Մարտ 2012, #3 (4)

#3 (3) 2012

նում

Մարտ

րի ա ե ն ի ց ա Ի տ ալ Վազող գրքերը

ստա ա յ ա Հ րը րկածնե

ղաք ա ք մ ւ ո աղմկ Ինչո ւ՞ է

Հին Երևան ի

մեռած հոգ իները

յա թ ւ ո Ազատ

ը ր ա պ ն ի յ ա ց ո ղ ո նփ

ը

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

ՔԱՂԱՔ

02

անցուդարձ Կրակոտ ավանդույթ Սիրահար զույգերի ավանդական թռիչքները խարույկի վրայով:

16

44

04

իմ Երևանը Կարմիր տուֆից ջունգլիներ Vitamin ակումբի Գարիկը գտել է իր փոքր Երևանը կարմրատուֆ ջունգլիներում:

անցուդարձ Հեքըթոն[ՅԱՆ] Ամենաառաջադեմ թվային լուծումներն ու գաղափարները Երևանի կյանքը հեշտացնելու համար:

20

Օրագիր Տուրիստագիդություն Իտալացի զբոսաշրջիկների և նրանց էքսկուրսավարի արկածները Հայաստանում:

տեսակետ Վերաբերմունքի հարց Ինչու են երևանցիները կարոտում այն շատրվանը, որի տեղում այսօր կանգնած է Կասկադը, ինչպիսի քաղաք է ուզում ունենալ հասարակությունը և ինչպես դրան հասնել:

46

Խորագիր Այս գիրքը չի կորել Քաղաքով մեկ շրջող և նոր ընթերցող փնտրող գրքերը Book Crossing նախագծում:

48

ոտքի տակ Կլոր, տափակ, ծանր Կոյուղային լ յուկերի մի քանի տասնյակ կիլոգրամ կշռող չուգունե սկավառակները:

50

պատեր Անցումային մտքեր Հայհոյանքներ, սիրո խոստովանություններ, խորը մտքեր և այլ հաղորդագրություններ, որոնք կարելի է կարդալ երևանյան գետնանցումների պատերին:

52

այնտեղ Ինչպես ուտել Բեռլինում Ինչպես են «քայլող խանութները» Բեռլինի փողոցներում վաճառում գերմանական նրբերշիկները:

54

միջավայր Մեռած հոգիներ XXI դարի Երևանում հին քաղաք կառուցելու գաղափարը ոչ միայն արդեն մի քանի տարի է, ինչ ոչ մի կերպ չի շարժվում տեղից, այլ նաև բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում քաղաքացիների մոտ:

60

Կադրերի բաժին Գայի պողոտա, 1977 թ. Մի դրվագ Երևանի ֆոտոպատմությունից:

06

08

նստավայր Ոչ միայն հացիվ Որտեղ, որքանով և ինչից պատրաստված սենդվիչներ կարելի է համտեսել մայրաքաղաքում: իրադարձություն Լսողին երգող է պետք Ինչո՞ւ ենք նորից սկսում կարոտել համաշխարհային մեծության երաժիշտներին:

12

ի՞նչ անել Մարտին Երևանում Կինո, թատրոն, երաժշտություն, ցուցահանդեսներ:

14

ուղեցույց Ինչո՞ ւ է աղմկում քաղաքը Երևանի «աղմկահարույց» քարտեզը:

Շապիկ՝ Գեղամ Վարդանյան

Նախագծի ղեկավար՝ Էդուարդ այանյան Գլխավոր խմբագիր՝ արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ արսԵն ԿիրաԿոսյան Թողարկող խմբագիր՝ արմԵն յոլյան Նկարահանումների գծով տնօրեն՝ մարիաննա իսԿանդարյան Դիզայներ՝ անի ԿարամանուԿյան Գրական խմբագիր՝ արքմԵնիԿ նիԿողոսյան Սրբագրիչ՝ ԳայանԵ անանյան Ֆոտոխմբագիր՝ ՀայԿ մԵլքոնյան, մարիամ լորԵցյան Ֆոտոմշակում՝ արմԵն ՀայրապԵտյան, արմինԵ ԳԵսիյան Էջադրում՝ արմԵն յոլյան

22

պատմություններ Գայդարի գլուխը Արա Երնջակյանի պատմությունը երջանկության մարմնավորման մասին:

24

Հուշեր Ի՞ նչ լավ կինո ունես Վիդեոսալոնների անցած դարաշրջանը:

30

Հավաքածու Հաճելի մանրուքներ Դիզայներ Արվին Քոչարյանը 16 տարեկանից հավաքում է խաղալիք մեքենաներ՝ ոչ խաղալու նպատակով և կանգ առնել չի պատրաստվում:

34

դեմքեր Ընտրվածը Արամի փողոցի իր բացօթյա արվեստանոցում աշխատող վարպետ Վարոն վստահ է, որ ոչ թե ինքն է խաչքարերն ընտրել, այլ խաչքարերը ընտրել են իրեն:

36

Խորագիր Երևանցի Բենոն Ինչպես հունգարացի երիտասարդը սիրահարվեց Հայաստանին և դարձավ երևանցի:

40

անդեգրաունդ Բրեյքի վերջին շարժումը Նյու Յորքի սևամորթների թաղամասերից մեզ հասած նորաձև պարի հայաստանյան նվիրյալները:

Համարի վրա աշխատել են՝ Աննա Լորենց, Լենա Գևորգյան, Արմինա Պապյան, Արեգ Դավթյան, Անի Թադևոսյան, Նունե Մելքումյան, Հակոբ Լևոնյան, Սարհատ Պետրոսյան, Սամվել Մարտիրոսյան, Տիգրանուհի Մարտիրոսյան, Եկատերինա Կարտաշովա լուսանկարներ՝ Առնոս Մարտիրոսյան, Սուրեն Մանվելյան, Մարիամ Լորեցյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, PanArmenian Photo, Հայկ Բիանջյան, Արմեն Հակոբյան արխիվներից՝ Մայքրոսոֆթ ինովացիոն կենտրոնի, Դերենիկ Դանիելյանի պատկերազարդումներ՝ Գեղամ Վարդանյան, Լուկաս Պերեզ Մոնսալվո տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

«Երևան փրոդաքշնս» ՓԲԸ

© 2011-2012 «ԵՐԵՎԱՆ»

Հրատարակչության տնօրեն՝ Էդուարդ Այանյան

Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: Հղումը «ԵՐԵՎԱՆ»-ին պարտադիր է:

Հայաստանի Հանրապետություն, 0037, Երևան, Բաբայան 2 Հեռ.՝ +374 (10) 20 26 89, +374 (10) 20 22 89 Ֆաքս՝ +374 (10) 20 25 69 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL` www.yerevanmagazine.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 20 23 89

Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 27.02.2012 Տպագրված է «Նուշիկյան պրինտ» տպագրատանը, Երևան, ՀՀ Տպաքանակ՝ 3000 օրինակ Հիմնադիր՝ «Էտնոպրես» ՓԲԸ, Ռուսաստան 123104, Մոսկվա, Մալայա Բրոննայա փող., 13, շին. 1 Հեռ.՝ +7 (495) 926 38 66, +7 (495) 926 38 67 Էլ. փոստ՝ info@ethnopress.ru URL`www.yerevanmagazine.com Ամսագիրը գրանցված է Զանգվածային հաղորդակցությունների ոլորտում օրենսդրության հսկողության և ՌԴ մշակութային ժառանգության պահպանման դաշնային ծառայությունում:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ

Կրակոտ ավանդույթ Փետրվարին հայերը նշում են միանգամից երկու սիրային տոն (եթե չհաշվենք, իհարկե, օտար Սուրբ Վալենտինի օրը): Նախ, Սուրբ Սարգսի տոնի կապակցությամբ հայ երիտասարդները կարող են քնելուց առաջ աղի բլիթ ուտելով երազում տեսնել իրենց ապագա երկրորդ կեսին, իսկ հետո՝ ամսի 14-ին, նրանք, ովքեր արդեն գտել են, տոնում են Տեառնընդառաջը (Տրնդեզ): Տոնի ամենադիտարժան մասը, անշուշտ, խարույկի վրայով թռչելն է: Այս տարի սիրահարված երևանցիներից շատերն իրենց երկրորդ կեսերի ձեռքն ամուր բռնած թռչում էին Սիրահարների այգում բոցկլտացող խարույկի վրայով:

2 3

Մարտ 2012

Արթուր Lumen Գևորգյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ անցուդարձ

Հեքըթոն[ՅԱՆ] 2011-ի դեկտեմբերը թեժ անցավ նրանց համար, ովքեր իրենց համարում են geek (տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով, համացանցով, նորարարություններով, զանազան նոր սարքերով հետաքրքրվող մարդ)։ Իրար հետևից մի շարք մրցույթներ և կոնֆերանսներ անցկացվեցին։ Ամենահետաքրքիրներից մեկը «Հեքըթոն[ՅԱՆ] Երևան 2011» նորարարական գաղափարների և ծրագրավորման մրցույթն էր, որի հաղթողները պետք է նորարարական լուծումներ առաջարկեին մայրաքաղաքի կյանքը բարելավելու համար: Իսկ ինչպե՞ս է ընթանում հաղթողների գաղափարների իրագործումը:

4 5

Մարտ 2012

Հ

ասկանալ, թե ինչ է Հեքըթոնը և Հեքըթոն[ՅԱՆ] Երևանը բավականին բարդ է, եթե դուք այնտեղ չեք եղել և սեփական աչքերով չեք հետևել ամբողջ ընթացքին։ Պատկերացրեք, որ հայտարարվում է նոր տեխնոլոգիաների գաղափարների մրցույթ։ Ընդ որում, գաղափարները պետք է ուղղված լինեն Երևան քաղաքի խնդիրների լուծմանը։ Ստացվում է 50-ից ավելի հայտ։ Իսկ հետո պատկերացրեք՝ քաղաքապետարանի շենքում մի ահռելի սրահ, ուր խիտ տեղադրված են աշխատանքային սեղանները։ Դրանց շուրջ հավաքված են երկու հարյուրից ավելի մարդ (երիտասարդներ և ոչ այդքան)՝ ծրագրավորողներ, դիզայներներ, գաղափարակիրներ և այլն և այլն։ Եվ բոլորը, բաժանված խմբերի, 24 ժամ անդադար աշխատում են զանազան գաղափարների իրագործման վրա։ Ընդհանուր առմամբ՝ 33 թիմ, մեկական նախագծով… Դժվար նկարագրելի, բայց շատ դրական մթնոլորտ է ստեղծվում։ Մրցույթի համակազմակերպիչ «Մայքրոսոֆթ ինովացիոն կենտրոնի» տնօրեն Եվա Հյուսյանի խոսքով՝ Հեքըթոնը տարածաշրջանում դեռ նոր ձևաչափ է, սակայն արդեն հասցրել է ապացուցել իր արդյունավետությունը. «Քանի որ նմանատիպ միջոցառումներ տարբեր մասշտաբներով անցկացվում են ամբողջ աշխարհում և հաճախ հովանավորվում են «Մայքրոսոֆթ» ընկերության կողմից, ամենևին պատահական չէ, որ մենք անմիջապես ողջունեցինք Հայաստանում առաջին անգամ Հեքըթոն անցկացնելու գաղափարը: Բացի այդ, մեր կենտրոնը՝ Հայաստանում «Մայքրոսոֆթի» ներկայացուցչության և Ձեռնարկությունների ինկուբատոր հիմնադրամի հետ համատեղ ժամանակ առ ժամանակ միջոցառումներ է իրականացնում, որոնք ուղղված են նորարարական գաղափարների բացահայտմանը, նախագծերի մշակմանն ու դրանց կյանքի կոչմանը՝ ներգրավելով հասարակության տարբեր շերտեր:»: «Հեքըթոն[ՅԱՆ] Երևանի» մեկ այլ կազմակերպիչ՝ Հանրային լրագրության ակումբի ղեկավար Սեդա Մուրադյանի համար այս միջոցառումը Հայաստանը Սիլիկոնե հովտին մի քայլ ավելի մոտեցնելու փորձ էր. «Հուլիսին, երբ վերադարձա ԱՄՆ-ից ու Հեքըթոն կազմակերպելու առաջարկով այցելեցի Հայաստանի «Մայքրոսոֆթ ինովացիոն կենտրոն», չէի պատկերացնում, որ ընդամենը մի քանի ամիս հետո գաղափարն իրականություն կդառնա, և մենք կարձանագրենք աննախադեպ հետաքրքրություն դեպի այս մրցույթը: Ինձ համար կարևոր էր Հեքըթոնի և դրա՝ հանրային իրազեկության աշխատանքի շնորհիվ հանրայնացնել նոր տեխնոլոգիաների միջոցով խնդիրներին լուծում տալու գաղափարը, ապացուցել հոռետեսներին, որ նույնիսկ փոքր գումարների ներդրումով կարելի է սոցիալական կարևորություն ունեցող խնդիրներ լուծել՝ նոր տեխնոլոգիաների կիրառմամբ:»: Հեքըթոնի ընթացքում մի քանի հաղթող նախագծեր ստացան գումարային խրախուսում՝ գործը շարունակելու համար։ Պարզ է, որ 24 ժամում ամեն ինչ չես ավարտի, դա միայն սկիզբն է։ Եվ կարևոր է, որ մրցույթը չդառնա գաղափարների գերեզմանոց։ «Մայքրոսոֆթ ինովացիոն կենտրոնն» այսօր էլ շարունակում է աշխատել հաղթող թիմերի հետ՝ տրամադրելով անհրաժեշտ աջակցություն նախագծերի վերջնական մշակման համար: Կենտրոնի միջնորդությամբ հեքըթոնյան թիմերից մի քանիսը ներկայումս բանակցում են Երևան քաղաքի կառավարման տեխնոլոգիաների կենտրոնի հետ՝ ծրագրերի իրականացման և փորձարկման շուրջ: Այս նախագծերի շարքում է նաև նորագույն kinect տեխնոլոգիայի կիրառմամբ տեղեկատվական հարթակի ստեղծումը, որը կարող է կիրառվել քաղաքապետարանի կողմից ինչպես քաղաք-քաղաքացի կապի բարելավման, այնպես էլ զբոսաշրջության խթանման և այլ նպատակներով: Բացի այդ, Հանրային լրագրության ակումբի (ՀԼԱ) հովանու ներքո երևանյան Հեքըթոնի արդյունքում ծնված երկու նախագիծ է նախապատրաստվում, վերամշակվում, ծրագրավորվում: Մեկը «Օգնական»

թիմի նախագիծն է, որի նպատակն է հեռախոսային հավելվածի միջոցով օգնել խուլ և համր մարդկանց՝ հաղորդակցման հարցում: Մարդիկ հեռախոսի միջոցով հնարավորություն կունենան հասարակական տրանսպորտում, խանութներում և այլ տեղերում «խոսել» հեռախոսի միջոցով, ինչը կարող է անչափ հեշտացնել հաշմանդամների կյանքը։ Խմբի ղեկավար Փառանձեմ Հովհաննիսյանի խոսքերով՝ ծրագիրը Android օպերացիոն համակարգերով աշխատող հեռախոսների համար գրեթե ավարտական փուլին է հասնում և շուտով հասանելի կդառնա հանրությանը։ «Խուլերի միավորման հետ ենք աշխատում, նրանցից նաև մի քանի հետաքրքիր առաջարկություններ ենք ստացել։ Թերևս միակ լուրջ խնդիրն այն է, որ ոչ բոլորն ունեն նման սմարթֆոններ:»: Մյուս նախագիծը, որն իրականացվելու է ՀԼԱ-ի հետ համատեղ, ինտեգրվելու է ակումբի նորաստեղծ «Իմ լուրերը» կայքին: iSun թիմի նախագիծը հեռախոսային հավելված է, որը կապող օղակ է լինելու մարդկանց և ամենատարբեր կառույցների միջև: Մարդիկ կարողանալու են թղթակցություններ, ականատեսի վկայություններ ուղարկել տարբեր կառույցների՝ թաղապետարաններ, քաղաքապետարան, անգամ՝ մարդու իրավունքների պաշտպանին, հասարակական կազմակերպությունների, լրատվամիջոցների և անհատ լրագրողների: Այս հավելվածում ինտեգրվելու է նաև www.mynews.am կայքը և մեր օգտատերերը կարողանալու են այդ հավելվածի շնորհիվ կայքում տեղադրել հանրային թղթակցություններ: Cyber Gates թիմը հաղթեց Ձեռնարկությունների ինկուբատոր հիմնադրամի «ԷմԼաբ» ծրագրի անունից տրվող «Լավագույն մոբայլ լուծում» անվանակարգում՝ Mapy շարժական ծրագիր նախագծով: «Քարտեզիկը» Երևանի ինտերակտիվ քարտեզ է, որը բաղկացած է մի քանի բաժիններից: Դրանք թույլ են տալիս փնտրել Երևանում կոնկրետ վայրեր, փողոցից փողոց երթևեկելու համար անհրաժեշտ տրանսպորտը, կապվել կոնկրետ գերատեսչությունների հետ և նույնիսկ գտնել ֆեյսբուքյան ընկերներին քարտեզի վրա։ Mapy-ն հասանելի է լինելու երեք տարբերակով՝ վեբկայք, մոբայլ-կայք և մոբայլ հավելված: Այս պահին թիմն աշխատում է ծրագրի վրա և տարվա ընթացքում պատրաստվում է այն հանձնել շահագործման: Ի դեպ, բացի դրամական խրախուսումից, Cyber Gates-ը հնարավորություն ստացավ mLab-ի հետ համատեղ ծրագիրը միջազգային հանրությանը ներկայացնելու: Այսպիսով, խմբերից շատերը շարունակում են աշխատել Հեքըթոնի ընթացքում ծնված ծրագրերի վրա։

Մոբայլ կոմպոնենտ ունեցող 12 ծրագրերի, այդ թվում՝ վերը նշվածներին աջակցություն է ցուցաբերվում mLab-ում նախագիծը ավարտին հասցնելու, ընդլայնելու, միջազգային շուկա դուրս բերելու ուղղություններով: Մեկ այլ ուրախալի փաստ. Երևանի քաղաքապետարանը, որը կազմակերպիչներից մեկն էր, շարունակում է հետևել գործընթացին։ Ինչպես մեզ հայտնեց Երևան քաղաքի կառավարման տեխնոլոգիաների կենտրոնի փոխտնօրեն Վահագն Ծատուրյանը, քաղաքապետարանը հիմա ուսումնասիրում է հնարավորությունը ծրագրերից մեկը կիրառելու վերաբերյալ։ Քանի դեռ որոշումը չի կայացվել, կոնկրետ ծրագիրը նա նշել չցանկացավ, բայց ասաց, որ շուտով դա կհրապարակվի, քանի որ որոշումը պետք է ընդունվի մոտակա ժամանակներս։

Սամվել Մարտիրոսյան «Մայքրոսոֆթ ինովացիոն կենտրոն»

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ նստավայր

Ոչ միայն հացիվ Գաղտնիք չէ, որ սենդվիչ հնարողներն իրենց ընթրիքը երկու կտոր հացի մեջ են տեղավորել՝ խաղաքարտերից չկտրվելու համար: Սակայն հարյուրամյակների ընթացքում հասարակ «հացուպանրից» սենդվիչը վերածվել է ինքնուրույն կերակրատեսակի՝ իր առանձնահատկություններով ու բաղադրատոմսերով: «Երևան» ամսագիրը որոշեց ուսումնասիրել մայրաքաղաքի սրճարաններում ու ռեստորաններում մատուցվող սենդվիչներից մի քանիսը՝ ուշադրություն դարձնելով դրանց ուժեղ ու թույլ կողմերին:

սպիտակ հաց ձու

SQ1 Քլաբ սենդվիչ Գինը՝ 2500 դրամ Պատրաստման ժամանակը՝ 15 րոպե Գնահատականը՝ 3 աստղ Ինչպես և ամեն ինչը Square One-ում, քլաբ սենդվիչի մեկ բաժինը շատ մեծ է՝ դրանով հանգիստ կկշտանան երկու հոգի: Մանավանդ որ՝ մատուցվում է ֆրի կարտոֆիլով: Սենդվիչը համեղ է, ունի ախորժալի տեսք, սակայն հեռու է դասական բաղադրատոմսերում նկարագրվածից: Սենդվիչը հարմար ուտելու համար այն պետք է որոշ ժամանակ սեղմակի տակ պահել, սակայն հասկանալի է, որ արագ մատուցումն իր օրենքներն է թելադրում: Բացի այդ, մի տեսակ անհանգստացնում է բավական բարձր գինը. Բայց եթե եկել եք SQ1՝ պատրաստ եղեք վճարել սովորականից շատ:

խոզապուխտ

մայոնեզ

հավ

լոլիկ

մարոլ

թթու վարունգ ռոստբիֆ

սև հաց

Cristal Bar & Lounge Ռոստբիֆ սենդվիչ Գինը՝ 1350 դրամ Պատրաստման ժամանկը՝ սենդվիչները պատրաստ սպասում են հաճախորդներին Գնահատականը՝ 5 աստղ Marriott հյուրանոցում գտնվող այս վայրը բոլորին չէ հայտնի: Սակայն ինձ զգուշացրեցին, որ եթե մի փոքր ուշանամ, ոչ մի սենդվիչ չի մնա: Բախտս բերեց, ես նույնիսկ ունեցա ընտրության հնարավորություն: Խորհուրդ տվեցին ռոստբիֆ սենդվիչը: Գեղեցիկ փաթեթավորումն արդեն ուրախացնում էր: Սենդվիչը նույնպես չհիասթափեցրեց: Իդեալական էին թե՛ հացը, թե՛ բաղադրությունը: Իսկ «մարդասիրական» համեստ արժեքը գոհ լինելու ևս մեկ առիթ է տալիս:

մարոլ

մայոնեզ

6 7

Մարտ 2012

սպիտակ/սև հաց

Art Bridge Թունա սենդվիչ Գինը՝ 1800 դրամ Պատրաստման ժամանակը՝ 15 րոպե Գնահատականը՝ 2 աստղ Art Bridge-ն ասես ստեղծված լինի լանչի համար: Իսկ սրճարանի մենյուում ներկայացված սենդվիչներից առավել հայտնի է թունայով սենդվիչը: Պատվերն ընդունելիս մատուցողը հարցրեց՝ պանրով պատրաստեն, թե մայոնեզով: Պանիր ասելիս ես պատկերացրեցի ցանկացած ծովային մթերքին այդքան սազող «ֆիլադելֆիան» և… սխալվեցի, պատվերիս մեջ հայտնաբերելով հալեցված հոլանդական պանրի մի շերտ: Հացը նույնպես չէր կարող գոհացնել սպասելիքները: Սենդվիչը բաղկացած էր երկու եռանկյուն կտորներից: Թունան, սակայն, շատ համեղ էր:

թունա

պանիր

սպիտակ հաց

հավ

Retro café Կեսար սենդվիչ Գինը՝ 1500 դրամ Պատրաստման ժամանակը՝ 10 րոպե Գնահատականը՝ 5 աստղ Հայտնի «կեսար» սենդվիչն այստեղ պատրաստ կլինի շատ արագ, այնպես որ՝ կարող եք վստահ այցելել լանչի համար, երբ ժամանակը սուղ է: Մեկ բաժինը բաղկացած է երկու մեծ սենդվիչից ու լավ իմաստով՝ «տնականի» տպավորություն ստեղծող կարտոֆիլից: Ամեն ինչ չափազանց համեղ է և գնին համարժեք:

լոլիկ սոուս

մարոլ կետչուպ հավ

Smak

մայոնեզ

պանիր

Հավով սենդվիչ Գինը՝ 650 դրամ Պատրաստման ժամանակը՝ 5 րոպե Գնահատականը՝ 4 աստղ Այս վայրը ավելի հեշտ է ճաշարան անվանել, իսկ սենդվիչները չունեն ոչ աշխարհահռչակ անվանումներ, ոչ էլ հատուկ բաղադրատոմսեր: Երկու տեսակի են՝ խոզապուխտով ու հավով: Սակայն առաջին րոպեների անվստահությունն անցողիկ է, սենդվիչը (կամ միգուցե բուտերբրոդը)՝ համեղ: Գնի ու որակի համադրությունը գրեթե իդեալական է:

բանջարեղենային աղցան սպիտակ հաց Նունե Մելքումյան Սուրեն Մանվելյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ իրադարձություն

Երազողները իրական աշխարհում 2009-2010 թվականներին Երևանը բուռն համերգային կյանքով էր ապրում ՝ ռոքային թեքումով: Ամեն ինչ սկսվեց լեգենդար Jethro Tull խմբի՝ բոլորի համար անհավատալի թվացող ելույթից, հետո Երևան ժամանեց Uriah Heep-ը, ինչից հետո արդեն այդքան զարմանալի չէին Deep Purple-ի, Ջոն Մաքլաֆլինի, Գորան Բրեգովիչի և Ջո Կոկերի համերգները: 2011 թվականին տաքացած հայ երաժշտասերները պահանջում էին շարունակություն. վերջապես աշխարհի լավագույն երաժիշտների համերգները հարազատ քաղաքում չէին թվում անիրական հեքիաթ: Սակայն ողջ տարվա ընթացքում միակ մեծածավալ երաժշտական իրադարձությունը Սերժ Թանքյանի ելույթն էր TUmo կենտրոնի բացմանը: Vibrographus ընկերությունը սեփական ուժերով կազմակերպել է կամ մասնակցություն է ունեցել վերոնշյալ գրեթե բոլոր համերգների իրականացմանը: Թե ինչու ենք նորից սկսում կարոտել արտասահմանյան մեծ երաժիշտներին և ինչ սպասել մոտ ապագայում ՝ պատմում է ընկերության հիմնադիր, Dogma ռոք խմբի բաս կիթառահար Վարդան Գրիգորյանը:

8 9

Մարտ 2012

Հասնել երազանքին

Vibrographus-ը երազող ընկերություն է: Երբ մի բան շատ ես ցանկանում, ողջ տիեզերքն է նպաստում դրա իրականացմանը: Համենայն դեպս մեզ մոտ այդպես է: Ամբողջ կյանքում տարված լինելով ռոք երաժշտությամբ (և ոչ միայն ռոք), ստեղծելով սեփական երաժշտական աշխարհը ինքդ քո ներսում՝ հասկանում ես, որ պետք է ինչ-որ ձևով դա ռեալիզացնել: Կա երկու ճանապարհ. կամ աջ ու ձախ բողոքել ու լացել, որ քո տաղանդը չեն գնահատում, պետությունը քեզ համար չի ստեղծում բարենպաստ պայմաններ, կամ ինքդ որոշում ու ստեղծում ես այդ պայմանները, և ինքդ ես բացում քո նպատակներին հասնելու ճանապարհը: Ես ընտրեցի երկրորդը. ընկերության ստեղծումը 2007 թվականին բիզնես նախագիծ չէր, այլ երազանքներին հասնելու միջոց: Սկսեցինք փոքր քայլերից: Նախ՝ համերգներ կազմակերպեցինք Երևանում, հիմնականում Տիկնիկային թատրոնում, հետո խմբեր ժամանեցին Վրաստանից, Իտալիայից: Որոշեցինք միջազգային ստանդարտներին մոտեցնել սաունդը, հնչողությունը, երաժշտական մոտեցումն ու ռոքի ազատությունը: Իսկ հռչակավոր խմբերի համերգների շարքը բացվեց Jethro Tullով: Անհավանական էր թվում, որ նրանք այստեղ կգան, որովհետև Հայաստանը քարտեզի վրա այնքան էլ լավ չի նշմարվում: Երբեմն, մարդկանց մոտ տպավորություն է ստեղծվում, թե Հայաստանի մասին շատ բան գիտեն աշխարհում: Բայց արի ու տես, արվեստի մարդիկ, էլ չեմ խոսում սովորական մահկանացուների մասին, այնքան էլ ծանոթ չեն մեր երկրին: Հայաստանի վերաբերյալ առաջին կարծիքը հաճախ հետևյալն է՝ Խորհրդային Միության նախկին պետություն, պատերազմական գոտի և այլն: Բնականաբար այդ ամենը կարող է վախ առաջացնել առաջին մեծության երաժիշտների մոտ: Այս դեպքում մեզ շատ օգնեց Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի աջակցությունը: Հետո կապ հաստատեցինք խմբի ֆրոնթմեն Իեն Անդերսոնի հետ, և 2009 թվականի մայիսին նրանք եկան: Դրանից հետո Uriah Heep-ի համերգը ավելի հեշտ կազմակերպեցինք: Այս դեպքում արդեն Իէն Անդերսոնը «բարեխոսեց»: Բայց հռչակավոր երաժիշտը այդքանով չսահմանափակվեց ու 2010-ին վերադարձավ Հայաստան, ելույթ ունեցավ արդեն նվագախմբի հետ: Մեր խմբի վոկալիստ Զառան էլ ելույթ ունեցավ իր հետ: Այս ամենը հեքիաթին հավասար մի բան էր մեզ համար: Հենց այդ ժամանակ ինչ-որ բան շարժվեց, որովհետև Հայաստանը ընկալվեց

որպես տարածաշրջանի «ամենաառաջադեմ երկիր»: Նույն զգացողությունը առաջացավ այն հարյուրավոր հուսալքված երաժշտասերների մեջ, որոնք լցվել էին Մարզահամերգային համալիր: Ի դեպ դա խոստովանում էին մեր վրացի հարևանները, որոնք նույնպես անհամբերությամբ սպասում էին հաջորդ բարձրակարգ համերգին: Այս ամենի մեջ ինձ համար երազանքի պահը շատ կարևոր է: Ինքդ քո առջև դրած՝ թեկուզ ամենաանհավանական թվացող նպատակին հասնելու ընթացքն արդեն ինքնին երջանկություն է: Չնայած, իհարկե, լինում են և բավական նյարդային պահեր: Համերգին նախորդող երկու օրերը ամենատանջալին են: Բայց երբ սկսվում է համերգը, հասկանում ես, որ արժեր դրա համար ապրել, աշխատել ու պայքարել:

Ուզում ես լավ երաժշտությո՞ւն լսել, վճարիր՛

2010 թվականի վերջից մեր ընկերությունն ընկավ ծանր ֆինանսական դրության մեջ՝ մի կողմից և մյուս կողմից՝ անհասկանալի ու անհիմն ճնշումներ հարկային մարմինների կողմից, որի արդյունքում մինչև այսօր մեր հարաբերություններն ենք պարզում տարբեր ատյանների դատարաններում: Այս բոլոր խնդիրները գումարվեցին իրար ու ստացվեց այն, որ համաշխարհային ռոք աստղերը 2011-ին մեզ հյուր չեկան: Բայց շատ կարևոր խնդիրներից մեկն էլ հանդիսատեսից է գալիս, այն հանդիսատեսից, ում համար կազմակերպվում էին այդ համերգները: Խոսքս տոմսերի մասին է: Շատերը փորձեցին «ծակուծուկերով» ներս մտնել, ոմանք նույնիսկ տոմսերն էին կեղծում: Սա շատ ցավոտ թեմա է: Սա նաև շատ վիրավորական է այն բարեխիղճ մարդկանց համար, ովքեր, մեծ ուրախությամբ գնելով տոմսերը, հանկարծ հայտնաբերում են, որ իրենց կողքին բարեհաջող տեղավորվել է անտոմս մեկը: Իհարկե, մենք շատ շատերին հրավիրատոմսեր ենք հատկացրել մեր ցանկությամբ՝ հաշվի առնելով մի շարք պատճառներ: Իհարկե, կուզենայինք, որ համերգները լինեին անվճար կամ շատ մատչելի, բայց, ցավոք, այդպես չի լինում, և եթե ուզում ես լավ երաժշտություն լսել, պետք է վճարես: Այդպիսին է կյանքը Երկիր մոլորակի վրա: Արդյունքում ստացվեց այնպես, որ վնասները կրեցինք միայն մենք, այն մի քանի հոգին, ովքեր ջանք չխնայեցին այդ համերգների իրականացման համար: Անհրաժեշտ է փոխել մարդկանց մեջ տոմս գնելու կուլտուրան: Իսկ եթե մարդիկ պատրաստ չեն տոմս գնել, ուրեմն որոշ ժամանակ պետք է դադարեցնել համերգները:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ իրադարձություն

Uriah Heep. Live in Armenia Չնայած 2011-ի համերգային «լռությանը», անցյալ տարի այդուհանդերձ տեղի ունեցավ մի շատ կարևոր իրադարձություն. առաջին անգամ Հայաստանը գրանցվեց որպես համերգային ալբոմի ձայնագրման վայր: Live in Armenia-ն դարձավ Uriah Heep խմբի հերթական կենդանի սկավառակը, որը ներառել է բրիտանացի ռոքերների՝ 2009 թվականի հոկտեմբերին Երևանում կայացած ելույթի ձայնագրությունը: Բացի երկու աուդիո սկավառակներից, Frontiers ընկերության արտադրած կոմպլեկտի մեջ մտել է նաև համերգի տեսագրություն DVD սկավառակով, իսկ վինիլային հնչողության սիրահարների համար սահմանափակ քանակով լույս տեսավ նաև ալբոմի վինիլային տարբերակը: Երևանում Uriah Heep-ը ելույթ է ունեցել խմբի 40-ամյակին նվիրված համաշխարհային շրջագայության շրջանակներում. ընդհանուր առմամբ խումբն այդ առիթով նվագել են 53 երկրում: Իեն Գիլանը Հայաստանում

Հրավիրենք Ֆեյսբուքը հնարավորություն տվեց հայերին պահանջներ ներկայացնել: Մասնավորապես, օգտագործողներից շատերը սոցցանցի միջոցով փորձում են համախոհների հետ միանալով հրավիրել զանազան հանրահայտ մարդկանց՝ հիմնականում երաժիշտների: Շատերը պարզապես զվարճանում են: Կամ իսկապես տենչում են հյուրընկալել այլմոլորակայիններին և Մեծն Կթուլհույին: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

Հրավիրենք Չակ Նորիսին Հայաստան — 170 անդամ Հրավիրենք Մարկեսին Հայաստան — 926 անդամ Հրավիրենք Ինապլանիծյաններին Հայաստան — 2226 անդամ Հրավիրենք Սանտա Կլաուսին Հայաստան — 7 անդամ Հրավիրենք Մեծ Կթուլհուին Հայաստան — 61 անդամ Հրավիրենք Բրեյվիկին Հայաստան — 5 անդամ We want Metallica in Armenia — 141 անդամ We want to see Lady GaGa in Armenia — 36 անդամ We want Serj Tankian concert in Yerevan, Armenia! — 726 անդամ Invite Paul McCartney to Yerevan, Armenia — 112 անդամ We want David Gilmour and Brian May to visit Armenia this year — 584 անդամ Требуем Земфиру в Армению — 759 անդամ We want James Blunt stay in Armenia Forever — 15 անդամ Չհրավիրենք ոչ մեկին Հայաստան (ախպոր պես) — 1323 անդամ

Կիթառահար Զոն Մաքլաֆլինը Արտո Թունջբոյաջյանի հետ

10 11

Մարտ 2012

Uriah Heep խմբի մենակատար Բերնի Շոուն Վարդան Գրիգորյանի հետ

Deep Purple-ի աղմկոտ ելույթը Համալիրում

Սերժ Թանկյան

Պլեբեյների վերածվելու կարճ ու հավաստի ճանապարհը

Խոտանի մասին

Ես միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ հայը տաղանդավոր, յուրահատուկ գեղագիտական ճաշակ ու մշակույթ ունեցող ազգ է, որը ջանքեր է գործադրել չձուլվելու անձև, անդեմ ամբոխներին, իր ստեղծածում հաջողելով պահպանել յուրօրինակությունը, չկրկնել անգամ իր ստեղծած նախկին աշխատանքը: Բայց այսօրվա դրությունն ինձ ստիպում է կասկածել, թե արդյոք հայի այս տեսակն իր մշակույթով հանդերձ արդեն զուտ պատմություն չէ, քանի որ արվեստին փոխարինելու է եկել արհեստականությունը, տձևությունը, անհատականությունը մղվել է հետին պլան՝ տեղը զիջելով կապկելուն: Միացնում ես հեռուստացույցը ու տեսնում, թե ինչպես ինչ-որ լուրջ դեմքով մարդիկ հպարտությամբ խոսում են, թե իբր մշակույթը բարգավաճում է, համերգներն էլ այնքան շատ են, որ մարդիկ չգիտեն որին գնան: Դասական երաժշտության ասպարեզում իսկապես շատ հայտնի երաժիշտներ են համերգներով ժամանում Երևան: Բայց եթե դու մոտիկ չես որոշակի շրջանակներին, չունես երաժիշտ ընկերներ, չես էլ իմանա այդ մասին: Մյուս կողմից, երբ որևէ «սիրված երգիչերգչուհի» հերթական տեսահոլովակն է թողարկում, ամբողջ քաղաքն է լցվում գովազդային պաստառներով, կարծես այդ կատարողը հեղաշրջում է կատարել արվեստի մեջ: Հասարակությունը պլեբեյների է վերածվում: Ամռանը ռոք փառատոն անցկացրինք: Ջղայնությունից՝ որովհետև աջ ու ձախ «սթից» միջոցառումներ էին կազմակերպվում: Որոշեցինք որակյալ մի բան անել: Վերոհիշյալ խնդիրների պատճառով չկարողացանք մեծ աստղերի հրավիրել: Բայց լավ խմբեր եկան Դանիայից, Գերմանիայից, Իտալիայից: Նույնիսկ այդ դեպքում չէինք կարողանում միջոցառման մասին լուրը մարդկանց հասցնել, մինչդեռ փառատոնը բացօթյա էր, ու բնականաբար տոմսեր չէին վաճառվում: Միայն ֆեյսբուքը քիչ է: Հեռուստատեսությանը դիմում ես, վայրկյաններով հաշված գովազդի համար գումար են ուզում: Իսկ եթե համերգը անվճար է, ես ինչպե՞ս վճարեմ: Այսպես կամաց-կամաց կորցնում ենք այն լավ պոտենցիալը, որ դեռևս կա: Մարդկանց մոտ անտարբերություն է առաջանում: Ու դա արդեն վախեցնում է: Չմոռանանք նաև դահլիճների պահը: Եթե ես լինեմ Լոնդոնում, ապա կարող եմ հանգիստ գնալ Ալբերթ-հոլ առանց նույնիսկ հայացք նետելու աֆիշային, քանի որ վստահ եմ, որ այնտեղ միշտ բարձրորակ երաժշտություն է հնչում՝ անկախ ժանրից: Իսկ Երևանում համերգասրահներն այնքան քիչ են, որ անիմաստ է նույնիսկ մտածել դրանց իմիջի, անվան մասին: Նույն բեմից մի օր կարող են ելույթ ունենալ Իեն Անդերսոնը կամ Գորան Բրեգովիչը, մի շաբաթից այդ նույն դահլիճում ծամածռվում են ռուսական պոպսայի կամ հայկական ռաբիզի ամենապլինտուսամերձ ներկայացուցիչները:

Երբ ДДТ խմբի վոկալիստ Յուրի Շևչուկը վերջերս հայտարարարեց, թե Հայաստանում անիմաստ է համերգ տալ, քանի որ այնտեղ չկան լսողներ և հնարավոր չէ անհրաժեշտ տեխնիկան ճարել, ուզում էի ասել՝ «աբսուրդներդ ձեր գյուղում պատմի»: Վստահ եմ, որ նույնը կասեին Իեն Անդերսոնը, Իեն Գիլանը և Ջոն Մաքլաֆլինը: Տեխնիկայի առկայության կամ բացակայության մասին խոսակցություններն ընդամենը խոսացողի դիլետանտիզմի մասին են վկայում: Ցանկացած խումբ, արտիստ ունի որոշակի պահանջներ, որոնք գրված են ռայդեռում: Դա քննարկումների հարց է: Նույն Փոլ Մաքքարթնին ամեն ինչ տանում է իր հետ: Եթե չես կարող ապահովել տվյալ երաժշտին իր պահանջած տեխնիկայով, միշտ կարելի է այլընտրանք առաջարկել կամ էլ իր ուզածը վարձել Ռուսաստանից, Վրաստանից, Գերմանիայից, Բելգիայից: Օրինակ, Deep Purple-ի ժամանակ ամբողջ բեմը Գերմանիայից էինք վարձակալել: Այդտեղ ոչ մի կրիմինալ չկա, նորմալ երևույթ է: Մի քիչ թանկ պատմություն է, բայց լուծելի:

Ոչ լեգենդար երաժշտություն

Շատ լավ երաժիշտներ կան ռոքի աշխարհում: Անպայման չէ կառչել լեգենդներից: Լեգենդները պետք են, որովհետև նայում ես այդ մարդու աչքերին ու հասկանում ես, թե որտեղից է ամեն ինչ սկսվել: Նոր խմբերը՝ հասկանալու համար, թե ինչ է կատարվում երաժշտության մեջ այսօր, ներկայացնես քոնը, ներգրավվես աշխարհում հնչող երաժշտությանը: Կարևորը, որ լինի «կենդանի վիճակ», շնչող երաժշտություն: Ես հիմա մի ծրագիր ունեմ, չգիտեմ որքանով պահանջված կլինի այստեղ: Ուզում ենք հրավիրել Deep Purple-ի նախկին անդամ Գլեն Հյուզին իր բենդի հետ: Այս միտքը ծագել է ինձ մոտ Ամառային փառատոնի ընթացքում, երբ ծանոթացա Դանիայից ժամանած խմբի երաժիշտ Սյորեն Անդերսոնի հետ, որը նվագում է Հյուզի հետ: Բանակցում ենք Opeth խմբի հետ կապված: Երկուստեք տրամադրվածություն կա, բայց կոնկրետ պայմանավորվածությունների դեռ չենք հասել: Միտք կա նաև մի քիչ շեղվել ռոքից ու Չիք Կորեայի Electric band-ին հրավիրել: WOMAD World of Music, Arts and Dance ֆորմատի փառատոն կազմակերպելու մտադրություն ունեինք: Բայց հասկացա, որ մեր շուկան դեռևս պատրաստ չէ նման միջոցառումների: Մարդիկ ավելի սովոր են, երբ իրենց ծամած բան են հրամցնում, դիետիկ սնունդը ավելի հեշտ է կուլ գնում: Մտածելու, խորանալու կամ նոր բան հասկանալու ցանկություն քչերի մոտ կա: Այնպես չէ, որ ես հիասթափվել եմ: Կոնկրետ հիմա մեր խմբի գործերով եմ զբաղված: Արդեն հրավերներ ունենք Ֆրանսիայից, Բելգիայից, Գերմանիայից, Դանիայից. մեկնելու ենք գարնանը: Միգուցե այնտեղից մեզ հետ լիքը լավ բաներ բերենք: Համենայն դեպս, կարևոր ծանոթություններ հաստատ կլինեն, իսկ երազանքի իրականացման նպատակը դեռ ուժի մեջ է:

Լենա Գևորգյան PanArmenian Photo

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ ի՞նչ անել

Մարտին Երևանում Տեսնել հյուսիսային լույսերը

Նշել Ջրի օրը

Բոլորովին վերջերս Հայաստանում սկսվեց վերակենդանանալ մեր, հայեցի Ձմեռ պապի՝ Կաղանդ պապի ավանդույթը: Այդուհանդերձ, երկար տարիների մոռացության պատճառով այսօր ոչ ոք չգիտի, թե որտեղ է ապրում նա: Մինչդեռ ռուսները մանկուց Ձմեռ պապին ուղղված նամակներն ուղարկում են Ուստյուգ, իսկ ամերիկացիներն ու եվրոպացիները շատ լավ գիտեն, որ Սանտա Կլաուսը բնակվում է Լապլանդիայում: Իսկ եթե ավելի որոշակիանանք, ապա Լապլանդիան տարածաշրջան է, որը գտնվում է Նորվեգիայի, Ֆինլանդիայի, Շվեդիայի և Ռուսաստանի տարածքում: Թե ինչպիսին է իրական, ոչ սանտա կլաուսյան Լապլանդիան, կարելի է տեսնել սեփական աչքերի և լուսանկարիչ Աննա Բաղդասարյանի լուսանկարների միջոցով: Նրա անդրանիկ՝ «Հյուսիսային լույսեր» ցուցահանդեսը սկսվել է փետրվարի 24-ին և կշարունակվի մինչև մարտի 10-ը Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոնում (ՆՓԱԿ):

Լսել պարսկական երաժշտություն Ոմանց համար մարտի 21-ը ընդամենը գարնան 21-րդ օրն է, որը ոչնչով չի տարբերվում, ասենք, մարտի 27-ից: Բայց շատերի համար՝ մասնավորապես մեր հարևան պարսիկների, դա տարվա կարևորագույն տոնն է՝ Նովրուզ բայրամը, այսինքն՝ տեղական Ամանորը: Իսկ ինչպես հայտնի է, վերջին տարիներին Իրանի իսլամական հանրապետության բնակիչներից շատերն իրենց ամանորյան արձակուրդները մեծ հաճույքով անցկացնում են Երևանում: Եվ ըստ երևույթին հենց այդ առիթով էլ մարտի վերջին այստեղ կայանալու են մի շարք միջոցառումներ «պարսկական» թեքումով: Մասնավորապես, մարտի 21-ից 25-ը Մարզահամերգային համալիրում մեկը մյուսի հետևից կկայանա հինգ համերգ՝ նախ ելույթ կունենան Սիավաշ Ղոմայշին ու Մանսուրը, հաջորդ օրը Շահրամ Շահփարեհն ու Էնդին, ապա Շահրամ Սոլաթին և Լեյլա Ֆորուհարը, չորրորդ օրը՝ Քամրանը, Հումանը և Աֆշինը և վերջապես՝ Միքաելն ու Էբին: Այ այսպես, կարող ենք մոտիկից ծանոթանալ իրանական շոու բիզնեսի կարկառուն ներկայացուցիչներին:

Թատրոն գնալ Ագորան հին Հունաստանի քաղաքների կենտրոնական մասն էր, որտեղ անցկացվում էին մշակութային, մարզական և քաղաքական զանազան իրադարձություններ: Իսկ մեր օրերի Հայաստանում նույն անունը կրում է 2009-ից բեմադրող ռեժիսոր Սերժ Մելիք-Հովսեփյանի ղեկավարությամբ գործող թատերախումբը: Ֆրանսիացի ժամանակակից հեղինակ Ֆլորյան Զելլերի «Մայր» դրաման թատերախումբն առաջին անգամ բեմադրել է անցյալ տարվա նոյեմբերի, իսկ 2012-ի մարտի 4-ին, 5-ին, 14-ին և 15-ին կրկին կներկայացնի հանդիսատեսի ուշադրությանը «Գոյ» թատրոնի բեմում:

12 13

Մարտ 2012

1888 թվականի մարտի 22-ին Անգլիայում կազմավորվել է ֆուտբոլի աշխարհի հնագույն պրոֆեսիոնալ լիգան՝ The Football League-ը: Անկասկած, անգլիացի ֆուտբոլիստները դեռ այն ժամանակ հասկանում էին, թե ինչ կարևոր է մարդու օրգանիզմի համար ջուրը և միանշանակ կողջունեին Միացյալ ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեայի 1993 թվականի որոշումը, ըստ որի՝ մարտի 22-ը հայտարարվել է Ջրի միջազգային օր: Այս տարի այն լայնորեն կնշվի նաև Հայաստանում՝ Spring Group փիառ ընկերության, Demo փրոդաքշընի և «Գլոբալ ջրային համագործակցություն» միջազգային կազմակերպության նախաձեռնությամբ: Միջոցառումների շարքի հիմնական նպատակներն են՝ ցուցաբերել աջակցություն խմելու ջրի ապահովման համար անհրաժեշտ միջոցառումների իրականացմանը, բարձրացնել հասարակության տեղեկացվածության մակարդակը քաղցրահամ ջրի և առհասարակ ջրային ռեսուրսների պահպանման կարևորության վերաբերյալ, Հայաստանի կառավարության, միջազգային գործակալությունների, հասարակական կազմակերպությունների, ինչպես նաև մասնավոր հատվածի ուշադրությունը սևեռել առկա խնդիրների և հնարավոր լուծումների քննարկման գործընթացին և իհարկե ընդգծել ջրի կարևորությունը մարդու կյանքում: Այս նպատակով ողջ ամսվա ընթացքում կանցկացվեն գիտական կոնֆերանսներ, հանդիպումներ, կհրապարկվեն հոդվածներ, ինչպես նաև կանցկացվի ֆոտոմրցույթ: Ամփոփիչ ցուցահանդեսը տեղի կունենա հենց մարտի 22-ին Armenia Marriott հյուրանոցում: Մասնակից լուսանկարների հետ միաժամանակ կցուցադրվի նաև հատուկ ֆոտոշարք հանրաճանաչ դեմքերի մասնակցությամբ՝ նվիրված Ջրի միջազգային օրվան:

Հետևել հայկական «Օսկարին»

Կինո դիտել

Հոլիվուդյան լեգենդի համաձայն՝ Ամերիկյան կինոակադեմիայի ամենամյա մրցանակը ստացել է «Օսկար» անվանումը այն բանից հետո, երբ 1931-ին ակադեմիայի գործադիր քարտուղար Մարգարեթ Հերիքը տեսնելով ոսկե արձանիկը՝ բացականչել է. «Ի՜նչ նման է քեռի Օսկարին»: Իսկ հետո «Օսկարը» դարձավ աշխարհի կինեմատոգրաֆիստների բաղձալի երազանքը: Հայաստանի Ազգային կինոյի մրցանակի՝ Հայակի, անվան շուրջ լեգենդներ և առասպելներ դեռ չեն հյուսվել: Միգուցե այն պատճառով, որ բրոնզից պատրաստված, էմալապատ և ոսկեջրած արձանիկը՝ երկու ձեռքերի ցուցամատների և բթամատների միացությունը, կինոաշխարհում օգտագործվել է որպես պատկեր փնտրելու միջոց և մասնագիտական լեզվով հայերենում կոչվել է հենց այդպես՝ «հայակ»: Հաստատ հայտնի է նաև, որ լավագույններից լավագույններին հայկական կինոյում (դե, ինչ որ կա՝ էլի լավ է) վերջապես կճանաչենք մարտի 18-ին: Նշենք նաև, որ առաջին մրցանակաբաշխության ժամանակ միմյանց հետ մրցելու հնարավորություն կստանան ոչ միայն 2011-ի, այլև նախորդ 20 տարիների ընթացքում ստեղծված հայկական ժապավենները, որոնցից եզրափակիչ փուլ են դուրս եկել 28 լիամետրաժ, 22 կարճամետրաժ, 10 անիմացիոն և 32 վավերագրական կինոնկար: Երևանի կենդանաբանական այգին սկսել է կառուցվել հեռավոր 1941 թվականին և հետագա տարիներին դարձել մայրաքաղաքի բնակիչների ամենասիրած վայրերից մեկը: Չնայած անկախության առաջին ծանր տարիներին, այգին գոյատևեց և մոտ ապագայում պատրաստվում է ներկայանալ բոլորովին նոր տեսքով: Բայց եթե մեր սիրելի «գազանանոցում» բնակվում է երկու հազարից ավելի կենդանի, ապա «Մենք գնեցինք կենդանաբանական այգի» ֆիլմի գլխավոր հերոսի (Մեթ Դեյմոնի կատարմամբ) ձեռք բերած այգում ապրում էր ընդամենը երկու հարյուրը, բայց էկզոտիկ: Իրական դեպքերի վրա հիմնված Քեմերոն Քրոուի այս հուզիչ դրաման ցուցադրվելու է «Մոսկվա» կինոթատրոնի էկրանին մարտի 16-ից:

Այցելել տարվա առաջին մեծ փառատոնին Մոնո՝ Կալիֆոռնիայում բնակվող հնդկացիների ցեղ, ֆրանսիացի բիոքիմիկոս և միկրոկենսաբան, անգլիական փոփ խումբ, գետ Տոգոյի արևելքում, կղզի Օվեկանիայում, Սթիվեն Քինգի «Խավար աշտարակը» շարքի հերոս, ճապոնական պոստ-ռոք խումբ, ինչպես նաև բառածանց, որը նշանակում է «մեկ»: Հենց վերջին նշանակությամբ էլ «մոնոն» օգտագործվել է «Արմմոնո» թատերական փառատոնի վերնագրի մեջ, ակնարկելով, որ փառատոնը նվիրված է մեկ մարդու թատրոնին: Ավելորդ չի լինի նշել, որ թատերական այդ ժանրը չնայած որ արմատներով գնում է դեպի անտիկ դարաշրջան, ժամանակակից տեսքով ձևավորվել է նախորդ դարի 60-ական թվականներին: Իսկ 2012 թվականին «Արմմոնոն» կանցկացվի արդեն 10-րդ անգամ: Երևանի տարբեր բեմահարթակներում փետրվարի 29-ից մարտի 5-ը ելույթ կունենան մի շարք հայաստանյան և արտասահմանյան դերասաններ:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ ուղեցույց

Ինչո՞ւ է աղմկում քաղաքը 2011 թվականի դեկտեմբերին մենեջեր Ալբերտ Պողոսյանն իր թիմի հետ համատեղ ներկայացրեց հանրությանը Annoisy.org կայքը: Այնտեղ տեղակայված Երևանի քարտեզի վրա բոլոր ցանկացողները կարող են նշում կատարել աղմուկի որևէ աղբյուրի մասին: Մոտավորապես երեք ամսվա ընթացքում ավելի քան 200 օգտատեր նշել է քարտեզի վրա այն վայրերը, ուր անդորրը խանգարվում է երթևեկության, մարդկային, օդանավային, արդյունաբերական կամ երաժշտական աղմուկով:

Երթևեկություն

Բարձր երաժշտություն

Մարդկային

Արդյունաբերական

Օդանավային

Մի վայրում եղած աղմկանիշերի քանակը

14 15

Մարտ 2012

Ամենաաղմկոտները Վերջերս հրապարակվել է աշխարհի ամենաաղմկոտ քաղաքների ցուցակը, որտեղ առաջին երեք տեղերը զբաղեցրել են Նյու Յորքը, Տոկին և Նագասակին: Ցուցակը կազմվել է ըստ կառուցապատման, մեքենաների քանակության և բնակչության ընդհանուր տեմպի ցուցանիշների: Չորրորդ տեղում Արգենտինայի մայրաքաղաք Բուենոս Այրեսն է՝ Լատինական Ամերիկայի ամենաաղմկոտ քաղաքը:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ իմ Երևանը

Կարմիր տուֆից ջունգլիներում Սկզբում Գարիկ Պապոյանը մարդկանց «ատամներն էր հաշվում», իսկ այժմ հետևում է նրանց օրգանիզմում եղած «վիտամինների» չափաբաժնին: Պրոդյուսինգով զբաղվող երաժշտին նախ և առաջ ճանաչում են որպես հումորիստ, և քչերին է հայտնի, որ նա տուրիզմի մասնագետ է: Vitamin ակումբի Գարիկը գտել է իր փոքրիկ Երևանն ու ապրում է այնտեղ:

16 17

Մարտ 2012

Մայրիկիս կողմից գյումրեցի եմ, հայրիկիս կողմը՝ երևանցիներ են: Ծնվել եմ Գյումրիում, մեծացել՝ Երևանում, մինչև երկրորդ դասարան՝ ապրել Ջերմուկում: Երկրորդ դասարան երկու անգամ եմ գնացել՝ Ջերմուկում ու Երևանում՝ Դավթաշենում: Ու էդպես մինչև հիմա բնակվում եմ այնտեղ: Մինչև ծառայությունս չորրորդ թաղամասում էինք ապրում, հետո տեղափոխվեցինք երրորդ թաղամասի շենքերից մեկը: Էն թվերին Դավթաշենը չէր տարբերվում շրջաններից՝ Երևանից կտրված էր բառիս բուն իմաստով: Երբ վերադարձանք Երևան, բոլոր ընկերներս Ջերմուկում մնացին: Հեռախոսակապի խնդիր կար: Գեղեցիկ ձեռագրով նամակներ էի գրում նրանց, մեջն էլ ծամոն էի դնում ու ուղարկում: Էդ ընթացքում էլ հարմարվեցի նոր ընկերներիս: Բայց դե հենց էնպես հո ընկերներ չե՞ն ձեռք բերվում: Վեճերի, ռազբոռկաների միջով ճանաչեցի բոլորին, ու էդ մարդիկ մինչև հիմա էլ կողքիս են: Հենց նոր զանգահարողն առաջին դավթաշենցին էր, որը ինձ փորձեց ծեծի, ինչից հետո ընկերացանք: Մեր շենքի տակ նկուղային տարածքներ կային, «վետերոկ» էինք ասում: Շատ վտանգավոր էր՝ հոսանք էր անցնում, իսկ մենք այնտեղ ծխում էինք: Ծխելս սկսվեց ու ավարտվեց երրորդ դասարանում ու տևեց մեկ ամիս: Մամաս, որ բռնացրեց, ասեց, որ եթե մի անգամ էլ ծխեմ, պապային կասի: Մեր ընտանիքում ծեծ, գոռոց չկար, ամոթի ու հարգանքի վրա էր ամեն ինչ հիմնված: Ու հենց էդ վախից՝ թարգեցի: Բայց «վետերոկ» շարունակում էինք գնալ, տարբեր խաղեր էինք խաղում: Մեր թաղում ունևոր ընտանիք չկար: Մեկը ուներ հեծանիվ ու գնդակ, մյուսը՝ երկուկասետանի մագ: Ու էդ ամեն ինչը մեզ մոտ ընդհանուր էր: Մագը հերթով բոլորիս տներով ֆռում էր: Վատ պայմաններ էին, բայց շատ ակտիվ մանկություն եմ ունեցել: Մենք ինքներս մեզ զբաղմունք էինք ստեղծում՝ խաղում էինք «դոնալդ», չլիկ դաստա, կռիվ-կռիվ կամ գլխներիս պրոբլեմ էինք բերում: Քաղաք իջնելը էկզոտիկա էր: Մինչև յոթերորդ դասարան կյանքս սահմանափակվել ա բակով: Սրճարան առաջին անգամ ընկերոջս հետ ութերորդ դասարանում եմ գնացել: Կասկադի դիմացի սրճարանն էր, հիմիկվա «Սանտա Ֆեն»: Գարեջուր տանել չէի կարողանում, զզվում էի, բայց պատվիրեցի՝ մեծական բան կար դրա մեջ: Երբ որ բերեցին՝ ծիծաղից մեռա, որովհետև չէի պատկերացնում, որ էդպիսի բան կարող է հետս պատահել: Էնքան ունիկալ իրադարձություն էր, որ ընկերոջս խնդրեցի հետներս բերած ֆոտոխցիկով նկարի, որ երևա՝ մատուցողը ինձ համար բան ա բերել: Ընկերս նկարեց, բայց ժապավենը փչացավ: Մեր շենքի հետևի թիվ 196 դպրոցն եմ գնացել: Ընդունելության ժամանակ պապայիս հետ հերթով մտնում էինք դասարանները, որ ես ընտրեմ ուսուցչին, ոչ թե հակառակը: Որովհետև ինձ ընտրեց մի ուսուցիչ, որը իմ ճաշակով չէր, շատ տգեղ էր: Երկու օր գնացի դպրոց, հետո հրաժարվեցի դասերին հաճախել: Արդյունքում պապայիս հետ գեղեցիկ ուսուցչուհի ընտրեցինք ինձ համար՝ ընկեր Առաքելյանն էր:

Մեր թաղում ունևոր ընտանիք չկար: Մեկը ուներ հեծանիվ ու գնդակ, մյուսը՝ երկուկասետանի մագ: Ու էդ ամեն ինչը ընդհանուր էր: Վատ պայմաններ էին, բայց շատ ակտիվ մանկություն եմ ունեցել

Երկու տատիկի տուն ունեի՝ Լենինականում ու Ավան-Առինջում: Մեզ համար իրադարձություն էր տատիկի տուն գնալը, նամանավանդ, երբ Լենինական էինք գնում: Հետո պատմում էի՝ «արձակուրդներս անցկացրել եմ տատիկիս տանը» ու փշաքաղվում էի: Դպրոցական տարիքում, երբ արդեն սկսեցի ռոք երաժշտություն լսել, մենք մագ չունեինք, տատիկս՝ ուներ: Ու երբ գնում էի նրա տուն՝ հետս կասետներ էի տանում: Cranberries խմբին այնքան էի լսել, որ տատիկս Salvation երգը հասկացել էր, թե երգում են՝ «սաղ էշ են» ու բարկացել էր: Բայց հենց տատիկս էլ ինձ համար առաջին մագը գնեց: Երևի, որ էլ իրա տանը հիմար երգեր չլսեմ: Հաճախել եմ լողի, գիմնաստիկայի, կարատեի, բոդի բիլդինգի, բասկետբոլի ու դաշնամուրի: Կիթառի տարան՝ չգնացի: Դաշնամուրի խմբակը քաղաքում էր: Էն ժամանակվա մարշրուտկեքը «ԵրԱԶ» էին, մեջը՝ իշոտնուկներ: Այ դրանցով գնում հասնում էինք «Կիև» գաստրոնոմի մոտ, հետո արդեն չեմ հիշում՝ ուր էինք գնում: Մեր բակի ակտիվիստ տղաներից Վլադիմիր Սահակյանը (ինքը հիմա Vitamin ակումբի տնօրենն ա) ու Կարեն Բաբաջանյանը «32 ատամից» ՈՒՀԱ-ի թիմ էին հիմնել ու Հայաստանի չեմպիոն դարձել: Նրանք տարիքով մեծ էին, ու մենք իրանց հետ բակում չէինք շփվում: Բայց երբ որ նայեցին իմ ֆիլմը, որը հարևանի կամերայով էի նկարել, հրավիրեցին իրենց հետ մասնակցել խաղերին Պյատիգորսկում: Հետո թիմը ցրվեց, ես մեկնեցի ԱՄՆ, հետո էլ բանակն էր: Բանակում ծառայության ընթացքում նամակ ստացա նրանցից, որ «32 ատամ» ակումբ են հիմնել ու հրավիրում են ինձ: 30 վայրկյան է տևել առաջին ելույթս ժուռնալիստների տան շենքում, «Ավանգարդ Ֆոլք» ակումբի բեմում: Բանակից արձակուրդ էի եկել, կիսաքաչալ էի ու դերիս մեջ նույնիսկ խոսքեր չունեի:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ իմ Երևանը

Երևանի մասին բոլոր արժեքավոր երգերը մինչև իմ ծնվելն են գրվել: Դրա համար իմ տեսածն ու իմ լսածը լրիվ տարբեր են: Հիմա էն Երևանը չի, որի մասին երգվում էր էն երգերում

18 19

Մարտ 2012

Սարյանի վրա «32»-ի տղաներից մեկի տատիկի տունն էր: Հավաքվում էինք այնտեղ ու սցենարներ գրում: Հազար տեղ փոխեցինք, հազար ձևի մաղվեցինք, կիսվեցինք, եղանք, չեղանք, բայց ի վերջո ընտանիքի նման մի կազմ ձևավորվեց: Առաջին տեսանյութը օպերայի բակում ենք նկարել՝ «Թիվ 5» խմբի տեսահոլովակի հումորային տարբերակն էր: Առաջին երգը գրել եմ հինգերորդ դասարանում՝ Դավթաշենում: Առաջին անգամ ձեռքս կիթառ վերցրեցի՝ առանց ակորդները իմանալու ու սկսեցի ստեղծագործել: Տարիներ հետո պարզվեց, որ լյա մինորն էր: Բայց էդ երգերը հիմա չկան, կասետները կորել են: Իսկ առաջին լուրջ երգը արդեն Քելբաջարում եմ գրել, ծառայության ժամանակ: Բայց բանակային տարիների գրած ոչ մի երգից ձայնասկավառակումս չկա: Երկրորդ ձայնասկավառակի վրա եմ արդեն աշխատում, ու ինձ թվում ա, արդեն դրանք էլ կընդգրկվեն: Երևանի մասին բոլոր արժեքավոր երգերը մինչև իմ ծնվելն են գրվել: Դրա համար իմ տեսածն ու իմ լսածը լրիվ տարբեր են: Հիմա էն Երևանը չի, որի մասին երգվում էր էն երգերում: Երևանի մասին ա «Կարմիր տուֆից ջունգլիներ» երգս: «Իմ գեղեցիկ, սիրելի Երևան» կոնտեքստում երբեք չեմ տեսել մայրաքաղաքս: Հակառակը՝ բողոքով եմ տեսնում: Իմ աչքերում Երևանը հենց այնպիսին ա, ինչպես երգում եմ այս երգում: Երևանում ինձ չէի թույլ տա աշխատել այնտեղ, որտեղ աշխատել եմ, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում ապրած տարիներին: Բանվորություն, մատուցող… դա աննորմալ է այստեղ: Փոքր երկրների խնդիրն այն է, որ քեզ քննադատում են նրանք, ովքեր այդ ոլորտից շատ հեռու են: Քեզ քննադատում են հենց նրանք, ովքեր չկան ռոք երաժշտության մեջ: Երևանում կա ընտանիք, ջերմություն: Այլ տեղերում ամեն ինչ հաշվարկով ա: Մեզ մոտ շատ են արժեքները: Դվոյուրոդնի մորքուրը մեզ ավելի մոտ ա, քան ուրիշ երկրներում մայրերը: Երևան քաղաքը ինձ համար կարծես աշխատանքի վայր լինի: Մշտապես լարված եմ այստեղ: Աշխատում եմ քաղաքի համարյա բոլոր կետերում: Կարող եմ հանգստանալ միայն Երևանից դուրս: Ինձ համար մեր քաղաքի ամենասիրուն վայրերից ա Կասկադը: Բայց ինձ միշտ նյարդայնացնում է էդ շինության կիսատ վիճակը: Սպասում եմ, երբ են, վերջապես, ավարտելու ու վերջնական տեսք տալու Կասկադին, բայց եսիմ քանի տարի ա անցել՝ վերջը ինչ-որ չի երևում: Ուշադրությունս միշտ էդ կողմն ա: Էդքան անհամբեր մեկ էլ սպասում եմ՝ նախկին «Կուկուռուզնիկի» տեղում ինչ կկառուցվի: Էս վերջերս տեսա «Հաղթանակ» զբոսայգու նոր նախագիծը: Չգիտեմ, վերջը էդպես էլ կսարքեն, թե մի ուրիշ ձև, բայց մի բան անել հաստատ պետք ա: Ոչ մի լավ քաղաք իրավունք չունի չունենալ լավ գազանանոց ու զբոսայգի: Թե չէ՝ շենք, ասֆալտ, ավտո ու չկա մի բնական տեղ: Այգիների բացակայության պակասը լուրջ զգում եմ մեր քաղաքում: Եղածները արդեն ոչ թե այգի են, այլ ասֆալտի մեջ փոքր կանաչ օազիսներ, որտեղ աղջիկները միևնույն ա պետք ա բարձրակրունկ կոշիկներով քայլեն: Ուզում եմ մեր այգիները էնքան մեծ լինեն, որ մեքենաները այնտեղից հեռու լինեն ու քիչ մարդ հանդիպես: Մոնումենտից երբ ներքև ես իջնում, վերևից երևում են կենտրոնի բոլոր կտուրները, որոնք տարբեր անդուր գույների են: Արդեն վաղուց երազում եմ, որ դրանք մի գույնի ներկվեն, ցանկալի ա՝ վարդագույն, որովհետև դա մեր քաղաքի գույնն ա: Երևանում սիրած վայր չունեմ, բայց ունեմ իմ փոքր Երևանը՝ «Ավանգարդ Ֆոլք» ակումբը: Այ էստեղ ինձ լրիվ տանն եմ զգում: Այստեղ է մեր քաղաքի ամենահումորով, ամենառոքային վայրը: Չնայած Dorians-ի շնորհիվ ինձ համար ամենառոքային վայրերից մեկը Stop ակումբն է դարձել, հաճախ եմ գնում: Ընդհանրապես, քաղաքում մի քանի փաբ կա, որ վերջերս եմ հայտնաբերել, ու ինձ հոգեհարազատ են: Բայց ինձ երբեք չի հաջողվում արագ կողմնորոշվել, թե ուր գնալ, եթե մի բան եմ ուզում ուտել կամ խմել: Ժամեր են անցնում:

Լենա Գևորգյան Առնոս Մարտիրոսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Օրագիր

Տուրիստագիդություն Էքսկուրսավար սկսեցի աշխատել, որովհետև այդկերպ ավելի շատ գումար կարելի է վաստակել, քան, ասենք, որպես դասախոս: Բայց «գիդությունը» էնքա՜ն ավելի շատ բան կարող ա տալ: Արտասահմանցիների հետ պտտվելով՝ սեփական երկրիդ ուրիշ աչքերով ես նայում: Մի կողմից՝ ճանաչել ես տալիս բոլորովին անծանոթ մարդկանց, մյուս կողմից էլ ինքդ ես ճանաչում ու նորից բացահայտում: Հասմիկ, աշխատանքային փորձը՝ 3 տարի

***

Չի կարող գոյություն ունենալ զբոսաշրջության ոլորտ առանց վարորդների: Ինչպես տաքսիստները, մեր տուրիստներին Հայաստանով մեկ ման ածող վարորդները սովորաբար լինում են՝ նախկին երաժիշտ, սպորտսմեն, կիբերնետիկ, բայց միշտ հսկայական վարորդական ու կենսական փորձով: Եվ նա միակն է, ով մոտակա օրերին դառնալու է քո թիմը, զրուցակիցը, հուշարարը ու, ի վերջո, միակ մարդը, որ խոսելու է հայկյան լեզվով: Այդ նույն օրերի ընթացքում Իտալիայից (դե, իմ դեպքում՝ Իտալիայից) ժամանած՝ հիմնականում թոշակառու տատիկ-պապիկների համար դու դառնալու ես թարգմանիչ, բուժքույր, ականջ, դասղեկ, տուրիստների իրավունքների պաշտպան, բեռնակիր, փոստատար, դիետոլոգ, թոռնիկ ու էլ ինչ մտքներովդ անցնի:

***

Առաջին շոկը հյուր եկած իտալացիների համար մեր լեզուն է՝ իր բազմաբաղաձայն բառերով, երկրորդը՝ իմ անունը: Հա, «Հասմիկ» արտասանելը շատ բարդ է: Այդ պատճառով ես ամեն անգամ առաջարկում եմ դիմել ինձ եվրոպականացված ձևով՝ Ժասմին, բայց չէ՞ որ քաղաքակիրթ եվրոպացիները չեն սիրում ոտնահարել այլ ազգերի ինքնությունն ու ջանում են անակնկալ մատուցել՝ կոչելով քեզ ճիշտ ձևով: Տարածված տարբերակները. Խամին, Ժասմիկ, Ազմիկ, պատահել է նաև Ազմատիկ, իսկ ամենատարածված տարբերակը՝ Համսիկ: Բայց ամենակարևորը մեր գործում պատրաստակամությունն է՝ արձագանքել այս բոլոր «անուններին» ու ժպտալ՝ գնահատելով տուրիստի ջանքերը, այն տատիկների նման, որոնք երեխաների ամենատձև ու անհասկանալի նկարներում տեսնում են փղիկին կամ ձիուկին, որի մասին պատմում է թոռնիկը:

20 21

Մարտ 2012

***

Մեզ մոտ ժամանող զբոսաշրջիկներին նախօրոք զգուշացնում են, որ ծորակից ջուր չխմեն, որևէ հում բան չուտեն: Միևնույն ժամանակ իտալացիները շեղված են ուտելիքի վրա: Ցանկացած բան ուտելուց առաջ հարցնում են՝ ինչի՞ց է, ինչպե՞ս է պատրաստված: Իսկ երբ մեջները լինում են ալերգիկներ կամ բուսակերներ, ընդ որում՝ ձու ու մածուն էլ չուտող… Դա իսկական տանջանք է հատկապես խոհարարուհիների համար: Խեղճերը ամեն անգամ զարմացած ասում են՝ «լավ միիի քիչ մածուն չլցնե՞նք»: Բայց տուրիստը տուրիստ չէր լինի, եթե նոր երկրում չփորձեր հասկանալ ազգային էկզոտիկ ուտելիքները: Մի անգամ, օրինակ, ամբողջ խմբով գաթայի վրա մեղր քսեցին ու լուրջ դեմքով կերան:

***

Իմ առաջին խմբում մեկն անատամ բուսակեր անորեքսիկ էր, որը մի բան էլ խոսում էր ինչ-որ բարբառով: Մի օր սա Դիլիջանի հյուրանոցում վատացավ, սպիտակեց, համարյա ուշաթափվեց: Բարեբախտաբար, մեջները բժիշկ կար՝ առաջին օգնություն ցույց տվեց, ու ամեն ինչ կարգավորվեց:

***

Անցյալ տարի խմբումս շատ սիրուն երիտասարդ տղա-աղջիկ զույգ էր: Տաթև հասնելու ընթացքում՝ մեր նոր հիասքանչ ճոպանուղում էս տղան վատացավ: Բոլորը հիանում են բացվող տեսարանով, իսկ Պաոլոյի սիրտը խառնում է: Հասանք տեղ, նստացրեցինք ինչ-որ հարմար տեղում, իսկ ես խումբը տարա վանքը ցույց տալու: Երբ վերադարձանք, տեսնեմ ինչ-որ տեղացի կին էս տղայի մեջքն է մերսում, որ ուշքի գա: Չօգնեց: Մի կերպ վերադառնում ենք կիրճի մյուս կողմը: Կապվում եմ ընկերության հետ, որոշում ենք Զորաց քարերի փոխարեն շուտ գնալ Գորիսի հիվանդանոց: Հասնում ենք, դու մի ասա՝ ինչ-որ հոյակապ, թափ-թազա պլպլան

հիվանդանոց են վերաբացել: Տանում ենք տղային պալատ, էդ ընթացքում ամբողջ անձնակազմը գալիս, հավաքվում է դռան մոտ՝ իտալացի՜ են բերել: Ամբողջ ընթացքում ես, իհարկե, կողքն եմ, որ թարգմանեմ: Ձեռքի հետ լսում եմ քույրերի խոսակցությունները. «Էս ինչ էլ սիրունիկ ժպիտ ունի՜», «Խի մենակ ժպի՞տն ա, սաղ էլ սիրունիկ ա»: Հետո դուխ տալու համար խնդրեցին, որ փոխանցեմ Պաոլոյին, որ շատ սիրունիկ հարսնացու ունի, ուշքի բերեցին ու ուղարկեցին Զորաց քարեր: Իսկ առավոտյան արդեն «սիրունիկ ժպիտով» Պաոլոյի հարսնացուն արթնացավ ջերմությամբ ու փորացավով: Սրան էլ տարանք Սիսիանի հիվանդանոց: Բարեբախտաբար, երկուսին էլ կենդանի վերադարձրեցինք Իտալիա:

***

Մի անգամ խմբիս մեջ մի ֆրանցիսկյան վանական կար, Լորենցոն: Արդեն վերադառնում էինք Հաղպատից, երբ էս Լորենցոն մի տեսակ ամաչելով պատմեց, որ մի վեց ամիս առաջ առողջական խնդիր ուներ, պրակտոլոգիական միջամտություն էր եղել: Ու հիմա էլի ինչ-որ ցավեր են սկսվել, դրա համար լավ կլիներ, եթե տանեինք պրակտոլոգը զններ: Հազիվ ծիծաղս զսպելով՝ զանգում եմ ֆիրմա ու հրահանգ ստանում միանգամից գնալ «Նաիրի» կենտրոն: Բժիշկներից մեկը ասեց՝ «վա՞յ, սա էլ ա՞ Լորենցո»: Պարզվեց, որ դրանից մի քանի օր առաջ էլի մի իտալացի Լորենցո էին բերել… Բայց ամենածիծաղալուն էն էր, որ ես էլ մնում եմ, որ թարգմանեմ: Այդ թվում՝ վիրահատության ընթացքում: Ոնց որ կինոյում լինեի՝ վիրահատարան, ես էս խեղճ Լորենցոյին խոսացնում եմ՝ «հանգիստ, մի լարվի, էս արա, էն արա» և այլն: Բարեբախտաբար, երկար չտևեց ու ամեն ինչ լավ վերջացավ: Ուղղակի մի երկու էքսկուրսիա բաց թողեց, փոխարենը հիվանդանոցում պառկած Հենրի Մորգենթաուի հուշերն էր կարդում:

Գնալուց էլ շատ հուզված կենաց ասեց, որ ինչ լավ փրկեցինք իրա հետույքը (փաստորեն՝ բառացիորեն) ու լավ էլ «թեյի» գումար թողեց:

***

Քանի Լորենցոն հիվանդանոցում գիրք էր կարդում, իր խմբին տարանք Ամիրյանի «Սեգաֆրեդոյում» սրճելու: Հենց էնտեղ, որովհետև իտալացիները տարած են էսպրեսոյական սուրճի վրա: Մի քանի տեսակի պատվիրեցին՝ էսպրեսո, կապուչինո, մակիատո, վերջում էլ ասեցին, որ Իտալիայում էլ էդպիսի որակյալ սուրճ հաճախ չես հանդիպի: Ի դեպ, շատերը հետաքրքրությամբ մեր «սև» սուրճն են փորձում, բայց կոչում են turcho: Ես, իհարկե, բոլորին սովորացնում եմ, որ իրականում պետք ա ասել «հայկական»:

***

Մի խումբ իտալացի տատիկ-պապիկների հետ Զվարթնոց էինք գնացել: Իսկ էնտեղ մի ժամանակ մի վտանգավոր տեղ կար՝ փոսիկ աստիճանների վրա, որտեղ Լուսավորչի մասունքներ են: Էս իմ տատիկներից մեկը՝ մի 75 տարեկան կլիներ, առանց նայելու քայլ է անում ու ընկնում էդ փոսի մեջ՝ բարեհաջող կոտրելով կողը: Խումբը շարունակեց ճանապարհը, ես էլ մյուս պրակտիկանտուհու հետ տատիկին «շտապ օգնության» մեքենայով ուղեկցեցի հիվանդանոց: Շատ վեհ տիկին էր, մի վայրկյան չնեղվեց, ասում էր՝ «Օ՜հ, Հայաստան, հրա՜շք, պատմությու՜ ն, եկեղեցինե՜ր»: Ուղղակի երջանիկ էր, երբ տեսավ, որ իր հիվանդասենյակի լուսամուտից Արարատն է երևում: Մինչև հիմա նամակներ է գրում Իտալիայից, ասում է, որ ես ու էն մյուս պրակտիկանտուհին իր պահապան հրեշտակներն ենք, ու որ հիշում է մեզ ու մեր երկիրը իր աղոթքներում: Իսկ փոսը փակել են, որ էլ զոհեր չլինեն:

***

Ինչ լեռ տեսնում են, ասում են՝ «Արարատն ա՞»: Երբ իրոք Արարատն եմ ցույց տալիս, հարցնում են՝ «Իսկ ո՞րտեղ ա Նոյյան տապանը, մեծի՞, թե՞ փոքրի գագաթին»: Մի օր էլ մեկը նայեց Արագածին ու ոգեշնչված արձանագրեց՝ «Արարա՜տ»: Մյուսը ուղղեց՝ «Արարատ չէ՝ Արագատ»:

***

Տուրիստների չափ հարց կյանքում ոչ ոք չի տալիս: Դե, շենքի հեղինակ, լեռան բարձրություն՝ դա պարզ է: Բայց ընկերուհուս մի անգամ հարցրեցին, թե քանի հատ նապաստակ կա Հայաստանում: Չգիտեր:

***

Մի աղջիկ կար, հենց առաջին օրը մեղավոր տոնով ասեց՝ «ես ձախլիկ եմ, խնդիրներ չեմ ունենա, չէ՞»: Պարզվեց, որ ինտերնետում կարդացել էր, որ մեզ մոտ դա վիրավորանք է՝ մուսուլմանների հետ էին շփոթել:

***

Ֆլորենցիայից մի խումբ էր եկել: Հրաշալի մարդիկ էին, բայց վերջում չդիմացան ու ասեցին, որ մի տեսակ չհավանեցին Երևանը: Դե որ մարդու համար Ֆլորենցիան սովորական լինի…

***

Շատերը գալիս են Անտոնիա Արսլանի «Արտույտների ագարակը» կարդալուց հետո, դրա համար դուդուկ են ուզում լսել, պարտադիր գնում են Եղեռնի թանգարան: Նույնիսկ մի քանի անգամ պատահել է, որ ուշացած եկած՝ խնդրել ենք, որ բացեն: Մի պապիկ էլ պատմեց, որ 20 տարեկանում Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրն» էր կարդացել ու էդ ժամանակվանից երազում էր գալ Հայաստան: Վենետիկցիները, սովորաբար, հետաքրքրվում են Հայաստանով, երբ այցելում են Մխիթարյանների միաբանություն Սուրբ Ղազար կղզում:

Լինում են ավելի հավես դեպքեր: Մեկը, օրինակ, իրա Իտալիայում ատամնաբուժարանում սպասում էր իր հերթին, երբ կողքին նստածներից մեկը զանգեց ընկերոջը, որը Հայաստանում էր ու պատմում էր, որ էնտեղ շատ-շատ լավ է: Սա էլ հետաքրքրվեց ու եկավ: Ու չփոշմանեց: Մի զույգ էլ գնացել էր Սիրիա: Քաղաքները՝ կեղտոտ, փոշոտ: Մեկ էլ մտնում են ինչ-որ մաքուր, կոկիկ փողոց: Պարզվում է՝ հայերի թաղամասում են: Հետո ինչ-որ փառահեղ համեղ խոհանոցով ռեստորան են մտնում, հարցնում են՝ հայերինն է: Վերջը հանգում են էն մտքին, որ անհրաժեշտ է տեսնել նաև այդ խորհրդավոր Հայաստանը:

***

Մի կին երրորդ օրվա վերջում եկավ, սկսեց բողոքել.

— Ընդամենը մի մզկիթ կա՝ էն էլ մի բան չի, կանայք դեմքերը չեն փակում, ծով էլ չկա: Ա՜յ քեզ բան… Մեկն էլ վստահ էր, որ մենք ռուսերեն տառերն ենք օգտագործում: Դրա համար մեսրոպատառն ու Մատենադարանը իրան ուղղակի ցնցեցին:

***

Մի խումբ կար՝ տասներեք հոգի էին: Ու քանի որ բոլորը շատ հավատացյալ ու սնահավատ էին, ես միշտ իրանց հետ սեղան էի նստում, որովհետև տասներեքը շատ փիս թիվ ա:

***

Մի անգամ հաջողության երեկոյի ժամանակ տուրիստներից մեկը՝ հիսունն անց տղամարդ, իբրև շնորհակալություն համբուրեց մեր տղաներից մեկին: Էնքան էր տեսել Երևանի փողոցներում իրար համբուրող «քյարթերին», որ կարծել էր դա մեր ավանդույթներից է:

Հակոբ Լևոնյան Մարիամ Լորեցյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ պատմություններ

Գայդարի գլուխը Կամերային թատրոնը կարելի է համարել մեր բոլոր թատրոններից ամենաքաղաքայինը: Իսկ դրա հիմնադիր ու գեղարվեստական ղեկավար Արա Երնջակյանը հարազատ քաղաքի ամենամեծ սիրահարներից է:

Ե

րևանը միշտ էլ հարուստ էր կերպարներով՝ փոքր-ինչ տարօրինակ, խելագար… Դրանցից մեկը Գայդար անունով տղան էր: Քաղաքում նրան գիտեին բոլորը, հանդիպելիս միշտ հարգալից բարևում էին, հարցնում որպիսությունը: Երբեմն նույնիսկ թվում էր, որ առանց Գայդարի քաղաքը կդատարկվի: Մի օր, Թումանյանի փողոցով անցնելիս, տեսնեմ՝ Կարապի լճի մոտ խմբված մարդկանց բազմություն: Սովորաբար, այստեղ մարդաշատ է լինում գարնանային ու ամառային երեկոներին, բայց ուշ աշուն էր: Հարցնում եմ, թե ինչ է պատահել, պատասխանում են. «Մի տես Գայդարն ինչեր է անում»: Տեսնեմ՝ իրոք, ջրից հայտնվում է Գայդարի գլուխը, հետո ինքն ամբողջությամբ, հանդիսավոր կերպով՝ սեփական նշանակալիության գիտակցմամբ, գրեթե որպես ծափերի ներքո ներկայացող դերասան: Ընդ որում, ոչ թե ինչ-որ շարքային դերասան, այլ գլխավոր դերակատար: Ջրից նրա յուրաքանչյուր ելքը գոչյուններով ու ծափահարություններով էր ուղեկցվում: Նրա վրայից պարբերաբար սահելով ընկնում էր անդրավարտիքը, բայց նա, կարծես ոչինչ էլ չի պատահել, քաշում էր այն վերև ու կրկին ջրի տակ անցնում: Այս պատկերը մինչ օրս վառ է ուղեղումս, ես երբեք չէի հանդիպել այսպիսի հրճված վիճակում գտնվող մարդու: Ավելին, Կարապի լճի եզրին կանգնած թաց, գրեթե մերկ Գայդարն ինձ համար երջանկության կենդանի մարմնավորումն էր: Տարիներ անց «Ալքիմիկոս» պիեսի վրա աշխատելիս՝ ես, չգիտեմ ինչու, հիշել էի այդ դեպքը: Ու կրկին զգալով ուշ աշնան բույրը՝ Հեքիաթասացիս հետևյալ խոսքերը հատկացրի. «Երջանկությունը ապուշներին հարիր վիճակ է: Նույնիսկ կարճաժամկետ կացությունն այդ վիճակում անհապաղ միջամտություն է պահանջում»:

Աննա Լորենց Առնոս Մարտիրոսյան

22 23

Մարտ 2012

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հուշեր

Ի՞ նչ լավ կինո ունես Այսօր մենք կարող ենք ցանկացած ֆիլմ (նույնիսկ եթե այն դեռ կինոէկրաններից չի իջել) հաշված րոպեների ընթացքում գտնել համացանցում, բեռնել կամ պարզապես դիտել օնլայն ռեժիմով: Մինչդեռ 1980-ականների երկրորդ կեսից մինչև 90-ականների ավարտը իսկական արարողակարգ էր բազմաթիվ կիսաօրինական վիդեոսալոններից անորակ VHS տեսաերիզների հայթայթումը կամ էլ՝ մասսայական կինոդիտումն այն ընկերոջ մոտ, ում տանը կար կաբելային հեռուստատեսություն: Երևանցիները նոստալգիայով վերհիշում են այդ ռոմանտիկ փորձառությունը:

24 25

Մարտ 2012

Արմեն, 33 տարեկան

1980-ականների վերջն էր. մեր բակի ամենամեծ իրադարձությունը «վիդեոյի ավտոբուսի» ժամանումն էր: Սովորական ավտոբուս էր, բայց վարորդի նստարանի վերևում մի հեռուստացույց էր կախած, տակն էլ՝ մագը: Սեանսը արժեր 3 ռուբլի՝ տալիս ես, մտնում ես ու նայում ես հերթական բաևիկը: Անմեղ կռիվ-կինոներ էին, էրոտիկա կամ պոռնոգրաֆիա չկար: Մեզ էլ երջանկության համար կռիվ-կինոյից ավել բան պետք չէր: Հենց էդ տարիներին սկսեցին տարածվել սև-սպիտակ քարտերը՝ ռեմբոներով ու կառատեիստներով արտասահմանյան պլակատների վերատպումները ծախում էին, եթե ճիշտ եմ հիշում, մի հիսուն կոպեկով: Քանի որ վարձույթը անձնագրով էր, երեխեքից մեկը պետք ա մեծ ախպեր ունենար, որը կհամաձայնվեր իրա անձնագրով

գնար սալոն: Դրանից հետո բակ մի հատ շքերթ էր մտնում ՝ երեխեքը երկու դիպլոմատներով: Մեկի մեջ մագն էր, մյուսի մեջ՝ կասետները: Իսկական ծիսակատարություն էր: Մագը սովետական արծաթագույն «Էլեկտրոնիկա» էր, մի օրվա համար կարծեմ տասը ռուբլի էին տալիս: «Էլեկտրոնիկան» մի շատ կարևոր առավելություն ուներ՝ եթե երեխեքը թաքուն պոռնո էին նայում, ու լույսերը հանկարծ գնում էին, կարելի էր կասետը հանել՝ «էջեքթը» մեխանիկական էր: Բակի ընկերներիս հետ հաճախ էինք տանը կինոսեանսներ կազմակերպում: Շատ էինք սիրում սարսափներ նայել՝ կարգին սարսափում էինք, Ջեկի Չանի գլուխգործոցները, Բրյուս Լին, Վան Դամը, Չակ Նորիսն ու զանազան նինջաները՝ անպակաս:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հուշեր

Նարեկ, 34 տարեկան

Լավ կինոները միշտ ձեռի վրա էին, դրա համար կոնկրետ ֆիլմ ոչ մեկ չէր էլ փնտրում, ուղղակի հարցնում էին՝ «ի՞նչ լավ կինո ունես»: Ցանկացած արտասահմանյան ֆիլմ արդեն համարվում էր «լավ կինո»: Շատ խոխմ էր, որ երբ երկրորդ ֆիլմը վերջանում էր, տակից գրած մուլտի կամ կինոյի վերջն էիր տեսնում ու ափսոսում էիր, որ ամբողջությամբ էլի մի ֆիլմ չես կարող նայել: Էդ նույն շարքից. քանի մեր համար վիդեոմագնիտոֆոնն էր հրաշք, զարգացած աշխարհում արդեն 1980-ականների վերջից լազերային դիսկեր էին արտադրում: Ու պատահում էր, որ ֆիլմերը VHS-ի վրա տեսագրել են սկավառակից, դրա համար կինոն կարող էր մի պահ կտրվեր ու էկրանին գրվեր Insert Disk 2: Խառնվում էինք իրար, թե էդ ի՞նչ կարող ա լինի: Մեկ էլ շատ հաճախ հանդիպում էին ֆիլմեր շվեդական սուբտիտրերով: Ամեն անգամ փորձում էինք ջոկել էդ անտերը ինչ լեզվով ա, բայց ո՞վ կմտածեր՝ շվեդերեն:

26 27

Մարտ 2012

Ով լավ պրոկատ ուներ բակում, հնարավորություն ուներ կաբելայինով կպնել իրանց հեռուստացույցին: Ինչ-որ գումարի դիմաց ընտրած կասետները պրոկատից պտտում էին, մարդիկ էլ իրանց տանը նայում էին: Մի անգամ, հիշում եմ, Շաոլինի վանքի մասին տասը սերիանոց տուրուդմբոց էին ցույց տալիս՝ մի քանի օր կոնկրետ ժամին բակի երեխեքով հավաքվում-նայում էինք: Վիդեոսալոն գնալուց բուն կինոյից բացի էլի մի լավ առիթ կար՝ պլակատները: Տկլոր աղջիկներ էին, մեկ էլ ռեմբոյա-վանդամատերմինատորները: Ամենատարածվածը Ստալոնեի «Կոբրան» էր: Ու ես էն երջանիկներից էի, որ մի օրինակ էլ տանը ունեի, սենյակումս: Պապաս էր ինչ-որ տեղից ճարել՝ շատ հպարտ էի, երբ որ բակի երեխեքը տեսնում, զարմանում էին: Հետո մենք տեղափոխվեցինք Մոսկվա ու մինչև վերադարձանք, բակային սալոնների ոլորտը փակվել-գնացել էր:

Լիանա, 30 տարեկան

Երբ որ շատ փոքր էի, կաբելային ունեինք: Չռած աչքերով նայում էի Բրյուս Լիի խփոցիները՝ իմ համար ամենալավն էր: Հատկապես իրա դեմքն էի սիրում՝ էն որ խփելուց առաջ ծամածռում էր: 90-ականներին արդեն սկսեցին ցույց տալ թեթև էրոտիկ տեսարաններով ֆիլմեր ու սարսափներ՝ էն ժամանակ լրիվ նորություն էր: Ամենամեծ տպավորություններից մեկը Սթիվեն Քինգի «Оно»-ն էր՝ մինչև հիմա հիշում-վախենում եմ: Մեկ էլ շատ-շատ հետաքրքիր էին չինական պատմական ֆիլմերը: Բայց ամենակարևոր ֆիլմը իմ կյանքում, որ տեսել եմ կաբելայինով՝ Կոպպոլայի «Քոթըն Քլաբն» էր: Էդ կինոյի պատճառով սիրահարվեցի կաբարեական ջազին ու շեփորին: Ճիշտ ա, հետո մի հազար տարի փնտրել եմ, որովհետև էն ժամանակ կեսից էի նայել ու վերնագրի կամ հեղինակների մասին գաղափար չունեի բնականաբար: VHS ֆորմատի հետ ընկերացա բակի ընկերուհուս պապիկի շնորհիվ: Ձյաձ Յուրան շատ բարի մարդ էր, Պոլիտեխնիկի լավ դասախոսներից

էր: 1987 թվին արդեն վիդեոմագնիտոֆոն ուներ՝ մեր բակում առաջիններից մեկը: Ուսանողները իրան կասետներ էին տալիս, ինքն էլ հավաքում էր բակի բոլոր երեխեքին, ու մենք ժամերով նստած նայում էինք Ջեկի Չանի ու Վան Դամի կինոները, Դիսնեյի մուլտերը: Վիդեոսալոններից սկսեցի օգտվել, երբ որ առաջին կուրս էի, աշխատում էի, ու ինքս էի գրպանի փող վաստակում՝ 98-ին: Էդ ժամանակ արդեն բացվել էր Կասկադի հայտնի վարձույթի սրահը: Վերցնում էի մանկությանս ֆիլմերը՝ առաջին հերթին, իհարկե, Բրյուս Լիի գլուխգործոցները: Նույնիսկ, երբ նորմալ ինտերնետ հայտնվեց ու քաշելու հնարավորություն կար՝ մեկ ա, իրանցից էի վերցնում: Աշխատողներն արդեն գիտեին ես ինչ եմ սիրում, լավ ընկերացել էինք: Հիշում եմ, մի օր մտա, պարզվեց՝ DVD-ներ են բերել առաջին անգամ: Տղերքից մեկը ասեց՝ «տես ինչ ունենք»: Ու առաջարկեց մի սկավառակ, որի վրա Բրյուս Լիի տասը ֆիլմ կար: Կյանքիս ամենաուրախ օրերից մեկն էր:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հուշեր

Էդուարդ, 41 տարեկան

Վարձույթի բոլոր կետերում պատից կախված էր հայտարարություն, որտեղ շատ ջղային կերպով ասվում էր, որ խստորեն արգելվում է մաքրել մագի գլխիկը: Որովհետև շատ հաճախ մարդիկ մաքրում էին օդեկոլոնով ու հերը անիծում էին: Տուգանքն էլ լուրջ էր՝ 25 ռուբլի: Վիդեոմագնիտոֆոնը վարձով վերցնելիս պետք էր տրամադրվել քսանչորսժամյա կինոդիտումների, թե չէ ափսոս էր պահը կորցնել: Մի անգամ եղբորս հետ էդպես մի քանի կասետ վերցրեցինք: Առավոտվա հինգին բոլոր ֆիլմերը նայել էինք, մնացել էր կասետներից մեկի վրայի երկրորդ ֆիլմը: Չէինք ուզում նայել, որովհետև փակագծերի մեջ ժանրի տեղը գրված էր «жизненни»: Իսկ մենք մի տեսակ «ժիզնեննի» լուրջ կինոների հավես չունեինք: Բայց դե միացրեցինք ու մի երեք րոպե հետո հասկացանք, որ նայում էինք աշխարհի ամենածիծաղալու պարոդիաներից մեկը՝ Ցուկեր եղբայրների Top Secret-ը: Կասետների վրա գրված անվանումներն ու ժանրերը լրիվ ուրիշ պատմություն են: Օրինակ՝ «Кровавым спорт»: Ինչքան ձանձրալի կինո կար, որտեղ հիմնականում

28 29

Մարտ 2012

խոսում էին, անցնում էր «Остросюжентый» պիտակով, որովհետև իրանց պատկերացմամբ՝ սուր սյուժեն երկար ու խորիմաստ զրույցներն են: Մի անգամ էլ եղբորս հետ որոշեցինք պոռնո նայել: Պաշտոնական, ոչ «լևի» կետերում պոռնոն արգելված էր: Իսկ «լևի» կետերում, որտեղ էդ ժանրի կինոները սովորական ֆիլմերից երկու անգամ թանկ էին, քեզ պետք ա ճանաչեին: Ախպերս մեկին գիտեր: Գնացինք, Մերգելյան ինստիտուտի կողմերն էր: Դուռը բացեց: Ինքն էր ու շունը՝ երկուսն էլ բուլտերիերի դեմքով: Տան պատերը չէին երևում՝ սաղ կասետ էր: Ինքը խոհանոցում էր ապրում: Ասեցինք, որ կինո ենք ուզում: Սուսուփուս գնաց դարանում փորփրելու: Հարցրեցի եղբորս՝ «բա ի՞նչ հասկացավ՝ ինչ կինո ենք ուզում»: Պարզվեց, որ էդ մարդը ուրիշ բան չունի՝ սաղ տունը պոռնո էր լցրած: Բայց ամենացնցողը մանրամասնող հարցն էր՝ «ձեզ ի՞նչ ձևի ա պետք՝ կլիպեր, լիամետրաժ, սյուժեով, առանց սյուժեի, հին, նոր, կոմեդիա»: Չգիտեմ ինչի՝ մուլտ ուզեցինք: Բերեց էն հայտնի գործը՝ Սպիտակաձյունիկի ու յոթ թզուկների մոտիվներով: Անմոռանալի էր:

Վահան, 36 տարեկան

Մինչև պաշտոնապես վարձույթի սալոնների տարածումը, կար վիդեոմոլների ընկերական ցանց՝ մարդիկ իրար հետ առանց կոմերցիայի ֆիլմերը փոխանակում-նայում էին: Մեր ծանոթների մեջ, օրինակ, մի ընտանիք կար՝ մարդ ու կին, որոնք ուղղակի գիտեին, թե ով ինչ կասետ ունի: Հենց մի բան պետք էր՝ իրանց միջոցով ճարում էինք: Եթե նոր հետաքրքիր ֆիլմ էր հայտնվում, զանգում հրավիրում էին՝ մի քանի ընտանիքներով հավաքվում, նայում էինք: Էդ ամեն ինչ 80-ականների երկրորդ կեսին էր: Ես երեխա էի, դրա համար հիմնականում բաևիկներ էի սիրում, չնայած պատահում էր, որ մեծերի հետ բարձր կինոարվեստին էի ծանոթանում: Մերոնց հետ տեսածներից Կուբրիկի «Փայլն» էր, Կոպպոլայի «Մեր օրերի ապոկալիպսիսը» ու էլի էդ շարքից ինչ-որ բաներ: Մեր տան առաջին վիդեոմագը ես եմ գնել, երբ որ արդեն սկսեցի քիչ-քիչ աշխատել: Էդ ժամանակ էր, որ իմ համար բացահայտեցի

Կասկադի վարձույթի կետը: Մի պահ ամբողջ քաղաքով ընկած Տակեշի Կիտանոյի ֆիլմերից մեկն էի փնտրում: Ուր հարցնում էի՝ էնպես էին վրաս նայում, ոնց որ գիժ եմ: Հուսահատ մտա Կասկադի սրահը, հարցրեցի՝ պարզվեց՝ տերը շատ լավ էլ ճանաչում ա Կիտանոյին: Փնտրածս գործը ոչ միայն ուներ լավ որակով, մի բան էլ առաջարկեց իրա մյուս ֆիլմերից: Էդ պահին ես հասկացա, որ սրանից հետո մենակ էստեղ եմ գալու: Շատ շուտով ընկերացանք տիրոջ հետ, որովհետև մեր ճաշակները կինոյի հարցում համընկնում էին: Իմ համար նույնիսկ հատուկ հաշիվ էր բացված՝ կարող էի ուզածիս չափ կասետներ վերցնել ու վճարել, երբ հարմար լիներ: Վարձույթի տերն էլ հենց մի լավ նոր ֆիլմ էր բերում՝ ինձ իմաց էր տալիս: Ես սովորական հաճախորդ չէի, իրան մեկ չէր, թե ես ինչ եմ նայում: Եթե նույնիսկ ասեի՝ «տվեք մի հատ բաևիկ, մի բան էլ կնոջս համար», հաստատ կտային էն, ինչ որ պետք ա:

Արեգ Դավթյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հավաքածու

Հաճելի մանրուքներ Դիզայներ, լուսանկարիչ Արվին Քոչարյանի սերը դեպի զանազան հավաքածուները՝ վիսկիի շշեր, կրակայրիչներ, պայմանավորված է բնավորությամբ: Բայց փոքր մեքենաների հավաքածուն է դրանցից նրա համար ամենաթանկարժեքը: Սակայն Արվինի խոսքերով, կարևորն այստեղ ոչ թե այդ «խաղալիքներն» են և ոչ էլ նույնիսկ իր սերը դեպի մեքենաները, այլ սեփական, թեկուզ ոչ իրական աշխարհի ստեղծման ցանկությունը:

30 31

Մարտ 2012

Ա

ռաջին խաղալիք մեքենան գնել եմ 16 տարի առաջ: 17 տարեկան էի, ապրում էի Թեհրանում, երբ տեսա այդ սև Hummer-ը: Այն ժամանակվա համար ինձ համար բավական թանկ էր, բայց չէի կարող մտքից հանել: Ամեն օր մտնում էի խանութ, նայում այդ խաղալիք մոդելին, մինչև որ վերջապես հավաքեցի անհրաժեշտ գումարն ու գնեցի այն: Հայրս ոչ մի կերպ չէր կարող հասկանալ, թե ինչպես ես այդքան գումար տվեցի խաղալիքի համար: Հետո էլ, երկար ժամանակ չէր ըմբռնում իմ հավաքածուի իմաստը: Միայն երբ մեքենաների թիվը հասավ 50-ի՝ համակերպվեց: Հիմա ունեմ 92-ը: Հիմնականում 1970-80-ական թվականների ամերիկյան մակնիշի մեքենաներ են: Կան մոդելներ, որոնցից երկու օրինակ ունեմ: Այդպես պատահում է, երբ կարծում եմ, որ մեքենան նույնքան գեղեցիկ է երկու տարբեր գույներով: Ունեմ նաև բացառիկ նմուշներ՝ հին մոդելներ ժամանակակից թյունինգով: Բայց ամենից շատ հպարտանում եմ Dogde Viper GTS #51-ով, որը թողարկվել է 1998-ին ընդամենը 500 օրինակով: Ցավոք, ուզածս ոչ բոլոր նմուշներն առայժմ ունեմ: Իմ երազանքի մեքենան 1977 թվականի Jeep wagoner-ն է: Սիրահարվել եմ նրան մի տասը տարի առաջ, բայց այն ժամանակ գնել չկարողացա՝ 150 դոլար էր, այսօր արդեն՝ 800: Բայց մի օր անպայման կհայտնվի ինձ մոտ:

***

Կան շատ լավ ընկերություններ, որոնք կրկնում են օրիգինալը ամենայն մանրամասներով, ընդհուպ մինչև սալոնի նստարանների արտաքինը: Այդպիսի մեքենաներն արժեն 400-500 դոլար: Որոշ մեքենաներ ստիպված գնում եմ ավելի պարզ տարբերակներով, քանի որ ավելի լավը պարզապես գոյություն չունի, վճարելով մոտ 100 դոլար: Եվ կան էքսկլյուզիվ, սահմանափակ քանակով թողարկվող նմուշներ, որոնց արժեքը կարող է հասնել և անցնել 1500-ը: Օրինակ՝ ընդամենը քսան հատիկ կանաչ «ֆորդ-մուստանգ» էր արտադրվել:

***

Հավաքածուիս նմուշներին դիպչելու իրավունք չունեն ոչ կինս, ոչ էլ երեխաներս: Դարակը, որին մեքենաները դրված են, հատուկ այնպիսի բարձրության վրա եմ ամրացրել, որ մինչև երեխաներս մեծանան ու ձեռքները հասնեն՝ արդեն հասկանան, որ դրանք խաղալու համար չեն նախատեսված: Իսկ ընկերներիս երեխաները վստահ են, որ մեքենաները սոսնձված են դարակին: Նույնիսկ փոշին ես ինքս եմ սրբում՝ շաբաթական երկու ժամ է պահանջվում: Բացի այդ, տարին երկու անգամ փայլեցնում եմ բոլոր մեքենաները: Սա էլ ավելի աշխատատար գործողություն է՝ մեկ օրվա մեջ հազիվ մեկ-երկուսը փայլեցնեմ: Բայց այդ աշխատանքից միայն հաճույք եմ ստանում:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հավաքածու

32 33

Մարտ 2012

Ամենաշատն ու ամենաթանկը Խաղալիք ավտոմեքենաների ամենամոլի հավաքողն ամերիկացի Մայքլ Զարնոքն է, որը մանկուց հավաքում է հանրահայտ ամերիկյան Hot Wheels խաղալիքներ արտադրող ընկերության մեքենաները: Սեփական հաշվարկներով, հավաքողների համար նախատեսված մի շարք ուղեցույցների հեղինակ Զարնոքն այս պահին ունի արդեն մոտ 20 հազար նմուշ: Ի դեպ, 2008 թվականին աշխարհին ներկայացվեց Hot Wheels ընկերության թերևս ամենաբացառիկ և անշուշտ ամենաթանկարժեք ավտոմեքենան՝ 140 հազար դոլար արժողությամբ: Նման բարձր գնի պատճառը ձևավորումն էր՝ փոքրիկ մեքենան (մասշտաբը՝ 1:64) զարդարված է կապույտ, սպիտակ և սև ադամանդներով, ինչպես նաև 18 կարատանի ոսկով և ռուբինով:

***

Սիրում եմ հավաքելու ընթացքը, դրա համար էլ բացի մեքենաներից նաև ունեմ վիսկիի շշեր, Harley Davidson-ի աքսեսուարներ, Zippo կրակայրիչներ… Հավաքածուն նման է սիրո՝ դժվար է խոսքերով բացատրել այն: Եվ դրա հետ անհնար է պայքարել, երբ սկսում ես հավաքել, արդեն չես կարող կանգնել: Բացի դրանից, ես շատ եմ սիրում 1970-ականների Ամերիկան: Երևի թե ես միայն ֆիզիկապես եմ մեծացել Թեհրանում՝ իմ ու ընկերներիս ողջ հետաքրքրությունները կապված էին Ամերիկայի հետ: Եվ այս ամենով ես փորձում եմ վերստեղծել այդ ժամանակի ու այդ վայրի մթնոլորտը: Այն ժամանակ ամեն ինչ լավն էր ու որակյալ՝ կինոն, երաժշտությունը, մեքենաները, վերաբերմունքը: Նորմալ կաշվե իրը սովորական երևույթ էր, մինչդեռ այսօր դա ինչ-որ մի էլիտար բան է: Որովհետև մեր օրերում սովորական են դարձել անորակ իրերը՝ անհայտ ծագում ունեցող նյութերից: Կարծում եմ, որ դա տեղի է ունենում նաև այն պատճառով, որ ամեն ինչ դարձավ հասանելի:

***

Չեմ կարծում, որ երբևէ կվաճառեմ հավաքածուս, չեմ էլ ուզում մտածել այդ մասին ու չեմ դիտարկում հավաքածուս որպես կապիտալի ներդրում, սա միայն հաճույք է: Բայց դե իհարկե, եթե խիստ անհրաժեշտություն լինի, ընտանիքիս կամ երեխաներիս համար կգնամ այդ քայլին: Մյուս կողմից, վաճառելն էլ հեշտ չի լինի՝ պետք է գտնեմ ինձ նման մեկին:

***

Իրականում, այս հավաքածուն ծնվեց երազանքից՝ երազում էի ունենալ 100 իսկական ավտոմեքենա: Երբ հասկացա, որ դա, մեղմ ասած, անիրագործելի երազանք է, սկսեցի հավաքել փոքրերը: Չնայած երբեմն երազումս տեսնում եմ ինձ հավաքածուիս մեջ եղած մեքենաներից մեկի (իրական չափսերի) ղեկին: Իսկական, մեծ մեքենան զգում ես ֆիզիկապես, մաշկով, փոքրերը՝ հոգով:

Աննա Լորենց Առնոս Մարտիրոսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ դեմքեր

Ընտրվածը Երևանի ամենակենտրոնում ՝ Արամի փողոցում գտնվող փոքր բացօթյա արհեստանոցը Վարազդատ Համբարձումյանի սրբոց սրբավայրն է: Վարպետ Վարոն այստեղ գալիս է ամեն օր՝ թե՛ ամառվա տապին, թե՛ ձմեռվա ցրտին: «Երբ ողջ օրը շարժման ու աշխատանքի մեջ ես, եղանակին շատ ուշադրություն չես դարձնում», — պատմում է Վարազդատը: Ճիշտ է, իր գործը վարպետը չի սիրում աշխատանք կոչել. «Խաչքար ստեղծելը ոչ թե աշխատանք է, այլ ծառայություն»:

34 35

Մարտ 2012

Վարպետ Վարոյի բացօթյա արհեստանոցը

Հ

ենց մայթին տեղադրված խաչքարերն անհնար է չնկատել: Կապույտ բրեզենտով ծածկված արհեստանոցը ձգում է անցորդների հայացքները: Ոմանք գործով են կանգ առնում, մյուսներն ուղղակի ուզում են զրուցել: Երկար տարիների ընթացքում Վարոյի հաճախորդներն իր մտերիմ ընկերներն են դարձել: Պատահում է՝ խաչքար են պատվիրում տան կամ ճամփեզրին, հարազատի գերեզմանին տեղադրելու համար: Վարազդատն այսպես վաղուց է ծառայում: Իր առաջին խաչքարի էսքիզը նախկին պրոֆեսիոնալ մոդելավորողը ավելի քան 20 տարի առաջ էր նկարել: «Մութ ու ցուրտ 90-ականներին պետք էր ինչ-որ կերպ կերակրել հինգ երեխայի»: Այն տարիներին սնկի պես աճող կրպակների փոխարեն Վարազդատը գերադասեց

ավելի հին ավանդույթը: «Ընտրությունն իմը չէր, խաչքարերն իրենք են քեզ ընտրում», — վստահեցնում է վարպետ Վարոն: «Այդպես, ես խաչքարերով էի զբաղվում, Աստված՝ իմ երեխաներով», — կատակում է նա: Հայկական քարե խաչերը դարձան Վարազդատի այցեքարտը: Աշխատանքային տարիների ընթացքում մուրճով ու հատիչով նա կատարելագործում էր ոչ միայն հսկա վարդագույն քարե բեկորները, այլ նաև սեփական վարպետությունը: Ի վերջո, նա ձևավորեց սեփական, ավանդական կանոններից խիստ տարբերվող ոճը: «Ավանդական դասական խաչքարերը ինչ-որ չափով եկեղեցական ծիսակարգերն են հիշեցնում: Տեր հայրը չի կարող խախտել կարգն ու սեփական աղոթքը հնչեցնել: Իսկ մարդիկ՝ յուրաքանչյուրն աղոթում է

ինչպես կարող է: Ու եթե դու քեզ համար ինչ-որ բան ես խնդրում, դա չի նշանակում, որ սխալ ես գործում», — բացատրում է վարպետը: Երկու հազար տարվա ընթացքում ավանդույթները փոփոխություններ են կրել: Վարպետի մուրճը փոփոխել է ոչ միայն առանձին դետալներ, այլև խաչքարի ուղղանկյուն ձևը, առաջացնելով բազմաթիվ եկեղեցականների ու արվեստագետների վրդովմունքը: Միևնույն ժամանակ՝ Վարոյի ոճը լավ ընդունվեց սովորական մարդկանց կողմից: Այս քարե կերտվածքները դառնում են և՛ ուրախության, և՛ տխրության վկաներ: «Խաչքարը յուրատեսակ միջնորդ է, որին մարդը վստահում է ամենագաղտնի մտքերը», — ասում է Վարազդատը:

Արմինա Պապյան Մարիամ Լորեցյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Խորագիր

Երևանցի Բենոն Երիտասարդ հունգարացի հայագետ Բենեդեկ Ժիգմունդը սիրահարվեց Հայաստանին, երբ 1999-ին առաջին անգամ եկավ այստեղ: Մեկ ամիս տևած այցելությանը հաջորդեցին մյուսները, որոնց ընթացքում Բենեդեկն ավելի ու ավելի «խրվեց» հայաստանյան առօրյայի մեջ, ի վերջո, ինքն իրեն հռչակելով «հայաստանցի հայ»: Ինչու և ինչպես այդպես ստացվեց, կպատմի հենց նա:

Առաջին ծանոթություն

Միշտ հետաքրքրվում էի արևելյան լեզուներով: Իսկ Բուդապեշտի Պետհամալսարանի արևելագիտական ինստիտուտում դասավանդվում էր նաև հայերենը: Ունեի նաև ընկերուհի, որի մայրիկը հայաստանցի հայ էր՝ Հրազդանից, բայց ինքը հայերեն չէր խոսում: Մի խոսքով, մի օր որոշեցինք երկուսով սովորել լեզուն: Սկսեցինք արևելահայերենից, հետո անցանք գրաբարին, հետո՝ հայոց պատմությանը: Վերջապես հասունացավ պահը մեկնելու Հայաստան: Առաջին անգամ, երբ իջանք «Զվարթնոց», ինձ թվաց, որ Հնդկաստանում եմ՝ խառնաշփոթ, տաքսիստները ոհմակի պես հարձակվում են բոլոր ժամանողների վրա: Բայց դեռ մինչև իրենցից պաշտպանվելը խնդիրներ առաջացան օդանավակայանից դուրս գալու հետ՝ հրավերքի նամակը տեղ չէր հասել: Մի քանի ժամ սպասեցինք, մինչև ծանոթներից մեկը եկավ այդ նամակով ու փոխանցեց այն ժամանողների և դիմավորողների միջև տեղադրված ապակու ճեղքով: Հա, բացի դրանից, աշխատողները բոլորը ռուսերեն էին խոսում: Հետո նստեցինք միկրոավտոբուս: Այդ պահին ենթադրեցի, որ ընկերուհուս բարեկամների անձնական մեքենան է, դրա համար շատ զարմացա, որ մենք նստում ենք հետևում ու բացի մեզանից էլի ինչ-որ անծանոթ մարդիկ են տեղավորվում: Չէի կարող մտածել, որ դա է հանրային «տրանսպորտը», իսկ «մարշրուտկա» երևույթին ծանոթացա ավելի ուշ: Հրազդանում այն ժամանակ կար երկու տեսակի շենք: Առաջիններից կային միայն փորած հիմքերը, մյուսներից մի կես մետրանոց պատեր՝ պատերազմի պատճառով կիսատ էին մնացել: Խանութների հսկայական դարակները դատարկ էին, միայն ամենաներքևում կար մի տեսակի հաց, մի տեսակի պանիր ու մի տեսակի թթվասեր: Ժամանցի մասին խոսք գնալ չէր կարող՝ կինոթատրոնները, լողավազանները չէին աշխատում, երիտասարդներն ամեն երեկո պարապ զբոսնում էին պողոտաներով: Թվում է, թե շատ տխուր էր, ու ես պետք է հիասթափվեի այդ վիճակից: Իրականում, երբ վերադարձա Հունգարիա, մի երկու օր չանցած արդեն երազում էի կրկին գալ Հայաստան: Ցավոք, մի պահ

36 37

Մարտ 2012

եղավ, երբ ամենաէժան տոմսը 700 հազար դրամ էր: Բայց 2004-ից սկսած տարին մի քանի անգամ գալիս եմ: Երբ հինգ տարի անց կրկին եկա այստեղ, շատ լավ վերհիշեցի Երևանի կենտրոնական փողոցները ու զգացի, որ սա իմ քաղաքն է, այնքան հարազատ էր: Կամաց-կամաց ծանոթացա այստեղի կյանքի, հասարակության հետ: Հիմա ես ծանոթ եմ ոչ միայն պատմությանը, այլև այսօրվա իրականությանը, խնդիրներին: Ու ես մտահոգվում եմ Հայաստանի տնտեսական ու մշակութային խնդիրներով նույնքան, որքան դուք: Սա իմ հայրենիքն է: Ցավոք, ժամանակ առ ժամանակ ստիպված եմ վերադառնալ Հունգարիա:

էի հասցնում: Մի պահ չդիմացա, ասեցի՝ «վայ էս ի՜ նչ վատ պրոբկայ ա»: Տաքսիստը շրջվեց ու շատ մեծ հարգանքով լցված ասեց՝ «էս ի՜ նչ էլ լավ ես խոսում հայերեն»: Ես, իհարկե, գիտեի «խցանում» բառը, բայց դասը քաղելով նախորդ պատմությունից, ենթադրեցի, որ «պրոբկան» իրեն ավելի հոգեհարազատ կլինի: Շատ եմ սիրում Երևանի բարբառը, որի մեջ կան և՛ հին հայերենից եկած ձևեր, և՛ օտար բառեր, որոնց համադրումը շատ հետաքրքիր է: Իմիջիայլոց, վերջին բառը, որից աչքերս լայն չռեցի, գրական է՝ «ըմբոշխնել»: Տարօրինակ է հնչում: Բայց կարող եմ ասել, որ ըմբոշխնում եմ Հայաստան կատարվող այցելություններս:

Լեզվական

Հեղինակային իրավունքի խախտման մասին

Առաջին այցելության ժամանակ, որը մեկ ամիս տևեց, ամեն Երևան գնալուց մի քանի գիրք էի գնում: Հատուկ հետաքրքրվում էի բառարաններով, փորձում էի դրանց միջոցով հասկանալ, թե ինչ են խոսում այն ընտանիքում, որի հետ ապրում էի: Եվ գիտեք, չէի գտնում գրքերում իրենց սովորական բառապաշարը՝ «սենց», «տենց», «ստեղ»: Մտածում էի, որ ահավոր վատ բառարաններ են, քանի որ դրանցում չկան ամենասովորական և ամենակարևոր բառերը: Իսկ ես էն ժամանակ դեռ արտասահմանցի էի, ու ինձ համար դա շատ կարևոր էր: Վերջը սկսեցի ինքս գրանցել ու սովորել: Մի անգամ քայլում էի քաղաքով, լուսանկարում էի: Ֆոտոխցիկիս մարտկոցը նստեց: Մտա խանութ, ասացի, որ մարտկոց է պետք: Վաճառողը մի քանի վայրկյան զարմացած նայեց ինձ, հետո հարցրեց՝ «Դուք էլեմե՞նտ եք ուզում»: Ես դեմ չեմ օտար բառերը որպես հոմանիշ օգտագործելուն, բայց ինչու՞ անտեսել արդեն գոյություն ունեցող հայերեն բառերը: Երկու շատ տիպիկ պատմություն է եղել տաքսիստների հետ: Մի քանի տարի առաջ տաքսիում նստած զրուցում էի վարորդի հետ, երբ նա հանկարծ ասեց՝ «դու հայ չես»: Նեղվեցի, որովհետև ինքս ինձ վաղուց արդեն հայ եմ զգում: Բացատրեց՝ «որովհետև ռուսերեն բառեր չես օգտագործում»: Իսկ երկրորդ դեպքը հենց այսօր պատահեց: Ամբողջ օրը տաքսիով տարբեր տեղեր էի գնում՝ մի քանի շտապ գործ ունեի, հազիվ

Իմ կարծիքով Կոնդը Երևանի խորհրդանիշներից մեկն է: Համենայն դեպս, քաղաքի ամենահետաքրքիր, տարօրինակ, անկրկնելի վայրն է: Հին շենքերը, նեղ, ծուռումուռ փողոցների բավիղը, մարդիկ… Երբ տեսա, որ բուլդոզերներով հավասարեցնում են հողին այդ պատմական շերտը, պարզապես զայրացա: Ուրիշ որտե՞ղ Երևանում կան XVIII դարի շենքեր: Եթե մի կողմ դնենք նույնիսկ ճարտարապետական մասը, ապա միայն փողոցների այդ բավիղն ունիկալ է: Իսկ եթե մի կողմ դնենք նաև բավիղը, մի բան էլ կա՝ կոնդեցիների մարդկային միջավայրը: Լսե՞լ եք նրանց զրույցները: Դա բացառիկ հաճույք է և բացառիկ նյութ ազգագրագետների համար: Իմիջիայլոց, մի օր գնացի ազգագրության ինստիտուտ, առաջարկեցի, որ մեկը դրանով զբաղվի: Ասեցին՝ «շատ լավ, գնա ու հավաքի»: Ես շատ կցանկանայի, բայց սկսենք նրանից, որ ես մասնագետ չեմ: Առաջին անգամ երբ գնացի Կոնդ ու սկսեցի լուսանկարել, մարդիկ կասկածանքով հարցուփորձ էին անում՝ ով եմ, ինչու եմ նկարում: Էդպես սկսեցինք զրուցել, մի տղամարդ իր տուն հրավիրեց ու ցույց տվեց հարյուր տարի առաջ կառուցված նկուղը: Մի ուրիշ տանն էլ մտա մի ստորգետնյա միջանցքի մեջ, որը տանում է դեպի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի: Հիմա անցանելի չէ, բայց կա: Իսկ այդ եկեղեցու մոտ ժամանակին X դարից մնացած մի կամար կար, որն այսօր արդեն չկա: Ես միշտ

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Խորագիր

Սուրբ Աստվածածին մատուռ Մահարձան՝ Ավանի բազմաթիվ ոչ լայնորեն հայտնի հուշարձաններից մեկը

Ավանի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին

կարծում էի, որ բարբարոսաբար հուշարձաններ քանդելը թուրքերի հեղինակային իրավունքն է, բայց արի ու տես, որ Հայաստանում այդ իրավունքը մեծ հաջողությամբ ոտնահարվում է: Մինչդեռ եթե թուրքերը օտարների հետքերն են ջնջում, մենք մեր սեփական գանձերն ենք ոչնչացնում: Մի օր զրույց բացեցի բանվորների հետ, որոնք քանդում էին Կոնդի շենքերը: Ուղղակի ասացի, որ ափսոս է: Չէին հասկանում, ասում էին՝ «ի՜նչ լավ է, որ մեզ աշխատանք են տալիս»: Արի ու մի ասա՝ խաչքար ջարդող ադրբեջանցիները նույնպես աշխատանք էին անում, հրահանգ էին կատարում: Մի խնդիր էլ կա: Երևանի կենտրոնում մի քանի տարի առաջ լուսանկարում էի մի շենք՝ հին քաղաքից է մնացել: Բնակիչները ջղայնացած դուրս եկան, թե բա՝ «ի՞նչ ես նկարում, ապեր»: Ասացի, որ տուն եմ նկարում: Պատասխանեցին՝ «էս տուն չի, բուն ա»: Այդ վերաբերմունքն էլ է նպաստում Երևանի դեմքի կորստին: Հունգարիայում էլ կա Կոնդի պես գյուղատիպ ավան:

Մոտ հարյուր տարվա պատմություն ունի, բայց կառուցված է գրեթե հազար տարվա ավանդույթներով: Եվ մի քանի տարի առաջ այդ ավանն ամբողջությամբ մտավ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ժառանգության ցուցակի մեջ: Այդ շենքերը ոչ թե քանդվեցին, այլ վերանորոգվեցին, ու մարդիկ շարունակում են ապրել իրենց տներում: Նրանց համար դա «բուն» չէր: Ես հասկանում եմ, որ Կոնդում ապրելու պայմանները, մեղմ ասած, հարմար չեն, բայց ինչու՞ քանդել, այլ ոչ թե նորոգել: Ինչու՞ հունգարացիները դա հասկանում են, իսկ հայերը՝ ոչ:

փոքր մատուռ սեփական տան պարսպի մեջ, որի մեջ մոմեր են վառում և, իհարկե, VI դարի Կաթողիկեն, որը Երևանի և Հայաստանի հնագույն եկեղեցիներից է: Ժամանակ ունենայի, բոլոր երևանցի ծանոթներիս կտանեի Ավան ու ցույց կտայի այս հրաշքները, որ ավելի լավ ճանաչեն իրենց քաղաքը: Իսկ գիտեի՞ք, որ Շենգավիթում կա վեց հազար տարվա բնակավայր: Պահպանվել են կառույցների պատերի մնացորդները, գանգեր են գտնվել: Բայց այսօր խայտառակ վիճակում է: Սրտիցս արյուն է կաթում:

Անծանոթ Երևանը

Հ. Գ.

Քչերը գիտեն, որ Ավանում կա յոթ սրբավայր: Նույնիսկ ավանցիներից շատերը տեղյակ չեն: Թվարկեմ՝ Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին, Սուրբ Աստվածածին մատուռը, Սաֆարյան փողոցի միջնադարյան մահարձանը, նորակառույց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, մի ուրիշ՝ հին Սուրբ Աստվածածինը, որը չի գործում, բայց մի պառավ կա, որը հսկում է ներս մտնողներին, մի

1999-ի այդ մեկ ամսվա ընթացքում ոչ մի արտասահմանցի չէի հանդիպել: Դրա համար շատ էի աչքի ընկնում՝ հետս կամ ռուսերեն, կամ անգլերեն էին խոսում: Հիմա դրսից Հայաստան ավելի շատ են գալիս: Չնայած որ ես եվրոպական դեմք ունեմ, անծանոթ մարդիկ փողոցում կամ մատուցողները սրճարանում դիմում են հայերեն: Որովհետև ես հայ եմ:

Արեգ Դավթյան Բենեդեկ Ժիգմունդի արխիվից

38 39

Մարտ 2012

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ անդեգրաունդ

Բրեյքի վերջին շարժումը Ընդամենը մի քանի տասնամյակ առաջ ծնվելով Նյու Յորքի աղքատ սևամորթների թաղամասերում ՝ բրեյք դանսը կոտրեց սահմանները և սկսեց իր քայլերթը աշխարհով մեկ: XXI դարի շեմին հիփ-հոփի մշակույթի այս անչափ կարևոր բաղադրիչը հասավ նաև Հայաստան: Թեպետ մեր միջավայրի համար այն մինչև հիմա չափից դուրս անսովոր է:

40 41

Մարտ 2012

Հ

այաստանի բրեյք դանսի պիոներներից մեկը՝ Գարիկ Ալեքսանյանը, նոստալգիայով հիշում է 1998 թվականը, երբ մեր երկրում առաջին անգամ խոսեցին բրեյք դանսի մասին՝ այն ժամանակ պարը հասել էր նրան տեսաերիզների տեսքով: 12 տարի անց, 2010-ին Գարիկը հիմնեց Հայաստանի բրեյք դանսի ասոցիացիան, որն իր առջև դրել է միաժամանակ պարզ և խիստ բարդ նպատակ՝ Հայաստանում զարգացնել ու կատարելագործել այս պարատեսակը: Հայաստանում բրեյք դանսը յուրօրինակ կերպով է զարգացել: Չնայած իր «փողոցային» արմատներին, մեզ մոտ այն շատ շուտ տեղափոխվել է պարասրահներ ու բեմ: «Ցավոք, մեզ մոտ չեն անցկացվում բրեյք դանսի համար շատ սովորական աղմկոտ ու խենթ մրցաշարեր, համարյա չի լինում փորձի փոխանակում միջազգային ճանաչում ունեցող բիբոյների հետ», — նշում է Գարիկը: Մյուս կողմից, նա վստահ է, որ բրեյք դանսի համար չկա անհնարինը՝ «այդ շարժումների միջոցով կարելի է արտահայտել ցանկացած միտք ու էմոցիա», իսկ դա նշանակում է, որ կարելի է հաղթահարել նաև կարծրատիպերը: «Երբ ես սկսեցի պարել, այստեղ ոչ ոք չէր դասավանդում բրեյք դանս, ոչ էլ դրանով առանձնապես հետաքրքրվողներ կային, — հիշում է Գարիկը, չմոռանալով նաև մենթալիտետային խնդիրը, — մի տեսակ էին նայում, թե էս տղեն բանակից եկել ա, էլ բան ու գործ չունի՝ ինչ-որ պարեր ա պարում… Բայց ես սովորեցի՝ տանը, կասետներ նայելով, վնասվածքներ ստանալով:»: Մինչև բանակը Գարիկը տարբեր սպորտաձևերով է զբաղվել, բայց ոչ մեկում էլ չի գտել այն, ինչ փնտրել է: Բրեյք դանսը նրա երազանքների պարային դրսևորումը դարձավ, համատեղելով էքստրիմը, սպորտն ու գեղեցիկը: Այդպես Հայաստանը ստացավ իր առաջին բիբոյին՝ այդպես են Ամերիկայում անվանում բրեյք պարողներին: Բրեյք դանսն անսահմանափակ է: Այս պարային ոճում յուրաքանչյուր բիբոյ յուրովի է գտնում իրենը: Այն, ինչ սովորում ես դասերի ժամանակ, այբուբենն է, իսկ թե ինչպես կզարգանա պարը, արդեն կախված է յուրաքանչյուր պարողից՝ սա կհաստատեն բոլոր քիչ թե շատ փորձառու բիբոյները: «Չպիտի հանձվես, պիտի գտնես քոնը, մտածես քո հնարքներն ու կատարելագործես դրանք, — ասում է Գարիկը, — որքան մեծ թռիչք ու ազատություն տաս երևակայությանդ, այնքան ավելի օրիգինալ կպարես: Արդյունքում բրեյք դանսն անընդհատ զարգանում է ու չի կորցնում թարմությունը:»: Երաժշտությունը բիբոյները համարում են իրենց ներշնչանքն ու պարի «մարտկոցը»: Մրցումների ժամանակ կարևորը ոչ թե այն է,

թե ով ավելի բարդ հնարք կօգտագործի, այլ ով ավելի երաժշտական կկատարի իր շարժումները: «Երաժշտությունն է բրեյք դանսի հանդեպ տարերքն ու ցեցը արթնացնողը», — վստահեցնում է Գարիկը:

***

Ինչպես հաճախ պատահում է, որևէ մշակութային երևույթ ծնվելով մի տեղ, սփռվելով աշխարհով, իր մեջ ներառում է տվյալ վայրի առանձնահատկությունները: Նույնը վերաբերում է նաև բրեյք դանսին: Չնայած, որ առաջին հայացքից պարը նույնն է, իմացող մարդիկ միանշանակ կարող են ասել պարողը գերմանացի է, ֆրանսիացի, թե՞ ամերիկացի: Գարիկի բնորոշմամբ դասական ամերիկյան բրեյք դանսի կողքին, ֆրանսիականը, օրինակ, ավելի նուրբ է, կորեական տարբերակը աննկարագրելի պլաստիկ է՝ այնպես են պարում, ասես ոսկոր չունենան: Հայկակա՞նը: «Մենք դեռ զարգացման այն փուլում ենք, երբ անգիր ենք անում արդեն անցած ուղին, բայց դեռ մերը մտցնելու մասին մտածելը վաղ է», — խոստովանում է ասոցիացիայի նախագահը: Լավ, առանձնահատկությունների պահը հասկանալի էր: Իսկ ինչու՞ հայ բիբոյները չեն «տժժում» փողոցներում: Չէ՞ որ դա է բրեյք դանսի «բնական» միջավայրը: Բայց երևանյան կոնսերվատիվ միջավայրում, ուր դեռ բավական ուժեղ են «քյարթուական» կանոնները, իրենց ոճով ու շարժումներով տարբերվող երիտասարդները չեն զգում իրենց բավականաչափ ազատ և հարմարավետ: Ու եթե Լոս Անջելեսում, Վիեննայում կամ Վարշավայում զբոսնելիս փողոցներում ու հրապարակներում կարելի է հանդիպել հենց այնպես, իրենց համար պարող բիբոյների, ապա Երևանի փողոցներում Գարիկին և իր զինակիցներին հաճախ չես հանդիպի: «Բա տղան տենց բան կանի՞, տենց կհագնվի՞, տենց կպարի՞», — շարունակում են ասել մարդիկ:

***

Այդուհանդերձ, եթե համեմատենք մի քանի տարի առաջվա հետ, ապա կարելի է տեսնել, որ այսօր բրեյք դանսով հետաքրքրվողների թիվը Հայաստանում անհամեմատ շատ է, թե երիտասարդների, թե պատանիների շրջանում: «Հաճախ ծնողներն են բերում երեխաներին ու չեն էլ հասկանում ինչ պարի են բերել, ասում են, էս էն դժվար, բայց հավեսին պարն ա», — ասում է Գարիկը: Հայաստանում բրեյք դանսը զարգացման գագաթնակետին չէ, բայց 10 տարի առաջվա համեմատ այն ավելի արագ է առաջ գնում ու զարգանում: Մեր քաղաքում բրեյք դանսով հետաքրքրվում են ոչ միայն որպես հոբի: Քիչ չեն նաև պարային այս ոճի հետ իրենց կյանքը կապել ցանկացողները: Դրանցից մեկն Արմենն է, որը սովորել է Ֆիզկուլտ ինստիտուտի

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ անդեգրաունդ

«սպորտային պարեր» բաժնում, սկսել է լատինաամերիկյանից, փորձել ու ծանոթացել է բազմաթիվ այլ պարատեսակների հետ, բայց արդյունքում հասկացել, որ նրա տարերքը բրեյք դանսն է: «Եթե չեմ էլ պարում օրվա մեջ, մեկ ա՝ մտքերով երաժշտության ու նոր շարժումներ մշակելու մեջ եմ»: Բիբոյ Ազոն պարում է արդեն 3 տարի և ինքն իրեն բնորոշում է որպես «աննորմալ պարող», լավ իմաստով, անշուշտ: «Բրեյք դանսը ցեց ա, որից պրծում չկա, — ասում է նա, — իսկ երբ պարը սկսում ա ստացվել՝ պոկվելն անհնար ա»: Հաջողության հասնելու համար կարևորը համառ ու չհանձնվող լինելն է, ինչպես նաև համեստությունը. «թե չէ մեկ երկու շարժում սովորում են ու կարծում, որ իրենք արդեն բիբոյ են»: Բիբոյ Ֆլեշը, նույն ինքը Սարգիս Անդրեասյանը, նույնպես կանգնած է եղել հայաստանյան բրեյք դանսի ակունքներում: Մոտ 5 տարի է, ինչ ստեղծել է Հայաստանի բրեյք դանսի ֆեդերացիան: Պարային այս ոճի ոչ լիարժեք զարգացվածությունը մեզ մոտ Սարգիսը կապում է անուշադրության ու միջոցների չտրամադրման հետ: Սպորտսմեն, արևելյան մարտաձևերի վարպետ, մի քիչ արդեն տարիքն առած, մի քիչ էլ գիրացած Սարգիսը միևնույնն է չի դադարում իրեն համարել բիբոյ, պարապում է բոլորի հետ հավասար և իհարկե չի հրաժարվում իր սիրելի գլխի վրա պտույտներից: «Մազերս գիտե՞ք ինչի են թափվել, որովհետև ամենաշատը գլխի վրա եմ պտտվում», — կատակում է Ֆլեշը, որի անձնական «գլխապտույտ» ռեկորդը 52 պտույտ է (աշխարհի լավագույն ցուցանիշը՝ 142): Բիբոյական կրակը Ֆլեշի մեջ վառվել է, երբ առաջին անգամ հեռուստացույցով տեսել է բրեյք դանս պարողների ու հասկացել, որ իր մեջ բիբոյ է նստած: «Ուղղակի չդիմացա, սկսեցի տանը պարապել, մի քանի վնասվածք ստացա, մի քանի անգամ կոտրեցի տան լյուստրան ու ամանները: Համարյա բոլորի նման լսել եմ բարեկամների մրթմրթոցը՝ դե մի լուրջ բանով զբաղվի», — իր անցած ուղին հակիրճ վերհիշում է Սարգիսը: Նրա համար բրեյք դանսը ապրելակերպ է, մշակույթ: Նա վստահ է, որ այն, որ պարը ծնվել է փողոցում, դեռ չի նշանակում, որ այն մյուս պարերից վատն է. «Հենց փողոցային ազատության ու պարզության մեջ ա ծնվում անկեղծությունը»: Այստեղ չկան սահմաններ ու հնարավոր չէ գտնել ընդհանրություններ ոչ պարողների ու ոչ էլ նրանց բնավորության մեջ: Բրեյք դանսը հատուկ է հենց նրանով, որ ամեն մեկն ունի իրենը, յուրահատուկը, ինչն ինքնատիպ հմայք ու հարստություն է տալիս ոճին: Պարի որակը որոշում են դրա ստեղծագործ լինելով: Մեծ դեր է խաղում այն, թե մինչև ուր կարող է հասնել պարողի երևակայությունը իր շարժումների մեջ: Ամենակարևորը վերջին, եզրափակող շարժումն է, որը, որպես կանոն, ամենաազդեցիկն ու տպավորիչն է լինում: Իսկ ին՞չ կլինի, եթե Երևանի պարարվեստի ուսումնարանում բացվի, օրինակ, բրեյք դանսի բաժին: «Կարծում եմ դասական բաժինների մի շարք սաներ կսկսեն հաճախել այս բաժին», — կատակում է Սարգիսն ու ավելացնում, որ մինչ դրան հասնելը դեռ կարծրատիպերի հաղթահարման փուլեր պետք է անցնենք:

42 43

Մարտ 2012

«Կոտրատումների» պատմությունը 1970-ականներին, երբ Նյու Յորքի Բրոնքս թաղամասում ծնվում էր բրեյք դանսը, դրա բարդությունը չէր հուզում փողոցային բանդաների սևամորթ անդամներին: Ի սկզբանե բրեյք դանսը թաղամասի տարբեր խմբավորումների՝ արյունահեղություն չպահանջող պայքարի միջոց էր: Մինչ Ջեյմս Բրաունն իր Get on the Good Foot հիթով բրեյք դանսի որոշ տարրեր կբարձրացներ բեմ ու շատերին կվարակեր պարային այս ոճով, Նյու Յորքի փողոցներում սևամորթներն օր օրի ավելի էին զարգացնում բրեյքը հարևան թաղի մրցակիցներին հաղթելու համար: Աստիճանաբար զարգացան պարի շարժումները, մրցումները դարձան օրինական: Բրեյք դանսը զարգացման առավել մեծ թափ առավ, երբ ասպարեզում հայտնվեց DJ Afrika Bambaataa-ն, որի ZuluKings խումբը հիփ-հոփ մշակույթը հանեց ընդհատակից, մասնավորապես բրեյք դանսի լուրջ մրցումների կազմակերպմամբ: ZuluKings-ը դարձավ բրեյք դանսի բազմաթիվ մարտախաղերի հաղթող և առաջիններից մեկը փողոցից տեղափոխեց այն դեպի ակումբային աշխարհ: Old-style բրեյք դանսը ասպարեզում մնաց մինչև 1970ականների վերջը, ինչից հետո կատարելագործվեցին ու զգալիորեն բարդացան շարժումները, սկիզբ դնելով այսպես կոչված «նոր ոճի» դարաշրջանին: Նոր տեսքով բրեյք դանսը սողոսկեց հատուկ դրա համար նախատեսված ակումբներ, ստացավ համաշխարհային տարածում, և այսօր աշխարհում ամեն տարի անցկացվում են տասնյակ միջազգային մրցույթներ:

***

Բրեյք դանսի մոտակա «բարեկամը» հիփ-հոփն է: Երկու ոճերի միակ տարբերությունը երաժշտությունն է: Սակայն այսօր դրանց շարժումներն այնքան են միաձուլվել, որ երբեմն գրեթե անհնար է լինում իրարից տարբերել: Հովոն հիփ-հոփով տարվել է 8 տարեկանից: Երբեմն ինքն էլ փորձում է բրեյք դանս պարել, բայց իրեն այս ոճը ավելի խորթ է, չնայած սիրում է նայել բիբոյների պարը: «Կախարդական պարողներ կան, որ չես հասկանում, ինչպես են շարժվում, — հիացմունքով ասում է Հովոն, — բայց իմ համար հիփ-հոփն ուրիշ ա, իմ կյանքի ամենավառ գույներից մեկն ա»: Շաբաթը 7 օր, օրը 24 ժամ պար, փորձեր, պարային բեմադրությունների մտքեր՝ այսպիսին է Հովոյի առօրյան: «Շատ անգամ երթուղայինում նստած մտքով պար եմ բեմադրում, էնքան եմ տարվում ու երևակայում, որ կարող ա հանկարծ ինչ-որ շարժում անեմ, կպնեմ կողքի նստածին»: Հայկական մտածելակերպի ու կարծրատիպերի դեմ ունի պայքարի իր ձևը. «Էլ թարս չեն նայում, հենց տեսնում են պարդ: Լավը միշտ սիրում ու գնահատում են»: Սկզբում փողոցային պարողի կերպարը խորթ է, բայց մարդկանց մոտեցումներն ու կարծիքները միշտ կարելի է փոխել: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում հասարակության

վերաբերմունքի փոփոխությունն ակնհայտ է: Միգուցե այն պատճառով, որ Հովոն իր ընկերների հետ մի ժամանակ առանց կաշկանդվելու պարում էր Երևանի փողոցներու՞մ: «Հրապարակում էնքան էինք պարել, որ ոստիկանները հենց մեզ տեսնում էին, ասում էին՝ չպարեք», — հիշում է Հովոն: Նրա կարծիքով հիփ-հոփ կուլտուրային հատուկ պարերը, այդ թվում և բրեյք դանսը, կզարգանան, եթե լինի մրցակցություն: Այդպես կմեծանա կատարելագործվելու ձգտումը, կիմանանք լավագույններին, կավելանան նորեկները: Ցավոք, միաժամանակ գործող միանգամից երկու բրեյք դանսային կառույցները՝ ասոցիացիան և ֆեդերացիան, դրան առայժմ չեն հասել: Ճիշտ է, նախագահները միմյանց մասին լավ կարծիքի են, բայց յուրաքանչյուրն իր նախասիրություններն ու նախապատվություններն ունի, գործում են առանձին ու համագործակցության պատմություն չունեն: Բայց մի հարցում երկու կառույցների նախագահները վստահ համակարծիք են, որ մեզ մոտ բրեյք դանսը զարգացած չէ: Բայց ոչ մի բիբոյ մի վայրկյան էլ մտքում չի մտածի, թե երևանյան փողոցներում բրեյքն ապագա չունի: «Դեռ կտեսնեք», — ժպտալով ասում է բիբոյ Ֆլեշն ու գնում մշակելու շարժումները:

Անի Թադևոսյան Մարիամ Լորեցյան, Արթուր Lumen Գևորգյան

ՔԱՂԱՔ տեսակետ

Վերաբերմունքի հարց

«ՈւրբանԼաբԵրևան» քաղաքաշինության ժողովրդավարացման ինստիտուտի համահիմնադիր Սարհատ Պետրոսյանը փորձում է բացահայտել, թե ինչու են երևանցիները հավանում շատրվանը, որի տեղում այսօր կանգնած է Կասկադը, ինչպիսի քաղաք է ուզում ունենալ հասարակությունը և ինչպես դրան հասնել։

Մ

ի քանի ամիս առաջ առցանց հարցման արդյունքում պարզվեց, որ երևանցիների (կամ գոնե համացանցում ներկայացված երևանցիների) մեծամասնությունը որպես մայրաքաղաքի խորհրդանիշ տեսնում է Կասկադը (նախկինում «Հայաստան» համալիր, այսօր՝ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոն), որը շրջանցել էր Օպերայի հրապարակն ու Աբովյան փողոցը։ Դրանից մեկ-երկու ամիս անց ֆեյսբուքի մի օգտատեր տեղադրեց նույն Կասկադի տեղում գոյություն ունեցած շատրվանի լուսանկարը՝ 1971-ին հրատարակված օրացույցից։ Այդ նկարի համաֆեյսբուքյան տարածումը (ընդամենը մի քանի տասնյակ «ֆրենդ» ունեցող օգտատիրոջ տեղադրած այս պատկերը հաշված օրերի ընթացքում «շեյրինգի» ենթարկվեց ավելի քան ութ հարյուր անգամ) և դրա տակ առկա մեկնաբանությունները վկայում են, որ ներկայիս Կասկադի վերաբերյալ հուզական խոսքերն ի դերև են դառնում, երբ մարդիկ տեսնում են մի քիչ հին նկար՝ այն էլ կանաչապատ այգի կամ պուրակ։ Մի օգտատեր գրել է այդ նկարը տարածելիս. «Կասկադը ես հավանում եմ, բայց էս շատրվաններին ձեռք չպե՛տք է տրվեր»: Սա միայն մի օրինակ է նրա, թե ինչպես ենք մենք արժևորում հատկապես կորցրածը: Չնայած այն փաստին, որ Երևանը մեզ հնարավորություն է տալիս պարզ ճակատով մեր հյուրերին ցույց տալ ու պարծենալ, դեռևս չի բավարարում մեզ՝ երևանցիներիս։ Մենք կարծես թե գիտակցում ենք, որ մի շատ կարևոր բան կորցրել ենք (բայց չգիտենք ինչը) և վրդովվում ենք յուրաքանչյուր նոր կորստի հետ։ Այսօր մենք պատմական հիշողություն վերստեղծելու ցանկություն ունենք, միայն թե ինքներս չգիտենք, թե ինչպես։ Իսկ միգուցե Հյուսիսային պողոտան հենց դա՞ է, երբ 21-րդ դարում միջնադարյան զարդաքանդակներ ենք «նկարում» շենքերի վրա, նշանակում է մենք անցյալը հետ բերելու խնդիր ունենք։ Բայց մեր հին Կասկադի նկարում ամեն ինչ այնքան բնական ու անկեղծ է, չկան միջնադարյան քարե հարթաքանդակներ ու գունավոր հատակներ։ Այնտեղ կա բնության մի դրվագ քաղաքային միջավայրում, որը միգուցե քաղաքներին (այն էլ «համահայկական» մայրաքաղաքներին) հատուկ չէ։ Հին ու նոր Կասկադի այս բախումը ցույց է տալիս, որ համաքաղաքային զրույցը պետք է շարունակել, որպեսզի հասկանանք, թե ի վերջո ինչպիսի քաղաք ենք ուզում: Դրանից հետո արդեն կարելի է մտածել, թե ումից ենք ուզում։ Դրա համար նախ և առաջ պատասխանատու են ճարտարապետները, ովքեր ոչ միայն նախագծում են քաղաքը, այլև, ենթադրվում է, որ օրակարգային պետք է դարձնեն այս կամ այն խնդիրը կամ

44 45

Մարտ 2012

նախագիծը։ Եթե ոչ ճարտարապետները, ապա էլ ո՞վ կարող է մասնագիտական լուծումները դարձնել իրականություն՝ հանրամատչելի ու բոլորին հասկանալի։ Բայց մինչ այդ հենց իրենք՝ ճարտարապետները, պետք է այդ ամենը քննարկեն իրենց շրջանում։ Նման քննարկումներ եղել են հատկապես 1930-ականներին։ Այդ տարիներին Հայաստանի ճարտարապետների միությունում տեղի էին ունենում շատ լուրջ քննարկումներ մասնագիտական բազմաթիվ գաղափարների ու մոտեցումների շուրջ: Կար մեծ լարվածություն Թամանյանի կենդանության օրոք աշխատած երիտասարդ ու մոդեռնիստ համարվող ճարտարապետների (Հալաբյան, Մազմանյան, Քոչար և այլք) և ավելի փորձառու, ինչ-որ տեղ պահպանողական ճարտարապետների (Թամանյան, Բունիաթյան և այլք) միջև։ Չնայած այդ լարվածությանը, ավագ ճարտարապետները գնահատում էին երիտասարդների մասնագիտական դիրքորոշումն ու տալիս հնարավորություններ դրսևորվելու։ Դրա վառ ապացույցն է 1930-ական թվականներին երկրի գլխավոր (նախկին Լենինի, այսօր՝ Հանրապետության) հրապարակի ներկայիս շատրվանների տեղում նախատեսվող Աշխատանքի պալատի համար հայտարարված բաց մրցույթը։ Դրան հավասար իրավունքներով մասնակցեցին Հանրապետության գլխավոր ճարտարապետին համարժեք պաշտոն ունեցող Թամանյանը, Երևանի այն ժամանակ գլխավոր ճարտարապետ Բունիաթյանը, նշածս երիտասարդներն ու այլ ճարտարապետներ։ Կարո՞ղ եք պատկերացնել մեր օրերում նման երևույթ։ Ավելին՝ նախորդ տարի ճարտարապետների միությունում Կառավարության շենքի գմբեթի քննարկման ժամանակ բազմաթիվ մասնագետներ առաջարկում էին հետաձգել «թամանյանական» գմբեթի կառուցումը, քանի որ մենք այսօր ի վիճակի չենք այն իրականացնել պատշաճ կերպով (հավանաբար՝ ցանկանալով խնդիրը հետաձգելով փրկել Հանրապետության հրապարակը): Մեր շատ փորձառու ճարտարապետներից մեկն ի լուր դահլիճի հայտարարեց (մոտավորապես), թե մենք վստահ չենք, որ մեզնից հետո եկողները ավելի լավ են լինելու... Սրանով ամեն ինչ ասված է։ Այսօր վտանգված է հենց այդ նույն փորձառու համարվող սերնդի ճարտարապետությունը, որի կարևորագույն նմուշներից կորցրեցինք Երիտասարդության պալատը, ամբողջովին աղավաղվել են «Առագաստ» սրճարանն ու Օղակաձև զբոսայգին, «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը, բազմաթիվ այլ կառույցներ։ Չորս տասնամյակ չբոլորած դեռևս կենդանի մի սերնդի պատմություն, որն այսօր կարելի է համարել Երևանի

քաղաքային կյանքի վերջին արժեքավոր դրվագներից մեկը, կարող է մոտ ապագայում վերանալ։ Էլ չենք խոսում այն մասին, թե միգուցե շուտով պաշտպանության ու արժևորման կարիք կունենան հետանկախության շրջանի շենքերը, և հավատացեք, նորից նույն մարդիկ, ովքեր այսօր արժևորում են 18-20-րդ դարերը, նորից լինելու են այդ շենքերի կողքին։ Անձնական համոզմունքս է, ու կարծում եմ բազմաթիվ գործընկերներ կհամաձայնեն, որ քաղաքային պատմության գրեթե ցանկացած շերտ ենթակա է պահպանման ու արժևորման, անկախ արժեքից։ Հաճախ արժևորում բառի կիրառումն էլ է մարդկանց շփոթեցնում։ Շատերը կարծում են, թե երբ ասվում է արժևորում կամ պահպանում, նկատի ունենք, որ մարդիկ պետք է ապրեն հողաշեն տներում ու օգտվեն բակերում գտնվող սանիտարական «հնարավորություններից»։ Ամենևին նման խնդիր չկա։ Խնդիրը մի շարք քաղաքաշինական չափելի տարրերի օգնությամբ (կառուցվածք, մասշտաբ, համաչափություն, հյուսվածք, շինարարական նյութեր, տեքստուրա և այլն) և արդի, ընդունված լուծումների կիրառմամբ իրականացվող շինարարական գործունեություն ծավալելու մեջ է։ Այսինքն՝ եթե այսօր Նորք-Մարաշ վարչական շրջանում գտնվող Չինարի ծառ կոչվող հրապարակում, որը Երևանում 18-րդ դարի իր քաղաքաշինական իրավիճակը

գրեթե պահպանած միակ կետերից է, ցանկանանք ինչ-որ միջամտություն կատարել, ապա պետք է այդ չափելի համարվող տարրերը պահպանենք, որպեսզի միջամտությունից հետո այնտեղ բնակվողն ու այցելուն չկորցնի իր տարածության ընկալման այսօր մեզ հասած տպավորությունը։ Դա ամենևին չի նշանակում, որ այստեղ կառուցվող շենքերը պետք է կրկնեն 18-րդ դարի շենքերը (չնայած դա ևս լուծում է), այլ դրանք վերը նշված չափելի տարրերից գոնե մի քանիսին պետք է հղում տան։ Հավատացեք, որ կան բազմաթիվ գործիքներ, որոնք գրեթե ամբողջական լուծումներ են առաջադրում այս բոլոր մարտահրավերներին։ Այս ամենով հանդերձ, դժվար է վերջնական լուծումներ առաջադրել, քանի որ խոսքը քաղաքաշինության մասին է։ Այն նախկինում ճարտարապետության պես համարվում էր տեխնիկական գիտության ու արվեստի միախառնում։ Սակայն այսօր թե՛ ճարտարապետությունը, թե՛ առավել ևս քաղաքաշինությունը հանդիսանում են իրավագիտության, ժողովրդագրության, հասարակագիտության, հոգեբանության ու ավանդական տեխնիկական ու արվեստակերպարային խնդիրների համակարգ։ Այն օրեցօր դառնում է էլ ավելի անկառավարելի ու անհասկանալի խնդիրների կծիկ, որն էլ դժվարացնում է վերջնական լուծումների առաջադրումը։

Բոլորովին վերջերս ճարտարապետության ավարտական կուրսի մի խումբ ուսանողերի հետ զրույցի ընթացքում ասում էի, թե Կասկադը երևանցիների ամենասիրված վայրերից է ու անհամարձակ փորձում էի ներկայացնել մի քանի պատճառներ, թե ինչու է այդպես։ Օրինակ՝ սա քաղաքի միակ բարեկարգ հատվածն է, որտեղ լավագույն կերպով համատեղված են կանաչ տարածքը, հետիոտն քաղաքային շարժումը, փոքր ճարտարապետական ձևերը՝ քանդակները։ Նաև շատ կարևոր է եղած բնակելի շենքերի հին ու համեմատաբար համեստ կենսակերպով բնակիչների ու առաջին հարկերում առաջացած ակտիվ քաղաքային սրճարանների հաշտ գոյակցությունը։ Փորձում էի բացատրել, որ չկան վերջնական ու բոլորի կողմից ընդունելի լուծումներ, որի արդյունքում առաջադրվեց հաջորդ հարցը. «Այդ դեպքում ինչպե՞ս պետք է ընդունեք ճիշտ որոշումներ»։ Անհրաժեշտ է այդ անվստահությունն էլ դնել ամեն ինչի հիմքում: Այսինքն՝ քաղաքի հետ վարվել այնպես, կարծես գիտակցում ես, որ դու սխալվում ես, դրա համար էլ փորձում ես անել այնպես, որ քայլերդ չլինեն գլոբալ վիրահատություններ, այլ միայն փոքրիկ շտրիխներ, որոնք կլրացնեն պատկերը, և ոչ թե կկատարվեն ուրիշ շերտի կամ ուրիշի ունեցվածքի հաշվին։ Քաղաքային պատմությունը կերտվում է փոխլրացման հիմքի վրա:

Սարհատ Պետրոսյան Դերենիկ Դանիելյանի արխիվից

ՔԱՂԱՔ Խորագիր

Այս գիրքը չի կորել Հասարակական տրանսպորտում, սրճարաններում ու զբոսայգիներում ընկած գրքերն ամենևին էլ պատահականություն չեն: Սա BookCrossing Armenia երիտասարդական շարժման ծրագրի իրականացման միայն սկիզբն է: «BookCrosser-ների գերնպատակն է ամբողջ աշխարհը դարձնել մի մեծ գրադարան», — ասում են հայաստանյան BookCrossing-ի հիմնադիրները:

Գ

աղափարը BookCrossing Armenia-ի հետևյալն է՝ մարդիկ նախապես ընտրված գիրքը թողնում են զբոսայգիներում կամ այլ հասարակական վայրերում, այն գտնում է մեկ այլ մարդ, որն էլ իր հերթին նույն ձևով «ազատվում» է գրքից այն կարդալուց հետո, և այդպես գիրքը մեկնում է մի երկար շրջագայության: Գրքի նման շարժումը տարածված է գրեթե ամբողջ աշխարհում: «Ինչու՞ թողնել, որ գիրքը փոշու տակ մոռացության մատնվի, եթե այդ ամբողջ ընթացքում այն կարող է օգտակար լինել ինչ-որ մեկին...», — 2001-ին մտածեց ինտերնետային տեխնոլոգիաների մասնագետ Ռոն Խորնբեկերը և սկսեց «BookCrossing» կամ ինչպես ասում են՝ «գրքերի ազատում» շարժումը: Հայաստանում շարժման հիմնադիրները՝ Արմանն ու Ինեսան, սովորում են Երևանի բժշկական համալսարանում: Նրանք ունեն մի ընդհանուր հոբի. սիրում են գրքեր կարդալ: Հենց այս հոբին 2011 թվականի հունիսի 1-ին դարձավ BookCrossing Armenia–ի հիմնադրման պատճառը: Մի օր Ինեսան գիրք բերեց, որի վրա մատիտներով պիտակ էր նկարել ու ցույց տվեց Արմանին: Առաջարկեց այդ գիրքը սկզբում տարածել իրենց ընկերների շրջանակում: Այդտեղից գնաց ու գնաց՝ ներքաշեցին բազմաթիվ ընկերների ու ծանոթների, ստեղծելով գրականության քարոզման լուրջ շարժում: Գրքի հանդեպ անտարբերության, ընթերցողների սակավաթիվ լինելու պայմաններում, երբ ոչ բոլորն են գիրք կարդում՝ շատերը «ժամանակ չունենալու» պատճառով, Արմանն ու Ինեսան հասան նրան, որ այսօր շատերը հետաքրքրված են ու ակտիվ մասնակցում են: Արդեն երկրորդ անգամ է, նրանք իրենց շուրջն են հավաքում արդի գրողներին ու գրքասերներին, անցկացնում նախօրոք ընտրված գրքի քննարկում ու իրականացնում իրենց գլխավոր նպատակը՝ «Կարդացի՞ր՝ փոխանցիր մեկ ուրիշին»: Սա հետաքրքիր ու նաև ձեռնտու տարբերակ է, երբ մեկ գրքի արժեքով կարող ես կարդալ շատ գրքեր և միևնույն ժամանակ մասնակցել այդ գրքի քննարկմանը: Շարժման մասնակից կարող է դառնալ յուրաքանչյուրը: Եթե ձեզ բախտ չի վիճակվում գտնել BookCrossing-ի ‹‹վազող գրքերի›› պիտակներով գրքեր, դրանք կարող եք վերցնել ‹‹Արտբրիջ›› և ‹‹Ջելլատո›› սրճարաններում կամ նույն վայրում ձեռք բերել համապատասխան պիտակներ ու շրջանառության մեջ դնել սեփական գիրքը:

46 47

Մարտ 2012

Այժմ Արմանի և Ինեսայի շնորհիվ Ֆեյսբուքում գործում է BookCrossing Armenia էջը: Այստեղ շուրջ 1000 մասնակից շփվում է, կարծիքներ և տպավորություններ փոխանակում: Կազմակերպիչների և ակտիվիստների կողմից ամեն շաբաթ առաջարկվում են գրքեր ու կազմակերպվում օն-լայն քննարկումներ: ‹‹Շատերը հավես չեն ունենում դուրս գալ տնից ու գալ քննարկման, իսկ այսպես հեշտ է և արդյունավետ››, — նշում է Արմանը: BookCrossing-ն ունի մի քանի կանոն: Եթե գտել եք BookCrossing-ի պիտակներով գիրք, փնտրեք այն խմբի գրքերի ցուցակում, ավելացրեք տեղեկություն այն մասին, որ գիրքը ձեզ մոտ է՝ ապահով ձեռքերում, կարդալուց հետո անպայման գրեք, թե որտեղ եք «մոռացել» գիրքը: Իսկ եթե խմբի ցուցակում չկա այդ գիրքը, ավելացրեք ինքներդ և գրեք, թե որտեղից եք այն գտել: Էջի օգնությամբ մասնակիցները հնարավորություն ունեն հետևելու յուրաքանչյուր գրքի «պատմությանը»: Տեղեկացվելու, թե ում կողմից է ‹‹ազատվել›› տվյալ գիրքը, ով է կարդացել այն, ինչ կարծիք ունի և այլն: Կարևորը՝ ‹‹Մի պահեք գիրքը տանը: Ազատեք այն... Միգուցե հենց այդ գիրքն է, որ պիտի փոխի ինչ-որ մեկի կյանքը››:

Մայն Ռիդի հռչակավոր «Անգլուխ ձիավորը» վեպը Գոհարը համարում է իր «բարեկամը»: Բոլորովին վերջերս նա պիտակեց գիրքը և որոշեց ծանոթացնել բարեկամին այլոց հետ՝ «Թողեցի Հյուսիսային պողոտայում նստարանի վրա ու հեռվից սկսեցի հետևել, թե ով կդառնա նրա հերթական ընկերը, — պատմում է Գոհարը: — Շատ երիտասարդների ուշադրություն գրավեց՝ մոտենում էին, նայում էին, թերթում, բայց ոչ ոք այդպես էլ չվերցրեց: Հույս ունեմ, որ պարզապես չհամարձակվեցին փողոցում թողած գիրքը վերցնել, այլ ոչ թե չհետաքրքրվեցին… Արդյունքում մի տարեց տղամարդ վերցրեց, զննեց, հետո թերթելով շարունակեց քայլել: Կարծում եմ, բարեկամս հուսալի ձեռքերում է:»: Մաշան էլ պատրաստվում է շուտով փոխանցել երևանյան փաբերից մեկում գտնված՝ Հեմինգուեյի «Տոն, որ միշտ քեզ հետ է» գիրքը: Կարդալուց հետո, անշուշտ: Լիլիկոն շարժման մասին իմացել է ընկերուհուց: Իր գտած գրքերը թողնում է միայն հասարակական տրանսպորտում՝ «Այստեղ երիտասարդները շատ են, մի երկուսն էլ, որ վերցնեն կարդան, արդեն մեծ հաջողություն է», — նշում է ակտիվ ընթերցողը՝ ավելացնելով, որ արտասահմանում

շատերն են տրանսպորտում գիրք կարդում, լցնելով ու խնայելով ազատ ժամանակը: Նա հաճույքով մասնակցել է շարժման կազմակերպած բոլոր հավաքներին, գրքեր վերցրել, փոխանակել, որոնցից, ինչպես Լիլիկոն ավելացրեց, կարդացել ու ամենաշատը հավանել է Մարինե Պետրոսյանի գիրքը: BookCrossing-ով հետաքրքրվում, «գրքափոխանակությանը» մասնակցում են ոչ միայն գրքասեր ընթերցողները, այլև իրենք՝ գրողները: Երիտասարդ բանաստեղծուհի Հասմիկ Սիմոնյանը շարժման մասին իմացել է Ֆեյսբուքից, հետաքրքրվել, ապա շրջանառության մեջ դրել իր հեղինակային ժողովածուն՝ «Թափթփված սենյակներ», ինչպես նաև Հովհաննես Գրիգորյանի երեք գրքերը («Հրեշտակներ մանկության երկնքից», «Երբեք չմեռնես, ահա թե ինչ կասեմ քեզ», «Երկու ջրհեղեղի արանքում»): «Կարգին գրքեր են, գտնողին արժի նախանձել, — հավաստիացնում է Հասմիկը: — Անշուշտ, խրախուսելի է և գովելի, ինչպես կատարվող ամեն մեծ, այնպես էլ փոքրիկ քայլ դեպի գիրքը: Այն հույս է ներշնչում, որ մոտ ապագայում մենք մեծ ցատկեր ենք գրանցելու և ինչու ոչ, նաև գեղեցիկ վազք ապահովելու՝ ունենալով ընթերցասեր հասարակություն:»:

Տիգրանուհի Մարտիրոսյան Սուրեն Մանվելյան

ՔԱՂԱՔ ոտքի տակ

Կլոր, տափակ, ծանր Մի քանի տասնյակ կիլոգրամ կշռող չուգունե սկավառակները հանդիպում են ողջ քաղաքով մեկ: Բայց ինքներդ հիշեք՝ քանի՞ անգամ եք նայել ոտքերի տակ, ուշադրություն դարձրել կոյուղային լյուկերի ձևավորման վրա կամ ուսումնասիրել ստեղծման տարեթիվը: Այո, հիմնականում դա տեղի է ունենում միայն այն ժամանակ, երբ դրանք ինչ-ինչ պատճառներով տեղահանվում են՝ անցորդի համար կոյուղու մեջ հայտնվելու սպառնալիք ստեղծելով: PanArmenian գործակալության լուսանկարիչները որոշեցին չսպասել մինչ բանը հասնի դժբախտ պատահարին:

48 49

Մարտ 2012

ՔԱՂԱՔ պատեր

Անցումային մտքեր Պատերին գրություններ թողնելը սովորական է տարբեր ժամանակների և մշակույթների համար: Պատագրությամբ ակտիվ զբաղվում են նաև Երևանում, լուռ պատերին հանձնելով հոգու ճիչ, հաղորդագրություն կոնկրետ մարդկանց կամ սիրո խոստովանություն, օրինակ՝ սիրված երաժիշտներին: Եվ քանի որ պատերի վրա ներկով կամ կավճով գրելը, ըստ էության, անօրինական է, դա անելը ավելի հարմար է գետնանցումներում:

* Պատային ուղղագրությունը պահպանված է Будь моей!!!

Gosha and Edul are brothers

2pac is alive

Արթուր, գտիր ինձ՝ իմ յար

Ella+Lilit+ Best Friends Forever Sero+Qisul=BFF

Հիսուսը

քեզ

Հրեշտակները մեռած չեն, նրանք քնած են… մի օր կարթնանան:

Jrik Axper Rap Forever

Կանայք, համախմբվեք, զոհ մի եղեք

Ես իմ գանձին շատ, ես կասեի ավելի շատ եմ սիրում

Nirvana, Metallica, Led Zeppelin, Pink Floyd, SOAD

iche liebe dich — дура не так пишется

Աստղիկ + Romeo =Love

Antiqyart

Borik+Serik=Ser

Antirabiz

Ով որ գրել է թող իրեն հատկանիշներով ուրիշներին չվերնագրի

Borik, солнце, я тебя люблю, но замуж не пойду! Слышыш:-D

FUCK EMOS куча придурков облажает смерть

Մայիսի 4-ին ժամը 14 Հրապարակում Tokio Hotel-ի fanatneri հավաք:

Life is a carnival сожгу ресторан в дзоре

Fuck kyarts and everyone

որևէ բանի նմանությամբ քեզ կուռքեր չպիտի կերտես

vagriks

JRIK aXpEr RAP FoREvER

Arame I Love You

Պանիրը 2500 դ դառել:

Fuck you hater... :) Kill yourself, I'm famous... :)

Jesus Forever

Лиз, молодец, что это написала!

Աղջի՝ ձեռքդ քաշի Բիլլից

Респект моим братьям!!!

Աստված, ինձ հաջողություն և սեր տուր, որ ես գնամ …:

Lav Txek

[Syuzi] [Green rabbit]xD х[Йогурт в компоте]х Haykush du esh es qani vor du sirum es emonerin ev tokio hotel

Здесь был Захар Убить не убью, но морально уничтожу

50 51

Մարտ 2012

Здесь был идёт суро

EMOtionalizm is Future of Stupid Idiots and this is truth

Մարիամ Լորեցյան

ՔԱՂԱՔ այնտեղ

Ինչպես ուտել Բեռլինում Սխալ կլիներ մտածել, թե «արագ սնունդ» երևույթի մենաշնորհը mcDonalds-ի և KFC-ի նման միջազգային կորպորացիաների ձեռքերում է: Շատ երկրներում գոյություն ունի ազգային տարրեր պարունակող ֆասթ ֆուդ, օրինակ՝ Բեռլինում հռչակավոր քարիվուրսթը՝ քարիի սոուսով համեմված նրբերշիկը: Ու եթե Երևանում շաուրման այդքան էլ ընդունված չէ ուտել փողոցում, ապա գերմանացիները նախընտրում են կերակուրի ընդունումն ու զբոսանքը համատեղել: Այդ պատճառով էլ Բեռլինի փողոցներում կարելի է հանդիպել «քայլող խանութների»՝ քարիվուրսթի վաճառողները կրում են իրենց վրա ամեն անհրաժեշտը, ընդհուպ գազի բալոնը և գազօջախը…

52 53

Մարտ 2012

Արթուր Lumen Գևորգյան

ՔԱՂԱՔ միջավայր

Մեռած հոգիներ Հին Երևանի վերաստեղծման նախագիծը ներկայացվել էր դեռ 2005 թվականին: Գաղափարի հեղինակ Լևոն Վարդանյանը առաջարկում էր XIX դարավերջի, XX դարասկզբի ապամոնտաժված պատմական շենքերը մի տեղ հավաքել՝ Աբովյան, Բուզանդի, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցների միջև ընկած հատվածում: Սակայն հետագա յոթ տարիների ընթացքում նախագիծը էսքիզից այն կողմ չգնաց, չնայած որ ժամանակ առ ժամանակ Երևանի քաղաքապետներն ու գլխավոր ճարտարապետները հայտարարում էին, թե որտեղ որ է կստանանք մեր սեփական պատմական թաղը: Այս՝ գոնե առայժմ օդից կախված, նախագծի մասին իրենց կարծիքն են հայտնում պատմական Երևանի հայտնի պաշտպանները:

54 55

Մարտ 2012

Սարհատ Պետրոսյան, ճարտարապետ, քաղաքաշինարար

Երևանը իրոք երբեք այդքան զարգացած չի եղել, ինչպես, օրինակ, Թիֆլիսն ու Բաքուն, ու հենց այդ պատճառով առավել ևս չի կարելի կորցնել այն քիչը, որը մեզ հասել է: Բայց դրա փոխարեն, 1999 թվականին, երբ տնտեսությունը սկսեց աստիճանաբար զարգանալ, անվավեր համարվեց մինչ այդ գոյություն ունեցող հուշարձանների ցանկը, և հետագա հինգ տարիների ընթացքում քանդվեցին տասնյակ շենքեր: Տեղափոխման ենթական հուշարձանի ստատուսի փոփոխությունը համաշխարհային պրակտիկայում նշվում է միայն այն ժամանակ, երբ շենքին վտանգ է սպառնում: Նույնիսկ հանրային գերակա շահ պատրվակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համար նոնսենս է: Հատուկենտ են աշխարհում նման օրինակները: Հիմա, 14 շենք կարելի է տեղափոխել: Գլխավոր պողոտայի Բուզանդի և Արամի փողոցների հուշարձանները հայտնվեցին դրանց թվում: Հին Երևանը պետք է պարփակվի Աբովյան-Կողբացի-ԲուզանդԱրամի փողոցներով: Առաջին երկուսում կան նորմալ պահպանված մի շարք շենքեր: Մյուսները վատ վիճակում են: Ընդ որում, այդ վատ պահպանության խնդիրը գալիս է դեռ խորհրդային տարիներից, երբ բոլորին հայտնի էր «պլանի տակ» հասկացությունը: Եթե մեկը ապրում էր մի շենքում, որը «պլանի տակ» է, նա երբեք գումար չի ծախսել այն կարգի բերելու համար, քանի որ ցանկացած պահին շենքը պլանով կարող էր քանդվել: Երեք-չորս սերունդ ձեռք չեն տվել այդ շենքերին: Եվ ահա, մի քանի տարի առաջ Լևոն Վարդանյանի կողմից մշակվեց նախագիծ, որով այդ տարածքում գտնվող շենքերը պետք է պահպանվեին, մի քանիսն էլ տեղափոխվեին: Բայց տեղի ունեցավ ճգնաժամը: Նույն ժամանակ մի քանի շենքեր համարակալվեցին

և ապամոնտաժվեցին: Ընդ որում, տեղի ունեցան ինչ-որ լրիվ անտրամաբանական երևույթներ: Արամ Մանուկյանի շենքը, որը գտնվում է Արամի փողոցի վրա, այսինքն այնտեղ, ուր պետք է բերվեն մյուս շենքերը, չգիտես ինչու քանդվում է: Այս պահին մնացել են միայն պատերը: Ինչու՞: Ըստ իս, բիզնեսի տեսանկյունից այս նախագիծը կարող է հետաքրքրություն առաջացնել միայն այն դեպքում, եթե գործարարներին արգելվի կառուցապատել մյուս տարածքներում և ասվի՝ «ուզում ես կառուցե՞լ, ուրեմն միայն հին Երևանի շրջանակներում»: Բայց այսօր ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ պետությունն այս նախագծի համար փող չունի, գործարարներին էլ ձեռնտու է կառուցել քսան հարկանի էլիտար շենքեր: Արդեն ապամոնտաժված քարերի մասին: Եղել է օղակ քաղաքապետարանի և կառուցապատողների միջև, ԾԻԳ-ը, որը պայման է դրել գործարարների առաջ՝ «տղեք, էս շենքը կարող եք ապամոնտաժել, քարերը նախապես համարակալում եք՝ թքած ինտերյերի ու բալկոնների վրա, որ հետո հավաքեք»: Քանդող բրիգադները վճարվում էին շենքի ծածկային փայտերի միջոցով: Այսինքն, գումարի մի մասի փոխարեն բանվորները ստանում էին սեփական ձեռքերով քանդված շենքի հարյուր տարվա բալկաներով: Համարակալված քարերը ներդրողը պարտավորվում էր պահել իր մոտ, մինչև վերակառուցումը: Կա ցուցակը, որտեղ նշվում են պատասխանատու ընկերությունները և վայրերը, որտեղ նրանք այդ քարերը պահում են: Բայց ամենազավեշտալին այն է, որ այդ ցուցակում ներկայացված կազմակերպություններից մի քանիսը այս տարիների ընթացքում պարզապես լուծարվել են. դե արի ու հետքը գտիր:

ՔԱՂԱՔ միջավայր

Քարեր Մինչ լուծվում են իրենց տներից զրկված քաղաքացիների՝ իշխանությունների և հողերի նոր սեփականատերերի հետ հարցերը, ապամոնտաժված շենքերի քարերը փոշոտվում են քաղաքի տարբեր ծայրերում ՝ Չարբախի դաշնամուրի նախկին գործարանի մոտակայքում և ՄալաթիաՍեբաստիայում: Ինչպես պարզեց Yerevan.Ru կայքի թղթակից Եկատերինա Կարտաշովան, որին հաջողվեց սեփական աչքերով տեսնել ապամոնտաժված շենքերի մնացորդների կույտերը միայն այն բանից հետո, երբ նա ներկայացավ որպես Հուշարձանների պահպանության պետական գործակալության

56 57

Մարտ 2012

աշխատակից, Չարբախում կարելի է գտնել Լենինի արձանի պատվանդանի և այժմյան Congress հյուրանոցի տեղում ժամանակին կանգնած Քաղաքային դումայի շենքի համարակալած քարերը: Մի կողմից, դրանք պահպանվում են, մյուս կողմից՝ հարց է, թե ինչպիսի պայմաններում: Մյուս պահեստում քարերի վրա ավազ է լցված: Երևանի հուշարձանների պահպանության վարչության ղեկավար Կարո Այվազյանի խոսքերով՝ ինքն էր հրահանգել, որպեսզի քարերը ծածկվեն ինչ-որ փափուկ բանով: Միևնույն ժամանակ նա համարում է, որ ի սկզբանե մեծ սխալ էր հին շենքերի ապամոնտաժումը, ապա հավաքումը նոր վայրում. «Դա նման է

նրան, որ սպանենք մի քանի մարդ, ապա նրանց հատվածներից հավաքենք մի ինչ-որ նոր էակի, Ֆրանկեշտեյնի, որը կունենա միայն արտաքին՝ տվյալ դեպքում ֆասադ, բայց ոչ հոգի»: Այվազյանը նաև խոր կասկածներ ունի, թե նախագիծը մոտ ապագայում վերջապես կիրականացվի: Լևոն Վարդանյանի խոսքերով, սակայն, վերջին շրջանում նախագիծը կրկին վերակենդանանում է, և միգուցե այս տարվա գարնանը սկսվեն իրականացման աշխատանքները: Իսկ վերջնական տեսքը թաղամասը, ըստ Վարդանյանի, կստանա 4-5 տարի անց: Որքանով է այդ կանխագուշակումն իրատեսական, ցույց կտա ժամանակը:

Սեդրակ Բաղդասարյան, «Պետական կարիքների զոհեր» ՀԿ նախագահ

Օպերան խորհրդային տարիներին ընկալվում էր բոլորովին այլ կերպ, քան այսօր՝ շրջապատված սրճարաններով, և այլ կերպ կընկալվի, եթե սրճարանների փոխարեն կառուցենք բարձրահարկեր: Այսինքն՝ բուն շենքից ոչ պակաս կարևոր է միջավայրը, որում այն գտնվում է: Իսկ ինչ վերաբերում է տեղափոխումներին, ապա եթե շենքը քանդենք, նույնությամբ տեղափոխենք այլ վայր, դա կլինի մշակութային, գեղեցիկ կառույց, բայց ո՞րն է դրա պատմականությունը, եթե պահպանվում է միայն արտաքինը: Միակ շենքը, որը քանդվեց Հյուսիսային պողոտայի կառուցման ժամանակ և վերակառուցվեց այլ վայրում, Հանրապետական կուսակցության այժմյան գրասենյակն է: Այն էլ՝ բոլորովին այլ ճարտարապետական լուծում տրվեց: Դա, ըստ էության, ոչ թե տեղափոխում է, այլ քարերի օգտագործումը նոր կառույցում: Արամի փողոցի 62 հասցեում գտնվող հին շենքը քանդվեց և պարզապես պղծվեց «բոլորովին նոր ոճով մոտենալու» ծիծաղելի պատրվակով: Արդյունքում խոյացան երկու զարհուրելի էլիտար շենքեր, հին շենքը կիսվեց, դիմացից տնկվեցին սյուներ: Միակ բանը, որ պահպանվեց՝ ֆասադային քարերը: Մինչդեռ բոլոր այդ հին շենքերն ունեցել են կամարային նկուղներ: Հասկանալի է, որ նկուղը վերականգնելտեղափոխել անհնար է: Հիմնական շենքերը եղել են սև տուֆից: Միայն մեկն է կարմիր տուֆից և զարդաքանդակներով՝ Աֆրիկյանների ակումբի շենքն իրոք եզակի է: Դրա վրա նույնիսկ խորհրդային տարիներին որևէ կառուցում չի եղել: Տեղափոխման ենթակա հուշարձանների թիվը 14-ն է: 2000 թվականից Երևանում սկսվեց Հյուսիսային պողոտայի ծրագիրը: Թե ինչ գնով մենք ստացանք այդ միջավայրը, առանձին խոսելու թեմա է: Եթե կարճ, ապա ոչնչացվեցին մի շարք շատ կարևոր պատմամշակութային շենքեր: Հետո պարզվեց, որ պետք է քանդվեն էլի շենքեր, որոնք այս ցուցակում չկան: Օրինակ՝ Գիլանյանցի լիմոնադի գործարանը: Ի դեպ, ըստ փաստաթղթերի, գոյություն չունեցող այդ շենքը մինչ օրս պահպանվում է պետության կողմից: Հիշենք մի բան: Ի տարբերություն առևտրական ուղիների վրա գտնվող Թիֆլիսի ու Բաքվի, Երևանը եղել է համեմատաբար գավառական քաղաք: Պատմական շենքերի մեծ մասը եղել է հարուստների տոհմական շենքեր՝ Աֆրիկյաններ, Թադևոսյաններ և այլն: Արամի փողոցի վրա «Մանկական աշխարհի» հարևանությամբ եղել են Թադևոսյանների երեք շենքերը, այսօր մնացել է մեկը՝ փիլիսոփայության ինստիտուտը, որը բարեբախտաբար պահպանվում է: Աֆրիկյաններից մնացել են երկուսը՝ Պուշկինի և Տերյանի վրա: Ակումբը ենթակա է տեղափոխման: Սակայն այս ընթացքում քանդված ոչ մի շենք ցուցակից չի վերականգնվել: Ավելին՝ մշուշոտ է դրանց քարերի ճակատագիրը:

ՔԱՂԱՔ միջավայր

«Հին Երևան» պատմաճարտարապետական միջավայրի բնութագիրը քաղաքապետարանի պաշտոնական կայքում «Հին Երևան» պատմաճարտարապետական միջավայրը նախատեսված է իրականացնել գլխավոր պողոտայի տարածքում՝ մոտ 2.2 հա մակերեսով Աբովյան, Փ. Բուզանդի, Ե. Կողբացու և Արամի փողոցներով սահմանափակվող թաղամասում: Սա քաղաքի միակ հատվածն է, որտեղ պահպանվել է պատմական կառուցապատումը: Կիրառական տեսակետից՝ տարածքը Երևանի կենտրոնական թաղամասում է՝ հետիոտնային շարժման ամենաբանուկ հատվածում: Թաղամասը վերակառուցելու նպատակը պատմական կառուցապատված տարածքների կիրառական-գեղագիտական բարելավումն է, կանոնավոր կառուցապատմամբ արգելանոցային գոտու սահմանումը և ներգրավումը քաղաքի կենսագործունեության մեջ: Պատմական կառույցների հիմնական ֆոնդում 19-րդ դարի և 20-րդ դարասկզբի բնակելի տների բնօրինակներն են՝ միաձուլված ներքին բակերով և այգիներով, միավորված ազգային ձևերի միասնական հոգով թաղամասային կառուցապատման ընդհանուր համալիրում: Իրենց շեշտով, ռիթմով, չափերով և ներդաշնակությամբ այն ինքնաբերաբար ստեղծված անկրկնելի

58 59

Մարտ 2012

ճարտարապետազգացմունքային միջավայր է: Այդ ամենի հետ մեկտեղ՝ բացահայտ ընկալվում է ըստ ժամանակի ոճային տարատեսակ կառուցապատումը, որը հնարավորություն է տալիս հետևել ճարտարապետության զարգացմանը ողջ դարաշրջանի ընթացքում: 19-րդ դարի առաջին կեսի կառույցների պատերի գունագեղ աղյուսե շարվածքը կամ ավելի ուշ ժամանակի կառույցների տուֆի ռուստը, զուսպ կամ հարուստ զարդարված ճակատները, զարդանախշ, փայտե կամ մետաղե պատշգամբները, միշտ գերիշխող ճակտոնները և միջանցիկ անցումների կամարները միահամուռ ստեղծում են Երևանի բնակելի թաղամասի ճարտարապետաքաղաքաշինական կերպը, որտեղ յուրաքանչյուր կառույց ուրույն երանգ է հաղորդում փողոցների ճարտարապետագեղարվեստական ձևավորման և ցուցադրանքի արտահայտչականության մեջ: Արգելանոցային գոտու տարածքը լրակազմվում է այլ փողոցներից կազմաքանդված 15 պատմական կառույցներով: Վերջին գործողությունն արդարացվում է մի քանի նկատառումներից ելնելով: Առաջինը՝ կարգավորվում է տարածքը՝

գեղագիտորեն կանոնավորված ճարտարապետաքաղաքաշինական միջավայր ստեղծելու տեսանկյունից: Խնդիրը ժամանակի ընթացքում կառույցների միջև չկառուցապատված ազատ տարածությունների կարմիր գծի վերալցնելն է. այդ տարածքները զբաղեցված են պատմականորեն չհիմնավորված կառույցներով: Երկրորդը՝ լուծվում է վաղ ժամանակներում քանդված և կորած պատմության ու մշակույթի հուշարձանները վերականգնելու խնդիրը: Երրորդը՝ հնարավորություն է ստեղծվում արգելանոցային գոտու տարածքում տեղափոխման եղանակով վերաստեղծել քաղաքաշինական գեղագիտական միջավայր՝ ժամանակակից խիտ բարձրահարկերով կառուցապատումը համադրելով 19-20 դդ ճարտարապետական ստեղծագործություններով: Ճարտարապետական նախագծի մտահղացման նպատակն է՝ վերստեղծել այն միջավայրը, որով կարդիականացվի տարածքը, կամրացվեն կիրառական ենթակառուցվածքները, միաժամանակ կմեծանա տարածքի առևտրական և մշակութային նշանակությունը: Դրանք հարմարավետ սրճարաններ և ռեստո-

րաններ են, որոնք դուրս են գալիս դեպի բաց սրահներ և այգիներ (դրանք բնորոշ են շոգ կլիմայով երկրներին), մասնագիտացված ցուցասրահների և թանգարանների խանութ-սրահներ են, գեղարվեստական սրահներ, ոչ մեծ բարձրակարգ հյուրանոցներ և այլն: Նախագծի ճարտարապետական մեկնաբանման մեջ օգտագործվում են հին և նոր ձևերի հակադրվող կամ ներդաշնակ համեմատություններ՝ փայտե նախշազարդ կամարաձև սրահներն ապակեպատ հարթություններով, հին տների կանաչ և բաց տարածությունները՝ ժամանակակից ձևերով ու շատրվաններով: Թաղակապ քարե նկուղները՝ հին տան կառուցվածքի յուրօրինակ տարրերը, զարգանում են ստորգետնյա երեք ավտոկանգառի հարկերում, որոնք լայնությամբ ձգվում են ողջ թաղամասի երկայնքով: Ավտոկանգառներում կլինի հանրային օգտագործման 1400 մեքենայի տեղ, որով էապես լուծվում է շրջակա փողոցների ավտոկանգառների խնդիրը: Նախագիծն իրագործելով՝ կլուծվեն նաև զբոսաշրջային երթուղու հիմնական խնդիրները:

Աֆրիկյանների ակումբը Տերյան փողոցի վրա նույնպես ենթակա է տեղափոխման

Նարեկ Վան Աշուղաթոյան, «Ծիրանի» ՀԿ նախագահ

2005 թվականին եմ առաջին անգամ լսել նոր «Հին Երևանի» նախագծի մասին: Առաջին հայացքից շատ ուրախալի գաղափար էր: Բայց հենց այդ ժամանակ գնացի քայլելու հին փողոցներով արդեն հատուկ, այլ աչքով շենքերին նայելու համար: Հասկացա, որ այդ նոր հին Երևանը, որը մենք պատկերացնում ենք ու որը կարող ենք համեմատել եվրոպական որևէ քաղաքի կամ թեկուզ ասենք Թիֆլիսի հետ, բոլորովին այլ բան է: Շատ տարօրինակ է՝ փողոցի մի կողմում կուչ եկած հին շենքեր, մյուս կողմում՝ նոր: Դառնում է անհասկանալի, անդեմ մի քաղաք, որտեղ մարդը քայլելով հայտնվում է անհասկանալի հոգեբանական վիճակի մեջ: Մտնում ես շենք ու տեսնում ես մեռած պատեր. շենքի տեղափոխությամբ, միջավայրի խախտմամբ մենք կառույցը զրկում ենք իր «հոգուց»: Երբ փորձում ես կռահել սա հուշարձան է, թե ոչ, զգում ես, որ հին Երևանը կազմող շենքերը շատ տարբեր են: Դրանց մեջ եղել են աղյուսով պարզ շենքեր, որոնք կանգնած էին տուֆե, գեղեցիկ շենքերի կողքին: Բայց իրական արժեքը դրանց միասնական միջավայրն էր, ամբողջ փողոցը, որը բաղկացած էր տարբեր շինություններից: Բերեմ մի պարզ օրինակ. Աբովյանի վրա վերակառուցվեց մի շենք, որը հուշարձան էր: Պահպանվեց միայն ֆասադը, բայց մնացած ամեն ինչ՝ ինտերյերը և հարևան շինությունները, նորարարություն է: Այո, ֆասադը կա, արտաքինը կա, բայց այս շենքը միայն մումիա է, որը չունի հոգի և կորցրել է իր պատմությունը: Ցավալի է, բայց մյուս կողմից պետք է համաձայնենք, որ դա չեղածից լավ է: Չարյաց փոքրագույնը: Բայց որտե՞ղ է այդ «նոր հին Երևանը»:

Հայկ Բիանջյան, լուսանկարիչ

Շատերի հետ եմ շփվել, ասում են՝ «դե ի՞նչ ա եղել, համարակալում են շենքերը, չէ՞»: Բայց երբ ես սկսեցի հետևել գործընթացին սկզբից մինչև վերջ, հասկացա, թե ինչ է մեզ մոտ նշանակում այդ համարակալումը: Եթե շենքը ունի հիանալի պատշգամբներ, բացառիկ ներքին ձևավորում, վառարաններ, մառաններ, որտեղ խաղող էին պահում, ինչպե՞ս դրանք կարելի է համարակալել ու տեղափոխել: Չէ՞ որ դրանք շենքի նույնքան կարևոր մասն են, որքան ֆասադը: Պրոֆեսիոնալներ են պետք, ոչ թե բանվորներ, որոնք լոմով կջարդեն ու ոչ էլ կմտածեն պատշգամբի փայտյա զարդերի մասին: Բացի այդ, կան շենքեր, որոնք կարևոր են այնտեղ ապրած կամ աշխատած մարդկանցով, այնտեղ տեղի ունեցած իրադարձություններով: Հենց քարերը քանդեցիր-հավաքեցիր մանկական խաղալիքի նման, տարար ուրիշ տեղ՝ պատմությունը մեռնում է: Ի դեպ, հատկանշական է, որ միակ մարդը, որը ոչ միայն հիանալի պահպանում է հին երևանյան շենքը, մի բան էլ մուտքի մոտ հսկայական ցուցանակ է փակցրել, որի վրա պատմում է շենքի պատմությունը, իտալացի Անտոնիո Մոնտալտոն է: Բա մե՞նք:

Եկատերինա Կարտաշովա, Հակոբ Լևոնյան Հայկ Բիանջյան, Արմեն Հակոբյան

ՔԱՂԱՔ Կադրերի բաժին

Գայի պողոտա, 1977 թ.

2

1 3

4

1

Գայի արձան Բոլշևիկյան հեղափոխական շարժման ակտիվ գործիչ Գայը (Հայկ Բժշկյանց) 1930-ականներին բռնադատվել է և գնդակահարվել: Արդարացվել է Ստալինի մահից մի քանի տարի անց, 1956-ին: Հետագա տարիներին Գայի հիշատակն ակտիվորեն սկսել են անմահացնել Խորհրդային Միության տարբեր քաղաքներում: 1967-ին Ուլյանովսկում նրա անունով կոչվեց պողոտա և տեղադրվեց հուշարձան, Գայի անվան փողոցներ կան Գրոդնո, Մինսկ, Օրենբուրգ (նաև կիսանդրի) և Սամարա քաղաքներում, բուլվար՝ Տոլյատիում: Երևանում Գայի անունն անմահացավ 1960-ականներին՝ նորաստեղծ Նոր Նորք վարչական շրջանում. Նրա անունով կոչվեց մի ամբողջ պողոտա, իսկ Սուրեն Նազարյանը կերտեց մարտիկի ձիարձանը, որը տեղադրվել է 1977 թվականին, Նորքի առաջին զանգվածում:

2

Տաքսի 1970-ականների վերջից Խորհրդային Միության պետական տաքսիների դերը ստանձնեցին ГАЗ-24-01 «Վոլգաները»: Հենց դրանցից էին վարում Էդմոնդ Քեոսայանի՝ 1973-ին էկրան բարձրացած հանրահայտ «Տղամարդիկ» կատակերգության գլխավոր հերոսները: Նրանց հաճախորդները, ինչպես և մնացած երևանցիները, մինչև ԽՍՀՄ փլուզումը տաքսիով երթևեկելու համար վճարում էին 20 կոպեկ նստելավարձ և 20-ական կոպեկ մեկ կիլոմետրի համար: Գոյություն ուներ նաև ոչ պաշտոնական «մինիմալ» վճար՝ մեկ ռուբլուց պակաս, սովորաբար, վարորդին չէին տալիս, իսկ հաշվիչին ֆիքսված գումարը կլորացվում էր՝ հօգուտ տաքսու վարորդի: Օրինակ, եթե «Գայի կանգառից» մինչև քաղաքի կենտրոն ճամփորդությունը արժեր մեկուկես ռուբլի, ապա վարորդին տրվում էր կլորացրած երկու ռուբլի:

3

Պլակատ «Փա՛ռք Հոկտեմբերին» կարգախոսով պլակատը նվիրված է Հոկտեմբերյան հեղափոխության 60-ամյակին, որը տոնվում էր 1977 թվականին: Առաջին զանգվածի նորակառույց բազմաբնակարան շենքերից մեկին փակցված պլակատին պատկերված է հռչակավոր «Ավրորա» հածանավը: 1917-ի նոյեմբերի 7-ին Պետրոգրադում «Ավրորայից» արձակված դատարկ կրակոցը դարձել է Ձմեռային պալատի գրավման ազդանշանը: Խորհրդային Միության տարիներին նավը ստացել է լեգենդի կարգավիճակ, ակտիվորեն ներկայացվելով որպես հեղափոխության խորհրդանիշ, մասնավորապես՝ պատկերվելով բազմաթիվ քարոզչական պլակատներում:

4

Ավտոկայանատեղի Գայի արձանի հարևանությամբ գտնվող կայանատեղին քաղաքում գործող շատերից մեկն էր, ուր կարելի էր հանգիստ խղճով թողնել մեքենան մի քանի ժամով. Երևանում ավտոտնակների խիստ պակաս էր, մինչդեռ հսկվող ավտոկայանատեղիում ամբողջ գիշեր մեքենան պահելու համար հարկավոր էր մուծել ընդամենը մեկ ռուբլի:

«Армения» ալբոմից, «Планета» հրատարակչություն, Մոսկվա, 1982

60

Մարտ 2012