Հոկտեմբեր 2015, #5 (35)

#5 (35) 2015 Հոկտեմբեր

հատուկ թողարկում

միավորված ազգերի կազմակերպություն

ամփոփելով գործունեության 70 տարին և Հայաստանի հետ նայելով դեպի ապագան

ՏԱՐԱԾՎՈՒՄ Է

ԱՆՎՃԱՐ

Ա

նվերջ կարելի է քննարկել և վիճել այն մասին, թե որքանով է յոթ տասնամյակ առաջ ստեղծված Միավորված ազգերի կազմակերպությանը հաջողվում ի կատար ածել սեփական ծրագրերն ու գաղափարները, այն մասին, թե, օրինակ, հնարավո՞ր է արդյոք ընդհանրապես աշխարհում ապահովել խաղաղություն և լուծել աղքատության հարցը: Բայց կան անհերքելի փաստեր, կարելի է ասել, գործունեության իրեղեն ապացույցներ: Օրինակ՝ ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագրի գործունեության շնորհիվ՝ վաթսուն հազար (մի անգամ էլ կրկնենք՝ վաթսուն հազար) հայաստանցի աշակերտ ամեն օր ստանում է սննդարար դպրոցական կերակուր: Իսկ ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը մեծ օգնություն է ցուցաբերում սիրիական քաղաքացիական պատերազմից փախուստի դիմած և Հայաստան տեղափոխված մեր հայրենակիցներին: Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների իրավունքներն էլ գուցե շարունակեին մնալ ստվերում, եթե ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը չստանձներ մի շարք ծրագրեր ներառական կրթության զարգացման և կայացման ուղղությամբ: Այս շարքը կարելի է շարունակել շատ երկար՝ թերթեք ամսագրի այս համարը, և ինքներդ համոզվեք: Իսկ ապագայի ծրագրերն ու պլաններն էլ ավելի շատ են ու լայնածավալ: Ես շատ ուրախ կլինեմ, եթե ՄԱԿ-ը Հայաստանում շատ ավելի քիչ գործունեություն ծավալի: Որովհետև դա կնշանակի, որ մեր պետությունն ինքն է լուծում իր և իր քաղաքացիների հարցերը: Բայց երբ կհասնենք դրան, դեռ հայտնի չէ: Իսկ մինչ այդ մնում է ուրախանալ կազմակերպության ակտիվության համար և մաղթել Միավորված ազգերին բեղմնավոր նոր տասնամյակներ: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

Բովանդակություն ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

04

Իրադարձություն Վիքի-Յուքոմ «Յուքոմի» աջակցությամբ Վանաձորում բացվեց հերթական վիքի ակումբը:

24

06

Իրադարձություն Հարթակ կառուցելով Երևանում կանցկացվի «Հարթակ» փառատոնը:

ՄԱԿ-70

12

14

18

22

Խոշոր պլան Փաստեր ՄԱԿ-ի մասին Դրոշի իմաստը, պաշտոնական լեզուները և այլ փաստեր ՄԱԿ-ի մասին: Պատմություն 70-ամյա ՄԱԿ-ն ու համաշխարհային խաղաղության հազարամյա երազանքը Ինչպես ազգերը որոշեցին միավորվել և ստեղծել պատմության մեջ խոշորագույն ու կարևորագույն կազմակերպություններից մեկը: Պատմություն Հին օրեր ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի աշխատակիցները պատմում են կազմակերպության առաջին տարիների մասին: Հավաքածու Միավորված նամականիշներ Նամականիշներ՝ ՄԱԿ-ի գործունեության մոտիվներով:

Շապիկ՝ Սարգիս Անտոնյան

27

28

30

32

Իմ Երևան Միասին փնտրելով տեղական լուծումներ Հայաստանի Հանրապետությունում ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող, ՄԱԶԾ մշտական ներկայացուցիչ Բրեդլի Բուզետտոն՝ իր Երևանի և Հայաստանում ՄԱԿ-ի գործունեության մասին: Համագործակցություն 7 արդյունք՝ 5 տարում Հուլիսի 31-ին ՀՀ կառավարության և ՄԱԿ-ի միջև ստորագրվեց Զարգացման աջակցության երրորդ ծրագիրը։ Էներգետիկա Չվատնած էներգիա Ինչպես է ՄԱԶԾ-ն օգնում, որպեսզի երկրում աստիճանաբար բարձրանա էներգաարդյունավետության մակարդակը: Կրթություն Ներառել բոլորին Ինչ է ներառական կրթությունը, և ինչու է կարևոր, որպեսզի այն դառնա սովորական երևույթ Հայաստանում: Նորարարություն Ինովացիոն այլընտրանք Ինչպես է ՄԱԿ-ը փորձում խթանել Հայաստանում նորարար մտածելակերպն ու մոտեցումները:

Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան

36

Գյուղատնտեսություն 70 տարվա պայքար սովի դեմ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը 70 տարի շարունակ պայքարում է սովի դեմ:

38

Սեփական փորձ Սիրիահայ կամավորը ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի հայաստանյան գրասենյակում ստաժավորում անցնող սիրիահայ Վրույր Բիլեմջյանը՝ իր փորձառության և գործի մասին:

40

Հավաքածու Միավորված հուշանվերներ Սուրճի գավաթ, գրպանի դանակ, մագնիսներ, բացիկներ և այլ հուշանվերներ՝ ՄԱԿ-ի տարբերանշանով:

42

Անդամակցում Հայաստանը՝ INSARAG անդամ Միջազգային որոնողափրկարարական խորհրդատվական խումբը համալրվեց նոր անդամով` Հայաստանով:

44

Բնակչություն Մենք ենք, մեր բնակչությունը Ներկայացնում ենք Հայաստանում առկա ժողովրդագրական ամենալուրջ խնդիրները՝ ըստ ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի:

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Տիգրան Զաքարյան, Արմեն Մուրադյան, Արեգ Դավթյան, Վարյա Մերուժանյան, Մհեր Մանուկյան, Լիանա Խառատյան, Աշոտ Սարգսյան, Գայանե Նասոյան, Կարինե Արոյան Լուսանկարներ՝ Բիայնա Մահարի, Առնոս Մարտիրոսյան, Արթուր Lumen Գևորգյան, Քրիսթոֆեր Քոր, ՀՀ ՏԿԱԻ նախարարություն, ՅՈՒՆԻՍԵՖ Հայաստան, Հույսի Կամուրջ, Asbarez, ՄԱԶԾ, ՊԳԿ Հայաստան, ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ, ԷՕՆ, WFP Հայաստան, UNIDO Հայաստան

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ Տնօրեն՝ Աննա Ղասաբյան

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am

Հոկտեմբեր 2015

Երեխաներ Սնվել և սովորել Հայաստանում շուրջ 60 հազար առաջինից չորրորդ դասարանցիներ օգտվում են ՊՀԾ-ի «Դպրոցական սնունդ» ծրագրից:

48

Նորաձևություն Մեր թվարկությունից առաջ և այսօր Ինչպես է նորաձևությունը նպաստում երկրում տեքստիլի և հագուստի արտադրության արտահանման աճին:

50

Պրոֆեսիոնալներ Աշխարհասփյուռ Ինչ հաջողություններ են ունեցել մեր հայրենակիցները ՄԱԿ-ում և ուր է տարել ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի աշխատակիցներին իրենց հետագա գործունեությունը:

ՄԱԿ ԱՊԱԳԱ

52

Զարգացում Կայուն զարգացում՝ հանուն մարդկանց և մոլորակի Կայուն զարգացման գագաթնաժողովին ընդունվեց հետագա 15 տարիների համար աշխարհի զարգացման օրակարգը:

54

Զարգացում Կայուն զարգացման նպատակները 17 նպատակ՝ 15 տարվա համար:

56

Կարծիք Մարդկության խնդիրը Երևանցիները պատմում են, թե ինչ գիտեն ՄԱԿ-ի մասին:

© 2011-2015 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 29.09.2015

Տպագրված է «Տպարան» ՍՊԸ-ում, 0002, Երևան, Պուշկինի փողոց 42/2

Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

2 3

46

facebook.com/ YerevanCityMagazine

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:

instagram.com/ YerevanCityMagazine

2011-2015 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Վիքի-Յուքոմ Սեպտեմբերի վերջին Վանաձորում` «Վիքիֆոնդ» հիմնադրամի նախաձեռնությամբ և «Յուքոմ» ընկերության աջակցությամբ բացվեց հերթական հայաստանյան վիքի-ակումբը: Նախագծի նպատակն է հնարավորինս հարստացնել համացանցի խոշորագույն հանրագիտարանի` Վիքիպեդիայի, հայալեզու բովանդակությունը:

Ակումբային մոտեցում

Բացի Վանաձորից նմանատիպ ակումբներ արդեն գործում են նաև Գյումրիում, Ապարանում, Աշտարակում, Եղվարդում, Աբովյանում, Արցախում, Օհանավանում, Բյուրականում։ Այնտեղ աշխատող շուրջ 100 խմբագիրները Վիքիպեդիայում գրառել են ավելի քան 15000 հոդված: «Ակումբի ստեղծմամբ՝ նպատակ ունենք Վանաձորում ստեղծել ակտիվ վիքիհամայնք, որը նպաստելու է ազատ գիտելիքի և բովանդակության ստեղծմանն ու հանրայնացմանը, — իր խոսքում նշեց «Յուքոմ» ըկերության Մարքետինգի բաժնի ղեկավար Աշոտ Բարսեղյանը: — Հուսովենք, որ այս ակումբի շնորհիվ հարյուրավոր դպրոցականներ և պատանիներ կգտնեն իրենց նախասիրություններին համապատասխան զբաղմունք, իսկ շատերն էլ կհաճախեն ակումբ նոր գիտելիքներ ձեռք բերելու, ազատ ժամանակը հետաքրքիր անցկացնելու կամ ինքնազարգացման նպատակով»: «Վիքիֆոնդ» հիմնադրամի հետ համատեղ «Յուքոմը» նաև ինտերնետ կապով է ապահովել բոլոր այն գործող ակումբները, որոնք գտնվում են ընկերության հասանելիության տիրույթում: Այս աշխատանքի շնորհիվ հա-

4 5

Հոկտեմբեր 2015

րյուրավոր դպրոցականներ և պատանիներ կտրվում են փողոցից՝ իրենց իսկ ժամանակը ծառայեցնելով ինքնազարգացման և հանրօգուտ աշխատանք կատարելու նպատակին: Ի դեպ, վանաձորյան ակումբի բացումից անմիջապես հետոմասնակիցների հետ համատեղ խմբագրվեց Վիքիպեդիայում «Յուքոմ» ընկերության էջը, որտեղ ավելացվեցին նաև մի քանի փաստեր «Վիքիֆոնդ» հիմնադրամի և «Յուքոմի» համագործակցության վերաբերյալ:

Վերջին տարիներին դրա զարգացմանը մեծապես աջակցում է «Վիքիֆոնդ» հիմնադրամը, որը համագործակցում է «Վիքիմեդիա Հայաստան» գիտակրթական հասարակական կազմակերպության հետ։ Հայերեն Վիքիպեդիայի բովանդակային զարգացման համար հատկապես կարևոր նշանակություն ունեցան «Մեկ հայ, մեկ հոդված» արշավը, վիքի ճամբարները և վիքիակումբների ստեղծումը Հայաստանի տարբեր քաղաքներում։

Հայոց վիքիպեդիայի 12 տարիները

Վիքի-հանրություն

Ինչպես և բոլոր վիքիմեդիա-նախագծերը, հայերեն Վիքիպեդիայի բովանդակությունը ևս գտնվում է ազատ արտոնագրի ներքո: Դա նշանակում է, որ ցանկացած անձ կարող է օգտագործել, խմբագրել ու տարածել այդ բովանդակությունը, քանի դեռ հետագա տարբերակները տարածվում են նույն սկզբունքներով, և նշվում են հեղինակները։ Հայերեն բովանդակությունը հանրագիտարանում հայտնվել է 2003 թվականին, երբ հունվարի 4-ին կատարվել էր հայերեն Վիքիպեդիայում առաջին գրառումը։

Վիքիակումբների ձևավորման հիմնական նպատակը քաղաքներում և գյուղերում ակումբային ձևաչափով գործող ակտիվ վիքիհամայնք ու միջավայր ձևավորելն է, ուր ընդգրկված մասնակիցները կնպաստեն ազատ գիտելիքի ու բովանդակության ստեղծմանն ու հանրայնացմանը, հոդվածների թվի ավելացմամբ և դրանց որակի բարձրացմամբ՝ հայերեն վիքիպեդիայի զարգացմանը։ Վիքիակումբն իրենից ներկայացնում է մի կառույց, որտեղ տեղի դպրոցականները, պատանիներն ու երիտասարդները, համակարգողի

Բացի Վանաձորից վիքի ակումբներ գործում են նաև Գյումրիում, Ապարանում, Աշտարակում, Եղվարդում և այլուր

օգնությամբ, սովորում են խմբագրել հայերեն Վիքիպեդիան, նրանց համար հնարավորություն է ստեղծվում ստանալ անհրաժեշտ գիտելիքներ և գործնական հմտություններ, որոնք կօգնեն հետագայում ինքնուրույն գործունեություն ծավալել: Համայնքում ակումբ ստեղծելու համար պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում համայնքի ղեկավարության հետ, որն ակումբի աշխատանքների համար տրամադրում է համապատասխան տարածք: Տարածքը կահավորվում է, ապահովվում համակարգիչներով և ինտերնետ կապով: Յուրաքանչյուր համայնքային ակումբին կցվում է համապատասխան գիտելիքներով օժտված համակարգող, որը կապ է հաստատում համայնքի կրթական կառույցների հետ և ցանկացողներին հրավիրում վիքիակումբ, որտեղ նա ներկայացնում է վիքիպեդիան և դրա խմբագրման գործիքները, սովորեցնում է երեխաներին խմբագրել հայերեն վիքիպեդիան, ստեղծել նոր հոդվածներ և բարելավել արդեն գոյություն ունեցողները: Մեծ մասամբ վիքիակումբներից էլ ընտրվում են մասնակիցները, որոնք մասնակցում են ճամբարներին և մյուս վիքի միջոցառումներին։

Արեգ Դավթյան «Յուքոմ»

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Հարթակ կառուցելով Հոկտեմբերի 16-18-ը Երևանում անցկացվելու է «Հարթակ» փորձի փոխանակման եռօրյա փառատոնը, որի շրջանակներում Երևանի մի շարք վայրերում անցկացվելու է մոտ 60 պրակտիկ դասընթաց՝ «Խոհարարություն», «Առողջ ապրելակերպ», «Արվեստ և արհեստ» և «Նոու-հաու» չորս հիմնական բաժիններում: Փառատոնը՝ ԷՕՆ հակասրճարանի և լուսանկարիչ Քրիստինա Հարությունովայի համատեղ նախաձեռնությունն է: Նախագծի մասին պատմում են ԷՕՆցիները:

ԷՕՆի բացվելուց մոտ մեկ տարի տարի անց ամփոփեցինք կատարված աշխատանքը և նկատեցինք, որ մեր «փորձի փոխանակման ժամ» խորագրի ներքո անցկացրած հանդիպումների, վարպետության դասերի և դասախոսությունների արդյունքում կապեր ենք ստեղծել բազմաթիվ շնորհալի փորձառու մարդկանց հետ: Որպես տրամաբանական շարունակություն քննարկեցինք ավելի լայն մի ծրագիր մշակելու գաղափարը: ԷՕՆում իրենց պատմությունները պատմեցին տասնյակ ճամփորդներ և հեծանվորդներ աշխարհի բոլոր ծայրերից: Վարպետության դա-

սեր վարեցին ամենատարբեր ոլորտների մասնագետներ՝ կավագործներ, լուսանկարիչներ, խոհարարներ, հոգեբաններ, ձեռագործ զարդերի վարպետներ, մարքետինգի և գովազդի մասնագետներ և նույնիսկ մի ֆրանսիացի օծանագործ... Կար մի հսկայական ցանկություն այս ամենը ԷՕՆից դուրս բերելու ու մի մեծ անհայտ՝ ինչի՞ց սկսել: Ասում են, թե լավ գաղափարը միաժամանակ երկու գլխում է ծագում: Սա հենց այդ դեպքն էր: Ընդհանուր ծանոթների միջոցով իմացանք, որ կա մի աղջիկ, ով նույնպես պատրաստվում է վորքշոփների հետ կապված նախագիծ

← «Հարթակի» կազմակերպչական թիմը

6 7

Հոկտեմբեր 2015

իրականացնել: Հանդիպեցինք, խոսեցինք, և, ինչպես ԷՕՆի ստեղծման դեպքում էր՝ հաջորդ օրն անցանք գործի…

Ինչո՞ւ փառատոն

Նախևառաջ, որովհետև լավ բան է փառատոնը՝ մեջը «տոն» բառը կա: Թող գիտելիքի ձեռքբերումը տոն լինի: Ուսումնասիրեցինք աշխարհով մեկ անցկացվող անթիվ D.I.Y. կրթական ծրագրերը և փառատոները, համեմատեցինք մոտեցումները, գցեցինք-բռնեցինք՝ մեր գաղափարին որն է ավելի մոտ և ձևավորեցինք թեմատիկ բաժինները:

Ինչո՞ւ «հարթակ»

«Հարթակը» պատահական բառ չէ. այն բազմիցս օգտագործում էինք ԷՕՆի մասին խոսելիս՝ նշելով, որ մենք հարթակ ենք բոլորի համար, ով ասելիք ունի և պատրաստ է կիսել իր փորձը: Երբ լոգոյի քննարկման փուլում էինք, մեր թեժ բանավեճերից մեկի մեջտեղում ԷՕՆում հայտնվեց մեր ընդհանուր ընկերուհին՝ Լիլին, ով մի քանի րոպեով եկել էր մեզ տեսնելու: Մենք նայեցինք միմյանց երեսի, քանի որ նույն բանը գիտակցեցինք՝ Լիլին դիզայներ է և պետք է միանա մեր թիմին: Պատահաբար պարզեցինք, որ «hartak» բառը բասկերենով նշանակում է արու եղջերու: Մի քանի օրից ծնվեց մեր գեղեցիկ և (առաջին հայացքից) անհասկանալի լոգոն:

Հարթակներ ԷՕՆ հակասրճարան, Տերյան 3ա (մուտքը՝ Պուշկինի 25-ի բակից), «Էլիտ Պլազա» բիզնես կենտրոն, Խորենացի 15, Միսաք Մանուշյանի անվան (Մաշտոցի) պուրակ, Թումանյանի անվան այգի, Technology & Science Dynamics (TSD) և այլն:

← Նարինե Բաղդասարյան, «Օրգանիզմի մաքրում»

↓ Մարի Ադամյան, բատիկի դասընթաց

↑ Միքայել Կարսյան, սննդի լուսանկարիչ

↓ Աննա Մազմանյան, «Ինչպե՞ս կարդալ գինու պիտակը»

ՀԱԿԻՐՃ՝ ԾՐԱԳՐԻ ՄԱՍԻՆ

Առողջ ապրելակերպ

Այս բաժնում կանցկացվեն առողջության, սննդակարգի, օրգանիզմի մաքրման վերաբերյալ դասախոսություններ և բացօթյա մարզական միջոցառումներ: Ծրագրում են՝ Այկիդոյի դաս (Արթուր Պողոսյան, «Այկիդոյի հայաստանյան ասոցիացիա»), Օրգանիզմի մաքրում (Նարինե Բաղդասարյան, «Սննդաբանության կենտրոնի» տնօրեն), Թաիչի (Ռոբերտ Վարդումյան, «Սանգուանգ» կենտրոն), Կապոեյրայի մարզում (Սերգեյ Հակոբյան, «Senzala de Capoeira»), Յոգա մայրիկների համար («Նե» կանանց կենտրոն):

Արվեստ և արհեստ

Փառատոնի ամենաստեղծագործական բաժնում մասնակիցներին սպասում են հետաքրքիր վորքշոփներ՝ օրիգամիի և ավանդական տիկնիկներ պատրաստելուց մինչև պլաստիլինային անիմացիա և հին ջինսերի վերաձևավորում. Հին հագուստի ձևափոխում (Ջեյսոն Պոչապսկի), Մեդիագրագիտություն («Ուտո-

պիանա»), Սթրիթ-արթի (փողոցի արվեստ) և գրաֆիտիի պատմությունը (Dr.Love, Վրաստան), Կալիգրաֆիա (Ռուբեն Մալայան), Օրիգամիի պատրաստում («Հիկարի» կենտրոն):

Խոհարարություն

Սա, թերևս, ամենածավալուն և ամենահամեղ բաժինն է, որում կներկայացվեն աշխարհի տարբեր խոհանոցների կերակուրների պատրաստման դասընթացներ՝ հայկականից հնդկական, ֆրանսիականից չինական: Շոկոլադագործությունը, էթիկետը, սեղանի ձևավորումը, բարմենների մրցույթը, սննդի լուսանկարչությունը նույնպես ծրագրում են: Դասերը կվարեն սննդի ոլորտի մասնագետներ՝ խոհարարներ, թեյի վարպետներ, գաստրոնոմիական փորձագետներ: Թեմաներն են՝ Գինու պիտակի ճիշտ ընթերցում (Աննա Մազմանյան, Food Adventures նախագծի հիմնադիր), Շոկոլադի պատրաստում (Լևոն Ավագյան), Ազգային խոհանոցի չբացահայտված կողմերը (խոհարար Սեդրակ Մամուլյան), Սննդի լուսանկարչություն (Միքայել Կարսյան, «ԻՄԵՅՋՄԵՆ Ինտերիեր Դիզայն Ստուդիա»), Հացի պատրաստում (Crumbs):

Նոու-հաու

Տեխնոլոգիաներ, հայտնագործություններ, պրակտիկ խորհուրդներ անվախ ճամփորդների կողմից: Գիտե՞ք, օրինակ, թե ինչպես են հավաքում թաբլեթը: Իսկ փորձե՞լ եք սեփական ձեռքերով տնային պայմաններում պարզ մեխանիզմներ ստեղծել, վերամշակել թափոնները և, վերջապես, օգտագործել արևային էներգիան: Այս բաժնում ներկայացված բանախոսները մասնակիցների հետ կկիսվեն իրենց հայտնագործություններով, առօրյա օգտագործման իրերի, ինչպես նաև բարձր տեխնոլոգիական սարքերի ստեղծման կիրառական հնարքներով:

Ինչպե՞ս մասնակցել

Փառատոնին մասնակցելու համար անհրաժեշտ է պարզապես լրացնել հայտադիմում «Հարթակի» կայքում՝ www.hartakyerevan.com, անկախ նրանից՝ ցանկանում եք մասնակցել մեկ վորքշոփի, որևէ բաժնի բոլոր դասընթացներին, թե անսահմանափակ մուտքի հնարավորություն ունենալ բոլոր միջոցառումներին: Կարող եք գրանցվել նաև ԷՕՆում գտնվող «Հարթակի» ինֆո-կենտրոնում: Գործելու է նաև փաթեթային բաժանորդագրություն:

Կարինե Արոյան ԷՕՆ

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

6 նոր ալիք՝ «Արմենիայից» ու «Յուքոմից»

Սեպտեմբերի 14-ից «Յուքոմի» հեռուստաալիքների շարքում սկսվեցին հեռարձակվել 6 նոր հեռուստաալիքներ «Արմենիա Թիվի»-ից՝ յուրաքանչյուրն իր հատուկ և հետաքրքիր բովանդակությամբ: Բոլոր վեց ալիքները առայժմ հեռարձակվում են բացառապես «Յուքոմի» հեռուստաեթերով: Դրանք ավելացել են U!TV և Triple Play փաթեթների բոլոր բաժանորդների համար առանց որևէ հավելյալ վճարի:

Արմենիա պրեմիում 00 կոճակը գրաված այս ալիքով հեռարձակվում են «Արմենիա Թիվի»-ի բոլոր ծրագրերը HD որակով՝ առանց գովազդային ընդմիջումների: Եվս մեկ շատ կարևոր հանգամանք` բոլոր հեռուստասերիալներն ու սիթքոմները եթերում են հայտնվում 1 օր շուտ: Իսկ ֆուտբոլասերներին կուրախացնի այն փաստը, որ Չեմպիոնների Լիգայի մրցաշարի կենտրոնական հանդիպումները ցուցադրվելու են Արմենիա Պրեմիում հեռուստաալիքի եթերում:

Հայկինո Առաջին հեռուստաալիքը պատմության մեջ, որն ամբողջությամբ նվիրված է տարբեր տարիների հայկական արտադրության ֆիլմերին ու հեռուստասերիալներին: Վերջապես հնարավոր կլինի վերանայել «Պեպոն» և «Մենք ենք, մեր սարերը», իսկ հետո անցնել 21-րդ դարում նկարահանված սերիալներին:

ՋանTV Քանի որ հայկական երաժշտություն լսելու ցանկություն կարող է առաջանալ ցանկացած պահի, զարմանալի չէ, որ նոր ալիքների թվում է նաև «ՋանTV»-ն, որտեղ 24 ժամ շարունակ հեռարձակվում են հայկական երգարվեստի բոլոր ժամանակների լավագույն ներկայացուցիչների երգերը, տեսահոլովակները, ինչպես նաև կենդանի ձայնով և նվագակցությամբ բացառիկ համերգները:

Քոմեդի Հումորը Հայաստանում երգից ոչ պակաս պահանջված երևույթ է, այնպես որ «Քոմեդի» հայկական հումորի բոլոր ներկայացուցիչները՝ իրենց հաղորդումներով, սերիալներով, մանրապատումներով, կատակերգական ներկայացումներով, շոու-ծրագրերով և համերգային շրջագայությունների նկարահանումներով:

Տունտունիկ Ցանկը, անշուշտ, կիսատ կլիներ, եթե ոչինչ չլիներ երեխաների համար: «Տունտունիկով» հեռարձակվում են մուլտֆիլմեր, ընտանեկան դիտման համար նախատեսված ֆիլմեր, մանկական ճանաչողական և զվարճալի հեռուստածրագրեր: Այլևս կարիք չի լինի մուլտֆիլմեր փնտրել YouTube-ում և անհանգստանալ պատկերի որակի համար:

Սինեմաքս Երբ ցանկություն կառաջանա հայկական ֆիլմերից բացի դիտել նաև արտասահմանյան գեղարվեստական կինոնկարներ, հանիգստ կարելի է փոխել ալիքը «Սինեմաքսի»: Վերջինիս եթերը զբաղեցրած է HD որակով հին ու նոր, բայց բացառապես բարձրորակ ֆիլմերով, որոնց ցանկը լրացվելու է ամեն օր:

Գովազդային

8 9

Հոկտեմբեր 2015

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Ռեանիմանիա 2015 Հոկտեմբերի 28-ին Երևանում յոթերորդ անգամ կմեկնարկի ReAnimania անիմացիոն ֆիլմերի փառատոնը: Փառատոնի հիմնադիր տնօրեն Վրեժ Քասունու հետ համատեղ առանձնացրել ենք մի քանի կարևոր ցուցադրություն, որոնք չարժե բաց թողնել ոչ մի դեպքում:

«Ջովաննիի կղզին»

Jobanni no shima, ռեժ.՝ Միձուհո Նիշիկուբո, Ճապոնիա, լիամետրաժ ֆիլմերի մրցույթ Ինչի մասին է. Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ճապոնական մի կղզի անցնում է Խորհրդային Միությանը: Երկու եղբայրներ Ջունփեյն ու Կանտան փորձում են մերվել նոր իրականությանը և ընկերություն անել իրենց ռուս հասակակիցների հետ: Ինչու պետք է դիտել. Մի քանի պատճառով: Նախ՝ ճապոնական անիմացիան արդեն վաղուց աշխարհի առաջատարներից է և Ծագող արևի երկրում, սովորաբար, առնվազն հետաքրքիր գործեր են ստեղծում, նույնիսկ եթե ռեժիսորը Հայաոի Միաձակին չէ: Երկրորդ, «Ջովաննիի կղզին» ստեղծվել է իրական դեպքերի հիման վրա: Եվ բացի այդ, աշխարհի կարևորագույն անիմացիոն փառատոնի՝ Աննեսիի 2014 թվականի հիմնական մրցույթի մասնակից է:

10 11

Հոկտեմբեր 2015

«Վերջին ռաունդը Ստամբուլում»

The Last Round in Istanbul, ռեժ.՝ Սերժ Ավետիքյան, Ֆրանսիա, արտամրցութային ծրագիր Ինչի մասին է. 1946-ին Ադիս Աբեբայի և Ստամբուլի միջև թուրք բռնցքամարտիկ Սուլեյմանը և հայ բռնցքամարտիկ Արմենը հայտնվում են անողոք հետապնդման ծուղակում: Եթովպիայում կայացած նրանց մրցամարտից հետո Սուլեյմանը, իմանալով, որ իրեն փնտրում են գործած հանցանքների համար, կեղծում է իր մահը, ինքնությունը փոխելու նպատակով: Արմենը, որ մեղադրվում է Սուլեյմանի սպանության համար, պետք է փախչի: Նրանք կհանդիպեն Ստամբուլում, որտեղ, ի վերջո, կմաքրեն իրենց հաշիվները: Ինչու պետք է դիտել. Տարիներ առաջ Հայաստանից Ֆրանսիա տեղափոխված դերասան, ռեժիսոր Սերժ Ավետիքյանը շարունակում է իր ուժերը փորձել ամենատարբեր ժանրերում և ձևաչափերում. «Վերջին ռաունդը» նրա առաջին լիամետրաժ անիմացիան է և ուշադրության է արժանի ոչ միայն հետաքրքիր սյուժեի և պատմական անտուրաժի համար: Ի վերջո, մի քանի տարի առաջ Ավետիքյանը Կաննի կինոփառատոնում ստացել էր Կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթի գլխավոր մրցանակը նույնպես անիմացիոն ֆիլմի՝ «Շների պատմության» համար:

«Մարգարե»

The Prophet, ռեժ.՝ Ռոջեր Ալլերս, Կանադա/ Ֆրանսիա/Լիբանան/Քաթար/ԱՄՆ, արտամրցութային ծրագիր Ինչի մասին է. Աքսորյալ բանաստեղծ Մուսթաֆան որոշում է վերադառնալ տուն: Նրան ուղեկցում են տան տնտեսուհին և վերջինիս դուստրը, իսկ խանգարում են իշխանությունները, որոնք չեն ուզում, որ Մուսթաֆայի խոսքը տարածվի մարդկանց մեջ: Ինչու պետք է դիտել. Սա Կահլիլ Գիբրանի՝ ժամանակին մեծ աղմուկ հանած համանուն վեպի էկրանավորումն է: Մեքսիկացի գեղեցկուհի Սալմա Հայեկի սիրահարներին կհետաքրքրի նաև այն, որ դերասանուհին ոչ միայն հնչյունավորել է գլխավոր հերոսներից մեկին, այլև հանդես է եկել որպես պրոդյուսեր: Բացի նրանից, «Մարգարեում» կարելի է լսել նաև Լիամ Նիսոնի և Ալֆրոդ Մոլինայի ձայները:

«Մյուն»

Mune, le gardien de la lune, ռեժ.` Ալեքսանդր Հեբոյան, Ֆրանսիա, լիամետրաժ ֆիլմերի մրցույթ Ինչի մասին է. Մյունը Լուսնի պահապանն է՝ նրա պարտականությունն է բերել գիշերը և հետևել երազների աշխարհին: Սակայն նա տանուլ է տալիս իր առաքելությունը և լուրջ խնդիրներ առաջացնում, որոնք պետք է լուծի Արևի պահապան Սոհոնի հետ միասին: Ինչու պետք է դիտել. Չարի և բարու պայքարի մասին անիմացիոն ֆիլմերը երբեք ավելորդ չեն: Իսկ ֆրանսահայ Ալեքսանդր Հեբոյանը որպես անիմատոր աշխատել է ոչ այլուր, քան DreamWorks ստուդիայում և իր ներդրումն ունեցել «Քուն-ֆու պանդայ» և «Հրեշներն ընդդեմ այլմոլորակայինների» ֆիլմերում:

18 հետախուզվողները

The Wanted 18, ռեժ.` Ամեր Շոմալի և Փոլ Քովան, Պաղեստին, արտամրցութային ծրագիր Ինչի մասին է. Փոքր պաղեստինյան մի գյուղի բնակիչներ որոշում են գնել 18 կով, որպեսզի այլևս ստիպված չլինեն օգտվելու իսրայելական կաթից: Կովերը դառնում են «սպառնալիք» ազգային անվտանգության համար: Ինչու պետք է դիտել. Նախ, ամեն օր չէ, որ հնարավորություն կա դիտելու Պաղեստինում նկարահանված ֆիլմ, այն էլ անիմացիոն, այն էլ այսքան արդիական նյութի շուրջ: Բացի այդ, «18 հետախուզվողներն» անցյալ տարի մոտ էին Օսկարի` լավագույն օտարալեզու ֆիլմ անվանակարգի շորթ-լիսթում հայտնվելուն, ինչը նույնպես որակի ցուցանիշ է:

Երկար Ճամփորդություն դեպի Հյուսիս

Tout en haut du monde, ռեժ.` Ռեմի Շայե, Ֆրանսիա/Դանիա, լիամետրաժ ֆիլմերի մրցույթ Ինչի մասին է. XIX դարավերջ, երիտասարդ արիստոկրատ ռուս աղջիկ Սաշան փախչում է տնից և մեկնում հեռավոր Հյուսիս, հույս ունենալով գտնել սիրելի պապիկին, որը տարիներ առաջ մեկնել է գիտահետազոտական աշխատանքների և չի վերադարձել: Ինչու պետք է դիտել. Ֆրանկոֆոն անիմացիայի այս տարվա ամենաաչքիընկած ֆիլմերից մեկը շարունակում է արկածային կինոյի լավագույն ավանդույթները (շատերը, հավանաբար, կմտաբերեն Ժյուլ Վեռնի ստեղծագործությունները) և այս տարվա Աննեսիի կինոփառատոնում շահել է հանդիսատեսի համակրանքի մրցանակը:

Արեգ Դավթյան

ՄԱԿ-70 Խոշոր պլան

Փաստեր ՄԱԿ-ի մասին

Ընդհանուր վեհաժողովը քննարկումների համար ստեղծված խորհրդատվական մարմին է, որը կազմված է բոլոր պետությունների ներկայացուցիչներից: Ամեն երկիր ունի մեկ ձայն:

Ընդհանուր վեհաժողովի շենքի նախագծողները, պաշտոնական լեզուները, գործակալություններն ու ծրագրերը, Բարի կամքի դեսպանները և այլ փաստեր ՄԱԿ-ի մասին: ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանի 39 հարկանի շենքը գտնվում է Նյու Յորքում: Կառույցի նախագծով զբաղվել է 11 հոգուց բաղկացած միջազգային թիմը, որի կազմում եղել են հռչակավոր բրազիլացի Օսկար Նիմեյերը և շվեյցարացի Լե Կորբյուզյեն: ՄԱԿ-ի հիմնարար փաստաթուղթը ՄԱԿ-ի Կանոնադրությունն է, որով սահմանվում են անդամ երկրների իրավունքներն ու պարտականությունները և հաստատվում են ՄԱԿ-ի հիմնական մարմիններն ու ընթացակարգերը։

ՄԱԿ-ը պաշտոնապես սկսեց իր գործունեությունը 1945 թվականի հոկտեմբերի 24-ին, երբ Չինաստանը, Ֆրանսիան, ԽՍՀՄ-ը, Միացյալ Թագավորությունը, ԱՄՆ-ն և մյուս ստորագրող երկրների մեծ մասը վավերացրին ՄԱԿ-ի Կանոնադրությունը:

Կազմակերպության դրոշի ձևավորումն ընդունվել է Ընդհանուր վեհաժողովի կողմից 1947 թվականին և բաղկացած է ՄԱԿ-ի սպիտակ պաշտոնական խորհրդանշանից, որը տեղակայված է բաց կապույտ խորապատկերի կենտրոնում:

12 13

Հոկտեմբեր 2015

Անվտանգության խորհուրդը կարող է պարտադրել ենթարկվել իր ընդունած որոշումներին: Առաջին հերթին այն պատասխանատու է միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման համար։ Խորհուրդն ունի տասնհինգ անդամ՝ հինգ մշտական (Չինաստան, Ֆրանսիա, Ռուսաստան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Միացյալ Թագավորություն) և Ընդհանուր վեհաժողովի կողմից երկու տարի ժամկետով ընտրվող տասը ոչ մշտական։

ՄԱԿ-ի պաշտոնական լեզուներն են չինարենը, անգլերենը, ֆրանսերենը, ռուսերենը, իսպաներենը և արաբերենը:

ՄԱԿ-ի կազմում գործում է 15 մասնագիտացված գործակալություն, ինչպես նաև 24 ծրագրեր, հիմնադրամներ և այլ մարմիններ: Ընդհանուր առմամբ, ՄԱԿ-ը, ի թիվս այլոց, ուշադրություն է դարձնում փախստականների, առողջապահության, սննդի, գյուղատնտեսության, շրջակա միջավայրի, երեխաների, ատոմային էներգիայի, կանանց և տղամարդկանց հավասարության խնդիրներինո: ՄԱԿ-ին անդամակցում է 193 պետություն:

Տնտեսական և սոցիալական խորհուրդը ստեղծվել է ՄԱԿ-ի և մասնագիտացված գործակալությունների ու հաստատությունների տնտեսական, սոցիալական և համանման գործունեությունը համակարգելու համար։ Այս պահի դրությամբ Խորհուրդն ունի ընդհանուր առմամբ հիսունչորս անդամ, որոնք ընտրվում են երեք տարի ժամկետով։ Տասնչորս տեղ տրվում է աֆրիկյան երկրներին, տասնմեկ տեղ՝ ասիական երկրնե-

րին, վեց տեղ՝ արևմտաեվրոպական երկրներին, տասը տեղ՝ Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի երկրներին և տասներեք տեղ՝ արևելաեվրոպական և այլ երկրների:

Արդարադատության միջազգային դատարանը ՄԱԿ-ի հիմնական դատական մարմինն է: Կազմակերպության վեց հիմնական մարմիններից այն միակն է, որ գտնվում է Նյու Յորքից դուրս՝ հոլանդական Հաագայում: Դատարանը կարգավորում է պետությունների միջև ծագած բանավեճերը և խորհրդատվական կարծիք է տրամադրում ՄԱԿ-ին և նրա գործակալություններին: ՄԱԿ-ի քարտուղարությունը բաղկացած է կազմակերպության բոլոր ներկայացուցիչներից կազմված աշխատակազմից և իրականացնում է կազմակերպության ամենօրյա գործունեությունը: Աշխարհի տարբեր երկրներում մոտ 44 հազար անդամ ունեցող Քարտուղարությունը սպասարկում է նաև Միավորված Ազգերի Կազմակերպության մյուս հիմնական մարմիններին և ապահովում դրանց կողմից նախաձեռնած ծրագրերի ղեկավարումը:

Հարավկորեացի Բան Կի-Մունը ՄԱԿ-ի իններորդ գլխավոր քարտուղարն է: Նա զբաղեցնում է այդ պաշտոնը 2007 թվականի հունվարի մեկից: Նրանից առաջ կազմակերպությունը ղեկավարել են Տրյուգվե Լին (1946-1952), Դագ Համարշյոլդը (1953-1961), Ու Թանը (1961-1971), Կուրտ Վալդհայմը (1972-1981), Պերես դե Կուելյարը (1982-1991), Բութրոս ԲութրոսՂալին (1992-1996) և Քոֆի Անանը (1997-2006):

Խնամակալության խորհուրդը ստեղծվել է ՄԱԿ-ի Կանոնադրությամբ յոթ անդամ պետությունների կառավարման տակ դրված 11 հովանավորվող տարածքների միջազգային վերահսկում ապահովելու և այդ տարածքներում ինքնորոշման կամ անկախության պատրաստելուն ուղղված համապատասխան քայլերն ապահովելու համար:

Լեոնել Մեսսին, Անտոնիո Բանդերասը, Կլաուդիա Կարդինալեն, Նիկոլ Քիդմանը և այլոք: ՄԱԿ-ի կամավորների ծրագիրը գործում է ավելի քան 130 երկրներում: Ծրագիրը համախմբում է ավելի քան 7500 կամավորների՝ աջակցելու համայնքի զարգացման նախագծերին, մարդասիրական օգնության աշխատանքներին, փախստականների պաշտպանությանը, մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության տարածմանը: Ծրագրի կամավորների մոտ 80%-ը գալիս է զարգացող երկրներից, և ավելի քան 30%-ը կամավորական գործունեություն է ծավալում սեփական երկրում:

ՄԱԿ-ի ընտանիքը և նրա ընկերակցված անդամները բազմիցս արժանացել են Խաղաղության նոբելյան մրցանակի: Նրանց թվում են ԱՄՆ պետքարտուղար Քորդելլ Հալլը, որը կարևոր դեր է խաղացել ՄԱԿ-ի հիմնադրման հարցում (1945 թ.), ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղար Քոֆի Ա. Անանը (2001 թ.), Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունը և Գլխավոր տնօրեն Մուհամմեդ Էլ-Բարադեին (2005 թ.), Կլիմայի փոփոխության փորձագիտական միջկառավարական խումբը (IPCC) և ԱՄՆ նախկին փոխվարչապետ Ալ Գոր կրտսերը (2007 թ.) և այլոք:

ՄԱԿ-ի գործունեության առաջին իսկ օրերից աշխարհի բազմաթիվ հանրահայտ դեմքեր տրամադրել են իրենց անունն ու հանրային ճանաչումը՝ օգնելու ՄԱԿ-ին ստեղծելու ավելի լավ աշխարհ: Այսօր ՄԱԿ-ն ունի 12 խաղաղության սուրհանդակ, որոնք նշանակվել են Գլխավոր քարտուղարի կողմից: Նրանց թվում են Ջորջ Քլունին, Պաուլու Կոելյուն, Մայքլ Դուգլասը, Շարլիզ Թերոնը և Սթիվի Ուանդերը: Իսկ կազմակերպության տարբեր գործակալությունների շուրջ 200 Բարի կամքի դեսպանների թվում են Էդվարդ Նորթոնը, Ռոբերտո Բաջջոն, Պիեռ Կարդենը, Նաոմի Ուոթսը, Դևիդ Բեքհեմը,

1948 թ. ՄԱԿ-ն առաջինն էր, որ սկիզբ դրեց խաղաղապահությանը՝ Մերձավոր Արևելքում հիմնելով ՄԱԿ-ի Հրադադարի վերահսկման կազմակերպությունը։ Այդ ժամանակից ի վեր ընդհանուր առմամբ ձեռնարկվել են 71 գործողություններ, իսկ 2015 թ. կեսին գոյություն ունեին 16 խաղաղապահ գործողություններ: 1948 թ. ի վեր ավելի քան 2800 խաղաղապահներ են զոհվել իրենց պարտքը կատարելիս: Խաղաղապահ գործողությունների վրա ՄԱԿ-ը 1948-2010 թվականների ընթացքում ծախսել է շուրջ 69 միլիարդ դոլար: Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը թարգմանվել է ավելի քան 380 լեզուների և բարբառների, այդ թվում՝ աբխազերենի և սուահիլիի: Այս գործունեության համար Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը գրանցվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում, իսկ հռչակագիրը դարձել է մարդկության պատմության մեջ ամենաթարգմանված փաստաթուղթը:

ՄԱԿ-70 Պատմություն

14 15

Հոկտեմբեր 2015

- ամյա ՄԱԿ-ն

ու համաշխարհային խաղաղության հազարամյա երազանքը

Այս տարի լրանում է աշխարհի ամենահեղինակավոր և զանգվածային միջպետական կազմակերպության՝ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության հիմնադրման 70-ամյակը: ՄԱԿ-ն աշխարհին տվել է բազմաթիվ հետաքրքիր նախաձեռնություններ, ամբիոն է դարձել Ֆիդել Կաստրոյի և Նիկիտա Խրուշչովի պես «բոցաշունչ» հռետորների, սառը պատերազմի տարիներին հանդիսացել է աշխարհում ուժերի որոշակի հավասարակշռության պահպանման և մարդկության համար կործանարար միջուկային պատերազմի հնարավորությունը չեզոքացնելու միջոց:

Հռոմեական խաղաղությունից մինչև աշխարհամարտ

Նախքան ՄԱԿ-ի՝ իբրև կազմակերպության մասին նյութին անցնելը, արժե հետադարձ հայացք նետել և դիտարկել պատերազմների կանխման մեխանիզմների և խաղաղություն հաստատելու մասին եղած գաղափարները պատմության ընթացքում: Մարդկությունը դեռ հին ժամանակներում է նկատել, որ պատերազմն աղետներ և ավերածություն է բերում մարդկությանը: Խուսափելու համար արյունահեղությունից ու ավերածություններից, ինչում շահագրգռված չէին պոտենցիալ հաղթող տերությունները, դեռ վաղուց հաստատել էին որոշակի խաղի կանոններ: Դեռ հին Հռոմը իբրև բարբարոս հարևանների հետ համակեցության բանաձև էր հռչակել Pax romana-ն՝ «հռոմեական խաղաղությունը», որը ենթադրում էր կամ կախում կայսրությունից, կամ բարիդրացիական հարաբերություններ: Եվրոպայի միջնադարը՝ իր վայրիվերումներով և հարափոփոխ սահմաններով հնարավորություն չէր ընձեռում աշխարհիկ տիրակալներին մշակելու համակեցության կանոններ, թեև այդ բացը լրացնում էր կաթոլիկ եկեղեցին և նրա առաջնորդը՝ Հռոմի Պապը: Ռեֆորմացիան և դրանից հետո մոտ մեկուկես դար տևած կրոնական պատերազմները, մասնավորապես Հռոմեական Սրբազան Կայսրությունը՝ Գերմանիան արյունաքամ արած Երեսնամյա պատերազմը (1618-1648 թթ.) Եվրոպայում առաջացրեցին համակեցության նոր մոդելի սուր կարիք: Ֆրանսիայի և նրա հակառակորդների՝ Հռոմեական Սրբազան Կայսրության, Անգլիայի և Իսպանիայի միջև կնքված Վեստֆալյան հաշտությունը սկիզբ դրեց այսպես կոչված «Վեստֆալյան համակարգին», որի մեխը Եվրոպայում ուժերի հավասարակշռության հաստատումն էր՝ բացառելով որևէ մեծ պետության միանձնյա գերիշխանության հաստատումն աշխարհամասում: Այս համակարգը, որոշ բացառություններով, գոյատևեց ընդհուպ մինչև Երկրորդ աշխարհամարտը: Ազգերի կամ պետությունների համակեցության կանոնների և կայուն խաղաղության մասին էր մտածում հեղինակավոր փիլիսոփա Իմմանուել Կանտը, ով հանդես եկավ «Հավերժական խաղաղություն» վերնագրով մի էսսեով 1795-ին, երբ հին Եվրոպան լծված էր Ֆրանսիայում բռնկված հեղափոխության կրակը մարելուն: Նրանում առաջ էր քաշվում խաղաղ ազգերի համադաշինքի գաղափարը, որի անդամները հարգում էին քաղաքացիների իրավունքները: Նապոլեոնյան պատերազմներին հաջորդող Վիեննայի կոնգրեսով հաստատվեց որոշակիորեն տարբեր համակարգ, որն իբրև գլխավոր նպատակ ուներ համատեղ ուժերով մարել հեղափոխական կրակները Եվրոպայում: Այն նպաստեց աշխարհամասում խաղաղության հաստատմանը, սակայն նման կայունությունն իրականում դաշինք էր իշխող ռեժիմների միջև՝ ընդդեմ սեփական ժողովուրդների: Տեխնիկական առաջընթացը և պատերազմների գնալով դաժանացող բնույթը հարկադրեցին մշակել պատերազմի կանոններ և որոշակի ընթացակարգ: 1864-ի առաջին Ժնևյան կոնվենցիայով պետությունները պայմանավորվում էին գոնե պատերազմի դեպքում հարգել գերիների,

ՄԱԿ-70 Պատմություն → ԱՄՆ 28-րդ նախագահ Վուդրո Վիլսոնը

վիրավորների իրավունքները՝ հիմք դնելով միջազգային մարդասիրական իրավունքի ցայսօր աշխատող դրույթներին: 1899-ի և 1907-ի Հաագայի կոնվենցիաներով հաստատվեցին պատերազմի իրավունքը և դրանից բխող պատերազմական հանցագործություն հասկացությունները:

Ազգերի լիգայից Միավորված ազգեր

Նկատի ունենալով Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին մարդկության առաջ ծառացած աննախադեպ մարդասիրական խնդիրները և պատերազմական ու մարդկության դեմ հանցագործությունների անպատիժ ծավալումը, Ազգերի լիգայի գաղափարը ոչ թե մի խումբ իդեալիստների նախաձեռնություն էր կամ դարի ոգուն մատուցած տուրք, այլ վաղուց հասունացած անհրաժեշտություն: Ազգերի լիգայի գաղափարը 1914-ին հղացել էր անգլիացի քաղաքագետ և փիլիսոփա Գոլսվորդի Լոուզ Դիկինսոնը: «Պատերազմի անհավանականությունը, կարծում եմ, կավելանա համընթաց նրան, որ արտաքին քաղաքականության հարցերը հայտնի լինեն և կառավարվեն հանրային կարծիքի կողմից», — պնդում էր Դիկինսոնը մի բանավեճում, որն այժմեական է ցայսօր: Ազգերի լիգայի մեկ այլ նվիրված ջատագով էր ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնը, ում ղեկավարած երկիրը, ճակատագրի դաժան հեգնանքով, «ոչ» ասաց հին աշխարհամասի գործերին խառնվելուն՝ այդ թվում և նորաստեղծ Հայաստանի մանդատը վերցնելուն, ինչպես նաև Ազգերի լիգայում ներկայությանը: Իրականության մեջ 1919-ից կյանքի կոչված Ազգերի լիգան, որին տարբեր ժամանակներում անդամակցեցին աշխարհի համարյա բոլոր պետությունները, հաջողեց միայն փոքր պետությունների բախումները որևէ կերպ հարթելուն: Փոխարենը այն անզոր եղավ մեծ տերությունների մասնակցությամբ պատերազմների կանխմանը: «Միավորված ազգեր» արտահայտությունը առաջացավ հենց պատերազմի տարիներին, սկսած 1942 թվականի հունվարի 1-ի «Միավորված ազգերի հռչակագրի» (Declaration by the United Nations) մեջ, որում գլխավոր դերը վերապահված էր մեծ քառյակին՝ ԱՄՆ-ին, Մեծ Բրիտանիային, ԽՍՀՄ-ին և Չինաստանին: Փաստաթուղթը հռչակում էր, որ կողմերից ոչ մեկը առանձին հաշտություն չի կնքի ֆաշիստական առանցքի երկրներից որևէ մեկի հետ և կպայքարի «պաշտպանելու համար կյանքը, ազա-

→ ՄԱԿ-ի կոնֆերանսը, 1945 թվականի հունիսի 26

16 17

Հոկտեմբեր 2015

«Միավորված ազգեր» արտահայտությունը առաջացավ հենց պատերազմի տարիներին, սկսած 1942 թվականի հունվարի 1-ի «Միավորված ազգերի հռչակագրի» մեջ

← Հարավսլավական բանակի զինվորները՝ Սինայ թերակղզում իրականացվող ՄԱԿ-ի խաղաղապահ առաքելության ընթացքում, 1958 թ.

↓ ՄԱԿ-ի երկրորդ գլխավոր քարտուղար Դագ Համարշյոլդը՝ կազմակերպության շենքի մոտ

↑ 1948 թվական՝ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի տեքստը

տությունը և կրոնական ազատությունը՝ ապահովելու համար մարդու իրավունքները և արդարադատությունը սեփական և այլ երկրներում»: ՄԱԿ-ի ստեղծումը 1945-ին, ի թիվս այլ նպատակների, միտված էր հավերժացնելու ստեղծված իրավիճակը և թույլ չտալու Գերմանիայի, Ճապոնիայի և Իտալիայի վերածնունդն իբրև մեծ տերություններ, ինչպես նաև ստեղծելու հարթակ, ուր հաղթող պետությունները կկարգավորեին իրենց հարաբերությունները, հնարավորություն չտալով պարտվածներին խաղալ իրենց միջև հակասությունների վրա, ինչպես եղավ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո:

ՄԱԿ-ը մոտիկից

Ճիշտ է, ՄԱԿ-ը բազմիցս և արդարացիորեն քննադատվել է աշխարհի բազմաթիվ վայրերում՝ ինչպես, օրինակ՝ Կամբոջայում, Բանգլադեշում, Իրաքում, Բուրունդիում, մասամբ՝ նախկին Հարավսլավիայում ցեղասպանությունները և զանգվածային կոտորածները չկանխելու հարցում, սակայն փաստ է նաև, որ այն մի քանի անգամ միջոցներ է ձեռնարկել մարդկության դեմ էլ ավելի մեծ հանցագործությունների կանխման և դրանք պատժելու, ինչպես նաև հետցեղասպանական իրավիճակում խաղաղության և հաշտեցման հիմքեր ստեղծելու հարցում: Պատահական չէ, որ ՄԱԿ-ն իր գործունեության հենց սկզբում՝ 1948-ին, ընդունել է Ցեղասպանություն հանցագործության կանխման և պատժման մասին կոնվենցիան, սույն ակտը դիտելով իբրև ազգերի և պետությունների միջև կայուն խաղաղություն հաստատելու միջոց: Սառը պատերազմի տարիներին ՄԱԿ-ն ամբիոն էր արևմուտք-սոցիալիստական ճամբար հակասությունների արտահայտման, մասամբ և՝ հանգուցալուծման ուղիների փնտրման համար: Մյուս կողմից՝ այն հանդիսացավ ասպարեզ, ուր երբեմնի անտեսված ու նվաստացված նորանկախ նախկին գաղութներն իրենց ազդեցությունն էին բանեցնում համաշխարհային հարցերում:

Որոշ պետություններ ու կազմակերպություններ քննադատում են ՄԱԿ-ին՝ պնդելով, որ Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամների ներկա կազմը հնացած է և արտահայտում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի իրողությունները, ուրիշները կողմ են Անվտանգության խորհրդի կազմում այլ ազդեցիկ երկրների ընդգրկմանը: Ներկայումս ՄԱԿ-ի գործունեության հիմնական ոլորտներից են՝ խաղաղության ապահովումը աշխարհում՝ իր որոշումներով, պատժամիջոցներով, միջազգային զինված միջամտություններով և խաղաղապահ գործունեությամբ, միջազգային իրավունքի իրագործումը՝ Արդարադատության միջազգային դատարանի և ցեղասպանությունների դեպքերով կազմված միջազգային քրեական դատարանների միջոցով: Այլ կարևորագույն ասպարեզներ են մարդասիրական օգնության տրամադրումը, մարդու իրավունքներին աջակցումը, կայուն զարգացումը: Հայաստանի Հանրապետությունը ՄԱԿ-ի անդամ է դարձել 1992 թվականի մարտի 2-ին: Հայաստանը մասնակցել է կազմակերպության մի շարք խաղաղապահ գործողությունների, այդ թվում՝ հարավային Լիբանանում: Իբրև ամփոփում կարելի է վերաձևակերպել Ուինսթոն Չերչիլի նշանավոր աֆորիզմը ժողովրդավարության մասին՝ ՄԱԿ-ը թերևս ոչ բավականին արդյունավետ մարմին է համաշխարհային որոշ խնդիրների լուծման հարցում, սակայն ավելի լավը դեռ չկա: Հույսը թերևս բարեփոխումներն են՝ ինչպես կազմակերպությունում, այնպես էլ նրա անդամ երկրներում: Ի վերջո, XXI դարում մարդկությանը սպառնում են ոչ միայն պատերազմները, ցեղասպանությունն ու ահաբեկչությունը, այլև սոցիալական լարվածությունները, բնական ռեսուրսների սղությունն ու դրանց վերականգնելիության շուրջ համաշխարհային մտահոգությունները: Դրանցից շատերը լուծելի են միայն տարածաշրջանային և գլոբալ ջանքերի համադրումով, ինչը կարող է միացնել անգամ ամենաանհաշտ պետություններին: Սրանում իսկապես մեծ է ՄԱԿ-ի դերը՝ իբրև համակարգող մարմնի:

Տիգրան Զաքարյան

ՄԱԿ-70 Պատմություն

Հին օրեր

Դատարկ գրասենյակը հյուրանոցում, Բուտրոս Բուտրոս-Ղալիի այցը, մշտական համակարգողի ժամանումը Ամանորից մի քանի ժամ առաջ, ծաղկավաճառն ու արծաթագործը գրասենյակի ղեկավարի հրաժեշտի երեկույթին. ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի աշխատակիցները պատմում են կազմակերպության առաջին տարիների մասին:

↑ 1996-2001թթ. Հայաստանում ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող Կատիցա Չեկալովիչը (կարմիր վերնաշապիկով) և գրասենյակի աշխատակիցները

18 19

Հոկտեմբեր 2015

Պատմում են. Անահիտ Սիմոնյան (ՄԱԿ-ի արդյունաբերական զարգացման կազմակերպության ծրագրերի ղեկավար, ՄԱԿ-ի համակարգում աշխատում է 1994 թվականից), Լիանա Խառատյան (ՄԱՊՀԾ ծրագրի քաղաքականության պատասխանատու, աշխատում է 1996 թվականից), Գագիկ Շահինյան (ՄԱԶԾ-ի գնումների բաժին, աշխատում է 1993 թվականից), Մանուշակ Դվոյան (ՄԱԶԾ-ի սպասարկման բաժին, աշխատում է 1993 թվականից), Նաիրա Օլքինյան (ՄԱԶԾ-ի կադրերի բաժին, աշխատում է 1995 թվականից):

Դատարկ գրասենյակ հյուրանոցում

Գագիկ. 1992 թվականին, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Բուտրոս Բուտրոս-Ղալիի առաջարկով հետխորհրդային պետություններում ստեղծվեցին ՄԱԿ-ի գրասենյակներ, որոնք, ի տարբերություն մյուս երկրների, համատեղ էին աշխատում: Հայաստանի ՄԱԿ-ի առաջին դեսպանը Թելմա Օ'Կոն-Սոլորզանոն էր: Հայաստանյան գրասենյակը բացվեց 1992 թվականի դեկտեմբերին, բայց լիարժեք սկսեց գործել միայն հաջորդ տարվա փետրվարին, երբ Հարավսլավիայից մի ամբողջ ինքնաթիռ ժամանեց՝ գրասենյակի գործունեության համար անհրաժեշտ պարագաներով՝ գույք, համակարգիչ, թուղթ, գրիչ, երկու մեքենա դիզելային գեներատորների՝ էլեկտրականության անսպասելի անջատման համար և այլն: Բացի այդ, նաև մի խումբ մասնագետներ էին եկել, ովքեր պետք է մեզ բացատրեին, թե ինչպես է ընդհանրապես գործում նման գրասենյակը, չէ՞ որ բոլորս բոլորովին անփորձ էինք: Անվար Հադաթը՝ Լիբանանի ՄԱԿ-ի գրասենյակից, մյուսներից երկար մնաց: Խորհրդանշական է, որ նրա եղբոր կինը հայ էր, այնպես որ նա ծանոթ էր մեր մշակույթին և շատ էր սիրում այստեղ մեզ հետ նարդի խաղալ:

Գրասենյակը տեղակայվել էր «Հրազդան» հյուրանոցում՝ այն ժամանակ միակ կառույցն էր, որտեղ գրեթե ամբողջ օրը էլեկտրաէներգիա կար Գրասենյակը տեղակայվել էր «Հրազդան» հյուրանոցում՝ այն ժամանակ միակ կառույցն էր, որտեղ գրեթե ամբողջ օրը էլեկտրաէներգիա կար: Բացի ՄԱԿ-ից այնտեղ էին աշխատում նաև նոր բացված դեսպանությունները, ամեն հարկը մեկին էր հասել՝ չորրորդ հարկում Ռուսաստանն էր, հինգերորդում՝ Հունաստանը, վեցերորդում՝ Գերմանիան, ութերորդում՝ ամերիկացիները, վերևում՝ պարսիկները և այլն: ՄԱԿ-ը երկրորդ հարկում էր: Այդպես, կարելի էր մի քանի աստիճան բարձրանալ և փաստացի հայտնվել այլ երկրում: Հետաքրքիր ժամանակներ էին, իհարկե, բայց նաև շատ բարդ՝ ի վերջո, երկիրը պատերազմական վիճակում էր:

Աշխատանք՝ ՄԱԿ-ում

Անահիտ. Ես ընդունվել եմ աշխատանքի 1994 թվականի հունիսի 13-ին: Բայց իմ հարաբերությունները ՄԱԿ-ի հետ շատ ավելի վաղ էին սկսվել: 1991 թվականից ես աշխատել եմ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունում որպես միջազգային կազմակերպությունների և մարդասիրական օգնության բաժնի վարիչ: Եվ բնականաբար աշխատում էի նաև ՄԱԿ-ի հետ: 1993-ի հունվարին պայթեցվեց ՎրաստանՀայաստան գազամուղը: Շտապ պետք էր մեկնել Ժնև՝ ՄԱԿ-ի մարդասիրական օգնության բաժանմունքի հերթական վեհաժողովին օրակարգից դուրս ներկայացնելու Հայաստանում

ստեղծված ճգնաժամային դրությունը. երկիրը կանգնած էր բացարձակ շրջափակման և աղետի վտանգի առջև: Շատ արագ որոշվեց, որ ես եմ մեկնելու զեկույցի համար: Այնքան վազքի մեջ էի, որ զեկույցս գրեցի ինքնաթիռում: Ելույթը բավական լավ ստացվեց և տվեց իր արդյունքները: Դրանից որոշ ժամանակ անց դիմեցի ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրում հայտարարված ծրագրերի ղեկավարի մրցույթին: Այն ժամանակ փորձառու, միաժամանակ անգլերեն լեզվին լավ տիրապետող կադրերի մեծ խնդիր կար: Այդպես ընդունվեցի ՄԱԿ, իսկ 2005-ից ընտրվեցի որպես ՄԱԿ-ի արդյունաբերական զարգացման կազմակերպության ծրագրերի ղեկավար: Անցյալ տարի նշեցինք ՄԱԿ-ի համակարգում իմ աշխատելու 20 տարին: Մանուշակ. Երբ եկա հարցազրույցի, պարզվեց, որ Երևանի կեսը նույնպես եկել է աշխատանք գտնելու: Մի մեծ բազմություն էր հավաքվել: Ղեկավարը դուրս եկավ՝ ձեռքերը կողքերին դրած, հայացքով անցկացրեց, հետո ինձ դիմեց՝ «դու մի կողմ անցի, մյուսները՝ ազատ են»: Հետո հարցրեց, թե անգլերեն մինչև տասը հաշվել գիտե՞մ: Հաշվեցի: Ասաց՝ «դու անցնում ես գործի»: Այդպես անցա գործի սպասարկման բաժին, որտեղ և աշխատում եմ մինչ օրս: Այս տարիների ընթացքում սպասարկել եմ բոլոր ղեկավարներին: Վստահորեն կարող եմ ասել, որ վատ ղեկավար չենք ունեցել:

↓ Հայաստանի դրոշը բարձրացվում է ՄԱԿ-ի նյույորքյան գլխամասի մոտ

↑ Դիվանագիտական փոստի առաջին ուղարկումը ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակից

ՄԱԿ-70 Պատմություն ↓ Անահիտ Սիմոնյանի առաջին աշխատանքային անկյունը «Հրազդան» հյուրանոցի 2-րդ հարկում

↑ Բութրոս Բութրոս-Ղալին ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի աշխատակիցների հետ

Գագիկ. Սկզբում աշխատանքի ընդունվեցի որպես ղեկավարի օգնական-վարորդ: Երկու հարցազրույց անցնելուց հետո հանդիպում նշանակեցին ղեկավար Թելմայի հետ: Առաջին հարցը որ տվեց՝ ծխու՞մ եմ, թե ոչ: Ասացի, որ ոչ և ավելացրեցի, որ ոչ էլ խմում եմ: Ասաց՝ «Մենք կաշխատենք միասին»: Նաիրա. Ընդունվեցի աշխատանքի ՄԱԶԾ-ում 1995 թվականի փետրվարի 5-ին որպես քարտուղար-հեռախոսավար, օրս անցնում էր հինգ հեռախոսի ընկերակցությամբ: Աշխատում էի երկրորդ հարկում տեղակայված բոլոր գործակալությունների հետ՝ UNDP, UNHCR, WFP, UNICEF: Այդ չորս գործակալությունների աշխատակիցները միասին կարծես մի մեծ և համերաշխ ընտանիք լինեին: Այդ ընտանիքի մասն էին նաև այն ժամանակ մեզ հետ աշխատող մեծ թվով արտասահմանցի մասնագետները: Հետագայում անցել եմ այլ աշխատանքների, այդ թվում՝ որպես ծրագրերի գծով օգնական, ՄԱԿ-ի մշտական համակարգողի օգնական, իսկ 2002 թվականից առ այսօր՝ մարդկային ռեսուրսների բաժնի ղեկավար: Լիանա. 1990-ականների սկզբին նորածին որդուս էի խնամում, և երբ դարձավ երեք տարեկան, անցա աշխատանքի՝ միանգամից երեք տեղ: 1994-ին եկա Հանրային տեղեկատվության վարչություն, որտեղ կատարում էի ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի ամենամսյա տեղեկագրերի թարգմանություններ՝ անգլերենից հայերեն: Դրանք հիմնականում բավական բարդ փաստաթղթեր էին, ու որքան ծանր, այնքան ավելի մեծ բավականություն էի ստանում թարգմանելուց: Որոշ ժամանակ անց ՄԱԿ-ում բացվեց կանանց զորացմանն ուղղված ծրագիր, և ես դարձա դրա համակարգողը: Այդ ժամանակ Հայաստանում նոր-նոր սկսում էին խոսել կանանց իրավունքների մասին, և շատ բան կար անելու այդ ոլորտում: Հետո տեղափոխվեցի Պարենի համաշխարհային ծրագիր: Հիշում եմ՝ աշխատանքի բերումով պարբերաբար պետք է հաշվետվություն ներկայացնեի, թե որքան սնունդ, վա-

20 21

Հոկտեմբեր 2015

ռելիք, պարեն կա Հայաստանում: Ընկերներս կատակով ասում էին, որ ես լրտես եմ՝ Հայաստանի մասին այդ կարևոր տեղեկատվությունը դուրս եմ ուղարկում:

Բարձրաստիճան հյուրեր

Գագիկ. Որոշ ժամանակ անց ձևաչափը փոխվեց, և դեսպանի փոխարեն սկսեցին նշանակել մշտական համակարգողներ: Նրանցից առաջինը կանադացի Կլոդ Բելոն էր: Նա, ի դեպ, Սևանում ծանոթացավ Փախստականների կոմիտեի աշխատակից մի կնոջ հետ, իսկ երբ նրանք ամուսնացան և տղա ունեցան, անունը դրեցին Սևան: Կլոդը Երևան ժամանեց դեկտեմբերի 31-ին: Ամենադաժան ձմեռներից էր: Այդ օրը հրավիրեցի մեր տուն Նոր տարին դիմավորելու: Մանուշակ. Հիշում եմ, որ Կլոդը իր տանը գրեթե ոչ մի պայման չուներ՝ ոչ էլեկտրաէներգիա, ոչ տաք ջուր: Այնպես, որ «Հրազդան»-ը իր երկրորդ տունն էր, այստեղ ես նրա համար առավոտյան նախաճաշ էի պատրաստում: Շատ էր սիրում սխտորով փլավ ուտել: Գագիկ. Բուտրոս Բուտրոս-Ղալիի այցը Երևան անկախ Հայաստանի պատմության մեջ բարձրաստիճան պաշտոնյայի առաջին այցերից էր: Իհարկե, ամեն ինչ արեցինք, որպեսզի անցնի բարձր մակարդակով: Ամենից լավ հիշում եմ անվտանգության համար նախատեսված արբանյակային կապի հսկայական սարքավորումները՝ ամեն մի ճամպրուկը մոտ 50 կիլոգրամ էր կշռում: Ու այդ ամենը պետք էր քարշ տալ, տեղավորել, աշխատացնել՝ կապի մեջ լինելու համար: Շվեյցարիայից մի մեծ պատվիրակություն էր եկել: Կանգ էին առել «Դվին» հյուրանոցում: Առավոտյան պետք է գային մեզ մոտ՝ «Հրազդան», այնտեղից էլ՝ նախագահի հետ հանդիպման: Ժամը եկել է՝ չկան ու չկան: Ստիպված գնացինք «Դվին», հարցրեցինք որտե՞ղ են այդ մարդիկ, պարզվեց՝ մնացել էին վերելակում: Իսկ էլեկտրաէներգիա չկար: Ի՞նչ կարող ես անել:

Սիրելի ղեկավար

Գագիկ. Իհարկե, բոլոր ղեկավարներն էլ հրաշալի մարդիկ են եղել, բայց անձամբ ես հատուկ կառանձնացնեի Կատիցա Չեկալովիչին Չիլիից, որը ղեկավարում էր գրասենյակը 1995-ից 2001 թվականը: Նա այնքան էր կապվել հայերի հետ, որ երբ վերադարձավ Սանտյագո, Չիլի, և պարզեց, որ այնտեղի հայ համայնքը չունի հոգևոր հովիվ, ամեն ինչ արեց, որպեսզի այդ հարցը լուծվի: Ինչպես՝ կաթողիկոսի Չիլի կատարած այցի ժամանակ դիմեց նրան խնդրանքով, որպեսզի Հայաստանից մեկին ուղարկեն այնտեղ: Այդ ժամանակ հարցը չլուծվեց, բայց Կատիցան չմոռացավ և խնդրեց մեզ մի ձևով կապվել Մայր Աթոռի հետ: Այնպես եղավ, որ կինս իր գործի բնույթով պետք է հանդիպեր Վեհափառի հետ, և մենք խնդրանքը նորից բարձրաձայնեցինք, ինչից հետո իսկապես հոգևոր առաջնորդ ուղարկվեց Չիլիի հայ համայնք: Նաիրա. Կատիցան մինչև հիմա ամեն տարի հունվարի վեցին շնորհավորում է բոլորիս Սուրբ Ծնունդը, շատ հուզիչ հաղորդագրություններ է գրում ապրիլի 24-ի կապակցությամբ: Եվ միշտ նամակներում հարցնում է՝ «ի՞նչ նորություն կա իմ երկրում», չնայած համոզված եմ, որ հետևում է Հայաստանին վերաբերող լուրերին: Չեմ չափազանցնի, եթե ասեմ, որ բոլորիս համար Կատիցան կարծես խիստ, բայց սիրող մայր լիներ: Նա բավական երկար մնաց Հայաստանում, ղեկավարեց գրասենյակը անցումային փուլում և անգնահատելի մեծ ներդրում ունեցավ գրասենյակի ստեղծման, կայացման և հետագա զարգացման գործում: Անահիտ. Կատիցան շատ էր սիրում հայկական խոհանոց, և քանի անգամ իմ տանը ճաշակել է մայրիկիս պատրաստած հայկական քարի քյուֆթան: Եվ ամեն անգամ, երբ մարզերում առիթ էր լինում ուտել քյուֆթա, անպայման շեշտում էր. «Չէ, սա մայրիկիդ գցած քյուֆթային չի հասնի…»: Նաիրա. Շատ հաճախ էր գնում Վերնիսաժ: Ոչ միայն բազմաթիվ գնումներ էր անում, այլև իր արտասահմանցի հյուրերին միշտ տանում էր այնտեղ, որպես տեսարժան վայր: Իսկ հրաժեշտի

ինչ-որ մեղավորության զգացում կար. երկիրը կիսաքանդ վիճակում է, իսկ մենք այստեղ տաք, հարմարավետ պայմաններում ենք աշխատում

↑ ՄԱԿ-ում Հայաստանի առաջին մշտական ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Արզումանյանը և ՄԱԶԾ ղեկավար Ուիլյամ Դրեյփերը ստորագրում են փոխըմբռնման հուշագիր՝ Երևանում ՄԱԿ-ի գրասենյակի բացման կապակցությամբ

երեկույթին հրավիրել էր Վերնիսաժի այն արծաթագործներին, որոնցից հաճախ գնումներ էր կատարում, ծաղկավաճառին, որից ամեն շաբաթ իր տան համար ծաղիկներ էր գնում, և փակ շուկայի սունկ վաճառողին: Եվ նա չէր կարող պատկերացնել, որ կարելի է հեռանալ երկրից ու հրաժեշտ չտալ այդ մարդկանց: Հրաժեշտի երեկույթին, ի դեպ, բացի պաշտոնական ընդունելությունից, մի շատ գեղեցիկ համերգ էր կազմակերպվել Կամերային երաժշտության տանը: Շատ հուզիչ երեկո ստացվեց: Մանուշակ. Կատիցան շատ էր սիրում իմ պատրաստած սուրճը: Այնքան, որ երբ արդեն պետք է հեռանար Հայաստանից և արդեն մեկնում էր օդանավակայան, ես մի բաժակ պատրաստեցի և դիմավորեցի նրան այնտեղ: Այդպես, ինքնաթիռ նստելուց առաջ Կատիցան մի անգամ էլ խմեց իմ պատրաստած սուրճը: Հուզիչ էր: Լիանա. ՄԱԿ-ի գրասենյակի ղեկավարի պաշտոնը անտարբեր մարդու տեղ չէ, և նախկին ղեկավարներից ամենից ավելի գնահատում եմ Կատիցային: Անահիտ. Կատիցան բացառիկ անձնավորություն էր, երկիրը հրաշալի հասկացող և աննկարագրելի նվիրված: Թեև լատինաամերիկացիներին հատուկ՝ մի փոքր անկազմակերպ խառնվածք ուներ, ինձ պես: Այդ անկազմակերպության պատճառով կարող էինք մինչև գիշերվա մեկը նստել ինչ-որ թղթերի վրա աշխատել:

Աշխատանքային առավելություններ

Գագիկ. Թելման շատ էր սիրում կաթ խմել, և այստեղ տեղափոխվելիս մեծ քանակությամբ կաթ էր բերել: Իսկ հեռանալիս բոլոր աշխատակիցներին մեկական տուփ նվիրեց՝ ամեն մեկում վեց թե ութ շիշ: 1993 թվականի ձմռանը մի քանի շիշ որակյալ կաթը, պատկերացրեք, կարծես մի պարկ ոսկի լիներ: Նաև այդ ժամանակ էր, որ բոլորին անվարձահատույց տրվեց մեկական նավթային վառարան, շաբաթական լրացուցիչ քսան լիտր նավթ: Եվ դրանից ոչ թե մենակ մենք էինք տաքանում, այլև ծանոթները, բարեկամները, հարևանները:

← Նաիրա Օլքինյանը և գրասենյակի բազմաթիվ հեռախոսները

Անահիտ. ՄԱԿ-ում աշխատելու առաջին մի քանի ամիսների ամենացնցող տպավորությունս սպիտակ թուղթն էր: Կառավարությունում այդ ծանր պատերազմական տարիներին աշխատում էինք գունաթափ, դեղնած թղթերով: Սկզբում չափազանց անսովոր էր: Երբեմն նույնիսկ հավաքում էի թղթերը ու փոխանցում նախարարությունում ծանոթներիս, որպեսզի գոնե կարևոր որոշումները սպիտակ թղթի վրա տպագրեին: Ինչ-որ մեղավորության զգացում կար. երկիրը կիսաքանդ վիճակում է, իսկ մենք այստեղ տաք, հարմարավետ պայմաններում ենք աշխատում՝ սպիտակ թղթերով ու չտեսնված պտտվող գրասենյակային աթոռներով: Լիանա. Ես էլ ունեի այդ զգացումը, հատկապես, երբ տղաս ձմռան օրերին գնում էր չջեռուցվող մանկապարտեզ, իսկ հետո էլ դպրոց, ուր երեխաները դասի էին նստում վերարկուները հագած, իսկ ես՝ ՄԱԿ-ի գրասենյակ, որտեղ կային ջեռուցում և այլ պայմաններ ու հարմարություններ մարդու բնականոն կենսագործունեության ու աշխատանքի համար: Հիշում եմ, որ նախքան էլեկտրոնային փոստի ներմուծումը հաշվետվություններն ուղարկում էինք ֆաքսով կամ սովորական փոստով: Եվ շատ հրաշալի ամեն ինչ տեղ էր հասնում: Իսկ երբ անցանք էլեկտրոնայինի, սկզբում այնքան անսովոր էր, որ չէի ստուգում ամեն օր: Տնօրենը գալիս հարցնում էր՝ էս ինչ բանը արե՞լ ես, ասում էի՝ ոչ, չեմ արել: Զարմանում էր, հետո ասում՝ իսկ մեյլը ընդհանրապես բացե՞լ ես:

Արտակարգ իրավիճակ

Նաիրա. ՄԱԿ-ի մեր այժմյան գրասենյակը նախկինում ՀԿԿ Սպանդարյան շրջկոմին էր պատկանում: Երբ տեղափոխվեցինք այստեղ, չկար ցանկապատ, փոխարենը կար նախագիծ դիմացը ստեղծելու, այսպես կոչված՝ UN Plaza՝ զբոսնելու տարածքով, շատրվաններով և այլն: Սակայն հետո եղավ այն, ինչ եղավ: Իսկ ցանկապատը հայտնվեց 1999 թվակա-

նին՝ քուրդ ակտիվիստների ներխուժման հետևանքով: Նոր էին ձերբակալել Աբդուլահ Օջալանին, և քրդերն ամբողջ աշխարհով ցույցեր էին անում՝ պահանջելով ազատել նրան: Այդ թվում՝ Երևանում: Եվ ահա, սովորական մի աշխատանքային օր մի խումբ զայրացած քրդեր՝ զինված Մոլոտովի կոկտեյլներով, հանկարծ ներխուժում են մեր շենք և պատանդ վերցնում UNHCR-ի անձնակազմին: Իրականում, նրանց նպատակը ՄԱԿ-ի ղեկավարին պատանդ վերցնելն էր, սակայն նրա աշխատասենյակը երրորդ հարկում էր: Մի խոսքով, ժամանեց ոստիկանությունը, և, արդյունքում, մի քանի ժամ բանակցելուց հետո ամեն ինչ բարեհաջող ավարտվեց. ցուցարարները բաց թողեցին պատանդներին և հեռացան շենքից: Բարեբախտաբար, ոչ մի վիրավոր կամ զոհ չեղավ: Շատ սթրեսային դեպք էր, իհարկե: Դրանից հետո կառուցվեց ցանկապատը և շատ ավելի լուրջ ուշադրություն դարձվեց անվտանգությանը:

Հ.Գ.

Նաիրա. Կիսացուրտումութ 1995 թվականին աշխատանքի ընդունվել ՄԱԿ-ի պես գրասենյակ՝ դա մի աննկարագրելի իրադարձություն էր բոլորիս համար: Այս երկար ու հետաքրքիր տարիների ընթացքում մենք գրասենյակի հետ մեծացանք, հասունացանք և ինչ-որ տեղ արդեն չէինք պատկերացնում մեզ ՄԱԿ-ից դուրս: Կազմակերպությունը դարձավ բոլորիս համար երկրորդ ընտանիքը: Գագիկ. 23 տարի՝ կյանքի կեսը մի տեղ անցկացնելուց հետո էլ ու՞ր կարող ես գնալ: Անահիտ. Իհարկե, կողքից կարող է թվալ, որ քսան տարի մի տեղում աշխատելը նշանակում է, որ մարդ չի փորձել իրեն այլ տեղերում կամ ոչ էլ հնարավորություն է ունեցել, բայց ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակում աշխատանքն իսկապես շատ հետաքրքիր էր: Չէ՞ որ մենք զրոյից, հիմքից կառուցում էինք մի հսկայական կազմակերպություն, և այդ ակունքներում գտնվելը ինձ համար անասելի հպարտության մեծ առիթ է:

Արեգ Դավթյան

ՄԱԿ-70 Հավաքածու

Միավորված նամականիշներ Կազմակերպության գոյության 70 տարիների ընթացքում տպվել են հարյուրավոր նամականիշներ՝ ՄԱԿ-ի այս կամ այն իրադարձությանը նվիրված, այդ թվում Հայաստանում:

→ Ֆրիդենսրայխ Հունդերթվասսերի ձևավորած նամականիշ

22 23

Հոկտեմբեր 2015

← ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի 50-ամյակին նվիրված սերիա

→ Մահաթմա Գանդիի պատկերով նամանականիշ՝ նվիրված Անբռնության միջազգային օրվան, 2009 թ.

↓ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի քսանամյակին նվիրված նամականիշ

↑ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի գործունեությանը նվիրված հայկական նամականիշ

→ Մեծ Բրիտանիայի թագուհի Եղիսաբեթ II-ը մի քանի անգամ պատկերվել է ՄԱԿ-ի նամականիշներում

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Իմ Երևան

24 25

Հոկտեմբեր 2015

Միասին փնտրելով տեղական լուծումներ Հայաստանի Հանրապետությունում ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող, ՄԱԶԾ մշտական ներկայացուցիչ Բրեդլի Բուզետտոն՝ հայերի հետ առաջին շփման, Հանրապետության հրապարակի զարմանալի ճարտարապետության, Կասկադի, «Միրզոյան» գրադարանի և ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի ձեռքբերումների մասին:

Իմ Երևան գալը պատահականություն չէր, ես իսկապես ուզում էի աշխատել և ապրել Երևանում: Եվ երկու տարի անց բոլորովին չեմ փոշմանել այդ որոշման համար: Ես մեծացել եմ Սան Ֆրանցիսկոյում: Հիշում եմ, երբ երեխա էի, սկսեցի հասկանալ, որ մեծ թվով հայեր են ապրում թե՛ մեր քաղաքում, թե՛ Կալիֆորնիա նահանգում: Հետո պարզեցի, որ նրանք հիմնականում լիբանանահայեր էին, ովքեր արտագաղթել էին քաղաքացիական պատերազմի պատճառով: Ծանոթ էի Վիլյամ Սարոյանի ստեղծագործություններին, ով Կալիֆորնիայի կենտրոնական դաշտավայրից էր: Մեր նահանգապետը, մինչ Շվարցնեգերը, ամերիկահայ էր: Իմ մանկության հիշողություններում հայերը շատ կարևոր դերակատարություն ունեին քաղաքականության մեջ և բիզնեսում: Ու հիշում եմ, երբ հորս հարցրեցի՝ որտե՞ղ է այդ երկիրը, որտեղից այսքան լուրջ ու կարևոր մարդիկ են գալիս, երևի մի հսկա պետությու՞ն է: Հայրս բացատրեց, որ ամեն ինչ այդքան հեշտ չէ, պատմեց ցեղասպանության և այլնի մասին: Երբ հաստատվեց, որ գալիս եմ այստեղ, պարզվեց, որ ընդամենը մեկ ծանոթ ունեմ, որ եղել է Հայաստանում: Ընկերս՝ Դագլասն էր, որը 90-ականներին Պարենի համաշխարհային ծրագրի ղեկավարն էր Հայաստանում: Նա վախեցած սկսեց ինձ ասել, որ անպայման հետս լապտեր տանեմ, տաք հագուստ ու պատրաստ լինեմ, որ այնտեղ կարող է չլինի էլեկտրականություն և սնունդ, որ պարտադիր ռուսերեն սովորեմ: Իրականում, երևի կատակում էր, քանի որ այդ ամենն արդիական էր քսան տարի առաջ: Դագլասը նաև ասաց, որ Հայաստանում ձեռք բերված ընկերներն իր մտերիմներն են մնացել նույնիսկ այստեղից հեռանալուց երկար տարիներ անց: Ես էլ իր պես շուտով հասկացա, որ այստեղ ապրում են անհավանական ջերմ մարդիկ, ում համար ընկերությունը սուրբ գործ է, և այն ժամանակի ընթացքում դառնում է խոր և ամուր: Ամենաառաջին տպավորությունս Երևանից՝ գերժամանակակից և արդյունավետ նոր օդանավակայանն էր: Նաև ցուրտ եղանակը՝ ձմռանը ժամանեցի: Օդանավակայանից վարորդն ինձ տարավ այնպես, որ մենք շրջեցինք Հանրապետության հրապարակով: Մի փոքր տարօրինակ, բայց շատ գեղեցիկ ճարտարապետությունն աչքովս ընկավ: Մինչ այստեղ ժամանելը «վարդագույն քաղաք» արտահայտությանը հանդիպել էի տարբեր աղբյուրներում և անմիջապես նկատեցի այն: Նաև զարմանալի էր, որ չնայած ցուրտ եղանակին, փողոցները լի էին մարդկանցով, ովքեր զբոսնում էին, այցելում սրճարաններ և ռեստորաններ: Դա ինձ հիշեցրեց միջերկրածովյան քաղաքները, որտեղ նույնպես մարդիկ օրվա զգալի մասն անցկացնում են սրճարաններում, շփվելով միմյանց հետ, և զբոսնում են քաղաքում: Կարող եմ ասել՝ Երևանը որոշ ընդհանրություններ ունի իմ այցելած միջերկրածովյան և Մերձավոր Արևելքի քաղաքների հետ: Բայց կա նաև մեկ ակնհայտ տարբերություն, որն առանձնացնում է Երևանը աշխարհի շատ քաղաքներից՝ քաղաքի և ողջ երկրի շեշտված արվեստի, մշակութային ավանդույթները:

Կարող եմ ժամերով քայլել Փարաջանովի թանգարանի սրահներում և Գաֆէսճեան կենտրոնում: Քաղաքում իմ ամենասիրելի վայրերից մեկը «Միրզոյան» գրադարանն է, որտեղ այժմ գտնվում ենք: Այն հիշեցնում է ինձ այն գողտրիկ արվեստի վայրերը, որոնք ժամանակին կային Սան Ֆրանցիսկոյում և Նյու Յորքում, որտեղ կարելի է հանդիպել ընկերների, ծանոթ և անծանոթ արվեստագետների և երաժիշտների: Մի քանի օր առաջ, օրինակ, «Միրզոյանում» շփվեցի թավջութակահար Արտյոմ Մանուկյանի հետ: Մի խոսքով, հույս ունեմ, որ գրադարանը դեռ երկար կապրի ու կհզորանա: Աշխատանքից հետո երևի չափից շատ ժամանակ եմ անցկացնում In Vino-ի պես վայրերում և վայելում գինի ըմպելու ավանդույթները: Շատ ուրախ եմ, որ գինին գնալով կրկին ավելի ու ավելի ամուր տեղ է զբաղեցնում Երևանի քաղաքային կյանքում: Սիրում եմ զբոսնել քաղաքում առավոտյան, երբ աշխատանքի գնացող մարդկանց հոսքն այդքան մեծ չէ, և մեկ գավաթ սուրճ վայելել քաղաքի բազմաթիվ սրճարաններից մեկում: Գաֆէսճեանի երաժշտական սրահը կյանքումս եղած լավագույն երաժշտական վայրերից է: Անկեղծ եմ ասում, ընդ որում՝ ոչ միայն ամենաբարձրորակ ջազն է զարմացնում, որ կարելի է լսել այնտեղ գրեթե ամեն շաբատ օր, այլև չքնաղ տեսարանը, որ բացվում է բեմից: Վերջերս մայրիկս էր եկել ինձ մոտ հյուր, և նա էլ ապշած էր մնացել: Երևանը, իհարկե, Հայաստանը չէ: Բարեբախտաբար, ես հասցրել եմ պտտվել երկրի գրեթե բոլոր անկյուններով, հատկապես շատ եմ եղել հյուսիսում: Բնությունը տպավորիչ է, և գյուղերն են շատ գեղեցիկ: Ափսոս, սակայն, որ մարդիկ ստիպված լքում են դրանք, գալիս Երևան կամ մեկնում արտասահման: Եվ մեր գործունեության նպատակներից մեկն այդ միտումի կասեցումն է և ապահովել, որպեսզի մարդիկ Հայաստանում ևս կարողանան բարեկեցիկ կյանքով ապրել: Վերջին տարիներին ՄԱԿ-ի գործունեությունը Հայաստանում փոխվել է: Տարիներ առաջ մենք օգնել ենք երկրին հաղթահարել հակամարտության զրկանքները և երիտասարդ ժողովրդավարության դժվարությունները: Այսօր Հայաստանի զարգացման մարտահրավերներն այլ են: Ես առանձնահատուկ կնշեի կառավարության և քաղաքացիական հասարակության մեր գործընկերների հետ համատեղ աշխատանքը կանանց և տղամարդկանց հավասարության, սեռով պայմանավորված աբորտների դեմ պայքարի, երեխայի խնամքի հաստատությունների վերակազմավորման՝ մասնավորապես այնպես անել, որ անապահով ընտանիքներից երեխաները ստիպված չլինեն լքել իրենց ընտանիքները՝ առավել բարեկեցիկ պայմաններում ապրելու համար, սիրիահայերին աջակցության ուղղությամբ: Մեր գործունեությունը կարելի է նկարագրել այսպես՝ օգնում ենք հայերին լուծումներ գտնել Հայաստանի առջև կանգնած խնդիրներին: Մեր դերը միավորելն է, խմբերին և մարդկանց համախմբելը:

Արթուր Lumen Գևորգյան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Իմ Երևան

Շատերին թվում է, թե ՄԱԿ-ը մի կախարդական փղոսկրե աշտարակ է, որը զանազան հարցերի լուծումներ կարող է տալ հեռավոր Նյու Յորքից: Սակայն սա ճշմարտությունից հեռու է: Բարեբախտաբար, Հայաստանում դա շատ լավ հասկանում են: Մեր առաջնային ծրագրերից է «Կոլբա լաբը», որը միտված է զարգացնել սոցիալական ձեռնարկատիրությունը և ապահովել զարգացման մարտահրավերներում քաղաքացիների մասնակցությունը: Այն նաև հաշվի է առնում Հայաստանի հայտնի ձեռնարկատիրական ոգին և տեղեկատվական ոլորտի վարկանիշը: Այլ կերպ ասած, «Կոլբա»-ն սոցիալական նախաձեռնությունների ինկուբատոր է, որը կապող օղակ է հանդիսանում այն մարդկանց միջև, ովքեր վերհանել են խնդիրները, և նրանց միջև, ովքեր կարող են լուծել դրանք: Բերեմ մի քանի օրինակ: Ազգային արյան բանկ՝ կարևոր հաստատություն է, որը կարող է պետք գալ ցանկացած մարդու ցանկացած պահի: Բայց շատ երկար ժամանակ գոյություն չուներ բանկի տվյալների բազայի թվայնացված տարբերակը: Եթե դժբախտ պատահար տեղի ունենար Ջերմուկում, ոչ ոք չէր կարող վստահ իմանալ, թե անհրաժեշտ արյունը Երևանու՞մ է, Ալավերդիու՞մ, թե մեկ այլ տեղ: Արդյունքում՝ ժամանակի կորուստ և վտանգ մարդկային կյանքին: «Կոլբա»-ի իրականացրած աշխատանքի արդյունքում ամբողջ բազան թվայնացվեց:

Մեր գլխավոր անելիքը Երևանում վերաբերում է այն «խելացի քաղաքի» ուղով զարգացմանը: Դա ենթադրում է էներգիայի խնայողություն, շեշտադրում շրջակա միջավայրի պահպանության և կանաչ տնտեսության վրա և այլն: Այս ուղղությամբ արդեն իսկ բավական գործ ենք արել, օրինակ՝ էներգախնայող լույսեր ենք տեղադրել օդանավակայանի ճանապարհին, պիլոտային ծրագիր ենք իրականացրել Ավանի մի բազմաբնակարան շենքում՝ երեսպատելով այն հատուկ տեխնոլոգիայով և շուրջ 60 տոկոսով նվազեցնելով էլեկտրաէներգիայի սպառումը: Հենց հիմա աշխատում ենք քաղաքապետարանի հետ այդ նախագծի ընդլայնման ուղղությամբ և հույս ունեմ, որ ապագայում Երևանն իսկապես կդառնա «խելացի քաղաք»: Այս տարի ինձ ցնցեց Մեծ եղեռնի տարելիցի նշումը՝ և՛ ճնշող էր, քանի որ ողբերգության մասին էր, և ո ՛ գեշնչող, քանի որ նաև վերապրելու մասին էր: Երևանից հեռանալիս հետս որպես հիշատակ կտանեմ այստեղ ձեռք բերված բազմաթիվ ընկերական հարաբերությունները, ինչպես նաև արվեստի գործերը, որոնք ակտիվորեն հավաքում եմ՝ Կարեն Միրզոյանի լուսանկարները, Պետո Պողոսյանի նկարները և այլն:

Մեկ այլ նախագիծ, որը շատ հավանում եմ և որը շատ պետքական է երևանցիներին առօրյայում՝ քաղաքի ողջ հանրային տրանսպորտի ցանցի թվային քարտեզը:

Եթե մի օրով դառնայի Երևանի քաղաքապետ, ու եթե այդ օրը լիներ հոկտեմբերի 24-ը՝ ՄԱԿ-ի օրը, ապա կներկեի ամբողջ քաղաքը կապույտ՝ կազմակերպության գույնով: Ոչ թե ՄԱԿ-ը ցուցադրելու համար, այլ շեշտադրելու Հայաստանի միջազգային ոգին, այն համընդհանուր արժեքները և սկզբունքները, որոնք Հայաստանը կիսում է ողջ աշխարհի հետ:

Եթե փորձեմ մի փոքր պարզեցված ներկայացնել մեր ապագա գործողությունները, ապա կարող եմ ասել, որ մենք շարունակելու ենք խթանել սոցիալական նորարարությունը, հատուկ ուշադրություն ենք դարձնելու գյուղերում աշխատատեղերի ստեղծմանը և հասարակության մեջ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներառմանը:

Կամ էլ կփորձեի քաղաքն ավելի հարմարավետ դարձնել հեծանվորդների համար: Ինքս իմ օրինակով ցույց կտայի, որ աշխատանքի կարելի է գնալ հեծանվով, ոչ թե մեքենայով՝ չաղտոտելով մթնոլորտը: Եվ այդ օրը կհորդորեի, որպեսզի բոլորը հեծանվով գնային աշխատանքի: Այնպես, ինչպես դա անում է Լոնդոնի քաղաքապետ Բորիս Ջոնսոնը:

Արտավազդ Եղիազարյան Առնոս Մարտիրոսյան

26 27

Հոկտեմբեր 2015

7 արդյունք՝ 5 տարում Այս տարի հուլիսի 31-ին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և ՄԱԿ-ի միջև ստորագրվեց Զարգացման աջակցության երրորդ ծրագիրը (ՄԱԿԶԱԾ), որն իրենից ներկայացնում է ռազմավարական ծրագրային փաստաթուղթ՝ 2016-2020 թթ. ընկած ժամանակահատվածի համար։ Սրանով նշանավորվեց նաև Հայաստան-ՄԱԿ համագործակցության նոր փուլի սկիզբը:

Գրեթե յուրաքանչյուր երկրում, որտեղ գործում է ՄԱԿ-ը, կազմակերպության և տվյալ երկրի կառավարության միջև կնքվում է հնգամյա ռազմավարական ծրագիրը, որը հանդիսանում է տվյալ ժամանակահատվածի համար համագործակցության ուղեցույց: Դրանով սահմանվում են համատեղ աշխատանքի առաջնահերթությունները, կոնկրետ արդյունքները՝ իրենց ցուցանիշներով, ելակետերով և թիրախներով: Տարբեր երկրներում այն տարբեր կերպ է կոչվում, օրինակ՝ աջակցության ծրագիր, գործակցության ծրագիր, սակայն համագործակցության էությունը դրանից քիչ է փոխվում: Հայաստանի դեպքում սա արդեն երրորդ ՄԱԿԶԱԾ-ն է. անցյալում այն իրանակացվել է 2005-2009 թթ-ի համար, իսկ շուտով այն կամփոփվի նաև 2010-2015 թթ-ի համար: Ռազմավարության մշակումը մեկնարկում է դրա իրականացումից մոտ երկու տարի շուտ: Այն բավական տևական գործընթաց է, որը ենթադրում է մի շարք շահագրգիռ կողմերի ակտիվ մասնակցությունը, այդ թվում՝ կառավարության, ՄԱԿ-ի թիմի և քաղաքացիական հասարակության կողմից։ Այս անգամ, օգտագործելով նորարար Futurescaper տեխնոլոգիաները, քաղաքացիները նույնպես առցանց մասնակցեցին այս գործընթացին՝ կիսելով իրենց դիրքորոշումը Հայաստանի զարգացման հետ կապված մարտահրավերների և հնարավոր լուծումների շուրջ:

***

Եվ այսպես, այս մասնակցային գործընթացի արդյունքում և հաշվի առնելով Հայաստանի իրողություններն ու հնարավորությունները՝ 2016-2020 թվականների համար նախանշվեցին ՄԱԿ-Հայաստան գործունեության հետևյալ չորս հիմնական ուղղություններ. արդարացի, կայուն տնտեսական զարգացում և աղքատության կրճատում, ժողովրդավարական կառավարում, սոցիալական ծառայություններ և ներառում, շրջակա միջավայրի կայունություն և դիմակայունության ձևավորում: Ծրագրում հատուկ շեշտադրվում են խոցելի խմբերը, այդ թվում՝ աղքատ և ծայրահեղ աղքատ ընտանիքները, կանայք, երիտասարդները, փախստականները և տեղահանված բնակչությունը, վերադարձող միգրանտները, միգրացիայի հակված անձինք, հաշմանդամություն ունեցող անձինք, հեռավոր վայրերի գյուղական բնակչությունը, փոքրամասնություն կազմող խմբերը, հատուկ կարիքներ ունեցող երեխաները, սոցիալական ծառայություններից օգտվող անձինք և այլոք: Նշված չորս ուղղություններով Հայաստան-ՄԱԿ համագործակցության ակնկալվող արդյունքները յոթն են, որոնք համահունչ են ՀՀ 2014-2025 թթ. Զարգացման հեռանկարային ռազմավարության մեջ ամրագրված գերակայություններին և ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման նպատակներին.

Մրցունակության բարելավում և կայուն տնտեսական հնարավորությունների հասանելիության բարձրացում

Ժողովրդավարական կառավարման համակարգերի բարելավում և մարդու իրավունքների պաշտպանության ամրապնդում

Կանանց և տղամարդկանց միջև անհավասարության նվազեցում, ավելի լայն հնարավորությունների ապահովում կանանց համար, ընտանեկան բռնության ռիսկի նվազեցում

Միգրացիայի, սահմանների և ապաստանի կառավարման համակարգերի ամրապնդում՝ միգրանտների և տեղահանված անձանց, հատկապես՝ կանանց ու աղջիկների իրավունքները խթանելու և պաշտպանելու նպատակով

Տարրական կրթության և սոցիալական պաշտպանության ծառայություններից օգտվելու ավելի մեծ հնարավորությունների ապահովում և համայնքների կյանքին մասնակցության բարելավում

Որակյալ առողջապահական ծառայությունների հասանելիության բարձրացում

Կայուն զարգացման սկզբունքների, շրջակա միջավայրի կայունության, դիմակայունության ձևավորման, կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության և մեղմման, ինչպես նաև կանաչ տնտեսության լավագույն գործելակերպերի ներդրում և կիրառում

ՄԱԿԶԱԾ-ի իրականացումը հիմնված է լինելու ստեղծագործ ու նորարարական մոտեցումների վրա և ներգրավելու է զարգացման ոլորտի ոչ ավանդական գործընկերներ և աջակիցներ: Այս առումով կարևոր է նշել, որ ՄԱԿ-ը դոնոր կազմակերպություն չէ: ՄԱԿ-ի առավելությունը իր գլոբալ փորձառությունն է, գլոբալ ցանցը և անկողմնակալ միջնորդի ու կազմակերպչի դերը: Ակնկալվում է, որ այս ծրագրի իրագործումից ակնկալվող արդյունքների միջոցով կընդլայնվեն Կառավարության և Հայաստանի բնակչության կարողությունները, հնարավորությունները և ընտրության տարբերակները՝ խթանելով նրանց մարդկային զարգացումը և իրավունքները:

Վարյա Մերուժանյան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Էներգետիկա

Չվատնած էներգիա Էներգաարդյունավետությունը ՄԱԿ-ի առաջնային ոլորտներից է: 2005 թվականից սկսած Միավորված ազգերի զարգացման ծրագիրը՝ պետական մարմինների և մասնավոր սեկտորի հետ համատեղ իրագործում է մի շարք նախագծեր, որոնց միջոցով երկրում պետք է աստիճանաբար բարձրանա էներգաարդյունավետության մակարդակը: Արդյունքներն արդեն իսկ տեսանելի են: Էներգետիկ անվտանգություն

Երևանում և ընդհանրապես ողջ հանրապետությունում գոյություն ունեցող բազմաբնակարան շենքերի մեծ մասը չի համապատասխանում էներգաարդյունավետության չափանիշներին: Հայաստանը 70-80 տոկոսով կախված է ներկրվող էներգակիրներից՝ գազ, ատոմակայանի համար անհրաժեշտ միջուկային վառելիք, բենզին: Ինչպես նշում է ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող Բրեդլի Բուզետտոն, կազմակերպությունում շատ են կարևորում էներգաարդյունավետության բարձրացումը և վերականգնվող էներգիայի առավել լայն կիրառումը Հայաստանում՝ «Կայուն էներգիա բոլորի համար» ՄԱԿ-ի կարգախոսի, ինչպես նաև էներգետիկ անվտանգության համատեքստում: Բարձրացնելով բնակելի շենքերի ջերմամեկուսացման մակարդակը՝ կարելի է վառելիք խնայել, այդպիսով ոչ միայն գումար տնտեսել, այլ նաև ապահովել բնապահպանական օգուտներ՝ հանածո վառելիքի օգտագործման նվազեցումը նպաստում է շրջակա միջավայրի պահպանությանը: 2010-ից իրագործվող ՄԱԶԾ-ԳԷՖ «Շենքերի էներգետիկ արդյունավետության բարձրացում» ծրագիրն աջակցել է մի շարք օրենսդրական փոփոխությունների մշակմանը, որոնցով մասնավորապես ամրագրվում է պետական միջոցներով կառուցվող/վերակառուցվող շենքերում էներգաարդյունավետության պարտադիր լինելու պահանջը, շենքերի էներգետիկ անձնագրի ձևաչափը, էներգետիկ աուդիտների իրականացման կարգը և այլն: Ծրագիրը համաֆինանսավորել է Գորիսում 2012 թվականին կառուցված սոցիալական շենքը, փոխելով նախագիծն ու ներառելով էներգաարդյունավետության և ջերմամեկուսացման տարրեր, արդյունքում ապահովելով ավելի քան 60% էներգախնայողություն: Ծրագրի կողմից տրամադրված խորհրդատվության արդյունքում նորակառույց «Կասկադ հիլզ» բնակելի թաղամասի շենքերի էներգաարդյունավետությունը բարելավվել է գրեթե 40%-ով, իսկ բնակելի մակերեսն ավելացել է մոտ 900 մ2-ով: Նոր կառուցվող շենքերում էներգաարդյունավետության ապահովումը կարող է թանկացնել շինարարության արժեքը 0–6%-ով:

28 29

Հոկտեմբեր 2015

Իրազեկում և ցայտուն օրինակ

Ծրագրի կարևոր ուղղություններից է մասնագետների վերապատրաստումը, զանազան ձեռնարկների և կատալոգների մշակումը նախագծային և շինարարական կազմակերպությունների համար: Տեսական աշխատանքը զուգորդվել է նաև ցուցադրական նախագծերով՝ նախադեպի ստեղծման նպատակով: 2014 թվականի սեպտեմբերին Երևանի Ավան համայնքում ներկայացվեց հանրապետությունում առաջին ջերմաարդիականացված բազմահարկ շենքը: Կատարված աշխատանքների արդյունքում շենքի ջեռուցման համար պահանջվող էներգասպառումը նվազել է ավելի քան 2 անգամ, ինչի շնորհիվ՝ գազի և էլեկտրաէներգիայի ներկա սակագներով շենքի մակարդակով տարեկան տնտեսումը կազմել է շուրջ 6 մլն դրամ:

ՄԱԶԾ-ԳԷՖ «Շենքերի էներգետիկ արդյունավետության բարձրացում» ծրագրի ղեկավար Վահրամ Ջալալյանի խոսքերով նման նախագիծն իր բնույթով ցուցադրական է և առաջնեկային Հայաստանում, այդ պատճառով էլ կատարվել է ամբողջությամբ գրանտային հիմունքներով՝ ֆինանսավորման 90% հատկացրեց ՄԱԶԾ-ն, 10-ը՝ Երևանի քաղաքապետարանը. «Մեզ համար կարևոր էր ցույց տալ կենդանի, վառ օրինակի վրա, թե ինչ կարող է սա տալ երևանցիներին»: Իրականացված ծրագրի արդյունքները գնահատելու համար 2013-14 թթ. և 2014-15 թթ. ջեռուցման ժամանակաշրջանների ընթացքում շենքի բնակարանների բոլոր սենյակներում հատուկ ջերմաչափեր էին տեղադրված, որոնց միջոցով ստացվել է ճշգրիտ տեղեկություն խնայողության մակարդակի մասին:

← էներգաարդյունավետ լուսադիոդային լուսատուների տեղադրումը

↓ Ավանի ջերմաարդիականացված շենքի պատկերը՝ արված ջերմացույց սարքով. երևում է, որ էներգիան գրեթե չի վատնվում ի տարբերություն կողքի շենքերի

2014 թվականի սեպտեմբերին Երեվանի Ավան համայնքում ներկայացվեց հանրապետությունում առաջին ջերմաարդիականացված բազմահարկ շենքը «Կանաչ» դպրոց

Եթե նախորդ օրինակը վերաբերում էր բնակելի շենքին, ապա 2014-ին ՄԱԶԾ-ն էներգախնայողության սկզբունքներով առաջնորդվեց նաև կրթության ոլորտում՝ համագործակցելով Ամերիկայի Հայ Ավետարանչական ընկերակցության հետ Ավետիսյանների անվան դպրոցի կառուցման գործընթացում: ՄալաթիաՍեբաստիա վարչական շրջանում կառուցված դպրոցը տարածաշրջանում առաջին և դեռևս միակ կառույցն է, որը հավակնում է LEED («Էներգետիկայի և բնապահպանական նախագծման մեջ առաջնայնություն») միջազգային «կանաչ» սերտիֆիկատի ստացմանը: Դրա առանձնահատկություններից է, օրինակ, դպրոցի ջերմամեկուսացումը, կանաչ տանիքը, որն ապահովում է ջերմամեկուսացում՝ նվազեցնելով ջեռուցման և հովացման ծախսերը, ինչպես նաև տեղադրված արևային ջրատաքացուցիչ և ֆոտովոլտային համակարգերը: Իսկ անձրևաջուրը հավաքվում է, զտվում և օգտագործվում բույսերն ու ֆուտբոլային դաշտի խոտածածկը ջրելու համար:

Էներգաարդյունավետ լուսավորություն

Լուսավորության բնագավառում էներգասպառումը կազմում է մոտ 19%, և էներգաարդյունավետության խթանումը այդ ոլորտում կարևոր է ինչպես ընտանեկան, այնպես էլ համայնքային բյուջեների ծախսերի կրճատման համար: ՄԱԶԾ-ԳԷՖ «Քաղաքային կանաչ լուսավորություն» ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել Երևան, Ալավերդի և Սպիտակ քաղաքներին գնահատելու փողոցային լուսավորության էներգաարդյունավետության բարձրացման օգուտները և իրականացնել ցուցադրական ծրագրեր: Այսպես 2015-ի մարտին Երևանի կենտրոնը «Զվարթնոց» միջազ↑ ՄԱԶԾ մշտական ներկայացուցչի տեղակալ Քլեր Մեդինան զրուցում է ՀՀ էԲՊ փոխնախարար Հայկ Հարությունյանի հետ էներգախնայողության մասին

գային օդանավակայանին միացնող 9 կմ երկարությամբ ճանապարհահատվածում նախկին լուսատուները փոխարինվեցին 500 էներգաարդյունավետ լուսադիոդային լուսատուներով, որոնք ապահովում են ճանապարհի ավելի բարձր լուսավորվածություն միաժամանակ էներգասպառման կրճատում 63%-ով: Լուսավորության համակարգի արդիականացման աշխատանքները թույլ են տալիս տարեկան խնայել մոտ 22 մլն դրամ և կրճատել ածխածնի երկօքսիդի արտանետումները 220 տոննայով: Իսկ հունիսին Երևանի կենդանաբանական այգու վերակառուցման ծրագրի շրջանակներում նախկին լուսավորության համակարգը փոխարինվեց էներգախնայող լուսադիոդային լուսատուներով, ապահովելով՝ 77% էներգախնայողություն: Ալավերդի քաղաքում էներգաարդյունավետ արդիականացման ցուցադրական նախագծի շրջանակներում 66 փողոցային հին լուսատուները փոխարինվեցին նոր ժամանակակից լուսադիոդային լուսատուներով, ինչի արդյունքում ապահովվեց լուսավորության մակարդակի լավացում և ավելի քան 80% էներգախնայողություն։ Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է իրականացնել նմանատիպ ցուցադրական նախագծեր Հայաստանի մի շարք քաղաքային համայնքներում ևս։ Կարևոր է նշել, որ այդ ցուցադրական ծրագրերի արդյունքում էներգիայի վճարների տնտեսումներով համայնքներում ստեղծվում են էներգախնայողության շրջանառու հիմնադրամներ, որոնք պետք է օգտագործվեն լուսավորության համակարգերի հետագա արդիականացման համար: Սրանք կարևոր ցուցանիշներ են, որոնք ցույց են տալիս, որ Հայաստանը փորձում է հետ չմնալ միջազգային փորձից և հոգ տանելով շրջակա միջավայրի մասին՝ միաժամանակ բարձրացնում է երկրի էներգետիկ անվտանգությունը:

Արեգ Դավթյան ՄԱԶԾ

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Կրթություն

Ներառել բոլորին Ամռան ամիսներին Հայաստանում բուռն քննարկվում էր ներառական կրթության գաղափարը: Ըստ նախատեսվող բարեփոխումների, մոտակա տասը տարիների ընթացքում երկրի բոլոր դպրոցները պետք է դառնան ներառական: Այս պահին երկրում կա 181 դպրոց, որոնք բաց են բոլոր երեխաների համար անխտիր, դրանցից 42-ը միացել են համակարգին այս տարի

Հավասար պայմաններ, ոչ թե արտոնություններ

Ներառական կրթության հետ կապված բարեփոխումները Հայաստանում սկսվել են դեռ 2001 թվականից: Այս տարիների ընթացքում ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամը (ՅՈՒՆԻՍԵՖ) սերտորեն համագործակցում և աջակցում է կառավարությանը մի շարք ուղղություններով, մասնավորապես՝ պետական ռազմավարության և օրենսդրական փաստաթղթերի մշակմանը, հատուկ դպրոցների վերակազմավորմանը, կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների գնահատման գործիքների համապատասխանեցմանը Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից մշակված Ֆունկցիոնալության, հաշմանդամության և առողջության միջազգային դասակարգչի սկզբունքներին: ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի աջակցությամբ նաև իրականացվում են ներառական դպրոցների տնօրենների, մանկավարժների և ծնողների համար մասնագիտական վերապատրաստումներ և հանրային իրազեկման աշխատանքներ: Բարեփոխումների վերջին փուլն ուղիղ արդյունքն է նրա, որ Հայաստանը 2010-ին վավերացրեց ՄԱԿ-ի 2006-ի «Հաշմանդամություն

30 31

Հոկտեմբեր 2015

ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան, ստանձնելով միջազգային պարտավորությունը՝ գործող օրենսդրությունը համապատասխանեցնել կոնվենցիայի դրույթներից բխող պահանջներին: Վերջինիս գլխավոր գաղափարը ոչ թե հաշմանդամություն ունեցող անձանց ինտեգրումն է հասարակության մեջ, այլ ներառումը: Եզրույթների տարբերությունը բացատրում է ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի հայաստանյան գրասենյակի հաղորդակցման ծրագրի ղեկավար Զառա Սարգսյանը. «Ինտեգրումը ենթադրում է, որ հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ պարզապես ներկա են, օգտվում են միայն իրենց համար նախատեսված ծառայություններից, իսկ ներառման մեջ խոսքը գնում է արդեն հավասար հնարավորությունների և համապատասխան միջավայրի ստեղծման մասին: Այնպես, որ հաշմանդամությունը չխանգարի մարդկանց օգտվելու և մասնակցելու այն բոլոր գործընթացներին, որոնցից օգտվում են համայնքի մյուս բոլոր անդամները»: 2012 թվականին ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի «Խոսքը ներառման մասին է» հետազոտության տվյալներով հաշմանդամություն ունեցող յուրաքանչյուր 5 երեխայից 1-ը չի հաճախում դպրոց: Մարզերում այս ցուցանիշը ավելի ցածր է (4-ից 1-ը):

Հենաշարժողական և մտավոր հաշմանդամություն ունեցող երեխաներն ավելի շատ են հակված դպրոցից դուրս մնալուն: Հետազոտության ընթացքում երեխաների դպրոց չհաճախելու հիմնական պատճառ է բերվել այն, որ երեխան չի կարող սովորել դպրոցում: Ըստ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի՝ այս կարծիքը հիմնված է կրթության ոլորտի բարեփոխումների վերաբերյալ ոչ լիովին տեղեկացված լինելու վրա: Դպրոց հաճախելիս, հաշմանդամություն ունեցող երեխան ունենում է մասնագետի կողմից կազմված անհատական ուսուցման իր պլանը, որը համապատասխանում է նրա կարողություններին և որով էլ ուղղորդվում է նրա կրթության կազմակերպումը: Դասերի ընթացքում ուսուցչին օգնում է մանկավարժի օգնականը, ում աշխատանքը նպաստում է դասաժամի բնականոն ընթացքի ապահովմանը: Դպրոցը նաև ստանում է հավելյալ ֆինանսավորում պետբյուջեի կողմից, որպեսզի ստեղծի հաշմանդամություն ունեցող աշակերտների համար անհրաժեշտ պայմաններ, այդ թվում՝ համապատասխան ուսուցողական նյութերի տրամադրում, ֆիզիկապես մատչելի միջավայրի ապահովում և այլն, ելնելով երեխաների և դպրոցի կարիքներից:

→Տիգրան Գևորգյանը՝ 2015 թ. Հատուկ օլիմպիական խաղերի հաղթող Asbarez

Պատշաճ կազմակերպման դեպքում հաշմանդամություն ունեցող կամ չունեցող երեխաների տեսանկյունից ներառական կրթությունը նշանակում է՝ անհատական ուսումնական նպատակների կատարման, ինքնավստահության զարգացման, միջանձնյա հաղորդակցման ձիրքերի կատարելագործման, հետագա կյանքում ներառման և կյանքի հանդեպ դրական ու կարծրատիպերից զուրկ աշխարահայացքի կազմավորման, ընկերներ ձեռք բերելու և փոխադարձ հարգանքի ձևավորման, ինչպես նաև ընտանիքում և հասարակության մեջ լիարժեք կյանք վարելու հնարավորություն:

← Սիրանույշ Պապոյանը հաճախում է բազմաթիվ խբակներ

Չնայած երիտասարդ տարիքին, Տիգրան Գևորգյանն արդեն մի շարք ձեռքբերումներ ունի: Այն էլ ինչպիսի: Տիգրանը երեք անգամ ներկայացրել է Հայաստանը Հատուկ օլիմպիական խաղերին՝ 2007 թվականին Չինաստանում, 2011-ին՝ Հունաստանում և այս տարի ԱՄՆ-ում, որից վերջին երկու խաղերին նվաճել է աշխարհի չեմպիոնի տիտղոսը ազատ լող մարզաձևում: Բացի աշխարհի չեմպիոն լինելուց, Տիգրանն այս տարի նաև նկարահանվել է «Շանթ» հեռուստաընկերության հեռուստասերիալում: Վերջինը հատկապես կարևոր փորձ էր և՛ հեռուստաընկերության, և՛ Տիգրանի համար: Նորություն էր դա, իհարկե, նաև հանդիսատեսի համար: Զառա Սարգսյանի պնդմամբ, արձագանքներ շատ եղան՝ բոլորը դրական: «Հեշտ չէ առանց դերասանական կրթության դուրս գալ էկրան և մարմնավորել մի անձի, ում արկածներին հետևեցին շատերը՝ Հայաստանում և սփյուռքում»: Տիգրանն այս տարի նաև ավարտել է Մխիթար Սեբաստացու անվան դպրոցը և այժմ ունի վարսահարդարի մասնագիտացում: Մանուկ հասակում նա իր ուսումը սկսել է հատուկ դպրոցում, սակայն տեղափոխվելով հանրակրթական դպրոց Տիգրանը ձեռք է բերել շատ ավելին՝ ընկերներ, մասնագիտություն և ապագայի պլաններ: Ապագայի պլանների մասին խոսելիս Տիգրանի աչքերը փայլում են: «Ես սիրած աղջիկ ունեմ, ու մենք շատ ենք ուզում ամուսնանալ»: Իսկ Տիգրանի մայրը՝ Ռուզաննան շատ է ուզում, որ տղան աշխատանք ունենա և շարունակի զբաղվել իր սիրած գործով: Սիրանույշ Մարտիրոսյանը ավարտել է Երևանի Գայի անվան դպրոցը, դրան զուգահեռ բազմաթիվ խմբակներ է այցելել, այդ թվում եղել է Թումո ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի սան և կենտրոնի «Թմբաթա» համույթի

Հույսի Կամուրջ

Նորմալ կյանք, ոչ թե հերոսություն

անդամ, պարով է զբաղվում: Սիրանույշի մայրը, ի դեպ, միայնակ է մեծացրել նրան և նրա եղբորը, ով նույնպես ունի հաշմանդամություն: Տիկին Մերին անցյալ տարի ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի կազմակերպած՝ Activate Talk միջոցառման բանախոսներից էր, որտեղ պատմում էր իր հարուստ փորձի և ներառական կրթության կարևորության մասին: «Հայաստանում հաշմանդամություն ունեցող երեխային մեծացնելը համարվում է սխրանք և հերոսություն, քանի որ որևէ պայման դրա համար չկա, իսկ իմ երեխաները գերազանց սովորում են և հետաքրքրվում ամեն ինչով, — ելույթի ժամանակ նշում էր Մերի Մարտիրոսյանը, — մինչդեռ, եթե ես երեխաներիս տեղափոխեի գիշերօթիկ դպրոց կամ մանկատուն, ապա պետությունը մեծ գումարներ կհատկացներ այդ հաստատություններին, որպեսզի երեխաները սնվեին, խնամվեին, կրթություն ստանային: Իսկ երբ ես ինքս եմ դրանով զբաղվում և ստանում այնպիսի արդյունք, որ ոչ մի պետհաստատությունում հնարավոր չէր լինի, պետական այրերը հիանում են, բայց բացարձակապես ոչնչով չեն օգնում»: Սիրանույշի մայրը, սակայն, վստահ է, որ Հայաստանն ունի հնարավորություն հաշմանդամություն ունեցող երեխաների համար հավասար պայմաններ ստեղծելու համար: Դրա համար անհրաժեշտ է համապատասխան օրենքների փաթեթ մշա-

կել՝ հենվելով բազմաթիվ այլ երկրների օրինակների վրա, և ճիշտ կերպով օգտագործել այն ռեսուրսները, որոնք կան երկրում:

Ուշադրության կենտրոնում, ոչ թե ստվերում

2013 թվականին ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ վերաբերմունքի մասին հարցում իրականացրեց Հայաստանում: Հարցումը երկու մասի էր բաժանված՝ ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցողների և մտավոր հաշմանդամություն ունեցողների մասին: Արդյունքները կտրուկ տարբերվում են միմյանցից: Եթե առաջին դեպքում հարցվածների 95 տոկոսը կողմ է ներառման, ապա մտավորի դեպքում բնակչության մեկ երրորդը բացասական վերաբերմունք ունի: Երկու տարի անց կատարված հարցումը ցույց տվեց, որ միջինում 10-15 տոկոսով ավելացել է կողմ եղածների թիվը: Այս ցուցանիշը խոսում է այն մասին, որ վերաբերմունքը հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ փոխվում է և որ ներառական կրթությունը երկրում ապագա ունի: Դրան կարող է նպաստել նաև այն, որ 2016 թվականը երկրում հայտարարված է հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար հավասար հնարավորությունների տարի: Գուցե այս հարցը վերջապես դուրս գա ստվերից և հայտնվի հասարակության ուշադրության կենտրոնում:

Արեգ Դավթյան ՅՈՒՆԻՍԵՖ Հայաստան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Նորարարություն

Ինովացիոն այլընտրանք

Բիայնա Մահարի

Ավելի քան երկու տասնամյակ տարբեր ծրագրերի մշակման ու իրականացման արդյունքում ՄԱԿ-ն այլընտրանքային ծրագրեր իրականացնելու որոշում կայացրեց՝ սկսելով աշխատել անմիջականորեն սպառողի, անհատ քաղաքացու հետ՝ ներգրավելով նրա կարծիքն ու մտքերը: Հայաստանում մոտ երկու տարի գործող «Կոլբա Լաբ» նորարար գաղափարների ինկուբատորը, որ գործում է ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի շրջանակներում, զբաղվում է հենց այդ այլընտրանքային ծրագրերի իրականացմամբ: Դրանով, սակայն, կազմակերպության ուշադրությունը ինովացիոն ծրագրերի նկատմամբ չի սահմանափակվում:

Որ նախագահ լինեի…

«Կոլբա Լաբը» պարբերաբար տարբեր թեմաների շուրջ ինովացիոն գաղափարների մրցույթ է հայտարարում, որին կարող է մասնակցել ցանկացած անհատ, անկախ տարիքից կամ մասնագիտությունից, ակտիվիստից մինչև ձեռներեց, պետական ու հասարակական սեկտորում ներգրավված մարդ: Միտքը ներկայացնելուց հետո այն անցնում է ինկուբացիոն շրջան, որի ընթացքում գաղափարը վերամշակվում է, կիրառվում են հայտնի փորձարարական մեթոդներ և ինովացիոն գործիքներ: Արդյունքում ստեղծվում է գաղափարի մոդելն ու անցնում փորձարկման փուլ: «Կոլբա Լաբի» թիմն աջակցում է նվազագույն ֆինանսական մասի հայթայթման հարցում: «Մեր նպատակն է ներգրավել անհատ քաղաքացուն մեր ծրագրերի մշակման գործընթացին, չէ՞ որ վերջնական արդյունքում հենց նրա վրա է անդրադառնալու նախագծի իրականացումը: Այս հար-

32 33

Հոկտեմբեր 2015

ցում մենք օգտագործում ենք քրաուդսորսինգի՝ գաղափարների մրցույթի մեխանիզմը: Օրինակ՝ եթե կոռուպցիան մեր երկրի հիմնական խնդիրներից է, «Կոլբա Լաբը» հարցնում է՝ դուք, որպես անհատ, ինչ լուծում եք առաջարկում: Բազմաթիվ գաղափարներ ենք ստանում, մարդիկ իսկապես մեծ խանդավառություն ունեն սեփական կարծիքի նկատմամբ՝ «այ որ նախագահ լինեի, նենց բաներ կանեի», մենք էլ լեգիտիմ ճանապարհ ենք առաջարկում գաղափարներն իրականացնելու համար ու ապացուցում, որ ամեն մեկս իսկապես կարող ենք մեր դերն ունենալ երկրի զարգացման հարցում», — պատմում է Մարինա Մխիթարյանը: Այսպիսով, «Կոլբա Լաբը» հավաքագրում է հայտարարված մրցույթի ընթացքում ստացված բոլոր գաղափարները՝ լավագույնները հանձնելով համապատասխան թեմատիկ փոր-

ձագիտական հանձնաժողովին, որը գնահատում է գաղափարի իրատեսական լինելը, փոքր ֆինանսական միջոցներով իրականացման հնարավորությունը, նորարարությունը: Ի դեպ, «Կոլբա Լաբի» ղեկավարի խոսքերով, բնավ պարտադիր չէ, որ գաղափարի նորարարությունը տեխնոլոգիական լինի և արտահայտվի կայքի կամ որևէ հավելվածի ստեղծմամբ: «Գաղափարը գալիս է անհատից, մենք անում ենք դրա ընտրությունն ու օգնում, որ այն ծրագրի վերածվի: Այդ ամբողջ ցիկլը կոչվում է գաղափարի ինկուբացիա: Սրանք այլընտրանքային ծրագրեր են՝ ՄԱԿ-ի կողմից իրականացվող լուրջ ու ծանր ծրագրերի համեմատ: Մեր գործիքներով ենք սկսում աշխատել լավագույն գաղափարների հետ՝ կապելով դրանք տարբեր փորձագետների, ֆինանսական ռեսուրսների հետ: Արդյունքում ինչ-որ մեկի արտահայտած փոքր գաղափարը հնարավոր է վերածվի մի մեծ ծրագրի»:

Բիայնա Մահարի

Գաղափարը գալիս է անհատից, մենք անում ենք դրա ընտրությունն ու օգնում, որ այն ծրագրի վերածվի: Այդ ամբողջ ցիկլը կոչվում է գաղափարի ինկուբացիա Բիայնա Մահարի

↑ Ucom ընկերության մարկետինգի բաժնի ղեկավար Աշոտ Բարսեղյանի ելույթը «Կոլբա Լաբի» միջոցառումներից մեկի ժամանակ

Գաղափարի հեղինակը՝ խնդրի կրող

Կարևոր սկզբունքներից մեկն այն է, որ գաղափարի հեղինակը պետք է լինի խնդրի անմիջական կրողը: Խոսելով վերջերս իրականացված նախագծերի մասին՝ «Կոլբա Լաբի» ղեկավարն առանձնացրեց սոցիալական նորարարության ճամբարին հաղթող նախագծերից մեկը՝ Armenian Meteo Project-ը: Վերջինիս հիմքում ընկած է Big Data՝ ամբողջ աշխարհում լայն տարածում ստացած մեծ տվյալների կոնցեպցիան: Ստարտափը պատրաստվում է ստեղծել սենսորային ցուցիչների խիտ համակարգ, որ տեղադրվում է երկրի տարբեր մասերում ու տեղեկություն փոխանցում օդի, հողի ու ջրի վերաբերյալ: Համակարգը թույլ է տալի միկրո-մակարդակով տեղեկություն ստանալ, իսկ հետագայում հնարավոր կլինի նաև կանխատեսումներ անել, ստեղծելով, օրինակ՝ օդերևութաբանական կանխատեսման նոր, միգուցե ավելի ճկուն ու ստույգ, համակարգ:

Արևային մարտկոցներ

Քաղաքային ծառայությունների վերաբերյալ հայտարարված մրցույթի շրջանակներում Գյումրիում բնակվող մի տղա առաջարկել էր արևային մարտկոցներով աշխատող պատասխանատու լուսավորության մոդելներ ստեղծել քաղաքի տարբեր մասերում: Որոշվեց լուսավորությունը նախ անցկացնել բակերում: Հեղինակը բակերում սյուների վրա տեղադրեց նաև լիցքավորման վարդակներ, wifi–ի կետեր: «Գաղափարի ստեղծման ու իրականացման ընթացքում, իհարկե, ինչ-որ կանխատեսումներ արվում են, բայց հասկանալ, թե վերջում այն ինչ զարգացում կունենա՝ դժվար է: Այս նախագծի իրականացման արդյունքում անկանխատեսելի մի բան եղավ, այն բակերում, որտեղ տեղադրվել էր լուսավորությունը, փոխվեց մարդկանց վերաբերմունքը սեփական բակի նկատմամբ՝ սկսեցին մաքրել, նստարաններ տեղադրել և այլն: Նման բան

← Երիտասարդները միանում են համայնքային միկրոհարցմանը

որևէ մեկը չէր կանխատեսել: Սոցիալական նորարարության ամբողջ իմաստը հենց դրանում է՝ ոչ թե գործիքը, այլ ճիշտ խնդիրը գտնել ու լուծել այն», — նշում է Մարինան:

Իմ կարծիքը կարևոր է

ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը որդեգրել է նորարարական սկզբունքներն իր ծրագրերում և մի քանի տարի է արդեն ինչ ՄԱԶԾ ծրագրերի զգալի մասը աշխատում է՝ ներգրավվելով քաղաքացիներին գաղափարների և լուծումների մշակմանը, ինչպես նաև օգտագործում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաներն արդյունավետ ժողովրդավարական գործընթացները խթանելու համար: 2013-ին «Կանայք տեղական ժողովրդավարական գործընթացներում» ծրագիրը ստեղծեց համայնքային միկրոհարցումների համակարգ, որը տեղական ժողովրդավարության և մասնակցային կառավարման ևս մեկ գործիք է: Այն թույլ է

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Նորարարություն

TEDx-ը մարդկանց հետ շփվելու ալտերնատիվ տարբերակ է՝ փաթեթավորված մարքեթինգային գաղափար, որ իրականացվում է Հայաստանում շուրջ 5 տարի տալիս ՏԻՄ-ին SMS-ների միջոցով ներգրավվել քաղաքացիներին՝ իրենց իսկ համայքնի որոշումների կայացմանը: Կարճ հաղորդագրությամբ հարց է ուղարկվում բնակիչներին պատասխանի մի քանի տարբերակներով: Նույն եղանակով քաղաքցին ուղարկում է պատասխանը: Նախաձեռնությունը հաջողությամբ իրականացվում է Հայաստանի հինգ համայնքներում (Արենի, Գորիս, Թումանյան, Նոր Երզնկա, Ջանֆիդա)՝ ՀՀ տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարության հետ համագործակցությամբ: Ծրագրի ղեկավար և միկրոհարցման նախաձեռնության հեղինակ Նատալյա Հարությունյանի խոսքով, բոլոր համայնքներում, որտեղ իրականացվել է հարցումը ՏԻՄ-ը որոշումներ է կայացրել, հիմնվելով հարցման արդյունքների վրա: Օրինակ, Արենիում հարցվողների 37 տոկոսը կարևորել է փողոցների լուսավորությունն ու հարցը լուծվել է: Թումանյանում 42 տոկոսը կարևորել է քաղաքի 8-րդ փողոցի բարեկարգումն ու հարցը նույնպես լուծվել է: Ծրագիրը ներառվել է «Բաց կառավարման գործընկերության» ծրագրում (2014-2016) և հաղթել Ashoka Changemakers միջազգային մրցույթում:

ձագանք է ստացել», — նշում է Մարինա Մխիթարյանը: «Կոլբա Լաբի» նախաձեռնությամբ աշնանը կկայանա հերթական TEDx-ը, որտեղ առաջին անգամ Հայաստանում կխոսեն միայն պետական սեկտորում աշխատող մարդիկ՝ կառավարման թեմայի շուրջ, բայց ոչ Կառավարության մասին:

TEDx՝ նոր արձագանք

Երեխաների ձայնը

TEDx-ը մարդկանց հետ շփվելու ալտերնատիվ տարբերակ է՝ փաթեթավորված մարքեթինգային գաղափար, որ իրականացվում է Հայաստանում շուրջ 5 տարի: Այս տարվա գարնանը կայացած միջոցառումը կազմակերպել էր «Կոլբա Լաբը»՝ «Ժամանակ ու տարածություն» խորագրով: Տարբեր բարձրաստիճան անձինք, կառավարության անդամներ, ռեկտորներ TEDx-ի շրջանակներում պատմում են սեփական փորձի մասին, կամ խոսում իրենց հետաքրքրող թեմաներից, այսպիսով հասանելի դառնալով մասնակիցների համար ու ներկայանալով լրիվ այլ՝ երբեմն նույնիսկ անսպասելի կերպարով: «Երբ նման փաթեթավորմամբ ես վաճառում գաղափարները, արձագանքներն էլ լրիվ այլ են: Մենք հանդիպումներ ենք կազմակերպել տարբեր պաշտոնյաների հետ ու TEDx-ում ունեցած նրանց ելույթը միանգամից այլ՝ դրական ար-

34 35

Հոկտեմբեր 2015

← «Կոլբա Լաբը» համագործակցում է նաև երևանյան TEDx-ի հետ

ՄԱԿ-ում նաև հատուկ ուշադրություն են դարձնում TEDxKids միջոցառմանը: Արդեն չորս տարի է՝ առաջին տարվանից, ինչ TEDx-ի մանկական տարբերակին Հայաստանում աջակցում է ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամը: Այդ համագործակցության հիմնական նպատակները երկուսն են՝ երեխաների ձայնը լսելի դարձնել՝ օգտագործելով ինովացիոն գործիքներ, ինչպես նաև՝ հավաքելով մի տեղում տարբեր ոլորտների պատասխանատուներին, երկխոսություն սկսել նրանց և երեխաների միջև: Գործակալության հաղորդակցման ծրագրի ղեկավար Զառա Սարգսյանը նշում է, որ բանախոս պատանիների ելույթները որպես կանոն վերաբերում են կրթության ոլորտին, մասնավորապես ներառական ձևաչափին, սննդի հարցերին, այդ թվում և դպրոցական ճաշարաններում առկա խնդիրներին, հաճախ խոսվում է գենդերային

խնդիրների մասին, եղել է ելույթ սեռով պայմանավորված աբորտների մասին և այլն: Նա նաև կարևորում է այն փաստը, որ վերջին երկու տարիներին՝ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի աջակցությամբ, TEDxKids-ը դուրս եկավ Երևանի սահմաններից: Այս տարվա երկրորդ հավաքը, օրինակ, կկայանա Լոռու մարզում (TEDxYouth@Stepanavan): Իսկ անցյալ տարի մեկ այլ ծրագիր՝ Թումո կենտրոնի հետ համատեղ, անցկացվել էր Դիլիջանում. «Մենք մեկ շաբաթով հավաքեցինք միասին երկու խումբ երեխաների՝ հաշմանդամություն ունեցող և չունեցող, — պատմում է Զառան, — առաջադրանքը հետևյալն էր՝ միասին նկարահանել մեկ րոպեանոց ֆիլմեր: Առաջին օրը, հիշում եմ, ճաշարանում, խմբերը միմյանցից առանձին էին նստած, իսկ վերջին օրը՝ արդեն տղաաղջիկ էին բաժանված, այսինքն հաշմանդամության հարցը արդեն դեր չէր խաղում»: Նկարահանված ֆիլմերը նույնպես երեխաներին հուզող հարցերի շուրջ էին, դրանցից մեկը, օրինակ, Դիլիջանում ժամանացի տարբերակների խիստ քչության մասին էր և ընդհանրապես այն մասին, որ Երևանից դուրս երեխաների կյանքը շատ ավելի բարդ է: Իրենց հուզող հարցերը երեխաները կարողացան արտահայտել նաև ֆոտոպատմությունների տեսքով՝ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, Թումոյի և PanArmenian PHOTO-ի համատեղ ծրագիրն իրականացվել է այս տարի Երևանում:

↓ Արդեն չորս տարի է՝ TEDx-ի մանկական տարբերակին Հայաստանում աջակցում է UNICEF-ը

Լեննոնի օրինակով

2014-ին Հայաստանը դարձավ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի գլոբալ #IMAGINE նախաձեռնության մասնակիցը: Հատուկ նախագծի համար, որը պետք է ամփոփեր «Երեխայի իրավունքների մասին» հռչակագրի 25-ամյակը և հիշեցներ բոլորին, թե դեռ ինչքան աշխատանք կա կատարելու, որպեսզի երեխաների կյանքը աշխարհի տարբեր կողմերում բարելավվի: Դևիդ Գետտայի գլխավորությամբ մշակվել էր Touchcast մոբայլ հավելված, որի միջոցով բոլոր ցանկացողները կարող էին ձայնագրել Ջոն Լեննոնի հռչակավոր երգի իրենց տարբերակը: Եվ ամեն օգտագործումից հանգանակություն էր կատարվում մեկ դոլարի չափով: Հարյուրավոր մարդիկ մասնակցեցին նաև Հայաստանից: Բացի սովորական անհատներից, ներգրավվեցին նաև հայտնի դեմքեր. որպես ծրագրի հայաստանյան ամփոփում նկարահանվեց տեսահոլովակ, որում Imagine երգը կատարում էին Սերժ Թանգյանը, Գոռ Սուջյանը, Արտո Թունջբոյաջյանը, Հայաստանի փոքրիկ երգիչները, Իսաբել Բայրակդարյանը, Ալլա Լևոնյանը և Տիգրան Պետրոսյանը, իսկ պրոդյուսերները Արմեն Մարտիրոսյանն ու Հրաչ Քեշիշյանն էին:

Գցում ենք սաղմերն ու հետևում ↓ Գոռ Սուջյանը՝ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի Imagine նախագծի հայաստանյան հոլովակում

Այսքանով, սակայն, նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառումը ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակում չի ավարտվում: Մոտ ապագայում հայաստանյան ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի նախաձեռնությամբ կստեղծվի մի հավելված, որը նախատեսված է ներկա և ապագա մայրերի համար. «Հավելվածը կպատմի, թե ինչպես է պետք կրծքով կերակրել, ինչպես երեխային հավելյալ սնունդ տալ, ինչպես պատրաստվել ծննդաբերությանը, տանը ստեղծել բալիկի համար ապահով միջավայր և այլն, — պատմում է Զառան, — Սրան կգումարվեն տեսանյութեր և պարբերաբար թարմացվող բովանդակություն, որը կօգնի ներկա և ապագա ծնողներին էլ ավելի լավ խնամել իրենց փոքրիկներին և լինել տեղեկացված երեխայի սնուցմանն ու խնամքին վերաբերող հարցերում ընտրություն կատարելիս»: «Կոլբա Լաբը» նույնպես մեծ պլաններ ունի ապագայի համար. «Սա փորձարարական լաբորատորիա է, մենք գցում ենք սաղմերն ու հետևում՝ արդյոք կաշխատե՞ն», — նշում է Մարինան ու հավելում, որ լաբորատորիան բաց է ու հասանելի բոլորի համար: Գաղափարներ առաջարկելու համար կարելի է պարզապես հետևել «Կոլբա Լաբի» ֆեյսբուքյան էջին կամ այցելել պաշտոնական կայքն ու ծանոթանալ նախագծի բոլոր մանրամասներին:

Լենա Գևորգյան «Կոլբա Լաբ», ՅՈՒՆԻՍԵՖ Հայաստան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Գյուղատնտեսություն

70 տարվա պայքար սովի դեմ Այս տարի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը (ՊԳԿ) նշում է իր հիմնադրման 70 տարին: Այդ 70 տարվա ընթացքում կազմակերպությունը շատ բան է արել՝ ՄԱԿ-ի և այլ գործընկերների հետ համատեղ, որպեսզի անդամ պետություններին օգնի վերացնել քաղցն ու բարձրացնել սնուցման մակարդակը:

Գործընկերություն

Հայաստանը ՊԳԿ անդամ է դարձել 1993 թ. նոյեմբերին: Անցած 20 տարվա ընթացքում ՊԳԿ-ն ակտիվորեն աջակցել է Հայաստանի զարգացման ազգային պլաններին և արտակարգ իրավիճակների նախագծերին՝ ուղղված գյուղատնտեսական արտադրողականության մակարդակի բարձրացմանն ու երկրում պարենային ապահովության բարելավմանը: Կազմակերպությունը տեխնիկական աջակցություն է ցուցաբերել, որը ներառել է բազմազան ոլորտներ, սկսած գյուղատնտեսական հատվածում զարգացումներից, մինչև կենդանիների անդրսահմանային հիվանդությունների դեմ պայքարը, բնական ռեսուրսների և հողային պաշարների կառավարումը և անտառաբուծության ու ձկնաբուծության ոլորտներում ծրագրերի իրականացումը: Ներկա համագործակցությունը, ի թիվս այլոց, ուղղված է արտադրողականության և պարենային ապահովության մակարդակի բարձրացմանն ու գյուղատնտեսության ոլորտում դոնորային համակարգման մեխանիզմների ստեղծմանը:

Անվտանգ մսամթերք

Հայաստանում ՊԳԿ-ի գլխավոր աշխատանքներից մեկն ուղղված է եղել երկրի բնակչության համար անվտանգ միս ու մսամթերք ապահովելուն: Հունաստանի կառավարության աջակցությամբ երկրում կառուցվել է ժամանակակից սարքավորումներով հագեցած հինգ սպանդանոց, որոնց շահագործումը հնարավոր է դարձել մասնավոր հատվածի հետ գործընկերության միջոցով: Ծրագիրն ուղղված է նաև մսարտադրության ոլորտի անվտանգ զարգացման ապահովման ինստիտուցիոնալ կարողության բարելավմանը, այդ թվում՝ մսի փորձաքննության եղանակների և ընթացակարգերի բարելավման, ինչպես նաև հիվանդությունների մասին միջազգային պահանջներին համահունչ հաղորդման մեխանիզմների ստեղծման միջոցով:

Ծիրանենու կոլեկցիոն այգի

Ծովի մակարդակից տարբեր բարձրությունների վրա տեղադրությունը և հողային-կլիմայական պայմանների բազմազանությունը պայմաններ են ստեղծել ծիրանի, դեղձի, սալորի, բալի, խնձորի, տանձի, ընկույզի, գետնանուշի, թզի և նռան արտադրության համար: ՊԳԿ-ն աջակցել է Հայաստանին՝ հինգ հեկտար տարածքի վրա ստեղծելու ծիրանենու կոլեկցիոն այգի, որտեղ հավաքված է ծիրանի ավելի քան 80 սորտ և երկրի չորս մարզերում հիմնելու ցուցա-

36 37

Հոկտեմբեր 2015

↑ Ծիրանի կոլեկցիոն այգի՝ ստեղծված ՊԳԿ ծրագրի շրջանակներում։

↑ Ծիրանի կոլեկցիոն այգի՝ ստեղծված ՊԳԿ ծրագրի շրջանակներում։

→ ՊԳԿ–ն աջակցում է բանջարեղենի սերմնաբուծության և արտադրության համակարգի զարգացմանը

↓ «Թելեֆուդ» փոքր ծրագրերը աջակցություն են ցուցաբերում գյուղական համայնքների ամենախոցելի խավերին

↑ ՊԳԿ ծրագրի շրջանակներում աջակցություն է ցուցաբերվել թունաքիմիկատների որակի վերահսկողությանը և դրանց մնացորդային քանակների մոնիտորինգին

↓ Անտառտնտեսության զարգացմանը աջակցելը հանդիսանում է երկրում՝ ՊԳԿ առաջնահերթություններից մեկը

դրական այգիներ: Ծիրանի գենետիկ ռեսուրսների հավաքումից և պահպանումից զատ, ծրագիրը նպաստում է երկրում ծիրանենու արտադրության կայուն հիմքի զարգացմանը: Կոլեկցիոն այգին բաց կլինի բոլոր գիտնականների և հետազոտողների, ինչպես նաև արտադրողների համար: Գյուղատնտեսական նոր տեխնոլոգիայի կիրառումը, որը ներառում է կաթիլային ոռոգման համակարգ և կարկուտից պաշտպանող ցանց, նույնպես կմեծացնի հողագործների եկամուտները և կայուն հիմք կստեղծի հետագա սելեկցիոն գործողությունների իրականացման համար:

Անասնաբուժական ծառայությունների ամրապնդում

Մանր և խոշոր եղջերավոր կենդանիների բրուցելոզ հիվանդությունը Հայաստանում աճ է արձանագրել սկսած 1990-ական թվականների վերջերից: Հիվանդությունը վտանգավոր է ոչ միայն խոշոր եղջերավոր անասունների, ոչխարների, այծերի և այլ կենդանիների, այլև մարդկանց համար: Այն կարող է տարածվել չպաստերիզացված կաթնամթերքի և վարակված կենդանիների հետ անմիջական շփման միջոցով: Նպատակ ունենալով տեխնիկական աջակցություն ցուցաբերել և ստեղծել համապատասխան կարողություններ՝ Կառավարությունը, Շվեյցարիայի զարգացման և համագործակցության գործակալության (SDC) աջակցությամբ կազմել է ծրագիր, որն իրականացվում է ՊԳԿ-ի կողմից: Աջակցություն է ցուցաբերվում կենդանիների բրուցելոզի վերահսկման ավելի արդյունավետ համակարգի ստեղծմանը և, հետևաբար, բացի ապագայում բրուցելոզի վերահսկման շարունակական ազգային ծրագրի համար որպես օգտակար մոդելային օրինակ ծառայելուց, կսահմանափակի նաև մարդկանց վարակման վտանգը:

Աջակցություն ENPARD-ի ներքո՝ քաղաքականության մշակման հարցում

Հայաստանում Եվրոպական հարևանության գյուղատնտեսության և գյուղական համայնքների զարգացման ծրագրի շրջանակում ՊԳԿ-ն տեխնիկական աջակցություն է ցուցաբերում ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարությանը՝ ինստիտուցիոնալ զարգացման նպատակով և քաղաքականության մշակման հարցում՝ տեխնիկական հարցերի, արտադրողականության բարձրացման, հողերի կառավարման բարելավման և գյուղատնտեսական համատարած հաշվառման իրականացման ոլորտներում: Ծրագիրը առանձնակի ուշադրություն կդարձնի կանանց, երիտասարդներին և խոցելի այլ խմբերին: Ծրագրի շահառուները գյուղական համայնքները, արտադրողները, արտադրողների խմբերի անդամները, աշխատակիցները և նրանց ընտանիքների անդամներն են Հայաստանի ողջ տարածքում: Ամեն տարի Պարենի համաշխարհային օրը՝ հոկտեմբերի 16-ին, ՊԳԿ-ն և իր անդամ պետությունները նշում են 1945 թվականին ՊԳԿ-ի հիմնադրումը: Պարենի համաշխարհային օրվա այս տարվա թեմա է ընտրվել սոցիալական պաշտպանությունը՝ ընդգծելու դրա կարևորությունը գյուղական աղքատության նվազեցման և պարենի հասանելիություն կամ պարեն գնելու միջոցներ ապահովելու հարցում:

← ՊԳԿ–ն աջակցում է ծիրանի գենետիկ ռեսուրսների պահպանմանը

Գայանե Նասոյան ՊԳԿ Հայաստան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Սեփական փորձ

Սիրիահայ կամավորը Վրույր Բիլեմջյանը պրոֆեսիոնալ կամավոր է: Իսկ մասնագիտությամբ՝ դեղագործ: Նա սովորում է Բժշկական համալսարանում, և արդեն 3 տարի է, ինչ բնակվում է Հայաստանում և մեկ տարի է, ինչ ստաժավորում է անցնում ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի (ՄԱԿ ՓԳՀ) հայաստանյան գրասենյակում: Ծնվել է Սիրիայի Հալեպ քաղաքում, սակայն պատերազմն ստիպել է նրա ընտանիքին տեղափոխվել ավելի ապահով երկիր, և ավելի լավ տարբերակ, քան պատմական հայրենիքն է, չկար:

38 39

Հոկտեմբեր 2015

Իրականացած երազանք

Վրույրի հետ հանդիպում ենք վերջին մեկ-երկու տարիների ընթացքում Երևանում բացված բազմաթիվ նոր՝ «սիրիական թեքումով» արևելյան ռեստորաններից մեկում: Այս մեկը ևս բացվել է Սիրիայից տեղահանված և Հայաստանում ապաստան գտած սիրիահայերի կողմից: «Ես շատ ուրախ եմ, որ հայտնվեցի Հայաստանում, այստեղ ես գտա ինքս ինձ, — պատվերը կատարելուց հետո սկսում է պատմել Վրույրը: — Փոքր ժամանակվանից իսկապես երազել եմ գալ Հայաստան, տեսնել Արարատը, գնալ Սևան, մի խոսքով՝ բնակվել հայրենիքում, սակայն ոչ պատերազմի գնով…»: Երազանքն իրականացել է երեք տարի առաջ, երբ քսանամյա Վրույրն ընտանիքի հետ Հալեպից տեղափոխվեց Երևան: Այսօր բացի դասերից նա ակտիվ մասնակցում է ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից մշակված մարդասիրական ծրագրերի՝ օգնում իր նման երիտասարդներին այստեղ զգալ ինչպես տանը:

Պրոֆեսիոնալ կամավոր

Ամեն ինչ սկսվեց, երբ Վրույրը մտածում էր, թե ինչպես լրացնի այն ազատ ժամանակը, որը մնում էր դասերից հետո: Գնաց ռուսերենի դասերի, հետո զբաղվում էր սպորտով: Բայց էլի ազատ ժամանակ էր մնում, և նա ոչ մի կերպ չեր հարմարվում այն մտքին, որ ժամանակն անտեղի կորչում է. «Ինչ-որ բան ինձ չէր հերիքում, դրա համար էլ որոշեցի զբաղվել կամավորական աշխատանքով՝ վստահ էի, որ կան մարդիկ, ովքեր անցել էին իմ ճանապարհը և օգնությանս կարիքն ունեին: Այդ ժամանակ սկսեցի ուղղակի այցելել ԿԱԶԱ շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամի տարբեր ծրագրեր և վարպետության դասերի: ԿԱԶԱ-ի դասախոսը խորհուրդ տվեց դիմել World Vision հիմնադրամ, որտեղ և կայացավ իմ առաջին փորձը որպես կամավոր: Հետո ինձ որպես կամավոր հրավիրեցին YMCA…»: Եվ այդպես շարունակ, մինչև երկու տարի առաջ Վրույրը սկսեց համագործակցել Միավորված ազգերի կազմակերպության, իսկ ավելի կոնկրետ՝ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գործակալության հետ: Այստեղ Վրույրի գիտելիքներն ու փորձը շատ օգտակար եղան Սիրիայից տեղահանված բնակչությանն օգնություն ցուցաբերելու գործում, քանի որ նրանցից շատերը Հայաստան էին եկել հենց փախստականի կարգավիճակով: Վրույրի նեղ մասնագիտացումը երիտասարդներն են, նրանց ինտեգրումը հայկական իրականությանը: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն իր ծրագրերն իրականացնում է գործընկեր կազմակերպությունների միջոցով, որոնց շարքում են, օրինակ, Հայկական Կարմիր խաչի ընկերությունը, ԿԱԶԱ-ն կամ «Առաքելություն Հայաստան» բարեգործական կազմակերպությունները:

Լեզու և գործիքներ

Վրույրի խոսքերով, Հայաստան ժամանած շատ սիրիահայ երիտասարդներ ունենում են լեզվի

խնդիր, որպես կանոն՝ ռուսերենի: Եվ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և, մասնավորապես, Վրույրի խնդիրն է օգնել հաղթահարել նմանատիպ խոչընդոտները: Օրինակ՝ օգնել փախստականներին գտնել մատչելի ռուսերենի դասընթացներ կամ ճիշտ համալսարան ընդունվել: Նաև հենց ՄԱԿ ՓԳՀ-ն է իր գործընկեր կազմակերպության ԿԱԶԱ-ի միջոցով կազմակերպում լեզվի անվճար դասընթացներ: Կան նաև սիրիահայեր, որոնք նույնիսկ հայերենի չեն տիրապետում: «Շատ երիտասարդներ դժվարությամբ են այստեղ աշխատանք գտնում՝ իրենց մասնագիտությամբ, — ասում է Վրույրը, — օրինակ, մի տղա, որը վարսավիր էր Սիրիայում, այստեղ չէր կարողանում աշխատանքի ընդունվել, և մենք օգնեցինք նրան ձեռք բերել վարսավիրական պարագաներ՝ մկրատներ, վարսահարդարիչ և այլն, և նա կազմակերպեց իր սեփական գործունեությունը: Այս նախաձեռնությունն էլ իրականացվում է Հայկական Կարմիր խաչի ընկերության միջոցով: Օրինակ, մի խումբ կանայք, ովքեր Սիրիայում կարի գործ էին անում և այստեղ չունեին ոչ մի գործիք, նույնպես անվճար ստացան գործիքներ, և այժմ նրանց հաջողվում է գումար վաստակել»:

Ֆուտբոլային դիվանագիտություն

Երիտասարդների ինտեգրման համար ամեն տարի կազմակերպվում են տարբեր միջոցառումներ՝ մարզական, երաժշտական, մշակութային: «Ամենակարևորը այն է, որ այդ միջոցառումներին մասնակցում են նաև տեղացի երիտասարդներ, ինչը շատ է օգնում շփում հաստատել միմյանց միջև, նոր ընկերներ ձեռք բերել: Անցած տարվա մայիսին կազմակերպել էինք ֆուտբոլի երիտասարդական առաջնություն, որին մասնակցել էր 14 թիմ. չորսը կազմված էին զուտ սիրիահայերից, մի թիմ կար, որտեղ հանդես էին գալիս թե սիրիահայեր, թե տեղացիներ, կար պարսիկների թիմ, տարբեր երկրներից ժամանած սփյուռքահայերի թիմ և նույնիսկ՝ աֆրիկացիների թիմ: Հենց փախստական աֆրիկացիների թիմն էլ ճանաչվեց հաղթող: Այս տարի ևս ֆուտբոլի մրցաշար էինք կազմակերպել, որին մասնակցում էին փախստականներ և ապաստան հայցողներ տարբեր երկրներից, Սիրիայից տեղահանված և տեղացի երիտասարդներ: Բացի այդ կազմակերպել էինք նկարչության միջոցառում երեխաների մասնակցությամբ»:

«Դրա համար էլ ՄԱԿ ՓԳՀ-ում եմ»

Արդեն մեկ տարի է, ինչ Վրույրը ՄԱԿ ՓԳՀ-ում ստաժավորում է անցնում: Նա իր օրինակով գիտի, թե ինչպիսի դժվարությունների են հանդիպում փախստականները, երբ լքում են հարազատ տունը, որտեղ բնակվել են կյանքի առաջին օրվանից և մեկնում մի երկիր, որտեղ չունեն ոչ բարեկամ, ոչ էլ ընկեր: «Դրա համար էլ պիտի միմյանց օգնենք, — ամենայն պատասխանատվությամբ ասում է Վրույրը, — դրա համար էլ ես ՄԱԿ ՓԳՀ-ում եմ»:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ում Վրույրի գիտելիքներն ու փորձը շատ օգտակար եղան Սիրիայից տեղահանված բնակչությանն օգնություն ցուցաբերելու գործում

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն և Սիրիայից տեղահանված անձինք ՄԱԿ ՓԳՀ-ն իր գործընկեր ՀԿ-ների համատեղ ջանքերով աջակցում է ՀՀ կառավարությանը, միջազգային, տեղական և սփյուռքի կազմակերպություններին, եկեղեցուն և հասարակությանը և, ուշադրության կենտրոնում պահելով երեխաներին, կանանց, ծերերին և հատուկ կարիքներ ունեցող անձանց, հոգում է տեղահանված բնակչության առաջնային կարիքները և ընդգրկում նրանց ինտեգրմանն ուղղված ծրագրերում: 2014թ-ից սկսած մինչև 2015թ. օգոստոսը միջգերատեսչական «Սիրիա՝ Տարածաշրջանային հրատապ օգնության պլան»-ի կողմից հատկացված ֆինանսական միջոցների շնորհիվ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն և իր գործընկերները մի շարք ծրագրեր են իրականացրել, օր.՝ 4966 անձ (ավելի քան 1600 ընտանիք) ստացել է ֆինանսական օգնություն առաջին անհրաժեշտության խնդիրները հոգալու համար, 3107 անձ (850 ընտանիք) բնակարանային վարձի սուբսիդավորում, 6200 անձ՝ իրավաբանական աջակցություն և խորհրդատվություն, 4050 անձ հոգեբանական աջակցություն, դեղորայք և բուժօգնություն, ինչպես նաև իրազեկվածության բարձրացման, միջմշակութային, սպորտի և արվեստի, երեխաների և երիտասարդների համար նախատեսված կրթության ոլորտի ծրագրեր, ցուցահանդես-վաճառքներ և բարեգործական տոնավաճառներ (ավելի քան 5000 անձ) և այլն: Գործակալության գործողությունները հիմնականում ուղղված են փախստականների անվտանգության ապահովմանը և նոր հասարակության մեջ ինտեգրմանը: Մասնավորապես, բազմաթիվ միջոցառումներ են անցկացվում՝ հասարակության մեջ փախստականների խնդիրը բարձրաձայնելու նպատակով: Ի թիվս այլոց, աչքի է ընկնում «Ընտանիքի բարեկամ» նորարարական ծրագիրը, որի արդյունքում տեղացի կամավորները նոր ժամանած տեղահանված սիրիացի ընտանիքներին օգնեցին վերսկսել իրենց կյանքը Հայաստանում՝ նրանց տրամադրելով անհրաժեշտ խորհդատվություն, բարոյական և սոցիալական օգնություն, ուղղորդելով դեպի անհրաժեշտ ծառայությունները, քաջալերելով մասնակցել հասարակության կյանքին և ընդլայնել իրենց սոցիալական ցանցը, այդպիսով ինտեգրվել երկրի սոցիալական, իրավական և մշակութային կյանքին: Ընդհանուր առմամբ այդ ծրագրին մասնակցել է Սիրիայից տեղահանված ավելի քան 320 անձ (75 ընտանիք): Ինտեգրման համար ոչ պակաս կարևոր է փախստականների շրջանում փոքր բիզնեսի խթանումը՝ սեփական ընտանիքներին եկամտով ապահովելու համար: Շուրջ 92 անձ օգտվել է ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և ՓՄՁ ԶԱԿ-ի կողմից ֆինանսավորվող միկրովարկավորման ծրագրից բիզնես ձեռնարկելու համար, իսկ 401-ը ստացել են բուն գործունեության համար անհրաժեշտ սարքավորումներ և տեխնիկա՝ կարի մեքենաներ, խոհանոցային պարագաներ, ավտոմեքենաների վերանորոգման գործիքներ և այլն: Բացի այդ, կազմակերպվել են բազմաթիվ ճանաչողական դասընթացներ, ամառային դպրոցներ, օտար լեզուների ուսուցման կուրսեր և այլն:

Արմեն Մուրադյան Բիայնա Մահարի

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Հավաքածու ← «Շնորհավորանքներ Միավորված ազգերից, Նյու Յորք», 1940-ականներ

Միավորված հուշանվերներ Սուրճի գավաթ, գրպանի դանակ, մագնիսներ, բացիկներ և այլ հուշանվերներ՝ ՄԱԿ-ի տարբերանշանով կամ գլխամասի պատկերով:

↓ Ամերիկյան արտադրության գրպանի դանակ, 1950-ականներ

← Հուշանվեր-ափսե

↑ Հուշանվեր-սկուտեղ, 1950 թ.

← Լուցկու տուփ, 1950-ականներ

← Բացիկների հավաքածու

← «Պայքար ազատության համար», ազդագիր, 1940-ականներ

↓ Սեղանի հուշանվեր, 1950-ականներ

← Խաղալիք հրասայլ Հոնկոնգից՝ ՄԱԿ-ի տարբերանշանով, 1960-ականներ

→ Կոլեկցիոն արծաթյա գդալներ

← Լանչի տուփ, 1954 թ.

40 41

Հոկտեմբեր 2015

↓ Արծաթյա հուշանվեր

← Սուրճի գավաթ, 1990-ականներ

→ Անդամ երկրների դրոշներով պաստառ

↑ ՄԱԿ-ի շենքում անցկացվող էքսկուրսիաների մասնակցի պիտակ, 1950 թ.

↑ Սեղանի խաղ՝ կազմակերպության գործունեության մոտիվներով, 1961 թ.

→ ՄԱԿ-ի կրծքանշան, 1960-ականներ

→ Սառնարանի մագնիս

↓ Բացիկ, 1950 թ.

↗ «Միավորված ազգերի սիրված բաղադրատոմսերը», 1950 թ.

→ Ամերիկյան հուշանվեր զանգակ ↑ Հուշանվերպաստառ՝ ՄԱԿ-ի գրասնեյակի պատկերով

← ՄԱԿ-ի գլխամասի շենքի պատկերով մագնիս

↖ Խաղաքարտերի տուփ

↑ Թմրանյութերի տարածման դեմ պայքարի թեմայով նամականիշ և ծրար, 1964 թ.

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Անդամակցում

Հայաստանը՝ INSARAG անդամ 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հաշված օրեր անց աշխարհի տարբեր երկրներից Հայաստան շտապեցին բազմաթիվ փրկարար ջոկատներ՝ փրկելու փլատակների տակ մնացածներին, կազմակերպելու և համակարգելու որոնողափրկարարական աշխատանքների ընթացքը: Աննախադեպ մասշտաբների հասնող մարդասիրական օգնության այդ օպերացիայի արդյունավետությունը հետագայում լուրջ քննարկումների առարկա դարձավ միջազգային մարդասիրական հանրության կողմից, ինչի արդյունքում 1991 թ. հիմնվեց ՄԱԿ-ի ներկայիս INSARAG միջազգային որոնողափրկարարական խորհրդատվական խումբը:

INSARAG-ը ՄԱԿ-ի համակարգում գործող, տարբեր երկրների որոնողափրկարարական կազմակերպություններից բաղկացած միավորում է, որի քարտուղարությունը գտնվում է ՄԱԿ-ի մարդասիրական գործերի համակարգման գրասենյակի (ՄԳՀԳ - UNOCHA) կազմում: Այս տարվա սեպտեմբերին Հայաստանը նույնպես համալրեց այդ երկրների շարքը, լինելով տարածաշրջանում ԱՊՀ երկրներից առաջինը, որի փրկարարները ստացան INSARAG-ին անդամակցելու համար անհրաժեշտ միջազգային որակավորում: INSARAG-ը տարբեր երկրներից անդամագրված ավելի քան 80 տարատեսակ աղետների դեպքում գործելու հմտություններով օժտված և համապատասխան տեխնիկական հագեցվածություն ունեցող փրկարարական կազմակերպությունների ցանց է: Այն մեծ աղետների ժա-

42 43

Հոկտեմբեր 2015

մանակ կոչված է ապահովելու որոնողափրկարարական և մարդասիրական օգնության աշխատանքների համակարգումը: INSARAG-ի հիմնելու գաղափարը միջազգային մարդասիրական հանրության մոտ ծագեց հատկապես 1985 թվականի Մեխիկոյի և 1988-ի Սպիտակի երկրաշարժերից հետո, նպատակ ունենալով էլ ավելի արդյունավետ դարձնել մեծ աղետների ժամանակ իրականացվող միջազգային մարդասիրական գործառույթները: Դա, մասնավորապես, վերաբերում էր ներգրավված մասնագիտացված փրկարարական խմբերի աշխատանքների արդյունավետ համակարգմանը և նրանց գործողություններում միասնական ստանդարտների կիրառմանն ուղղված մեխանիզմների մշակմանն ու ներդրմանը: INSARAG-ի միջոցով է, որ այսօր իրականացվում են նշված խնդիրները:

Հայաստանի փորձն ակամա նախադեպ հանդիսացավ INSARAG-ի ստեղծման համար, և այս առումով, Հայաստանի անդամակցությունը INSARAG-ին կարելի է խորհրդանշական համարել: Այդ իրադարձությունը տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ ՏԿԱԻՆ փրկարար ծառայության քաղաքային որոնողափրկարարական (ՔՈՓ) թիմը սեպտեմբերի 1-3-ը բարեհաջող հաղթահարեց INSARAG-ի չափանիշներով իրականացվող որակավորման եռօրյա վարժանքը և դասակարգվեց որպես INSARAG-ի ՔՈՓ թիմ: 2012 թվականին INSARAG-ին անդամակցման հայտ ներկայացնելուց ի վեր, հայկական ՔՈՓ թիմը լուրջ ճանապարհ է անցել, միջազգային մասնագետների օգնությամբ INSARAG-ի չափանիշներին համապատասխան մասնագիտական և տեխնիկական անհրաժեշտ մակարդակ ապահովելու նպատակով: Այդ ամբողջ գործընթացում ՏԿԱԻ նախարարությանը և հայ փրկարարներին աջակցել և սատարել են ինչպես ՄԳՀԳ կենտրոնական և տարածաշրջանային ներկայացուցչությունները, ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը, այնպես էլ INSARAG քարտուղարությունը և անդամ երկրները, մասնավորապես Լեհաստանի և Ռուսաստանի INSARAG թիմերը և Զարգացման և համագործակցության շվեյցարական գործակալությունը (SDC): Անդամակցության արարողության ընթացքում ՏԿԱԻ փոխնախարար Հայկարամ Մխիթարյանն իր երախտագիտությունը հայտնեց հյուրերին հայկական ՔՈՓ թիմին աջակցելու և որակավորման գործընթացի դիտարկման համար: Նա նշեց, որ թիմի հաջողությունը տարիների ու տքնաջան աշխատանքի արդյունք է և ընդգծեց գործընկերների՝ մասնավորապես ՄԱԿ-ի, Շվեյցարիայի և Լեհաստանի աջակցության դերը: INSARAG-ի քարտուղար Ջեսպեր Լունդն էլ, հայ փրկարարներին հանձնելով INSARAG-ի միջազգային որակավորման հավաստագիրը, նշեց, որ. «1988 թվականին Հայաստանում Սպիտակի երկրաշարժն էր, որ վեր հանեց քաղաքացիական պաշտպանության խմբերի՝ ավելի բարձր պատրաստվածություն և արձագանքման կարողություններ ունենալու անհրաժեշտությունը՝ առավել արդյունավետ համակարգելու և ավելի շատ կյանքեր փրկելու համար»:

Աշոտ Սարգսյան ՀՀ ՏԿԱԻ նախարարություն

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Բնակչություն

Մենք ենք, մեր բնակչությունը ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամը (UNFPA), այլ աշխատանքների շարքում, վերլուծություններ և կանխատեսումներ է անում Հայաստանի ժողովրդագրական պատկերի վերաբերյալ և օգնում է Հայաստանի կառավարությանը՝ համապատասխան քայլեր մշակել՝ վեր հանված խնդիրները լուծելու համար: Ներկայացնում ենք ներկայում Հայաստանում առկա ժողովրդագրական ամենալուրջ խնդիրները:

Ցածր ծնելիություն

Որպեսզի որևէ երկրում ապահովվի, այսպես կոչված՝ պարզ վերարտադրություն՝ այսինքն՝ ծնունդների և մահերի արդյունքում բնակչությունը ո՛չ պակասի, ո՛չ էլ ավելանա, անհրաժեշտ է, որ մեկ կինը ունենա միջինը 2.1 երեխա (սա, իհարկե, չի նշանակում, որ ունենում են երկու երեխա և մեկ, ասենք, ոտք, պարզապես խոսքը միջինացված ցուցանիշների մասին է): Հայաստանում այս ցուցանիշը կազմում է մոտ 1.7, ինչը նշանակում է, որ պարզ վերարտադրություն մեր երկրում չի ապահովվում: Կրճատվում է նաև ծնունդների բացարձակ թիվը: Այսպես, ըստ ՄԱԿ-ի կանխատեսումների, այդ թիվը, որը ներկայում մոտ 42 հազար է, մինչև 2050 թվականը կհայտնվի մինչև 38.4 հազարից (լավատեսական սցենարով) 13 հազարի (վատատեսական սցենարով) միջակայքում: Այս ուղղությամբ UNFPA-ն մի շարք գործողություններ է ձեռնարկել և ձեռնարկում: Նախ՝ իրականացվել է «Բնակչության առումով ռազմավարությունները ցածր ծնելիության համատեքստում» ուսումնասիրությունը, որի արդյունքները տրամադրվել են Հայաստանի կառավարությանը և խորհրդատվություն կատարվել ծնելիության խթանման հարցում միջազգային լավագույն փորձի վերաբերյալ: Հաջորդ քայլը իրազեկումն էր՝ դժվար հասանելի և աղքատ շրջանների համար ստեղծվեցին «Շրջիկ գինեկոլոգիական ծառայությունը» և «Շտապ մանկաբարձական օգնության համակարգը», ինչը նպաստել է մայրական մահացության ցուցանիշի կրճատմանը՝ 100,000 կենդանի ծնունդներին բաժին ընկնող 43.2-ից (1999-2001) մինչև 17.3 (2010-2013): Հատուկ աշխատանք տարվեց բուժաշխատողների վերապատրաստման ուղղությամբ, այդ թվում՝ ընտանիքների վերարտադրողական առողջության պահպանման, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման, սեռավարակների կանխարգելման և բուժման, երիտասարդների համար վերարտադրողական առողջության ծառայությունների թեմաներով: Նաև մշակվեցին և ընդունվեցին ՀՀ վերարտադրողական առողջության բարելավման ազգային ռազմավարության, 2007-2015 թթ. ծրագրի ու գործողությունների ժամանակացույցը:

44 45

Հոկտեմբեր 2015

Արագ ծերացում

2014 թվականի տվյալներով, Հայաստանում 60 անց բնակչությունը 15 տոկոսից բարձր է, մինչդեռ միջազգային դասակարգմամբ, եթե այս ցուցանիշը գերազանցում է 12 տոկոսը, ապա բնակչությունը համարվում է ծերացած: Հայաստանում 65 տարեկանից բարձր բնակչությունը կազմում է գրեթե 11 տոկոս: Ընդ որում, Հայաստանի բնակչության ծերացման միտումները շարունակվում են: Սա, իր հերթին, հանգեցնում է մեկ այլ խնդրի՝ աշխատող բնակչությունը ստիպված է լինում հոգալ ավելի ու ավելի մեծ թվով տարեցների կարիքները: Այսպես, եթե ներկայում 1 կենսաթոշակառուի բեռն ընկնում է 5 աշխատողի վրա, ապա 2050-ին այդ նույն բեռը կկրեն 2-2.5 աշխատող, իսկ 2100-ին այդ ցուցանիշը կարող է իջնել մինչև 1 աշխատող պահում է մեկ կենսաթոշակառուի մակարդակի: Որպես խնդրի լուծում, հիմնադրամը ծերացման հետևանքների հաղթահարման և տարեցների սոցիալական պաշտպանության ռազմավարության ու գործողությունների ծրագիր է ընդունել և վավերացրել, ինչպես նաև օժանդակության ծրագիր իրականացրել:

Բարձր միգրացիա

Վերջին տասնամյակում, ամեն տարի Հայաստանի բնակչության մոտ 1 տոկոսն արտագաղթում է: Բացի հեռացող բնակչության բացարձակ թվից, խնդիրը նաև այն է, որ արտագաղթում է հիմնականում աշխատունակ տարիքի բնակչությունը, ինչի արդյունքում Հայաստանում մեծանում է տարեց բնակչության համամասնությունը: Բացի այդ, միգրանտները հիմնականում տղամարդիկ են, ինչը բերում է մեկ այլ խնդրի՝ բնակչության սեռային համամասնության խախտման: UNFPA-ի ձեռնարկված քայլերից է ՀՀ-ում միգրացիայի վերաբերյալ հետազոտության իրականացումը և արդյունքների տրամադրումը կառավարությանը:

Բնակչության սեռային համամասնության խախտում

Հիմնականում արական միգրացիայի հետևանքով Հայաստանում կտրուկ խախտվում է բնակչության սեռային համամասնությունը: Այսպես, ներկայում երկրում յուրաքանչյուր 100 կնոջ բաժին է ընկնում 86.5 տղամարդ: Սակայն երբ սեռերի հարաբերությանը նայում ենք ըստ տարիքային խմբերի, ապա տեսնում ենք, որ մինչև 20 տարեկանների մեջ տղաներն ավելի են գրեթե 13 տոկոսով, ինչը հղիության՝ սեռով պայմանավորված ընդհատումների հետևանք է: Այսպիսով, Հայաստանում առաջանում է մի իրավիճակ, երբ սեռերի միջև հավասարակշռություն լինում է ընդամենը մի քանի տարի՝ 20-22 տարեկանում, ինչը բերում է թե՛ սոցիալական, թե՛ տնտեսական, թե՛ անձնական խնդիրների: Վերջին տարիներին հիմնադրամի համար Հայաստանում հղիության՝ սեռով պայմանավորված արհեստական ընդհատումների հիմնախնդրի վերհանումը և այն հաղթահարելու լայնածավալ արշավի նախաձեռնումն առաջնային քայլերից են եղել: Արդյունքում ընդունվեց կառավարության համապատասխան ծրագիրը, ինչպես նաև օրենքի նախագիծ ներկայացվեց Ազգային ժողով:

Անպտղություն

Հայաստանում յուրաքանչյուր վեցերորդ զույգ ցանկանում է, բայց չի կարողանում երեխա ունենալ՝ անպտղության պատճառով: Յուրաքանչյուր երեք անպտուղ զույգից երկուսն ունի ոչ թե ի ծնե, այլ ձեռքբերովի անպտղություն, իսկ դրա հիմնական պատճառներից են աբորտները և սեռավարակները: Անցանկալի հղիությունները բերում են աբորտի, իսկ անկանոն և չպաշտպանված սեռական կյանքը՝ սեռավարակների: Սա, ցածր ծնելիության հետ միասին, բացասաբար է անդրադառնում Հայաստանի ժողովրդագրական վիճակի վրա և, հետևաբար, խնդիր է ոչ միայն կոնկրետ զույգի, այլև ողջ երկրի համար: UNFPA-ն անպտուղ ամուսնությունների տարածվածության ուսումնասիրություն է կատարել, իրականացրել անցանկալի հղիությունների կանխարգելման ծրագիր, ինչպես նաև Հայաստանի ողջ տարածքում ընտանիքի վերարտադրողական առողջության պահպանման 75 կաբինետ հիմնել, որոնք ապահովում են ընտանիքի վերարտադրողական առողջության պահպանման ժամանակակից հասանելի ու մատչելի ծառայություններ և տրամադրում են անվճար հակաբեղմնավորիչներ: Դրա արդյունքում աճել է հակաբեղմնավորիչների մասին իրազեկությունը, իսկ տարածվածության ցուցանիշը 1%-ից (1994 թ.) հասել է 27%-ի (2010 թ.): Բացի այդ, հիմնադրամի նախաձեռնությամբ վերարտադրողական առողջության հարցերը ներառվել են զինված ուժերի վերապատրաստման պարտադիր ծրագրում, իսկ 8-11-րդ դասարանների դասացուցակում տեղ են գտել առողջ ապրելակերպի և վերարտադրողական առողջության դասաժամերը:

Բնակչության նվազում

Վերը բերված խնդիրների համախումբը հանգեցրել է բնակչության թվի կրճատման: 2001 և 2011 թվականների մարդահամարների միջև Հայաստանը կորցրել է իր բնակչության գրեթե 10 տոկոսը: Ըստ կանխատեսումների, եթե պահպանվեն ներկա գործոնները, ապա այժմյան 3 միլիոնից քիչ ավելի մշտական բնակչությունը 2050-ին կիջնի մինչև մոտ 1.7 միլիոն: Դրանից խուսափելու համար 2009 թվականին ընդունվել է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդագրական քաղաքականության ռազմավարության և համապատասխան գործողությունների ծրագիր, որը պետք է գործի մինչև 2035 թվականը:

Մհեր Մանուկյան ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Երեխաներ

Սնվել և սովորել Հայաստանում շուրջ 60 հազար առաջինից չորրորդ դասարանցիներ օգտվում են Պարենի համաշխարհային ծրագրի (ՊՀԾ) «Դպրոցական սնունդ» ծրագրից: Պատմում ենք, թե ինչով է կարևոր ծրագիրը և ինչ է իր հերթին անում Հայաստանի կառավարությունը:

«Դպրոցական սնունդը» կարևոր ներդրում է երկրի մարդկային կապիտալի ձևավորման և կարիքավոր երեխաների սննդի կարիքները բավարարելու գործում: Երեխաները ցանկացած երկրի անառարկելի արժեքն են ու ապագան: Այսօրվա դպրոցականները վաղվա աշխատուժն են և բնակչության վերարտադրության անմիջական մասնակիցները: Երեխաներին կերակրելն ու սնելը, նրանց ճանաչողական կարողությունների և ուսման պայմանների բարելավումը ուղղակի նշանակություն ունեն երկրի բարգավաճման համար: Այսօր գրեթե ամեն երկիր փորձում է այս կամ այն կերպ դպրոցական սնունդ ծրագիր իրականացնել: Բարձր և միջին եկամուտներ ունեցող երկրները հնարավորություն ունեն անխտիր կերակրել բոլոր դպրոցականներին, մինչդեռ աղքատ երկրներում, ուր այս ծրագրի կարիքն անհամեմատ մեծ է, ծրագրերը, սովորաբար, ավելի փոքր են և հասցեական: Նրանց ծրագրերը, որպես կանոն, չեն կարող իրականացվել առանց արտաքին օժանդակության, և ՊՀԾ-ն այդպիսի շատ երկրների է օգնում, մինչև որ կարողանան ինքնուրույն իրականացնել իրենց ծրագրերը: Այս ճանապարհով անցել է շուրջ երեսուն պետություն: Որոշ դեպքերում ՊՀԾ-ի օժանդակությունն «ավարտած» երկրներն իրենք են փորձագիտական օգնություն տրամադրում այլ երկրների: Հայաստանում ՊՀԾ-ն ծրագիրն սկսել է 2010 թվականից, ունենալով երկու նպատակ՝ ապահովել երեխաներին ամենօրյա սննդով և օգնել Հայաստանի կառավարությանը մշակելու և ներդնելու կայուն ազգային «Դպրոցական սնունդ» ծրագիր: 2015-2016 թթ. ուսումնական տարում ՊՀԾ-ն «Դպրոցական սնունդ» ծրագիր է իրականացնում յոթ մարզերի 60 հազար աշակերտների համար: Տարվա մեջ երկուերեք անգամ ՊՀԾ-ն շուրջ 700 դպրոցներ առաքում է հինգ անուն պարենամթերք՝ ալյուր, ձեթ, սիսեռ, հնդկացորեն, բրինձ և մակարոն: Դրանցով շաբաթական հինգ օր դպրոցներում պատրաստում են տաք ճաշ, որը երեխաներին մատուցվում է առավոտյան ժամերին: Ծնողների դրամական կամ բնեղեն ներդրումները

հարստացնում են երեխաների սննդակարգը, դարձնում ավելի ախորժելի: Շատ երեխաների համար դպրոցական կերակուրներն օրվա անհրաժեշտ վիտամինների և սպիտակուցների հիմնական աղբյուրն են: Ծրագրի նվիրատուն Ռուսաստանն է: Որպես կայուն ազգային ծրագիր, կառավարությանը հանձնելու համար ՊՀԾ-ն Ռուսաստանի Սոցիալական և արդյունաբերական սննդի ծառայությունների ինստիտուտի միջոցով փորձագիտական օժանդակություն է հատկացնում կառավարությանը: Այս օժանդակության շնորհիվ կառավարությունը մշակել և 2013 թ. ընդունել է Կայուն ազգային դպրոցական սննդի ռազմավարություն, որին հաջորդել է բյուջեից ԱՄՆ 3 միլիոն դոլարի հատկացում ազգային «Դպրոցական սնունդ» ծրագրին: Այժմ ազգային ծրագիրն իրականացվում է երեք մարզերում՝ Սյունիքում, Վայոց ձորում և Արարատում 21,500 աշակերտի համար: Ծրագիրը երեք մարզերում ստանձնելուց բացի, կառավարությունը սկսած 2013 թ. հոգում է ՊՀԾ-ի կողմից 7 մարզերում իրականացվող «Դպրոցական սնունդ» ծրագրի սննդի փոխադրումների, պահեստավորման, բեռնման ու բեռնաթափման ծախսերը: Ծրագրի նկատելի արդյունքներն են աշակերտների առավել կանոնավոր հաճախումները, ինքնավստահությունը, դասերին առավել կենտրոնացումը և մասնակցությունը, ուտելու առողջարար սովորությունների ձևավորումը, սեղանից համատեղ օգտվելու կանոններին վարժվելը: Ամրապնդվել են ծնող-դպրոց կապերը, ծրագրի նկատմամբ ծնողների վստահության աճի շնորհիվ ավելացել են ծնողական ներդրումները ծրագրին: Ծրագիրն աշխատատեղեր է տրամադրում համայնքների կարիքավոր կանանց, որոնք որպես խոհարար աշխատում են դպրոցական ճաշարաններում: Որոշ դպրոցներ բարեկարգում են խոհանոցներն ու ճաշարանները: Այս ամենով հանդերձ, որակյալ «Դպրոցական սնունդ» ծրագիր ունենալու ճանապարհին անելիքները դեռ շատ են: Միայն սննդի տրամադրումը դպրոցներին բավական չէ: Դպրոցներին ան-

հրաժեշտ է ապահովել հատուկ մշակված ճաշացանկերով և ճաշերի պատրաստման համընդհանուր սկզբունքներով, դպրոցների տնօրենների և խոհարարների վերապատրաստումով, համապատասխան ենթակառուցվածքով: Կարևոր է դպրոցների վերանորոգումը: Անթույլատրելի է, որ աշակերտները սովորեն փտած հատակներով և կաթացող առաստաղներով դասասենյակներում, որոնցից շատերը ձմռանը չեն ջեռուցվում կամ մասնակի են ջեռուցվում: ՊՀԾ-ն համագործակցում է մի շարք նախարարությունների և ՄԱԿ-ի գործակալությունների հետ: Ծրագիրը համակարգում է միջգերատեսչական խումբ: Սակայն ծրագրի վերաբերյալ որոշումների ընդունումն առավել արդյունավետ դարձնելու համար ՊՀԾ-ն ակնկալում է համակարգումն իրականացնել որոշումների ընդունման մակարդակում: ՊՀԾ-ն ջանքեր է գործադրում դպրոցական սննդի համար տեղական արտադրության գյուղատնտեսական մթերքի օգտագործման անցնելու համար: Փոքր արտադրողների համար կայուն պահանջարկ ապահովելու դպրոցական սննդի պոտենցիալն օգտագործելու համար առջևում հսկայական համակարգված աշխատանք է սպասվում: Այս դիրքորոշումը լավ ընդունելության է արժանացել: ՊՀԾ օժանդակությամբ ծրագիրը Հայաստանում կգործի մինչև 2017 թվականը: Ակնկալվում է, որ այդ ժամանակ կառավարությունն արդեն ծրագիրն ամբողջությամբ կստանձնի ՊՀԾ-ից և ազգային ծրագիրը կներդնի երկրի բոլոր 1-4-րդ դասարանցիների համար: Մշտապես գործող ազգային «Դպրոցական սնունդ» ծրագրի համար անհրաժեշտ է կայուն ֆինանսավորում, որպեսզի երեխաները չտուժեն ընդհատումներից ու անկանխատեսելիությունից: Եվ վերջապես, ՊՀԾ-ն կուզենար, որ դպրոցական սնունդը գնալով էլ ավելի ինտեգրվեր դպրոցներում՝ նպաստելու դպրոցական միջավայրերի բարելավմանը, ուր երեխաները սովորելու հետ միասին մեծանան առողջ և իրենց սննդի կարիքների բավարարման նկատմամբ ցուցաբերվող հոգածության գիտակցումով: Դա կնպաստի հազարավոր երեխաների՝ երկրի վաղվա քաղաքացիների կյանքի որակական բարելավմանը:

Լիանա Խառատյան WFP Հայաստան

46 47

Հոկտեմբեր 2015

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Նորաձևություն

Մեր թվարկությունից առաջ և այսօր Ինչպես է նորաձևությունը նպաստում Հայաստանում տեքստիլի և հագուստի արտադրության արտահանման աճին՝ շնորհիվ ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացման կազմակերպության ծրագրի: Ուսումնասիրում ենք «5900 BC» ապրանքանիշի օրինակը:

48 49

Հոկտեմբեր 2015

← 5900BC տաղավարը CPM նորաձևության միջազգային ցուցահանդեսին

↓ «5900 BC» բրենդի զգեստների հավաքածուի ներկայացումը

Սեպտեմբերի 2-ին մեկնարկեց CollectionPremiere Moscow (CPM) նորաձևության միջազգային ցուցահանդեսը, որտեղ ներկայացվեց «5900BC» ապրանքանիշը՝ ստեղծված ՄԱԿ-ի Արդյունաբերության զարգացման կազմակերպության (UNIDO) «Հայաստանի արտահանման ուղղվածություն ունեցող արդյունաբերական ճյուղերի մրցունակության բարձրացում արդիականացման և շուկան մատչելի դարձնելու միջոցով» ծրագրի ներքո: Ցուցահանդեսի շրջանակներում կայացավ նաև ապրանքանիշի գարուն-ամառ 2016 հավաքածուի ցուցադրությունը: Որպես ծրագրի անմիջական շահառու ընտրվել է հագուստ արտադրող 9 հայկական ընկերություն, որոնք միավորվել են «5900 BC» ապրանքանիշի ներքո: Ապրանքանիշի անվանումը խորհրդանշական է, քանի որ աշխարհում գտածո ամենահին հագուստներից մեկը՝ կանացի շրջազգեստը, հայտնաբերվել է ՀՀ Արենի համայնքում և 5900 տարեկան է: Բացի այդ, ինչպես ապրանքանիշի շնորհանդեսի օրը մեկնաբանեց ծրագրի համակարգող Արաքսյա Գրիգորյանը, BC հապավումը նաև ակնարկում է Best Clothing արտահայտության մասին: Այս իրադարձությունը ուղիղ արդյունքն էր 2014 թվականի սեպտեմբերին մեկնարկած UNIDO-ի ծրագրի, որի նպատակն է աջակցել Հայաստանում հագուստի արտադրության ոլորտի զարգացմանը: Ծրագիրը իրականացվում է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության և Հայաստանի զարգացման հիմնադրամի հետ համատեղ, Ռուսաստանի ֆինանսական աջակցությամբ: «5900 BC» արտադրանքը նախատեսված է ԵՏՄ-ի շուկա արտահանելու համար: Ծրագրի արդյունավետ իրականացման համար

ընտրվել են ոլորտի լավագույն փորձագետներ Հայաստանից և եվրոպական երկրներից, մասնավորապես՝ Իտալիայից և Գերմանիայից: Հաստատվել է սերտ համագործակցություն Միլանի «Բուրգո» նորաձևության ուսումնական հաստատության հետ, որի արդյունքում ՀՀ-ում ստեղծվել է «Ատեքս-Բուրգո» նորաձևության դպրոցը, որտեղ դասավանդում են Իտալիայում վերապատրաստում անցած հայ մասնագետներ: Հայաստանի տեքստիլի և հագուստի արդյունաբերությունը ՀՀ 11 արտահանման ուղղվածություն ունեցող ռազմավարական ոլորտներից մեկն է, որը ժամանակին ամենազարգացածներից մեկն էր և ապահովում էր բարձր զբաղվածություն հատկապես կանանց շրջանում: Եվրոպական և ազգային փորձագետները ընկերությունների հետ համատեղ աշխատանքներ են տանում հագուստի ժամանակակից հավաքածուներ և արտադրական շարունակական գործընթաց ապահովելու ուղղությամբ: «5900 BC» ապրանքանիշի ներքո արդեն ստեղծվել է 2 հավաքածու: Առաջին համատեղ աշուն-ձմեռ 20152016 հավաքածուի ցուցադրությունը կայացավ 2015 թ. մարտի 20-ին «Հին ավանդույթի վերածնունդ» միջոցառման ժամանակ, որին հրավիրվել էին նաև ոլորտի պոտենցիալ գնորդներ ռուսական շուկայից: «5900 BC» աշուն-ձմեռ հավաքածուն մասնակցել է նաև ապրիլին կայացած «Արտադրված է Հայաստանում» ցուցահանդեսին, իսկ սեպտեմբերին հավաքածուները ներկայացվեցին նաև Մոսկվայում՝ «Տեքստիլլեգպրոմ» միջազգային ցուցահանդեսին: Բրենդը աճում և զարգանում է, իսկ ծրագրի վերջնական նպատակն է ապահովել տեքստիլի և հագուստի արտադրության արտահանման աճը: Ավանդույթները պետք է շարունակվեն:

Արաքսյա Գրիգորյան UNIDO Հայաստան

ՄԱԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ Պրոֆեսիոնալներ

Աշխարհասփյուռ ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի աշխատակիցների բարձր կարգի մասին վկայում է այն, որ տարիների ընթացքում Երևանից աշխարհի տարբեր ծայրեր՝ ՄԱԿ-ի համակարգում աշխատելու են տեղափոխվել տասնյակ տեղացիներ: Ավելի խոսուն է այդ տեղափոխումների քարտեզը:

Մովսես Աբելյան

Արմեն Վահրադյան

2011 թվականի ապրիլից Մովսես Աբելյանը ղեկավարում է ՄԱԿ-ի Քաղաքական հարցերի վարչության՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հետ կապված հարցերի բաժանմունքը: Իր ներկա պաշտոնում Աբելյանը հանդիսանում է Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը՝ Խորհրդի հետ կապված մի շարք հարցերի շուրջ խորհրդատվություն տրամադրելով Խորհրդի նախագահին և անդամներին: Իր կարյերայի ընթացքում պարոն Աբելյանը ներկայացրել է Հայաստանը միջազգային ատյաններում՝ ղեկավար պաշտոններ զբաղեցնելով ՄԱԿ-ի տարբեր հանձնաժողովներում և կառույցներում: Նախքան ՄԱԿ-ի համակարգում աշխատանքը՝ պարոն Աբելյանն ավելի քան տասը տարի, սկսած 1992-ից մինչև 2003-ը, աշխատել է ՄԱԿ-ում Հայաստանի մշտական ներկայացուցչությունում, վերջին վեց տարիները՝ արտակարգ և լիազոր դեսպան, մշտական ներկայացուցիչ: Նախքան դիվանագիտական ծառայությանն անցնելը, Մովսես Աբելյանն աշխատել է ակադեմիական ոլորտում՝ համատեղելով ԵՊՀ-ում դասավանդումը և վարչական աշխատանքը: Ինքը՝ պարոն Աբելյանը, 1985-ին ավարտել է ԵՊՀ-ի կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետը, այնուհետև սովորել Մոսկվայի համալսարանում՝ ստանալով տնտեսական մոդելավորման և համակարգերի տեսության դոկտորի կոչում, ինչպես նաև տնտեսագիտության գծով մեկամյա ծրագիր անցել Նյու Յորքի համալսարանում:

1994 թվականին Արմեն Վահրադյանը աշխատանքի ընդունվեց կազմակերպության հայաստանյան գրասենյակում, իսկ 1998-ին նրան աշխատանք առաջարկվեց Նյու Յորքում՝ ՄԱԿ-ի Խաղաղապահ ուժերի կադրերի բաժնում: Մի քանի տարի Վահրադյանն անցկացրել է Աֆրիկայում՝ Եթովպիայի և Էրիթրեայի կոնֆլիկտի կիզակետում, մի պահ նույնիսկ եղել է ՄԱԿ-ի միակ ներկայացուցիչը երկու երկրների միջև. «2000 թվականին համաձայնագիր էր ստորագրվել, ըստ որի Եթովպիա և Էրիթրեա մտել էին ՄԱԿ-ի զինված ուժերը: Հինգ տարի անց, սակայն, Էրիթրեայի ղեկավարությունը պահանջեց, որպեսզի երկու շաբաթվա ընթացքում երկիրը լքեն Եվրոպայի, Ամերիկայի և Ռուսաստանի բոլոր ներկայացուցիչները: Ես էլ զանգահարեցի տեղական արտգործնախարարություն, որպեսզի ճշտեմ՝ իսկ Հայաստանի ներկայացուցիչներն ինչ անեն: Նրանք Հայաստանի մասին ոչ մի բան չգիտեին, ես էլ ասացի, որ այդ դեպքում կմնամ: Այդպես որոշ ժամանակ կադրերի բաժնի ղեկավարի պաշտոնակատարն էի Էրիթրեայում»: Հետագայում Վահրադյանը հասցրել է մի քանի շաբաթ աշխատել նաև մեկ այլ վտանգավոր կետում՝ Սուդանի Դարֆուրում:

ՄԱԿ-ում ամենաբարձրաստիճան հայ պաշտոնյան

առաջին հայաստանցիներից ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանում

Այն երկրները, որտեղ ՄԱԿ-ի տեղական գրասենյակներում ներկայում աշխատում են ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի նախկին աշխատակիցները:

Կանադա

Դանիա

Եգիպտոս

Եթովպիա

Վրաստան

Նորվեգիա

Պակիստան

Ֆիլիպիններ Սինգապուր Սոմալի

Գերմանիա

Հունգարիա

Հնդկաստան Իրան

Իտալիա

Մոլդովա

Շվեյցարիա

Սիրիա

Թայլանդ

Թուրքիա

ԱՄՆ

Թունիս

Ղազախստան

Արեգ Դավթյան

50 51

Հոկտեմբեր 2015

ՄԱԿ ԱՊԱԳԱ Զարգացում

Կայուն զարգացում՝ հանուն մարդկանց և մոլորակի 2015 թվականն աշխարհի երկրներն ու քաղաքացիներին համախմբելու պատմական և աննախադեպ հնարավորություն է ընձեռում՝ որոշումներ կայացնելու և մեկնարկելու աշխարհի բոլոր հատվածներում մարդկանց կյանքի բարելավման նոր ուղիներ։ Սեպտեմբերի 25-ից 27-ը Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի հոբելյանական 70-րդ Ընդհանուր վեհաժողովին կից կազմակերպված Կայուն զարգացման գագաթնաժողովին ընդունվեց հետագա տասնհինգ տարիների համար աշխարհի զարգացման օրակարգը:

Նոր դարաշրջանի սկիզբը

ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղար Բան Կի-մունի խոսքերով, ընդունված օրակարգը նշանավորում է կայուն զարգացման նոր ժամանակաշրջանի սկիզբը: Գագաթնաժողովի վերջնական փաստաթուղթը՝ «Ձևափոխելով մեր աշխարհը՝ Կայուն զարգացման 2030 օրակարգ» վերնագրով, ընդունվել է 193 անդամ-երկրների կողմից և ընդգրկում է կայուն զարգացման 17 նպատակներ (ԿԶՆ): Ավելի քան 150 պետությունների ղեկավարներ և բարձրաստիճան ներկայացուցիչներ մասնակցեցին Կայուն զարգացման գագաթաժողովին՝ դրանով իսկ որդեգրելով համարձակ, խիզախ և համաշխարհային կայուն զարգացման օրակարգը, որը, ինչպես ակնկալվում է, վերջ կդնի աղքատությանը և կխթանի բարգավաճումը մինչ 2030 թվականը՝ միաժամանակ հաշվի առնելով շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը:

Նախապատմությունը

2012 թվականին Ռիո դե Ժանեյրոյում տեղի ունեցած Ռիո+20 գագաթաժողովին, պետու-

52 53

Հոկտեմբեր 2015

թյունները որոշում ընդունեցին սկսել զարգացման նոր նպատակների մշակման գործընթացը: Որոշում կայացվեց, որ նոր նպատակներն իրենց բնույթով պետք է լինեն գլոբալ և նախատեսված լինեն բոլոր երկրների և բոլոր ժողովուրդների համար: Նոր՝ կայուն զարգացման օրակարգը հիմնվում է Հազարամյակի զարգացման նպատակների (ՀԶՆ) հաջողության վրա, որն ավելի քան 1 միլիարդ մարդու օգնեց հաղթահարել ծայրահեղ աղքատությունը: 2000 թվականին ընդունված ՀԶՆ-երն ուղղված էին մի շարք հիմնախնդիրների լուծմանը, այդ թվում՝ աղքատության, սովի, հիվանդությունների կրճատման, ինչպես նաև կանանց և տղամարդկանց հավասարության, ջրի հասանելիության բարելավման ուղղություններով: Վերջերս ամփոփվել է նաև Հայաստանի առաջընթացը ՀԶՆ-երի իրագործման առումով: Երկիրը հաջողությամբ հասել է երեխաների մահացության կրճատման թիրախի ուղղությամբ՝ երկու երրորդով կրճատելով մինչև հինգ տարեկան երեխաների մահացության ցուցանիշը: Զգալի առաջընթաց է

գրանցվել մայրական մահացություններ կրճատման և վերարտադրողական առողջության հասանելիության ապահովման ուղղությամբ: Սակայն 65 ցուցանիշներից 31-ը չի իրագործվել, այդ թվում՝ կապված աղքատության, կանանց և տղամարդկանց հավասարության, շրջակա միջավայրի մի շարք ցուցանիշների հետ:

Հազարամյակի զարգացումից՝ կայուն զարգացում

Ի տարբերություն ՀԶՆ-երի, որոնք 8-ն էին, ԿԶՆ-երը 17-ն են: Զարգացման նոր օրակարգը շատ ավելի լայն է և ուղղված է ոչ միայն հիմնախնդիրների «ախտանիշերի», այլև հիմնապատճառների վերացմանը: Նպատակների քանակը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ դրանք ուղղված են կայուն զարգացման հիմքում ընկած իրար հետ կապված երեք տարրերից՝ տնտեսական աճ, սոցիալական ներառականություն և բնապահպանական պաշտպանություն: Նոր օրակարգի հիմքում ընկած է նաև այն համոզմունքը, որ զարգացումը համընդհանուր անհրաժեշտություն է և հավասարապես վերաբերում է թե՛ հարուստ

և թե՛ աղքատ երկրներին, մինչդեռ ՀԶՆ-ներն ուղղված էին զարգացող երկրներին: Մինչդեռ, ԿԶՆ-ների քննադատների կարծիքով նոր օրակարգը բավական հավակնոտ է և բարդ չափելիության տեսանկյունից. այն ունի «ընդամենը» 169 թիրախ, ի տարբերություն ՀԶՆ-ների 21-ի: Մյուս կողմից՝ պետք է ընդունել, որ 2030 զարգացման օրակարգը բարձր նշաձող է սահմանում բոլոր երկրների համար՝ խթանելով պետություններին համապատասխան քայլեր ձեռնարկել դրված նպատակներն իրագործելու համար: Եվ, ամենակարևորը, հարկ է նշել, որ ի տարբերություն ՀԶՆ-ների, որոնք մշակվել են փակ դռների հետևում գտնվող փորձագետների կողմից, ԿԶՆ-ները ՄԱԿ-ի անդամ բոլոր 193 պետությունների մասնակցությամբ մոտ երեք տարի տևած բանակցությունների արդյունք ենք: Գործընթացում ապահովվել է նաև քաղաքացիական հասարակության և այլ շահագրգիռ կողմերի աննախադեպ մասնակցությունը: Բացի այդ, ավելի քան 8 միլիոն մարդ իր կարծիքն է արտահայտել «Ապագան, որ մենք ցանկանում ենք» առցանց պորտալի միջոցով:

Հայաստանի ներդրումը օրակարգի ձևավորման մեջ

Հավանաբար քչերը գիտեն, որ Հայաստանը նշանակալի ներդրում է ունեցել կայուն զարգացման օրակարգի ձևավորման մեջ: Լինելով կայուն զարգացման գաղափարի ջատագով երկիր՝ Հայաստանը ակտիվ մասնակցել է 2012 թվականին կայացած Ռիո+20 գագաթնաժողովին, որտեղ ներկայացրել է կայուն զարգացման սկզբունքների իրականացման իր փորձը: Բացի այդ, Հայաստանն ընդգրկվել է առաջին հիսուն երկրների շարքում, որոնք ընտրվել էին Միավորված ազգերի կազմակերպության կողմից մշակման գործընթացին մասնակցելու համար: 2013 և 2014 թվականներին ազգային քննարկումների միջոցով հարյուրավոր քաղաքացիներ, այդ թվում՝ հանրային, հասարակական և մասնավոր ոլորտներից, ինչպես նաև երիտասարդներ և խոցելի խմբերի ներկայացուցիչներ իրենց ձայնը հասցրեցին որոշում կայացնողներին՝ նպաստելով կայուն զարգացման գլոբալ օրակարգի ձևավորմանը: Ավելին, հաշվի առնելով մեր երկրի հաջողություններն աղետների ռիսկերի նվազեցման

ասպարեզում, Հայաստանում են փորձարկվել 17 ԿԶՆ-ներից հինգը, որոնք առնչվում են այդ ոլորտի հետ:

Հետագա քայլերը

Առաջիկայում բոլոր երկրները՝ զարգացող, թե զարգացած, կընդունեն 2030 օրակարգի իրենց տարբերակը և «կազգայնացնեն» ԿԶՆ-երը՝ համապատասխանեցնելով դրանք երկրի իրողություններին և հնարավորություններին: Սա ենթադրում է, որ համաշխարհային օրակարգը և ԿԶՆ-երը կարտացոլվեն ազգային զարգացման ռազմավարություններում և ծրագրերում, ինչպես նաև կուղեկցվեն բարեփոխումներով մի շարք ոլորտներում: Յուրաքանչյուր երկիր ինքն է որոշելու իր ազգային ցուցանիշները՝ ելնելով իր առաջնահերթություններից, երկրի զարգացման մակարդակից և կարողություններից: Հուսանք, որ ոչ շատ հեռավոր ապագայում՝ 2030 թվականին, հետադարձ հայացք նետելով մեր անցած ուղուն, մենք հաջողություններ կարձանագրենք եթե ոչ բոլոր, ապա այն հիմնական ուղղություններով, որոնք առաջնային են Հայաստանի զարգացման համար:

Վարյա Մերուժանյան

ՄԱԿ ԱՊԱԳԱ Զարգացում

Կայուն զարգացման նպատակները

54 55

Ոչ աղքատությանը

Ոչ սովին

Մաքուր ջուր եվ սանիտարական պայմաններ

Մատչելի եվ մաքուր էներգիա

Արժանապատիվ աշխատանք եվ տնտեսական աճ

Պատասխանատու սպառում եվ արտադրություն

Գործողություն՝ ի նպաստ կլիմայի

Կյանքը ջրի տակ

Հոկտեմբեր 2015

Նպատակային հավելված AppStore-ում և Google Play-ում հասանելի է Global Goals հավելվածը՝ նվիրված Կայուն զարգացման նպատակների: Հավելվածի միջոցով օգտագործողները կարող են սելֆիներ և տեսանյութեր բեռնել՝ իրենց հոգեհարազատ նպատակների մասին բարձրաձայնելով:

Առողջություն եվ բարեկեցություն

Որակյալ կրթություն

Գենդերային հավասարություն

Արդյունաբերություն, նորարարություն եվ ենթակառուցվածքներ

Կրճատված անհավասարություն

Կայուն քաղաքներ եվ համայնքներ

Կյանքը ցամաքում

Խաղաղություն, արդարություն եվ ամուր հաստատություններ

Համագործակցություն՝ նպատակների համար

ՄԱԿ ԱՊԱԳԱ Կարծիք

Մարդկության խնդիրը ՄԱԿ-ն իր 70 տարիների գործունեության ընթացքում կարողացել է դառնալ միջազգային ամենաազդեցիկ կառույցներից մեկը: Սակայն ինչի՞ համար էր այն ստեղծվել, ի՞նչ նպատակներ է հետապնդում այսօր: Մի պահ պատկերացրեցինք, որ բացարձակ տեղյակ չենք ՄԱԿ-ից և որոշեցինք պարզել այն սովորական երևանցիներից: Հարցման արդյունքում ստացանք ՄԱԿ-ի «ֆոտոռոբոտը», որը միշտ չէ, որ համապատասխանում է կազմակերպության իրական «դեմքին»: Ինչպես է ՄԱԿ-ը կանխում Երրորդ համաշխարհայինը

«Միավորված ազգերի կազմակերպությունը ստեղծվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ որպես ֆաշիզմի դեմ պայքարող երկրներին միավորող կառույց, իսկ պատերազմից հետո այն շարունակեց իր գործունեությունը՝ որպես նման պատերազմների կանխարգելող: Հաշվի առնելով, որ մինչ այսօր Երրորդ համաշխարհային պատերազմ չի եղել, կարելի է ասել, որ ՄԱԿ-ը իր դերը դեռ լավ է կատարում»:

Անմեղ մարդիկ, միևնույն է, զոհվում են

«Սակայն ժամանակի ընթացքում այդ կառույցը իր վրա վերցրեց նաև ուրիշ պարտականություններ: Օրինակ՝ մարդասիրական օգնություն ցուցաբերել չքավոր երկրներին կամ կանխարգելել զինված հակամարտություններ: Այստեղ ՄԱԿ-ը այդքան էլ մեծ հաջողությունների չի հասնում: Օրինակ՝ Աֆրիկայում մինչ այսօր անմեղ մարդիկ են զոհվում, պատերազմական իրավիճակ է: Հեռու չգնանք՝ Արցախում դեռևս կրակոցներ են լսվում: Չնայած, նույն ՄԱԿ-ը 90-ականներին Հայաստան էր ուղարկում հումանիտար օգնություն. սնունդ, շորեր… Անշուշտ, մեծ գործ է անում: Խնդիրը, երևի, ՄԱԿ-ի մեջ չի, այլ մարդկության»:

Սաուդյան Արաբիայի կանայք

«Ընդունված է համարել, որ ՄԱԿ-ը պարզապես մի հարթակ է, որը հնարավորություն է տալիս բոլոր երկրներին հավասար պայմաններում

արտահայտվել, բարձրացնել երկրին հուզող հարցերը, սակայն իրականում դա այդքան էլ հավասար շփում չէ, քանի որ ամեն մի հարց դիտարկվում է մեկ տեսանկյունից, իսկ ավելի կոնկրետ՝ արևմտյան երկրների: Օրինակ, ինչպես գիտենք, ՄԱԿ-ը ակտիվ գործունեություն է ծավալել կանանց իրավունքների պաշտպանության գործում: Կանանց իրավունքները, իհարկե, պետք է պաշտպանել, բայց արդյոք նույն Սաուդյան Արաբիայի կանայք կո՞ղմ են, որ ուրիշները խառնվեն իրենց կենցաղին, ասեն՝ որն է ճիշտը, որը՝ սխալը: Մենք գործ ունենք տարբեր մշակույթների հետ, տարբեր ազգային մտածելակերպերի, և պետք չէ բոլորին դատել մեկ չափանիշով: Ես դեմ եմ գլոբալիզացիային»:

Հաշվի նստել մյուսների հետ

«Կազմակերպություն, որը միավորել է ազգեր: Պետք է հաշվի նստել ուրիշների հետ, առավել ևս, երբ դու պետություն ես: Բա ո՞նց: Ուղղակի մենք՝ հայերս, դժվարությամբ ենք հաշվի նստում ուրիշների հետ, մենք միշտ համարում ենք մեզ ճիշտ, մնացածը ինչ ուզում են՝ թող մտածեն: Տենց սխալ ա: Բայց դե հայի խասյաթը էտ ա: Եթե ավելի խելացի մոտենանք հարցին, կհասկանանք, որ ՄԱԿ-ը հզոր գործիք ա: Օրինակ, երբ մերոնք մեծ բան են կազմակերպում, քաղաքական կամ սոցիալական ենթատեքստով, միշտ ինչ-որ բան շեղում է նպատակից: Մենք չենք կարող ճիշտ հարաբերություններ հաստատել միմյանց հետ, ճա-

նապարհի կեսից փոշմանում ենք կամ ամբողջովին ձևափոխում նախագիծը: Հենց այդ պատճառով էլ չենք կարողանում արդյունավետ հարաբերություններ հաստատել ավելի լուրջ կազմակերպությունների հետ: Եվ վերջում մեզ մնում է միայն մեղադրել իրենց, ասելով թե՝ մասոններ են, դավադրական ուժեր են և այլն»:

Անգլո-ամերիկյան խնդիրներ

«Ոնց է՞ր ՄԱԿ-ի նախագահի անունը: Գլխավոր քարտուղարի՞: Հա, ճիշտ ա, Պան Գի Մուն՝ լեզվիս ծայրին էր: Ուրեմն եթե ինձ հնարավորություն ընձեռվեր իրեն խորհուրդ տալ, կասեի, որ ԱՄՆ-ին ու Եվրոպային քիչ լսի: Աշխարհում ուրիշ պետություններ կան, որ ուշադրության ավելի մեծ կարիք ունեն: Երբ նորություններ ես նայում, միշտ ԱՄՆ-ն ու, ասենք, Անգլիան են ելույթ ունենում՝ իրանց խնդիրներն են առաջ տանում»:

Խարիզմայի պակաս

«Դժվար թե ծրագրավորողին վերցնեն ՄԱԿ որպես Հայաստանի ներկայացուցիչ, բայց մեծ հաճույքով կաշխատեի: Շատ հարցեր կան, որ կբարձրաձայնեի ՄԱԿ-ի տրիբունայից: Այնպիսի տպավորություն է, որ մերոնք այդքան էլ չեն աշխատում այդ ուղղությամբ: Երևի մեր ներկայացուցիչները բավականաչափ խարիզմատիկ չեն, դրա համար էլ մեծ ուշադրության չեն արժանանում միջազգային հանրության կողմից: Նույնիսկ չգիտեմ՝ ովքեր են մեր ներկայացուցիչները: Երևի իմ պես խարիզմա չունեն, դրա համար էլ չգիտեմ»:

Արմեն Մուրադյան Քրիստոֆեր Քոր

56

Հոկտեմբեր 2015