ձեռքին, ջնջում ներսի պատին գրված «այստեղ գտնվում է Աստված» մակագրության վերջին բառը և նրա տեղը գրելով «կինո» բառը՝ սկսում է իր ընկերների հետ դուրս հանել դահլիճի նստարաններն ու մյուս իրերը»: Ավետարանականները ստիպված եղան տեղափոխվել իրենց առաջարկված շենքը, զիջելով դահլիճը «Պետլուսկինոյին»: Մի քանի ամիս անց երևանցիների առջև իր դռները բացեց նոր կինոյի շենքը, որին տրվեց «Նաիրի» անունը:
«ՆԱիրի» մաՇտոցի պողոտա 50, ԱՅԺՄ` ԱՆՀԱՅՏ,
«ԵրԵՎԱՆ» տիԳրան մԵծի պողոտա 6, ԱՅԺՄ` ԴԵղԱՏՈւՆ,
«ԿՈՄիՏԱՍ» Կոմիտասի պողոտա 45, ԱՅԺՄ` ԱՎՏՈՄԵՔԵՆԱՆԵրԻ ՍԱԼՈՆ,
«ՀԱյրԵՆիՔ» արՇաԿունյաց պողոտա 38, ԱՅԺՄ` ԱՆՀԱՅՏ,
8
«ՀՈԿՏԵՄԲԵր» արՇաԿունյաց պողոտա 30, ԱՅԺՄ` ԱՆՀԱՅՏ,
«ՀրԱԶդԱՆ» ԿիԵվյան փողոց 8, ԱՅԺՄ` ՈԳԵԼԻց ԽՄԻՉՔՆԵրԻ ԽԱՆՈւԹ,
10
«ՊիՈՆԵր» վ. տԵրյան փողոց 19, ԱՅԺՄ` ՌԵՍՏՈրԱՆ,
12 «ՍԵՎԱՆ» թամանցինԵրի (ԲաԳրատունյաց) փողոց 19, ԱՅԺՄ` ՏՈՆԱՎԱՃԱՌ, 13 «ԱՆի» սԵԲաստիայի փողոց 1, ԱՅԺՄ` ՄԱրՏԵրԻ ԱԿՈւՄԲ, 14 «ԱրԱԳԱծ» Կ. ՀալաԲյան փողոց 18, ԱՅԺՄ` ԱՎՏՈՄԵՔԵՆԱՆԵրԻ ՍԱԼՈՆ, 15 «ՈւՍԱՆՈղ» զԵյթուն, դավիթ անՀաղթի փողոց 10, ԱՅԺՄ` ՀԱՄԱԼՍԱրԱՆ:
«ՍԱՍՈւՆցի դԱՎիԹ» արցաԽի փողոց 2, ԱՅԺՄ` ՔԱՆԴՎԱծ,
ՔԱՂԱՔ Հուշեր
Առաջին կինոդիտում Մութ դահլիճ, իրենց տեղերը զբաղեցնող բազմաթիվ մարդիկ… Միանում է կինոէկրանը՝ այսուհետ դահլիճում սա միակ լույսի աղբյուրն է: Եվս մի քանի վայրկյան, և անհատը մնում է դեմ դիմաց՝ նորին մեծություն կինոյի հետ: Այս զգացողությունը (հատկապես եթե ցուցադրվող ֆիլմը բանի պետք է, անշուշտ) միշտ ուղեկցում է մեզ, երբ մենք որոշում ենք մի երկու ժամ անցկացնել կինոթատրոնում: Սակայն առաջին այցելությունը, առաջին մեծ հանդիպումը կինոյի հետ միշտ էլ թողնում է անմոռանալի տպավորություններ:
1986-ին առաջին անգամ գնացի կինո: «Հրազդանում» «Քինգ Կոնգը» նայեցի... չնայած «նայելը» մի քիչ չափազանցված է, քանի որ հենց սկզբից էնքան վախեցա, որ 20 րոպե հետո շրջվեցի ու սկսեցի նայել պրոյեկտորին: Խաչատուր Շահինյան 1990 թե 91 թիվն էր, գնացել էինք «Հայրենիք» կինոթատրոն՝ հնդկական «Օվկիանոս» ֆիլմը դիտելու: Մի այլ տպավորություն էր՝ մինչև հիմա որոշ դրվագներ պարզ հիշում եմ: Ու լավ հիշում եմ, որ էնտեղ առաջին անգամ ջրային մոտոցիկլետ տեսա: Քրիստինե Ասատրյան 60-ականների վերջն էր, հինգ թե վեց տարեկան էի, հայրիկիս հետ գնացինք կինո «Կոմիտաս»: Ինչ-որ հերթական միջնադարյան ֆրանսիական ֆիլմ էր՝ ասպետներ, մենամարտեր… Ամենից շատ զարմացել էի այն տեսարանների վրա, որտեղ սրով մարդ են սպանում՝ չէի հասկանում, թե ինչպես են նկարահանում: Երբ կինոթատրոնից դուրս եկանք, հայրս բացահայտեց, որ արյան փոխարեն տոմատ են օգտագործում, իսկ սրերը իսկական չեն և ռադիոյի անտենայի նման մարդուն հպվելուց ներս են մտնում: Ռուբեն Գյուլմիսարյան չորս տարեկան էի, քույրս ինձ տարավ կինո «Արագած»՝ «Ճակատագրի թմբուկները» ֆիլմին: Սաֆարիի մասին հոյակապ արկածային ֆիլմ էր: 46 տարի անցել է, բայց շատ լավ հիշում եմ և՛ այցելությունը, և՛ կինոնկարը: Հնարավորության դեպքում՝ նայեք: չեք փոշմանի: Բորիս Պակով Տարին հստակ չեմ հիշում, 70-ականների վերջն էր, դեռ շատ փոքր էի: Մերոնց հետ քաղաքով քայլում էինք, ոնց որ թե ժամանակ էր պետք սպանել ու դրա համար մտանք կինո «պիոներ»: էդ ժամին ցույց էին տալիս ճապոնական «Կոշկավոր կատուն» մուլտֆիլմը: Աչքերս չռած մեկուկես ժամ մի շնչով նայեցի: Դրանից հետո կինո գնալն ավանդույթ էր: Ընտանիքով էինք գնում, ընկերների հետ, լինում էր դասերից էինք փախչում... Արմեն Յոլյան
1990-ականներին էր՝ «մութ ու ցուրտ» էր, բայց կինոթատրոնում լույս կար ու բավական տաք էր: Ընտանիքով գնացինք «Հրազդան» կինոթատրոն: Հատուկ ցուցադրություն էր՝ «Զինվորն ու փիղը», Ֆրունզիկի ամենատպավորիչ դերերից մեկը... Հրաշք զգացողություններ էին, մինչև հիմա եղբորս հետ հիշելիս երջանիկ ժպտում ենք: Տիգրան Գալստյան Ամենաառաջին կինոդիտումը դժվար հիշեմ, բայց ամենատպավորիչը 79-ին թե 80-ին էր: Մայրիկս տարավ ինձ կինո «պիոներ»՝ ինչ-որ սարսափելի ճապոնական մուլտֆիլմի: Վերնագիրը չեմ հիշում, բայց այնտեղ կային հսկայական կրաբ-ռոբոտներ, որոնք մարդկանց վրա թթվուտ էին ցանում, ու իրենք գոլորշանում էին: Լավ վախեցել էի: Վահան Բալասանյան չեմ հիշում՝ որն էր ամենավաղը, բայց մի քանի հիշողություն մանկությունից կինոյի վերաբերյալ կա: 70-ականների վերջն էր, մի անգամ հայրիկիս հետ գնացինք կինո «Կոմիտաս»՝ «Տարզանն» էին ցույց տալիս: Հույս ունեինք մի լավ արկածային ֆիլմ նայել... Էլի արկածային էր, բայց սև-սպիտակ «Տարզանն» էր՝ ռազմաավարային ֆոնդից, պատերազմից բերված: Մի անգամ էլ ընկերուհուս հետ գնացինք «Հրազդան»՝ Շվարցենեգերի «Կոմանդոն» նայելու: Բայց ֆիլմը սկսվեց ու պարզվեց, որ այն կոչվում է «Կոմանդոս»՝ հնդկական կինոյի մարգարիտներից: Էմմա Մոսեսովա Ութ թե ինը տարեկան էի, կարծեմ կինո «Մոսկվայում» «Լեդի կարատեի վերադարձը» հոնկոնգյան մարտաֆիլմն էին ցույց տալիս: Քաղաքում իսկական իրարանցում էր: Տոմսարկղում տոմս գտնելն անհնար էր, իսկ ձեռքից շատ թանկ էին վաճառում, մինչև քսանհինգ ռուբլի: Բայց ինձ բախտ վիճակվեց լինել դահլիճում: Ֆիլմով ուղղակի հիացած էի: Հետո դեռ մի քանի շաբաթ տանը փորձում էի կրկնել այդ տիկնոջ հնարքները: Արթուր Ամիրխանյան
Համո Բեկնազարյանի հուշերից «Իլյուզիոնը» լեփ-լեցուն էր: Հասարակ՝ փայտյա նստարանների վրա տեղավորվել էին երեխաներ ու մեծահասակներ: Բոլորն էլ ինձ պես հուզված էին: Դույլը ձեռքին մի մարդ երևաց և սկսեց կտավե էկրանի վրա ջուր լցնել: Դա արվում էր, ինչպես հետագայում իմացա, որպեսզի պատկերը կտավի վրա ավելի պարզ երևա: Լույսը մարեց: Թաց կտավի վրա սկսեցին պարել ստվերները: Ինչ-որ մակագրությունից հետո երևաց գետի և կամրջի պատկեր, և հանկարծ, կադրի խորքից, շոգեքարշը սրըթնաց շարժվեց դեպի հանդիսատեսը: Դահլիճում իրարանցում սկսվեց: Թվում էր, ուր որ է հսկա հրեշը բոլորին կճզմի: Շատերը տեղերից վեր թռան: Մի կին գոռալով դահլիճից դուրս փախավ, ասելով, որ դա սատանայի տեսիլք է: Բայց շոգեքարշը ոչ ոքի չճզմեց: Կողքից անցավ: Նրա հետևից սլացան մի քանի վագոններ: Վերջին վագոնից ցած թռավ մի մարդ: Վազեց դեպի գետակն ու սուզվեց ջրում: Նրան հետապնդում էին մեծ ատրճանակներով զինված երկու ոստիկաններ: Նրանցից մեկը շորերով նետվեց ջուրը և սկսեց թփրտալ: Մյուսը դժվարությամբ նրան ափ հանեց: Հանդիսատեսները, մոռանալով վախը, բարձրաձայն ծիծաղում էին ձախորդ ոստիկանի վրա: Դրան հաջորդեց տեսարանային մի պատկեր: Հիշում եմ, թե ինչպես ինձ ապշեցրեց ալեկոծվող ծովը, որ ես կյանքում առաջին անգամ էի տեսնում: Սեանսից հետո ես այսպիսի խոսակցություններ էի լսում. «Այստեղ մի կեղծիք կա, չի կարող պատահել, որ մարդը պատի վրայով ման գա…»: Իսկ այն կինը, որը շոգեքարշի երևալուց հետո դահլիճից դուրս էր փախել, բոլորի վրա գոռում էր, որ այդ ամենը Ազրաիլի՝ չար ոգու մեքենայություններն են և պահանջում էր վառել «իլյուզիոնը»: Բայց այդ խոսակցությունները միայն գրգռում էին մարդկանց հետաքրքրությունը, և դահլիճն արագ լցվեց նոր հանդիսատեսներով…
Արա Պետրոսյան
50 51
Աշուն 2011
ՔԱՂԱՔ Artասովոր
Ազատ, անկախ ԱԺԶ ԱԺԶ-ում առաջին անգամ հայտնվեցի 2009-ի ավարտին՝ դեկտեմբերի 25-ին: Facebook-ում կարդացել էի հայտարարություն Made in Hand ցուցահադես-վաճառքի մասին ու որոշել էի տոնածառիս համար նաև ձեռքով պատրաստված որևէ խաղալիք գնել: Տերյան-Սայաթ-Նովա խիտ խաչմերուկի շենքերից ներս՝ բակերում, ԱԺԶ կոչված վայրը դժվարությամբ գտա, իսկ հետո դեռ երկար մտածում էի, թե ինչու և ինչպես ավտոտնակ կամ պահեստ հիշեցնող այդ փոքրիկ տարածքը արվեստասեր բավական մեծ զանգվածի համար դարձավ երևանյան սիրելի վայրերից մեկը:
Ո
չինչ էլ չի նշանակում ԱԺԶ-ն, պարզապես երեք սովորական տառերի միավորում է: Հեղինակների մտադրությամբ՝ «կարևորը, որ նույն կերպ հնչում է բոլոր լեզուներով»: Ընկերներն, իհարկե, հաճախ են կատակում ՝ փորձելով անունը վերծանել որպես հապավում, օրինակ, Արվեստասեր Ժողովրդական Զանգվածներ: Երևանի կենտրոնում՝ Սայաթ-Նովա պողոտայի թիվ 9 և 11 շենքերի միջև «արվեստի տարածք» հիմնելու միտքը պատահական չի առաջացել. ԱԺԶ-ի հիմնադիրներն ու հիմա էլ շարունակաբար նրա ակտիվ գործունեությունն ապահովողները Նվարդ Երկանյանն ու Հարություն Ալպետյանն են: Նրանք ունենալով ստեղծագործ երևակայություն, մի խումբ արվեստագետ ընկերներ ու նաև արվեստում անձամբ ուղի հարթելու մտադրություն՝ վարձակալեցին տարածքն ու սկսեցին իրագործել իրենց խենթ մտքերը: Խենթ, քանի որ հայաստանյան ժամանակակից արվեստի դաշտում հաստատվելու և տիրող իրավիճակում փոփոխություն մտցնելու համար մեծ համառություն, պինդ նյարդեր
52 53
Աշուն 2011
ու անսպառ համբերություն է պետք: Գործունեության ընթացքում լուրջ մարտահրավերներ չեն ունեցել, քանի որ իրենց առջև գլոբալ ու անլուծելի խնդիրներ չեն դրել. կարևորը, որ ընկերներն ու ժամանակակից արվեստով զբաղվող անհատները ցուցադրվելու հնարավորություն ունենան: Իմ այցելած Made in Hand-ը ԱԺԶ-ի երրորդ արտադրանքն էր: Այդ ժամանակ տարածքն արդեն ուներ բազում երկրպագու-այցելուներ: Ինչպես 2009-ին, այսօր էլ ԱԺԶ-ում կատարվող ու սպասվող նախագծերի մասին կարելի է տեղեկանալ հիմնականում Facebook-ի օգնությամբ: ԱԺԶ-ն, որ շատերի կարծիքով նեղ ընկերական այսպես կոչված՝ կլանի հավաքատեղի է, իրականում դռները բաց է պահում բոլոր հետաքրքրվողների համար: Եվ ըստ Նվարդի ու Հարութի՝ յուրաքանչյուր նախագծի ժամանակ անպայման լինում են նոր այցելուներ: Իբրև արվեստանոց նախատեսված այս փոքրիկ տնակն արվեստի տարածքի վերածվեց՝ թելադրելով իր հստակ պայմանները: Նախ և առաջ՝ ԱԺԶ-ում
ցուցադրվելու ցանկություն ունեցողները պետք է հիմնավորեն, թե ինչու են ցանկանում հայտնվել հատկապես այստեղ: Անցած մոտ 2 տարիների ընթացքում մի շարք իրադարձություններ են լցրել ԱԺԶ-ի 40 քառակուսի մետրը: Դրանցից կարելի է առանձնացնել, օրինակ, լուսանկարիչ Կարեն Միրզոյանի ցուցահանդեսը, որի ընթացքում շատ փոքր չափերի շուրջ 600 աշխատանք է ցուցադրվել: Բայց ԱԺԶ-ն միայն ցուցահանդեսներով չի սահմանափակվում. այստեղ հաճախ հյուրընկալվում են արվեստագետներ՝ արտիստական զրույցներով, տեղի են ունենում դասախոսություններ, ֆիլմերի ցուցադրություններ, ինստալյացիաներ: ԱԺԶ-ի նկատմամբ հետաքրքրություն կա նաև Երևան այցելող բազում այլազգի արվեստագետների շրջանում, ովքեր հաճախ ցանկություն են հայտնում փոքր ներդրում ունենալ այս տարածքում: 2010-ի ընթացքում սեփական ցանկությամբ ԱԺԶ-ում հայտնվել են նաև «Ոսկե Ծիրան» և «Ռեանիմանիա» փառատոների հյուրերից մի
քանիսը: Իտալացի ռեժիսոր-անիմատոր Ֆեդերիկո Վիտալին, օրինակ, այստեղ ներկայացրել էր իր LavaLava! մուլտ-շարքի storyboard-ները: Հաճախ այցելուների մեծ քանակի պատճառով նրանց մի մասը ստիպված է լինում բակում շարունակել սկսած զրույցը, խմբերը ներս ու դուրս են անում՝ միմյանց զիջելով տարածքը: Եվ հասկանալի է, որ շենքերի արանքում գտնվող այս վայրի շուրջ նման շարժը պիտի արթնացներ նաև հարևանների հետաքրքրությունը, ովքեր մինչև հիմա բողոքելու առիթ չեն ունեցել: Ավելին, երբեմն նրանք դառնում են Նվարդի ու Հարութի այցելուները: Վերջիններս ձգտում են ամեն կերպ պահպանել լավ հարևանի համբավը: Նախկինում որպես բնակարան ծառայած միահարկ այս շինությունը, սակայն, դեռ տեխնիկապես զինված չէ եղանակների քմահաճույքների դեմ պայքարելու համար. ձմռանն այստեղ շատ ցուրտ է, ամռանն էլ՝ չափից դուրս տոթ: Այս խնդիրը դեռ չեն փորձել լուծել, քանի որ նախաձեռնությունն ինքը ամբողջությամբ ստեղծագործ խանդավառության վրա է հիմնված ու
մինչև վերջերս գոյատևում էր միայն Նվարդի ու Հարութի անձնական ներդրումների շնորհիվ: ԱԺԶ-ի գործունեությամբ ոգևորված՝ Նվարդի ու Հարութի ընկերներից ամերիկահայ արվեստագետ Լուսի Աբդալյանը մի քանի ամիս առաջ ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերել, որն էլ հեշտացնում է ԱԺԶ-ն պահելու խնդիրը: Վերջերս տարածքում մասնակի վերանորոգում է կատարվել՝ միակ միջնապատը քանդվել է, ինչի արդյունքում ստեղծվել է մեկ ընդհանուր սրահ: ԱԺԶ-ն որպես նախաձեռնություն, որևէ գրանցում չունի, ու հեղինակներն առայժմ դրա կարիքը չեն էլ զգում: Նվարդն ու Հարութը բացատրում են, որ անգամ հասարակական կազմակերպություն դառնալու ցանկություն չունեն, քանի որ նպատակներն այլ են. իրենք ոչ կոմերցիոն են, ոչ կառավարական, ոչ հասարակական ու ոչ էլ իրավաբանական. այլ հիմնավորում են փնտրում, իրենց դուր է գալիս ամեն տեսակ ձևակերպումներից ազատ այս անկախությունը:
Արվեստային անկախ գործունեության այս ձևը գուցե նոր ու մի տեսակ տարօրինակ է Հայաստանում, բայց այն բավական ընդունելի ու տարածված է տարբեր երկրներում: Իհարկե, հիմնադիրներին դուր չի գալիս նաև, երբ ԱԺԶ-ն անվանում են այլընտրանքային մի վայր, քանի որ նախ՝ այդ բնորոշումը մի տեսակ ծեծված ու պիտակային են համարում, բացի այդ՝ նշում են, որ Երևանում գործում են համանման արժեքներ քարոզող մի քանի այլ կառույցներ: Այսօր ԱԺԶ-ն ներկայանում է որպես մի երևույթ, որը տարբեր հարթություններում «պայքարի» տեղ ունի. մի կողմից՝ սա լավ հնարավորություն է քաղաքում տեսնել ազատ ու ստեղծագործ մի միջավայր, մյուս կողմից՝ արվեստի այս տարածքը դժվար է տեղավորել Հայաստանում իշխող մշակութային քաղաքականության որևէ շերտում: Իրավիճակի բարդությունը Նվարդն ու Հարութը գիտակցում են, անգամ պատրաստ են քննարկել դրա պատճառները, բայց ամենևին չեն ընկճվում ու մեծ նշաձողեր չեն էլ դնում իրենց առջև. ԱԺԶ-ն արվեստի ազատ ու անկախ տարածք է:
Սեդա Պապոյան Կարեն Միրզոյան, Նվարդ Երկանյան
ՔԱՂԱՔ Խորհրդանիշ
Ժամացույցի սլաքով 1992-1995թթ. էներգետիկ ճգնաժամի մութ ու ցուրտ տարիներին Երևանի Հանրապետության հրապարակի աշտարակի ժամացույցը ձմռանն ավելի արագ էր աշխատում, իսկ ամռանը՝ սովորական տեմպով: Իսկական սյուժե ֆանտաստիկ վեպի համար. ժամացույցը պարուրվել է արեգակնային նախնիների լույսով և, ինչպես մարդիկ, ցանկացել է մոտեցնել ամառը: Եվ ժամացույցը հանդգնեց արագացնել ժամանակը:
Անգլուխ ժամացույց
Ժամացույցի տարօրինակ վարքագիծը հեշտությամբ բացատրվում է մեխանիզմի կառուցվածքով: Ցրտից կոնտակտները կպչում էին: Եթե դա տևում էր մեկ րոպե, սլաքն առաջ էր գալիս 20 րոպեով: Բացի այդ, ցրտերից ճոճանակը սեղմվում էր, և ժամացույցն ավելի արագ էր աշխատում: չնայած սրան, ձմեռը դրանից ավելի կարճ չէր դառնում՝ դա մեր ժամանակը չէր: Իսկ թե որքան խոսակցություններ էին պտտվում, թե ժամացույցը ճշգրիտ չի աշխատում ու այն էլ՝ ոչ թե ինչ-որ մի տեղ, այլ երկրի գլխավոր հրապարակում: Մի խոսքով, աշտարակի ժամացույցին անգլուխ լինելը սազական չէր: Այդ պատճառով էլ մի քանի տարի առաջ ճոճանակային մեխանիզմը փոխարինեցին էլեկտրոնային բլոկով, որը պատրաստվել էր Երևանի մաթեմատիկական մեքենաների ինստիտուտում, և այժմ ժամացույցն անխափան է աշխատում:
Ժամանակի պարեկը
պաշտոնապես Լյովա Ալեքսանյանի մասնագիտությունը կոչվում է «աշտարակային ժամացույցի սպասարկման վարպետ»: Սակայն, իմ կարծիքով, հաշվի առնելով սպասարկվող օբյեկտի ռազմավարական նշանակությունը՝ ավելի տեղին կլիներ «ժամանակի պարեկ» տարբերակը: Մենք մտնում ենք փոքրիկ սենյակ, լի ինձ համար բոլորովին անհասկանալի նշանակությամբ հին ու նոր սարքավորումներով: Սեղանին դրված է գրեթե մասնագիտական գրականություն՝ «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի թարմ համարը: Իսկ պատից կախված հին նկարը՝ «Մոսկովյան կուրանտները», թերևս, պահպանվել է դեռ այն ժամանակներից, երբ մենք ժամերը ճշտում էին Կրեմլով:
54 55
Աշուն 2011
Պատուհան դեպի ապագա
Կողքի սենյակում թվացույցի կլոր պատուհանն է: պատուհան դեպի ապագա: Մի քանի աստիճան՝ և ես կանգնած եմ փոքր բեմահարթակին, ապակե թիերի կենտրոնում: Զրնգոց, ճտճտոց, ու մեծ՝ ավելի ճիշտ հսկայական սլաքը, 1 մետր 70 սանտիմետր երկարությամբ և 4.5 կգ քաշով, տեղափոխվում է մեկ մասից մյուսը: Փոքր սլաքը՝ ընդամենը 1 մետր 10 սմ և միայն 3.5 կգ, նախկինի պես անշարժ է. իր ժամը դեռ չի եկել: Մեխանիկական ժամացույցը XIII դարի ձեռքբերում է: Մինչ օրս գրեթե չփոփոխված հայտնագործության հեղինակը, ցավոք, անհայտ է: չնայած որ՝ համարվում է, որ դա կարող էր լինել Հռոմի պապ Սիլվեստր II-ը... Մի րոպե, նորից ճտճտում է մեխանիզմը, նորից րոպեի սլաքը, կարծես հաղթահարելով հոգնածությունը, հերթական թռիչքն է կատարում:
Հատուկ հանձնարարություն
Այս ժամացույցը հրապարակում հայտնվեց անցյալ դարի կեսերին, չնայած որ դրա համար աշտարակի վրա հսկայական շրջանակը Ալեքսանդր Թամանյանը նախատեսել էր դեռ 1920-ականներին: Եվ ավելին, քան մեկը: Ճարտարապետի մտահղացմամբ՝ հրապարակը շրջապատող շենքերի վրա պետք է լիներ ոչ ավելի, ոչ պակաս՝ յոթ ժամացույց: Հնարավոր է, որ դա երևանցիներին ճշտապահ դարձնելու փորձերից մեկն էր... Բայց չստացվեց: Եվ այսօր հրապարակում միայն մեկ աշտարակյան ժամացույց կա, իսկ մնացած վեց կլոր անցքերը փակված են քարով ու ապակիով: 1940-ական թվականներին աշտարակն արդեն կառուցվել էր: Իսկ ժամացույցը պատվիրել էին Մոսկվայում: չգիտես ինչու՝ Մոսկվայի կոնսերվատորիայում: 1941 թվականի մայիսին նախագիծը պատրաստ էր: Ամենահին աշխատողներից մեկը՝ ներկայում «Սպասարկում» պետական ոչ կոմերցիոն կազմակերպության գլխավոր էներգետիկ Գեղամ Մկրտչյանը, ինձ մագաղաթի նմանվող թղթիկ է ցույց տալիս, որտեղ գրված է. «ինժեներ Ա. Մագուշևսկին <…> կատարել է Ռազմածովային նավատորմի ժողկոմիսարիատի հատուկ շտապ հանձնարարությունը և մեկնում է Երևան՝ աշտարակի ժամացույցը տեղադրելու համար»: Փաստաթուղթը թվագրված է 1941 թվականի հունիսի 15-ով: Հուսով եմ՝ հասկանալի է, թե ինչու Մագուշևսկին այն ժամանակ այդպես էլ չհասավ Երևան: Բայց չէ՞ որ կյանքը կանգ չի առնում նույնիսկ ամենամեծ փորձությունների առջև: 1941 թվականի աշնանը ժամացույցը, միևնույն է, փոխադրվեց Երևան և տեղադրվեց աշտարակի վրա: Ահա և ինքը՝ նախագիծը: Թերթում եմ փայտացած էջերը... կլորակներ, ռադիուսներ, դիամետրեր, հաշվարկներ... Ու հանկարծ... «Ժամացույցի զանգի մեխանիզմի գաղափարային սխեմա...»: Գոնե լավ է, որ ոչ գաղափարախոսական:
Սատանիստ Պապը Սուրբ գահին էր 999-1003 թթ.: Հետազոտողները պատմում են նրա՝ Հնդկաստան կատարած առեղծվածային ուղևորության մասին, որտեղ նա իբր տարբեր գիտելիքներ էր քաղել, որոնք հիացնում էին շրջապատին: Ասում են, որ Պապ ընտրվելուց երեք տարի առաջ նա Մագդեբուրգ քաղաքում կառուցել էր պատմության մեջ առաջին մեխանիկական աշտարակային ժամացույցը: Ճիշտ է ոչ բուն ժամացույցը, ոչ էլ դրա կառուցվածքի նկարագրությունը մեզ չեն հասել: Հնարավոր է դա զանգի մեխանիզմ էր, որին ամրակցել էին կշռաքարեր: Հռոմեացիները Սիլվեստր II Պապին համարում էին ալքիմիկոս ու սատանիստ: Ու երբ նա հանկարծամահ եղավ Հռոմում՝ Սուրբ Խաչ եկեղեցում պատարագ մատուցելիս, նրա մահվան պատճառ սկսեցին համարել Սատանայի դավադիր վրեժը՝ ինչ-որ պայմանագրի խախտման համար: Համենայն դեպս, Սիլվեստր II-ի մահից հետո նրա բոլոր հայտնագործությունները ոչնչացվել էին, իսկ փաստաթղթերը՝ գաղտնիացվել:
Բացի մեկից բոլոր զանգերը հանվել են հեղափոխությունից հետո կողոպտված ռուսական եկեղեցիներից
Ներժամացուցային ժամանակը
Աշտարակի ժամացույցի առաջին պահապանը ինժեներ Արծրուն յավրույանն էր: Ծնունդով Վանից, նա ամեն ինչին խնայողաբար էր վերաբերվում: Երբ փոխարինողին էր հանձնում աշխատավայրը, պարզվեց, որ նույնիսկ փչացած արծաթե կոնտակտները այս բոլոր տարիներին նա հավաքել էր դիզակում: Ոչ մի հատ չի գցել: Տղաները կատակում էին՝ ամենից շատ ժամանակն է խնայում: Այն էլ ո՜ նց: Տարիներ շարունակ ժամանակը փախչում էր ինժեներից սլաքների թռիչքով: Իսկ որ յուրաքանչյուր րոպե կարող է լռության րոպե դառնալ, հին վանեցին, թերևս, մանկուց էր հիշում: — Լևոն, վախենալու չէ՞ ապրել ժամացույցի ներսում: — չէ: Մի բան շտկում ես, մի բան սարքում, մյուսը՝ մաքրում: Ժամացույցում ժամանակն արագ է թռչում: Ի դեպ, եթե ուզում եք վերև բարձրանալ, ապա պետք է շտապեք: Շուտով տասն անց երեսուն է լինելու՝ կտեսնեք, թե ինչպես են զանգում զանգերը:
Ինչի մասին է ղողանջում զանգը
Ժամացույց 601 մ բարձրության վրա 2011 թվականին Սաուդյան Արաբիայում նախատեսվում է ավարտել Աբրաժ Ալ-Բաիթ համալիրի կառուցումը: Մեքքայում գտնվող երկնաքերների այս համալիրի մարգարիտը խոստանում է դառնալ ժամացուցային աշտարակը, որի բարձրությունը կազմում է 601 մետր (տանիքում տեղադրված ալեհավաքի հետ միասին): Աշտարակները կառուցվում են մուսուլմանների գլխավոր սրբավայրը համարվող Ալ-Հարամ ալ-Մեքքի աշ-Շարիֆ մզկիթի հարևանությամբ, ուր ամեն տարի միլիոնավոր հավատացյալներ ուխտի են գալիս: Չնայած շինարարական աշխատանքները դեռ շարունակվում են, 43x43մ չափի թվատախտակ ունեցող ժամացույցը սկսել է իր աշխատանքը 2010-ի օգոստոսի 11-ին՝ մուսուլմանների Ռամադան սուրբ ամսի նախօրեին:
Բարձրանում ենք ուղղահայաց աստիճանով՝ և ...չէ, իհարկե ժամանակից վեր չենք, բայց ժամացույցի վրա: Անձրև է հորդում, խոնավ է նույնիսկ ծածկի տակ: չորս զանգ շարված են կողք կողքի՝ փոքրից մեծ: Մեկի վրա կարդում եմ. «Զինկովիչ»: Սա «մի» նոտան է: Մյուս երկուսի վրա՝ ամբողջ նախադասություններ հին սլավոներենով: Առանձնահատուկ պերճախոսությամբ էր աչքի ընկնում «սոլ» նոտան պատրաստած վարպետը: — Բոլոր զանգերը հանվել են հեղափոխությունից հետո կողոպտված ռուսական եկեղեցիներից, — պատմում է Լյովան, — դրանք նվազագույնը 200 տարեկան են: Երևի, պետք է վերաձուլվեին, ահա և Մագուշևսկին դրանք այստեղ ուղարկեց: Միայն այս մեկը՝ «ֆա» նոտան է մեր Սուրբ Զորավորից: Մինչև 1995-ը այս ժամացույցի զանգը միապաղաղ էր: Սակայն գործերի նախկին կառավարիչ Սարգիս Ղազարյանը՝ երաժշտական կրթությամբ մի մարդ, դիմեց ներկայիս կաթողիկոսին, այն ժամանակներում՝ արքեպիսկոպոս Գարեգին Ներսիսյանին, խնդրելով փոխարինել մեզ համար ոչ պետքական «ռե» նոտան Սուրբ Զորավոր եկեղեցու «ֆայով»: Եվ հիմա մեր ժամացույցը երգում է: Երկաթե մուրճիկները ռիթմիկ ու սառնասրտորեն հարվածում են զանգերին, իսկ վերջիններս հնազանդորեն երգում են անկախ Հայաստանի օրհներգը: Ես հետևում են թռչող ձայնին: Լեռնագագաթներով կոտրտված հորիզոնի գիծը, սեպով երկինք խրվող Արարատը... Մենք բողոքում ենք, որ հետ ենք մնացել ժամանակից, որ մեր պատմության անիվը հաճախ սլաքի հակառակ ուղղությամբ է սլանում: Ոչինչ, մի փոքր կկանգնենք և հաղթահարելով հոգնածությունը՝ թռիչք կանենք: Միգուցե մենք փո՞քր սլաքն ենք:
Աննա Լորենց Սուրեն Մանվելյան
ՔԱՂԱՔ ապագա
Քաջ, ուրախ ու ռոմանտիկ 2012 թվականին երևանցիների ամենասիրած վայրերից մեկը կփակվի: Բայց միայն ժամանակավորապես, որպեսզի երեք տարի անց վերաբացվի բոլորովին այլ տեսքով: Խոսքը «Հաղթանակ» զբոսայգու մասին է, որի նոր նախագծի վրա աշխատել է ամերիկյան Goddard Group ընկերությունը:
34
8 11 39
35 36 42
33
32 29
44 21 19
12
20
43
37 41
31
22
16
40
15 14
38
25
17 ԸՆդՀԱՆՈւՐ ՕԲյԵԿՏՆԵՐ ԵՎ ՎԱյՐԵՐ
1 2 3 4 5
«ՄԱյՐ ՀԱյԱՍՏԱՆ» ՀՈւՇԱՐՁԱՆ ՓԱՌԱՏՈՆԱյԻՆ ՀՐԱպԱՐԱԿ ԱՄՖԻԹԱՏՐՈՆ ՀԵՐՈՍՆԵՐԻ ԶԲՈՍՈւՂՈւ ԿՐԹԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾՔ
23
ՌԵՍՏՈՐԱՆ
13
6 ԹԵՄԱՏԻԿ ԶԲՈՍԱյԳՈւ ՏՈՄՍԱՐԿՂ 7 ԹԱՆԳԱՐԱՆ
18
8 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՎՏՈԿԱյԱՆԱՏԵՂԻ
9
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՏՐԱԿցԻՈՆՆԵՐ ԵՎ ԶԲՈսԱՎԱյՐԵՐ
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄՈւՏՔ
56 57
26
6
ՄՈւՏՔ ԴԵպԻ ՀՈւՇԱՐՁԱՆ ԱՎՏՈԿԱյԱՆԻ ՄՈւՏՔ
4
ԲԱՆԿԵՏԱյԻՆ ՍՐԱՀԻ ՆԱԽԱՄՈւՏՔ ՆՌՆԵՆԻ «ԳՐԱՆԴ» ԿԱՐՈւՍԵԼ ՇՈւԿԱ ՁՄԵՌԱյԻՆ ԱյԳԻ ԵՎ VIP ԱԿՈւՄԲ չԻՆԱԿԱՆ ԱյԳԻ ԵՎ ՌԵՍՏՈՐԱՆ ՃԱպՈՆԱԿԱՆ ԱյԳԻ ԵՎՐՈպԱԿԱՆ ԱյԳԻ ԳԻՆՈւ ԱյԳԻ ԲԵՄԱՀԱՐԹԱԿ ՄԻՋԱՆԿյԱԼ ԽԱՂԱՀՐԱպԱՐԱԿ
ՔԱՋՈւԹյԱՆ ԱյԳԻ
23 24 25 26 27 28
27
պՏՏՎՈՂ ԱՆԻՎ ՓԱյՏյԱ «ՔՈՍԹԵՐ» «ԹՈՓ ՍՓԻՆ» «չԵԼԵՆՋ ՔՈՐՍ» «ՍԱՀԱՇՏԱՐԱԿ» «ԱՍՏՂԱԳՆԱՑ»
Աշուն 2011
2 ՈւՐԱԽՈւԹյԱՆ ԱյԳԻ
ՌՈՄԱՆՏԻԿԱյԻ ԱյԳԻ
29 30 31 32 33 34 35 36
37 ԲԱՆԿԵՏԱյԻՆ ՍՐԱՀ 38 ՀԱՐՍԱՆԵԿԱՆ ԺԱՄԱՏՈւՆ 39 ՀԱյԿԱԿԱՆ ՀԵՔԻԱԹՆԵՐԻ ՄՈՏԻՎՆԵՐՈՎ «ԴԱՐՔ ՌԱյԴ» 40 ՆԱՎԱԿՆԵՐ 41 ՋՐԱյԻՆ ԱյԳԻ 42 ՌԵՍՏՈՐԱՆ 43 ՍԱՀԱԴԱՇՏ (ՍԵԶՈՆԱյԻՆ) 44 ՔԱՐԱյՐ
ԿԱԼԵյԴՈՍԿՈպ ԳՆԱՑՔ ԱՄՖԻԹԱՏՐՈՆ ՆԱՎԱԿՆԵՐՈՎ ՇՐՋԱյՑ «ԱՂԱՎՆԻՆԵՐ» «ԹԵյԻ ԲԱԺԱԿՆԵՐ» «ԱՈւՏՈպԻԱ» ԽԱՂԱՀՐԱպԱՐԱԿ
5
Գ
երի Գոդարդի՝ Goddard Group ընկերության ղեկավարի, խոսքերով՝ իր թիմի նպատակն է «զբոսայգուն ժամանակակից էլեմենտներ ավելացնելով՝ դարձնել այն XXI դարին համահունչ ժամանակակից զբոսայգի բոլոր տարիքային խմբերի համար»։ Նախապես նշենք, որ զբոսայգու խորհրդանիշները՝ «Մայր Հայաստան» հուշարձանը, ողջ հուշահամալիրը և Հերոսների զբոսուղին կմնան իրենց տեղերում, սակայն նորագույն բնապատկերի, գրաֆիկայի և լուսավորության շնորհիվ՝ կփոխվի միջավայրը: Այգու շրջակա մյուս կառույցները, այդ թվում՝ հանրահայտ «Արագիլ» ռեստորանը, կվերակառուցվեն: Մուտքը՝ այսպես կոչված «Մեծ սիրամարգը», յուրահատուկ մի հավաքատեղի է, որտեղ կանցկացվեն զանազան փառատոներ և համերգներ: Նրա երկայնքով կանցնի ճեմուղի՝ փայտյա տաղավարներով, որոնք
7 30
10
1
28
24
3
3
նախատեսված են ժամանցային, հասարակական միջոցառումների համար՝ շախմատ, սեղանի թենիս և այլն: «Հաղթանակը» բաժանվելու է երեք թեմատիկ գոտիների: «Քաջության այգին» կդառնա պատմական և առասպելական հերոսներին փառաբանելու վայր: «Տորք Անգեղ» հսկայական ատրակցիոնի սրընթաց վագոններից այցելուները կտեսնեն Երևան քաղաքի համայնապատկերը: Կառույցի մյուս մասը կկազմի դեպի երկինք սրընթաց թռչող ատրակցիոնը: պակաս գրավիչ չի լինի նաև «Սասնա ծռեր» ատրակցիոնը: Բացի այդ, «Քաջության այգում» է գտնվելու հանրահայտ պտտվող անիվը: Սակայն Մաշտոցի պողոտայից այսօր երևացող անիվը կփոխարինվի նորով: Այն համալրված է լինելու մի շարք առանձին, կինետիկ անիվներով, որոնցից յուրաքանչյուրը պատված է հայկական զարդանկարներով: Տասնամյակներ շարունակ «Հաղթանակ» զբոսայգու լճափը եղել է սիրահարների հանդիպման, առաջին համբույրի, անմոռաց հիշողությունների հատուկ մի վայր: Նորացված «Հաղթանակ» զբոսայգու լիճը ոչ միայն կմնա իր տեղում, այլև կդառնա «Ռոմանտիկայի այգու» կենտրոնական բաղադրիչը: Այն նախագծված է հայկական դիցաբանության և ժողովրդական բանահյուսության մոտիվներով: Լճի միջնամասում վեր կխոյանա հայկական դիցաբանության Անահիտ աստվածուհու արձանը: Լճի միջով անցնող քարաշեն արահետները թույլ կտան մարդկանց կտրել-անցնել լիճը ոտքով: Այցելուները հնարավորություն կունենան լճի գեղեցկությունը վայելել՝ նավարկելով թավշյա և հարմարավետ հայկական մոտիվներով զարդարված նավակով: «Ուրախության այգին» հնարավորություն կտա բոլոր տարիքի այցելուներին իրենց մեջ բացահայտելու մանկական ներաշխարհը: Սրան կօգնեն ոլորապտույտ լուսավոր այգիները, ընտանեկան ատրակցիոնները և խաղահրապարակը: Տարածքի կենտրոնական մասում տեղակայված կլինի զբոսայգու ամենասքանչելի և ինքնատիպ ատրակցիոնը՝ «Կախարդական տուփը»: Ներս մտնելով՝ հյուրերը կհայտնվեն վիթխարի
ԶԲՈՍԱյԳՈւ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇՆԵՐԸ՝ «ՄԱյՐ ՀԱյԱՍՏԱՆ» ՀՈւՇԱՐՁԱՆԸ, ՈՂՋ ՀՈւՇԱՀԱՄԱԼԻՐԸ ԵՎ ՀԵՐՈՍՆԵՐԻ ԶԲՈՍՈւՂԻՆ ԿՄՆԱՆ ԻՐԵՆՑ ՏԵՂԵՐՈւՄ, ՍԱԿԱյՆ ՆՈՐԱԳՈւյՆ ԲՆԱպԱՏԿԵՐԻ, ԳՐԱՖԻԿԱյԻ ԵՎ ԼՈւՍԱՎՈՐՈւԹյԱՆ ՇՆՈՐՀԻՎ՝ ԿՓՈԽՎԻ ՄԻՋԱՎԱյՐԸ
ՔԱՂԱՔ ապագա
58 59
Աշուն 2011
պԱՀպԱՆԵԼՈՎ ԶԲՈՍԱյԳՈւՄ ԱՌԿԱ ՀՈւՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ ԵՎ ԱՆՁԵՌՆՄԽԵԼԻ ՀՈւՇԱՏԱԽՏԱԿՆԵՐԸ՝ ԱյՍ ԾՐԱԳՐԻ ՆպԱՏԱԿՆ Է ՆՈՐ ՇՈւՆչ ՀԱՂՈՐԴԵԼ ԴՐԱՆՑ, ԱՎԵԼԱՑՆԵԼՈՎ ՏԱՐԲԵՐ ՆՈՐԱԳՈւյՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ԲԱՂԱԴՐԻչՆԵՐ, ՆԵՐԱՌյԱԼ ԻՆՏԵՐԱԿՏԻՎ ՄՈւԼՏԻՄԵԴԻԱ ԿՐպԱԿՆԵՐ
տեսողական պատրանքի մեջ, որը ստեղծում է մեծ կալեյդոսկոպի մեջ գտնվելու տպավորություն: Սրանից բառացիորեն մի քանի քայլ այն կողմ կլինի գինու այգին, որը գերմանական ոճի բացօթյա, փառատոնային տարածք է՝ նստատեղերով և բեմահարթակով՝ կենդանի երաժշտական և այլ ներկայացումների համար: Զբոսայգու ձևավորման գործընթացի հենց սկզբից՝ կրթական բովանդակությունը զարգացնելը և այն վերելքի հասցնելը եղել է նախագծի կարևորագույն տարրերից մեկը: Այդ առումով աչքի է ընկնում հատկապես Հերոսներիի զբոսուղին: պահպանելով զբոսայգում առկա հուշարձանները և անձեռնմխելի հուշատախտակները՝ այս ծրագրի նպատակն է նոր շունչ հաղորդել դրանց, ավելացնելով տարբեր նորագույն կրթական բաղադրիչներ, ներառյալ ինտերակտիվ մուլտիմեդիա կրպակներ, որոնք հնարավորություն կտան հյուրերին ստանալ մանրամասն տեղեկատվություն հայոց քաջերի մասին, ինչը նախկինում երբևէ չի եղել: Զբոսավայրը զգալիորեն կփոխվի նաև գեղագիտական տեսանկյունից: Այն կհամալրվի բազմաթիվ նոր լուսային սյուներով, սալահատակներով և աուդիո համակարգով, ինչպես նաև տարատեսակ նոր
արձաններով, շատրվաններով և բնանկարային առանձնահատուկ տարրերով: Հենց այստեղից էլ հյուրերը կարող են մուտք գործել զբոսայգու ամենահետաքրքիր նոր վայրերից մեկը՝ «Հաղթանակ» զբոսայգու թատրոնը: Զբոսայգու առանձնահատկություններից մեկը կլինի ինտերակտիվ կրթական տեխնոլոգիաների կիրառությունը: Այգու բոլոր հրապարակներում հյուրերը կունենան լրատվամիջոցներից օգտվելու հնարավորություն: Տեղեկատվության փոխանցման առաջնային մեթոդներից են այգու ինտերակտիվ թվային մեդիա տաղավարները: Դրանք կապահովեն լիարժեք տեղեկատվություն՝ պատմական փաստերից և ականավոր անձանցից սկսած մինչև այգու ամենավերջին իրադարձություններն ու նորությունները: Զբոսայգու նոր նախագծում հատուկ տեղ է զբաղեցնում բլրի լանջին նախատեսվող լայնարձակ, բացօթյա ամֆիթատրոնը, որից բացվում է հիանալի տեսարան բիբլիական Արարատի ֆոնին գտնվող քաղաքամայր Երևանի վրա: Մնում է միայն ավելացնել, որ 60 միլիոն դոլար արժողությամբ հսկայական շինարարությունը կմեկնարկի 2012 թվականին և կտևի երեք տարի:
Հակոբ Լևոնյան Goddard Group
ՔԱՂԱՔ Կադրերի բաժին
Խանջյան-Հոկտեմբերյան (այժմ՝ Տիգրան Մեծ) պողոտա խաչմերուկ, 1985 թ.
1
5
2
4 3
1
«Ռոսիա» կինոթատրոն չնայած որ սկզբում ճարտարապետներ Ա. Թարխանյանի, Ս. Խաչիկյանի և Գ. պողոսյանի՝ 1979թ. նախագծած այս կինոթատրոնը պետք է կոչվեր «Այրարատ», բացումից որոշ ժամանակ առաջ «կենտրոնից» հրահանգ ստացվեց, որ ավելի լավ կլինի, եթե Հայաստանի խոշորագույն կինոթատրոնն այլ ցուցանակի տակ ներկայանա հանրությանը: «Ռոսիան» բացի երկու 1600 և 1000 տեղանոց ունիվերսալ պրոյեկցիայի մեծ սրահներից, ուներ նաև 275 տեղանոց կինոխրոնիկայի դահլիճ, պարային և ցուցահանդեսային սրահներ և սրճարան: 1990-ականներին կինոթատրոնը վերանվանվեց «Այրարատի», սակայն շուտով շենքը սկսեց ծառայել իբրև տոնավաճառ:
2
Շատրվան Երևանի տասնյակ շատրվաններից մեկը 1990-ականներին մոռացության մատնվեց: 1997-ից սկսվեց Հայաստանի ամենամեծ՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու կառուցումը: Դեպի տաճարը տանող երկար աստիճանները զբաղեցրեցին նախկին շատրվանի տարածքը: Աստիճանների հարևանությամբ տեղադրվեց նաև Արա Շիրազի կերտած Զորավար Անդրանիկի ձիաքանդակը:
3
Օղակաձև այգու սկիզբը Երևանի ամենամեծ կանաչապատ տարածքի այս հատվածը, ինչպես և ամբողջ օղակաձև այգին, նախատեսված էր երևանցիների զբոսանքի համար: 1990-ականներին, սակայն, Խանջյան-Տիգրան Մեծ խաչմերուկում գտնվող այս հատվածում լունապարկ կառուցվեց:
4
Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի արձանը Հուշարձանը (քանդակագործ՝ Հովհաննես Բեջանյան, ճարտարապետ՝ Սպարտակ Կնտեխցյան) տեղադրվել է 1975 թվականին: Ռուս դասականի ձեռքում իր ամենահայտնի ստեղծագործությունը՝ «Խելքից պատուհաս» պիեսն է: 1827-ի դեկտեմբերին պարսկաստանից Ռուսաստանին անցած Էրիվանում «Խելքից պատուհասն» առաջին անգամ բեմադրվեց: Ներկայացումը, որին ներկա էր Գրիբոյեդովը, տեղի ունեցավ Էրիվանի բերդի տարածքում գտնվող Սարդարի պալատի հայելային դահլիճում, իսկ պիեսի հերոսներին մարմնավորեցին տեղի ռուսական կայազորի սպաները:
5
Տրոլեյբուս Առաջին տրոլեյբուսային երթուղին Երևանում բացվել է 1949 թվականին, իսկ արդեն 1957-ին ստեղծվեց մայրաքաղաքի առաջին տրոլեյբուսային պարկը: Հասարակական տրանսպորտի այս տեսակը հետագա տարիներին սրընթաց զարգացում էր ապրում, քանի որ ամեն նոր բնակելի զանգվածի կառուցման հետ այնտեղ նոր գիծ էր քաշվում: 1980-ականներին Երևանում գործում էր 27 տրոլեյբուսային գիծ, մեկ ուղևորությունն արժեր 4 կոպեկ: Անկախության տարիներին տրոլեյբուսները, ինչպես և ավտոբուսներն ու տրամվայները, հետին պլան մղվեցին երթուղային տաքսիների կողմից, և 2006-ին Երևանում գործում էր ընդամենը մոտ 50 տրոլեյբուս:
«Սովետական Հայաստան» ամսագիր, 1985 թ.
60
Աշուն 2011