#10 (28) 2014 Հոկտեմբեր
հայ-թեքը հին քաղաքում Ինչպես ստեղծվեց Հայկական ազատ ցանցը և ինչով Ֆեյսբուքը օգնեց քաղաքային պայքարին
Տարածվում է
անվճար
Տ
եղեկատվական տեխնոլոգիաները կտրուկ ու սրընթաց մտան մեր կյանք: 1990-ականներին ես մեր դպրոցում այն քչերից էի, ով համակարգչից օգտվելու հնարավորություն ուներ (քեռուս՝ Ամերիկայից բերված «Պենտիում 1»-ն էր), իսկ երբ ավարտում էի, արդեն բոլորը կամ ունեին համակարգիչ, կամ փող էին հավաքում, որ գնեն: Առաջին կուրսում ընկերներս մի տասը հոգով փող հավաքեցին ու ծննդյանս օրը ինձ նվիրեցին 128 մեգաբայթանոց ֆլեշ քարտ: Երբ ավարտում էի, ֆլեշ չունենալը տարօրինակ էր, իսկ հիմա՝ շնորհակալություն համացանցին, ֆլեշ ունենալն է բավական տարօրինակ: Նույն համալսարանական տարիներին հեռախոս արդեն բոլորն ունեին, բայց ամենաթույն խաղը շարունակում էր մնալ «Որդը», իսկ այսօրվա ամենաանիմաստ սմարթֆոնը մի տասը անգամ ավելի մեծ հնարավորություններ ունի, քան այն հին, քեռուս առաջին «Պենտիումը»: Հիմա շատ են սիրում խոսել նաև շփման մասին, այն մասին, թե ինչպես են տեխնոլոգիաները փչացնում կենդանի մարդկային շփումը: Հիշո՞ւմ եք Ֆրինեթի դայլափով ցանցին կպնելը, տրանսլիտով նամակներ գրելը: Ընդամենը մի քանի տարի հետո երևանցիների կյանքի անբաժան մասը դարձան «Ադնակլասնիկն» ու Ֆեյսբուքը: Իսկ լավ փող աշխատելու համար այլևս հեչ պարտադիր չէ գնալ իրավաբանական կամ ժող: Այո, մենք մեծանում էինք այն դարում, երբ երեխաները երազում էին դառնալ ոչ թե տիեզերագնաց, այլ ծրագրավորող (ինչպես ասում էին այդ երեխաների շատ հարևաններ՝ «կամպուտռչիկ»): Ու ի տարբերություն տիեզերագնացության մասին երազողների, իսկապես դառնում էին, տեղում ստեղծում թվային աշխարհի ապագան: Ասածս որն է՝ շատ հաճելի է գիտակցել, որ բոլոր աբսուրդային, անհավանական, անբացատրելի երևույթների կողքին մեզ մոտ, այդուհանդերձ, կա տեղեկատվական տեխնոլոգիաների այդքան ուժեղ համայնք: Հա, ու Երևանի չափ անվճար WiFi էլ աշխարհում քիչ կա: Իսկ ժամանակին մենք ժամերով դայլափ էինք անում, որ մի հատ մեյլ ստուգենք... Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան
Բովանդակություն
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ
Հայ-թեք
04
Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների բարձրաձայն մտքերը, աֆիշ և այլն:
12
06
Ուղեցույց ՌեԱնիմանիա 2014 Վեց ֆիլմ, որոնք անպայման պետք է դիտել ՌեԱնիմանիա անիմացիոն ֆիլմերի փառատոնի ընթացքում:
08
18
Իրադարձություն Urban Fest Yerevan 2.0 Քաղաքային առաջին փառատոնը՝ Սիրահարների այգում:
09
Իրադարձություն Երևանի նոր ձեռքբերումը Նոր մայրուղու բացումը:
10
Իրադարձություն Ucom. բացահայտումներ Discovery-ի հետ Ucom-ի ու Discovery-ի համատեղ մրցույթը և պարապլանային թռիչքները:
22
Խոշոր պլան Քաղաքային հայ-թեք Հայ-թեքի որոշ տարրեր Երևանում արդեն կան և գործում են հաջողության տարբեր մակարդակով. ուսումնասիրում ենք դրանք ու համեմատում աշխարհի հետ: Պայքար Պահպանվում է Ֆեյսբուքի կողմից Ֆեյսբուքի դերը Երևանի պաշտպանության գործում՝ կինո «Մոսկվայից» մինչև Աֆրիկյանների շենք: Ցուցահանդես Փոշու միջով դեպի բարձր տեխնոլոգիաներ Անվերջ շինարարությունները, վարչապետի ջերմությունը և այլ կարևոր պահեր Digitec Expo ցուցահանդեսի տասնամյա պատմությունից:
26
28
Պրոֆի Ուղեղի հետադարձ Չորս պատմություն արտերկիր մեկնած, բայց հետո Երևան վերադարձած ծրագրավորողների մասին:
31
Պրոֆի Այթիացում Ինչով է մեր ՏՏ-ն ավելի լավը, ինչու են հայ ծրագրավորողները պայքարում տարօրինակ օրենքների դեմ և այլ կարևոր հարցեր հայ ՏՏ-ի մասին:
32
36
Շապիկ՝ Գեղամ Վարդանյան
Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան
Շոփինգ Երևանի մասին ի՞նչ ունեք Ավտոբուսի կտրոն, Չեմպիոնների գավաթի հանդիպման բուկլետ և այլ ապրանքներ, որոնք կարելի է գտնել eBay-ում՝ Yerevan բառով:
Հավաքածու Հին, բարի, ութ բիտանի Խորհրդային «Միկրոշան», բուլղարական «Պրավեցը», ճապոնական «Աթարին» և այլ ռետրո համակարգիչներ՝ մի հարկի տակ: Պատմություն Ազատության ցանցը Ինչպես հետցուրտումության Հայաստանում ստեղծվեց «Հայկական ազատ ցանցը», մարդկանց անվճար էլեկտրոնային փոստ ապահովեց և փոխեց մի ամբողջ սերունդ:
Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Նունե Մելքումյան, Նորայր Չիլինգարյան, Արմեն Մուրադյան, Սոնա Խաչատրյան, Արեգ Դավթյան, Անուշ Կոշեցյան, Միքայել Զոլյան
«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ
Լուսանկարներ՝ Գրիգոր Եփրեմյան, Ապավեն Ստեփանյան, Նորայր Չիլինգարյան, Մարիամ Լորեցյան, Բիայնա Մահարի, Նարեկ Ալեքսանյան, Ալեքսանդր Եսայանի, Նորայր Չիլինգարյանի, Տիգրան Նազարյանի արխիվներից, UITE, HinYerevan.com
Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com
Տնօրեն՝ Էդուարդ Այանյան
Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am
Պատկերազարդումներ՝ Վիլյամ Կարապետյան
Հոկտեմբեր 2014
Պատմություն Ինտերնետի հերթ Ինչպես ստեղծվեց և ինչու փակվեց Երևանի առաջին ինտերնետ ակումբը:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ
40
Իմ Երևան Զրույցներ ինքս ինձ հետ Միքայել Ոսկանյանը՝ Ղռերում անցկացրած մանկության, ցայտաղբյուրի շուրջը հերթերի և այլնի մասին:
42
Սերունդներ Պապական ժառանգություն Հինգ երիտասարդ երևանցիներ, որոնք կրում են նշանավոր հայերի ազգանուններն ու գեները, պատմում են, թե ինչպես է դա ազդում իրենց կյանքի վրա:
ՔԱՂԱՔ
46
Աշխատանք Չգրասենյակ Ինչու են ֆրիլանսեր երևանցիները հավաքվում քովորքինգ տարածքներում:
48
Կառուցապատում Շինած թողած Շրջայց Երևանի սառեցված կամ կիսասառեցված շինհրապարակներով:
52
Կադրերի բաժին «Նաիրի-3» համակարգիչը, 1970-ականներ Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:
© 2011-2014 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 24.09.2014
Տպագրված է «Անտենոր» տպարանում, 0010, Երևան, Վարդանանց փողոց 16-48
Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:
Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta
2 3
39
facebook.com/ YerevanCityMagazine
«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:
instagram.com/ YerevanCityMagazine
2011-2014 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:
Ուշադրություն Ամենաերևանյան «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագիրն ու ամենահայկական Ucom հեռահաղորդակցական ընկերությունը առաջարկում են երևանցիներին հրաշալի հնարավորություն՝ ավելի շատ որակյալ կինո դիտելու՜: Ucom-ի հեռուստատեսային ծառայության տեսավարձույթը առաջարկում է հարյուրավոր ֆիլմեր՝ դասականներից մինչև ամենանոր բլոքբասթերները (այդ թվում՝ 3D), հեղինակայինից մինչև նոր հայկական: Եվ հիմա դուք ունեք հնարավորություն դիտելու դրանցից 10-ը բոլորովին անվճար: Դրա համար անհրաժեշտ է պարզապես ներկայացնել միայն «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում գտնվող հատուկ կտրոնը և տանել այն Ucom-ի գրասենյակներից մեկը*: *Եթե առայժմ Ucom-ի բաժանորդ չեք, ապա լավ առիթ է բաժանորդագրվելու և ստանալու 15 անվճար ֆիլմ դիտելու հնարավորություն: Առաջարկը վերաբերում է միայն ֆիզիկական անձանց 1 ID-ի համար կարելի է ակտիվացնել 1 կտրոն Կտրոնները կարելի է ակտիվացնել և դիտել ֆիլմերը մինչև 31.12.2014թ.
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը
Զրից Օտարության մեջ ապրելու առավելությունների, օրինապաշտ լատվիացիների, չխցանվող Թբիլիսիի և այլնի մասին խոսում են երևանցի տաքսիստները:
***
Երկու թոռ ունեմ՝ մեկը Հոլանդիայում ա, մեկը Բելգիայում: Հետները հենց սկսում եմ Հայաստանի մասին խոսալ, հարձակվում են վրաս՝ թե բա էդ անունը չտաս, մենք գանք Հայաստան ի՞նչ անենք: Ու իմ արև, թե սխալ են ասում: Իրանք իրանց գործը ունեն, օրենքի երկրում ամեն մեկը լռված ա, գիտի, որ ոչ կխաբեն, ոչ կքցեն՝ ոնց որ ստեղ:
***
Ստեղ քշել չգիտեն, լուրջ եմ ասում: Գնում ես Թիֆլիս՝ նաղդ ավելի շատ մեքենա կա, քան Երևանում, բայց ոչ մի հատ պռոբկա չկա: Որտև բացի ավտո առնելուց նաև սովորում են էդ անտերը քշել ու նորմալ քշում են:
***
Ռիգայում գիտե՞ս ինչ կարգ ու կանոն էր ամեն ինչում: Ոչ մեկ ոչ մի օրենք չի խախտում, մարդիկ իրանց մեքենաներով հանգիստ քշում են, սկի ապպա էլ համարյա չի լինում: Ու հարգանք կա օրենքի նկատմամբ: Ես քաղաքի վարչության պետի շոֆեր էի, մեկ ա, եթե խախտում էի անում առանց թարթելու տուգանում էին: Ասենք, քշելուց պատուհանից, որ զիբիլ գցես՝ տասը դոլարի չափով տուգանք ա գալիս: Ու հետևից եկող մեքենայից եթե տեսան, նաղդ զանգող են ոստիկանություն: Սկզբում շատ տարօրինակ էր թվում, բայց մի անգամ, մի քանի շաբաթվա եկած էի, մի հատ հայ տղու հետ գնում էինք իրա մեքենայով, ես էլ դեռ բան չգիտեմ, մի կտոր ինչ-որ ուտելիք էր ձեռս մնացել՝ քյաբաբի նման բան էր, պատուհանից գցեցի: Էս տղեն մեքենան կանգնացրեց, ասեց՝ էս քո Հայաստանը չի, որ գիտես թե մեքենայից դուրս զիբիլանոց ա, գնա ու վերցրա գցածդ:
Ու տենց բացատրեց ինչ ինչոց ա, հասկացա, որ իրոք ճիշտ են անում էդ մարդիկ, իրանց քաղաքն ու իրանց կյանքն են մաքուր պահում, ոչ թե մեր նման:
***
Դե քեֆ անողի քեֆը նաղդ չի պակսի, ախպերս: Մի երկու շաբաթ առաջ ընգերոջս հետ հելանք մեր մյուս ընգերոջ մոտ, դե ինքն էլ կարևոր հիմնարգի տնօրենի տղայ ա: Դե տժժալու էինք գնացել, դրա համար հետներս մի հատ էլ ծիտ կար կարգին: Մոմենտ դոշերը բացեց, սկսեց խաղեր տալ, ախպեր, ոնց որ լրիվ դիսկո դանսոն լինե՜ր:
***
Ծխելը լրիվ նարկոծիկի նման բան ա, լուրջ եմ ասում: Հիմա երեք պաչկա նաղդ մխում եմ, որ մեռնեմ՝ հաստատ բերանս սիգարետ ա լինելու: Մի անգամ ասեցի՝ վերջ, էս էլ ծխում եմ ու ֆսյո: Երկու օր հետո հասկացա, որ աչքիս բան չի երևում, ոտերս թուլանում են
ու անջատվում եմ: Իսկ ախպերս, որ քսանհինգ տարի ամեն օր երկու պաչկա խեղդում էր, մի անգամ սիգարետը հանգցրեց մոխրամանի մեջ ու ասեց՝ «էս վերջինն էր»: Ու էլ կյանքում մի հատ չկպցրեց: Բայց դե շուտ մեռավ, թոքերը արդեն լրիվ վարի էին գնացել:
Նոր նստավայրեր Purpur Café, Փարպեցի 16
Փոքր (ընդամենը երկու սրահ), ռետրո ոճով ձևավորված (բազմաթիվ հին գրքեր, կահույք, ջահեր, զուգարանի պատից ուշադիր նայում է Ժան-Պոլ Սարտրի լուսանկարը) սրճարան Երևանի ամենանստավայրաշատ փողոցում: Բացի սուրճ/թեյ-քաղցրավենիքից և ալկոհոլից, կա նաև ճաշատեսակների մենյու, ցերեկը՝ հատուկ լանչ մենյու (1200 դրամ), որը փոփոխվում է ամեն մի քանի օրը մեկ:
Mirzoyan Library, Մհեր Մկրտչյան 10
Ամենահայտնի ժամանակակից հայ լուսանկարիչներից մեկը՝ Կարեն Միրզոյանը, Երևանի կենտրոնում նստավայր է բացել, որի գլխավոր գործառույթը լուսանկարչական գրադարանն է, երկրորդը՝ ցուցասրահը (առաջին ցուցահանդեսը «տան տիրոջ» My Roads ֆոտոշարքն էր), ապա վորքշոփերի և դասախոսությունների համար տարածք: Գրքերի տեսականին լայն է, լուսանկարչությամբ հետաքրքրվողների համար սովորելու բան կա: Գումարած՝ յուրահատուկ կահավորում և անհավանական թվացող մեծ փայտե պատշգամբ, որտեղ կարելի է նստել ժամերով:
Ինչ անել Նշել Երևանի ծնունդը
Հոկտեմբերի 11-12, քաղաքի տարբեր մասերում Ավանդական «Էրեբունի-Երևան» տոնախմբությամբ նշվելու է մայրաքաղաքի 2796-ամյակը: Ինչպես միշտ կլինեն զանազան ցուցահանդեսներ, շքերթներ, ներկայացումներ ու համերգներ, որոնցից ամենախոշորը տեղի կունենա երկրորդ օրը երեկոյան՝ Հանրապետության հրապարակում:
4 5
Հոկտեմբեր 2014
Ինչ անել Անիմացիոն կինո դիտել
Հոկտեմբերի 25-31, «Մոսկվա» կինոթատրոն Արդեն վեցերորդ անգամ Երևանում կանցկացվի ReAnimania անիմացիոն ֆիլմերի փառատոնը: Դա նշանակում է, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում մեծ էկրանին կարելի է դիտել տասնյակ անիմացիոն ֆիլմեր ամբողջ աշխարհից. մրցութային ծրագրերից բացի, ինչպես միշտ, հատուկ հետաքրքրություն են առաջացնում պրեմիերաները:
Ծանոթանալ Էկտոր Բաբենկոյի ֆիլմերին
Հոկտեմբերի 7-28, The Club Բրազիլական ֆուտբոլը ճգնաժամի մեջ է, այդ պատճառով կարելի է հետադարձ հայացք նետել բրազիլական կինոյին: AFG Film Club-ն ու The Club-ը՝ Բրազիլիայի դեսպանատան հետ համատեղ կազմակերպում են ազգությամբ արգենտինացի, բայց բրազիլական կինոյի ներկայացուցիչ, հանրահայտ Էկտոր Բաբենկոյի չորս ժապավեններ՝ «Պիշոտե. ամենաթույլի օրենքը» (1981), «Սարդ-կնոջ համբույրը» (1985, Օսկարի հավակնություն՝ Լավագույն ռեժիսոր անվանակարգում), «Կարանդիրու» (2003) և «Անցյալը» (2007):
Դիտել Բեն Աֆլեքի և Բրեդ Փիթի նոր ժապավենները
Հոկտեմբերի 3-ից և հոկտեմբերի 30-ից «Մոսկվա» և Cinema Star կինոթատրոններում Ամառային բլոքբասթերային բումից հետո նոր ալիքը սպասվում է արդեն դեկտեմբերին, իսկ մինչ այդ Հոլիվուդը ներկայացնում է ավելի փոքր բյուջեով, բայց ոչ պակաս հետաքրքիր նախագծեր: Նախ, էկրան կբարձրանա Դևիդ Ֆինչերի «Կորածը» թրիլերը, որտեղ գլխավոր դերում Բեն Աֆլեքն է: Իսկ ամսվա վերջում աշխարհը կտեսնի հրասայլով Երկրորդ համաշխարհայինի միջով անցնող Բրեդ Փիթին՝ «Ցասում» պատերազմական դրամայում:
Լուսանկարներ ուսումնասիրել
Հոկտեմբերի 2-ից, ՆՓԱԿ Լուսանկարիչ Արթուր Lumen Գևորգյանը մի քանի տարի ուսումնասիրում ու լուսանկարում էր սողանքի «գործունեությունը» Հայաստանում. նա այցելել է երկու գյուղ, ինչպես նաև եղել նախկին Սովետաշենում: Ֆոտոշարքը շուրջ 15 օր կցուցադրվի ինչպես ՆՓԱԿ-ում՝ ամբողջապես, այնպես էլ մաս-մաս երևանյան մի քանի սրճարաններում:
Նոր գիրք «Փրկիչը տարեկանի արտում» Ջերոմ Դ. Սելինջեր, «Անտարես»
Ամերիկյան հռչակավոր գրող Ջերոմ Դ. Սելինջերի հեղինակած՝ XX դարի կարևորագույն գրական ստեղծագործություններից մեկը, առաջին անգամ է հայ ընթերցողին ներկայացվում բնագրից կատարված թարգմանությամբ (թարգմանիչ՝ Աստղիկ Աթաբեկյան)՝ «Անտարեսի» «Օտար գիր» մատենաշարում: Կարևոր փոփոխություն. նախորդ հրատարակության «Տարեկանի արտում, անդունդի եզրին» վերնագրի փոխարեն առաջարկվող «Փրկիչը տարեկանի արտում» (The Catcher in the Rye) վերնագիրը առավել հարազատ է բնագրին, թեպետ կարող է ոչ միանշանակ ընկալվել: Ինչևէ, բովանդակությունն է կարևոր, ոչ թե շապիկին գրված բառերը:
ѳëó»ª ù. ºñ¨³Ý, ¸³íÃ³ß»Ý î. ä»ïñáëÛ³Ý 23/2 Ñ»é.ª 011 551 155 µçç.ª 098 018 018
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Ուղեցույց
ՌեԱնիմանիա 2014 Հոկտեմբերի 25-ից 31-ը Երևանում կանցկացվի 6-րդ ՌեԱնիմանիա փառատոնը: «ԵՐԵՎԱՆը»՝ փառատոնի հիմնադիր և ղեկավար Վրեժ Քասունու օգնությամբ առանձնացրեց ցուցադրվելիք վեց անիմացիոն ֆիլմ, որոնք չարժե բաց թողնել:
«Այան՝ Յոպունգոնից»
Aya de Youpougon, 2009, Ֆրանսիա Ռեժիսորներ՝ Կլեման Ուբրերի, Մարգերիթ Աբուէ Ինչի մասին է. 19 տարեկան Այան երիտասարդ լուրջ աղջիկ է, ով նախընտրում է տանը մնալ և սովորել, քան երեկոյան դուրս գալ ընկերուհիների հետ: Նա իր ամբողջ ժամանակը կիսում էր դպրոցի, ընտանիքի և իր երկու ընկերուհիների՝ Ադջուայի և Բիթուի միջև, որոնց ուշքն ու միտքը գրավիչ տեսք ունենալն ու ակումբային կյանքն էր: Ամեն ինչ բարդանում է, երբ Ադջուան հղիանում է: Այան չգիտի՝ պատմել աղջկա ընտանիքին հղիության մասին, թե տեսնել՝ ինչպես է նա ազատվում երեխայից: Ինչու չարժե բաց թողնել. Ֆիլմի գործողություններն ընթանում են Կոտ Դ՛Իվուարում՝ 1970-ական թվականներին, երբ երկրում՝ Ֆրանսիայից անկախություն ձեռք բերելուց հետո ստեղծվել էր Աֆրիկայի համար բացառիկ մի իրավիճակ՝ տեղական ավանդույթները արևմտյան արժեքների հետ համադրության մեջ տնտեսական կտրուկ աճի էին հանգեցրել: Գլխավոր հերոսներն էլ նոր ձևավորված միջին դասի ներկայացուցիչներն են: Բացի պատմական ֆոնից, անկարևոր չէ նաև փաստը, որ «Այան» համանուն պատկերապատման էկրանավորումն է. նույն հեղինակների ստեղծած գրաֆիկական նովելը 2006-ին հաղթել է Անգուլեմի միջազգային կոմիքս-փառատոնում:
6 7
Հոկտեմբեր 2014
«108 Դև-արքաները»
108 Rois-demons, 2014, Ֆրասիա Ռեժիսոր՝ Պասկալ Մորելլի Ինչի մասին է. Չինական կայսրություն, 13-րդ դար: Դև-արքաները ահաբեկում են ամբողջ երկիրը: Հրեշներին հաղթելու համար պետք է ունենալ 100 վագրի քաջություն, 1000 ցուլի ուժ, հարյուրավոր օձերի խորամանկություն… և հաջողություն: Դուանը՝ երիտասարդ արքայազնը, ունի միայն իր սենտիմենտալ երազանքները և ավելորդ քաշը: Ժանգ-Կատարյալը ունի միայն իր վանականի փայտիկը և անթիվ անհասկանալի ասացվածքներ: Փոքրիկ մուրացկան Պեյ-Պեյն ունի միայն իր շուտասելուկը և մեծ ախորժակ: Այդ երեքը պետք է հաղթեն Դև-արքաներին: Ինչու չարժե բաց թողնել. Ֆրանսիացի Պասկալ Մորելլիի առաջին լիամետրաժ անիմացիոն ֆիլմի՝ «Կորտո Մալտեզի» գործողությունները տեղի էին ունենում XX դարասկզբին Չինաստանում ու Ռուսաստանում, անիմացիան ճապոնական անիմեի ոճով էր արված: Այս անգամ՝ Չինաստան, միջնադար, լեգենդներ ու դևեր: Մորելլին ապացուցել է, որ արևելյան նյութի հետ գիտի աշխատել, հուսադրող են նաև արդեն հրապարակված կադրերը ֆիլմից: Իմաստ ունի նշել, որ ՌեԱնիմանիայի շրջանակում տեղի է ունենալու «Դևերի» տարածաշրջանային պրեմիերան:
«Ծովահենները. Անհաջողակների կույտ»
Pirates! In an Adventure with Scientists!, 2012, Անգլիա Ռեժիսորներ՝ Փիթեր Լորդ, Ջեֆֆ Նյուիթ Ինչի մասին է. Ծովահենների նավապետին գործընկերները, մեղմ ասած, լուրջ չեն ընդունում, և սեփական իմիջը բարելավելու համար նա որոշում է ամեն գնով հաղթել «Տարվա Ծովահեն» տիտղոսը: Մինչ այդ, սակայն, վճռական տրամադրված ծովահենը ստիպված կլինի դիմել սիրահարված գիտնականի օգնությանը և հաղթել չար թագուհուն: Ինչու չարժե բաց թողնել. Եթե կարճ, ապա այսպես՝ ծովահեններ և Aardman: Պարզաբանենք. ինչպե՞ս կարելի է բաց թողնել ծովահենների մասին ֆիլմ (թեկուզ անիմացիոն և առանց Ջոնի Դեփի): Իսկ Aardman-ը այն ստուդիան է, որն արդեն տասնամյակներ շարունակ շատ յուրահատուկ ոճով կյանք է պարգևում պլաստիլինին և ստեղծում «Ուոլեսի և Գրոմիթի» ու «Հավերի փախուստի» պես անիմացիոն մարգարիտներ: «Ծովահեններում» էլ ամեն ինչ իրենց ոճով է՝ լիքը պլաստիլին, սուր հումոր (անգլիական, իհարկե), գումարած Հյու Գրանթի և Մարտին Ֆրիմանի ձայները:
6-րդ ՌեԱնիմանիայի ընթացքում կցուցադրվի գրեթե 500 լիամետրաժ և կարճամետրաժ անիմացիոն ֆիլմ, որոնք կներկայացվեն ութ հիմնական ծրագրերում՝ «Երևանյան պրեմիերա», «Հետահայց ցուցադրություն», «Հատուկ ցուցադրություն», «Հայկական գունապնակ», «Մրցութային ծրագիր» (հայտերի թիվն այս տարի հասել է ռեկորդային 800-ի), «Փառատոնային ընտրանի», «Բացօթյա ծրագիր», «Շուրջերկրյա ճամփորդ»: Ինչպես միշտ կլինեն հանդիպումներ և վարպետության դասեր անիմացիոն կինոյի մասնագետների հետ, այդ թվում անցյալ տարվա ՌեԱնիմանիայի մրցութային ծրագրի հաղթող ժապավենների հեղինակների:
«Մորաքույր Հիլդան»
Tante Hilda!, 2013, Ֆրանսիա/Լյուքսեմբուրգ Ռեժիսորներ՝ Բենուա Շիյո, Ժաք-Ռեմի Ժիրեր Ինչի մասին է. Բույսերի իր թանգարանում մորաքույր Հիլդան՝ բնության մեծ սիրահարը, պահածոյացնում է տարբեր բույսեր ամբողջ աշխարհից, որոնցից շատերը գրեթե անհետացման եզրին են: Այդ ժամանակ արդյունաբերողները հայտնագործում են նոր տեսակի հացահատիկ, որը կարող է աճեցվել քիչ ջրով և առանց պարարտանյութերի, և մեծ հասույթներ է բերում: Թվում է, թե այն հիանալի լուծում կարող է լինել սովը կանխելու հարցում: Բայց աղետը, կարծես թե, շատ հեռու չէ... Ինչու չարժե բաց թողնել. «Մորաքույր Հիլդան» ֆրանսիական Folimage ստուդիայի արտադրանքն է, որը հայտնի է «Կատուն Փարիզում» հուզիչ անիմացիոն դրամայով (և որը Երևանում ցուցադրել է 2010-ին ՌեԱնիմանան): Այս անգամ ստուդիան ֆանտաստիկ, գունեղ պատմությամբ անդրադառնում է մեր իրական աշխարհի համար այդքան արդիական խնդրին՝ գենետիկապես մոդիֆիկացված և բնական սննդի պայքարը: Այս ամենը, իհարկե, անվերջ էքշնի և հումորի ուղեկցությամբ:
«Տղան և աշխարհը»
The Boy and the World, 2014, Բրազիլիա Ռեժիսոր՝ Ալե Աբրեու Ինչի մասին է. Մի փոքրիկ տղա, ով տառապում է հոր բացակայությունից, որոշում է լքել իր գյուղը: Լքում է ու հայտնվում մի ֆանտաստիկ աշխարհում, ուր իշխում են կենդանակերպ մեքենաներ և տարօրինակ արարածներ: Ֆիլմը ներկայացնում է ժամանակակից աշխարհի խդիրները երեխայի աչքերով: Ինչու չարժե բաց թողնել. Սկսենք նրանից, որ սա ֆիլմի տարածաշրջանային պրեմիերան է: Ինչպես նշում են ՌեԱնիմանիայում, «Տղան և աշխարհը» հասունանալու մասին մի պատմություն է, որը կրկին ապացուցում է բրազիլական անիմացիայի զարմանալի կենսունակությունը: Պելեի հայրենիքում վերջին տարիներին իսկապես հսկայական տեմպերով զարգանում է անիմացին կինոն, մեկը մյուսի հետևից յուրահատուկ նմուշներ են ավելանում, և մենք այդ զարգացման ականատեսն ենք:
«Փոքրաստան. կորած մրջյունների հովիտը»
Minuscule: The Valley of Lost Ants, 2013, Ֆրանսիա Ռեժիսորներ՝ Էլեն Ժիրո, Թոմաս Շաբո Ինչի մասին է. Փոքրիկ ու խաղաղ մի բացատում շաքարի արկղը մրջյունների երկու տոհմերի միջև պատերազմի պատճառ է դառնում: Երիտասարդ մի զատիկ ընկերանում է սև մրջյունի հետ և օգնում նրան փրկել իր ազգը սարսափելի կարմիր մրջյուններից: Ինչու չարժե բաց թողնել. Pixar-ի «Միջատների կյանքով» և DreamWorks-ի «Մրջյուններով» շատ մանր էակների մասին անիմացիան չի սահմանափակվում: «Մանրաստանի» մանրակրկտությունը, նրբագեղությունը և առասպելական մասշտաբները թույլ չեն տալիս մտածել, թե «այս ամենը արդեն տեսել ենք»: Հրաշալի նմուշ է երեխաների հետ դիտելու համար՝ մի կողմից «Մանրաստանը» մեծ ճանաչողական տարր ունի կենդանի բնության մասին, մյուս կողմից՝ գրավիչ ու չձանձրացնող սյուժե՝ 3D-ի ուղեկցությամբ:
Արեգ Դավթյան
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն
Urban Fest Yerevan 2.0 Սեպտեմբերի 20-ին անցկացվեց քաղաքային առաջին Urban Fest Yerevan 2.0 փառատոնը, որին հաջողվեց միավորել տարատեսակ քաղաքային մշակույթներ՝ բրեյք դանսից մինչև «Ապագայի բիզնես» սեմինար:
Փ
առատոնի նպատակն էր ուղղորդել քաղաքի բնակիչների պոտենցիալը՝ ստեղծելու Երևանի կատարելագործված ու փոխված՝ 2.0 տարբերակ: «Yerevan 2.0»-ն կազմակերպել էր «Երևան Փրոդաքշնսին» պատկանող Imyerevan.com կայքը՝ Երևանի քաղաքապետարանի և «Պողոսյան պարտեզների» աջակցությամբ: Սկզբում Imyerevan.com-ի զարգացման գծով տնօրեն Գայանե Մանուկյանը հյուրերին ներկայացրեց Սիրահարների այգում տեղակայված 4 թեմատիկ գոտիները՝ «Արվեստ», «Սպորտ», «Հանգիստ» և «Կրթություն»։ Փառատոնը բացեցին միջոցառման ամենաերիտասարդ մասնակիցները՝ Հայաստանի բրեյք դանսի ասոցիացիայի ներկայացուցիչները: 15:00-ին «Արվեստ» գոտում նկարիչ-գրաֆիտիստներ Սևակ Նազարյանն ու Գարեգին Հարությունյանը որոշեցին սովորական անհրապույր պատը արվեստի գործ դարձնել: Փառատոնին ներկա Երևանի գլխավոր դիզայներ Գագա Ամատունին քաղաքապետի անունից շնորհավորեց բոլորին նման աննախադեպ միջոցառման կազմակերպման առթիվ և նշեց, որ քաղաքի արտաքին տեսքի հետ կապված ցանկացած գաղափար քաղաքապետարանում սիրով կքննարկեն: Համագործակցության միտքը դուր էր եկել նաև Արարատյան հայրապետական թեմի ներկայացուցիչներին: Նրանք «Թելեր» խանութի աջակցությամբ «հագուստ» պատրաստեցին Սիրահարների այգու ծառերի համար: Այդ նույն ժամանակ «Հանգիստ» գոտում յոգայի և պիլատես-սթրեչինգի սեանսներ էին անցկացնում Gold’s Gym մարզադահլիճիի մասնագետները: 16:40-ին գնացինք սպորտի գոտի, որտեղ Street Workout-ի ցուցադրություն էր: Վորքաութերները վարպետության դաս անցկացրեցին և հայտնեցին, որ հաճախ են հավաքվում Հանրապետական հիվանդանոցի մոտ գտնվող այգում, և ցանկացողները միշտ կարող են միանալ իրենց մարզումներին:
8 9
Հոկտեմբեր 2014
Երևանի նոր ձեռքբերումը «Էրեբունի-Երևան 2796» տոնակատարության նախաշեմին՝ այս տարվա հունիսին, ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, Երևանի քաղաքապետ Տարոն Մարգարյանի ուղեկցությամբ ներկա է գտնվել Լենինգրադյան փողոցից մինչև Ծովակալ Իսակովի պողոտա ձգվող քաղաքային նոր ավտոմայրուղու բացման արարողությանը:
Քիչ անց DJ Dale-ի էլէկտրոնային հնչյունների ներքո բրեյք դանսերներն ու վորքաութերները մրցություն կազմակերպեցին, որում հաղթեց, իհարկե, ընկերությունը: Մարիա Ասրյանը ներկաներին ցույց տվեց, թե ինչպես կարելի է անպետք իրերից գեղեցիկ քաղաքային ինստալացիաներ ստանալ: Փառատոնի բացման պահից նա արդեն մաշված ու ոչ պետքական սկավառակներից այսպես կոչված «էլէկտրոնային ձկներ» էր պատրաստում։ Վերջում դրանք բաց թողեցին Սիրահարների այգու փոքրիկ լճակում: 18:20-ին «Կրթություն» գոտում սկսվեց «Ապագայի բիզնես և սոցիալական ձեռնարկատիրություն» թեմայով դասախոսությունը, որն անցկացնում էր հաղորդակցության և սոցիալական ձեռներեցության ոլորտի մասնագետ Հրաչուհի Բարսեղյանը: Երկու բառով՝ ապագայի բիզնեսը բոլորովին նոր մոտեցում է, որը ենթադրում է քաղաքային ենթակառուցվածքներում հասարակության միանգամից մի քանի խավի ներգրավում, խնդիրների համակարգված լուծումների առաջարկներ ու այլընտրանքային տեխնոլոգիաների օգտագործում: Երբ փառատոնն արդեն ավարտվում էր, ոչ մի կասկած չկար, որ 2.0 տարբերակով Երևանը ամբողջությամբ իրագործելի նախագիծ է: Դրա վառ վկայությունը պատի գրաֆիտին, նորաձև հագնված ծառերը, էլեկտրոնային ձկները, բիզնեսի մասին թարմ գիտելիքներն ու այն երիտասարդներն էին, որոնք անպայման ուզում էին ծանոթանալ վորքաութերների ու բրեյք դանսերների հետ: Միջոցառման հյուրերը վերջում «Ապագայի Երևան» պատի վրա գրեցին իրենց ցանկությունները նրա վերաբերյալ՝ ինչպիսին են ուզում տեսնել Երևանը: «Ավելի մաքուր Երևան», «Առանց բռնության Երևան», «Ժպտացող Երևան», «Քաղաքակիրթ տրանսպորտով Երևան»: Այսպիսին էին ցանկությունները: Ոչ ոք չի ուզում կեղտոտ ու տխուր քաղաք: Այսպիսով, գործընթացը սկսված է, և ցանկացած ոք կարող է միանալ մեզ:
Արմեն Մուրադյան Գրիգոր Եփրեմյան
Դեռևս 70-ականներին նախագծված մայրուղին կյանքի է կոչվել Տարոն Մարգարյանի նախաձեռնությամբ ու դարձել անկախ Հայաստանի պատմության ընթացքում երբևէ կառուցված ամենախոշորը՝ 5,1 կմ երկարությամբ: Այն իրար է կապում Երևանի միանգամից երեք վարչական շրջաններ: Ավտոմայրուղում առկա են երկու տարբեր մակարդակների վրա գտնվող տրանսպորտային հանգույցներ, որոնք գտնվում են Ծովակալ Իսակովի պողոտայի և Լենինգրադյան փողոցի հետ հատումներում, իսկ Լենինգրադյան փողոցի հատվածում ճանապարհին կարելի է միանալ հատուկ թունելային անցումով, որի երկարությունը 46 մ է։ Ըստ փորձագետների՝ քաղաքաշինության ժամանակակից նորմերին համապատասխան այս կառույցը առաջիկա 10-15 տարիների ընթացքում ոչ մի շինարարական աշխատանքների ու շտկումների կարիք չի ունենա։ Նորամուծություն է նաև ավտոմայրուղու լուսավորության համակարգը. այն ապահովված է լուսադիոդային տնտեսող լամպերով, ինչը հայաստանյան ճանապարհաշինության մեջ կիրառվում է առաջին անգամ։ Մայրուղուն զուգահեռ կառուցվել է նաև 3.5 մ լայնությամբ շերտ՝ ինժեներական հաղորդակցուղիներ անցկացնելու համար, որտեղ տեղադրվել է 1 կմ երկարությամբ ջրատար և 2 կմ երկարությամբ կենցաղային կոյուղի։ Ճանապարհին զուգահեռ 1.6 կմ երկարությամբ հատվածում՝ դեպի Ծիծեռնակաբերդի խճուղու հարակից տարածքի հետագա կառուցապատման համար, արդեն կառուցվել է տեղական նշանակության ճանապարհ՝ 6.8 մ լայնությամբ: «Այս ճանապարհի կառուցումը մեծ ձեռքբերում է Երևանի համար և, ընդհանրապես, կենտրոնը շրջանցող ճանապարհների առկայությունը իսկապես կենսական անհրաժեշտություն է տրանսպորտային ծանրաբեռնվածության ներկա պայմաններում: Ըստ այդմ, մենք կշարունակենք քննարկել նմանատիպ ճանապարհներ ունենալու նոր ծրագրեր ևս», — բացման օրն ասաց քաղաքապետ Տարոն Մարգարյանը։
ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն
Ucom. բացահայտումներ Discovery-ի հետ
Օգոստոսին «Յուքոմ» ընկերությունը Discovery Communications ընկերության հետ համատեղ հայտարարել էր առցանց մրցույթ-վիկտորինա: «Յուքոմի» ֆեյսբուքյան պաշտոնական էջում տեղադրվում էին Discovery Channel հեռուստաալիքի հաղորդումների վերաբերյալ հարցեր, որոնցից յուրաքանչյուրին ամենաառաջինը ճիշտ պատասխանած օգտատերերը հնարավորություն ստացան մասնակցելու Հայաստանում արդեն լայն տարածում գտած պարապլանային թռիչքին: Օգոստոսի 23-ին մրցույթի հաղթողները, նրանց ընկերներն ու յուքոմցիները միասին մեկնեցին Սևան, որտեղ մրցույթի հաղթողները պարապլանի բարձրությունից ուսումնասիրեցին լիճն ու շրջակայքը: Discovery Communications հանրահայտ ընկերության հարավ-արևելյան Եվրոպայի հեռուստաալիքների ղեկավար Գրիգորի Լավրովը նույնպես ներկա էր զվարճանքին: «Յուքոմը» հայտնի է ոչ միայն որակյալ ինտերնետային կապով, այլև բարձրորակ և հետաքրքիր բովանդակությամբ կաբելային հեռուստաալիքներով: Ընկերությանը կարելի է համարել այս բնագավառի առաջամարտիկը. հենց այս կազմակերպությունը Հայաստան բերեց առաջին լեգալ, լիցենզավորված կաբելային հեռուստաալիքներ: Ընկերության տնօրեն Հայկ Եսայանը հիշում է, թե ինչպես էր ամեն ինչ սկսվում. «Առաջին քայլերը միշտ բարդ են, որովհետև երբեք չգիտես, թե ինչպես կարձագանքի տեղական շուկան: Արդյոք նա պատրա՞ստ է այդպիսի քայլերի, կընդունի՞ մեր առաջարկները: Մեր
ամենամեծ խնդիրներից մեկը նաև այն էր, որ փոքրիկ պրովայդերները առաջարկում էին նմանատիպ ծառայություններ, չունենալով որևէ լիցենզիա»: Հայկը, սակայն, վստահ է, որ շատ մարդիկ սկսում են հասկանալ, որ որակյալ ծառայության դիմաց պետք է նաև ինչ-որ գումար վճարել. դրանից ստացած հաճույքը շատ ավելի մեծ է: Եվ այդ որակը, ըստ «Յուքոմի» տնօրենի, ապահովվում է ըն-
կերության ամենաառաջադեմ սարքավորումներով Հայաստանում. «Հենց դա է գաղտնիքը, որ այսօր մենք IP-հեռուստատեսության միակ տարածողն ենք հանրապետությունում»: «Յուքոմը» դեռ մի քանի տարի առաջ էր դիմել Discovery Communications-ին համագործակցության առաջարկով: Տեսնելով, թե ինչպիսի առաջադիմություն է ցուցաբերում հայաստանյան ընկերությունը, դրական պատասխան ստացվեց և շուտով երկու կազմակերպությունների միջև սերտ կապեր հաստատվեցին: Հարավ-արևել յան Եվրոպայում Discovery Communications ընկերության հեռուստաալիքների ղեկավար Գրիգորի Լավրովի խոսքերով, թե՛ Հայաստանում, թե՛ տարածաշրջանում շատ տարածված է հեղինակային իրավունքների խախտումը. «Չնայած, որ շատ խախտումների դեպքեր են արձանագրվում, մեր ընկերությունը մեծ առաջխաղացում է տեսնում Հայաստանում: Դրա ապացույցը հենց «Յուքոմ» ընկերության առկայությունն է: Վստահությամբ կարող եմ ասել, որ այս համագործակցությունը ձեռնտու է թե՛ Discovery Communications-ին, թե՛ մեր հայաստանյան գործընկերներին»: Գրիգորիի խոսքերով՝ Discovery բրենդը ամենաճանաչելիներից է աշխարհում, ինչը նույնպես կարող է նպաստել, որպեսզի հայ հասարակությունը ավելի ակտիվորեն ձգտի դեպի որակյալ կաբելային հեռուստատեսություն: «Discovery-ն առաջարկում է ժամանցային և ճանաչողական բովանդակություն, և մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի այս երկու բաղադրիչները հավասար բաշխված լինեն. կարևոր է, որպեսզի հեռուստադիտողը, անջատելով մեր ալիքը, հասկանա, որ ինչ-որ բան ստացավ մեզանից՝ սա է մեր քաղաքականությունը», — ասում է նա: Պարապլանով թռիչքին զուգահեռ Սևանա լճի ափին միջոցառման մասնակիցները ֆուտբոլի, վոլեյբոլի ու այլ հետաքրիր խաղերի միջոցով հաճելի ժամանակ անցկացրին՝ միաժամանակ լողալով ու հաճելի երաժշտության տակ պարելով: Բացի վիկտորինայի հաղթողներից, տեղում թռիչքի հնարավորություն ստացան նաև ևս 10 երջանիկներ՝ պատասխանելով կազմակերպիչների կողմից կազմված հարցերին: Այսպիսի միջոցառումները, Գրիգորիի և Հայկի խոսքերով, միանշանակ հետաքրքրացնում են առօրյան և նոր զգացմունքներ ու գիտելիքներ փոխանցում մարդկանց: Հենց դրան են ձգտում թե՛ «Յուքոմ», թե՛ Discovery Communications ընկերությունները, թե՛ նրանց օգտատերերը:
Արմեն Մուրադյան / գովազդային Գրիգոր Եփրեմյան
10 11
Հոկտեմբեր 2014
Հայ-թեք Խոշոր պլան
Քաղաքային հայ-թեք Երևանի և բարձր տեխնոլոգիաների հարաբերությունները բավական ոչ միանշանակ են: Մի կողմից՝ մենք չունենք հնարավորություն, օրինակ, գնելու կինոյի կամ թատրոնի էլեկտրոնային տոմսեր, իսկ մեր թանգարանները դեռ միտք էլ չունեն սեփական մոբայլ հավելվածներ ստեղծելու: Մյուս կողմից՝ հայ-թեքի որոշ տարրեր մեզ մոտ արդեն կան և գործում են հաջողության տարբեր մակարդակով: Մենք գտանք վեցը և համեմատեցինք համաշխարհային փորձի հետ:
Անվճար WiFi
Երևանում Ինչից ասես կարող ենք բողոքել, բայց ոչ անլար համացանցի հասանելիությունից: Այս տեսանկյունից Երևանը իրավամբ աշխարհի մակարդակով առաջատարներից է՝ հասանելի WiFi կետերն այսօր հաշվելը նույնիսկ անիմաստ է՝ այն կա գրեթե բոլոր սրճարաններում, ռեստորաններում, բարերում ու այլ ժամանցի վայրերում: Ինչպես պնդում են պատմաբանները, առաջին երևանյան WiFi-ը տեղադրվել է Թեքեյան կենտրոնում գտնվող սրճարանում հեռավոր 1999 թվականին: Մասսայականություն, այդուհանդերձ, այս ծառայությունը սկսեց հավաքել մի քանի տարի անց: Ասում են նաև, որ Պրոսպեկտի Yum-Yum Donuts-ում առաջին անգամ անվճար WiFi հայտնվեց: 2010-ականներին, երբ հայաստանյան հեռահաղորդակցական հսկա ընկերությունների թիվը հասավ չորսի, անլար կապը կա գրեթե ամենուր՝ ավտոբուսային կանգառներում, որոշ ավտոբուսներում, մետրոյի կայարաններում, կենդանաբանական այգում, օդանավակայանում, Հյուսիսային պողոտայում, կենտրոնի զբոսայգիներում, Հանրային գրադարանում և այլն:
Աշխարհում Աշխարհի խոշոր օդանավակայաններից շատերում մինչ օրս WiFi կամ չկա, կամ վճարովի է: Բուն քաղաքներում անլար համացանցը հասանելի է հիմնականում տուրիստական կարևորություն ունեցող վայրերում: Բայց այստեղ էլ լինում են սահմանափակումներ. օրինակ՝ Բոլոնիայում և Միլանում պատմական կենտրոնում WiFi-ը ամեն մարդ կարող է օգտագործել համապատասխանաբար երեք և երկու ժամից ոչ ավելի: Փարիզում անվճար անլար համացանցից կարելի է օգտվել զբոսայգիներում, գրադարաններում, թանգարաններում և այլ հանրային վայրերում, բայց ոչ գիշերվա ժամերին (առավոտվա 7-ից մինչև 23:00-ն) և երկու ժամը մեկ մուտքը թարմացնելով: Մեքսիկական Գվադալախարայում քաղաքապետարանը WiFi է տրամադրում շուրջ 150 հանրային վայրերում՝ զբոսայգիներից մինչև գրադարաններ: Այստեղ էլ, սակայն, կապից կարելի է օգտվել օրվա մեջ երկու ժամից ոչ ավելի:
↓ Անվճար WiFi-ը Դուբլինում
12 13
Հոկտեմբեր 2014
Աշխարհում Ամերիկայի ու Եվրոպայի ավտոբուսներում և տրամվայներում վաղուց կան էլեկտրոնային ցուցանակներ, որոնց վրա գրվում է հաջորդ կանգառը, որոշ դեպքերում նաև այդ կանգառին հասնելու համար նախատեսված րոպեների քանակը: Իսկ բուն կանգառներում ոչ միշտ կարելի է հանդիպել հայ-թեք սարքավորումներ: Օրինակ՝ Լոնդոնում և Փարիզում կանգառներում կարելի է գտնել սովորական թղթե ցուցանակներ, որտեղ, փոխարենը, ամենայն մանրամասնությամբ թվարկված են տվյալ կանգառով անցնող երթուղիները ու դրանց ժամանման ժամերը, և իհարկե քարտեզ, որի օգնությամբ կարելի է պլանավորել ճանապարհը: Իռլանդիայի մայրաքաղաք Դուբլինում էլեկտրոնային չվացուցակներ կան, բայց ոչ թե ճոխ LCD-ներ, այլ համեստ LED ցուցանակներ՝ պիքսելավոր դեղին տառեր սև ֆոնի վրա ու վերջ:
Էլեկտրոնային չվացուցակներ կանգառներում
Երևանում 2013 թվականի փետրվարին հայտարարվեց, որ քաղաքի մարդաշատ կանգառներում կտեղադրվեն էլեկտրոնային չվացուցակներ, ընդհանուր առմամբ՝ մոտ 100 հատ: Խոստանում էին, որ այս սարքավորումները հնարավորություն կտան ուղևորներին տեղեկանալ ավտոբուսի ժամանմանը մնացած րոպեների վերաբերյալ, քարտեզի միջոցով տեղեկատվություն հաղորդել ուղևորներին՝ երթուղու ուղեգծի վերաբերյալ և իրական ժամանակում սպասվող ավտոբուսի դիրքը տվյալ երթուղու վրա: Գլխավոր հարցը, որ սկսեց մտատանջել քաղաքացիներին, հետևյալն էր. արդյոք հանրային տրանսպորտը չունի՞ այլ խնդիրներ, ասենք, օրինակ՝ կիսամեռ վիճակում գտնվող երթուղայիններ, որոնք դեռ մի քանի տարի առաջ խոստացել էին ամբողջությամբ փոխարինել ավտոբուսներով: Մյուս կողմից, իհարկե, բարձր տեխնոլոգիաներին մեծ ուշադրությունը չէր կարող չուրախացնել: Աշնանը չվացուցակները (որոնց հետևի մասը օգտագործվում է որպես սովորական գովազդային հարթակ) սկսեցին տեղադրվել: Սարքերի մեծ մասը, ավաղ, տեխնիկապես կաղում էր՝ կամ «պրոֆիլակտիկայի» փուլում են, կամ էլ, ինչպես հայտնում էր էկրանի հաղորդագրությունը՝ unable to connect to the internet: Այդ բացը աստիճանաբար լրացվեց: Մյուս կողմից՝ ավտոբուսների՝ չվացուցակին հետևելու հետ կապված առայժմ կան լուրջ խնդիրներ. միշտ չէ, որ հայտարարված րոպեների քանակը մինչ տրանսպորտի կանգառին հասնելու համապատասխանում է իրականությանը: Բայց ո՞վ ասաց, որ ամեն ինչ միանգամից կդառնա Եվրոպայի պես:
Մյուս կողմից՝ լինում են և բոլորովին յուրահատուկ դեպքեր. 2011 թվականին Yahoo!-ն Սան-Ֆրանցիսկոյի քսան ավտոբուսային կանգառներում տեղադրեց 72 դյույմանոց թաչ-սքրին էկրաններ, որոնցում սակայն չկար տեղեկություն երթուղիների մասին. դա պարզապես ավտոբուսին սպասելու ընթացքում ժամանակ անցկացնելու միջոց էր: Ընդ որում, էկրանները միացված էին մեկ ցանցի մեջ և կարելի էր «մենամարտի» հրավիրել մի քանի թաղամաս այն կողմ գտնվող քաղաքացիներին:
Հայ-թեք Խոշոր պլան
QR կոդ հուշարձանների վրա
Երևանում 2012 թվականին Երևան ժամանող զբոսաշրջիկները հնարավորություն ունեցան ավելի արագ ու հեշտ տեղեկություն ստանալու քաղաքի տեսարժան վայրերի մասին (հիմնականում հուշարձանների) շնորհիվ դրանց վրա փակցված QR կոդերի (Quick Response՝ «արագ արձագանք»): Բջջային հեռախոսով կարելի է «կարդացվող» QR-կոդը տանում էր դեպի հատուկ բացված եռալեզու կայքը, որտեղ արդեն կարելի է ծանոթանալ օբյեկտի հակիրճ կենսագրության հետ: Հարկ է նշել, որ ծրագրի սկզբնական փուլում տեղի ունեցավ անհարմար մի դեպք: Հայկական լրատվամիջոցներից մեկի լրագրողներից մեկը մուտքագրեց Հովհաննես Այվազովսկու արձանի մոտ տեղադրված QR-կոդը, հայտնվեց համապատասխան էջում և հայտնաբերեց, որ մեծանուն ծովանկարչի հայրը ոչ ավելի, ոչ պակաս՝ թուրք է: Չստուգված տեղեկատվությունը պարզապես պատճենված էր Վիքիպեդիայի ռուսալեզու հոդվածից: Մի քանի օր անց, բարեբախտաբար, ճշմարտությունը վերականգնվեց: Հիմա երևանյան QR կոդերը սպասարկող կայքը (monuments.yerevan.am) չի աշխատում, հուսանք, որ ժամանակավորապես:
→ QR կոդավ ձեռագործ սալիկը Ամստերդամում
Աշխարհում «Արագ արձագանքման» կոդը ստեղծվել է դեռ 1990ականներին, իսկ 2000-ականների սկզբում արդեն դարձավ տարածված գործիք հատկապես զբոսաշրջության ոլորտում: QR կոդեր այսօր կարելի է հանդիպել գրեթե բոլոր քաղաքներում, որտեղ տուրիստական հոսքեր կան: Որոշ քաղաքներ, սակայն, ավելի յուրահատուկ են մոտենում հարցին: Օրինակ՝ Ամստերդամի իշխանությունները 2009 թվականին մեկնարկ տվեցին քաղաքի ինտերակտիվ ուսումնասիրության ծրագրին, որի համար ամբողջ քաղաքով տեղադրվեց 139 ցուցանակ: Բայց որպեսզի այդ ցուցանակներն իրենք զբոսաշրջիկների համար հետաքրքիր լինեն, դրանք իրականացվեցին կերամիկական սալիկների վրա: Ավելին, ամստերդամյան QR կոդերը ձեռքի աշխատանք են, կատարված Նիդեռլանդների հնագույն ընկերության՝ Koninklijke Tichelaar Makkum-ի վարպետների կողմից: Բայց եթե հոլանդական մայրաքաղաքում QR կոդերը փակցված էին օբյեկտին կամ օբյեկտի հարևանությամբ, ապա Ռիո Դե Ժանեյրոյի քաղաքապետարանն ավելի հեռու գնաց և կոդերը լիարժեքորեն ինտեգրեց այն միջավայրերը, որոնց մասին տեղեկություն պետք է տար զբոսաշրջիկներին. սև-սպիտակ պատկերը՝ ընդհանուր առմամբ շուրջ երեսուն տասնյակ, պատրաստվել են սալիկներից և հավաքվել փազլի նման: Առաջինն այդ պատվին արժանացավ հռչակավոր Իպանեմա ծովափը, որի QR կոդն ինքնին տուրիստների ուշադրությանն արժանի օբյեկտ է:
← Բարձր տեխնոլոգիաները Ռիոյի Իպանեմա ծովափում
14 15
Հոկտեմբեր 2014
Հայ թեքը թանգարաններում
Երևանում Ասել, որ մեր թանգարանները բարեփոխումների կարիք ունեն, նշանակում է ոչինչ չասել: Հատկապես 21-րդ դարում զարմացնում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների գրեթե անտեսումը: Այս տեսանկյունից որպես առաջամարտիկ վերջին տարիներին հանդես է գալիս Հովհաննես Թումանյանի թանգարանը: Նախ, 2012 թվականին այստեղ փետրվարի 19-ին՝ պոետի ծննդյան օրը, առաջին անգամ փորձարկեցին «տան տիրոջ» հոլոգրաֆիկ պատկերը. Թումանյանը, այսուհետ, զբոսնում է տան մեջ, ողջունում այցելուներին և ընդհանրապես իրեն շատ ազատ պահում: Մեկ տարի անց նույն թանգարանում բացվեց «Մութ ու Լույս աշխարհ» սրահը, որտեղ փոքրիկ այցելուները կարող են դիտել հինգ րոպեանոց եռաչափ անիմացիոն ֆիլմ՝ «Ձախորդ Փանոսի» հիման վրա: Ըստ թանգարանի տնօրեն Նարինե Թուխիկյանի, այս նորարարություններից հետո այցելուների թիվը եռապատկվել է: Հետագայում սպասվում են նոր եռաչափ ֆիլմեր, ինչպես նաև «Պատրանքների հայելիների» սրահ, որտեղ հայելիների մեջ այցելուները կտեսնեն ոչ միայն իրենց արտացոլանքը, այլև Թումանյանի հեքիաթների հերոսների արտացոլանքը: Նորագույն տեխնոլոգիաների հետ շփում արձանագրվել է նաև Երևանի պատմության թանգարանում: Այստեղ 2014 թվականի Թանգարանային գիշերվանից (այսինքն մայիսից) սկսած մշտական ցուցադրության մեջ ավելացավ «Հին Երևանի անցուդարձը» եռաչափ պրոյեկցիան, որի օգնությամբ կենդանություն է ստանում թանգարանի երրորդ հարկում գտնվող՝ 17-19-րդ դարի Երևանի մանրակերտը: Ընդհանուր առմամբ, մի քանի այլ նախագծեր երևանյան թանգարաններում ներկայացվել են տարբեր տարիներին Թանգարանային գիշերվա շրջանակում, սակայն շարունակական, համակարգված բնույթ դրանք առայժմ, ցավոք, դեռ չեն կրում:
↑ Դինոզավրները կենդանանում են «լրացվող իրականության» տեխնոլոգիայի շնորհիվ
↓ Ինտերակտիվ սեղանը Լոս Անջելեսի Հոլոքոսթի թանգարանում
↑ «Հին Երևանի անցուդարձը»
← Հոլոգրաֆիկ Թումանյանը՝ պոետի տունթանգարանում
Աշխարհում Աշխարհի խոշորագույն թանգարաններն այսօր օգտագործում են նորագույն տեխնոլոգիաները այցելուների հետ շփումն առավել ինտերակտիվ դարձնելու համար: Մի քանի տարի առաջ, օրինակ, Լոս Անջելեսի Հոլոքոսթի թանգարանում տեղադրվեց «Աշխարհը, որը կար» համակարգչային թաչ-սքրին սեղանը, որի շուրջ կարող է միաժամանակ 15-20 հոգի հավաքվել և ուսումնասիրել վերջինիս վիրտուալ բովանդակությունը: Երբ այցելուն մատով դիպչում է հրեա ընտանիքի լուսանկարին, էկրանին հայտնվում են այլ լուսանկարներ և տեքստեր, որոնցով լրացվում է Հոլոքոսթից առաջ հրեական համայնքի առօրյա կյանքի մասին պատկերը: Սեղանի հարևանությամբ կան նաև բազմաթիվ ինդիվիդուալ աուդիո-վիզուալ ուղեցույց-էկրաններ՝ նույնպես թաչ-սքրինով օժտված: Ամերիկյան Սմիթսոնիան թանգարան գնալիս այցելուները կարող են օգտվել տասնյակ կայքերից և մոբայլ հավելվածներից: Վերջիններս, փաստորեն, լայնածավալ աուդիովիզուալ ուղեցույցներ են, որոնց շնորհիվ կարելի է իմանալ նմուշի մասին շատ ավելին, քան գրված է կողքի ցուցանակին: Որոշ նմուշների դեպքում աշխատում է նույնիսկ augmented reality՝ «լրացվող իրականություն» ֆունկցիա ունեցող հավելված: Սա, ի դեպ, հիմա ամենազարգացող գործիքներից մեկն է, որը ոչ շատ հեռավոր ապագայում, հավանաբար, հնարավոր կլինի հանդիպել հնության և փլատակների հետ կապված բոլոր թանգարաններում և, ընդհանրապես, տեսարժան վայրերում: Հիանալի կերպով այն երկու տարի առաջ օգտագործել է կանադական Օնտարիոյի թագավորական թանգարանը. Ultimate Dinosaurs ցուցահանդեսի ժամանակ սմարթֆոնների և պլանշետների մեջ բեռնած հավելվածի, ինչպես նաև թանգարանում տեղադրված էկրանների շնորհիվ կենդանություն էին առնում 65 միլիոն տարի առաջ մահկանացուն կնքած դինոզավրների կմախքները: Ծավալուն հավելված-ուղեցույցներ՝ ցուցասրահների պլանով, ցուցահանդեսների ու նմուշների մասին տեղեկություններով, նույնիսկ խաղերով, ունեն Նյու Յորքի Museum of Modern Art-ն ու Guggenheim-ը, փարիզյան «Լուվրը», Ֆլորենցիայի Ufizzi-ն և մնացած բոլոր իրենց հարգող թանգարանները: Ինչո՞ւ նման բան չունի, օրինակ, մեր Ազգային պատկերասրահը կամ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնը՝ բաց հարց է:
Հայ-թեք Խոշոր պլան
Առօրյա կյանքը հեշտացնող հավելվածներ
Երևանում Չնայած վերջին տարիներին մոբայլ շուկայի լուրջ աճին, Հայաստանում դեռ քիչ են այն հավելվածները, որոնք օգնում են մարդկանց քաղաքում առօրյան անցկացնելու համար: Ընդ որում, սա այն ճյուղն է, որտեղ պասիվ են և՛ մասնավոր սեկտորը, և՛ իշխանությունները, որոնք կարող էին, օրինակ, ստեղծել Երևանի մոբայլ ուղեցույց՝ զբոսաշրջիկների կյանքը հեշտացնելու համար: Որոշակի աշխուժություն մտցրեց 2011-ի կազմակերպված «Հեքըթոն[ՅԱՆ] Երևան 2011» նորարարական գաղափարների և ծրագրավորման մրցույթ, որի նպատակը հենց քաղաքային հավելվածների ստեղծումն էր: Հաղթող ծրագրերի թվում էր, օրինակ, Annoisy նախագիծը, որն իրենցից ներկայացնում էր Երևանի առցանց քարտեզը, որի վրա օգտատերերը նշում են քաղաքում աղմուկի զանազան տեսակների (բարձր երաժշտություն, տրանսպորտային, շինա-
րարական և այլն) աղբյուրները: Annoisy-ն, սակայն, զարգացում չստացավ և այժմ պասիվ վիճակում է: Փոխարենը հայտնվեց մեկ այլ հավելված, որի նպատակը Երևանում խնդիրների արծարծումն է՝ City Bugs-ը: Նախագիծը նախ օգտատերերի մեծ բանակ հավաքեց, որոնք սկսեցին ակտիվ լուսանկարել և հավելվածի քարտեզում տեղադրել իրենց հուզող զանազան խնդիրները (վատ վիճակում գտնվող ճանապարհ, վաղուց չմաքրված աղբանոց և այլն), շատ չանցած City Bugs-ը սկսեց համագործակցել քաղաքապետարանի հետ, փոխանցելով վերջինիս մարդկանց հուզող խնդիրները և որոշ դեպքերում հասնելով դրանց լուծմանը, իսկ հետո նույնիսկ անցավ Երևանի սահմանները և այժմ գործում է նաև Գյումրու, Վանաձորի, Արմավիրի, Ստեփանակերտի և, այո, կանադական Տորոնտոյի համար: Հատկապես նոր Երևան տեղափոխված մարդկանց համար օգտակար հավելված է Yerevan
Routs-ը՝ հանրային տրանսպորտի գծերի մասին եռալեզու (հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն) տեղեկատվությամբ: Մոտավորապես նույն գործառույթն է կրում Yerevan Public Transport-ը, այն տարբերությամբ, որ միայն հայերեն լեզվով է: Հաճախակի «ո՞րտեղից փող հանեմ» հարցով տարվողներին չի խանգարի Yerevan ATM հավելվածը, որի միջոցով կարելի է գտնել մայրաքաղաքի բանկոմատները: «Կարմիր գծերի» հետ գործ ունեցողների համար էլ կա Yerevan City Parking հավելվածը, որը, ինչպես հատուկ նշում են հեղինակները, չի ստեղծվել կամ հաստատվել «Parking City Service» ՍՊԸ-ի կողմից: Շարունակելով տրանսպորտային թեման նշենք, որ հիմա կա նաև միանգամից երկու հավելված՝ առցանց, առանց զանգահարելու տաքսի պատվիրելու համար՝ Taxoline և GG Taxi: Իսկ շոփինգի սիրահարների համար նույնպես երկու նախագիծ, որոնք օգնում են տեղյակ լինել զեղչերից՝ My Sales և 365 Sales:
Աշխարհում. Մոբայլ սարքավորումների համար նախատեսված հավելվածները շատ վաղուց մեծ քաղաքների կյանքի անբաժանելի մասն են: Դրանք օգտակար են ոչ միայն եկվորների համար (այստեղ առաջատար հսկաներ են ուտել-խմելուժամանցի վայրեր գտնելու Yelp-ը, Foursquare-ը, Trip Advisor-ը, հարմար կացարան գտնելու AirBnB-ն), այլև տեղացիների համար: Չիկագոյի բնակիչները, օրինակ, ունեն հավելվածներ իրենց քաղաքում հեշտ ու արագ հոթ-դոգ մատուցող նստավայր գտնելու կամ սեփական արտադրության բանջարեղեն վաճառող ֆերմերների հետ կապ հաստատելու համար: Շատ հեռու չգնալու համար նաև հայացք նետենք հարևան երկրի մայրաքաղաք Թբիլիսի: Այստեղ քաղաքապետարանը մշակել և թողարկել է ծավալուն հավելված՝ Tbilisi Loves You, որտեղ քաղաքի այցելուները կարող են իմանալ ամեն անհրաժեշտ բան: Անվերջ չշարունակելու համար միայն ավելացնենք, որ մոբայլ տարածությունն այնքան անսահման հնարավորություններ է տալիս, որ հետաքրքիր հավելված ստեղծելու և քաղաքային կյանքը մի փոքր հեշտացնելու համար բոլորովին անհրաժեշտ չէ ապրել Նյու Յորքում կամ Փարիզում: Այնպես որ, սպասում ենք նոր երևանյան ափփերի:
16 17
Հոկտեմբեր 2014
Ինտերակտիվ ցուցանակներ զբոսաշրջիկների համար
Երևանում 2014 թվականի ամռանը կենտրոնում՝ Մաշտոց-Թումանյան փողոցների խաչմերուկում, տեղադրվեց ինտերակտիվ տեղեկատվական ցուցատախտակ՝ առաջինը մայրաքաղաքում: Եռալեզու տեղեկատվական էկրանի միջոցով անցորդները (ենադրվում է, որ այն հարմար է ինչպես տեղացիների, այնպես էլ օտարերկրացիների համար) հնարավորություն կունենան ծանոթանալու Երևանի մշակութային օջախներին, ժամանցային վայրերին, երթուղային ցանցին և ստանալ մայրաքաղաքին վերաբերող այլ տեղեկություններ: Քանի որ ցուցատախտակի տեղադրումը իրականացրել է քաղաքապետարանը, օգտվողները հնարավորություն կունենան մուտք գործելու քաղաքապետարանի www.yerevan.am պաշտոնական կայք և առցանց հետևելու կայքում տեղադրված տեղեկատվությանը (ինչ իմանաս, գուցե ցանկացողներ իսկապես լինեն): Հետագայում պլանավորվում է Երևանի այլ վայրերում ևս նմանատիպ ինտերակտիվ ցուցատախտակներ տեղադրել: Մյուս կողմից, չի կարելի չնշել, որ վերջին մի քանի տարիներին Երևանի համար թերևս լրիվ սովորական են դարձել հարյուրավոր ինտերակտիվ տերմինալները, որոնց միջոցով կարելի է զանազան վճարումներ կատարել՝ կոմունալից մինչև հիփոթեքային: Շնորհակալություն մասնավոր սեկտորին, որ ազատեց մարդկանց բանկերում, փոստային բաժանմունքներում ու բջջային օպերատորների գրասենյակներում երկար ու նյարդասպան հերթերից:
Աշխարհում Չի կարելի ասել, թե աշխարհի բոլոր զարգացած քաղաքները վաղուց անցել են զանազան թաչ-սքրին սարքավորումների հանրային վայրերում. Նյու Յորքը, օրինակ, մինչև հիմա հայտնի է իր մանրամասն և հարմար նախագծած տպագիր քարտեզուղեցույցներով, որոնք կարելի է հանդիպել հանրային վայրերում և ինտերակտիվի անցնել դեռ չի պատրաստվում (թեև նյույորքյան մետրոյում անցյալ տարվանից կարելի է հանդիպել ինտերակտիվ չվացուցակներ): Այդուհանդերձ, ոլորտն աստիճանաբար զարգանում է: Մասնավորապես, իտալական Միլանում քաղաքապետարանն անցյալ տարի տեղադրել է տերմինալներ, որոնցից անցորդները կարող են ճշտել տրանսպորտի չվացուցակը, ստանալ եղանակի մասին տեղեկություններ, ճշտել բանկոմատների գտնվելու վայրերը և այլն: Լեհական Գդանսկում ինտերակտիվ ցուցանակները շատ ավելի զբոսաշրջային ուղղվածություն ունեն և թույլ են տալիս քաղաքի հյուրերին հեշտորեն գտնել տեսարժան վայրերը: Անգլիական մի քանի քաղաքներում (Լոնդոն, Նյուքասլ, Սուոնսի և այլն) դեռ 2006-2007 թվականներին տեղադրվել էին այն ժամանակվա համար խիստ նորարար և օգտակար iplus տեղեկատվական տերմինալները: Փողոցներում տեղադրված այս սարքավորումներով անցորդները կարող էին ստուգել էլեկտրոնային փոստը, տեղեկանալ վերջին նորություններից, ճշտել, թե ինչ կա անելու քաղաքում և աշխատանք փնտրել և այլն: Բացի այդ, տերմինալները 300 մետր շառավղով WiFi կապ էին տարածում: Այսօր՝ սմարթֆոնների և 3G կապի առկայության պայմաններում, այս ամենը մի փոքր ժամանակավրեպ է նայվում, բայց դեռ գործում է, նույնիսկ Լոնդոնում:
Կարեն Մարտիրոսյան
Հայ-թեք Պայքար
Պահպանվում է Ֆեյսբուքի կողմից
Ապավեն Ստեփանյան
Պատմաբան, քաղաքագետ Միքայել Զոլյանը վերլուծում է Ֆեյսբուքի և մյուս առցանց գործիքների դերը վերջին տարիներին Երևանի պաշտպանության գործում՝ կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճից մինչև Աֆրիկյանների շենքը, և փորձում հասկանալ, թե ինչ ապագա ունի քաղաքային ակտիվիզմը:
Ով հայ ժողովուրդ, քո փրկությունը Ֆեյսբուքի մե՞ջ է
Մի քանի տարի առաջ երիտասարդ դասախոսների համար նախատեսված ծրագրով հայտնվել էի ամերիկյան հայտնի համալսարաններից մեկում: Ինձ առաջարկեցին մի հոդված գրել Հայաստանին վերաբերող որևէ թեմայի մասին: Եվ ես, առանց կասկածելու, որոշեցի գրել «Հայաստանի ֆեյսբուքյան սերնդի» մասին: Շատ լավ հիշում եմ այդ օրը. նստած էի Սան-Ֆրանցիսկոյի դաունթաունում (երևանյան լեզվով ասած «փոքր կենտրոնում») մի սրճարանում, եղանակն արևոտ էր, ինչը ՍանՖրանցիսկոյի համար հազվագյուտ երևույթ է: Ինձ պատել էր լավատեսության մի ալիք. ես գրում էի Երևանի ակտիվիստների մասին, այն մասին, թե ինչպես են նրանք օգտագործում սոցիալական ցանցերը և ինտերնետի ընձեռած նոր հնարավորությունները: Գրում էի
18 19
Հոկտեմբեր 2014
այն մասին, թե ինչպես չթողեցին, որ քանդվի «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը և այն մասին, թե դրանից հետո քանի նոր նախաձեռնություն առաջացավ, և որքան անսպասելի էր այդ ամենը հին կարծրատիպերով մտածողների համար: Եվ ես համոզված էի, որ հենց նրանք էլ փոխելու են Երևանի դեմքը: Կամ, ավելի ճիշտ, չեն թողնի, որ Երևանի դեմքը կամայականորեն փոխվի: Իհարկե, ես կասկածներ ունեի, որ այս ամբողջ ոգևորության պատճառը «պանդուխտի էֆեկտն» էր, երբ Հայաստանից հեռու լինելով սկսում ես այն պատկերացնել միայն վառ գույներով: Բայց երբ շուտով վերադարձա Երևան, պարզվեց, որ միայն ես չէի ոգևորված: Թվում էր, թե առաջադեմ և ընդդիմադիրոտ երևանցի երիտասարդությունն ապրում է երկու բանով. սոցիալական ցանցեր և քաղաքացիական ակտի-
վիզմ: Հենց նոր հաջողությամբ էր պսակվել կինո «Մոսկվայի» ամառային դահլիճի պահպանման համար պայքարը: Թվում էր՝ եթե հաջողվել է լուծել նման բարդ խնդիր, ապա այլ նմանատիպ խնդիրներ լուծելը լինելու է շատ ավելի հեշտ: Ին՞ չ եղավ այս տարիների ընթացքում: Եթե ասեմ, որ իմ լավատեսությունն արդարացավ, և Երևանը դարձավ միանգամայն մի նոր քաղաք, թերևս սխալ կլինի: Բայց արդյոք, դա նշանակո՞ւմ է, որ ակտիվիզմը տապալվեց: Այսօր արդեն կարելի է սթափ հայացք նետել երևանյան ակտիվիզմի պատմության վրա և արձանագրել, որ այն անցել է բավականին լուրջ ճանապարհ, ունեցել է հաղթանակներ և պարտություններ: Այո, «ֆեյսբուքյան սերնդի» հետ կապված ոչ բոլոր հույսերն էին արդարացված: Բայց նաև, խոստովանենք, որ առանց դրա մեր քաղաքում շատ բան կարող էր լինել ավելի վատ, քան այսօր է:
Իհարկե, Երևանում կար ակտիվիզմ Ֆեյսբուքից առաջ: Քաղաքացիական ակտիվիզմը թերևս նույնքան հին է, որքան Երևանը փոխելու մոլուցքը: Այն ժամանակ, երբ սկսվեց ամբողջապես կերպարանափոխվել Երևանի կենտրոնը, արդեն կային քաղաքացիներ, այդ թվում երիտասարդ, ում դուր չէին գալիս այդ փոփոխությունները, և նրանք չէին ամաչում դրա մասին բարձրաձայնել: Բայց նրանք քիչ էին, իսկ «մեսիջը» տեղ հասցնելու նրանց հնարավորությունները՝ սահմանափակ: Ես հիշում եմ այն ժամանակվա ակցիաները. տասը-տասնհինգ երիտասարդներ հավաքվում էին քանդման ենթակա որևէ շենքի մոտ, լուռ կանգնում այնտեղ, պարզում պաստառներ, երբեմն մոմեր վառում: Որոշ ակցիաներ ավելի բազմամարդ էին: Բայց այդ ակցիաների արձագանքը սահմանափակ էր: Իշխանական լրատվամիջոցները դրանց մասին ընդհանրապես չէին խոսում: Ընդդիմադիրները, ճիշտ է, խոսում էին, բայց նրանց համար այս ամենն ընդամենը «հանցավոր վարչակարգի» հանցավորության հերթական վկայությունն էր, և նրանք անիմաստ ու միամիտ էին համարում որևէ «տեղական նշանակության» խնդրի համար պայքարելը: Արդյունքում, այն մարդկանց, ում իրապես հուզում էր Երևանի պահպանման խնդիրը, պատել էր անօգնականության և հուսահատության մի զգացում: Հիշում եմ ընկերներիցս մեկի՝ այդ տարիներին գրված մի հոդված. նա փնտրում էր «քաղաքային պարտիզանին», քանի որ իրավիճակն այնքան անհույս էր, որ քաղաքն այլանդակող բութ և անհասկանալի ուժին կարող էր դիմակայել միայն «քաղաքային պարտիզանությունը»: Ցավոք, նա այդպես էլ չհայտնվեց: Բայց նրա փոխարեն երևանյան իրականության մեջ հայտնվեց մի նոր գործոն՝ Մարկ Ցուկերբերգը և յուր Ֆեյսբուքը:
Մարկ Ցուկերբերգը և հայ իրականությունը
Եվ ահա եկավ սոցիալական ցանցների, բլոգերի, Յություբի և այլ կիսահասկանալի ու անհասկանալի բառերի ժամանակը: Կասկածելի քաղաքաշինական նախագծերը մնում էին երևանյան իրականության անբաժանելի մասը: Ավելին, չի կարելի ասել, որ այդ նախագծերի դեմ ակտիվորեն պայքարող մարդկանց քանակը շեշտակի աճեց. ի վերջո, ամենաեռանդուն պայքարող ակտիվիստների քանակը միշտ էլ բավական փոքր էր: Բայց այժմ ակտիվիստների ցանկացած ակցիա, հատկապես եթե այն հետաքրքիր էր և անսպասելի, լուսաբանվում էր ինտերնետի ընձեռած հնարավորությունների միջոցով: Մի քանի ակտիվիստներ իրենց նախաձեռնած ակցիային կարող էին հրավիրել հարյուրավոր մարդկանց, իսկ այդ ակցիայի լուսանկարները և տեսագրությունները Յություբում և Ֆեյսբուքում նայում էին հազարավոր մարդիկ: Ավելին, եթե որևէ ոստիկան ձեռք բարձրացներ ակտիվիստի վրա կամ որևէ դժգոհ չինովնիկ հայհոյեր ակտիվիստին, այդ տեսագրությունը կդիտեին արդեն տասնյակ հազարավոր մարդիկ: Ֆեյսբուքյան քվեարկությունների արդյունքներով կամ էլ պարզապես «լայքերի» ու «ըթենդինգների» քանակով արդեն պարզ էր դառնում, որ այս կամ այն նախաձեռնությանը
Սուրեն Մանվելյան
Կյանքը Ֆեյսբուքից առաջ. նախաֆեյսբուքյան ակտիվիզմի պատմությունից
Արդեն ոչ միայն ճղած ջինսերով «ջակի-ջուկիներն» էին տեղեկանում այս ակցիաների մասին, այլ նաԵՎ «ազգաբնակչության լայն շերտերը» աջակցում են ոչ թե տասնյակ կամ հարյուրավոր, այլ հազարավոր և տասնյակ հազարավոր մարդիկ: Արդեն ոչ միայն ճղած ջինսերով «ջակի-ջուկի» երիտասարդներն էին տեղեկանում այս ակցիաների մասին, այլև այն մարդիկ, ում ընդունված է անվանել «ազգաբնակչության լայն շերտեր»: Հիշում եմ մի դեպք, երբ իմ բնակարանում վերանորոգում անող վարպետին սկսեցի պատմել երևանյան նախաձեռնություններից մեկի մասին, նա ինձ ընդհատեց՝ ասելով, որ այդ ամենի մասին շատ լավ տեղյակ է: «Ո՞րտեղից», — զարմացած հարցրեցի ես: «Յություբից», — անվրդով պատասխանեց զրուցակիցս:
Երևանը՝ մարտադաշտ. Մաշտոցի պուրակի ճակատամարտը
Վերջին տարիների ընթացքում Երևանը տեսել է բազմաթիվ քաղաքացիական նախաձեռնություններ կամ, ինչպես ասում են ակտիվիստները, «պայքարներ»: Թերևս, դրանցից ամենաերկարատևն ու համառը Մաշտոցի պուրակի համար պայքարն էր: Չգիտեմ, գուցե պատճառն այն է, որ մասնագիտությամբ պատմաբան եմ, բայց Մաշտոցի պուրակի դեպքերն ինձ հիշեցնում են Առաջին համաշխարհային պատերազմի ճակատամարտերը: Ինչպես Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, հակառակորդ բանակները խրամատներ էին փորում և ամիսներով, գերագույն լարման գնով պահում իրենց դիրքերը, այդպես էլ Մաշտոցի պուրակում էր: Մի կողմից՝ ակտիվիստները և մյուսից՝ քաղաքային իշխանություններն ու ոստիկանությունը դիրքավորվել էին և ոչ մի գնով չէին ուզում զիջել: Առաջին աշխարհամարտի տարիներին կողմերը փորձում էին առավելության հասնել՝ երբեմն օգտագործելով անակընկալ հարձակումներ, երբեմն՝ նոր զենք կիրառելով, երբեմն էլ ճակատային գրոհների միջոցով: Այսպես էլ Մաշտոցի պուրակում էր: Մի ձմեռային գիշեր ոստիկանները
փակեցին տարածքը և սկսեցին «բուտիկների» մոնտաժումը: Մի ուրիշ անգամ, թմբուկների թնդյունի ներքո ակտիվիստների «առաջապահ» գունդը՝ կազմված աղջիկներից, «ներխուժեց» բուտիկներ, և քանի որ մարտի 8-ն էր, ոստիկանությունը այլ տարբերակ չուներ, քան սահմանափակվել նրանց ծաղիկներ նվիրելով: Ի վերջո, Մաշտոցի պուրակը վերածվեց մի յուրահատուկ Ավարայրի. ինչպես կասեր Եղիշեն, «ոչ թե մեկ կողմը հաղթեց, և մյուս կողմը պարտվեց, այլ քաջերը քաջերի դեմ դուրս գալով, երկու կողմն էլ պարտություն կրեցին»: Իհարկե, այս դեպքում թերևս ավելի ճիշտ կլիներ ասել, որ երկու կողմն էլ հաղթանակ տարան: Կարծում եմ, իրենք ակտիվիստներն էլ մինչ այժմ չեն եկել միևնույն հայտարարի, թե, ի վերջո, որն էր Մաշտոցի պուրակի պայքարի արդյունքը: Այո, այգին պահպանվեց և բուտիկներն ապամոնտաժվեցին: Ծնվեց հայ ինտերնետի ամենատարածված և կենսունակ մեմերից մեկը՝ «Սիրուն չի, Տարոն ջան»: Մյուս կողմից՝ ակտիվիստներից շատերը գտնում էին, որ հարցը լուծվեց ոչ իրավական ճանապարհով, և բուտիկների ապամոնտաժումը գնահատում էին որպես նախընտրական փիառ՝ ԱԺ ընտրություններին ընդառաջ: Առավել ևս, որ պուրակի մյուս կողմը մնաց անբարեկարգ և լքված:
Ակտիվիզմը և լայն զանգվածները. Փակ շուկան և Հարյուր դրամը.
Թերևս, Մաշտոցի պուրակի պայքարի ավարտը չառաջացրեց այն ոգևորությունը, որը կարող էր, նաև այն պատճառով, որ Երևանի պահպանման համար մղվող պայքարի ճակատում մեկ այլ տեղ ակնհայտ անհաջողություն գրանցվեց: Փակ շուկան, որը Երևանի խորհրդանիշներից մեկն էր, վերածվեց մի սովորական շոփինգ մոլի: Պարզվեց, որ շուկան իր ճաշակով ձևափոխող օլիգարխը կարող է հավաքել մի ամբողջ բանակ, ընդ որում՝ դրա համար բոլորովին անհրաժեշտ չեն սոցիալական ցանցերը:
Հայ-թեք Պայքար
Ապավեն Ստեփանյան
Մարիամ Լորեցյան
Ապավեն Ստեփանյան
← Փակ շուկայի «վերակառուցման» ժամանակ քիչ չէին մարդիկ, ովքեր դուրս էին եկել ակտիվիստների դեմ
facebook.com/sosafrikyan
↑ Աֆրիկյանների ակումբի շենքին չօգնեց այն, որ ակտիվիստներին միացան Տիգրան Համասյանն ու Արթուր Իսպիրյանը ← Ակտիվիստներն ու Աֆրիկյանների շենքը
↓ 150 դրամ, ի վերջո, չվճարեցինք
20 21
Հոկտեմբեր 2014
Սոնա Քոչարյան
Նազիկ Արմենակյան
→ Մաշտոցի պուրակի էպիկական պայքարը. Ֆեյսբուքի սերունդը հաղթեց, քանի որ «սիրուն չի»
freecar.am
Սա այն դառը պահերից մեկն էր, երբ ակտիվիստները գիտակցեցին, որ սոցիալական ցանցերը երբեմն անզոր են, իսկ Ֆեյսբուքում ստացված հազարավոր լայքերը դեռևս չեն նշանակում, որ փողոցում կլինեն թեկուզև հարյուրավոր ցուցարարներ: Մինչդեռ, հակառակ կողմում հայտնվեցին մարդիկ, ում ամենօրյա ապրուստը կախված էր մեկ օլիգարխից: Բացի դրանից, ինչը թերևս ոչ պակաս կարևոր է, նրանցից շատերը ազնվորեն չէին հասկանում, թե ինչու են տարօրինակ, ոչ այնքան «հայեցի» շորերով երիտասարդներն այդպիսի աղմուկ բարձրացրել «կռիսանոցի» համար: Փակ շուկան այն առիթն էր, երբ ակտիվիստներին շատերը սկսեցին մեղադրել «կյանքից
Փակ շուկայի պայքարը ցույց տվեց, որ Ֆեյսբուքի հազարավոր լայքերը դեռ չեն նշանակում, որ փողոցում կլինի թեկուզ հարյուր ցուցարար կտրված լինելու», «ժողովրդին չհասկնալու», «վիրտուալ իրականությամբ ապրելու» և այլ նմանատիպ մեղքերի մեջ: Շուտով երևանյան ակտիվիստները ստացան այդ մեղադրանքները հերքելու փայլուն հնարավորություն: Քաղաքապետարանը որոշեց բարձրացնել քաղաքային տրանսպորտի ուղեվարձը և ի հայտ եկավ «Չենք վճարելու 150 դրամ» նախաձեռնությունը: Այժմ արդեն չէր կարելի ասել, որ Արևմուտքից ֆինանսավորվող գրանտակեր մասոնները և երևանյան փոքրաթիվ հիփսթեր-հիփսթերուհիները փորձում են օրվա հացից զրկել «հասարակ ժողովրդին»: Ընդհակառակը, նրանք հայտնվեցին մարշրուտկայի համար վերջին հարյուր դրամը վճարող տատիկ-պապիկների պաշտպանի դիրքում: Թերևս ամենահետաքրքիրը «Հարյուր դրամի պայքարի» օրերին այն էր, որ թանկացման դեմ ամենաակտիվ հանդես եկողներն այն մարդիկ էին, որոնց կարելի է դասել «միջին խավի» շարքերին: Բազմաթիվ հաջողակ երիտասարդ (և ոչ այնքան երիտասարդ) մարդիկ՝ բիզնեսմեններ և մենեջերներ, ծրագրավորողներ և ճարտարապետներ, նույնիսկ երգիչներ և դերասաններ, սկսեցին իրենց մեքենաներով անվճար տեղափոխել մարդկանց, անուններն ու «չվացուցակները» բոլոր ցանկացողների համար հրապարակվում էին պայքարի կայքում, ֆեյսբուքյան էջում: Այն մարդիկ, ում մեղադրում էին «վիրտուալ իրականությունում» ապրելու և «հասարակ ժողովրդից» հեռու լինելու մեջ, հայտնվեցին հենց այդ «հասարակ ժողովրդի» կողքին: Արդյունքը հետևեց շատ շուտով. քաղաքային իշխանությունը հրաժարվեց թանկացումից: Եվ, չնայած պաշտոնյաները, գծատերերի հետ միասին, համոզում էին, որ առանց թանկացման Երևանի քաղաքային տրանսպորտի համակարգը կաթվածահար կլինի, արդեն մեկ տարուց ավելի պահպանվում է հին գինը:
Աֆրիկյանների շենք. արդյոք սա ակտիվիզմի վե՞րջն է
Եվ վերջապես այս տարի տեղի ունեցավ ևս մեկ իրադարձություն, որը գուցե եզրափակեց մի ամբողջ փուլ երևանապահ ակտիվիզմի պատ-
մության մեջ: Հայտնի Աֆրիկյանների շենքը, որի համար պայքարը արդեն վաղուց էր տարվում, ի վերջո ապամոնտաժվեց (ինչպես և մնացած նման դեպքերում՝ իշխանությունները պնդում են, որ այն պետք է վերականգնվի): Մինչև վերջերս ակտիվիստներին հաջողվում էր պահել Աֆրիկյանների շենքը, այնտեղ անգամ համերգներ էին կազմակերպվում, Աֆրիկյանների շենքը, ասում էին ակտիվիստները, «պահպանվում է հասարակության կողմից»: Եվ ահա այսօր այդ շենքն այլևս չկա, համենայն դեպս՝ իր տեղում: Այն, ինչ տեղի էր ունենում Աֆրիկյանների շենքի շուրջ, հիշեցնում էր Մաշտոցի պուրակի պատմությունը, բայց այս անգամ ամեն ինչ շատ արագ տեղի ունեցավ: Գուցե պատճառն այն էր, որ մոտ ապագայում ընտրություններ չկան կամ, որ չափազանց լուրջ շահեր էին ներգրավված այս խնդրում: Լսվեցին նաև ձայներ, որոնք ասում էին, թե ակտիվիզմը այն ձևով, որով կար վերջին տարիներին, սպառել է իրեն, որ Ֆեյսբուքի խմբերով և Յութուբի հոլովակներով արդեն ոչ ոքի չես զարմացնի և անհրաժեշտ են նոր մեթոդներ (ճիշտ է, որոնք են նոր մեթոդները, սովորաբար չի նշվում): Իհարկե, հիասթափությունը հասկանալի է: Բայց, կարծում եմ, դեռևս վաղ է քաղաքային ակտիվիզմը համարել անցած փուլ: Այո, քաղաքային ակտիվիստները գուցե և չկարողացան հասնել այն ամենին, ինչի համար պայքարում էին: Այո, գուցե նրանք շատ տարվեցին ինտերնետով և տեխնոլոգիաներով և ինչ-որ պահի ինչ-որ չափով դարձան Ֆեյսբուքյան վիրտուալ իրականության պատանդը: Բայց, ակտիվիստների բոլոր հաղթանակներն ու պարտությունները հաշվի առնելով, կարծում եմ, որ այսօր մեր քաղաքը մի փոքր ավելի լավն է, քան կարող էր լինել: Եվ, ի վերջո, «ակտիվիստը» ոչ պաշտոն է, ոչ էլ մասնագիտություն: Ակտիվ քաղաքացի դառնալու ճանապարհը յուրաքանչյուրիս համար բաց է: Իրոք, Ֆեյսբուքով այսօր ոչ ոքի չես զարմացնի: Բայց, թերևս արդեն ստեղծվել է այն օնլայն գործիքը, որի միջոցով իրենց ձայնը լսելի կդարձնեն վաղվա ակտիվ քաղաքացիները:
Միքայել Զոլյան
Հայ-թեք Ցուցահանդես
Փոշու միջով դեպի բարձր տեխնոլոգիաներ Այս տարվա հոկտեմբերին կանցկացվի հոբելյանական 10-րդ Digitec Expo ցուցահանդեսը, որն, ինչպես միշտ, մի հարկի տակ կհավաքի Հայաստանում տեղեկատվական և հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաների ոլորտի ներկայացուցիչներին. սպասվում է 120-ից ավելի մասնակից ընկերություն և շուրջ 30 հազար այցելու, իսկ գլխավոր հովանավորն է Ucom ընկերությունը: Ցուցահանդեսը կազմակերպող Ինֆորմացիոն Տեխնոլոգիաների Ձեռնարկությունների Միության ղեկավար Կարեն Վարդանյանը «ԵՐԵՎԱՆի» խնդրանքով վերհիշեց Digitec-ի անցած ուղին՝ Կահիրեում կարևոր մարդկանց հետ ծանոթանալը, Օսթինի վեց հոգանոց հայ համայնքի հզորությունը, բացմանը եկած վարչապետի ջերմությունն ու ցուցահանդեսը հետապնդող անվերջ շինարարական աշխատանքները:
← 2012 թվականից Digitec-ն անցկացվում է «Երևան Էքսպո» կենտրոնում
Մաքսային խնդիրներ ու ցուցահանդես
Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների ասոցիացիայի հիմնադրման սկզբում շատ էին քննարկումները, թե ինչպիսին պիտի լինի ձևաչափը՝ ակո՞ւմբ, ընդլայնվող հաստատությո՞ւն, ընկերական հավա՞ք, թե որևէ այլ մի բան: Բայց հասկանալի էր, որ այդպիսի ձևաչափերով մեր ասոցիացիան որևէ հեռանկար չուներ: Այսպիսով, մեր առջև դրվեց հետևյալ խնդիրը՝ ինչպե՞ս ենք շարունակելու, ո՞ր ուղղությամբ ենք շարժվելու: Ծրագրի առաջնային ու կարևորագույն կետերից մեկն այն էր, որ դադարում էինք գործել որպես ակումբ՝ վերածվելով մասսայական կազմակերպության և ընդ-
22 23
Հոկտեմբեր 2014
գրկելով ոլորտում առկա ընկերությունները: Երբ գործում էինք որպես ակումբ, քննարկման թեմաներն ու մեր առջև դրված խնդիրները չափազանց ցրված էին: Մի օր խոսում էինք արտաքին շուկայից, հաջորդ օրը՝ մտավոր սեփականությունից և այլն: Հիմա արդեն պետք էր ընտրել միայն մեկ-երկու ուղղություն ու զարգացնել դրանք: Երբ ես նշանակվեցի ասոցիացիայի տնօրեն, երկար քննարկումներից հետո ընտրվեցին երկու հիմնական ուղղությունները, որոնց վրա պիտի կենտրոնանայինք ու զարգացնեինք. առաջինը մաքսային խնդիրների լուծումն էր, երկրորդը՝ Digitec կոչվող ցուցահանդեսի կազմակերպումը:
Աստծո ուղարկածները
Ցուցահանդես կազմակերպելու փորձ երբևէ չեմ ունեցել, ասեմ ավելին, նույնիսկ ծննդյան տարեդարձ երբեք չեմ կազմակերպել: Բայց սկսեցինք՝ գաղափար չունենալով, թե ինչ է ցուցահանդեսը: 2005 թվականին Եգիպտոս վարժանքների մեկնեց Հայաստանում ՏՏ ոլորտին առնչվող պետական կառույցների պատվիրակություն: Ինչ-որ պատճառով ինձ էլ ընդգրկեցին: Կահիրեում ծանոթացանք Արևելյան Եվրոպայի լավագույն արևելագետ ուսանողների խմբի հետ, որոնց մեջ երեք հայ տղա կար: Նրանց հետ ծանոթությունը, կարծես, ճակատագրական եղավ Digitec-ի համար: Բայց դրա մասին մի փոքր ավելի ուշ:
↓ ԻՏՁՄ ղեկավար Կարեն Վարդանյանը
→ Digitec 2010-ը՝ Մարզահամերգային համալիրում
Վերադառնալուց հետո մեր միությունում Եվրոպական համալսարանից մոտ 12 պրակտիկանտ ունեինք: Նրանցից մեկը՝ Աննա Թովմասյանը, առաջադրանքները կատարում էր այնպես, կարծես մեր միության տնօրենը լիներ: Այդ ընթացքում նոր աշխատակազմ էի հավաքում ու որոշ ժամանակ անց առաջարկեցի նրան աշխատել մեզ հետ ու գնահատելով նրա պոտենցիալը, որոշեցի, որ հենց նա պիտի դառնա ցուցահանդեսի տնօրեն: Ու հենց այդ ժամանակ ինձ զանգահարեցին Եգիպտոսում հանդիպած արևելագետները: Հանդիպեցինք: Ասացին, որ արևելագիտության և արտաքին քաղաքականության ոլորտում ներկայումս իրենց չեն տեսնում ու աշխատանք են փնտրում: Չնայած երիտասարդ տարիքին՝ մեծ փորձ ունեին: Ես էլ առաջարկեցի նրանց միանալ մեր թիմին: Կարծես Աստված ուղարկեց թիմը:
Շինարարական աղետ
ՆՓԱԿ-ի տարածքը ընտրեցինք որպես առաջին Digitec-ի անցկացման վայր: Սկզբում ամեն ինչ հարթ էր ընթանում, հունիսից սկսել էինք մասնակցության պայմանագրեր ստորագրել տարբեր կազմակերպությունների հետ: Օգոստոսի վերջն էր, ոչինչ չէր հուշում, որ աղետ է լինելու: Առավոտյան եկանք աշխատանքի ու տեսանք, որ Բուզանդի փողոցը՝ Հանրապետության փողոցից մինչև Խանջյան, ամբողջովին քանդված է՝ երեք մետրանոց փոսեր, տրակտոր-
Առավոտյան եկանք աշխատանքի ու տեսանք, որ Բուզանդի փողոցը՝ Հանրապետության փողոցից մինչեվ Խանջյան, ամբողջովին քանդված է ներ, բանվորներ: Փոսերից մեկի վրա փակցված ցուցանակի գրառումն ասում էր՝ աշխատանքները շարունակվելու են երկու տարի: Այլ տարածք ընտրել արդեն չէինք կարող. Մարզահամերգային համալիրը փակ էր, ավելի հարմար սրահ չկար: Թիմում խուճապ սկսվեց: Լուծումը չգիտեի, բայց կանխազգացմանս վստահում եմ, զգում էի՝ վտանգ չկա: Կապ հաստատեցի շինարարական այդ կազմակերպության հետ, բայց ապարդյուն, ասացին, որ անհնար է որևէ բան փոխել: Բայց գլխավոր ինժեների ազգանունը շատ ծանոթ էր. նույն ազգանունով մոտիկ ընկեր ունեի: Պարզվեց, որ իսկապես բարեկամներ են՝ գլխավոր ինժեները ընկերոջս հորեղբայրն էր: Մի խոսքով՝ խոստացան, որ ցուցահանդեսի օրերին ամեն ինչ կանեն, որ գոնե հողի ծածկույթով, բայց հարթ լինի, մասնակիցների ճանապարհը բացելու համար: Նշեմ, որ մինչ ցուցահանդեսի բացումը մեկ ամիս էր մնացել:
← Առաջին ցուցահանդեսի կազմակերպչական թիմը
Ցուցահանդեսը անցնելու էր վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանի բարձր հովանու ներքո, բայց բացումից երկու օր առաջ պարզ դարձավ, որ վարչապետը չի կարողանա ներկա գտնվել միջոցառմանը: Ազգային ժողովի նախագահ Արթուր Բաղդասարյանին դիմեցինք, ով համաձայնվեց բացել ցուցահանդեսը: Ցուցահանդեսի բացմանը 15 րոպե էր մնացել, ՆՓԱԿ-ի դիմացը դեռ էքսկավատոր էր աշխատում: 11-ին ամեն ինչ պատրաստ էր: Առաջին Digitec-ը բացվեց: Մոտ 3000 այցելու ունեցանք:
Վարչապետի ջերմ ներկայությունը
Գոհ էինք, ուրախ ու երջանիկ՝ մեկնեցինք Աղվերան քննարկելու երկրորդ Digitec-ը: Հաջորդ շաբաթ նորից աղետ սկսվեց: Ցուցահանդեսի թիմը՝ տնօրենն ու երեք արևելագետները, աշխատանքից ազատվելու դիմում գրեցին: Սկզբում զարմացա, հետո հասկացա. երբ մեծ հաջողություն ես ունենում, քեզ թվում է, թե կյանքդ միանգամից փոխվելու է դեպի ավելի լավը: Բայց իրականում դա շատ ավելի դանդաղ է լինում: Բացի այդ, արհավիրքները շարունակվեցին՝ կառավարական որոշ ատյանների հետ ևս խնդիրներ առաջացան: Այսպիսով՝ չկա թիմ, չկա քաղաքական դաշտ, զրոյից սկսեցինք: Ի դեպ, տղաներից երկուսը հետո վերադարձան: Համալիրն արդեն բացվեց, հենց այնտեղ էլ անցկացրեցինք երկրորդ ցուցահանդեսը, բայց շինարարությունը մեզ հետևում էր՝ աստիճանները, շատրվանները վերանորոգվում էին: Այդ տարի բացումն արդեն իրականացրեց Անդրանիկ Մարգարյանը՝ 40 աստիճան տաքություն ուներ: Mitsubishi Electric-ին և National Instruments-ը առաջին միջազգային ընկերություններն էին, որ հենց այդ տարի մասնակցեցին ցուցահանդեսին:
Հայ-թեք Ցուցահանդես
Օսթինի հայ համայնքը
2006 թվականին Տեխաս նահանգի մայրաքաղաք Օսթինում կայացավ Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների համաշխարհային կոնգրեսը՝ WCIT2006-ը: Այնտեղ բնակվում է ընդամենը 6 հայ: Կոնգրեսի շրջանակներում հանդիպեցինք այդ հայերից մի քանիսի հետ, ովքեր մեզ օգնելու պատրաստակամություն հայտնեցին: Ես պատմեցի ցուցահանդեսի մասին ու, հասկանալով, որ Հայաստանը գայթակղիչ շուկա չունի, խնդրեցի, որ օգնեն միջազգային ընկերությունները Digitec-ի շրջանակներում ներկայացնելու հարցում: National Instruments ընկերությունում աշխատող Մարինե անունով մի աղջիկ միանգամից զանգահարեց Մոսկվա՝ ընկերության ներկայացուցչություն, որ զբաղվում էր մեր տարածաշրջանով: Մի քանի օր հետո National Instruments-ը ցուցահանդեսին մասնակցելու իր համաձայնությունը տվեց: Մեկ տարի անց ընկերությունը Երևանում գրասենյակ բացելու որոշում ընդունեց: Այսօր ընկերության շուրջ աշխատում է մոտ 20 տեղական ընկերություն: Այս տարի National Instruments-ի ամենամյա ժողովի ընթացքում ընկերության գլխավոր ինժեները հայտնեց, որ Հայաստանը աշխարհի 5 վայրերից մեկն է, որտեղ գոյություն ունի իրենց ոլորտում ինժեներական Know-How:
Նկուղային տեխնոլոգիաներ
2007-ին Համալիրում վերանորոգում սկսվեց, պետք էր նոր վայր գտնել: Ընտրեցինք «Հրազդան» մարզադաշտի դիմաց գտնվող «Գորիս» առևտրի կենտրոնը: Ամեն ինչ լավ էր, բայց մի օր պարզեցինք, որ առաջին ու երկրորդ հարկերը սենյակների են բաժանել ու վերանորոգում սկսել: Պայմանավորվածությունը կար, մեծ գումարներ էինք վճարել, բայց ինչ արած, խնդրեցինք, որ գոնե երրորդ հարկը չմասնատեն: Նույնիսկ կառավարական մակարդակով չկարողացանք կասեցնել աշխատանքները: Վերջիվերջո, ցուցահանդեսը կայացավ երրորդ և նկուղային հարկերում:
Փոշի
Հաջորդ տարի որոշվեց ցուցահանդեսը կազմակերպել «Թումոյում»: Վերանորոգման աշխատանքները ավարտված էին, բայց սրահներում ահավոր փոշի էր: Կենտրոնի աշխատակիցները խոստացան մաքրել: Ցուցահանդեսի բացման նախորդ երեկոյան սրահներում մոտ երկու սանտիմետրանոց փոշի էր: Ամբողջ գիշեր բոլորս փոշի էինք մաքրում: Ի դեպ, մուտքի
→ Ռոբոտաշինությանը էքսպոյում միշտ հատուկ ուշադրություն են դարձնում
Ցուցահանդեսի բացման նախորդ երեկոյան սրահներում մոտ երկու սանտիմետրանոց փոշի էր: Ամբողջ գիշեր բոլորս փոշի էինք մաքրում ասֆալտի աշխատանքները ավարտվեցին ցուցահանդեսի բացման օրը: 2009 թվականին Համալիրի վերանորոգումն ավարտված էր, մտածեցինք, որ այդ տարի գոնե հանգիստ կկազմակերպենք Digitec-ը, բայց ոչ. սկսվեց դեպի «Դալմա մոլ» տանող ճանապարհի շինարարությունը: Ապրանքը սրահներ բերելու այլ ճանապարհ չկար: Հինգ տարի անընդմեջ շինարարական խնդիրներ: Արդեն անեկդոտներ էին պատմում մեր մասին՝ «եթե ուզում եք շենք կառուցել կամ վերանորոգել՝ Digitec-ն անցկացրեք այնտեղ»: Հետո հայտնաբերեցինք Մերգելյանի ինստիտուտի տարածքում գտնվող «Երևան էքսպո» ցուցահանդեսային կենտրոնը, բայց այն, իհարկե, շինարարության մեջ էր ու հաջորդ երկու տարիների ընթացքում ցուցահանդեսը կրկին Համալիրում անցկացրեցինք ու մաս-
← 2011-ին Digitec-ում հարգեցին Սթիվ Ջոբսի հիշատակը
24 25
Հոկտեմբեր 2014
նակիցների և այցելուների բավականին լուրջ ցուցանիշներ գրանցեցինք: 2012-ին Digitec-ը արդեն կայացավ «Երևան էքսպոյում», չնայած Մերգելյանի անվան ինստիտուտի երրորդ հարկում կրկին շինարարություն էր: Այդուհանդերձ, ամեն ինչ լավ անցավ, նախագահը բացեց միջոցառումը, ու մենք մինչ օրս շարունակում ենք ցուցահանդեսն անցկացնել նույն կենտրոնում:
Ռազմահայրենասիրական տեխնոլոգիաներ
Լոկալիզացիայի՝ ՏՏ ոլորտը մեր հողի հետ կապելու պակաս էի զգում: Եթե արտաքին հատկանիշներով գնահատենք ՏՏ ոլորտը, ապա այն աղանդ կհիշեցնի. պատվերն ու գումարը ընկերությունը ստանում է արտերկրից, ու միայն մասնագետներն են կապված Հայաստանի հետ:
→ 2010 թ., վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը փորձարկում է էքսպոյի ցուցանմուշները
↓ 2010 թ., բարձր տեխնոլոգիաներն ու երկրի պաշտպանությունը
Սա ավելի հոգեբանական խնդիր է: Այսպիսով, անցյալ տարի Գագիկ Գինոսյանի ղեկավարած «Կարին» ավանդական երգի ու պարի համույթը և Խաղերի ազգային ֆեդերացիան մասնակցեցին Digitec-ին՝ ներկայացնելով ազգային, ինչպես կռահեցինք, պարեր ու խաղեր: Ռազմական բնույթ կրող այդ պարերը փոխեցին պարերին միացած և նայող ծրագրավորողների դեմքերը, հարյուրավոր մասնագետներ զինվորի վերածվեցին: 10-րդ Digitec-ին այս ծրագիրը կընդլայնվի՝ մշակույթը պետք է զուգահեռաբար ընթանա տեխնիկայի հետ: Կարծում եմ՝ հենց սա է հաջողության գրավականը:
Ռոբոտները, ստարտափներն ու ՊՆ-ն
Ցուցահանդեսի առանձնահատկություններից է նաև ռոբոտաշինության առաջնությունը, որ կազմակերպում ենք 2008 թվականից սկսած: Այս տարի ռոբոտաշինության փառատոնը Digitec-ի առանձին մաս կկազմի: Անցյալ տարվանից սկսած Digitec-ը սկսեցին գնահատել խոշոր ծրագրավորման ընկերությունները, որ Հայաստանում շուկա չունեն: Այս տարի կշարունակենք հյուրընկալել նրանց: Կադրերի համար մրցույթն այսօր թեժ է, նման ընկերությունները, մասնակցելով ցուցահանդեսին, ներկայացնում են իրենց գործունեությունը ապագա աշխատակիցներին:
Digitec-ը հատուկ ուշադրություն և աջակցություն է ցուցաբերում start up ընկերություններին՝ տրամադրելով նրանց փոքր տարածքներ, օգնում ենք նրանց ներկայանալ շուկայում: Արդեն երկրորդ տարին է, ցուցահանդեսի հանդեպ մեծ ուշադրություն ենք նկատում Պաշտպանության նախարարության կողմից: Հայկական բանակում սա դեռևս լուրջ ներդրումների չի բերել, սակայն արդեն մեծ նվաճում է այն, որ ոլորտի հանդեպ կարևորությունն ընկալելի է:
Անակնկալ ճարտարագիտություն
Մենք պիտի հասկանանք, թե որոնք են մեր ամենաուժեղ կողմերը: 2007 թվականից հատուկ մշակված ռազմավարություններով ենք աշխատում: Տարվա սկզբից մշակեցինք 2014-2018 տարիների համար նախատեսված ռազմավարությունը: Քննարկումների արդյունքում պարզ դարձավ, որ միայն հիմա ենք սկսել հասկանալ, թե որոնք կարող են լինել մեր ուժեղ կողմերը, դրանք են՝ որակը, կրեատիվությունը և ադապտացիան: Հատկապես վերջին կետը՝ հայերը արագ են ադապտացվում նորություններին, ցանկացած մշակույթին, տեխնոլոգիաներին, ազգերին և այլն: Հիմա մեր խնդիրն է անել ավելին, քան մեզնից սպասում են, հենց դրա համար էլ այս տարվա Digitec-ը կընթանա Surprising Engineering խորագրի ներքո:
Լենա Գևորգյան UITE արխիվից
Հայ-թեք Շոփինգ
Երևանի մասին ի՞ նչ ունեք Ավտոբուսային կտրոն, ծրար, «ԵրԱԶի» նշան-հուշանվեր, Չեմպիոնների լիգայի հանդիպման բուկլետ, Շախմատային օլիմպիադայի տոմս, վինիլային սկավառակներ և աշխարհով մեկ սփռված այլ ապրանքներ, որոնք կարելի է գտնել eBay օնլայն խանութում՝ որոնման դաշտում հավաքելով Yerevan բառը: 1996 թվականի Շախմատի օլիմպիադայի տոմս
Գինը՝ 12.50$ Վայրը՝ Երևան 1990-ականների մայրաքաղաքի կյանքում տեղի ունեցած ամենավառ իրադարձություններից մեկի մասին հուշերը կարելի է թարմացնել պահպանված տոմսի շնորհիվ, որը ժամանակին գնվել է 400 դրամով:
Մարկ Արյանի վինիլային սկավառակներ
Գինը՝ 30$ Վայրը՝ Ֆրանսիա Հայտնի ֆրանսահայ երգահանի՝ 1960-ականների 12 մինի սկավառակներից բաղկացած հավաքածուի «կարգավիճակ» դաշտում նշվում է՝ «օգտագործած»: Զարմանալի չէ, քանի որ ֆրանկոֆոն աշխարհում Անրի Մարկարյանը (երգչի իսկական անունը) մեծ հաջողությունների էր հասել: Նրա երգացանկում, ի դեպ, կար «Երևան» ստեղծագործությունը (միակը՝ հայերենով, որը կատարվել էր Խորհրդային Հայաստանում 1968-ին երգչի շրջագայության ժամանակ), բայց ավելի հայտնի է Istambul երգը, որը իսկական հիթ էր Թուրքիայում: Այնքան, որ Արյանը իր մի շարք հայտնի երգեր ձայնագրեց և թողարկեց թուրքերենով:
1970-ականների ավտոբուսի կտրոն
Գինը՝ 1.99$ Վայրը՝ Երևան Չորս տասնամյակից ավելի այս համեստ, թվում էր՝ ոչնչով աչքի չընկնող ավտոբուսային տոմսակը՝ 061967 համարի տակ, սպասում էր, որպեսզի վաճառքի դրվեր eBay-ում: Դե, երևի գնորդ էլ կգտնվի: Մնում է միայն ավելացնել, որ սա այն դեպքերից է, երբ ապրանքի առաքումն ավելի թանկ է նստում (5 դոլար), քան բուն ապրանքը:
26 27
Հոկտեմբեր 2014
1960-ականների Erevan զարթուցիչ
Գինը՝ 4,95$ Վայրը՝ Նիդեռլանդներ Երևանի ժամացույցի գործարանի այժմյան վիճակը բավական տխուր է, մինչդեռ դրա՝ խորհրդային տարիների արտադրանքը արդեն ցանկալի նմուշ է հավաքորդների համար (թեպետ առավել քան համեստ գին ունի): Զարմանալին այն է, որ չնայած ժամացույցի վրայի made in USSR գրության առկայությանը, նմուշի վաճառողը տվյալներում որպես զարթուցիչի արտադրության վայր նշում է Նիդեռլանդները:
«ԵրԱԶ 1968» հուշանվեր-նշան
Գինը՝ 49.99$ Վայրը՝ Երևան «ԵրԱԶի» հետ կապված ամեն բան հետաքրքիր է, իսկ այս նմուշը, ինչպես նշվում է վաճառքի էջում, խիստ դժվար ճարվող է և հայրենական ավտոարդյունաբերության լեգենդի սիրահարներին չպետք է խանգարի 50 դոլարանոց գնացուցակը: Հավաքողներին կարող է հետաքրքրել այն, որ այս նշանը արտադրվել է ոչ թե Երևանում, այլ Ռուսաստանում և «Աշխարհի ավտոմեքենաներ» շարքի մեջ է մտնում:
1930-ականների տաքսու կտրոն
Գինը՝ 6.99$ Վայրը՝ Երևան Եթե ավտոբուսի կտրոնը ավելի շատ նոստալգիա առաջացնող նմուշ է, ապա սա իսկական արտեֆակտ է և գտածո, այն էլ՝ մատչելի գնով: Ինչպես նշվում է վաճառքի էջում, այս տոմսը (փաստորեն, 30-ականներին տաքսիով երթևեկելու համար տո՞մս էին գնում) նախատեսված է եղել Երևանից հեռավոր Ելենովկա (Ռուսաստան) ուղևորության համար: Հուսանք, որ N22 մեքենան, որը նշված է տոմսի վրա, տեղ է հասել առանց պատահարների:
Բրոնզե հուշամեդալ Արգիշտի թագավորի պատկերով
Գինը՝ 182$ Վայրը՝ ԱՄՆ 1968-ին, երբ առաջին անգամ մեծ շուքով տոնվեց Էրեբունի-Երևանի 2750-ամյակը, Խորհրդային Միությունում տասնյակ զանազան հուշանվերներ արտադրվեցին, որոնցից շատերը կարելի է գտնել ինչպես eBay-ում, այնպես էլ Երևանի Վերնիսաժում: Դրանց թվում էր նաև այս 57մմ տրամագիծ ունեցող բրոնզե մեդալը: Կարելի է նաև ենթադրել, որ կալիֆոռնիաբնակ վաճառողի առաջարկած գինը մի փոքր (իրականում ՝մոտ տասը անգամ) բարձր է իրական արժեքից:
Թխվածքաբլիթի տուփ
Գինը՝ 40$ Վայրը՝ Տալլին, Էստոնիա Կար ժամանակ, երբ թխվածքաբլիթները վաճառվում էին այնպիսի փաթեթավորմամբ, որ մարդու ձեռքը չգնա այն նետելու: Այս դեպքում էլ կարելի է ասել նույնը՝ 1950-ականներից պահպանված Երևանի հրուշակեղենի գործարանի արտադրած քաղցրավենիքի տուփը՝ քաղաքի մի քանի տեսարժան վայրերի պատկերներով, արժանի է լինելու հնությունների սիրահարների հավաքածուներում:
«Հայկական կոնյակ» ծխախոտի պատյան
Գինը՝ 47$ Վայրը՝ Բուլղարիա Ինչպես մի հակաառողջական երևույթով (ալկոհոլ) կարելի է քողարկել մեկ այլ հակաառողջական երևույթ (ծխելը): Պտտում ես շշի վերևի մասը, ու կոնյակի շիշը վերածվում է ծխախոտային տարայի: Արտադրության թիվը չի նշվում, բայց կարելի է ենթադրել, որ նմուշը առնվազն երեք տասնամյակի կյանք է արդեն ունեցել:
Ծրար՝ Լենինի հրապարակի պատկերով
Գինը՝ 2$ Վայրը՝ Բուլղարիա Երևանի զանազան տեսարժան վայրերով և հուշարձաններով փոստային ծրարներն ընդհանրապես հաճախ են հանդիպում eBay-ում և հնությունների այլ առցանց խանութներում. Խորհրդային Միությունում նման բրենդինգին լուրջ էին վերաբերում: Այս նմուշը յուրահատուկ է նրանով, որ բավական հին է՝ 1958 թվական, և վրան ունի Հայաստանի խորհրդայնացման 40-ամյակին նվիրված նամականիշ և կնիք, երկուսն էլ փակցվել են արդեն 1960-ին:
«Արարատ»-«Բավարիա» հանդիպման բուկլետ
Գինը՝ 16$ Վայրը՝ Մեծ Բրիտանիա Ինչպես հայտնի է բոլոր հայերին, 1973-ին «Արարատը» դարձավ ԽՍՀՄ չեմպիոն ու գավաթակիր և հաջորդ տարի ներկայացրեց Խորհրդային Միությունը ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների գավաթի (որ հիմա հայտնի է որպես Չեմպիոնների լիգա) խաղարկությունում: Ու պարտվեց, ինչը նույնպես շատ լավ հայտնի է, խաղարկության ապագա չեմպիոն՝ Մյունխենի «Բավարիային» մեկ քառորդ եզրափակչում: Եվ ահա, գրեթե 40 տարի անց, «Հրազդան» մարզադաշտում կայացած պատասխան հանդիպման տեղեկատվական բուկլետը կարելի է գնել անհայտ բրիտանացի հավաքորդից: Ի դեպ, eBay-ում կարելի է գնել նաև նույն մրցաշրջանի Չեմպիոնների գավաթի՝ «Արարատի» 1/16 եզրափակչի՝ շվեյցարական «Գրասհոպերի» հետ երևանյան հանդիպման բուկլետը՝ անհավանական 470$ արժողությամբ:
Արեգ Դավթյան
Հայ-թեք Պրոֆի
Ուղեղի հետադարձ 1983 թվականին APRANET տվյալներ անվտանգ փոխանակող առաջին սերվերը պաշտոնապես ստացավ Ինտերնետ անվանումը: Իսկ դրանից մոտ 15 տարի անց արևմուտքն ապրեց տեղեկատվական տեխնոլոգիաների վերելք, հայտնի որպես Dot com boom, որը լիովին փոխեց մեր պատկերացումը արտերկիր տեղափոխվելու մասին: Զրոյականներին հայաստանցիները միացան նախկին ԽՍՀՄ երկրներից, Հնդկաստանից ու Չինաստանից դեպի Եվրոպա ու ԱՄՆ նախադեպը չունեցող արտահոսքին: Մենք խոսեցինք այն ՏՏ մասնագետ մարդկանց հետ, ովքեր մեկնել են արտերկիր, սակայն հետո վերադարձել հայրենիք:
28 29
Հոկտեմբեր 2014
Departure
Dot com boom-ի շնորհիվ 2000-ականներին ՏՏ ոլորտի հայաստանցի մասնագետները հնարավորություն ստացան մեկնել արևմուտք՝ աշխատելու այն ընկերություններում, որոնց անվանումները նախկինում միայն հոլիվուդյան կամ եվրոպական ֆիլմերի դեկորացիա էին թվում: Առաջարկվող աշխատանքային պայմաններն ու աշխատավարձը հրապուրում էին: Մութուցուրտի սերունդը՝ մոմի լույսի տակ համալսարանական տարիներն անցկացնելուց հետո, վերջապես ստանում էր տոմս դեպի նոր կյանք: Եվս մի քանի տարի անց հայրենիքում ապրող բարեկամներին գումար ուղարկողների հասցեները մի փոքր շեղվեցին ստանդարտ Գլենդեյլից դեպի Սան Ֆրանցիսկո, Պալո Ալտո, Մաունթին Վյու… «Տղաս ծրագրավորող է» ու «Տղաս արտերկրում է» բառակապակցությունները գրեթե փոխարինելի դարձան մեկը մյուսով: Տեխնոլոգիական վերելքի օրրանը՝ Սիլիկոնյան հովիտը, Dot com boom-ի տարիներին նմանվեց ժամանակակից Բաբելոնյան աշտարակի, որտեղ ոչ ոք բնիկ չէ և ուստի ոչ ոք չի կարող լինել օտար: Իհարկե, չկա հստակ վիճակագրություն, բայց 1991-ին Հայաստանից Գերմանիա, իսկ այնուհետև՝ Սիլիկոնյան հովիտ տեղափոխված Արա Մարկոսյանը կարծում է, որ ինքը եղել է Հայաստանից ժամանած առաջին ինժեներներից մեկը հովտում: Հայեր կային՝ Սիրիայից, Լիբանանից… Բայց ոչ Հայաստանից: Արան պատմում է, որ իրեն ու ընկերներին «առաջին պրիզիվ» էին ասում: Հետո եղավ երկրորդը, երրորդը… տասներորդը... Սիլիկոնյան հովտի «հայաստանցի» հայ համայնքն արդեն այնքան մեծ է, որ մարդիկ իրար չեն էլ ճանաչում: Հետաքրքիր է, որ շփվում են ավելի շատ իրար և ԽՍՀՄ նախկին երկրներից եկածների հետ, քան, օրինակ՝ սիրիահայերի ու լիբանանահայերի: Արտերկրում առաջնահերթ է դառնում բեքգրաունդի ընդհանրությունը՝ օգնում է քեզ մի փոքր տանը զգալ: «Երբ դեռ առաջինն էինք, երեխաներին ուղարկել էինք դպրոց ու շփվում էինք այդ դպրոցական համայնքի հետ՝ դպրոցի երեխաների ծնողների: Շատ մտերմացանք, ձեռք բերեցինք բազմաթիվ ընկերներ: Հայաստանում կան ուժեղ բարեկամական կապեր, Ամերիկայում այդ կապերը լրացնում էին ընկերները», — պատմում է Արան: Instigate ընկերության համահիմնադիր Վահագն Պողոսյանի համար, սակայն, ընտանիքի ու բարեկամության բացակայությունը ընկերական կապերը չէին լրացնում: Իր կյանքը ԱՄՆ-ում Վահագնը «խոպան» է անվանում: Ասում է՝ դասական պատմություն է. ամուսնացել էինք,
Dot com boom-ի տարիներին «Տղաս ծրագրավորող է» ու «Տղաս արտերկրում է» բառակապակցությունները հայաստանում գրեթե փոխարինելի դարձան մեկը մյուսով պետք է բնակարան գնեինք, իսկ այդ ժամանակ հիփոթեք էլ չկար: «Մենք պատրաստվում էինք երկու-երեք տարի անց վերադառնալ Հայաստան: ԱՄՆ-ում ապրեցինք հինգ տարի, իսկ բնակարանի համար գումար վաստակելը վերածվեց կարյերայի կառուցման»: Երբ Վահագնի մեծ տղան պետք է արդեն դպրոց գնար, ընտանիքը կարևոր որոշում ընդունեց. երեխան պետք է Երևանում սովորի: Հետագայում լեզու, մշակույթ՝ մի ողջ կյանք փոխելը շատ դժվար է տղայի համար: «Ամերիկայում մոտ 40 ընտանիք էինք, որ եկել էինք այդ նույն՝ աշխատելու, գումար վաստակելու ու hետ վերադառնալու մտքով: Հետո շատերի համար դժվար դարձավ երեխաներին հետ բերել, փոխել դպրոցը, լեզուն… Շատերն էլ ԱՄՆ են մեկնում հենց այդ մտքով, որ երեխաների համար լավ է: Իմ կարծիքով՝ օգուտ իհարկե կա, բայց տատիկ-պապիկների ու առհասարակ մեծ ընտանիքի հետ մեծանալն ավելի կարևոր է, քան մի քիչ ավելի լավ դպրոցում սովորելը»: Ընդհանրապես մի որոշակի տենդենց երեխաների միջնակարգ կրթության վայրն ընտրելու համար առանձնացնել դժվար է: Արտերկիր գնացողներից շատերը պնդում են, որ մեկնում են երեխաների համար: Այնտեղ ապրողներն էլ մեծամասնությամբ ասում են, որ վաղուց կվերադառնային, բայց դե երեխաների ուսումն է պահում: Դրան հակաrակ՝ վերադարձողներն ասում են, որ եկել են հատուկ երեխաներին այստեղ մեծացնելու համար: Կոմֆորտի ու լավի մասին պատկերացումները շատ տարբեր են:
Հայ-թեք Պրոֆի
Check in
«Ես չեմ գնացել արտերկիր, չեմ գնացել Շվեյցարիա, Ցյուրիխ: Դա էական չէր ինձ համար: Ես գնացել եմ հատուկ Ցյուրիխի պոլիտեխնիկ համալսարան: Այնտեղի հետազոտական խմբերից մեկի գործունեությունը ինձ շատ էր հետաքրքրում»: Նորայր Չիլինգարյանն այն հազարավոր մասնագետներից է, ով արտերկիր է գնացել Հայաստանում իր ոլորտի ոչ զարգացած և եկամտաբեր լինելու պատճառով: Այդպես մենք ունենք հայ ֆիզիկոսներ, քիմիկոսներ, կենսաբաններ, մաթեմատիկոսներ՝ ողջ արևմուտքով սփռված: Կրթաթոշակներն այժմ հիանալի հնարավորություն են երիտասարդ մասնագետների համար: Շատ երկրներում համալսարանն ավարտելուց հետո մի քանի ամիս կամ տարի կարելի է մնալ՝ ժամանակ է աշխատանք փնտրելու համար: Մի խոսքով, համալսարանը տոմս է դեպի արևմուտք ու նոր, մեզանում չզարգացած ոլորտներ: Նորիկն էլ էր մտածում, որ կմնա Ցյուրիխում մշտապես: Կարևոր էր աշխատանք գտնել, թույլատրելի ընդամենը 16 ժամ ուներ շաբաթական՝ դժվար էր կյանքը, կոպեկներ հաշվելու վիճակին էր վերադառնում: Իրավիճակը բարդացնում էր Օտտո շունը, որին իր հետ էր տարել Շվեյցարիա: «Ցյուրիխում առհասարակ շատ դժվար է գտնել վարձու բնակարան: Շան հետ դա երբեմն պարզապես անհնարին էր: Պահ կար, երբ համալսարանում էինք քնում, որովհետև այնտեղ կարելի էր…Նաև առաջին օրն եմ հիշում Ցյուրիխում, երբ իմ նոր հարևաններից մեկը հատուկ եկավ տեղեկացնելու, որ իրենց շենքի օրենքներով երեկոյան 9-ից հետո լողանալ չի կարելի՝ պատերն այնքան վատն են, որ ջրի խշշոցը լսվում է ամենուրեք»: Ասում է՝ առաջին իսկ րոպեից հասկացավ, որ այն էյֆորիան, որ ապրում էր գործով Եվրոպա մեկնելիս, չկար: Շենքերն այլևս չէին թվում կոկիկ, փողոցները մաքուր, բոլոր մարդիկ բարի, օրենքները արդար… Նորիկի պես տարբեր երկրներում տարբեր պայմաններում ապրող մարդիկ ինֆորմացիայի հասանելիության ու կոմունիկացիայի հեշտացման շնորհիվ սկսեցին կիսել նույն երազանքներն ու պատկերացումները՝ աշխատանքի, կոմֆորտի, ապագայի ու զարգացման մասին: Հարբեցնող գլոբալիզացիան հուսադրում էր, որ այս նոր աշխարհի ցանկացած կետում ինտեգրվելն այլևս խնդիր չի կարող լինել: Բազմաթիվ գործուղումները Եվրոպա ու ԱՄՆ դրական էմոցիաներ էին առաջացնում: Սակայն ինտեգրացիան շատ ու շատ խնդիրների առջև է կանգնեցնում: «Ինձ համար անսպասելի էր, երբ հասկացա, որ իրականում Երևանում եմ մնացել: Ֆիզիկապես Շվեյցարիայում էի, բայց կարդում էի հայաստանյան բլոգերն ու թերթերը, սոցիալական ցանցերում բուռն քննարկում էի իրադարձությունները Հայաստանում… Մարտի 1-ի իրադարձություններն են, և ես հոգեպես Երևանում էի», — պատմում է Նորիկը: Վահագնի մոտ, հակառակը, ոչ մի ինտեգրացիայի խնդիր չի եղել, քանի որ նա միշտ հիշում էր, որ իր էմիգրացիան միայն ժամանակավոր բնույթ է կրում: Վաղ թե ուշ Հայաստան է վերադառնալու: «Մի քանի անգամ նույնիսկ հավաքվել էին բոլոր անհրաժեշտ թղթերը գրին քարտի համար (ԱՄՆ-ում աշխատանքային վիզան ժամանակավոր է, այն կարելի է ստանալ միայն երեք անգամ), բայց մենք այդպես էլ չդիմեցինք քաղաքացիության համար… Մենք էքսպատ էինք, սպասում էինք ճիշտ պահին՝ Երևան վերադառնալու համար»: Դժվարություններն առաջին տարիներին են առաջանում և շատ հաճախ կենցաղային բնույթ են կրում. որտեղ և ինչպես առևտուր անել, ինչպես օգտվել տրանսպորտից, գնալ բժշկի, ինչ թղթեր հավաքել դպրոցի, ավտոմեքենա վարելու, բնակարան վարձելու համար… «Առաջին մի քանի տարին է դժվար, հետո արդեն սովորում ես, — ասում է Արա Մարկոսյանը, — ես, անկեղծ ասած, առանձնապես լուրջ դժվարություններ չեմ էլ հիշում, որովհետև ինձ հետաքրքիր էր այդ նոր, լրիվ ուրիշ աշխարհը: Չեմ կարող ասել, որ ինտեգրման պրոցեսը հաճելի չէր»:
Check out
Հայաստանի հետ կա՞պն է hետ վերադառնալու պատճառը, թե՞ վերադառնալու ցանկությունն է ստիպում այդ կապի համար նոր լծակներ ստեղծել: Արա Մարկոսյանը 99-ից ի վեր ընկերների հետ սկսեց որոշ նախագծեր Հայաստանի հետ: Հայաստանում հիմնել էին նախ Արսեթ Լոջիք-ը, որին գնելով Synopsys-ը մուտք գործեց Հայաստան 2004-ին, և այնուհետև Ponte-ն, որը հետո գնեց Mentor Graphics աշխարհառչակ հսկա կազմակերպությունը: «Ես բավականին հաճախ էի գալիս Հայաստան, տարեկան կտրվածքով մոտ 3 ամիս արդեն այստեղ էի ապրում»: Վահագն Պողոսյանի աշխատանքային բնույթը կապված էր հայաստանյան ինժեներների թիմի հետ կապը պահելու մեջ: Երբ որոշեց hետ գալ ԱՄՆ-ից, Հայաստանում հիմնած Instigate ընկերությունն արդեն 40 աշխատակից ու լուրջ կարիք ուներ՝ Վահագնի Երևանում գտնվելու: Եկամուտն էլ արդեն նորմալ էր, կարելի էր հետ գալ: Երբեմն արտերկիր մեկնելը հայրենիք վերադառնալու նոր հնարավորություններ է բացում:
հետ գալն էլ է էմիգրացիա: Դու արդեն թողել էիր ամեն ինչ, գնացել նոր կյանք սկսելու: Իսկ հիմա պարզվում է, որ չունես աշխատանք, երբեմն՝ բնակարան էլ Ցյուրիխ տեղափոխվելուց մոտ մեկ տարի անց Նորայր Չիլինգարյանը պետք է մի ամսով Երևան գար. «Եկա ու էլ չկարողացա գնալ հետ Ցյուրիխ: Նույնիսկ մտածում էի գնալ, որ գոնե հետազոտական խմբի իմ գործընկերներին անձամբ ասեմ, որ տեղափոխվում եմ Հայաստան: Բայց այդ ժամանակ ինչ-որ խնդիրներ կային Վրաստան տանող ճանապարհին, իսկ դեսպանատունը Թիֆլիսում էր: Մի խոսքով, ամեն ինչ խառնվեց իրար, խճճվեց, ու ես չգնացի»: Ինչպես փաստում են ծրագրավորողներից շատերը, հետ գալն էլ է էմիգրացիա: Դու արդեն թողել էիր ամեն ինչ, գնացել նոր կյանք սկսելու: Իսկ հիմա պարզվում է, որ չունես աշխատանք, երբեմն՝ բնակարան էլ: Պետք է զրոյից սկսես: Ու եթե Եվրոպայում կամ Ամերիկայում բավական արագ կարելի է գործ գտնել ՏՏ ոլորտում, ապա Երևանում դա կարող է տևել ամիսներ: Փաստորեն կրկնակի էմիգրացիա է, և դեռ պարզ չէ՝ որն էր ավելի դժվար, հատկապես եթե հաշվի առնենք, որ մեզանում վերաբերմունքը հետ եկածներին շատ հաճախ հակասական է: Շատերն են ուրախանում, շատերն էլ պարզապես ապշած են ու չեն հասկանում, այդ ինչպես կարելի էր թողնել դրախտային արևմուտքն ու գալ այստեղ: «Մի կարևոր բան տեղի ունեցավ, — պատմում է Նորիկը, — ես հասկացա, որ Ցյուրիխի այդ նույն աշխատանքը կարելի է անել Հայաստանում: Հա, ինձ մի քանի հոգի է կարդում ողջ աշխարհում, բայց նախագիծը իմն է: Կարող եմ հրատարակել, կարող եմ շարունակել ինչպես ուզում եմ: Համատեղում եմ այն աշխատանքի հետ: Չնայած, կա մի բան, որ ափսոսում եմ վերադառնալուց հետո: Ցյուրիխում թողած իմ հեծանիվը»:
Arrival
«Շատերն են հետ գալիս», — ասում է Արան: «Իմ աշխատակիցներից քչերն են ուզում գնալ, — պնդում է Վահագնը, — էլ այդպես չէ: Իհարկե, Ամազոնն ու Մայքրոսոֆթը չեն փակել իրենց հյուրընկալ դռները, բայց Հայաստանում էլ բացվեցին տասնյակ արտասահմանյան ու տեղական ընկերություններ: Հնարավորություններն ավելի շատ են»: Արան շարունակում է նույն միտքը. «Կարծում եմ, այլևս ապացույցի կարիք չկա, որ ՏՏ-ն Հայաստանում կայացած և առաջադեմ ոլորտ է»: Վահագի կարծիքով, կարևորը ոչ այնքան աշխատելու աշխարհագրությունն է, որքան մարդը ինքը. «Եթե կա խնդիր, այդ խնդիրը քեզ հետաքրքրում է և դու կարողանում ես այն լուծել քո հմտությունների ու էներգիայի շնորհիվ՝ ուրեմն դու բավարարված ես ու երջանիկ: Դա է ճախրանքի ու կյանքի այն զգացողությունը, որի մասին բոլորը երազում են, բայց չգիտեն որտեղ որոնել»:
Նունե Մելքումյան Վիլյամ Կարապետյան
30 31
Հոկտեմբեր 2014
Այթիացում Այն մասին, թե ինչով է մեր ՏՏ-ն ավելի լավը, քան ուրիշներինը, ինչու են հայ ծրագրավորողները պայքարում տարօրինակ օրենքների դեմ և ինչ առավելություն ունեն լեզվաբան-ծրագրավորողները սովորական ծրագրավորողների նկատմամբ, խոսեցինք «Ձեռնարկությունների Ինկուբատոր» հիմնադրամի (EIF) տնօրեն Բագրատ Ենգիբարյանի հետ: Պարոն Ենգիբարյան, շատ տարբեր ոլորտների վերաբերյալ մենք սիրում ենք ասել, որ «մերն ուրիշ է», որպես կանոն՝ «ավելի լավն է» իմաստով: Կարո՞ղ ենք նույնն ասել նաև հայաստանյան ՏՏ-ի մասին: — Ինչ-որ առումով՝ այո, կարող ենք: Դեռ խորհրդային տարիներից Հայաստանը տարբերվում էր առաջադիմությամբ ՏՏ ոլորտում: Անկախության տարիներին սա առաջին ոլորտներից էր, որը զգալի աճ արձանագրեց: 2001 թվականին կառավարությունն առանձնացրեց այս ոլորտը՝ տալով առաջնայնության կարգավիճակ: 2002-ին ստեղծվեց «Ձեռնարկությունների Ինկուբատոր» հիմնադրամը, որի գլխավոր նպատակն է աջակցել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտին առնչվող կազմակերպություններին: Այդ ժամանակ ուրիշ խնդիրներ էին դրված. մեծացնել դրսի կազմակերպություններից պատվերների քանակը, ստեղծել դրա հիման վրա նոր աշխատատեղեր: Ասեմ, որ վատ չէր ստացվում՝ միջինում 15-20% աճ էր արձանագրվում այդ ոլորտում: 2001-ին ՏՏ ոլորտի 30 կազմակերպություն կար, իսկ այսօր դրանց թիվը մոտ 400 է: 3-4 տարի առաջ տեղի ունեցավ որակական փոփոխություն՝ ի հայտ եկան փայլուն սթարթափեր: Եվ հենց այդ ժամանակ Հայաստան եկան արտասահմանյան կապիտալով կազմակերպություններ, որոնք այստեղ ստեղծեցին առաջին հետազոտական կենտրոնները: Ստեղծվեց առաջին լուրջ հայկական պրոդուկտը: Հենց այդ ժամանակ մեր շուկա մտան National Instruments, Microsoft-ի ինովացիոն կենտրոնը, Nokia-ի տարածաշրջանային մոբայլ լուծումների լաբորատորիան և այլն: Հենց այդ ժամանակ սկսվեց սթարթափ շարժումը. երիտասարդությունը դարձավ իր նախագծերի նախաձեռնողը: Իսկ որո՞նք են խնդիրները, ի՞նչն է խանգարում մեզ ավելի առաջ գնալ: — Մեր մարտահրավերներն են աշխատուժի բնական սահմանափակումը: Եթե մենք շարունակենք արտասահմանյան կազմակերպությունների պատվերներ կատարել, դա կհանգեցնի նրան, որ մոտ ժամանակներում մեր մարդկային ռեսուրսը կսպառվի: Մեծ կազմակերպությունները, որոնք պատվերների վրա են աշխատում, ունեն առնվազն հազար աշխատող, իսկ Հայաստանում այդպիսի կազմակերպություն ստեղծել գրեթե անհնար է: Այստեղ ավելի լավ աշխատեց այն մոդելը, ըստ որի մեր թիմերը ստեղծում են իրենց պրոդուկտները և վաճառում արտասահմանյան կազմակերպություններին: Այս դեպքում դու ոչ միայն ստեղծեցիր աշխատատեղ, այլև այդ ահռելի շահույթը վաճառքից ևս բերեցիր քո երկիր: Այսօր մենք ապրանք ունենք շուկա-
յում, որը գնահատվում է 50 միլիոն դոլար արժեքով: Եթե ինչ-որ ժամանակ առաջ մենք ունեինք գումարային և ռեսուրսային սահմանափակումներ, ապա այսօր այդպիսի խնդիր չկա: Մենք կարող ենք մի նոր բան ստեղծել, վաճառել այն և այդ նույն թիմով նոր սթարթափների վրա աշխատել, որը բավականին լավ և աշխատող բանաձև է Հայաստանի համար: Այսօր ամբողջ աշխարհում պահանջարկ կա ոչ միայն լավ, երկար տարիների փորձ ունեցող ՏՏ մասնագետների, այլ «հարց լուծող», ստեղծագործ անձանց և թիմերի: Նույն Apple-ը կամ Samsung-ը փնտրում են նորարարություններ առաջարկող մասնագետների, որոնք կկարողանան իրենց խնդիրներին հետաքրքիր լուծումներ տալ: Այդ առումով մեր հայաստանյան շուկան ունի մեծ պոտենցիալ: Կարո՞ղ ենք համարել, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաները բավականաչափ ինտեգրված են մեր հասարակության մեջ: — Ցավոք սրտի, այնքան ինտեգրված չէ, ինչքան կցանկանայինք: Խնդիրն այն է, որ հիմնական տեխնոլոգիաները կենտրոնացած են Երևանում՝ ամբողջ երկրում հավասարաչափ բաշխում չունենք: Դրա համար էլ մենք ակտիվացնում ենք տարածաշրջանային ծրագրեր: ՏՏ-ն մի գործիք է, որը կնպաստի մեր շրջաններում նոր աշխատատեղեր ստեղծելու, նոր շունչ տալու կյանքին: Վերջերս բացված Գյումրիի տեխնոլոգիական կենտրոնը այդ նպատակին ուղղված առաջին նախաձեռնություններից մեկն է՝ ստեղծել միջավայր, որը հնարավորություն կընձեռի զբաղվել ՏՏ-ով հենց մարդու բնակավայրից: Մարդիկ պետք է հասկանան, որ պարտադիր չէ Երևան տեղափոխվել ՏՏ ոլորտում աշխատելու կամ սովորելու նպատակներով: Նաև, բացի ՏՏ ծրագրերից, այնտեղ փորձում ենք զարգացնել ևս երկու ոլորտ՝ ճարտարագիտությունը և մաքուր էներգիա ստանալու աղբյուրները, որոնք մարզերի համար բավականին ակտուալ խնդիրներ են:
Հետաքրքիր միտում կա. ՏՏ մասնագետները շատ ակտիվ են իրենց դրսևորում հասարակական կյանքում: Բավական է հիշել միայն «Դեմ եմ» շարժումը, որտեղ «գլխավոր դերերում» նրանք էին: Ինչո՞վ է սա բացատրվում: — Երևանյան ՏՏ համայնքը բավական մեծ է: Ծրագրավորողներ, դիզայներներ, ՏՏ կազմակերպությունների զանազան աշխատողներ՝ բոլորը միախմբված են, ընդհանուր հոսքի մեջ են: Եվ ընդհանրապես, դա մեր բնագավառի առանձնահատկություններից է՝ շփվել իրար հետ, ընդհանուր քննարկումներ անցկացնել: Օրինակ՝ EIF-ում եթե նայեք, տնօրենները հիմնականում իրենց ժամանակն անցկացնում են կաֆետերիայում՝ այս կամ այն խնդրի շուրջ շփվելիս: Ամեն շաբաթ օր ինչ-որ մի փաբում ՏՏ հավաքույթներ ենք կազմակերպում: Եվ այդպես ստեղծվեց ընդհանուր հետաքրքրություն ունեցող մարդկանց միջավայր: Հենց այդ համախմբվածությունը հանգեցրեց նրան, որ այդ մարդիկ կարողացան քաղաքական հարցեր բարձրացնել: Ես համոզված եմ, որ եթե ՏՏ համայնքը չլիներ, շատ բաներ կենսաթոշակային օրինագծի մեջ չէր փոխվի, հարկային արտոնությունների օրենքը չէր անցնի և շատ նման բաներ տեղի չէին ունենա: Եթե այդ խնդիրը այլ ոլորտները բարձրացնեին, հնարավոր է, որ չհասնեին նույն հաջողությանը: Շատ մասնագետներ այսօր վերաորակավորման են դիմում, թողնելով իրենց հին մասնագիտությունը և զբաղվելով, ասենք, ծրագրավորմամբ: Դա համարու՞մ եք բնական երևույթ: — Ամբողջ աշխարհում է նկատվում այդ միտումը: Եվ դա շատ նորմալ է: ՏՏ մասնագետ լինելու համար պետք է միայն համակարգիչ: Ասեմ ավելին, այսօր ավելի շատ են գնահատվում նույն մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս կամ լեզվաբան ծրագրավորողները, քան ուղղակի ինչ-որ ծրագրավորման լեզվին տիրապետողները: Բոլոր բնագավառները «այթիացվում» են, անհնար է պատկերացնել, օրինակ, ֆիզիկայի որևէ ուղղություն, որտեղ չեն օգտագործվում նոր տեխնոլոգիաներ և ծրագրավորում: Դա է ժամանակակից աշխարհի պահանջը, և շատ երիտասարդներ արդեն հասկացել են դա: Ավելի մեծ սերունդը դեռևս ամբողջովին չի ըմբռնել այդ միտումները: Ասենք, շատ ծնողներ մինչ այժմ պատկերացնում են, որ հաջողակ կարյերա կարելի է կառուցել միայն մեծ կորպորացիաներում, լուրջ անուն ունեցող կառույցներում և դրդում են իրենց երեխաներին թողնել այդ «կասկածելի» սթարթափը և ավելի լրջորեն զբաղվել իրենցով: Նրանք երևի չեն պատկերացնում, որ այս փոքրիկ թիմը ավելի շատ գումար կարող է վաստակել, քան ինչ-որ ֆաբրիկա կամ կազմակերպություն, սակայն փաստերը հակառակն են վկայում:
Արմեն Մուրադյան
Հայ-թեք Հավաքածու
Հին, բարի, ութ բիտանի Ծրագրավորող Նորայր Չիլինգարյանը ավելի քան 25 տարվա ընթացքում աշխատել է տասնյակից ավելի համակարգիչների վրա, որոնցից ոչ մեկը հետագայում դեն չի նետել, ավելին, մինչ օրս հավաքում է այլ ռետրո համակարգիչներ՝ խորհրդային «Միկրոշայից» և բուլղարական «Պրավեցից» մինչև առաջին «Պենտիումները»:
Սարքիր ինքդ
Առաջին համակարգիչը մեր տանը հայտնվեց ութսունականների վերջում, 87-ին, եթե չեմ սխալվում։ Պապս էր ձեռք բերել, նա շատ էր հետաքրքրվում էլեկտրոնիկայով, համակարգիչներով մասնավորապես։ Ռադիոսիրող էր, ու «Ռադիո» ամսագրի համակարգչային բաժնին էլ էր հետևում, որում 86-ին տպագրվեց «Ռադիո-86ՌԿ» համակարգչի նախագիծը։ Ռադիոսիրողները կարող էին ձեռք բերել մոտ երեսուն մի կրոչիպ, պատրաստել տպասալերը, ստեղնաշարը և ստանալ իրական, գործող տան համակարգիչ։ Ցավն այն էր, որ այդ միկրոսխեմաներից մի քանիսը դժվարությամբ էին ճարվում նույնիսկ Մոսկվայում։ Լավ է, բարձր պահանջարկի շնորհիվ, Ռադիո-86ՌԿ-ի մի քիչ լավացված տարբերակը որոշ ժամանակ անց արտադրվեց ավելի լայն զանգվածի համար. այն կոչվում էր «Միկրոշա»։
32 33
Հոկտեմբեր 2014
Մի օր եկա դպրոցից տուն և տեսա ինչպես հայրս ու պապս ինչ-որ գործ են անում։ Իրենց կողքին ստեղնաշար կար, որից ելնող լարերը մի անում էին հեռուստացույցին ու ձայնագրիչին։ Իրենք մեկ նայում էին էկրանին, մեկ մեծ չափս ունեցող գրքի մեջ և դանդաղ, տառերը փնտրելով, ինչ-որ բան էին հավաքում ստեղնաշարի վրա։ Դա իմ «Միկրոշան» էր՝ առաջին համակարգիչս։ Չնայած դա ամե նաէժան համակարգիչն էր, այն իրականում շատ թանկ էր՝ մոտ 300 ռուբլի, այսինքն՝ սովորական մարդու երեք ամսվա աշխատավարձ։ Մնացած համակարգիչներն անհամե մատ ավելի թանկ էին։ «Աթարիներն» արժեին մոտ 2-3 հազար ռուբլի, իսկ IBM համատեղելի համակարգիչների գինը հասնում էր 25-30 հազարի։ «Միկրոշան» շատ պրիմի տիվ էր. 32 կիլոբայթ օպերատիվ հիշողություն ուներ, չուներ գրա-
ֆիկական հնարավորություններ, մի այն տառաթվային էր «վիդեոքարտը» կամ, ավելի ճիշտ, չճարվող վիդեո չիպը (մարդիկ սովորել էին այդ չճարվող մի կրոսխեման փոխարինել ևս մի երեսուն այլ էլեմե նտներով Ռադիո-86ՌԿ հավաքելիս)։ Պրոցեսորն էլ KP580 մակնիշի խորհրդային մի չիպ էր, որը պարզապես պատճենված փակցված էր ամերիկյան intel8080 չիպից։
Կլոնավորում սովետական ձևով
Առհասարակ, սովետական համակարգիչների մասին շատ է խոսվում, բայց ես դրանք հիշելով, պիտի խոստովանեմ, որ մեղմ ասած՝ առանձնապես հպարտանալու բան չկար։ Քիչ է արևմուտքում տան համակարգիչների «բումը» դեռ յոթանասունականների վերջում էր սկսվել, իսկ մեզ հասավ նոր իննսունականների սկզբին, բացի դրանից սովետական արտադրանքը
Ի դեպ, ռադիոսիրողները այն ժամանակվա չաթ անողն էին. պապս ռադիո եթեր դուրս գալու արտոնագիր ուներ, շփվում էր աշխարհի տարբեր ծայրերում սփռված այլ ռադիո սիրողների հետ։ Եվ աշխարհի զանազան երկրներից բացիկներ էր ստանում իր «առցանց» ընկերներից։ Բայց ազատ շփում չէր դա, այդ ալիքները ԿԳԲ-ն լսում էր, ու հայ ռադիոսիրողները շատ զգույշ էին իրենց արտահայտություններում։
առանձնահատուկ անորակ էր՝ և՛ ստեղնաշարերն էին անհարմար, վատ աշխատող, անդուր ձայներ հանող, և՛ սովորաբար արտաքին սնուցման բլոկներն էին մեծ և ծանր, և՛ ձայնային ու գրաֆիկական հնարավորություններն էին անհամեմատ ավելի թույլ (եթե կային առհասարակ), և՛ խաղերն էին խղճուկ, վատ գրաֆիկայով, դանդաղաշարժ։ Իսկ ինչպիսին էր իմ հիասթափությունը, երբ հիմա, համացանցի դարաշրջանում ես հայտնաբերել եմ, որ սովետական խաղերի զգալի մասը պարզապես որոշ արտասահմանյան խաղերի ռուսիֆիկացված տարբերակներն էին՝ ռուսական ընկերությունների լոգոներով։ Դրանք էլ՝ թույլ, «բեյսիկ» ծրագրավորման լեզվով գրված խաղեր էին, քանի որ դրանց կոդը ավելի հեշտ էր փոփոխել։
գրիչ», և «Բեյսիկի դասեր»։ Նոր, այլ ծրագրեր գտնելը փաստացի անհնար էր։ Խաղերից շատ շուտ հոգնեցինք, համակարգչի երաժշտական հնարավորությունները անիմաստ էին դարձնում մի քիչ բարդ երաժշտություն, ասենք՝ Բախ ներմուծել, քանի որ «սաունդ չիպը» մի աժամանակ ընդամենը մեկ ձայնային ալիք, մեկ վնգստոց էր կարողանում արձակել, իսկ Բախի համար երեք ալիքն էլ էին քիչ։ Բեյսիկի դասերից էլ բան չէի հասկանում։
Բարև, սառնարան
Սկսեցինք արտագրել «Ռադիո» ամսագրում տպված ծրագրերի կոդերը, որպեսզի նոր խաղեր և ծրագրեր ունենանք։ Դա ջանջալ գործ էր, պետք էր, օրինակ, անհասկանալի թվերի աղյուսակներ ներմուծել։ Հետագայում այդ թվերը դարձան հասկանալի։ Դա այսպես կոչված «մեքենայական կոդն» էր, իսկ «բեյսիկով» գրված ծրագրերը գոնե հնարավոր էր ներմուծելիս կարդալ և կռահել, թե այս կամ այն տողը ինչ է նշանակում։ Վերջիվերջո, ծրագրերը, որպես կանոն, չէին աշխատում, Ռադիո-86ՌԿ-ի և «Միկրոշայի» չնչին տարբերությունների պատճառով։ Այսպիսի ծրագրեր հավաքելով ես սկսեցի հասկանալ ծրագրավորումը մոտավորապես ինչի մասին է, ու առաջին ծրագիր գրելու փորձերս արեցի։ Եթե մարդու առաջին ծրագիրը սովորաբար «Բարև աշխարհ» արտատպող կոդն է, ապա իմ առաջին ծրագիրը «Անունդ ի՞նչ է» հարցնող կոդ էր։ Ես այդ հատվածը մի ծրագրի մեջ էի տեսել։ Հետո ներմուծված պատասխանը հիշվում էր որոշակի փոփոխականի մեջ, և այն հնարավոր էր տպել էկրանին, ասենք՝ «Բարև, սառնարան» կամ «Բարև, Տիգրան»՝ կախված պատասխանից։ Պարզ էր դառնում, որ ներմուծված տողը համակարգիչը պահում էր «փոփոխականի» մեջ, և արտատպում դրա պարունա-
«ՄԻԿրՈՇԱՆ» ԱՄԵՆԱԷԺԱՆ ՀԱՄԱԿԱրԳԻՉՆ Էր՝ ՄՈՏ 300 ՌՈւԲԼԻ՝ ՍՈՎՈրԱԿԱՆ ՄԱրԴՈւ ԵրԵՔ ԱՇԽԱՏԱՎԱրՁ, ԻՍԿ IBMՆԵրԻ ԳԻՆը ՀԱՍՆՈւՄ Էր 25-30 ՀԱզԱրԻ Համակարգիչը տանը
«Միկրոշայի» կոմպլեկտում, ինչպես և այլ համակարգիչների հետ, լինում էր մեկ մագնիսական ժապավեն (ծրագրերն այն ժամանակ ընդունված էր սովորական աուդիո ձայնագրիչի «կասետների» վրա պահել, դա համեմատաբար էժան ձև էր), որի վրա գրված էր մի քանի խաղ, երաժշտություն գրելու համար «խմբա-
← Հավաքածուից. ժամանակին համակարգչային ծրագրերի կրիչները ժապավենային կասետներն էին
կությունը։ «Ահա՛ թե ինչ է փոփոխականը, դրա արժեքը հնարավոր է փոփոխել», — հասկանում էի ես: Գուցե դա է պատճառներից մեկը, որ ես շատ եմ գնահատում բաց կոդով ծրագրերը՝ ելատեքստը կարելի է կարդալ և սովորել։ Իսկ «սովորական» մարդկանց համար, ովքեր շատ խորացող չէին, ու «Ռադիո» ամսագրեր չունեին, «տան համակարգիչ» ունենալը բավական չէր սովորելու համար։ Համակարգիչները մարդկանց ավելի շատ կրակն էին գցում, քան հաճույք պատճառում։ Ծրագրեր գտնելն անհնար էր, և, որպես կանոն, երբ եղած «կասետը» ձանձրացնում էր, համակարգիչները գտնում էին իրենց տեղերը պահարանի դարակում, իսկ երեխաները վերադառնում էին խաղալիքներին։
Աչքից հեռու
Հետաքրքիր է, որ ծնողներս ևս մի կիրառություն գտան մեր «Միկրոշային»՝ իրենց ձեռքի տակ ընկած թռուցիկները թվայնացնում էին (տեքստը հավաքելով), պահպանում էին համակարգչի հիշողության մեջ, և պահում էին մագնիսական
Հայ-թեք Հավաքածու ժապավենների՝ «կասետների» վրա։ Իրոք, եթե մեզ մոտ խուզարկում անեին, իրենց մտքով չէր անցնի, որ ժապավենների վրա թռուցիկներ են գրված։ Չէին էլ իմանա, ինչպես կարելի է այդ ժապավենները կարդալ, ներմուծել համակարգչի մեջ։ Դրա համար պահանջվում էր ձեռնարկի մի քանի էջ կարդալ։ Հետո իմացա, որ նման պատմություն, պարզվում է, եղել է Մոսկվայում ապրող մի դիսիդենտի հետ։ Նա իր տեքստերը գրում, խմբագրում էր համակարգչի օգնությամբ, իսկ պահում՝ դիսկետների վրա։ Այսպիսով, երբ այդ դիսիդենտի տանը ԿԳԲ-ն խուզարկում էր անում, հատուկ ծառայության սպան տեսնելով դիսկետների տուփը՝ հարցրեց տան տիրոջը. «Իսկ սա ի՞նչ է»։ «Սրանք դիսկետներ են համակարգչի համար», — պատասխանեց վախեցած դիսիդենտը։ «Ահ, պարզ է» — հանգստացավ սպան և մի կողմ դրեց տուփը։
Տերմի նատորի բարեկամը
Սովետում համակարգիչների մասին գրականության պակաս էր զգացվում։ Երբեմն տպվում էին արևմտյան լավագույն գիտնականների ընտրյալ գործերը, բայց չկային պարզ ուղեցույցներ և ձեռնարկներ։ Միայն հիմա, ինտերնետն օգտագործելիս ես տեսնում եմ համակարգիչներին նվիրված ինչքա՜ն հետաքրքիր ամսագրեր կային արտերկրում, որ մեզ չէին հասնում։ Այնտեղ և՛ հնարամի տ ձևեր, և՛ ալգորիթմեր էին տպում, և՛ ծրագրերի տպատեքստեր (լիսթինգներ) կային։ Լավ է, մոտ մի տարի՝ 89-90 թվերին, մեզ հասնում էր լեհական «Համակարգիչ» ամսագրի ռուսերեն խմբագրությունը։ Այնտեղ ես կարդացի՝ ինչպես «Աթարիի» տառատեսակը փոխել, ռուսիֆիկացնել, և ընդհանուր գաղափարը հասկանալով, կարողացա հայերեն տառատեսակներ պատրաստել իմ երկրորդ՝ «Պրավեց-8Դ» համակարգչի համար։ Այն հաջողվել էր ձեռք բերել օգտագործած և համե մատաբար էժան։ «Պրավեցը» բրիտանական «Օռիկ Աթմոս» համակարգչի բուլղարական կլոնն էր։ Անհամե մատ ավելի որակով էր խորհրդային տեխնիկայից։ Ստեղնաշարը՝ հարմար, հաճույք էր դրանով տեքստ կամ ծրագիր հավաքելը։ Ավելի նման էր ժամանակակից լափթոփների ստեղնաշարերին։ Իսկ ի՜նչ հավես կտկտոց էր հանում համակարգիչը ստեղները սեղմե լիս։ «Պրավեցն» ուներ սահմանափակ, բայց գրաֆիկական հնարավորություններ՝ 240x200 պիքսել գրաֆիկական ռեժիմ և ութ գույն։
Գույներ օգտագործելու առաջին փորձերից մեկն էր մի ծրագիր, որ եռագույն էր նկարում, և «Ինչու է աղմկ ում գետը» ֆիլմի երաժշտությունը կատարում։ Այն ժամանակ եռագույն դրոշը դեռ ՀՀ դրոշ չէր, ՀՀ-ն էլ չկար, կար ՀՍՍՀ, իսկ այդ երաժշտությունը հնչում էր հավաքներին։ Այսպիսով, նման ծրագիր աշխատեցնելը լրիվ անհնազանդության նշան էր։ Փորձեր էի անում նաև ձայնային հնարավորությունները կիրառելով։ Իմ նոր համակարգչի ձայնային չիպը կարողանում էր միաժամանակ երեք ձայն հանել։ Մայրիկին խնդրում էի, որ բարդ երաժշտական գործերը ինձ համար պարզեցնի երեք «ալիքի» համար, որ այն ծրագրավորեմ ու «երգացնեմ» համակարգչով։ «Պրավեցի» պրոցեսորը ութ բիթանի nmos6502-ն էր։ Դրա մեքենայական լեզուն իմ համակարգչային «մայրենի» լեզուն է դարձել։ «Տերմինատորում», երբ ռոբոտը տարբեր տառեր և նիշեր է տեսնում էկրանին. դա հենց իմ իմացած 6502-ի լեզուն էր։ Այսպես իմացա, որ «Տերմի նատորը» իմ համակարգչի բարեկամն է։
Համայնք
Այդ ժամանակ ես ունեի մեծ խնդիր. համակարգիչներ ունեցողներն առանց այդ էլ քիչ էին, և այդ համակարգիչները բոլորը իրար հետ համատեղելի չէին։ Մեկի մոտ «Աթարի» էր, մյուսի՝ «Վեկտոր», մյուսի՝ «Սփեքթրում»: «Սփեքթրումը» դեռ քիչ թե շատ տարածված էր ու մատչելի, այդ պատճառով ես դրա մասին երազում էի։ Փաստորեն, Երևանում ոչ մի ծա-
նոթ չունեի, ում հետ կարող էի իմ գրած ծրագրերով կիսվել։ Չէի կարող ասել՝ վերցրու այս կասետը, տար տանդ նայիր ինչ եմ արել։ Դա ինձ շատ էր նեղում։ Իննսունականների սկզբից որոշակի ստանդարտ էին դառնում IBM-ը և ԴՕՍ-ը, բայց այդպիսի համակարգիչ ունենալը մե ր ընտանիքի համար անիրատեսական էր: Բայց հիմա ուրախ եմ, որ ես աշխատել եմ ավելի սպարտանյան պայմաններում, դա ինձ համար շատ լավ դպրոց էր։ Հպարտությամբ նշում եմ 6502-ի իմացությունը սիվիներիս մեջ, դա ինձ թվում է շատ կարևոր և «թույն», սակայն երևի թե, որպես կանոն, չգնահատված գիտելիք։
Խաղ իմացյալ՝ անմահություն
Այն ժամանակվա հոբիս էր դարձել «խաղ կոտրելը»։ Դրա համար պետք էր ծրագրի մեջ գտնել կյանքերի հաշվիչը և այն գործողությունը, երբ ծրագիրը պետք է կյանքերի թիվը պակասեցնի, փոխել մեկ ուրիշ գործողությամբ։ Այսպես ես ձեռք էի բերում «անմահություն» և առանց խոչընդոտների հասնում էի ամենավերջին լևելը՝ հետաքրքիր էր, ի՞նչ է այնտեղ։ Այդ խուժանությունը շարունակվում էր մինչև ձեռքս արդեն «կոտրված» խաղ չընկավ։ զգացի, ինչ անհետաքրքիր է այդպես խաղալը։ Ծնողներս էլ չէին հավատում, որ ես կարողանում եմ անմահություն ձեռք բերել, մինչև մի օր ականատես դարձան, ինչպես ես մի քանի րոպեում կյանքերի հաշվիչն էի գտել և «չեզոքացրել» այն։ Բախտս էր բերել կամ վարժվել էի։
Հավաքածու
Իմ ռետրո համակարգիչների հավաքածուի առաջին անդամներն էին միայն իմ համակարգիչները՝ «Միկրոշան», «Պրավեցը» և «Սփեքտրում» համատեղելի մի խորհրդային կլոն։ Հին ժամանակ անմատչելի, բայց գլուխգործոց մեքենաները դարձան մարդկանց անպետք, դրանք կամ աղբ էին նետում կամ շատ էժան գներով վաճառում։ Այդ ժամանակ էլ հավաքածուս սկսեց համալրվել։ Դա կարելի է համեմատել նրա հետ, ինչպես ԱՄՆ-ում մարդիկ հին գլուխգործոց ավտոմեքենաներ են պահում, հավաքում, խնամում։ Ինձ համար ռետրո-քոմփյութինգը բոլորովին նոստալգիայի մասին չէ։ Խոսքը, նախ և առաջ, գնում է պատմության մասին։ Մի պատմաբան ասում էր՝ եթե պատմություն չգիտես, ոնց որ երեխա լինես, որին հեշտությամբ կարելի է խաբել։
34 35
Հոկտեմբեր 2014
Իրոք, օրինակ, 32 բիթանի «Աթարիների» մեջ եղած motorola 68k պրոցեսորները շատ հետաքրքիր կառուցվածք ունեին, որը թույլ էր տալիս ծրագրավորելիս գեղեցիկ լուծումներ տալ։ Իսկ հիմա այդպիսի լուծումներ չենք անում։ Սա իմանալը կարևոր է։ Ռետրո-քոմփյութինգը ինչ-որ չափով նման է հիփսթեր մշակույթին. նորաձևությանը հետևելու փոխարեն հիփսթերները նախընտրում են հին և օգտագործված իրեր ձեռք բերել, և դրանք համադրելով ակամա ստանում են փախած և լրիվ նոր ոճ։ Այդպես էլ համակարգիչների պարագայում։ Այսօրվա հիփսթեր ծրագրավորողները այդ նույն հին համակարգիչների համար գրում են ժամանակակից ծրագրեր, օրինակ՝ համացանցի բրաուզերներ կամ չաթ ծրագրեր, ավելի լավ խաղեր կամ «դեմոներ», քան, օրինակ ութսունականներին։
Նորիկի պատկերասրահը
Դեմոները ռետրո համակարգիչների մշակույթի անբաժան մասն են, չնայած արվում են և ժամանակակից համակարգիչների համար։ Դա ինչ-որ ապշեցնող անիմացիա է, որ պիտի ծրագրավորես, որը պետք է կատարվի որպես ծրագիր, այլ ոչ թե նվագարկվի։ Սա առավել ևս տպավորիչ է, երբ քամում ես թույլ համակարգիչների հնարավորությունները։ Մարդու հավատը չի գալիս, որ, ասենք, այս երկաթը կարող է այդպիսի բան անել։ Իհարկե, սա ուղեղի համար հավես խաղ է, արվում է արագ ալգորիթմներ գտնելով, նոր լուծումն եր տալով։ Ես էլ չկարողացա այդ շարժումից հեռու մնալ և երկուհազարականներին սիրում էի մասնակցել մեկ կամ չորս կիլոբայթանոց խաղեր գրելու մրցույթներին։ Այդ ժամանակ նաև տարված էի սյուրռեալիզմով, ու մտածում էի՝ ինչպե՞ս ցուցադրել Մագրիթի նկարները ութ գույն ունեցող իմ ռետրո դարձած համակարգչի վրա։ Եվ մի նախագիծ արեցի, որի արդյունքում հրապարակեցի Ռենե Մագրիթի երկու հարյուր նկար՝ այդ համակարգչի ֆորմատով։ Այս գործի մասին գրեց ֆրանսիական Club Europe Oric ամսագիրը։ Հոդվածը կոչվում էր՝ Le Gallerie de Norik: Եվ հետագայում շատ համարների շապիկին իմ ստացած նկարներն էին տեղադրում։ Հետո այդ նույն ձևով պատրաստեցի Մինաս Ավետիսյանի, Ռուդոլֆ Խաչատրյանի նկարների հավաքածու թույլ համակարգչի համար և նույնիսկ ամառային դահլիճի լուսանկարների՝ պատրաստվում էի մի օր սեփական դեմոյի մեջ օգտագործել։ Սա հավես խնդիր էր ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ այսօր. օրինակ՝ ութ գույն ունենալով, ինչպե՞ս դարձնել համակարգիչը գրավիչ կամ ինչպե՞ս ցույց տալ լուսանկար կամ արվեստի գործ։
Այն ժամանակ
Ես հաճախ մեջբերում եմ մի գրողի փոփոխված խոսքերը, որ ութ բիթանի համակարգիչների ժամանակն այն ժամանակն էր, երբ տղամարդիկ իսկական տղամարդիկ էին, կանայք՝ իսկական կանայք, իսկ փռչոտ էակները ԱլֆաԿենտավրոսից՝ իսկական փռչոտ էակներ էին Ալֆա-Կենտավրոսից։ Բոլորը, երևի գիտեն «Սուպեր Մարիո» խաղի մասին։ Բայց քչերը գիտեն, որ Մարիոն իր ամբողջ գրաֆիկայով, երաժշտությամբ, բազմաթիվ լևելներով տեղավորվում էր ընդամենը 30 կիլոբայթի մեջ։ Առաջ ծրագրավորողի ժամանակը էժան էր,
Դիսկետներ ընթերցող համակարգիչները անհամեմատ ավելի հարմար էին միայն ժապավեն կարդացողներից։ Ժապավենը պետք էր ինքնուրույն պտտել, գտնել որտեղ է ծրագիրը։ Այդ գործում օգնում էին «հաշվիչներով» ձայնագրիչները, և մարդիկ կասետի պատյանի թղթի վրա գրում էին, թե որ ծրագիրը որ վայրկյանին է սկսվում։ Իսկ ֆլոփի ընթերցիչ ունեցող համակարգիչը ինքն էր պտտում դիսկետը. առհասարակ դա էր առաջին օպերացիոն համակարգերի հիմնական գործը՝ սկավառակներ պտտելը։
ԱՅՍՕրՎԱ ՀԻՓՍԹԵր ԾրԱԳրԱՎՈրՈղՆԵրը ՀԻՆ ՀԱՄԱԿԱրԳԻՉՆԵրԻ ՀԱՄԱր ԳրՈւՄ ԵՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԾրԱԳրԵր, ՕրԻՆԱԿ՝ ՀԱՄԱՑԱՆՑԻ ԲրԱՈւզԵրՆԵր ԿԱՄ ՉԱԹԵր
↑ Հռչակավոր «Արկանոիդը»՝ Yamaha MSX 2-ի վրա
→ Մինասի ինքնանկարը՝ ութ գույն ունեցող ռետրո համակարգչի ֆորմատով
իսկ մեքենայի ժամանակը՝ թանկ։ Հիմա համակարգիչներն հզորացել և էժանացել են, իսկ ծրագրավորողները՝ թանկացել։ Դա խթանում է ընկերություններին խնայել, և արտադրանքը շուկա ավելի շուտ հանելու համար, պահանջել ծրագրավորողներից ավելի արագ և երբեմն, փնթի կոդ գրել։ Իսկ փնթի գրելու պատճառով առաջացած սխալները կարելի է ծածկել թարմացումն երով։ Երբ ես անցում էի կատարել «Պենտիում մեկից» «Պենտիում երեքի», ինձ թվում էր, ամեն ինչ պետք է ավելի արագ աշխատեր։ Բայց արի ու տես, որ նորաձև և գլա-
մուր Windows Millennium-ը «Պենտիում երեքի» վրա ավելի դանդաղ էր աշխատում, քան Windows 95-ը՝ «Պենտիում մեկի»։ Իսկ նոր մոնտաժի ծրագիրը՝ Adobe Premiere 6.5-ը պարզ բաներ ավելի դանդաղ էր անում նոր համակարգչի վրա, քան հնի վրա՝ Premiere 4.2-ը։ Այդ ժամանակ ես զգացի, որ ինչ-որ բան այնպես չէ, որ համակարգիչների հզորության ավելացումը մի շտ չէ, որ բերում է արագագործության և արդյունավետության բարձրացման և ավելի շատ սկսեցի գնահատել օլդ-սքուլ սարքավորումներն ու ծրագրավորումը։
Նորայր Չիլինգարյան
Հայ-թեք Պատմություն
Ազատության ցանցը 90-ականների վերջերում երևանցիներից շատերն արդեն ունեին համակարգիչներ, բայց այ, ինտերնետից օգտվողները հատուկենտ էին: Եվ այդ ժամանակ հայտնվեց «Հայկական ազատ ցանցը»՝ Ֆրինեթը:
Ինտերնետից առաջ
Ֆրանսիայում և Բրիտանիայում արդեն յոթանասունականների վերջում մարդիկ թույլ՝ ութ բիթանի համակարգչին միացնում էին մոդեմ և կպնում Մինիթել ծառայությանը։ Մինիթելով կարելի էր որոնումներ կատարել հեռախոսահամարների ազգային ռեգիստրում, ձեռք բերել օդանավի կամ գնացքի տոմս, ռեստորանում տեղ պատվիրել, թերթեր կարդալ և փոխանակվել էլեկտրոնային հաղորդագրություններով։ Ցանցն անջատվեց ընդամենը երկու տարի առաջ, չնայած ուներ մոտ 400 հազար օգտվող։ Նմանատիպ ծառայությունների ներմուծման փորձ մեզ մոտ էլ արվեց. 1990-ին France Telecom-ը Հայաստանի Առևտրի և արդյունաբերության պալատին նվիրեց 50 հատ Մինիթել տերմինալ և մեկ հզոր սպասարկիչ: Ստեղծվեց «Ապագա» անունով մի ընկերություն (դրա տնօրենը որոշ ժամանակ Ֆրինեթի ապագա համահիմնադիր Հովիկ Մելիքյանն էր), որն էլ սկսեց տարածել ցանցը: Ծառայությունների թվում էին նորություններ, տեղեկատվություն Հայաստանի բորսաներից, եղանակ, առուծախի հայտարարություններ: Բայց երկու տարի անց, երբ ընկերությունը վերջապես սկսեց շահույթով աշխատել և արդեն պատրաստվում էր ընդլայնվել, իսկ Ֆրանսիայից արդեն պատվիրվել էին ևս մի քանի հարյուր Մինիթել, սկսվեցին հոսանքի անջատումները և ակնհայտ դարձավ, որ «Ապագան» դժվար թե ապագա ունի:
Ազատ ցանց
Իսկ ինտերնետը Հայաստան եկավ արդեն առանց ուշացման, բայց այն չափազանց թանկ և անհասանելի էր սովորական մարդկանց համար։ Համակարգիչ կարելի էր գտնել հիմնականում գիտնականների կամ ինժեներների ընտանիքներում՝ աշխատավայրից բերած, կամ գործարարների և պաշտոնյաների տներում։ Իսկ ցանցին կպնում էին աշխատանքի տեղից այն հազվադեպ երջանիկները, որոնք համակարգչով և համացանցով աշխատատեղ ունեին։ Այդ ժամանակ էլ հայտնվեց Ֆրինեթը։ ՄԱԿ-ի կողմից ֆինանսավորվող շատ ուրույն նախագիծ էր, որը մեզ բազմաթիվ հնարավորություններ
36 37
Հոկտեմբեր 2014
ընձեռեց, որ չկային այլ հետխորհրդային երկրներում։ Ֆրինեթը տրամադրում էր (և մինչ օրս տրամադրում է) ձրի «դայալափ». հնարավոր էր կպնել ցանցին և էլեկտրոնային նամակներ ուղարկել կամ ստանալ քո Ֆրինեթ հաշվից։ Բացի դրանից, կարելի էր դիմել Հայաստանում գտնվող բոլոր սերվերներին։ Դրսի ռեսուրսները, այսինքն՝ բուն միջազգային ցանցը, արդեն անմատչելի էին։ Կար նաև «հոսթինգ»՝ սեփական վեբ կայքեր պահելու հնարավորություն։ Շատ շատերն իմացել են HTML-ը ինչ է և ծանոթացել են կայքեր պատրաստելու հիմքերին հենց դրա շնորհիվ։ Մարդիկ կային, որ պատրաստում էին տեսահոլովակներ՝ շատ փոքր՝ 100-300 կիլոբայթանոց, որոնք հնարավոր էր դիտել հենց բրաուզերի մեջ. Յություբի նման վիդեոհոսթինգներ պետք է հայտնվեին տարիներ անց։
Զրուցարան
Ֆրինեթի ենթամշակույթը չէր սահմանափակվում վեբ կայքեր սարքելով։ Դրանց մասին դեռ պետք էր տեղեկացնել մնացածներին։ Այդ խնդիրը լուծում էր մի քանի Ֆրինեթ օգտատերերի ստեղծած նոու-հաու ծառայությունը՝ տեղական ֆրինեթ ռեսուրսների կատալոգը։ Բացի դրանից պաշտելի երևույթ էր դարձել Ֆրինեթի չաթը։ Պետք էր Ֆրինեթի սերվերին կպնել «տելնետով» (տառաթվային ռեժիմի հեռակա տերմինալի տեսակ) և հավաքել՝ «talk և ընկերոջ նիքը»։ Այնուհետև էկրանը բաժանվում էր երկու մասի, վերևի մասում երևում էր ինչ է նա գրում, ներքևի՝ ինչ դու։ Ըստ որում, երևում էր ինչպես էր զրուցակիցդ հավաքում ամեն մի նիշը, ինչպես էր կասկածում, ջնջում գրածը, և այլ տեքստով փոխարինում։ Հնարավոր էր արձագանքել, օրինակ՝ ժպիտներով, մինչ նա գրում էր, ոչ թե սպասել, ինչպես ժամանակակից «մեսենջերների» դեպքում, մինչև գրի և սեղմի էնթեր, քանի որ իր տեքստը տառ առ տառ հայտնվում էր էկրանին։ Շատ անկեղծ ձև էր շփվելու՝ մինչդեռ հիմա գրում-ջնջում, գրում-ջնջում են, իսկ հետո նոր ուղարկում, ու չգիտես ինչ է այդ մարդու մտքին իրականում։
Առանց նկարների կայքեր ու մասնատված երգեր
Ֆրինեթի տառաթվային, ոչ գրաֆիկական միջավայրում կային այլ հնարավորություններ. իմանալ, առցա՞նց է արդյոք ընկերդ։ Տեսնել ո՞վ է առցանց։ Իմանալ ե՞րբ է այս կամ այն մարդը փոստը ստուգել և դրանից եզրակացություն կազմել, կարդացել է իմեյլդ, թե ոչ։ Ամեն օգտվող ուներ ժամանակակից «պատի» կամ «պրոֆիլի» պես երկու տարածք։ Դրանք կոչվում էին «պլան» և «փրոջեքթ»։ Այնտեղ կարելի էր ստատուսների պես հաղորդագրություններ թողնել, իսկ շատերը տեղադրում էին ascii-art նկարներ (օրինակ՝ տառերով և թվերով նկարած մերկ աղջիկ): Այս ամենը բնավ էլ բարդ չէր, և բոլորը կարողանում էին դա անել։ Իսկ նրանք, ովքեր ավելի խոր գիտելիքներ ունեին, շուտով հայտնաբերեցին Ֆրինեթից օգտվելով՝ ինտերնետից օգտվելու միջոցներ։ Կպնում էին Ֆրինեթի տերմինալից դրսի սերվերների տերմինալներին՝ hobbiton.org, lonestar.sf.net և cyberspace.org։ Այնտեղ կարելի էր տեքստային ռեժիմում աշխատացնել բրաուզերներ և դիմել ցանկացած ինտերնետ ռեսուրսին։ Միայն նկարները չէին երևում, բայց դա մեզ չէր տխրեցնում։ Մի առանձին այդպիսի տերմինալի մեջ աշխատացնում էինք micq կամ ysm ծրագրերը, որոնցով լինում էր կպնել այն ժամանակ նորաձև icq չաթին և շփվել դրսի ընկերների հետ։ Երբեմն mp3 երաժշտություն էինք քաշում այդ հեռակա սպասարկիչներին կպած, հետո բաժանում մանր-մանր մասերի և ուղարկում մեր Ֆրինեթի էլ. փոստի հաշվին։ Ֆրինեթը սկսեց ավելի քիչ օգտագործվել 2000-ականների կեսերին, երբ ինտերնետ դայալափի մատչելի տարբերակներ առաջացան շուկայում, բայց իր կարևորությունը չէր կորցնում մինչև լայնաշերտ ինտերնետի տարածումը Հայաստանում, այսինքն՝ մինչև 2008-2009 թիվը։
↑ Այն ալեհավաքը, որը համացանց էր ապահովում ՄԱԿ-ին և Ֆրինեթին
Հովիկ Մելիքյան
Ֆրինեթի համահիմնադիրն ու առաջին ադմինը 1990-ականներին, երբ մենք UNDP-ի ծրագրի շրջանակում սկսեցինք Ինտերնետի դասընթացները, Հայաստանում մարդիկ արդեն լսել էին արտագաղթած հայրենակիցներից, որ զարգացած եվրոպաներում ընդունված է խմել լուծվող սուրճ, ոտքը ոտքին գցել և օգտվել Ինտերնետից: Արդեն կային «Արմինկոն» և Ֆիզիկայի ինստիտուտը, որոնց Ինտերնետ կապը նույնքան թանկ էր, որքան դանդաղ: Այդ կապը շռայլություն էր, ինչը կարծես հակասում էր ինտերնետի բուն ոգուն և ավանդույթներին: Ինչ-որ բան սխալ էր ու անարդարացի: Ինչևէ, մարդիկ գալիս-գնում էին մեր ինտերնետ դասընթացներին, և վերջապես մի օր, ձանձրացած, մեր թիմով նստեցինք ու ասեցինք. լավ, բա ի՞նչ անենք, որ Հայաստանի Ֆրինեթը դառնա ավելի հետաքրքիր ու օգտակար: Եվ ահա ծագեց մի գաղափար, որի համար Հայաստանի հիմնական ինտերնետ մատակարարող մաֆիան՝ վերոնշյալ «Արմինկոն» և Ֆիզ.ինստիտուտը, մեզ խոստացան ֆիզիկապես վերացնել, եթե սրանից հետո համարձակվենք դուրս գալ փողոց: Որոշեցինք. ա) դառնալ անվճար ինտերնետ կապի մատակարարող և բ) փակվել UNDP-ի գրասենյակում և այլևս փողոց դուրս չգալ: Պլանի առաջին մասը իրականացվեց փայլուն, իսկ երկրորդը խափանվեց արդեն հաջորդ օրը, երբ հասկացանք, որ սոված ենք և մեզանից մեկը պիտի վազի լահմաջո բերի:
***
Մեր խիզախ թիմի հիմնական մասը չորս հոգուց էր բաղկացած՝ ծրագրի ղեկավար Տիգրան Նազարյան, Արթուր Հարությունյանը, ես և Վոլֆ անունով շունը (որը, ի դեպ, բարձրացել է Արագածի գագաթ): Գումարած, իհարկե, Հայաստանի UNDP-ի ամբողջ կազմը, որը այսպես թե այնպես ներգրավված էր գործընթացի մեջ: Freenet-ի սենյակը ՄԱԿ-ի ամբողջ գրասենյակում միակն էր, որտեղ աշխատանքը սկսվում էր ցերեկը ժամը 2-ին, 3-ին կամ 4-ին և ավարտվում գիշերվա 2-ին, իսկ միակ հանգստյան օրը՝ Նոր Տարվա գիշերն էր: Որովհետև 1990-ականներին համակարգիչ և ինտերնետ «իմացողը» ուներ հրեշտակի կարգավիճակ, ուներ բոլոր արտոնություններն ու ազատությունները: Մի խոսքով, մարդու իրավունքների ժնևյան կոնվենցիաները տարածվում էին միայն համակարգչային մասնագետների վրա, քանի որ համակարգիչը զիլ էր, կարևոր և անհասկանալի:
***
Ի դեպ, մարդու իրավանքների մասին: Freenet-ի կայքի գլխավոր էջում, որպես նախաբան, տեղադրեցինք մի արտահայտություն. «Ամեն անձ իրավունք ունի էլեկտրոնային փոստարկղ ունենալու»: Սա էր Freenet-ի հիմնական դրույթը, որից բխում էր մնացած ամենը: Բանն այն է, որ էլ. փոստարկղը այն ժամանակ արդեն մի արտառոց բան չէր. արդեն կար Hotmail-ը, և բացի այդ միանալով որևէ ինտերնետ մատակարարողի, դուք ավտոմատ ստանում էիք էլ.փոստի հասցե:
← Sard 99 մրցանակաբաշխության բրենդային շապիկը
Բա ի՞նչ եղավ մարդու էլեկտրոնային փոստ ունենալու ֆունդամենտալ իրավունքը այդ դեպքում: Ուրեմն Ինտերնետ կապը նույնպես պիտի անվճար լինի բոլորի համար Խնդիրն այն էր, որ թեպետ փոստարկղը անվճար էր, ամեն դեպքում ստիպված էիք վճարել ինտերնետ մուտք գործելու համար: Բա ի՞նչ եղավ մարդու էլ.փոստ ունենալու ֆունդամենտալ իրավունքը այդ դեպքում: Ուրեմն Ինտերնետ կապը նույնպես պիտի անվճար լինի: Ինչը և դարձավ Armenian Freenet-ի նպատակը և հիմնական ֆունկցիան: Այն ժամանակ դա հնչում էր անհեթեթ, բայց այսօր մարդկությունը կարծես թե գալիս է նույն մտքի. Ֆինլանդիայում մի քանի տարի առաջ ընդունվեց մի օրենք, որը հռչակեց հենց դա՝ ինտերնետը մարդու հիմունքային իրավունքներից մեկն է: Մեզ հաճախակի զանգում ասում էին. «Բարև ձեզ, դա Ինտերնե՞տն է»: Դե գնա ու բացատրի… Ասում էինք. «Դե հա, մոտավորապես…»: Երբ Freenet-ի աշխատանքը խափանվում էր ինչ-ինչ տեխնիկական պատճառներով, նույնիսկ մեկ ժամով, ստիպված էինք երբեմն անջատել հեռախոսները… Որին հետևում էին զանգեր արդեն մեր անձնական հեռախոսներին, ընկերներից և նույնիսկ մեր ընտանիքների անդամներից: «Հարևան Սիրուշը եկավ, ասում ա նրա եղբոր տղայի ընկերուհու երաժշտության դասատուն չի կարողանում Ֆրինեթ մտնի, էս խո բան-ման չի՞ եղել ձեզ»…
***
Կարծում եմ UNDP-ի ամբողջ անձնակազմը, ինչպես նաև բոլոր նրանք, ովքեր քաջ ծանոթ են www.freenet.am հասցեին և 56-90-30 հեռախոսահամարին, պետք է որ հիշեն այն ժամանակները ջերմությամբ: Ինձ համար այդ աշխատանքը իմ ամբողջ 25 տարվա ինժեներական կարյերայում երևի ամենահեշտն էր… Երբեմն մի պարզ գաղափար, համակցված սուրճի և լահմաջոյի անսպառ մատակարարման հետ, անսպասելիորեն կարող են ջերմ հիշողություններ թողնել հազարավոր մարդկանց մոտ:
Հայ-թեք Պատմություն
↑ Տիգրան Նազարյանը 1999 թվականին
→ Ինտերնետ դասընթացները Ֆրինեթի գրասենյակում
Տիգրան Նազարյան
Ֆրինեթի ծրագրի ղեկավար 1995-ին ես ու Արթուրը Հարությունյանն աշխատում էինք ՄԱԿ-ում: Որպեսզի ավելի լավ պատկերացնեք, թե ինչ ժամանակներ էին, միայն ասեմ, որ Հայաստանում վեց հատ էլեկտրոնային փոստ կար, մեկը՝ ՄԱԿ-ինն էր: Ինչ որ է, մի լավ կոնսուլտանտ կար ՄԱԿ-ում՝ Ռաֆալ Ռոզինսկի, Լեհաստանի հրեա էր՝ շատ խելացի ու հեռատես: Ինքն էր, որ ինձ պատմեց, որ Նյու Յորքում մի ինչ-որ նոր ծրագիր են բացել, որի շրջանակում Ուկրաինայում սկսել են Freenet կոչվող նախագիծը՝ մարդկանց ծանոթացնում են ինտերնետի հետ, դասընթացներ անում՝ առանձնապես ոչինչ, մանր բան էր: Ռաֆալն էլ ասեց՝ արի ես քեզ օգնեմ, նախագիծ գրենք, դիմենք, թող Հայաստանի համար էլ ֆինանսավորեն: Ու հիմա որ մտածում եմ, հասկանում եմ, որ շանս չուներ նախագիծը, որովհետև ՄԱԿ-ի համար սովորական չէր: Բայց բախտներս բերեց, որ Հայաստանի գրասենյակում ինչ-որ խառը վիճակներ էին, ղեկավար չկար, մի խոսքով, Ռաֆալի Նյու Յորքի ծանոթների օգնությամբ հաստատվեց: Ամենածիծաղելին, որ մենք հեռուստացույցից՝ լուրերից իմացանք, որ ֆինանսավորել են նախագիծը: ՄԱԿ-ի 64 կիլոբիթանոց ալիքից մի քիչ Ֆրինեթին էլ հասավ, երկու նոր աշխատող ընդունեցինք՝ Արմեն Նարգիզյանին ու Հովիկ Մելիքյանին, ու անցանք գործի: Ի դեպ, Հովիկը հարցազրույցի օրը շատ կասկածանքով հարցրեց՝ «էս ամեն ինչ լուրջ ա՞, թե իզուր եմ եկել»: Իհարկե, իզուր չէր եկել ու ամեն ինչ ավելի քան լուրջ էր: ՄԱԿ-ի շենքում տեղ չկար, մենք էլ տեղավորվեցինք կտուրի տակի տարածքում՝ լրիվ դատարկ, քանդած վիճակում էր: Լինոլեում փռեցինք, աթոռսեղան դրեցինք ու սկսեցինք աշխատել: Լավ էր՝ անտենային մոտիկ էինք: Մեր կուրսերն ու ակումբներն էլ էդ ձեղնահարկում էին անցնում:
***
1998-ի նախագահական ընտրությունները շատ օգնեցին Ֆրինեթի անուն հանելուն: Հովիկը մի հրաշալի առաջարկ արեց (ու մի գիշերվա մեջ գրեց վերջացրեց), որի նմանը աշխարհում չկար: ՄԱԿ-ը ընտրությունների համար ռադիո մոդեմներ էր բաժանել ընտրատեղամասերին, մենք էլ գրեցինք մի ծրագիր, որ հենց մուտքագրում էին հաշված ընտրաթերթիկները, միանգամից գալիս գրանցվում էր կայքում: Էն ժամանակ մենք Ֆրինեթում ընտրությունների real time գրաֆիկներ էինք ցույց տալիս, պատկերացնու՞մ եք… Ընդհանրապես, Ֆրինեթը մենակ իմեյլ չէր, որը լավագույն ժամանակներում ուներ հիսուն հազար ակտիվ օգտատեր, դա վեբի զարգացման մի զորեղ կենտրոն էր: Սովորեցնում էինք մարդկանց HTML, կայք սարքել, իսկ 1999-ին Sard մրցույթը անցկացրեցինք՝ հայկական լավագույն սայթերն էինք ընտրում: Փորձեցինք առաջին հայկական որոնողական համակարգը սարքել՝ «Ոստը»:
ՄԱԿ-ի շենքում տեղ չկար, տեղավորվեցինք կտուրի տակի տարածքում՝ քանվդած վիճակում էր: Լինոլեում փռեցինք, աթոռ-սեղան դրեցինք ու սկսեցինք աշխատել ***
Մոնոպոլիստ մրցակիցներին, որոնք կապված էին որոշ պետական մարմինների հետ, հեչ դուր չէր գալիս մեր առաջխաղացումը: Հասավ նրան, որ ՄԱԿ-ի ղեկավար կնոջը էնքան վախեցրին, որ ասեց ինձ, որ եթե ոստիկաններով գան մտնեն, ՄԱԿ-ը չի խանգարի: Վիճակը իսկապես լուրջ էր: Ու եկան մի օր՝ որոշել էին սերվերներն ու տեխնիկան տանեին, իրենց համար դա ոնց որ փող տպելու սարքավորում լիներ, որ անհասկանալի պատճառներով իրենց ձեռքում չէր: Նրանք ուզում էին, որ ամբողջ տրաֆիկը՝ իմեյլ, ինտերնետ, ինչ ուզես, անցնի իրենց գծերով ու իրենց գներով: Իսկ մենք էստեղ դրել անվճար փոստ ենք տալիս մարդկանց: Մի խոսքով, ոստիկանները եկան: Բարեբախտաբար, դեպի ձեղնահարկ տանող աստիճանը շատ նեղ էր, մի հոգուց ավելի մարդ չէր անցնի: Ես էլ շանս՝ բուլդոգ Վոլֆիս հետ կանգնեցի դռան մոտ, ասեցի՝ մեր վրայով պիտի անցնեք: Վախեցան, առաջ չեկան: Էլ չեմ հիշում՝ քանի օր Վոլֆի հետ մնացինք ձեղնահարկի մեր գրասենյակում, մուտքը՝ փակ: Չգիտեմ ինչ կլիներ, բայց մի օր զարթնեցի, պարզվեց նախագահը հրաժարական է տվել, իր հետևից էլ՝ մնացած բոլոր մարդիկ, որոնք ընկել էին մեր հետևից: Իհարկե, հետո էլ որոշ «բարին կամեցողներ» ասում էին, թե Ֆրինեթը խանգարում է Հայաստանում ինտերնետի զարգացմանը ու որ մեզ պետք է լիկվիդացնել: Մինչդեռ լրիվ հակառակն էր: Եթե չլիներ մեր «ազատ ցանցի» գաղափարը, ինտերնետը կմնար էլիտար խաղալիք, հարուստների զբաղմունք: Ֆրինեթը ջարդեց մարդկանց վախը, ասեց՝ ձե՛րն է, եկե՛ք, օգտվե՛ք, մե՛յլ գրեք, սա՛յթ սարքեք, կրթվե՛ք, մտե՛ք նոր դար: Ի սկզբանե Freenet բառի free-ն «անվճար» իմաստով էր, բայց մեր կոնտեքստում դա նախ և առաջ «ազատություն» էր, որովհետև մեզ համար կարևորը մարդկանց ազատությունն էր: Վստահ եմ, որ Ֆրինեթն իր այդ առաքելությունը հիանալի կատարեց: Մենք էլ հետո հանգիստ սրտով անցանք նոր նախագծերի:
Արեգ Դավթյան, Նորայր Չիլինգարյան Տիգրան Նազարյանի արխիվից
38 39
Հոկտեմբեր 2014
Ինտերնետի հերթ 90-ականների վերջին 2000-ականների սկզբին երևանյան ժամանցի կարևորագույն բաղադրիչներից էին ինտերնետ ակումբները: Քանի դեռ տնային համացանցն այդքան էլ հասանելի չէր, մարդիկ էլեկտրոնային փոստ էին ստուգում, mirc-ով կամ icq-ով նոր ծանոթություններ ձեռք բերում, երգեր կամ ֆիլմեր քաշում և ընդհանրապես՝ համաշխարհային սարդոստայնի հետ գործ ունենում հենց այնտեղ: Մայրաքաղաքի առաջին ինտերնետ ակումբի համահիմնադիր Ալեքսանդր Եսայանը պատմում է, թե ինչպես ամեն ինչ սկսվեց և ինչու ավարտվեց:
Խ
նկո Ապոր անվան գրադարանում 1991 թվականին համակարգչային դասընթացներ էին վարում, երկու տարի անց նաև անտենա դրեցին ու սկսեցին մարդկանց ինտերնետ սովորեցնել՝ բոլորովին անվճար: Հենց այնտեղ առաջին անգամ ես ու եղբայրս՝ Հայկը, իմացանք, թե ինչ է ինտերնետը: Հայկը, ի դեպ, ամենաառաջին գրանցված աշակերտն էր, նույնիսկ հիշում եմ՝ լուրերով ռեպորտաժն էին ցույց տալիս ու երևում էր, որ ժապավենը կտրելուց հետո Հայկը առաջինն է մտնում ներս: Մի քանի տարի անց՝ 1998-ին, արդեն մեր սեփական համակարգիչն ունեինք՝ «Պենտիում 486», այն ժամանակվա համար բավական հզոր մեքենա էր: Նույն ժամանակ աշխարհում նոր-նոր սկսում էր զարգանալ ինտերնետհեռախոսակապը: Կար Dialpad.com կայքը, որի միջոցով կարելի էր ամերիկյան քաղաքային համարներին անվճար զանգել: Մի քանի անգամ խոսեցինք մեր բարեկամների հետ ու տեսանք, որ իսկապես որակը բարձր է: Մի օր էլ մտածեցինք, իսկ ինչո՞ւ սրա վրա չանել բիզնես: Գոնե ինտերնետի համար ծախսված գումարը հետ բերելու համար: Տանը «Արմինկոյի» դայալափ ինտերնետն էինք օգտագործում ու ամսական 50 թե 55 դոլար էինք վճարում, էն ժամանակվա համար, մեղմ ասած, քիչ գումար չէր: Մի խոսքով, անցանք գործի: Հայկը սեփական ձեռքերով մի սարք ստեղծեց՝ թվային ազդանշանը անալոգայինի վերածելու համար: Նմանատիպ սարքեր մինչ այդ չկային, ի դեպ, մի քանի տարի հետո նոր սկսեցին արտադրվել: Երկու գիծ քաշեցինք՝ մեկով տնից զանգում էր հաճախորդը, ասում էր համարը, մյուսով՝ ինտերնետն էր, որի միջոցով արդեն միացնում էինք հաճախորդին: Րոպեի համար 500 դրամ էինք վերցնում, մինչդեռ «Արմենտելով» 1200 դրամ էր նստում մարդկանց վրա: Զգացեք տարբերությունը, ինչպես ասում են: Մեզ ձեռնտու էր, որովհետև միայն ինտերնետի ծախսը պիտի փակեինք, մարդիկ էլ եղածից շատ ավելի էժան էին վճարում: Երկու ամիս անց փող հավաքեցինք, երկրորդ համակարգիչը գնեցինք, հետո առանձին բնակարան վարձեցինք, որ ավելի հարմար լինի աշխատելը: Էլի մի որոշ ժամանակ անց միտք առաջացավ նաև գրասենյակ բացելու, որտեղ մարդիկ կգան վճարումների համար կամ պինկոդերով քարտեր գնելու: Ու երբ արդեն բացում էինք գրասենյակը, միտք առաջացավ մի քանի համակարգիչ էլ այնտեղ դնել ու մարդ-
կանց ինտերնետ մտնելու հնարավորություն տալ: Մինչև այդ Մոսկվայում տեսել էինք ինտերնետ ակումբներ ու կռահում էինք, որ մեզ մոտ էլ պահանջարկ կլինի: Վեց համակարգիչ էր, հետո դարձրեցինք տասը, տասներկու և այլն: Լինում էր, որ դրսում հերթ էին կանգնում, մինչև համակարգիչ կազատվեր: Շատ հաջող տեղ էինք գտել՝ Թումանյանի վրա, այնտեղ, որտեղ հիմա Հյուսիսային պողոտան է սկսվում: Անցուդարձը մեծ էր, բացի դրանից հեշտ էր գտնելը: Առաջին հաճախորդները հիմնականում զբոսաշրջիկներ էին կամ սփյուռքահայեր, որոնք ամռանը Երևանում էին ապրում ու դրսի հետ շփվելու խնդիր ունեին: Հատկապես սկզբում, երբ մեր ակումբը միակն էր քաղաքում, բոլոր հյուրանոցները մեզ մոտ էին ուղարկում, որովհետև իրենց մոտ ինտերնետ դեռ չկար: «Մարիոթը» նույնիսկ, առանց մեր ասելու, իրենց այցելուների համար տպած բուկլետում մեր հասցեն էր դրել: Դե, մենք դեմ չէինք իհարկե: Ունեինք բազմաթիվ մշտական հաճախորդներ: Շատ շատերը, իհարկե, գալիս էին չաթերի համար ու ժամերով ինտերակտիվ շփումներ անում: Ոմանք մեծերի համար կայքեր էին մտնում: Մի դիլեր հաճախորդ ունեինք՝ ակցիաների առքուվաճառքով էր զբաղված, ինտերնետը իր համար պարտադիր գործիք էր. միշտ
նույն համակարգչի մոտ էր նստում, արդեն աշխատատեղի նման բան էր դարձել: Մարդ կար ֆիլմը դնում էր ներբեռնելու, գնում էր գործերով, հետո ֆլեշով գալիս տանում էր: Այն ժամանակ շատ հարմար էր՝ մեզ մոտ ժամը 1200 դրամ էր (հետո աստիճանաբար իջավ մինչև 600), դայալափից շատ ավելի լավ որակով էր: Մի խոսքով, բոլորը գոհ էին: Մեզ շատ էր դուր գալիս աշխատել հենց այդ ոլորտում, օգտագործել նորագույն տեխնոլոգիաների հնարավորությունները, աշխարհից հետ չմնալ: Բացի դրանից, 17-18 տարեկան էինք ու արդեն նորմալ գումար էինք վաստակում: 2002-ին բացեցինք երկրորդ ակումբը Տերյանի վրա, բայց այդ ժամանակ արդեն երևում էր, որ ակումբային բիզնեսը աստիճանաբար անկում է ապրում: Երբ սկսեցին շատ ավելի խոշոր ակումբներ բացվել, որոնցում բուն ինտերնետը համատեղվում էր խաղերի հետ, մենք անցանք պրովայդերական բիզնեսի ու մի քանի տարի հետո ստեղծվեց Ucom-ը: Այդ ժամանակ մեզ շատ օգնեց ակումբային անցյալը. նախ, ունեինք լոյալ հաճախորդների շատ մեծ խումբ, որոնք օգտվում էին մեր ինտերնետ ակումբից, իսկ հետո դարձան Ucom-ի առաջին օգտագործողները: Բացի այդ, ստացանք անհավանական մեծ փորձ ՏՏ բիզնեսում, որը անփոխարինելի էր մեր հետագա գործունեության մեջ:
Արեգ Դավթյան Ալեքսանդր Եսայանի արխիվից
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան
Զրույցներ ինքս ինձ հետ Երաժիշտ, թառահար Միքայել Ոսկանյանը պատմում է Ղռերում անցկացրած մանկության, ցայտաղբյուրի շուրջը ջուր խմելու հերթ կանգնած մարդկանց, նորակառույց շենքերը կենտրոնից ծայրամասեր տեղափոխելու ցանկության, կանաչ Երևան տեսնելու երազանքի և այլնի մասին:
40 41
Հոկտեմբեր 2014
Մեծացել եմ երրորդ մասի Ղռերում՝ իր յուրահատուկ կոլորիտով, հետաքրքիր մարդկանցով շրջապատված: Մեր սեփական տունը Երևանյան լճի ափին էր ու հենց դա է պատճառը, որ մանկուց շատ կապված եմ եղել բնության հետ: Այնպիսի տպավորություն էր, որ ապրելով Երևանում, մենք քաղաքից դուրս էինք գտնվում: Շատ յուրահատուկ մի վայր է՝ քարանձավներով, ջրվեժներով, մի ընդհանուր բակ, մի քանի տներ, բոլորն իրար գիտեն, երեխաներ, շներ, կատուներ, օձեր բռնելու սովորություն, ձմռանը դահուկներ, լիքը փորձանքներ, մութ ու ցուրտ տարիներ, պատերազմ: Քանի որ Երևանյան լիճը ջրամբար է, տարին երկու անգամ ջուրը իջեցնում են, իսկ լճի հատակը տիղմի էր վերածվում ու դժվարանցանելի էր դառնում: Բայց մեր ամբողջ թաղը «Իկառուս» ավտոբուսով այժմյան Ամերիկյան դեսպանատան մոտից իջնում էր լիճն ու հաճույքով խեցգետիններ հավաքում: Մեր կողքին էին ապրում հասարակության ցանկացած շերտի ներկայացուցիչներ՝ հանցագործից սկսած մինչև գիտությունների թեկնածու, վաճառողներ, հայրենադարձներ, մարզերից եկած բնակիչներ և այլն: Ու մշակութային այդ բազմազանությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել ինձ վրա: Հասարակ օրինակ՝ մեր հարևանների մոտ թփով տոլման բոլորովին տարբեր համերի էր ստացվում ու այդպես՝ համերով հասկանում էինք՝ ով է պատրաստել: Պապս ավտոբուսի վարորդ էր: Այդ ավտոբուսի ակումուլյատորը մեր ամբողջ թաղի փրկությունն էր. բոլորը հավաքվում էին մեր տանն ու սերիալներ նայում: Ինչքան շատ մարդ էր հավաքվում, այնքան ավելի լավ էի քնում: Մանկապարտեզն անտառի մեջ էր: Ամեն օր այդ անտառի միջով գնում էի մանկապարտեզ՝ ճագար, սկյուռիկ էի տեսնում: Լրիվ այլ իրականություն էր: Հենց մանկապարտեզում է սկսվել երաժշտության հանդեպ սերը: Որքան հիշում եմ ինձ՝ երգում էի: Այն երջանիկներից եմ, որ սկսել եմ մանկական երգերից, հիմա այդպես չէ: Ժողովրդական, հայրենասիրական, ազգագրական երգեր էի երգում: Ավարտել եմ Ալեքսանդր Մյասնիկյանի անվան թիվ 66 դպրոցը: Հանդեսներին, միջոցառումներին դպրոցը ներկայացնողներից մեկն էի: Ի դեպ, բացի երաժշտությունից նաև տարբեր օլիմպիադաների էի մասնակցում: Հետո ընդունվեցի Երրորդ մասի պիոներ պալատը, այնուհետև՝ երաժշտական դպրոց, մանկական ֆիլհարմոնիա, երգի-պարի խմբակ: Ամեն ինչ պարզ էր, ապագաս երաժշտության մեջ էի տեսնում: Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետում եմ սովորել, բայց զուգահեռ կոնսերվատորիա էի հաճախում՝ որպես ազատ ունկնդիր: Կարելի է ասել, որ հինգ տարի սովորել եմ նաև կոնսերվատորիայում: Նույնիսկ մատյանում անունս գրանցել էին: Ապագա կնոջս հետ առաջին անգամ Երրորդ մասում ենք հանդիպել: Ես տաքսիում էի, նա էլ փողոցն էր անցնում: Քիչ էր մնում բախվեինք: Այդ պահին մտքումս տպավորվեց նրա զայրացած դեմքը: Որոշ ժամանակ անց ընկերներս ինձ մի աղջկա հետ ծանոթացրեցին, ու ես հիշեցի նրա զայրացած դեմքը: Անկեղծ, շատ եմ սիրում Երևանն ու այն իմ քաղաքն եմ համարում: Հենց սա է այն վայրը, որտեղ պետք է լինեմ, ապրեմ, ստեղծագործեմ ու աշխատեմ: Շատ ավելի գեղեցիկ ու զարգացած քաղաքներում եմ եղել, բայց կա շնչելու համար անփոխարինելի նշանակություն ունեցող մի ուժ, որ ստիպում է Երևան վերադառնալ:
Կարոտում եմ Երևանը, նույնիսկ եթե այստեղ եմ: Փորձում եմ իդեալականացնել Երևանն ու այնքան եմ տխրում, երբ վատ դրսևորումների եմ հանդիպում: Քաղաքում տեղի ունեցող ցանկացած տգեղ արարք որպես անձնական վիրավորանք եմ ընդունում: Երևանն իմ մի մասնիկն է: Երբ քաղաքում չեմ, այդքան չեմ զրուցում ինքս ինձ հետ, որքան Երևանում եղած ընթացքում: Սիրում եմ կենտրոնը, որովհետև համեմատելով ծայրամասերի հետ, այն գոնե խնամված է: Սիրում եմ իմ քաղաքի ու երևանցիների պատմությունը, որովհետև Երևանի ոգին հենց դրանից է ծնվում ու շունչ տալիս քաղաքին: Երբ քայլում եմ կենտրոնում ու տեսնում շենքերին փակցված ցուցանակները, որ այդ տանն ապրել է այս կամ այն հայտնի անձնավորությունը, փորձում եմ մտովի տեղափոխվել այդ ժամանակաշրջան, զգալ մեր մեծերի ներկայությունը, նրանց ստեղծած մթնոլորտը, միջավայրը: Սիրում եմ «Պոպլովոկի» շրջակայքը, Կասկադը, իսկ Ղռերը այլևս չեմ սիրում: Այնտեղ է մնացել մանկությունս, ամենաջերմ ու բարի հիշողությունները: Արդեն մեկ ամիս է բնակվում եմ Նոր Նորքում: Այստեղ դեռևս բնություն կա, դրա համար էլ հոգեհարազատ է: Երևանում կան տարվա բոլոր չորս եղանակները: Ամառը՝ անտանելի շոգ և ուզում ես թողնել ու հեռանալ անտանելի տապից, աշխարհի ամենագեղեցիկ աշուններից մեկը՝ երևանյանը, մեղմ եղանակով գարունը, ու ցրտաշունչ ձմեռը: Երևանյան եղանակը միօրինակ չէ, դա է ամենից կարևորը: Գարնան վերջում ու աշնան սկզբին օդում մի հոտ եմ զգում, որ միայն Երևանում կա: Փոշու հետ խառնված այդ բույրը այնքան մեծ ու դրական ազդեցություն է ունենում՝ հատկապես ստեղծագործող մարդու վրա: Երևանը հասուն կին է, բայց երիտասարդ, ապագան հստակ տեսնող ու լավին հավատացող: Երևանից ոգեշնչված մի ստեղծագործություն եմ գրել, կոչվում է «Երևանում»: Ստեղծագործությանս միջոցով փորձել եմ փոխանցել հին Երևանի մասին հիշողությունը, մանկության ջերմությունը ու դեպի ապագա նայող հայացքը: Իսկ Երևանի մասին լավագույն, անկեղծ երգերը գրվել են 60-ական թվականներին: Երևանը երաժշտական քաղաք է: Աբովյան, Սայաթ-Նովա փողոցներից մեղեդու ելևէջներ եմ լսում: Երևանը ոգեշնչում է ստեղծագործել, բայց գործունեություն ծավալելու ընթացքում՝ խանգարում է: Օրինակ՝ Նյու Յորքը հնարավորություն է տալիս անվերջ խորանալ մասնագիտությանդ մեջ, իսկ այստեղ հասնում ես մի կետի ու կանգ առնում: Եթե կախարդական փայտիկ ունենայի, մի հարվածով կենտրոնում գտնվող բոլոր նորակառույց շենքերը կտեղափոխեի ծայրամասեր: Դրանց փոխարեն կվերադարձնեի հին երևանյան տները: Երևանցիներից շատերը չեն սիրում Երևանը, որովհետև չեն հասկանում, ի՞նչ է այն իրենց համար: Շատերի համար Երևանը պարզապես այն քաղաքն է, որտեղ ծնվել են, ապրում են: Որևէ վայրում ծնվելը բավարար չէ այն հարազատ զգալու համար: Ցայտաղբյուր, շուրջը ջուր խմելու հերթ կանգնած մարդիկ, «Ոսկե Ծիրան», փողոցներում համաշխարհային համբավ ունեցող մարդիկ, նաև հայհոյող մարդիկ, ծեծկռտուք, բայց միևնույն ժամանակ սիրած անձնավորություն, կյանք… սա է Երևանը:
Լենա Գևորգյան Մարիամ Լորեցյան
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Սերունդներ
Պապական ժառանգություն Անվանի բարեկամներ ունենալը որքան պատվավոր, այնքան էլ պարտավորեցնող կարող է լինել: Մենք խոսեցինք նշանավոր հայերի ազգանուններն ու գեները կրող հինգ երիտասարդ երևանցիների հետ այն մասին, թե ինչպես է այդ արյունակցական կապն ազդում իրենց կյանքի վրա:
Կարինա Դեմիրճյան
22 տարեկան, իրավաբան Նախնին՝ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյան (պապ) Կոմունիստի թոռ լինելու մասին Իմ մանկության լուսավոր կետն է եղել պապիկս, իսկ նրա քաղաքական-հասարակական գործունեությանն արդեն ծանոթացել եմ նրա մահվանից հետո՝ ավելի հասուն տարիքում: Պապիկիցս հետո մանկությունս սկսեց շատ արագ անցնել և ես, ցավոք սրտի, շատ շուտ մեծացա: Հիմա եմ միայն հասկանում, որ իրականում այն, ինչ պապիկս տալիս էր ինձ, դա ոչ թե մանկական աշխարհ, այլ իրական կյանքի դպրոց էր: Հիշում եմ, երբ աշխատանքից շատ ուշ տուն էր վերադառնում, դռան շեմին էր թողնում իր ողջ հոգսն ու հոգնածությունը՝ լիովին նվիրվելով տան անդամներին, իսկ ավելի ճիշտ՝ թոռներին: Տանը հասցնում էր միայն ընթրել, դրանից հետո նրա ամբողջ ժամանակը մերն էր, իսկ մենք շատ քմահաճ էինք. «դպրոց-դպրոց», «բժիշկ-բժիշկ», «տունտունիկ»… Բոլոր խաղերում նա ներգրավվում էր ու ներգրավվում էր մեծ պատրաստակամությամբ: Թոռների հանդեպ «չկա», «չի կարելի» բառերը նա չէր օգտագործում: Մինչև հիմա լսում ենք նրա՝ դասական երաժշտության ձայնագրությունները, օգտվում ենք նրա հարուստ գրադարանից… Մինչև հիմա էլ ամբողջ տանը զգում ենք նրա շունչը, բայց այդ զգացողությունն ավելի խիտ է նրա աշխատասենյակում: Երբ անծանոթ մարդիկ պատահաբար իմանում են, որ Կարեն Դեմիրճյանի թոռն եմ, առաջին բանը, որ նկատում եմ նրանց դեմքին՝ ժպիտն ու միաժամանակ թախիծն է: Այդ ամենը հոգիս շոյում է, բայց դա նաև շատ պարտավորեցնող է: Լրացուցիչ պատասխանատվության զգացողություն է, որպեսզի քո արած քայլերում և ասված խոսքերում շատ զգույշ լինես: Սեր, հարգանք մեծի նկատմամբ, պա-
42 43
Հոկտեմբեր 2014
հանջկոտություն ինքդ քո սեփական անձի նկատմամբ՝ այս ամենը փոքր տարիքից նա մեզ սովորեցնում էր: Ես փոքր ժամանակվանից նրա հետ մասնակցում էի ընտրարշավներին, նույնիսկ նկարներ էլ կան, ու շատերն ասում են՝ «դու այսինչ նկարի միջի աղջի՞կն ես»: Նույնիսկ մասնագիտությանս ընտրությունն է կապված իր հետ. իրավաբան դառնալու ցանկություն առաջացավ իմ մեջ հոկտեմբերի 27-ից հետո: Ես ուզում էի իրավաբան դառնալ և բացահայտել այդ գործը: Պապիկը մի նկար ունի, մատը ծնոտին դրած մտածում է: Քույրս հենց այդպես է ծնվել, իսկ ինձ նրան բնավորությամբ են նմանեցնում՝ աշխատասիրություն, պահանջկոտություն: Բայց ամենաշատն ասում են, որ ինձ պապիցս հումորն է անցել: Իսկ հիմա նույնիսկ աշխա-
տանքի վայրում, երբ մինչև ուշ ժամը աշխատում եմ, կատակով ասում են՝ «ոնց ա էրևում, որ կոմունիստի թոռ ա, է»: Ես ուղղակի կուզենայի, որ նա լիներ, ես շատ կարճ ժամանակ հասցրեցի ապրել նրա հետ: Երբ անցնում եմ համալիրի մոտով կամ նրա մշակած հայտնի Դեմիրճյան տեսակի խնձորն եմ ուտում, այնքան հպարտ եմ ինձ զգում: Ես միշտ սիրում էի պապիս հետ գործարան գնալ: Գործարանում իմ մանկական երևակայության համար ամենացանկալի բանը պատճենահանող մեքենան էր և նրա սեղանի գրենական պիտույքները, որ ամեն անգամ հետս տուն էի բերում: Վերջերս պապիկի ծանոթներից մեկն ինձ պատմում էր, որ երբ գործարանում աղմկում էի, պապիկն ասում էր՝ «ինչ անեմ, սիրած թոռս ա, չեմ կարում իրան մերժեմ կամ զայրանամ վրան»:
Գրիգոր Խանջյան
Տնտեսագետ, 30 տարեկան Նախնին՝ նկարիչ Գրիգոր Խանջյան (պապ) Խանջյան փողոցի տերն ու տիրակալը չլինելու մասին Իհարկե, պապս մեծ դեր է խաղացել իմ կյանքում և շարունակում է խաղալ. սկսենք նրանից, որ ինձ իր անունով են կոչել՝ Գրիգոր Խանջյան: Կարծում եմ՝ ծնողներիս կողմից դա չի էլ քննարկվել երկար-բարակ, որովհետև առաջին թոռն եմ եղել, այն էլ՝ տղայի երեխան: Սա միանշանակ նախ և առաջ պատասխանատվություն է: Իմ կյանքի բոլոր փուլերում՝ դպրոցից սկսած, հենց որ լսում են Գրիգոր Խանջյան, գրեթե ամեն երկրորդի մոտ նույն հարցն է ծագում՝ «դու Խանջյանի հետ ի՞նչ կապ ունես»: Իհարկե, հարցնողների մի ստվար զանգվածը պապիս շփոթում է Աղասի Խանջյանի հետ: Հատկապես հիմա, մի տուն կա, որտեղ հիմա, եթե չեմ սխալվում, Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է ապրում, դա Աղասի Խանջյանի տունն է եղել և միանգամից ասում են՝ «փաստորեն էդ տունը ձե՞րն ա»: Կամ ասում են՝ «Խանջյան փողոցը ձերն ա՞»: Ոչ, մերը չի: Դպրոցից սկսած ինձնից ակնկալիքները միշտ շատ են եղել, բայց չեմ կարող թաքցնել, որ դա նաև օգնող հանգամանք է: Շատ այլ տեղերում էլ Խանջյան ազգանունը շատ դռներ է բացել ինձ համար, հատկապես երբ մարդիկ են եղել, որ անձամբ են ճանաչել պապիկիս: Ինստիտուտում մի դասախոս ունեինք, որ ինձ այսպես էր դիմում՝ «տաղանդավոր պապիկի անտաղանդ թոռնիկ»: Չգիտեմ, երևի ինչ-որ բառախաղ էր դա կամ էլ ես իսկապես նրա համար անտաղանդ ուսանող էի՝ այդպես էլ չճշտեցի: Հիմա ուրիշ, մի քիչ սխալ ժամանակներ են ու
Բիայնա Մահարի
Լուսանկարիչ, 25 տարեկան Նախնին՝ գրող Գուրգեն Մահարի (ապուպապ) Այն մասին, թե ինչպես են իսկական անունը մականվան տեղ ընդունում Մարդկանց մի մասը գիտի Մահարուն, ինչ-որ մի մասն էլ չգիտի: Եվ ովքեր որ չգիտեն, սկսում են մտածել, թե Մահարին ինչ-որ արաբական ազգանուն է: Բայց, իհարկե, իմացողներն ավե-
մեր սերնդում ոչ բոլորն են, որ ճանաչում են Խանջյանին: Այդ իմաստով շատ օգնում է Կասկադում բացված սրահը, որտեղ ներկայացված է պապիս հայտնի եռանկարը: Մենք ինքներս չենք դիմում կառավարությանը, որ կիսանդրի կանգնեցնի կամ փողոց անվանի Խանջյանի անունով, իսկ պետության կողմից էլ նման առաջարկ չկա: Սա ոչ թե գոռոզություն է, այլ պարզապես ճիշտը դա է: Եթե քո երկրի իշխանությունը հարկ չի համարում հարգանքի տուրք մատուցել նման մարդուն և ինքը չի առաջարկում, ապա... Որակավորումներ չտամ, բայց
այսօր Երևանն էլ է ուրիշ, երևանցին էլ: Երբ արտասահմանցի հյուրերը կամ զբոսաշրջիկները հարցնում են, թե ո՞ւր է ձեր 2796 տարեկան քաղաքը, մենք դրա պատասխանն այսօր չունենք: Ուստի, լինում են դեպքեր, հավատացեք, որ ես ասում եմ՝ ինքը ժամանակին գնաց, որովհետև տեսնում եմ, թե հիմա ինչ է կատարվում: Գրիգոր Խանջյանը շատ խստապահանջ մարդ էր, ես ինքս էլ իմ մեջ զգում եմ դա: Վերջիվերջո, այդպիսի մարդու հետ 16 տարի ապրել եմ: Եվ ամեն մի ապրած րոպեն նրա հետ ահռելի բան է տալիս՝ գիտակցում ես դա, թե ոչ, միևնույն է:
լի շատ են: Վերջերս ինչ-որ մեկը հայրիկիցս ստորագրություն էր ուզել, երբ իմացել էր, որ նա Մահարու թոռն է: Ծիծաղելի էր: Իսկ ուրիշ տարօրինակ դեպք ազգանվան հետ կապված, կոնկրետ ինձ հետ չի եղել: Անունս էլ է տարօրինակ՝ Բիայնա, միշտ ասում են՝ լավ կեղծանուն ես քեզ հորինել՝ Բիայնա Մահարի: Մասնագիտությունս էլ այնպիսին է, որ բոլորը ենթադրում են, որ ես իսկապես
կեղծանվամբ եմ հանդես գալիս: Երբ ինչ-որ անծանոթ մարդու հետ խոսում եմ, վերջում հարցնում է՝ «բա իսկական անունդ ի՞նչ ա», կամ՝ «քեզ ո՞նց ներկայացնենք ցուցահանդեսի ժամանակ»: Բիայնան Վանի թագավորության հին անունն է և քանի որ Մահարին էլ Վանից է եղել, դրա համար էլ ինձ Բիայնա են անվանել, դե համ էլ գեղեցիկ անուն է և ծագումն է համապատասխանում ազգանվանս հետ: Մահարուն գիտեմ իր գրականության միջոցով: Գիտեմ, որ նրա հումորն է շատ հավեսին եղել, որը կարծես թե սերնդից սերունդ փոխանցվել է: Իմ առումով չեմ կարող վստահ ասել, բայց հորս ու պապիկիս՝ հաստատ: Լրագրող եմ նաև, գրում եմ, բայց մի բանում լրիվ վստահ եմ՝ հայտնի գրող դառնալու պոտենցիալ հաստատ չունեմ առաջիկա հազարամյակում: Միգուցե եթե ես գրող լինեի, հնարավոր է, որ ինչ-որ պատասխանատվություն ավելացներ ազգանունս, բայց քանի որ իմ ոլորտում մեր ընտանիքում ես առաջինն եմ, ուստի ես ինքս եմ կերտում իմ անունը: Եթե անունս այդքան տարօրինակ չլիներ, ասենք՝ Գայանե կամ Հասմիկ լիներ, միգուցե ազգանվան վրա ուշադրությունն ավելի շեշտված կլիներ, բայց քանի որ անունս էլ է տարօրինակ, ապա իմ վրա, ամեն դեպքում, ավելի շատ անվան և ազգանվան համադրության տարօրինակությունն է ազդել, քան միայն ազգանվանը:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Սերունդներ
Ելենա Խաչվանքյան
Տնտեսագետ, 30 տարեկան Նախնին՝ դերասան, ՀՀ ժողովրդական արտիստ Կարպ Խաչվանքյան (պապ) Սկզբունքորեն պապի մասնագիտությունը չընտրելու մասին Այնպես դասավորվեց կյանքը, որ ես Կարպ Խաչվանքյանի միակ թոռնուհին եմ։ Նաև դրա համար է, որ անչափ մեծ և քաղցր ուշադրության եմ արժանացել նրա կողմից: Օբյեկտիվ լինել և ասել, թե ինչ է պապիկիցս անցել ինձ, դժվարանում եմ: Ասում են՝ ժպիտը և բնավորության որոշ գծեր՝ համեստությունը, բարությունը, սկզբունքայնությունը։ Շատ որոշիչ բաներ են դրանք իմ կյանքում։ Այսօր մեր ցեղում չկա մեկը, ով շարունակում է պապիկիս գործը: Հայրս կենսաբան է, ես էլ տնտեսագետ: Կարելի էր ենթադրել, որ կարող էի դերասան դառնալ՝ տվյալներ ունեմ։ Այն պահին, երբ պետք է մասնագիտություն ընտրեի, պապիկս արդեն չկար, հիասթափված էի Երևանի թատերական միջավայրից և ամենակարևորը՝ չէի պատկերացնում, ինչպես կկարողանամ ապացուցել, որ իմ արժանիքները միայն ազգանվանս մեջ չեն։ Չէի ուզում դռները իմ առաջ հեշտ բացվեին, իսկ հետո պարզվեց, որ ես դրան արժանի չեմ։ Դարձա տնտեսագետ և իմ մասնագիտության մեջ շատ բանի եմ հասել: Շատ հեշտ է կրել Խաչվանքյան ազգանունը, եթե դու Հայաստանում ես։ Մարդ չի հանդիպել, որ անտարբեր լինի այդ ազգանվան նկատ-
Գևորգ Էմին-Տերյան
32 տարեկան, լրագրող, գրականագետ Նախնին՝ բանաստեղծ Վահան Տերյան (ապուպապ), բանաստեղծ Գևորգ Էմին (պապ) Այն մասին, թե ինչպես են մարդիկ իր հետ շփվելիս փորձում շփվել Տերյանի հետ Վահան Տերյանն ունեցել է մի աղջիկ՝ Նվարդ Տերյանը: Նվարդն ամուսնացել է երիտասարդ բանաստեղծ Գևորգ Էմինի հետ և ունեցել երկու տղա՝ Վահան և Գրիգոր: Ես Գրիգորի տղան եմ: Նվարդը և Գևորգը բաժանվել են, բայց տատիկս ուզում էր, որ հայրս վերցնի Տերյանի ազգանունը, հայրս էլ պապիկիս չնեղացնելու և միաժամանակ տատիկիս խոսքը կատարելու համար կրկնակի ազգանուն է վերցնում: Ես էլ, բնականաբար, որպես նրա որդի, ժառանգեցի
մամբ: Անպայման հարցնում են՝ «իսկ կապ ունե՞ք Կարպ Խաչվանքյանի հետ»: Ես գրեթե երբեք չեմ ասում այդ մասին, սովորաբար կողքի մարդիկ են սիրում ինձ այդպես ներկայացնել։ Դիմացինը կամ միանգամից ներկայացումներից որևէ ցիտատ է մեջբերում կամ լայն ժպիտով պատմում իր հիշողությունների մասին՝
հիմնականում Պարոնյանի թատրոնում պապիկիս մասնակցությամբ ներկայացումներից: Ես տեսնում եմ նրանց սերը և իրենց աչքերով ևս մեկ անգամ գնահատում իմ բախտը՝ նրա կողքին իմ մանկությունն անցկացնելու համար։ Պարզ և մաքուր սերը, որին նա է արժանացել հայերի կողմից, շատ բան է ինձ սովորեցրել։
այդ ազգանունները: Հազվադեպ երևույթ է Հայաստանի համար, բայց ես վաղուց արդեն սովորել եմ դրան: Տերյանն ուրիշ հարթության մարդ է եղել: Գրականագետները Տերյանի ինչ-որ կերպար են սարքել՝ մեղմ, հեզ և դուրս են թողել այն ամենը, ինչը որ դրան չի համապատասխանում: Դրանում համոզվելու համար հերիք է կարդալ նրա նամակները, քաղաքական ելույթներն ու հոդվածները: 4 տարեկանից ինձ ստիպել են, որ Տերյան արտասանեմ: Ես 5 տարեկան էի և «Մի խառնեք մեզ ձեր վայրի արջի ցեղերին»-ն էի արտասանում ու հիշում եմ, որ մեր տանը հյուրընկալվող գրողներ և շատ այլ հայտնի մարդիկ ցնցվում էին, քանի որ ես բեմականացված էի
արտասանում: Մի կողմից՝ միշտ էլ կարդացել եմ Տերյան, մյուս կողմից՝ շատ քիչ դեպքեր են եղել, երբ ես իմ կամքով արտասանել եմ Տերյան: Պարզապես բոլորը սպասում էին դրան: Նախ՝ դու ինքդ քո մեջ գիտես, որ դու այդ մարդու կամ մարդկանց ժառանգն ես: Դպրոցական տարիքից սկսած, երբ յուրաքանչյուր ուսուցիչ կարդալով ազգանունս ասում էր՝ «դե մի հատ արտասանի», մինչև հիմա ծանր է կրել այդ ազգանունները: Մարդիկ քեզ հարց են տալիս, ու դու զգում ես, նրանք մի քիչ այդ հարցը տալիս են Վահան Տերյանին: Դա սարսափելի բան է: Իրականում դու ճխլվում ես, որովհետև դա ֆանտաստիկ զգացողություն է: Ես ժպտում եմ, ասում եմ՝ «ես հո նրա դեսպանը չեմ…»: Էլ չեմ խոսում այն մասին, երբ գնում եմ Ախալքալակ: Սա իրականում շատ պարտավորեցնող է: Միգուցե եղել է, որ ես համալսարանում քննությունը «4»-ի պատասխանեմ, բայց դասախոսն ինձ «5» նշանակի, չգիտեմ, բայց որ ասեմ ազգանունս դռներ է բացել ինձ համար, սուտ կլինի: Իմ կյանքի ընթացքում, իհարկե, ես շահարկումներ արել եմ: Ասենք՝ ինչ-որ բացիկի վրա Տերյանից մի այնպիսի քառատող եմ գրել, որ քիչ էր հայտնի: Նույնիսկ այսպիսի դեպքեր էլ են եղել. ընկերս ընկերուհի ուներ, ով ընդհանրապես հայ գրականությունից տեղյակ չէր, ու ես հենց դա հասկացա, ընկերոջս ասացի՝ Տերյանի բանաստեղծություններից կարդա նրա համար և ասա, որ դա դու ես գրել: Իրականում, երբ ինձ ասում են, որ դու Տերյանի թոռն ես, ես ասում եմ, որ մենք բոլորս ենք նրա թոռները: Մարդն իրականում պետք է գիժ լինի, որ իրեն նմանեցնի Տերյանին ու մի քիչ էլ գոհ եմ, որ արտաքնապես նման չեմ:
Սոնա Խաչատրյան Բիայնա Մահարի
44 45
Հոկտեմբեր 2014
ՔաՂաք Աշխատանք
Չգրասենյակ Վերջին տարիներին ամբողջ աշխարհում մեծ թափ է հավաքում այսպես կոչված «քովորքինգը», երբ մի տարածքում հավաքվում են աշխատասեր, բայց հաստիքային աշխատանք չունեցող մարդիկ: Մի քանի նմանատիպ փորձեր արվել են նաև Երևանում: Վերջիններից մեկը «Ուտոպեանլաբ» տարածքն է: Քովորքինգի մասին պատմում են դրա հիմնադիրն ու անդամներից մեկը:
Վաչագան «Իմանդէս» Ղռաթյան «Ուտոպեանլաբի» հիմնադիր, ֆրիլանսեր
Երբ «Քովորքինգ» երևույթն ավելի երիտասարդ է, քան ասենք Ֆեյսբուքը։ Դրա զարգացումը տեղի է ունեցել վերջին մի քանի տարիներին, երբ սկսել են մեծ թիվ կազմել առանց հիմնական գործատուի, համացանցի մի ջոցով աշխատողները։ Հայաստանում առաջին քովորքինգ տարածքը «Քոլաբն» էր, որը բացվեց 2012-ին, բայց ընդամենը մի քանի ամիս դիմացավ ու փակվեց։ «Ուտոպեանլաբը» մոտ կես տարեկան է։ 2013-ի ամռանը երեք հոգով սկսեցինք նախապատրաստվել։ Հետո սկսեցինք վարձով տրվող տարածք որոնել ու վերջապես այս տարվա մարտին բացեցինք դռները։ Երեքս էլ շատ անփորձ էինք ու վատ էինք նախապատրաստված ամեն ինչին։ Բայց և այնպես, այսօր, յոթ ամիս անց, «Ուտոպեանլաբը» դեռ կա և ունի անդամներ, որոնք այստեղ են օրվա մեծ մասը։ «Ուտոպեանլաբը» արդեն նրանց աշխատավայրն է։ Ինչի համար Պարզ ասած՝ քովորքինգ տարածքը աշխատավայր է ֆրիլանսերների համար։ Գրասենյակ, որտեղ չկա գործատու, դրա համար էլ հաճախ օգտագործում ենք «չգրասենյակ» բառը։ Մնացած առումներով այն որոշակիորեն նման է սովորական գրասենյակին. այսինքն՝ առկա են աշխատանքային մի ջավայրի համար անհրաժեշտ նախապայմանները՝ կահույք, սուրճ, համացանց և այլն։ Բայց քովորքինգը առաջին հերթին ոչ թե տարածք, այլ համայնք է. համագործակցային համայնք։ Դե պատկերացրեք, եթե մի տեղ հավաքված են ֆրիլանսերներ. նրանցից մեկն ափփ է գրում, մեկը դիզայներ է, մյուսը քոնթենթ է գրում, իսկ մեկ ուրիշը մարքեթինգով է զբաղվում, գրեթե անխուսափելի է, որ նրանք չսկսեն համագործակցել ու համատեղ նախագծեր չանեն։ Տարածքը թանկ հաճույք է, բայց կյանքում ամեն ինչ սկսվում է տարածքից։ Տանը կամ սրճարանում աշխատելով հեռուն չես գնա։ Ես դա զգացի մոտ մեկ-երկու տարի տանը աշխատելով. իմ սիրած գործն էի անում,
46 47
Հոկտեմբեր 2014
բայց շատ քիչ հաճույք էի ստանում։ Վերջիվերջո հասկացա, որ եթե ցանկանում ես որպես մասնագետ և որպես սոցիալական էակ զարգանալ, քեզ պետք է աշխատավայր։ Ես թողեցի սիրած գործս ու աշխատանքի անցա մի գրասենյակում, որտեղ ոչ այնքան հետաքրքիր գործ էի անում, բայց դրանից ավելի հաճույք էի ստանում։ Հետո պարզվեց, որ անհետաքրքիր աշխատանքին էլ երկար չի լինում դիմանալ։ Մի քանի անգամ աշխատանքս փոխելուց հետո մտածեցի. իսկ ի՞նչ կլինի, եթե ինձ նման, գործատուներից անկախ լինել ցանկացող մարդկանց մի խումբ լիներ ու բոլորս միասին աշխատեինք մեր տարածքում։ Առաջին հայացքից ուտոպիա էր թվում։ Բայց հետո իմացա, որ կան նման աշխատավայրեր, ու դրանք «քովորքինգ տարածք» են կոչվում։ Ովքեր Մեր այցելուները հաճախորդներ չեն, մենք ծառայություն չենք մատուցում։ Ու ոչ էլ վարձակալ են, քանի որ վարձակալն ստանում է տարածք ու բանալի՝ դուռը հետևից կողպելու համար։ Իսկ մեզ մոտ ասում ենք՝ դու մի անում ես համայնքին. տարածքը ընդհանուր է ու օգտագործում ենք բոլորս։ Եթե դու պարզապես ցանկանում ես տարածք վարձել, ապա էլ ինչո՞ւ է քեզ պետք քովորքինգը։ Մենք նաև չենք ասում, որ այստեղ աշխատելու լավ պայմաններ ենք առաջարկում, ու այստեղ գործերդ լավ կլինեն։ Դա քեզանից է կախված։ Մենք ենք քեզնից սպասում, որ կօգնես համայնքին զարգանալ, որ կգաս գաղափարներով, որ ինչ-որ բան ինքդ կառաջարկես։ Ինչի հաշվին Շահույթ ոչ ակնկալում ենք, ոչ էլ հույս ունենք։ Անդամավճարները սահմանել ենք այնպես, որ կատարյալ պայմաններում, այսինքն՝ եթե ունենանք գոնե 10 անդամ, հնարավոր լինի դրանցով փակել մեր բոլոր ծախսերը։ Բայց համայնքի անդամների թիվը 5-6 է։ Մենք դեռ էքզիստենցիալ խնդիրներ ենք փորձում լուծել։ Մտածում ենք, թե որտեղից հավելյալ միջոցներ հայթայթենք ծախսերի տակից դուրս գալու համար։ Մի անգամ արդեն գումար ենք հավաքել քրաուդֆանդինգով, հավանաբար շուտով նորից կփորձենք այդ եղանակով աջակցություն ստանալ։
Ովքեր են բացում Ամստերդամում ես եղել եմ մի քովորքինգ տարածքում, որը յոթ հարկանի շենք էր զբաղեցնում, բայց մեզ մոտ դա այդքան էլ հեշտ իրագործելի չէ։ Հայաստանում երկրի կապիտալի մեծ մասը կենտրոնացած է նրա մի չնչին հատվածում՝ Երևանի կենտրոն վարչական շրջանում։ Հետևանքն այն է, որ կենտրոնից դուրս որևէ բան սկսելը լուրջ մարտահրավեր է, իսկ կենտրոնում գրասենյակային տարածքների վարձակալության գները գրեթե նույնն են, ինչ Ամստերդամում։ Բայց Ամստերդամում քովորքինգի ամսական անդամակցությունը 200-300 հարյուր եվրո արժի, իսկ դա Հայաստանի համար, ինչպես բոլորս էլ շատ լավ հասկանում ենք, աստղաբաշխական թիվ է։ Լավ կազմակերպելու դեպքում, քովորքինգ տարածքը մեզ մոտ էլ կարող է շահույթ ապահովել, բայց ոչ այնքան, որ գրավի գործարարներին։ Հետևաբար քովորքինգ տարածք բացելու մասին մտածում են կա՛մ մեզ նման ֆրիլանսերները, կա՛մ այն ձեռնարկությունները, որոնք ունեն ռեսուրսներ և ցանկանում են խթանել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի զարգացումը, օրինակ mLab մոբայլ լուծումների լաբորատորիան:
Ինչու են շատ տարածքներ պետք Շատերն են մեզ մոտ սկսել ֆրիլանս աշխատել՝ համացանցի միջոցով, բայց մեծ մասամբ դա պարզապես փող աշխատելու միջոց է՝ մինչև ավելի հիմն ավոր աշխատանք գտնելը։ Քչերն են գիտակցում, որ կարելի է զարգանալ որպես անկախ մասնագետ և հաջողության հասնել։ Հետո, հայ երիտասարդները սովոր են ծնողների տանը ապրել ու սովոր չեն վարձ մուծել։ Քովորքինգը նրանց հրապուրում է, բայց պատրաստ չեն դրա համար վճարել։ Այդ մտածելակերպը հետզհետե փոխվում է, ուղղակի ժամանակի հարց է։ Ներկա դրությամբ այն մարդիկ, ովքեր հետաքրքրվում են քովորքինգով, հիմն ականում կամ արտերկրից են, կամ ապրել-աշխատել են այնտեղ։ Ու ինձ թվում է նաև, որ կարևոր է ունենալ քաղաքում ոչ թե մեկ կամ երկու, այլ գոնե մի 5-6 քովորքինգ տարածք։ Մարդիկ տարբեր են, ու ամեն մեկը պետք է հնարավորություն ունենա գտնել իրեն քիչ թե շատ համապատասխան միջավայրը։ Հնարավոր չի, որ մեկ քովորքինգ տարածքը բավարարի բոլոր ֆրիլանսերների պահանջը։ Ուրիշ ինչ Երբ բացում էինք «Ուտոպեանլաբը», չգիտեինք «Քովորքինգ Վիզա» միջազգային ցանցի մասին։ Պարզվում է, եթե դու անդամ ես որևէ քովորքինգ տարածքի, որը այդ ցանցի մեջ է, ապա մի քանի օր անվճար կարող ես օգտվել մյուս քովորքինգ տարածքներից։ «Ուտոպեանլաբը» արդեն այդ ցանցի անդամ է, և ես ինքս արդեն հասցրել եմ օգտվել այդ հնարավորությունից Բելգիայում։ Ստացվում է, որ ես ունեմ աշխատավայր ու աշխատակիցներ աշխարհի հարյուրավոր քաղաքներում։ Ինչ դառնա Իրականում միայն մեր համայնքը հիմն ականում երկու կարևոր ցանկություն ունի. էքզիստենցիալ խնդիրներ չունենալ և ունենալ մի քիչ ավելի մեծ տարածք։ Մնացած խնդիրները լուծելի են։ Ես ուզում եմ, որ «Ուտոպեանլաբը» մի օր իսկապես լինի իմ երազած աշխատավայրը։ Ուզում եմ, որ այն դառնա այն միջավայրը, որտեղ մարդիկ կիրականացնեն առաջին հայացքից ուտոպիա թվացող իրենց նախագծեր
Գայանե Աղաբաբյան
«Ռեքվայրդ» հանդեսի հիմնադիր, ֆրիլանսեր, «Ուտոպեանլաբի» անդամ Սկզբում ինձ «Ուտոպեանլաբում» գրավեց, որ այն մեծ շենքում էր, ու դու կարող էիր մի առանձին սենյակ զբաղեցնել, որ ոչ մեկ քեզ չխանգարեր։ Եթե տանն եմ մնում, չի ստացվում աշխատել, մտածում եմ՝ կարելի է ուտել կամ խմել կամ կարդալ, սերիալը դիտել և այլն։ Բացի դրանից, տանը պիտի նաև տան գործերն անեմ՝ տունը հավաքեմ, ճաշն եփեմ, երկրորդ անգամ եփեմ, աղջիկ եմ, չէ՞։ Իսկ դա ահագին ժամանակ է խլում, ու նաև նշանակում է, որ իմ օրվա ամենաարդյունավետ ժամանակը, որը մինչև ժամը տասներկուսն է, ես արդեն վատնել եմ ու կարող է ընդհանրապես այլևս չկարողանամ աշխատել օրվա ընթացքում։ Իսկ երբ գնում ես ինչ-որ կոնկրետ տեղ «գործի», ճիշտ է, դու ես գլխիդ տերը, բայց դա աշխատանքին ավելի շատ է տրամադրում։ Սկզբում մտածում էի՝ ես իմ գումարը տամ, նստեմ իմ գործն անեմ, իրենք ոնց ուզում են, թող պայմաններ ապահովեն։ Բայց ստացվում է, որ եթե ինչ-որ տեղ գործ ես անում, դու էլ պիտի մասնակցես, քանի որ քեզ էլ պետք
է հարմար լինի, քո պահանջներն էլ պետք է հաշվի առնվեն։ Իսկ երբ Վաչագանն այստեղ չի լինում, հիմնականում ես եմ «Ուտոպեանլաբի» գործերն անում, քանի որ ես եմ ամենաշատը այնտեղ լինում։ Կամ չեմ կարող, անիմաստ է հիմն ադիրներից այլ մարդ փնտրել-կանչել, եթե նա այստեղ չէ, իսկ ես այստեղ եմ, ու կարող եմ այդ գործն անել, ինչո՞ւ ես չանեմ։ Բայց ամենակարևոր մոտիվացիան այն է, որ գիտակցում եմ, որ այսպիսի տեղ պետք է լինի մեր քաղաքում, ու ինձ շատ է օգնում։ Նախկինում ես տարուց ավելի տարբեր քովորքինգ տարածքներում եմ աշխատել, ու ինձ պետք է այդպիսի տարածք։ Եթե այսպիսի տարածք չլիներ, պետք է ընկնեի այլ մարդկանց գտնեի, միասին տուն վարձեինք, որ այնտեղ աշխատենք։ Իսկ այսպիսի տարածք եթե կա, այլևս տուն փնտրելու կարիք չի լինում։ Ինձ համար ֆրիլանս անելը միշտ ավելի բարձր գագաթ էր, քան ինչ-որ մեկի վրա աշխատելը։ Իհարկե, այստեղ էլ կա պատասխանատվություն, բայց ազատությունն էլ անհամեմատ մեծ է։ Այդպես չի լինում, որ պարզապես այնքան գործ «բարդեն» քո վրա, որ հազիվ տակից դուրս գաս, քանի որ մեկ է քեզ իրենց ամսական աշխատավարձն են տալիս։ Ինքդ ես որոշում քո ծանրաբեռնվածության չափը։ Թոշակի մասին են շատերն մտածում, որը հայտնի չէ կլինի թե չէ, և եթե լինի ապա ինչ չափի։ Ու չգիտեմ, արդյոք արժի՞ այդ անհայտ թոշակի հույսն ունենալով ֆրիլանս չանել։ Նախկին տարածքը մեծ էր շատ, չորս հարկ էր ու շատ հարմար էր, որոշակի ճկունություն էր տալիս։ Ձմեռը աշխատում էինք վերևի հարկերում, քանի որ այնտեղ ավելի հեշտ էր տաքացնել, իսկ ներքև իջանք ամռանը՝ առաջին հարկերում հավես հով էր։ Բավական էր դուռը բացել, ու թթվածին կար, և օդն էր խաղում։ Ափսոս, որ սնվելու տեղ չկար մոտակայքում (չհաշված կասկածելի որակի շաուրմանոցը), և խանութներն էին շատ հեռու։ Հիմա, նոր տեղում, ամեն ինչ ձեռքի տակ է, և խանութներ, և լավ սնվելու տեղեր կան։ Բացի դրանից, մետրոյին է մոտ, չնայած ես սովորաբար հեծանվով եմ գալիս։ Նախկին տեղը մետրոյից շատ էր հեռու։ Բայց տարածքն այլևս մեծ չէ, երկու սենյակ է։ Եթե անդամները շատանան, երևի ավելի մեծ տարածք կկարողանանք վերցնել։
Նորայր Չիլինգարյան Նորայր Չիլինգարյան, Վաչագան Ղռաթյան
ՔաՂաք Կառուցապատում
Շինած թողած Ինչպես հայտնի է, Երևանում սկսվող շինարարությունների և ավարտվող շինարարարությունների թիվը չի համընկնում. լքված կամ շատ դանդաղ ընթացող շինարարությունների պակաս քաղաքում չկա: Շրջեցինք ու ուսումնասիրեցինք դրանցից մի քանիսը:
48 49
Հոկտեմբեր 2014
Թ
երևս բոլորս էլ Ամիրյան փողոցով անցնելիս՝ հենց սկզբնական հատվածում կիսակառույց մնացած շինության պատճառով ստեղծված նեղ անցումի արդյունքում դիպել ենք պատահական մի անցորդի կամ մոտակայքում կայանած մեքենայի փոշին ենք մաքրել մեր հագուստի վրա: Երևանում կիսակառույց մնացած շենքերի խնդրի առկայութունը ոչ գաղտնիք է, ոչ էլ բացահայտում: Դրա մասին խոսվել է հազար ու մի անգամ: Այդ հարցը միշտ էլ սրտացավ երևանցիների և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների ուշադրության կենտրոնում է: Բայց փողոցի անցումը, միևնույն է, շարունակում է նեղ մնալ: Եվ նման պատկեր՝ տարիներով սառեցված կամ շատ դանդաղ ընթացող շինարարություն և գրեթե անանցանելի փողոց, Երևանում կարելի է տեսնել երկու տասնյակից ավելի վայրերում: Ամենախոցելին, իհարկե, կենտրոնն է, քանի որ շատերի կարծիքով նոր բան կառուցել իմաստ ունի միայն և միայն այնտեղ:
Ամիրյան 2 հասցեում գտնվող կիսակառույցը շինարարության թույլտվության եվ մանրամասների վերաբերյալ փակցված որեվէ պաստառ մոտակայքում չուներ ← ↑ Ամիրյան 2
Անհայտ ճակատագիր
Ամիրյան 2 հասցեում գտնվող կիսակառույցը շինարարության թույլտվության և մանրամասների վերաբերյալ փակցված որևէ պաստառ չուներ: Պահակից իմացանք, որ արդեն 8 տարի է, ինչ այդտեղ է աշխատում և այդ ընթացքում որևէ շինարարական աշխատանքներ չեն եղել: Բուզանդ 107 հասցեում գտնվող կիսակառույցի մասին ևս անցորդը ոչ մի տրամադրված ինֆորմացիա չէր գտնի։ Հարևանությամբ գտնվող և եզակի մնացած հին երևանյան տներից մեկում բնակվողները հայտնեցին, որ շենքը հենց այդ նույն վիճակում է գտնվում 2007 թվականից ի վեր: Ըստ Երևանի քաղաքապետարանի տրամադրած տվյալների՝ 2005-2009 թվականներին քաղաքապետարանն անդրադարձել է երևանյան կիսակառույցների խնդրին: Այնուհետ 2012 թվականից սկսվել են վերոհիշյալ կառույցների սեփականատերերի հետ բանակցությունների գործընթացը, հանձնարարականներ են տրվել Երևանի գլխավոր ճարտարապետին՝ պարբերաբար հանդիպումներ կազմակերպել տվյալ տարածքների սեփականատերերի հետ՝ կիսակառույցների հետագա ճակատագիրը քննարկելու համար: 2013-ին այժմյան քաղաքաշինության նախարար Նարեկ Սարգսյանը մամլո ասուլիսի ժամանակ տեղեկացրեց, որ շինությունների սեփականատերերը երկու ամսվա ընթացքում շինարարության ավարտին հասցնելու ծրագիր պետք է ներկայացնեն: Առայժմ՝ ոչ մի փոփոխություն:
→ Բուզանդ 101
Սառեցված կենտրոն
Բավական է բերել մի քանի վառ օրինակ իրավիճակի մասին թեկուզև պատկերացում կազմելու համար: Երբ Երիտասարդական պալատը վաճառեցին, շատ ճարտարապետներ համաձայնեցին, որ կառույցը վթարային է և այն պետք է քանդվի. փոխարենը ինչ-որ համալիր պետք է կառուցվեր: Ըստ «Ավանգարդ մոթորս» ընկերության սեփականատիրոջ հետ պայմանավորվածության, դեռևս 2013-ի մարտ ամսին պետք է ներկայացվեր տարածքի համար լրամշակված նախագիծ և ժամանակացույց: Անդրադառնալով «Սասունցի Դավիթ» կինոթատրոնի տեղում գոյություն ունեցող կիսակառույցին, նշվում է, որ կառուցապատողի հետ կապված դատական գործընթացներ կան, որոնք իրենց հերթին խոչընդոտ են ստեղծում կառուցապատողի համար:
ՔաՂաք Կառուցապատում → Բազմաչարչար «Դվին» հյուրանոցը
«Մուլտի գրուպին» պատկանող Աբովյան 5/5 հասցեում գտնվող կիսակառույցի հետ կապված դեռևս 2012 թվականին նախատեսվում էր քննարկում կազմակերպել ճարտարապետների միությունում՝ որևէ նոր լուծում առաջարկելու հույսով: Ինչ վերաբերում է բազմատանջ, դեռևս 1995 թվականին մասնավորեցված, ապա 2004-ին քանդված «Սևան» հյուրանոցին (որի համար 2007 թվականին մրցութային կարգով նախագծեր են առաջարկվել, այնուհետև 2011 թվականին նորից քաղաքապետարանը անդրադարձել է այդ հարցին, որի ժամանակ և բրիտանահայ գործարար-սեփականատեր Վաչե Մանուկյանը ներկայացրել է ինչ-որ ներդրումային ծրագիր) այն ևս շարունակում է մնալ օդից կախված: Իսկ «Դվին» հյուրանոցի համար, որն առաջին անգամ վաճառվեց 1993 թվականին, ասվում է, որ ՀՀ կառավարության երկարատև բանակցություններից հետո՝ 2013 թվականին գնորդի հետ կնքվել է համաձայնագիր: Ըստ դրա՝ «Դվինը» պետք է տեսքի բերվի մինչև 2016 թվականը: Գնորդի կողմից 2013 թվականի համար ներդրումների ծավալը կազմում է 860 հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ: Այժմ էլ Երևանի գլխավոր ճարտարապետ Տիգրան Բարսեղյանի հավաստմամբ՝ իբր դրական տեղաշարժ կա: Կա ներդրում, հստակ ժամանակացույց, ինչի արդյունքում ենթադրվում է՝ «Դվինը» իր երբեմնի տեսքը կվերականգնի առաջիկա երեք տարում՝ համապատասխանելով նաև այսօրվա պահանջներին:
23-րդ հոդված
Երևանում չպետք է լինեն կիսակառույց մնացած շենքեր: Դա ոչ միայն սրտացավ քաղաքացու ցանկություն է, այլև դրանց առկայությունը հակաօրինական է: Համաձայն ՀՀ քաղաքաշինության մասին ընդունված օրենքի 23-րդ հոդվածի՝ եթե նախազգուշացում ստանալուց հետո՝ մեկամսյա ժամկետում, կառուցապատողը չի դիմում շինարարության թույլտվություն տվող մարմին՝ շինարարության ժամկետը երկարաձգելու հայտով կամ շինարարության թույլտվությամբ սահմանված նոր ժամկետում չի ավարտում կառուցապատումը կամ չի օտարում սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող օբյեկտը, ապա շինարարության թույլտվություն տվող մարմինը նրան կրկին ենթարկում է վարչական պատասխանատվության և դիմում է դատարան տվյալ օբյեկտը վաճառելու հայցով՝ դատարանի սահմանած կարգով և գնով: Թեև օրենքը կա, բայց այդ դեպքում էլ մեկ այլ խնդրի ենք բախվում: Այսպես, եթե անգամ շինարարության թույլտվություն տվող մարմինը, այս դեպքում՝ Երևանի քաղաքապետարանը, գործի դնի իր բոլոր իրավունքները՝ դատարանի միջոցով փորձելով
50 51
Հոկտեմբեր 2014
ենթադրվում է, որ «Դվինը» իր երբեմնի տեսքը կվերականգնի առաջիկա երեք տարում՝ 2016 թվականին, համապատասխանելով նաեվ այսօրվա պահանջներին → «Դվինի» հարևանությամբ գտնվող կիսակառույցը
1992 թվական, Նյու Յորք, Ռոչեստր: 350 սենյակ ունեցեղ Hyatt Regency հյուրանոցը վերջապես բացվեց, թեև հյուրանոցի շենքի կառուցման աշխատանքները սկսվել էին դեռևս 1983 թվականից, սակայն կասեցվել՝ ոչ բավարար ֆինանսական միջոցների պատճառով: Ընդ որում՝ հյուրանոցը բացվեց միայն այն ժամանակ, երբ նյույորքյան խոշորագույն 10 ընկերություն (որոնց թվում՝ Bausch & Lomb, Kodak և Xerox Corporationները) խոշոր ներդրում կատարեցին՝ 47 միլիոն դոլարի չափով: «Ամեն օր՝ պատուհանից դուրս նայելիս տեսնում էի այդ շինության կմախքը, — ասում էր Դենիել Գիլլը՝ Bausch & Lomb ընկերության նախագահը, — օրերը անցնում էին, ես նայում էի պատուհանից դուրս և գնալով ավելի էի սկսում կարևորել քաղաքի այդ բացասական սիմվոլի վերածումը դրականի»: Ծրագրի իրականացման համար մեծ գումար ներդրած խոշոր բիզնես ընկերությունները ակնկալում էին հետ ստանալ գումարի ընդամենը 5-7 տոկոսը: Ասում են՝ պատճառը ամենից առաջ քաղաքացիական շահն էր:
↑ Աբովյան 5/5
վաճառքի հանել կիսակառույց մնացած որևէ շինություն, նոր գնորդ գտնելու հավանականությունը, մեղմ ասած, այնքան էլ մեծ չէ. հայաստանյան շուկան փոքր է, ուստի լուծման տարբերակներն էլ՝ սահմանափակ: Կարո՞ղ ենք արդյոք խոսել հավանական լուծումների մասին, որովհետև թեման գլխացավանքի բուն է, լուծում գտնելն էլ՝ ավելի մարազմատիկ: Եվ մինչև նստած սպասում ենք այն հույսով, որ համաշխարհային փորձն ու մոտեցումները կհասնեն նաև Երևան, պետք է հասկանալ, որ պատմությունը ասելիք ունի: Թեմայի վերաբերյալ ճարտարապետ Հրաչյա Վարդանյանը նկատում է. «Կիսակառույց շենքեր պետք է լինեն. քաղաքը կենդանի օրգանիզմ է, որ անդադար շարժի մեջ է գտնվում։ Իսկ ինչ վերաբերում է տարիներով կիսակառույց մնացած շենքերի խնդրին, դա ոչ այնքան ճարտարապետական, որքան պետական, օրենսդրական և իրավաբանական հարթության հարց է։ Սա կարևոր խնդիր է մեզ համար, «հիվանդը» պետք է ապաքինվի, բայց թե դա ինչ «դեղատոմսով» կլինի, այլ ոլորտի հարց է, ուր բախվում են տարբեր շահեր»։
↑ «Սեվան» հյուրանոց
Անուշ Կոշեցյան Նարեկ Ալեքսանյան
Նորայր Չիլինգարյանի արխիվից
Քաղաք Կադրերի բաժին
«Նաիրի-3» համակարգիչը, 1970-ականներ
Նորայր Չիլինգարյանի արխիվից
HinYerevan.com
↓ «Նաիրի» համակարգչի ձեռնարկ, 1964 թ.
52
→ «Նաիրի-3» հաշվիչմեքենայի բլոկների հավաքումը «Էլեկտրոն» գործարանում
«Նաիրի» հաշվիչ մեքենաների նախագծումը սկսվել է 1962 թվականին, ավարտվել երկու տարի անց (գլխավոր նախագծողն է եղել Հրաչյա Հովսեփյանը, ով ԽՍՀՄ պետական մրցանակի է արժանացել 1971 թվականին): «Նաիրին» Երևանի մաթեմատիկական մեքենաների գիտահետազոտական ինստիտուտի կողմից մշակած երկրորդ սերնդի համակարգիչ է եղել։ Արտադրվել է Երևանի «Էլեկտրոն» և Կազանի ԷՀՄ գործարաններում։ Մինչ 1970 թվականը արտադրվել է 500 «Նաիրի» համակարգիչ։ 1966-ին սկսվել է «Նաիրի-2»-ների, 1970-ականներին «Նաիրի-3»ների, ապա «Նաիրի-4»-երի արտադրությունը:
Հոկտեմբեր 2014