Հունիս 2015, #3 (33)

#3(33) 2015 Հունիս

Որքանով է Երևանը հարմարեցված երեխաների համար, ինչ նրբություններ կան դայակի աշխատանքի մեջ և ինչպես կարելի է երեխաների հետ այլընտրանքային ժամանց անցկացնել Երևանում

ՏԱՐԱԾՎՈՒՄ Է

ԱՆՎՃԱՐ

Բիայնա Մահարի

Ա

յս համարը պատրաստելու ընթացքում, մի կիրակի օր, շատ երկար ընդմիջումից հետո ինձ առաջին անգամ բախտ վիճակվեց լինելու «Հաղթանակ» զբոսայգում: Ինչպես հայտնի է, դա Երևանում երեխային զվարճացնելու ամենաակնհայտ ու փորձված վայրն է: Ես էլ գնացի կնոջս ու երեք տարեկան տղայիս հետ: Ու ապրեցի իմ կյանքի ամենամեծ մշակութային շոկը, որի հետ չէր համեմատվի նույնիսկ այն պահը, երբ առաջին անգամ մեկնեցի Գերմանիա ու ապշահար նկատեցի, որ այնտեղ ավտոբուսները հասնում են կանգառ նույն այն րոպեին, որը նշված է կանգառում փակցված չվացուցակին: Եվ այսպես, Մոնումենտ. ամեն քայլափոխից մռնչացող, իրար խանգարող շանսոն (շանսոն, գրողը տանի, ռուսական բանտային կյանքի մասին երգեր՝ մանկական, կրկնում եմ, մանկական զբոսայգում), կասկածելի արտադրության խաղալիքներ վաճառող դախլեք, «պարտադիր շահումով» ռուլետկաներ, որոնց շահումների թվում Քրիստոսի պատկերներ են, անցյալ դարից մնացած ու միայն թեթևակի ներկված ատրակցիոններ ու կարուսելներ: Լավ է՝ ծառերն ու Մայր Հայաստանը տեղում են: Մի խոսքով, չնայած որ երեխաներին սա էլ հերիք է ուրախ ժամանակ անցկացնելու, վազվզելու և ուրախանալու համար, իրավիճակն առավել քան մտահոգիչ է: Որովհետև «Հաղթանակ» զբոսայգին միայն մի օրինակ է նրա, թե ինչ պայմաններ են ստեղծված մեծերի կողմից Երևանի երեխաների համար: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե դրանք մանրուքներ են՝ հա ինչ, խաղալիքը խաղալիք է մնում, իսկ երաժշտությունը ճաշակի հարց է: Բայց երեխան մեծանում է քաղաքային միջավայրում, ու իրեն շրջապատող այդ միջավայրի մանրուքների շնորհիվ է ձևավորվում մարդը: Տձև ճարտարապետությամբ, ծառազուրկ խաղահրապարակներով, անդրպլինտուսյան մակարդակի երաժշտությամբ շրջապատված երեխաները կձևավորվեն համապատասխան կերպ: Բարեբախտաբար, կա փոքրաթիվ, բայց այլընտրանք: Կան մարդիկ, որոնք ինչ-որ բան անում են, որ իրավիճակը փոխվի: Ու փոքրիկ երևանցիները կմեծանան ու իրենց շուրջ նորից կվերստեղծեն նորմալ Երևանը: Գոնե հուսանք: Գլխավոր խմբագիր Արտավազդ Եղիազարյան

Բովանդակություն

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ

ՔԱՂԱՔ

04

Խառը Ամսվա ամփոփում Տաքսիստների մտքերը Քիմ Քարդաշյանի այցելության մասին, նոր նստավայրեր, գրքեր, գալիք ռոք համերգներ և այլն:

08

Նստավայր Աչաջուրյան տրամադրություններ Երևանի ամենակարևոր սրճարաններից մեկի՝ «Աչաջուրի», անցած ուղին:

10

Իրադարձություն Յուքոմը, Վիեննան և Եվրատեսիլը Ինչպես Ucom-ի օգտատերերից երկուսը Genealogy-ի հետ մեկնեցին Վիեննա, Եվրատեսիլ 2015-ին:

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ

12

14

Կարծիք Տարածքային արդարություն երեխաների համար Մասնագետի կարծիքը այն մասին, թե ինչ տեղ է հատկացվում այսօրվա Երևանի քաղաքային միջավայրում երեխաներին: Սեփական փորձ Մի անհանգստացեք Մոսկվայից տեղափոխված ռուս մայրիկի մտորումները իր երկու երեխաների երևանյան կյանքի առանձնահատկությունների մասին:

Շապիկ՝ Մուկուչ Չանչանյան

16

Մասնագիտություն Տատի՜կ, ո՞ւր ես գնում Մեծ փորձով դայակը՝ գործի դժվարությունների, պատասխանատվության և հաճույքի մասին:

34

18

Այլընտրանք 7 այլընտրանքային ժամանց երեխաների հետ Տարբեր բնույթի մի քանի վայր և միջոցառում Երևանում, որոնք հետաքրքիր կդարձնեն մանկական ժամանցը:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ

24

Ֆոտոնախագիծ Երեխաները բոլորինս են Հայ օգնության ֆոնդի Երեխաների կենտրոնի սաները և հայ հայտնիները:

28

Երևանից դուրս Ապագայի թեորեմը «Հայաստանի մանուկներ հիմնադրամի» տասներկու տարվա գործունեությունը Հայաստանի մարզերի երեխաների ապագայի կերտման գործում:

30

Հավաքածու Կյանքը խաղից հետո Տիկնիկներով ոչ միայն խաղում են մանուկ հասակում, դրանցով կարելի է պարզապես զմայլվել մեծանալուց հետո. տիկնիկների երկու մեծ երևանյան հավաքածուները:

Գլխավոր խմբագիր՝ Արտավազդ Եղիազարյան Արտ-տնօրեն՝ Նոնա Իսաջանյան Թողարկող խմբագիր՝ Արտակ Սարգսյան Գրական խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան Սրբագրիչ՝ Գայանե Անանյան Ֆոտոմշակում՝ Արմեն Հայրապետյան Էջադրում՝ Արտակ Սարգսյան

38

40

Այնտեղ Խաղալու արվեստ Դանիական ընկերության նախագծած անկրկնելի խաղահրապարակները, և այլ քաղաքների փորձը:

Իմ Երևան Տոն, որը միշտ քեզ հետ է Արթուր Աբրահամը՝ սիրելի քաղաքի՝ Երևանի, և այդ քաղաքի իր սիրելի վայրի՝ Ներքին Չարբախի մասին: Հայացք դրսից Կամավոր երևանցիներ Տարբեր ծրագրերով Երևանում հայտնված արտասահմանցի կամավորները՝ մեր քաղաքի մասին:

Համարի վրա աշխատել են՝ Լենա Գևորգյան, Բիայնա Մահարի, Անուշ Կոշեցյան, Էմմա Հարությունյան, Արմեն Մուրադյան, Սուրեն Ստեփանյան, Լենա Վոյեվոդինա, Կարինա Ղազարյան, Շուշան Մելիքյան, Արեգ Դավթյան, Արմեն Խաչիկյան Լուսանկարներ՝ Սուրեն Մանվելյան, Բիայնա Մահարի, Առնոս Մարտիրոսյան, Մարիամ Լորեցյան, Գրիգոր Եփրեմյան, Նարեկ Ալեքսանյան, Արամ Կիրակոսյան, Անի Մուրադյան, Գոռ Կրոյան, Thomas Hanses (EBU), Հ. Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոն, Monstrum

«Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ Տնօրեն՝ Աննա Ղասաբյան

Հայաստանի Հանրապետություն, 0002, Երևան, Արամի 80 Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 81 Էլ. փոստ՝ info@e-productions.am URL՝ www.imyerevan.com Գովազդի բաժին՝ Հեռ.՝ +374 (10) 50 10 82 Էլ. փոստ՝ sales@e-productions.am

2 3

Հունիս 2015

Պատկերազարդում Երկխոսություն քաղաքի հետ Նկարիչներ Զաք Դեմիրճյանի ու Արարատ Մինասյանը պատմում են իրենց ապագա պատկերագրքի մասին, որն առաջին անգամ Երևանը կներկայացնի սքեթչբուքի տեսքով:

48

Գործարան Ժամը ժամից անցավ Խորագրի հերթական հերոսը Երևանի ժամացույցի գործարանն է:

52

Կադրերի բաժին Երևանի պետական տիկնիկային թատրոն, 1930-ականներ Մի ֆոտոդրվագ Երևանի պատմությունից:

© 2011-2015 «ԵՐԵՎԱՆ» Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում: Ամսագրի նյութերը վերատպվում են միայն «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ի գրավոր համաձայնությամբ: «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրին հղում կատարելը պարտադիր է: Համարը տպագրության է հանձնվել՝ 26.05.2015

Տպագրված է «Տպարան» ՍՊԸ-ում, 0002, Երևան, Պուշկինի փողոց 42/2

Տպաքանակ՝ 6000 օրինակ Ամսագիրը ղեկավարվում է «Զանգվածային լրատվության մասին» և «Գովազդի մասին» ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն սույն գրությամբ հերքում է նախկին համարում (համարներում) տպագրված գրառումն առ այն, որ «Էտնոպրես» ՓԲԸ-ն հանդիսանում է այս ամսագրի հիմնադիրը:

Պատկերազարդումներ՝ Զաք Դեմիրճյան, Արարատ Մինասյան Տառատեսակ Arek Armenian by Rosetta

44

facebook.com/ YerevanCityMagazine

«ԵՐԵՎԱՆ» տպագիր ամսագրի հիմնադիր է հանդիսանում «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ն:

instagram.com/ YerevanCityMagazine

2011-2015 թթ. ընթացքում «ԵՐԵՎԱՆ» ամսագրում բոլոր տպագրված նյութերը պատկանում են «Երևան Փրոդաքշնս» ՓԲԸ-ին:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Զրից

***

Քիլ Քալաշյանա, Լիք Լալաշյանա, ինչ ա, ի՞նչ արեց էդ գենոցիդի մոմենտներով, թուրքերմուրքերի վրով, բայց մի օրում դառավ աշխարհի ամենակարևոր եղեռնագետը: Տենց ա էլի կյանքը, առավոտից իրիգուն աշխատի, բայց ուրիշի անունն ա հայտնի դառնալու:

***

Էդ Քարդաշյանը որ էկել ա է, տենց բաները լավ են, երևի օգուտ կտան էլի մի բանի, դրանք աշխարհում ազդեցիկ մարդիկ են, կարելի ա տենց էլ ասել: Օրինակ՝ Ֆրանսիան Շարլն ա ղեկավարում, իրա կարծիքը ընդեղ շատ բարձր ա, ստեղ, խոսքի, Տաշիր Սամվելն ա մի բան ասում ու չեն կարա չանեն, իսկ մնացած ամբողջ աշխարհում Քիմի խոսքն ա անցնում, որտև ինքը սաղ աշխարհով ա պտտվում:

***

Ասում էին Քիմ Քարդաշյանն ա եկել հա՞: Ասում էին «Մարիոտում» էր մնացել: Բայց գիտեք չէ՞, ասում էին՝ ոչ էլ էկել ա, անկապ շուխուռներ են: Կամ էլ եթե էկել ա, էդ ինքը չէր:

***

Էն օրը մեկը պատմում էր, ուրեմն սենց տեսարան ա՝ Ցեղասպանության հուշահամալիրում էս Քարդաշյանի գալու ժամանակ մի հատ ֆանատ, տղամարդ, փորձում ա մոտենալ: Միլիցեքը դե պարզ ա, չեն թողնում: Էս տղեն գժվում ա, ասում ա՝ «Արա դե զզվացրիք, ոչ էլ ուզում եմ մոտիկից տենամ դրան: Ոչ էլ սիրուն ա, դաժե՝ գեշ ա: Ամեն մեկը իրան դնում ա մեծ եսիմ ինչի տեղ ու երևակայում ա: Օրինակ՝ էս կարմիր շորով աղջիկը իրանից հազար գլուխ ավելի սիրուն ա, բայց նայի ինչ համեստ ա»: Մեկ էլ պարզվում ա՝ էդ կարմիր շորովը հենց Քիմ Քարդաշյանն ա: Միլիցեքից մեկն էլ թե բա՝ «Այ ախպեր, բա որ սկի դեմքով չես ճանաչում, խի՞ ես եկել»:

***

Հա լավ, ասա, հայ ժողովուրդ, ի՞նչ եք քլնգում էդ աղջկան: Հիմա ո՞վ, ի՞նչ չի արել իրա ջահել վախտերը: Աղջիկ ա էլի, ջահել վախտերը սխալ ա գործել, հիմա էլ հաստատ փոշմանում ա: Ես վստահ եմ, ինքը իրա էրեխուն իսկական հայ ա մեծացնելու, սաղ կարգ ու կանոններով:

***

Որ եկել հասել ա Հայաստան իր հոր, իրա պապերի հիշատակը հարգելու, ուրեմն շատ բարեպաշտ աղջիկ ա Քիմը: Մնացածը՝ ով ինչ ուզում ա թող ասի:

***

Էս ինչ պռոբկայ ա, դաժե Քիմենք որ ստեղ էին, քաղաքը էսքան պռոբկա չէր: Էդ օրերին մենակ հրապարակն էր մարդաշատ, էն հյուրանոցի դեմը սաղ օրը կուչկված էին մարդիկ, դաժե որ ինքը Գյումրիում էր, մեկ ա՝ լիքը ժողովուրդ էր լռված: Սպասում էին, թե երբ ա հետ գալու: Բայց ես դրա էֆեկտը տենց էլ չհասկացա: Իբր սիրում են, բայց էդ ի՞նչ սեր ա որ: Ինքը ընդեղ իրա համար հագնվում, ուտում, խմում, ֆռֆռում ա, մարդիկ էլ օր ու գիշեր սպասում են՝ յա կգա, յա չի գա:

Հյուրընկալություն

Մարիամ Լորեցյան

Ապրիլի ամենաքննարկվող թեման՝ Քիմ Քարդաշյանի և իր բարեկամների այցելությունը Հայաստան՝ երևանցի տաքսիստների մեկնաբանություններում:

Նոր նստավայրեր Saroyan Pub, Թամանյան 6

Պուշկին-Սարյան-Փարպեցու հետ Երևանի գլխավոր փաբային կենտրոնի կոչման համար մրցող Թամանյան փողոցում (որը պայմանականորեն սովորաբար մտնում է «Կասկադ» հասկացության մեջ) բացվել է XX դարի խոշորագույն արձակագիրներից մեկի անունը կրող փաբ: Հատկանշական է, որ Saroyan Pub-ից ոչ հեռու գտնվում է Hemingway Pub-ը: Saroyan-ում կարելի է ոչ միայն խմել, պարել ու կենդանի երաժշտություն լսել (որպես կանոն՝ ռոք), այլև դիտել կարևորագույն ֆուտբոլային հանդիպումները (օրինակ՝ Չեմպիոնների լիգայի խաղերը):

Հյուրընկալել սփյուռքահայ կամավորների

Հյուրընկալեք սփյուռքահայ կամավորի «Դեպի Հայք» հիմնադրամի հետ: Կամավորները 20-32 տարեկան են և գալիս են Հայաստան տարբեր անկյուններից՝ մի քանի ամիս իրենց հայրենիքում ապրելու և կամավորելու նպատակով: Կամավորի հետ շփումը հնարավորություն կտա առանց ճամփորդելու շփվել և ծանոթանալ ուրիշ մշակույթների հետ և զարգացնել մտահորիզոնը: Սա նաև բացառիկ հնարավորություն է օտար լեզուներով շփման փորձ ձեռք բերելու համար: Բացի դրանից, հյուրընկալ ընտանիքներին տրվում է դրամական փոխհատուցում, ամիսը՝ 83,200 դրամի չափով: Մանրամասների համար զանգահարել 077 363 940 կամ գրել էլեկտրոնային հասցեին՝ homestay@birthrightarmenia.am:

4 5

Հունիս 2015

No Name, Մաշտոցի 37

No Name անունը կրող սրճարանռեստորանը ապրիլին այցելել էր Քիմ Քարդաշյանը: Ասում են՝ այնքան էր հավանել ուտելիքները, որ այն, ինչ չէր վերջացրել, վերցրել էր հետը: Նստավայրի խոհանոցը էկլեկտիկ է՝ աղցանների մեջ կա թաբուլե, տաք ուտեստների ցանկում կարելի է գտնել տալյատելե: Պարբերաբար լոտո-փարթիներ են իրականացվում: Մուտքը Սպենդիարյան փողոցից է:

Ինչ անել

Հայաստան-Պորտուգալիա

Հունիսի 13, Հանրապետական մարզադաշտ 2008 թվականին՝ Իան Պորտերֆիլդի գլխավորությամբ մեր ընտրանին Երևանում աստղաշատ պորտուգալական թիմի դեմ խաղում անսպասելի լավ խաղ ցուցադրեց և խաղն ավարտեց 1:1 հաշվով: Դրանից հետո շատ բան է փոխվել՝ հիմա մենք արդեն Մխիթարյանից և մնացածից սպասում ենք ոչ թե ոչ շատ վատ խաղ, այլ իրական արդյունքներ և հաղթանակներ: Եվրո-2016-ի ընտրափուլը գրեթե տանուլ է տրված, բայց տեսական շանսեր դեռ կան: Եվ, դե, սեփական հարկի տակ, պետք է ամեն գնով հաղթել Կրիշտիանու Ռոնալդուին և իր թիմակիցներին:

Би-2

Հունիսի 27, Մարզահամերգային համալիր Ռուսական ռոքի առաջատարների երևանյան համերգը, անշուշտ, ամառվա կարևորագույն մշակութային իրադարձություններից մեկն է: Би-2-ն այստեղ կներկայացնի ոչ միայն իր նոր «16плюс» ալբոմը, այլև կկատարի իր ավելի վաղ հիթերը: Կարևոր է նաև այն, որ համերգը կայանալու է «Նվիրիր կյանք» բարեգործական հիմնադրամի համար կազմակերպված ակցիայի շրջանակներում: Տոմսերը կարելի է ոչ միայն գնել, այլև ստանալ անվճար՝ նախապես արյուն հանձնելով: Համերգի գլխավոր հովանավորը «Յուքոմ» ընկերությունն է:

Дети Picasso

Հունիսի 14, Mezzo ակումբ Տարիներ առաջ Գայա և Կարեն Հարությունյանները Մոսկվայից իրենց «Дети Picasso» խմբով առաջիններից էին, որ հայկական հարուստ ժողովրդական երգարվեստը ներկայացրեցին խելահեղ ռոքային մշակմամբ ու նույնիսկ երկու ամբողջությամբ հայկական ալբոմ թողարկեցին («Этнические эксперименты» և «Turbo Mairik»): Այն ժամանակ խումբը, որը հիմա հերթական սկավառակն է ձայնագրում, մի քանի անգամ հասցրել էր Երևանում ելույթ ունենալ, և հիմա վերադառնում է 10 տարվա ընդմիջումից հետո: Լավ է ուշ, քան շա՛տ ուշ:

Jurassic World

Հունիսի 11-ից, «Մոսկվա» կինոթատրոն 1994 թվականին Սթիվեն Սփիլբերգը ցնցեց աշխարհը իր Jurassic Park բլոքբասթերով՝ ֆիլմի դինոզավրերն այնքան իրական տեսք ունեին, որ կինոնկարը որոշ ժամանակ (մինչև «Տիտանիկի» լույս տեսնելը) գլխավորում էր պատմության մեջ ամենաեկամտաբեր ֆիլմերի ցուցակը: Հետո եղավ երկու շարունակություն՝ մեկը Սփիլբերգի կատարմամբ, մյուսը՝ երեքից ամենաթույլը, Ջո Ջոնսթոնի: Այդքանով թեման, կարծես թե փակվեց: Բայց ահա, 2015 թվական, նոր դինոզավրային ֆիլմ՝ Jurassic World: Այս անգամ նոր հերոսներով, նոր՝ ավելի սոված դինոզավրերով և, ըստ ամենայնի, նույնիսկ ավելի տպավորիչ հատուկ էֆեկտներով: Շուտով կկարողանանք ստուգել:

Pixar. «Գլուխկոտրուկ»

Հունիսի 18-ից, «Մոսկվա» կինոթատրոն Որքան էլ գնալով սովորական դառնան մեծ բյուջեով ու տարեցտարի ավելի տպավորիչ համակարգչային գրաֆիկայով զինված հոլիվուդյան անիմացիոն ֆիլմերը, միևնույն է՝ Pixar ստուդիան կարողանում է ամեն անգամ զարմացնել նույնիսկ ամենաբանիմաց դիտողին: Կարելի է սպասել, որ «Գլուխկոտրուկը» (Inside Out) ստուդիայի աշխատանքով հիացմունքի ևս մեկ առիթ կտա: Ֆիլմի գլխավոր հերոսները մարդկանց գլուխներում բնակվող հույզերն են՝ Ուրախությունը, Տխրությունը, Վախը, Զայրույթը և Զզվանքը:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Խառը

Հագուստ Բամբակի մայկեքը

Այս տարվա, թերևս, ամենահետաքրքիր դիզայներական նախագծերից մեկը նորաստեղծ «Բամբակ» բրենդն է, որը ներկայացնում է յուրահատուկ ու սրամիտ գրաֆիկական պատկերներով զարդարված շապիկներ: Բրենդի պաշտոնական կայքում այցելուների հետևյալ գրությունն է դիմավորում. «Երկար ժամանակ է, ինչ մենք ունենք գաղափար՝ ստեղծելու հագուստ, որը կոգևորի և կոգեշնչի մարդկանց ինքնարտահայտվել ժամանակակից արվեստի և հայկական մշակույթի միջոցով: Եվ այժմ ուրախ ենք ներկայացնելու ձեզ յուրօրինակ և նոր մտքեր: «Բամբակը» երիտասարդների մի խումբ է, ովքեր ոչ միայն արտադրում են հագուստ, այլ դրա միջոցով կիսվում են իրենց ստեղծած արվեստով: Մենք ունենք մեծ ցանկություն՝ ստեղծելու տարբերվող հագուստ, որը հնարավորություն կտա յուրաքանչյուրին գտնելու իր անձին համապատասխան և հոգեհարազատ տարբերակ: Ներկայացված շապիկները դեռևս սկիզբն են, հուսով ենք, որ ապագայում ձեզ կներկայացնենք էլ ավելի շատ յուրատեսակ արտադրանքներ»:

Նոր գիրք

Ամառային առաջարկ Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդ «Գիշերն անույշ է», «Զանգակ» Ֆիցջերալդը «Գիշերն անույշ է»-ն համարում էր իր լավագույն վեպը: Այն ստեղծագործություն է ընտրության, ինքնակործանման ու հախուռն կրքերի մասին. համապարփակ շարժում՝ անշարժության մեջ: Լինելով հասարակական կյանքի գրող՝ Ֆիցջերալդը որպես դիտորդ, ներկայացնում է Յելի ու Փրինսթոնի համալսարանների շվայտ ու բարեկիրթ հասարակության արդեն անկումային շրջանը: Միշտ լինելով թե՛ այդ հասարակության մեջ և թե՛ պահպանելով դիտորդի հայացք՝ նրան հաջողվում է սթափ գնահատել ու կանխատեսել այն դրդապատճառները, որոնք գեղեցիկ ու ազատ հասարակության վառ ներկայացուցիչներին ընկղմում են ցած՝ դեպի դատարկ սնափառություն, հարբեցողություն ու կղզիացում: Վեպն անգլերենից թարգմանել է Սոնա Սեֆերյանը:

«Եղեռնազոհ գրողներ», «Անտարես»

Այս հանրագիտակ-անթոլոգիան կընդարձակի մեր իմացությունները Հայոց մեծ եղեռնին զոհ գնացած գրողների մասին: Ավանդաբար շրջանառվող 8-10 գրողների փոխարեն, այս գիրքը ներառում է 31 գրողի կենսագրական տվյալներ, լուսանկարներ, գրքերի մատենագիտություն, ինչպես նաև նմուշներ նրանց գրական ժառանգությունից: Եվ դա կրկին գալիս է առարկայացնելու 1915 թ. Ցեղասպանության ահռելի աղետը՝ այս անգամ գրական-մշակութաբանական տեսանկյունից: Հանրագիտակ-անթոլոգիան կազմել են Արքմենիկ Նիկողոսյանն ու Աշոտ Գաբրիելյանը:

Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքին «Հոբիթը», «Անտարես»

Անգլիացի հանրահայտ գրող Ջ. Ռ. Ռ. Թոլքինի «Հոբիթը» վեպն իրավամբ համարվում է 20-րդ դարի մանկապատանեկան գրականության դասական արժեքներից մեկը: Բոլորովին վերջերս նաև մասշտաբային կինոեռապատման վերածված վեպի հերոսների անհավանական արկածները մշտապես լարված հետաքրքրության մեջ են պահում ընթերցողին, միևնույն ժամանակ մղում խորհրդածելու շատ ու շատ կարևոր երևույթների և արժեքների մասին: Այս վեպը, ճիշտ է, դեռ 1980-ականների վերջին արդեն կար հայերեն, բայց ներկայացվող հրատարակությունը բնագրային թարգմանություն է, ի տարբերություն նախորդի, որ թարգմանվել էր ռուսերենից: Անգլերենից թարգմանել է Նունե Թորոսյանը:

6 7

Հունիս 2015

Ավելի երկար մնալ ԷՕՆ-ում

Ամառ է՝ թեթևանում ենք: Մինչև սեպտեմբերի 1-ը ժամը 18:00-ից հետո ԷՕՆ հակասրճարանն այցելող հյուրերը 1 ժամից ավելի մնալու պարագայում յուրաքանչյուր հաջորդ ժամի համար կվճարեն 600 դրամ՝ նախկին 1000 դրամի փոխարեն:

Ճամփորդություն

Համացանց

Արյուն՝ հիվանդ երեխաներին

Նոր նստարաններ և շլացուցիչ հոլովակ AirFrance-ից

Քանի որ երկնքով երկար ճանապարհներ անցնելու ժամանակ խիստ կարևոր է հարմարավետությունը, AirFrance ավիաընկերությունը 2015 թվականի ապրիլից սկսել է աստիճանաբար փոխել իր ինքնաթիռների նստարանները: Եվ խոսքը բնավ չի վերաբերում միայն բիզնեսկլասին՝ փոփոխությունները կզգան բոլոր ուղևորները անխտիր: Ինչպես հայտնում են ընկերությունում, բարձրորակ կաշվից պատրաստված նոր նստարանները անչափ հարմար են թե՛ աշխատանքի, թե՛ հանգստի և թե՛ ճաշելու ժամանակ: Նոր նստարաններով արդեն զինվել է Airbus A319 մակնիշի 20 ինքնաթիռ: Մոտ ապագայում նույնը կարվի թվով 25 Airbus A320-ներում: Ընդհանուր առմամբ ընկերության ինքնաթիռներում կտեղադրվի շուրջ 7800 նոր նստարան: Այս տարի AirFrance-ը նաև աչքի է ընկել «France is in the Air» նոր գովազդային ֆիլմով:

BETC գործակալության ստեղծած հոլովակը ամբողջ աշխարհին պատմում է ընկերության բաց լինելու և իր հաճախորդներին à la française ոճի ճամփորդություն առաջարկելու մասին: Այդ ամենը, իհարկե, ընկերությանը հատուկ նրբագեղությամբ, վարպետությամբ և հումորով: Ֆիլմում ներկայացված պատկերներն արտացոլում են ոչ միայն AirFrance-ի գաղափարախոսությունը, այլև Ֆրանսիայի այցեքարտերևույթները՝ նորաձևություն, բարձրակարգ խոհանոց, Տուր դե Ֆրանս, փարիզյան Օպերայի պարուհիները և նույնիսկ ֆրանսիական համբույրը: Ֆիլմը բեմադրել է «We are from LA» ֆրանսիական ռեժիսորական դուետը՝ Կլեմենտ Դյուրուն և Պյեր Դյուպակյեն, իսկ AirFrance-ի նոր կենսուրախ և դինամիկ սաունդթրեքը, որի պրեմիերան կայացավ հենց «France is in the Air»-ի շրջանակում՝ գրել է Glass Candy ամերիկյան խումբը: Երգը կոչվում է «Warm in the Winter»:

Մայիսի 21-ին «Յուքոմ» ընկերության աշխատակիցները «Հանձնիր արյուն, փրկիր կյանք» ակցիայի շրջանակներում այցելեցին Ռ. Օ. Յոլյանի անվան արյունաբանական կենտրոն՝ արյան կամավոր դոնոր դառնալու և արյունը հիվանդ երեխաներին նվիրաբերելու նպատակով: Ակցիան կշարունակվի ևս միքանի օր, որպեսզի բոլոր ցանկացողները հնարավորություն ունենան այցելել կենտրոն և հանձնել արյուն: Հավաքված արյունը նվիրաբերվելու է արյան քաղցկեղով հիվանդ երեխաներին: «Յուրաքանչյուր վայրկյան առաջանում է արյան փոխներարկման խնդիր՝ վթարում տուժվածների, վիրահատվածների արյան քաղցկեղով հիվանդների և մի շարք այլ դեպքերում: Հանձնելով մեր արյունը՝ մենք ոչ միայն կյանք ենք նվիրում մեկ այլ մարդու, այլև մի ամբողջ ընտանիքի երջանիկ ապրելու հնարավորություն ենք տալիս: Յուրաքանչյուր ոք հնարավորություն ունի 400 միլիգրամ արյուն հանձնելով փրկել առնվազն 3 մարդու կյանք: Եթե հնարավոր է 15 րոպեում փրկել 3 կյանք, ապա ինչո՞ւ դա չանել», — լրագրողների հետ իր խոսքում նշեց «Յուքոմի» տնօրեն Հայկ Եսայանը: Այսօր Հայաստանում կա արյունատվության խիստ պակաս: Տարեկան 60 000 արյունատվություն է պահանջվում Հայաստանում փոխներարկման խնդիրները լուծելու համար, մինչդեռ առկա է ընդամենը 15 000-ը՝ պահանջվածից չորս անգամ պակաս: Արյունը չունի համարժեք փոխարինող, այդ միջոցի միակ աղբյուրը մարդն է՝ դոնորը, որը, նվիրելով իր արյունը, կյանք է պարգևում հիվանդին: Հայաստանում անվարձահատույց դոնորները կազմում են արյան դոնորների ընդամենը 5%-ը: Կամավորներից տրված արյունը անվճար հատկացվում է հիվանդ երեխաներին: Հայաստանում շուրջ 300 երեխաներ ունեն մշտական արյան փոխներարկման կարիք: Այնպես որ, հիշեցնում են «Յուքումում», դառնալով արյան դոնոր՝ կարելի է փրկել հիվանդ երեխաների կյանքեր:

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Նստավայր

Աչաջուրյան տրամադրություններ Այս տարվա գարնանը՝ ձմեռային ընդմիջումից հետո արդեն վեցերորդ անգամ իր դռները բացեց Սիրահարների այգու «Աչաջուր» սրճարանը: Չնայած համեմատաբար կարճ պատմությանը՝ այս սրճարանային բրենդը, որը ներառում է նաև Փարպեցի փողոցի համանուն նստավայրը, դարձել է կարևորագույններից մեկը XXI դարի Երևանի կյանքում: Սրճարանի տնօրեն Արևիկ Մանուկյանի հետ զրուցել ենք այս սրճարանների էվոլյուցիայի, նորարարությունների և ապագայի մասին:

2008 թվականին Բաղրամյան պողոտայում բացվեց Սիրահարների այգին, մեկ տարի անց՝ առաջին «Աչաջուր» սրճարանը: Հիմա այն քաղաքային համայնապատկերի անբաժանելի մասն է դարձել: Իսկ ինչպե՞ս ընդհանրապես ծնվեց սրճարանը: — Երբ վերակառուցվեց և շահագործման հանձնվեց այգին, պարզ դարձավ, որ այն պահելը բավական ծախսատար է լինելու: Ամուսինս՝ Սարհատ Պետրոսյանը, որ այգու բարեկարգման ղեկավարն էր, նախաձեռնեց «Աչաջուրի» հիմնումը, որը կկարողանար մասամբ ֆինանսավորել այգու պահպանության ծախսերը։ Դա, փաստորեն, սոցիալական ձեռնարկատիրության առաջնեկներից մեկն էր երկրում: Ի դեպ, այդ կապը Սիրահարների այգու հետ նաև նրանով է արտահայտվում, որ մենք փորձում ենք անել այնպես, որպեսզի մարդիկ մեզ մոտից ըմպելիք կամ ուտելիք վերցնելիս նաև նստեն և ժամանցը շարունակեն ոչ միայն սրճարանի տարածքում, այլև այգում, նստարաններին նստած: Այն ժամանակ սրճարանի մենյուն բավական նորարարական էր թվում…

— Մենյուն սկզբում շատ փոքր էր, աճեց, զարգացավ ու ձևավորվեց աստիճանաբար: Եվ մեր առանձնահատկություններից մեկն էլ այն է, որ այդ զարգացումներն իրականացվում են հաճախորդների հետ անմիջական քննարկման, նրանց նախասիրությունների հետազոտման արդյունքում: Եվ ամեն ինչ պատրաստվում է մեզ մոտ, հնարավոր ամենաթարմ տեսքով: Առանց չափազանցնելու, հե-

8 9

Հունիս 2015

րոսական աշխատանք է կատարվում: Այդքան մեծ ծավալի աշխատանքը, որ կատարվում է ամեն առավոտյան, շատ լուրջ ծանրաբեռնվածություն է: Բայց այդ ջանքերը բերում են իրենց արդյունքները: Իսկ ինչպե՞ս են հայտնվում նոր ուտեստներ: — Մի օրինակ բերեմ. հումուսով պատառները, որոնք այս սեզոնի նորություններից են, ծնվեցին իմ ամերիկյան ճամփորդություններից հետո, երբ մտածեցի, որ հավես կլիներ միահյուսել արևմտյան և արևելյան տարրերն

ու մի նոր բան ստանալ: Մեր վերջին հիթերից է նաև համբուրգերը, որը ես շատ էի ուզում լիներ այնպիսին, ինչպիսին տարիներ առաջ տատիկիս պատրաստած կոտլետով բուտերբրոդներն էին՝ համեմված տոմատով և կանաչիով: Ու նաև ժամանակակից, իհարկե: Մի քանի բան փորձեցինք, մեր սեփական հացը թխեցինք ու մոտ մեկ ամսում հասանք վերջնական տարբերակին: Այդ ժամանակ բուսակեր հաճախորդները նեղացան, ասացին՝ «բա մեր համար ոչ մի բան չեք հորինում»: Այդպես ծնվեց բուսական բուրգերը: Փարպեցիում, ի դեպ, մեր խոհանոցային կենտրոնն է: Բոլոր փորձերն ու նորարարություններն ենք այնտեղ անում, առաջին տարբերակները հյուրասիրում Փարպեցու հաճախորդներին, լսում նրանց կարծիքները, հետո արդեն բերում նաև այգի: Գների մասին: Շատերի մոտ կարծիք կա, թե քանի որ «Աչաջուրը» արտաքինով և գաղափարախոսությամբ պարզ ու հասարակ է, այդ ֆոնին ամեն ինչ մի փոքր թանկ է թվում: — Ամեն ինչ որակից է գալիս: Մի կողմից՝ մեզ համար սկզբունքային է մթերքի որակը և մենք ձեռք ենք բերում միայն լավագույնը, մյուս կողմից էլ փորձում ենք վերջնական արդյունքը հնարավորինս մարդկային գներով հանձնել: Հավատացնում եմ, նույն բաղադրիչներից պատ-

«Աչաջուր» սրճարանի տնօրեն Արևիկ Մանուկյանը

րաստված սենդվիչը մեկ այլ սրճարանում գոնե հիսուն տոկոսով ավելի թանկ կարժենար, քան «Աչաջուրում»: Հավով սենդվիչները, օրինակ, պատրաստվում են Հայաստանում ստացված, դեռևս չսառեցված մսից: Այդպիսի մթերք սովորաբար կարելի է հանդիպել միայն ռեստորաններում: Այսինքն՝ սրճարանային, դեմոկրատական միջավայրում կարելի է համտեսել ռեստորանային որակի ուտելիք: Բացի դրանից, մենք անկեղծ ենք հաճախորդների հետ: Ու եթե նույնիսկ մի ինչ-որ բան մեզ մոտ արժե 1000 դրամ, իսկ մյուս տեղերում, ասենք, 900, ապա այնտեղ դեռ ավելանում է սպասարկման վճար, թեյավճար և այլն: Իսկ մեզ մոտ գները վերջնական են, առանց թաքնված ավելացումների: Այնպես որ գների բարձր լինելու մասին կարծիքները չափազանցված են: Բայց դա «Աչաջուրների» միակ առանձնահատկությունը չէ…

— Մեզ համար շատ կարևոր և սկզբունքային առանձնահատկություններից է այն, որ մարդկանց աչքի առաջ է խոհանոցը, բոլորը տեսնում են, ինչպես է պատրաստվում ուտելիքը: Ի դեպ, վերջին տարիներին շատերն անցան այդ ձևաչափին, ինչը միայն ուրախացնում է: «Աչաջուրը», կարծես թե, առաջին ինքնասպասարկման նստավայրն էր լեգենդար «Յամ-Յամ Դոնաթսից» հետո: — Այո, բացի դրանից, մենք առաջին բացօթյաներից էինք, որտեղ no smoking տարածք առանձնացվեց, թեև ծխողների իրավունքներն էլ չենք ոտնահարում, իրենց էլ տեղ պահելով: Մենք սառը սենդվիչների՝ մինչ այդ ընդունված էր տաք սենդվիչներ մատուցել, առաջամարտիկներից էինք, քրեպների և մրգային ֆրեշների: Եվ վերջապես, մենք կարծես թե առայժմ առաջին սրճարանն ենք, որն ունի պատվեր կատարելու հատուկ մոբայլ հավելված, որը մշակվել է mLab մոբայլ հավելվածների կենտրոնում: Կարելի է, օրինակ, տնից դուրս գալիս դրանով կատարել պատվերը և հասնելուն պես արդեն վերցնել կամ պատվիրել առաքմամբ: Երկու տարի առաջ բացվեց նաև Փարպեցի փողոցի «Աչաջուր» սրճարանը: Այդքան մեծ պահանջա՞րկ կար: — «Աչաջուրը» արդեն դարձել էր շատ մարդկանց երևանյան առօրյայի մի մասը: Ձմռան ամիսներին էլ մենք փորձում էինք հասանե-

լիություն պահպանել, բայց հասկացանք, որ ավելի ճիշտ է մի հատ էլ փակը բացել: Այդպես հասանք Փարպեցի փողոց: Մի կողմից՝ քաղաքի կենտրոնում է, մյուս կողմից՝ քաղաքային աղմուկից կտրված, մի քանի քայլ այն կողմ եկեղեցի է, մյուս կողմից՝ ռեստորաններ, փաբեր և այլն: Եվ այդ բոլոր հիմնարկությունները իրար հետ լավ հարևանություն են անում, ինչը միայն ավելի հաճելի միջավայր է ստեղծում: Սիրահարների այգու սրճարանում երբեմն ֆուրշետներ են տեղի ունենում: Այդ երևույթը պարբերակա՞ն բնույթ է կրում: — Այդ ուղղությամբ ակտիվ աշխատում ենք վերջին 3 տարիներին. սրճարանում հյուրընկալում ենք տարբեր կազմակերպությունների և անհատների՝ կորպորատիվ հավաքույթների, ծննդյան օրվա հավաքների, նախահարսանիքային արարողությունների և այլ առիթներով, և առաջարկում նրանց հրաշալի միջավայր և ֆուրշետ: Ֆուրշետը կազմված է մեր մենյուում եղած կերակրատեսակերից, որոնք ձևափոխվում են ավելի հարմար չափերի և ձևերի: Այսպես կոչված՝ casual caterings ձևաչափն է, որի գլխավոր առանձնահատկությունը պարզ, հարմար և թարմ կերակրատեսակներ են, այսինքն՝ այն, ինչ մենք ունենք «Աչաջուրում»: Այս ուղղությունը բա-

վական հաջող է ստացվում մեզ մոտ և թույլ է տալիս աստիճանաբար դուրս գալ սրճարանի սահմաններից: Նման գործունեության համար երևի շատ կարևոր է լավ թիմը: Ինչպե՞ս է այն ձևավորվել: — Աստիճանաբար, տարիների ընթացքում ձևավորվել է թիմի հիմնական կորիզը, որը բաղկացած է հրաշալի պրոֆեսիոնալներից: Առանձին պետք է նշեմ հատկապես մի քանի հոգու: Նախ՝ Նիկոլաս Նատալինին, նա ֆրանսիացի խոհարար է, ով օգնեց մեզ առաջ տանել սառը սենդվիչների գաղափարը և մշակել նախնական մենյուն, որից էլ ամեն ինչ զարգացավ: Ռուզանը, որը առաջին օրվանից մեզ հետ է և որը Նիկոլայի բաղադրատոմսով արդեն յոթ տարի պատրաստում է մեր արդեն շատ հանրահայտ դարձած էկլերները: Գայանեն, որն ինձ հետ փորձարկում ու մշակում է բոլոր հնարավոր ուտելիքները՝ սենդվիչներից մինչև ապուրներ: Երրորդ «Աչաջուր» սպասե՞նք: — Այո, բայց միայն այն ժամանակ, երբ մենք վստահ լինենք, որ կարող ենք առաջարկել բոլորովին նոր, հատուկ և գրավիչ մի բան: Ամեն դեպքում, զարգացման և մեծացման մասին մենք մշտապես մտածում ենք, քանի որ տեղում երկար կանգնելը սխալ է: Բարեբախտաբար, մեր թիմն էլ սիրում է զարգանալ «Աչաջուրի» հետ:

Արեգ Դավթյան Գրիգոր Եփրեմյան, Վռամ Հակոբյան

ՔԱՂԱՔԱՄԵՋ Իրադարձություն

Յուքոմը, Վիեննան և Եվրատեսիլը

Thomas Hanses (EBU)

Այս տարվա մայիսին Հայաստանը կրկին մասնակցեց «Եվրատեսիլ» երգի մրցույթին: Աշխարհի տարբեր ծայրերից հատուկ այդ նպատակով միասին հավաքված երաժիշտներից բաղկացած խումբը՝ Genealogy-ն, փայլուն ելույթ ունեցավ նախ կիսաեզրափիչ փուլում, ապա նաև եզրափակչում: Չնայած զբաղեցրած 16-րդ տեղին, կարևորը, ինչպես վստահ են մասնակիցները, ասելիքն էր, ոչ թե առաջին հորիզոնականը: Այդպես են կարծում նաև Genealogy-ի գործընկեր «Յուքոմ» ընկերությունում:

10 11

Հունիս 2015

Ucom

Ucom

← «Մեկնի´ր Վիեննա «Genealogy»-ի հետ» մրցույթի հաղթողները

Ucom

← Genealogy-ի առաջին մամուլի ասուլիսը «Յուքոմի» գրասենյակում

Մ

Thomas Hanses (EBU)

եր այս տարվա եվրատեսիլյան արշավը հնարավոր չէր լինի առանց «Յուքոմ» ընկերության, որը մրցույթի հայաստանյան պատվիրակության պաշտոնական գործընկերն ու աջակիցն էր: Զարմանալի չէ, որ Genealogy-ի առաջին պաշտոնական մամուլի ասուլիսը տեղի էր ունեցել հենց «Յուքոմի» Ամիրյանի մասնաճյուղում: Այդ այդ օրը ասուլիսին մասնակցում էին խմբի բոլոր անդամները: Հաշվի առնելով այս տարվա խորհրդանշական լինելը բոլոր հայերի համար՝ Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերությունը մրցույթին ներկայանալու յուրատեսակ ձևաչափ էր ընտրել: «Առե-

րեսվիր ստվերին» երգով Հայաստանը ներկայացնող Genealogy խմբի 5 երգիչները հրավիրվել էին աշխարհի բոլոր մայրցամաքներից՝ կառուցելով կամուրջներ հայրենիքի հետ: Խմբի անդամներն են Եսայի Ալթունյանը (Եվրոպա), Թամար Կապրելյանը (Ամերիկա), Վահե Թիլբյանը (Աֆրիկա), Ստեֆանի Թոփալյանը (Ասիա), Մերի-Ջին Օ'Դոհերթի Վասմաթզյանը (Ավստրալիա) և Ինգա Արշակյանը (Հայաստան): Խմբի վեց անդամները պատմեցին իրենց արմատների մասին, կիսվեցին իրենց նախապապերի պատմություններով, ինչպես նաև ներկայացրին իրենց ակնկալիքները Եվրատեսիլ երգի մրցույթից: Խմբի անդամները պատմեցին նաև, թե ինչ զգացողություն են ունեցել ստանալով հրավեր՝ Հայաստանը ներկայացնելու Եվրատեսիլին։ «Յուքոմը», սակայն, չէր լինի «Յուքոմ», եթե յուրահատուկ մի որևէ առաջարկ չաներ իր բաժանորդներին: Այդ նույն օրը մեկնարկեց «Մեկնի´ր Վիեննա «Genealogy»-ի հետ» մրցույթը, որի ընթացքում՝ մեկ ամիս շարունակ, «Յուքոմի» բաժանորդները ֆիքսված հեռախոսակապից զանգահարում էին Եվրոպա և խոսում իրենց բարեկամների կամ ընկերների հետ՝ յուրաքանչյուր վայրկյանի դիմաց կուտակելով միավորներ: Ամեն շաբաթ ամփոփվում էին մրցույթի տվյալները և առավե-

լագույն միավորներ հավաքած հինգ բաժանորդներն անցան եզրափակիչ փուլ: Չորս շաբաթվա արդյունքներով եզրափակիչ փուլ էին անցել 20 բաժանորդ: Մայիսի սկզբին արդեն հայտնի դարձան «Յուքոմի» այն երկու բաժանորդների անունները, ովքեր կմեկնեին Վիեննա՝ երկրպագելու Genealogy խմբին Եվրատեսիլի մրցույթում: Մեր եվրատեսիլյան մասնակից խմբի հինգ անդամները վիճակահանության սկզբունքով ընտրեցին հինգ անուն, որոնցից երկու հաջողակները հնարավորություն ստացան հենց Վիեննայի Շտադհալե դահլիճից մասնակցել Եվրատեսիլ 2015 մրցույթին: Առաջին երջանիկը, ով շահեց ճանապարհորդություն դեպի Վիեննա, Լիլիա Ավետիսյանն էր: Երկրորդը՝ Գագիկ Ավագյանը, որն այնուհետև իր շահումը նվիրեց «Յուքոմի» մեկ այլ բաժանորդ, խաղարկության եզրափակիչ փուլ անցած Անահիտ Մանուկյանին: Մնացած երեք մասնակիցները՝ Հարություն Վարդանյանը, Աննա Ասատրյանը և Անուշ Աղաջանյանը, որպես մրցանակ ստացան ուղևորություն դեպի Արևմտյան Հայաստան: Եվ չնայած մրցույթը չավարտվեց ցանկալի արդյունքով, կարևորը, ինչպես հայտնի է, որակյալ մասնակցությունն է և ասելիքը տեղ հասցնելը: Իսկ հաջորդ տարի, արդեն Շվեդիայում, Հայաստանը նորից կփորձի իր ուժերը Եվրատեսիլում:

Արմեն Խաչիկյան

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Կարծիք

Տարածքային արդարություն երեխաների համար Հայրենադարձ լանդշաֆտային ճարտարապետ Վրեժ Հարությունյանի կարծիքով քաղաքը կոմպլեքսային համակարգ է, ու եթե շատ ես ուշադրություն դարձնում մեծահասակների կարիքները հոգալուն, ապա դրանից տուժում են երեխաները: Վրեժը մեզ պատմեց այն մասին, թե արդյոք Երևանը հարմարեցվա՞ծ է երեխաների համար, և ինչպես կարող ենք լուծել դրա հետ կապված ներկա խնդիրները:

12 13

Հունիս 2015

Բակի փոխակերպումը ավտոտնակի

Թամանյանական Երևանը ի սկզբանե կոմպլեքսային քաղաք էր, որտեղ շատ կարևոր տեղ էին զբաղեցնում հանգստյան գոտիները՝ ոչ միայն մեծահասակների, այլև մանուկների ակտիվ զվարճանքի համար: Հենց այն ժամանակներին էլ ավելի զարգացավ «բակ» հասկացությունը: Եթե բնակարանները համարվում էին անձնական տարածք, ապա բակերը դիտարկվում էին որպես կիսաանձնական հարթակ: Այստեղ շենքի երեխաները զվարճանում էին, ծերունիները իրենց հանգիստն էին վայելում, նարդի խաղում: Սովետի փլուզումից հետո ականատես դարձանք, թե ինչպես գրեթե բոլոր երևանյան բակերը համալրվեցին անվերջ ավտոտնակներով: Հայտնի փաստ է, որ ծերունիներին և երեխաներին դժվար է իրենց բնակավայրից հեռու տեղեր գնալ, իսկ բակերը լուծում էին հանգստի խնդիրը: Այսօր շատ ծնողների համար դժվար է երեխաներին թողնել դուրս խաղալու՝ ահռելի քանակի մեքենաների վտանգ կա, և տպավորություն է ստեղծվում, որ երեխաները, կարծես, ֆուտբոլ են խաղում ավտոկայանատեղերում: Մի խոսքով, Երևանը վերջին տարիների ընթացքում դարձավ միջին տարիքի քաղաքացիների քաղաք, որտեղ գրեթե անտեսվում են փոքրիկների կարիքները: Վերջերս տարբեր բակերում կառուցված խաղահրապարակները ինչ-որ չափով լուծեցին երեխաների տարածքի խնդիրը, սակայն նրանց որակը այն չէ, կան ծնողներ, որոնք թույլ չեն տալիս երեխաներին խաղալ այնտեղ, նույնիսկ երեխաները նախընտրում են գտնել

իրենց համար ուրիշ վայրեր: Դրան գումարենք այն, որ հիմնականում այդ տարածքները շատ փոքր են և էլի շրջապատված են մեքենաների աղմուկով: Երեխաներին պետք են մեծ ազատ տարածքներ, որտեղ նրանք լիովին հանգիստ կլինեն:

Երեխաները և բնությունը

Երևանում շատ մանկական վայրեր կան՝ տարբեր սպորտային կենտրոններից և սրահներից սկսած, վերջացրած հատուկ զարգացման, երաժշտական և տարբեր մասնագիտացված դպրոցներով: Սակայն դրանք փակ և վճարովի տարածքներ են, և կազմում են բուն ուրբանիստական միջավայրի մի մաս: Այսօր կանաչ տարածքների պակաս ունենք, որտեղ երեխաները կխաղան քաղաքային աղմուկից հեռու, կզբաղվեն սպորտով կամ ծնողների հետ պիկնիկ կկազմակերպեն: Մի օրինակ բերեմ՝ բոլորիս քաջ հայտնի Լոս Անջելեսում, որտեղ անցել է իմ մանկությունը, կարելի է գնալ այգի, որը բաժանված է մի քանի հատվածների՝ մեկում խաղում են ամերիկյան ֆուտբոլ, մյուսում՝ բասկետբոլ, կան հատվածներ՝ նախատեսված հեծանվորդների կամ ուղղակի խոտածածկին հանգստանալու համար: Այդպես կարելի է ժամեր անցկացնել, այն էլ ողջ ընտանիքով: Նման կոմպլեքս վայրերը կարևոր քաղաքային մշակույթ են ստեղծում: Այդտեղ բացակայում են ավտոմեքենաների աղմուկը, ծուխը, սրճարանների և ռեստորանների բարձր երաժշտությունը և հանգիստը խանգարող ուրիշ հանգամանքները:

Օղակաձև այգու հեռանկարը

Երևանում մենք ունենք մի այգի, որը կարող է դառնալ հիանալի միջավայր մանկական ցանկացած զբաղմունքի համար՝ թե ակտիվ սպորտային, թե ուղղակի զբոսանքի և հանգիստ անցկացնելու համար: Դա Օղակաձև այգին է, որը կազմում է կենտրոն համայնքի 7%-ը և այսօր գրեթե չի շահարկվում իր բուն նպատակով: Ինչպես հուշում է միջազգային փորձը, հանգստյան լավագույն միջավայրը այն է, որտեղ թե մեծահասակները, թե երեխաները կարող են իրենց հետաքրքրող զբաղմունքով զբաղվել: Այսօր հիմնական այդպիսի վայրերը կապված են «ուտել-խմելու» հետ: Իսկ Օղակաձև այգում հնարավորություն կա ստեղծելու միջավայր, որտեղ կլինեն բազմազան հետաքրքիր հարթակներ՝ ֆուտբոլի, բասկետբոլի և նույնիսկ ժայռամագլցման համար: Եվ այս ամենը անվճար կամ չնչին գումար գանձելով, տարածքը խնամելու համար: Այսպիսի վայրերում թե երեխաները, թե մեծահասակները կգտնեն իրենց հետաքրքրող զբաղմունք և մոտ կլինեն միմյանց: Ցավոք, չեմ պատկերացնում, որ մոտ ապագայում դրանով կզբաղվեն: Եթե ամփոփեմ, ապա կարող եմ ասել, որ Երևանում այժմ չկա այն, ինչ անգլերենով անվանում են «spatial justice»՝ տարածքային արդարություն: Մենք բակերում կառուցում ենք խաղադաշտեր, որոնցից շատ քչերն են օգտվում, իսկ այն տարածքները, որոնք ավելի արդյունավետ կարող են ծառայել մեզ, անտեսում ենք կամ օգտագործում ուրիշ նպատակներով: Սա է տարածքային արդարությունը, որը նոր-նոր է սկսում հաշվի առնվել մեզ մոտ:

Արմեն Մուրադյան Բիայնա Մահարի

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Սեփական փորձ

Մի անհանգստացեք Մեր խնդրանքով՝ ընտանիքի հետ Մոսկվայից Երևան տեղափոխված երիտասարդ ռուս մայրիկը պատմում է ապրելու նոր վայրում իր երկու երեխաների մոտ առաջացած խնդիրների մասին:

Ն

որ երկիր տեղափոխվելը՝ նույնիսկ եթե այդ քայլը սպասված և պլանավորված է՝ այնուամենայնիվ, սթրեսային է: Ամենասկզբում մտածում ես, որ արդեն հազար անգամ եղել ես այստեղ, ընկերներ ունես, լավ գիտես քաղաքը և նույնիսկ երկիրը, որտեղ պատրաստվում ես ապրել, և դժվար թե ինչ-որ բան կարող է քեզ զարմացնել: Տոմսերը գնված են, իրերը՝ հավաքված, մոսկովյան ընկերներիդ հետ բաժանվելու արցունքները՝ թափված, և դու վայրէջք ես կատարում Երևանում: Բնիկ «մոսկվիչկա»՝ վերջին 12 տարին Մոսկվայում ապրած հայ ամուսնու և երկու երեխայի: Թվում է, որ այլևս չի ավարտվի այս երջանկությունը, այս իրական գարնանային արևը հունվարի կեսին: Բայց նոր կյանքի արդեն երկրորդ շաբաթվա ընթացքում հասկանում ես, որ արձակուրդը ամբողջ ընտանիքով Երևանում և սովորական կյանքը այստեղ այդքան էլ նույն բաները չեն: Եվ այդ ժամանակ սկսվում է հարմարվելու սարսափելի ժամանակաշրջանը:

14 15

Հունիս 2015

Հարմարվել ամեն ինչին՝ նրան, որ ծնողական ժողովին դպրոցում քննարկում են ոչ թե ընթացիկ ուսումնական հարցերը, երեխաների առաջընթացը, էքսկուրսիաները և այցելությունները թատրոն, այլ այն, որ աղջիկները շատ են բամբասում, և դասղեկը լրջորեն սաստում է մայրիկներին և տատիկներին զերծ մնալ բամբասանքից երեխաների ներկայությամբ: Նրան, որ այդ նույն ծնողական ժողովներին բոլոր մայրերը պատրաստվում են, ինչպես «Օսկարի» մրցանակաբաշխության ընթրիքին: Նրան, որ մի քանի դպրոցներում երեխաների ելույթների ժամանակ ծնողներին չի թույլատրվում այցելել իրենց ավելի կրտսեր երեխաների հետ: Հենց այդպես. ձեզ կարող են խնդրել հեռանալ, եթե նորածինի կամ նույնիսկ հինգ տարեկան երեխայի հետ եք եկել: Սա արվում է նրա համար, որպեսզի երեխան իր լացով, գոռոցով, ջուր ուզելով կամ հարցերով չփչացնի ելույթը: Դպրոցի ադմինիստրացիայի կարծիքով, հենց այդպես են իրենց պահում յոթ տարեկանից ցածր բոլոր երեխաները: Համակերպվում ես, որ ոչ մի միջոցառում երբեք չի սկսվում ժամանակին,

սակայն այնուամենայնիվ միշտ գալիս ես նշանակված ժամին: Համակերպվում ես նրան, որ շատ հարցերիդ քեզ ուղղակի պատասխանում են. «Մի անհանգստացեք»: Այս պատասխանը ես լսել եմ, օրինակ, երբ ուզում էի իմանալ, թե ինչու՞ են երեխաները ռուսական դպրոցներից մեկում սովորում ասորերեն: Համաձայն եմ՝ ինչքան շատ լեզու իմանաս, այնքան լավ: Ասորական համայնքը ժամանակին իր ներդրումն է ունեցել ռուսական դասարանների բացման մեջ, իսկ այժմ երեխաները, հայերենից, ռուսերենից և անգլերենից զատ սովորում են նաև ասորերեն: Մտածում ես, որ շատ լավ է, սակայն ինչպե՞ս երեխաները կհասցնեն իրենց գիտելիքներով… պետք է նաև հայերենին տիրապետեն… և այդ ժամանակ հնչում է այդ մոգական «մի անհանգստացեք»-ը: Բանից պարզվում է, երեխաները առայժմ սովորում են այբուբենը: Հարց է ծագում. ինչու՞ էին երեխաները երեք տարի զբաղվում այդ լեզվով… ի՞նչ իմաստ ունի ուսուցման ծրագրում ընդգրկելու մի առարկա, որի վրա աննպատակ ժամանակ է վատնվելու: Սակայն այդ հարցը աննպատակ է: Ոչ ոք, բացի ինձանից, իմ բարձրաձայնած հարցը չհամարեց ակտուալ: Համակերպվում ես այն բանի հետ, որ քաղաքում չկան խաղահրապարակներ: Եվ ոտնատակ ես անում ամբողջ քաղաքը, որպես խաղահրապարակ դիտարկելով Երևանի ամբողջ կենտրոնը՝ եզրաքարերը, նստարանները, դեռևս չաշխատող շատրվանները: «Պոպլավոկում» ու Կարապի լճում կարելի է իջնել շատրվանների մեջ և կառուցել ամրոցներ բետոնե բեկորներից, որոնք, չգիտես ինչու, այնտեղ են թողնված: Չնայած, այստեղ կան իսկական մանկական ժամանցային վայրեր՝ ինչպես դրանք պատկերացնում են մեծահասակները: Հենց որ մի փոքր տաքացավ եղանակը, ամեն մի այգում միանգամից հայտնվեցին ատրակցիոններ, բատուտներ, մեծաքանակ մանկական էլեկտրոնային ավտոմեքենաներ: Եթե ամբողջ աշխարհում ատրակցիոնները դիտարկվում են որպես իսկական տոն, այստեղ սովորական առօրյա է: Հենց այդ պատճառով վայրերը, որտեղ մենք զբոսնում ենք, է՛լ ավելի քչացան: Ի վերջո, զբոսանքը երեխայի հետ տեղացի ծնողների համար ունի հետևյալ տեսքը. գնել երեխային քաղցր բամբակ կամ պոպ-քորն, նստեցնել մեքենայի վրա, փորձարկել բատուտը, և զբոսանքն ավարտված է: Ոչ մի փորձ՝ ստեղծել երեխաներին ավելի համապատասխան քաղաքային միջավայր, իսկ երկու փայտե խաղասարերը քաղաքի կենտրոնում արդեն երկրորդ տարին է, ինչ անսարք են: Չնայած ինչո՞ւ եմ բողոքում: Մեզ նույնիսկ չթողեցին սայլակով այցելել թանգարան, պարզաբանելով, որ մենք կարող ենք սայլակով ավերել բոլոր ցուցափեղկերը: Ճիշտն ասած, մի քանի բակերում տեղադրել են մանկական հրապարակների համալիրներ, սակայն այնտեղ ստիպված ես զբոսնել տարօրինակ կարմիր ավազի փոշու մեջ, որով այստեղ, չգիտես թե ինչու, ծածկում են ամեն ինչ: Մոսկվայում, օրինակ, մենք նույնպես դժգոհ էինք ռետինե ծածկույթից, որից սուր հոտ էր գալիս արևի տակ, սակայն բողոքների շնորհիվ ծածկույթը խաղահրապարակներում ավելի որակյալ դարձրեցին: Միակ հիանալի վայրը, որը մեզ հաջողվեց գտնել՝ «Թումոյի» այգին է. այնտեղ կարելի է թե՛ վազվզել, թե՛ խաղալ, նույն ժամանակ այստեղից բացվում է գեղեցիկ տեսարան դեպի Կիևյան կամուրջը, իսկ տուն վերադառնալիս վերոհիշյալ փոշու շերտով ծածկված չես հեռանում: Ավարտելով ծանոթությունը դպրոցի հետ, անցնում ենք մանկապարտեզներին: Եթե ձեր երեխան նախադպրոցական տարիքի է, ապա դուք ունեք երկու տարբերակ. պետական մանկապարտեզ՝ դեռ Մոսկվայից ծանոթ ահռելի հերթերով, որտեղ պետք է երկու տարի շուտ գրանցվել

զբոսանքը երեխայի հետ այստեղ այսպիսին է. գնել երեխային քաղցր բամբակ կամ պոպ-քորն, նստեցնել մեքենայի վրա, փորձարկել բատուտը, եվ այդքանով վերջ (չնայած, հարցը կարելի է լուծել ճիշտ ծանոթների միջոցով գտնելով տնօրենին, որի աշխատասենյակում փռած է գորգ, իսկ հենց մանկապարտեզից տարօրինակ, եթե չասել՝ հին օգտագործած լաթերի հոտ է գալիս) և մասնավոր մանկապարտեզ՝ տեղակայված բնակարանում կամ կից ինչ-որ մի կառույցում: Այնուամենայնիվ, հանձնելով երեխային մոտակա մանկապարտեզ՝ պետական, թե մասնավոր, պետք է պատրաստ լինել, որ զբոսանքը երեխաների հետ մանկավարժները չեն համարում կարևոր խնդիրներից մեկը: Իսկ առանձին մանկապարտեզներում դրա մասին ընդհանրապես խոսք չի գնում: Մանկավարժին կարող է թվալ, որ դուրսը շատ ցուրտ է՝ որպես կանոն՝ այդպես է նրանց թվում նոյեմբերից մինչև ապրիլ ամիսները կամ որ դուրսը շատ ցեխոտ է կամ չափից շատ ամպամած է և շուտով կարող է անձրև գալ: Տեսնենք, ինչ է լինելու ամռանը՝ միակ հույսը նրա վրա է: Հետաքրքրվելով մի քանի մանկապարտեզներով և տեսնելով, թե ինչ «վարժեցված» են երեք տարեկան երեխաները նստած իրենց աթոռների վրա դասերի ժամանակ և նույնիսկ փորձ էլ չեն կատարում կանգնել կամ աղմկել (այո, բոլոր 12 երեխաները), մենք փակեցինք աչքերը հատուկենտ զբոսանքների վրա: Սակայն նախընտրեցինք մանկապարտեզ ավելի ընկերական միջավայրով և ոչ այդքան ֆանատիկ դաստիարակությամբ: Բայց, առարկում են ինձ, երեխաները օրական ունենում են 7 դասընթաց: Այս փաստով շատերին են գայթակղում: Այստեղ նախադպրոցական լրացուցիչ ուսուցման կենտրոնները հպարտորեն անվանում են «քոլեջներ»: Իսկ մանկապարտեզային մենյու կազմողները շատ քիչ բան են լսել բալանսավորված սննդի մասին, ինչի պատճառով երեխաները ամեն օր սնվում են մսային ապուրի տարբերակներով: Ինչպես հասկանում եմ, բանջարեղենն ու ձուկը այդքան էլ հարգված չեն: Մի առանձին պատմություն են սեկցիաներն ու խմբակները: Շատ տարբեր են, բայց կարևոր է գտնել մեկը, որտեղ ծնողի գովասանքը հետապնդելով, նկարչության խմբակում, օրինակ, չեն ավարտի աշխատանքը երեխայի փոխարեն՝ այս խնդիրը Մոսկվայում էլ է առկա: Մեզ հաջողվեց գտնել հաջող մի կենտրոն, որտեղ նախադպրոցական տարիքի երեխաներին սովորեցնում են լուսանկարչություն, լրագրություն և անիմացիա: Երեխաները տեքստեր են պատրաստում, նկարահանումներ կատարում և ամիսը մեկ թողարկում լիարժեք ամսագիր: Ոչ մի ցուցադրականություն: Ստեղծարարության լիովին ազատություն: Շատ տարբեր պատմություններ կարելի է պատմել, երևանյան օդը արդեն այդքան էլ մաքուր չէ, ինչպես մի քանի տարի առաջ, սակայն բանջարեղենն ու մրգեղենը նույնպես ավելի համեղ է մոսկովյանից, մթերքն էլ դեռևս «օրգանական» որակի է, ինչը Մոսկվայից հետո ընկալվում է որպես երկնային մանանա: Անվտանգությունն էլ քաղաքում մի քանի գլուխ բարձր է: Երևանյան արևի մասին էլ չխոսեմ: Իսկ մնացածին կարելի է սովորել… ինչը մենք անում ենք:

Լենա Վոյեվոդինա Բիայնա Մահարի

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Մասնագիտություն

Տատի՜ կ, ո՞ւր ես գնում Դայակի կերպարը հիմնականում սերիալներում ու գրքերում է հանդիպում: Սակայն վերջին տարիներին Երևանում էլ հաճախ կարելի է լսել ուրիշի երեխային խնամող կանանց մասին: Մասնագիտություն դա դժվար է անվանել, ծառայություն՝ առավել ևս: Նրանք ուղղակի խնամում են ուրիշի երեխային սեփականի պես: Դայակների փոքրաթիվ համայնքից է Հեղինե Աղաբաբյանը: Նա արդեն ութ տարի՝ «մայր» կամ «տատիկ» է այլ ընտանիքների համար:

Կոչում՝ ի վերուստ

Մասնագիտական կրթություն չունեմ: Միջնակարգ դպրոց եմ ավարտել: Սովետական տարիներին մի քանի վայրում աշխատել եմ: Անկախությունից հետո ընտանիքի հոգսը ամուսնուս վրա էր: Նրա մահից հետո սոցիալական պայմանները ստիպեցին աշխատանք փնտրել: Մի քանի ամիս շրջում էի աշխատանքի տեղավորման գործակալություններով ու կարդում պատահած բոլոր հայտարարությունները: Տարիքիս պատճառով աշխատանք չկարողացա գտնել: Մի օր առաջարկ ստացա խնամել հեռավոր բարեկամներից մեկի երեխային: Անունը Եվա էր, կրակի կտոր, շարժուն ու անհանգիստ մի բալիկ: Եվան դարձավ առաջին երեխան, որին խնամելու էի որդիներիցս հետո: Հիմիկվա երեխաները կամակոր են, չլսող, ամեն ինչ չեն ուտում ու չեն սիրում ենթարկվել: Առաջին օրերին դժվարանում էի. հոգեբանորեն դժվար է սեփականի նման խնամել ուրիշի երեխային, բայց հաղթահարեցի:

16 17

Հունիս 2015

Կարևորը՝ ռեժիմը չխախտել

Առավոտյան տասին երեխայի ծնողները գնում էին աշխատանքի՝ Եվային ու տան գործերը թողնելով ինձ: Խելացի, լսող ու ենթարկվող երեխա էր, բայց ուտելու հետ սեր չուներ: Դա ինձ շատ էր տանջում: Լինում է, չէ՞, որ երեխաները հրաժարվում են որևէ կոնկրետ ճաշ ուտել, իսկ Եվան ոչինչ չէր ցանկանում ուտել: Բոլոր տեսակի ուտելիքները պարտադիր անցկացնում էի բլենդերով ու ժամերով ընկնում հետևից, աղաչում-պաղատում գոնե մի գդալ ուտել: Ամեն օր նոր խաղեր էի հորինում՝ միայն թե սոված չմնար: Որոշ ժամանակ անց արդեն ընկերացանք: Երեխան արդեն սովորել էր իմ ներկայությանը: Երեկոյան, երբ ծնողներն աշխատանքից գալիս էին, հետևիցս կանչում էր՝ «տատի՜կ, ո՞ւր ես գնում», «տատի՜կ, ե՞րբ ես գալու»: Այդքան տարիների ընթացքում ոչ մի անգամ չեղավ, որ երեխային տխուր կամ լաց եղած կամ էլ ռեժիմը խախտած վերցնեն ինձնից: Դա շատ կարևոր է հոգեպես ու ֆիզիկապես առողջ մարդ դաստիարակելու համար:

Համատեղ աշխատանք

Հիշում եմ՝ մի առավոտ լավ ձյուն էր եկել, Մոնումենտի այգում էինք: Երեխան սկսեց ձնագունդ պատրաստել, հետո ձնագունդը գլորեց-գլորեց ու խնդրեց օգնել: Երկուսով ահռելի ձնեմարդ պատրաստեցինք: Այգում զբոսնող մարդիկ հավաքվել էին մեր շուրջը, զարմացած հետևում էին մեր խաղին: Երեկոյան Եվայի մայրը տուն վերադառնալիս այգում տեսել էր հսկա ձնեմարդը: Մտավ ներս թե չէ՝ միանգամից հարցրեց. «Տիկին Հեղինե, տեսե՞լ եք այգու հրաշք ձնեմարդը, եկեք Եվային տանենք, թող տեսնի, խաղա նրա հետ»: Ես ու Եվաս նայեցինք իրար և սկսեցինք բարձր ծիծաղել:

Դժվար բաժանում

Եվային խնամեցի մոտ երկու տարի, մինչև դարձավ երեք տարեկան ու գնաց մանկապարտեզ: Անընդհատ հարմար առիթ էի փնտրում, որ տեղեկացնեմ հեռանալուս մասին: Չէի կարող հենց էնպես թողնել-գնալ: Ասացի, որ թոռնիկ եմ ունեցել, հերթը նրանն է, պետք է նրան էլ խնամեմ: Եվաս շատ երկար, հանդիմանող հայացքով նայեց ինձ ու տխուր ձայնով ասաց. «Տատիկ, ես քո նոր թոռանը մի օր լավ ծեծելու եմ, ինչի՞ է քեզ տանում ինձնից»: Պինդ գրկեցի նրան, բայց ասելիք այդպես էլ չգտա: Երկու ամիս տան բանալին ինձ մոտ էր, շարունակում էի գալ-գնալ, երեխան չէր կարողանում միանգամից կտրվել ոչ ինձնից, ոչ էլ իմ պատրաստած ուտելիքներից: Երեք տարուց ավելի է անցել, սակայն կապը մինչև օրս էլ դեռ պահում ենք: Հիմա էլ, երբ տեսնում է ինձ, գալիս-ընկնում է գիրկս, առաջվա պես ջերմ է ինձ հետ:

Ասես տատ ու թոռ

Չգիտեմ՝ ո՞նց է ստացվում, բայց բոլոր երեխաների հետ կարողանում եմ լեզու գտնել: Եվային հետևեց Արփիս: Այդ երեխան արտաքնապես ինձ այնքան նման էր, որ այգում երբ միասին զբոսնում էինք, ոչ ոք չէր հավատում, որ ես նրա դայակն եմ: Նույնիսկ սեփական թոռս այդքան նման չէ ինձ: Ես ու Արփուկս երկուսս էլ խարտյաշ ենք, կապույտ աչքերով՝ ասես տատ ու թոռ լինենք: Արփին ուտելու հետ խնդիր չուներ, ուղղակի շատ աշխույժ էր, շարժուն, բեմական: Նա անընդհատ նոր բացահայտումներ էր անում, հաճախ՝ վտանգավոր: Երբ ինչ-որ այլ գործով էի զբաղվում, ասենք՝ նրա համար ճաշ էի եփում, անընդհատ երեխային տեսադաշտումս էի պահում: Հերիք էր մեկ վայրկյան աչքաթող անեի, ու հաստատ մի բան կվառեր, կպայթեցներ, կջարդեր, կփշրեր, կքաշեր, կթափեր: Մի խոսքով՝ իսկական հրաբուխ էր: Արփուկս էլ մեծացավ ու գնաց մանկապարտեզ: Նրա հետ բաժանումն ավելի հեշտ էր, այդ երեխան սիրում էր նորություններ, անընդհատ ուզում էր շրջապատված լինել այլ երեխաներով, մանկապարտեզին հեշտ հարմարվեց ու սիրեց: Նրանց ընտանիքի հետ էլ կապը մինչ օրս պահում եմ: Տոներին զանգում ենք իրար, այցելում: Մի օր երեխայի մայրն ասաց. «Տիկին Հեղին, դուք միայն դայակ չեք, դուք մեր ընտանիքի լիարժեք անդամն եք»: Ու ես գիտեմ, որ դա հենց այդպես է, որ կա:

Սատանան մանրուքներում է

Հիմա խնամում եմ մի չարաճճի, բայց շատ բարի բալիկի: Նրա հետ ամենից դժվարը լեզու գտանք: Սկզբում ինձ չէր ընդունում ոչ մի կերպ: Ասում էր՝ դու իմ տատը չես, ես ինչի՞ պետք է քեզ լսեմ: Աստիճանաբար, կաթիլ առ կաթիլ հասա նրան, որ երեխան գիտակցեց՝ տատը չեմ, բայց պետք է լսի ինձ: Սա շատ կարևոր դետալ է հարաբերություններ կառուցելու գործում: Երեխաները ենթագիտակցորեն են զգում՝ դիմացինն ո՞վ է, արժե՞ նրան ենթարկվել, թե՞ ատամները կարող են հաշվել: Ես նույնիսկ սեփական երեխաներիս երբեք երես չեմ տվել: Երեխան միշտ պետք է զգա, որ դիմացինը թուլամորթ չէ: Միայն այդ դեպքում կդադարի քմահաճություններ անել: Որքան էլ համարենք նրանց երեխա, միևնույն է՝ մարդ է, արդեն զարգացած բնավորությամբ, նախապատվություններով: Հաճախ է եղել, որ երեխաներիս իսկական տատիկ-պապիկները զարմացել են՝ տեսնելով, թե ինչպես են իրենց թոռներն ինքնակամ լսում ինձ, մինչդեռ նրանց դա երբևէ չի հաջողվել: Գաղտնիքը պարզ է՝ երեխային ոչ միայն սիրել է պետք, այլև հարգել: Ու նաև նրա մեջ ձևավորել հարգանք քո անձի նկատմամբ:

Հաճախ է եղել, որ երեխաներիս իսկական տատիկ-պապիկները զարմացել են՝ տեսնելով, թե ինչպես են իրենց թոռներն ինքնակամ լսում ինձ, մինչդեռ նրանց դա երբեվէ չի հաջողվել Ստաժավոր դայակ

Արդեն վեց երեխայի հետ եմ աշխատել: Բացի խնամելուց փորձում եմ նաև ինչ-որ կարևոր բաներ էլ սովորեցնել: Հաճախ պլաստիլինով ենք խաղում, ջրաներկերով նկարում, ծաղիկներ հավաքում ու պսակ սարքում, միասին արդուկ ենք անում, տառերը սովորում, հաշվում մատների վրա, նրանք ինձ օգնում են կենցաղային հարցերի կազմակերպման գործում: Սովորաբար ծնողները աշխատանքից հետո քիչ ժամանակ են կարողանում հատկացնել նրանց: Մինչդեռ աշխարհի ու կյանքի մասին պատկերացումները երեխաների մոտ զարգանում են հենց այդ ժամանակ՝ երկուսից հինգ տարեկանում: Իմ բոլոր բալիկներն էլ հետաքրքրասեր են եղել, շատ հարցեր են տվել, հաճախ՝ փակուղի գցելով ինձ: Ես նաև փորձում եմ սովորեցնել՝ ինչպես պետք է իրենց պահեն տարբեր վայրերում, ինչպես խոսեն մարդկանց հետ, ինչ ռեակցիա տան անծանոթ մարդկանց հանդիպելիս և այլն: Որոշ ժամանակ անց ծնողներն էլ են զարմանում, թե երեխան որտեղի՞ց այդքան բան իմացավ, կարողացավ հասկանալ: Ինքս էլ եմ անընդհատ ինքնակատարելագործվում, փորձում եմ երեխաների դաստիարակության մասին նոր գիտելիքներ ձեռք բերել, ծանոթանալ նորագույն մեթոդներին, հաճախ ճանաչողական ֆիլմեր եմ դիտում, գրքեր կարդում: Մի խոսքով, ամեն կերպ փորձում եմ հետ չմնալ մանկավարժական նորամուծություններից և տենդենցներից:

Մենք բոլորս մանուկ ենք

Սա ինձ համար միայն աշխատանք չէ: Անգնահատելի բավականություն եմ ստանում փոքրիկների հետ շփվելիս, նրանց աշխարհում ապրելիս: Եղել է, որ այգում հետները ցեխերով խաղամ, իրենց հավասար վազեմ: Իմ կարծիքով, երեխաներին պետք չէ ոչինչ արգելել, թող անեն՝ ինչ սիրտն ուզում է, թեկուզ ամբողջ օրը բակում լինեն: Պետք չէ ստիպել, կտրել նրանց խաղից, իրականում, վստահ եղեք, երբ կհոգնի՝ կգա տուն, չի հոգնի՝ թող վազվզի, ինչքան սիրտը կամենա: Անհոգ մանկությունն այնքան կարճ է տևում, որ բնավ պետք չէ արհեստականորեն այն ավելի կարճացնել: Ու հաստատ պետք չէ փոքրիկ հաճույքներից զրկել նրանց: Միևնույն է՝ ուզեն, թե չուզեն, մի օր հաստատ մեծանալու են:

Սուրեն Ստեփանյան Գրիգոր Եփրեմյան

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Այլընտրանք

7

այլընտրանքային ժամանց երեխաների հետ

«Պատանի հնագետ» ակումբ

Երեխաների ժամանցի կազմակերպումը Երևանում բավական բարդ խնդիր է, հատկապես երբ ծնողները միտք ունեն բակում խաղալուց, զբոսայգում վազվզելուց կամ թատրոն տանելուց զատ մի որևէ այլ, յուրահատուկ բանով զբաղվել: Բայց այլընտրանք, այդուհանդերձ, կա: Մենք ընտրեցինք այդպիսի տարբեր բնույթի 7 վայր և միջոցառում, որոնք հետաքրքիր կդարձնեն մանկական (որոշ դեպքերում նաև ծնողական) ժամանցը:

«Էրեբունի» արգելոց-թանգարան. ապագա հնագետների դարբնոց

Ժամանցի տիպը. Հնագիտական Հասցե. Էրեբունի փողոց 38 Թիրախ. 6-16 տարեկան երեխաների համար Արժեք. Անվճար

18 19

Հունիս 2015

«Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոցթանգարանին առընթեր «Պատանի հնագետ» դպրոցը ընձեռում է բոլոր միջին և բարձր դասարանների աշակերտներին հնարավորություն զգալ իրենց իսկական հնագետների դերում: Արդեն վեցերորդ տարին է, ինչ երեխաները ներգրավվում են թանգարանի հարևանությամբ գտնվող ուսումնական պեղավայրում կազմակերպված գործնական պեղումներին: Արգելոց-թանգարանի գիտաշխատող, դպրոցի աշխատանքների համակարգող Միքայել Բադալյանի խոսքերով՝ ուսուցման տեսական փուլը կազմված է 6 դասերից, որոնց ընթացքում երեխաները ծանոթանում են Ուրարտուի պատմության հետ հենց ուրարտյան սեպագրերի միջոցով, ինչպես նաև պատկերացում են կազմում տարածաշրջանի հետուրարտյան զարգացման հետ: Դասերի ընթացքում դպրոցականները նաև ծանոթանում են հնաբանու-

թյան հիմունքներին, ճիշտ գծագրման, տվյալների ճշգրիտ մուտքագրման և այլ տեխնիկական նրբությունների հետ: Գործնական աշխատանքները տևում են 14 օր: Բոլոր երեխաները բաժանվում են տարբեր դերերի, կազմելով իրական հետազոտահնագիտական խումբ՝ իրենց հնագետներով, լուսանկարիչներով, մի խոսքով, ստեղծվում է լուրջ պեղումներ իրականացնելու աշխատախումբ: Դպրոցի շրջանավարտները ստանում են հատուկ սերտիֆիկատ և բեյջ, որի շնորհիվ նրանք ցանկացած ժամանակ կարող են այցելել թանգարան իրենց ընկերների հետ՝ անվճար: Միքայել Բադալյանի խոսքերով, դասընթացի հիմնական նպատակն է աջակցել հնագիտությամբ հետաքրքրվող պատանիներին մասնագիտության ընտրության հարցում, ինչպես նաև նպաստել հնագիտական ժառանգության պահպանությանը:

facebook.com/avazeamroc

«Ավազե ամրոց». ավազե ինքնազարգացում

facebook.com/mamasplacearmenia

Ժամանցի տիպը. Ստեղծագործական Հասցե. Տպագրիչների փող. 8 Թիրախ. 1.5 տարեկանից բարձր Արժեք. Մեկ ամսվա աբոնեմենտը (8 հանդիպում)՝ 20 000-30 000 դրամ

Mama’s Place. կրթության և զվարճանքի համատեղումը

Ժամանցի տիպը. Մշակութային Հասցե. «Լոֆթ» հակասրճարան, Մոսկովյան 3 Թիրախ. 2-5 տարեկան երեխաների համար Արժեք. 2500 դրամ մեկ երեխայի և մեկ ծնողի համար

Վաղուց է հայտնի ավազի կարևորությունը շինարարական աշխատանքներում: Սակայն քչերը գիտեն, որ ժամանակակից աշխարհում ավազով կարելի է կառուցել նաև ամուր հոգեկան և ստեղծագործական մտածելակերպ: «Ավազե ամրոց» զարգացման և ավազով նկարչության կենտրոնի հիմնական նպատակը երեխաների ներդաշնակ զարգացումն է ստեղծագործական մթնոլորտում: Կենտրոնի տնօրեն Կարինե Հարությունյանի խոսքերով՝ երեխաները մասնակցում են հոգեբանի հետ խմբային աշխատանքի, որի ընթացքում կազմակերպվում են հատուկ մշակված խաղեր և վարժություններ: Այդ խաղերն ու վարժությունները, տարիքային առանձնահատկություններից ելնելով, զարգացնում են երեխաների ուշադրությունը, հիշողությունը, շարժունակությունը, շփման հմտությունները, խոսքը և այլն: Երեխաները նաև սովորում են

նկարել ավազով: Այսպիսով, զվարճալի զբաղմունքը համընկնում է երեխաների ստեղծագործական մտքի և ինքնուրույնության զարգացման հետ: Ավազից բացի երեխաները աշխատում են նաև խմորով, գուաշով, կավով, բնական նյութերով, գունավոր ավազով, որը ավելի է ընդլայնում նրանց ստեղծագործական հմտությունները: Խմբային զարգացնող ծրագրերին կարող են մասնակցել մեկ ու կես տարեկանը լրացած բոլոր երեխաները: Աշխատանքը ավազի հետ, Կարինեի խոսքերով, կարող է շատ օգտակար լինել այն երեխաներին, ովքեր ունեն հոգեբանական խնդիրներ, օրինակ՝ վախեր, ագրեսիվություն, շփման դժվարություններ, ինչպես նաև այն երեխաներին, ովքեր ունեն զարգացման խնդիրներ: Մի խոսքով, հոգեբանական խնդիրների լուծման տեսանկյունից ավազով խաղը թույլ է տալիս երեխաներին մոդելավորել, խաղարկել և հաղթահարել իրենց հոգեբանական խնդիրները:

Mama's Place ակումբի գլխավոր նպատակն է միաձուլել զվարճանքն ու երեխաների զարգացումը, այսինքն՝ մատուցել «էդյութեյմընթ»՝ անգլերեն education (կրթություն) և entertainment (զվարճանք) բառերից: Ակումբային միջոցառումների ժամանակ, սովորաբար, հնչում է կենդանի բարձրաճաշակ երաժշտություն, կազմակերպվում են հետաքրքիր և զարգացնող խաղեր և հատուկ վարպետության դասեր մայրիկների և երեխաների համար: Mama’s Place-ը միջազգային նախագիծ է: Համանուն «մայր-ակումբը» բացվել է Մոսկվայում, որտեղ նույնպես մանկական ժամանց կազմակերպելն այդքան հեշտ առաջադրանք չէ: Նախագծի հեղինակ Օլգա Րյաբինկինան հիշում է. «Ինձ համար դա մեծ խնդիր էր. ու՞ր գնալ երեխայիս հետ ազատ օրերին: Փորձում էի գտնել մի տեղ, որտեղ թե՛ ես, թե՛ երկու տարեկան որդիս մեզ հարմարավետ կզգայինք: Որոնումների արդյունքում հասկացա, որ ամենաճիշտ տարբերակը կլինի, որ ես ինքս նախաձեռնեմ այդպիսի մի վայր»: Այդպիսով, Օլգային հաջողվեց ստեղծել մի միջավայր, որտեղ ծնողն ու երեխան իրենց ներդաշնակ են զգում: Այս տարվա հունվարից էլ ակումբը հասավ Երևան: Առայժմ երևանյան միջոցառումները անցկացվում են տարբեր կենտրոններում, բայց սեփական տարածքը, վստահ է Օլգան, մոտ ապագայի հարց է։ Բայց առանց սեփական տարածքի էլ, Mama’s Place-ն արդեն հայտնի է իբրև մի միջավայր, որտեղ մայրիկները կարող են հաճելի ընտանեկան ժամանցը զուգակցել մասնագետների և այլ մայրիկների հետ շփման հետ (ի վերջո, ակումբի անվանումը պատահական չէ ընտրված), իսկ փոքրիկները բացի խաղալուց ու

վազվզելուց նաև լավ երաժշտություն կլսեն կամ ներկայացում կդիտեն: Ընտանեկան համերգների ժամանակ հնչում է տարբեր ժանրերի կենդանի երաժշտություն՝ ջազից ու դասականից մինչև The Beatles: Կատարողները հատուկ հրավիրված պրոֆեսիոնալ երաժիշտներ են: Mama's Place-ի հայաստանյան համահիմնադիր Մարի Բարսեղյանի խոսքերով՝ ցանկացած միջոցառում ունի յուրահատուկ մոտեցում. «Փորձում ենք այնպես անել, որ միշտ տարբեր ժանրերի երաժշտություն հնչի համերգների ժամանակ, իսկ մյուս միջոցառումներն էլ հետաքրքիր և արդիական թեմաների շուրջ կազմակերպել: Մենք հնարավորություն ենք տալիս մայրիկին առանց երեխայից կտրվելու կազմակերպել սեփական անձնական ժամանակը։ Իսկ երեխաները տարբեր զբաղմունքներ են ունենում, որոնք ոչ միայն զվարճալի են, այլև զարգացնում են երեխայի ստեղծագործական կարողությունները»: Սկզբում Mama's Place-ի միջոցառումները որոշված էր անցկացնել ամիսը մեկ անգամ, սակայն շուտով ամիսը դարձավ շաբաթ, իսկ մեկը՝ երկուս: Այսպիսի միջոցառումները, կազմակերպիչների խոսքերով, արժեքավոր ներդրում են երեխայի ճաշակի ձևավորման և ստեղծարարության զարգացման մեջ: Ակումբը ունի կանոնավոր և բազմազան միջոցառումների ցանկ թե՛ երեխաների, թե՛ մեծերի և թե՛ համատեղ ժամանցի համար։ Մայիսից Mama's Place-ում մեկնարկել են Երևանի համար նորույթ հանդիսացող ինտերակտիվ ներկայացումներ, որտեղ երեխաները ներգրավվելու են ընթացքի մեջ և գործողությամբ ու խորհուրդներով օգնելու հերոսներին հաղթահարել սյուժեով նախատեսված փորձությունները:

Boulder Town

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Այլընտրանք

Boulder Town. միշտ դեպի վեր

Ժամանցի տիպը. Ակտիվ, սպորտային Հասցե. Քաջազնունի փողոց, 1 Թիրախ. 7 տարեկանից բարձր երեխաների համար Արժեք. Մեկանգամյա մուտքը՝ 1000-2000 դրամ, ամսական մուտքը՝ 10000-15000 դրամ

20 21

Հունիս 2015

Չնայած նրան, որ Հայաստանում ժայռերի պակաս չունենք, այնուամենայնիվ, կար ժայռամագլցման մասնագիտացված մարզադահլիճի պակաս, որը հնարավորություն կստեղծեր մարզվելու անձրևին, ցրտին ու նաև աշխատանքային օրվա ավարտին: Boulder Town մարզադահլիճի ստեղծումը հնարավորություն ընձեռեց նաև երեխաներին փորձել իրենց հնարավորությունը ժայռամագլցման bouldering ասպարեզում՝ ավելի ապահով պայմաններում: Արդեն տարիներ է, ինչ Up The Rocks ակումբի անդամները, իսկ 2013-ից՝ Հայկական Լեռնային Ակումբի հետ միասին, զբաղվում են ժայռամագլցմամբ: «Մեր մարզադահլիճը bouldering մագլցման համար է: Boulder նշանակում է սալաքար (մինչև 5-6 մետր), որոնց վրա ժայռամագլցողները մարզվել են ֆիզիկապես ու տեխնիկապես առավել դժվար անցումներ կատարելով՝ առանց պարանի, պոկվելուց ցատկելով փոքր մարզագորգի վրա: Հետագայում bouldering-ը դարձավ ժայռամագլցման առանձին ճյուղ», — պատմում է մարզադահլիճի տնօրեն Մխիթար Մխիթարյանը: Հայաստանում ժայռամագլցման մշակույթը նոր է սկսվում զարգանալ: Եվ դա է պատճառը, որ այցելուների կեսից ավելին Երևանում աշխատող արտասահմանցիներն են և սփյուռքահայերը, ովքեր լավ ծանոթ են դահլիճային

մագլցման մշակույթին և գիտեն, թե ինչ հաճելի ժամանց է դա: Մխիթարի խոսքերով՝ երբեմն երեխաները սկսում են ժայռամագլցմամբ զբաղվել արդեն 4-5 տարեկանից, սակայն նրա կարծիքով, նախընտրելի տարիքը սկսվում է 7 տարեկանից, որպեսզի նրանք կարողանան մարզումը խաղից տարբերել և կենտրոնանալ: Ի դեպ, bouldering մագլցման համար անհրաժեշտ է ժայռամագլցման նվազագույն գույքը՝ մագլցման կոշիկներ և մագնեզիի փոշի, որը տրամադրվում է մարզադահլիճում, հաշվի առնելով, որ Հայաստանում սկսնակները դեռ դժվարությամբ են դրանք գտնում. «Դահլիճում ունենք նաև campusboard և fingerboard գործիքները, որոնք նախատեսված են մատների և գոտկատեղից բարձր մկանները զարգացնելու համար»: Մասնագետի խոսքերով՝ Boulder Town-ը ընձեռում է հրաշալի հնարավորություն երեխաների մոտ մարմնի ողջ մկանային համակարգը ներդաշնակ մարզելու համար: Այստեղ նաև կարելի է գերազանց զարգացնել կամային, ստեղծագործական, պատկերավոր մտածողության որակները: Դահլիճը ժամանցային ու մարզական հետաքրքիր միաձուլում է, որից հետո, որպես կանոն, հետաքրքրություն է առաջանում հաղթահարել արդեն իսկական ժայռեր կամ զբաղվել տեխնիկական ալպինիզմով: Իսկ ի՞նչը կարող է դրանից լավ լինել:

Մարիամ Լորեցյան

Երևանի պատմության թանգարան. քաղաքի տիրակալները

facebook.com/tata.armenia

Ժամանցի տիպը. Հնագիտական Հասցե. Արգիշտիի 1 Թիրախ. 10-17 տարեկան Արժեք. 3000 դրամ

ՏաՏա. մայրիկիս օգնականը

Ժամանցի տիպը. Ակտիվ, ստեղծագործական և ուսուցողական Հասցե. Բուզանդի 43 (Մաշտոցի այգի) Թիրախ. 1-12 տարեկան երեխաներ և նրանց մամաներ Արժեք. Ծառայության միանվագ վճարը՝ միջինը 2000 դրամ, արշավները՝ 4000 դրամից

Եթե Էրեբունու արգելոց-թանգարանում երեխաներին առաջարկում են սեփական ձեռքերով պեղել Հայաստանի անցյալը, ապա մեկ այլ՝ Երևանի պատմության թանգարանում երեխաները խաղերի միջոցով կարող են նոր բաներ սովորել հարազատ քաղաքի անցյալի մասին: «Ճանաչիր Երևանը» խաղն այստեղ անցկացվում է 2005 թվականից: Էքսկուրսավարը թանգարանում տեղադրված մանրակերտի վրա խաղի միջոցով ներկայացնում է մայրաքաղաքի, մասնավորապես՝ կենտրոնի, պատմությունը՝ Էրեբունիից մինչև 20-րդ դար: Այնուհետև սկսվում է բուն խաղը, որի ընթացքում երեխաները բաժանվում են «Երևան» և «Էրեբունի» մրցակից թիմերի և սկսում են պատասխանել հարցերին, որոնց պատասխանները պետք է որ սովորած լինեին քիչ առաջ տեղի ունեցած էքսկուրսիայի ընթացքում՝ Երևանի ամենահին այգին, եկեղեցին, ամենամեծ շուկան, Երևանի հատակագծի առաջին փողոցը, Թումանյան փողոցի նախկին անվանումը և այլն և այլն: Յուրաքանչյուր պատասխանի համար մասնակիցները, որպես միավոր,

Երևանի զինանշանի պատկերով թերթիկներ են ստանում: Պայքարը թեժ է՝ հաղթողը պետք է ստանա «քաղաքի տիրակալը» կոչումը: Հետո երեխաներն ուղևորվում են մյուս ցուցասրահ, որտեղ Երևան քաղաքի ամրոցի բանալիներն են ցուցադրված: Դրանք «հանձնվում» են միայն իրական, երդվյալ քաղաքացիներին: Նրանք մասնակցում են երդման հանդիսավոր արարողությանը, պատասխանատու կերպով հայտարարելով. «Այցելելով Երևան քաղաքի պատմության թանգարան, խոստանում եմ սիրել, պահպանել, շենացնել համայն հայության մայրաքաղաքը»: Ամենավերջում հնչում է «ԷրեբունիԵրևան» երգը: «Վիկտորինայի հաջողության գաղտնիքը հետևյալն է՝ լավ սցենար, էքսկուրսավարի դերասանական վարպետություն, հոգեբանի, մանկավարժի և հռետորի ունակություններ: Ինֆորմացիան պետք է մատուցել կատակով, խաղի միջոցով՝ ներգրավելով բոլորին», — ասում է էքսկուրսավար Մարինա Խաչմանուկյանը, որի նախաձեռնությամբ էլ անցնում են այս ինտերակտիվ խաղերը:

«ՏաՏա. մայրիկիս օգնականը» ակումբը մեկնարկել էր մամաներին օգնելու համար ու սրանք պարզապես բառեր չեն, վստահեցնում է հիմնադիր Սեդա Պապոյանը. «Այսօր, երբ մի մամա ժպտալով դուրս է գալիս մեզ մոտից՝ շնորհակալ, որ իր անելիքները հասցրեց, երեխան էլ ուրախ ու գոհ է կամ մյուսը, որ գալիս է երեխայի հետ մի հետաքրքիր բանի մասնակցում ու մի քանի տարբեր առիթներով շնորհակալություններ շռայլում ու սպասում հաջորդ նախաձեռնությանը, ես գիտակցում եմ, որ ստացվում է այն, ինչի համար թողեցի բոլոր մյուս, ոչ պակաս կարևոր անելիքներս»: Ակումբի նորարար լուծումների շարքում է արևմուտքում շատ հայտնի բեյբիսիթինգը, որն այստեղ տեղայնացվել և անվանվել է «խաղընկերոջ ծառայություն». երիտասարդ աղջիկների միջոցով քիչ թե շատ ինքնուրույն բալիկի համար տնային խնամք է ապահովվում՝ ըստ անհրաժեշտության: Լինում են նաև մայրիկների համար մարզումների ու պարերի դասեր, երբ կարող են գալ երեխայի հետ, որը կխաղա ու կզբաղվի, մինչ մայրիկը կմարզվի: Բայց «ՏաՏայի» ամենահետաքրքիր նախաձեռնություններից է մանկական արշավների շարքը մայրիկների հետ միասին. «Թվում է՝ անում ենք շատ պարզ բան, բայց միաժամանակ նպաստում մի քանի ուղղություններով, —

բացատրում է Սեդան, — նախ՝ սա հրաշալի հանգստի հնարավորություն է մամաների ու բալիկների համար մեկ ամբողջ օր անցկացնել քաղաքից դուրս: Բացի այդ, մենք արշավի համար ընտրում ենք հատուկ ուղղություններ, որոնք առավել հետաքրքիր կարող են լինել բոլոր մասնակիցների համար, նախապես պատրաստում ու վերհիշում ենք հուշարձանների և տեղավայրերի մասին բոլոր հետաքրքիր պատմությունները, որոնց կոնկրետ դրվագներ երեխաներն օրվա ընթացքում կրկնում են՝ որպես հատուկ խաղի մաս: Ընթացքում օրվա կոնկրետ հատված առանձնացնում ենք բնության ու ակտիվ խաղի համար և արդյունքում ստանում իսկապես հագեցած օր, որը միշտ սպասում են կրկնելու»: Սեդան, սակայն, համոզված է, որ ակումբի ամենանոր նախաձեռնությունը առավել մեծ թվով մայրիկների ներգրավելն է ամենատարբեր դերերում, «որպեսզի «ՏաՏան» ավելի մամայական դեմք ստանա: Եվ այստեղ ամեն ինչ հորինում ու մոգոնում ենք նախ իմ ու թիմում եղած մյուս մամաների անձնական փորձից, բայց քիչ չեն նաև դեպքերը, երբ մեր նոր ծառայությունը կամ լուծումը ստեղծվում է մեր իսկ հաճախորդ մամաներից մեկի գաղափարի հիման վրա: Իրենց ունեցած խնդրի համար մենք նոր լուծում ենք ստանում ու դրանով իսկ օգնում մյուսներին»:

Սուրեն Մանվելյան

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Այլընտրանք

Հովիկ Հայրապետյանի անվան ձիասպորտի կենտրոն. ձի, ձի, իսկական ձի

Ժամանցի տիպը. Ակտիվ, սպորտային Հասցե. Շիրակի փողոց, 39 Թիրախ. 6 տարեկանից բարձր երեխաների համար Արժեք. 1 դասը՝ 5000 դրամ, մեկ ամսվա աբոնեմենտ (5 դաս)՝ 19 000 դրամ

Հայաստանի տարածքում գործում են մի քանի ձիավարության կենտրոններ, մենք ունենք Ձիասպորտի ֆեդերացիա և, ո՞վ կմտածեր, նույնիսկ Ձիասպորտի ազգային հավաքական: Իսկ Երևանում 2001 թվականից գործում է հանրապետության ամենամեծ՝ Հովիկ Հայրապետյանի անվան ձիասպորտի կենտրոնը, որն ունի 1800 մետր երկարությամբ վազքուղի, 6 մարզադաշտ՝ 3 ավազի, 2 կանաչ և 1 փակ դաշտ: Այստեղ այցելում են բոլոր ցանկացողներն ու «ձիամոլները»՝ թե սիրողական, թե պրոֆեսիոնալ մակարդակով այդ մարզաձևով զբաղվողները: Բայց մեր ցուցակում կենտրոնը ներառվել է հատկապես այն պատճառով, որ այստեղ հատուկ ուշադրություն է հատկացված փոքրիկ ձիասերներին: Ձիասպորտի կենտրոնում երեխաների համար կազմակերպվում են հատուկ միջոցառումներ, դասարանային այցելություններ և զանազան տոնախմբություններ, որոնց ընթացքում երեխաները ոչ միայն կարող են ժամանակ անցկացնել «Ժոկեյ» ռեստորանում, որից բացվում է տեսարան դեպի ձիարշավարան, այլև զգալ իրենց հեծյալի դերում, շրջելով ձիու վրա՝ իհարկե, մասնագետի ուղեկցությամբ: Ձիասպորտի ֆեդերացիայի փոխնախագահ և Հայաստանի ձիասպորտի հավաքականի գլխավոր մարզիչ Սուրեն Սուքիասյանի խոսքերով,

ձիարշավարանում կան արաբական, գերմանական՝ հանովերյան, անգլիական ձիերի զտարյուն ցեղատեսակներ: Իսկ երեխաների համար մշակված են հատուկ դասընթացներ, որոնց ընթացքում նրանք սովորում են ճիշտ դիրք ընդունել ձի վարելիս, ձիերի հետ կոնտակտի մեջ մտնել: «Ձիերը բացի նրանից, որ շատ ուժեղ են, այլև ոչ պակաս խելացի, զգայուն և զգուշավոր կենդանիներ են: Ձիավարությունը բացի հոգեբանական առավելություններից, համարվում է կենդանի տրենաժոր, քանի որ ձիերի օգնությամբ երեխայի ամբողջ մարմինը մարզվում է», — պատմում է Սուրեն Սուքիասյանը, ներկայացնելով երեխաների համար ձիասպորտի բազմաթիվ դրական կողմերը: Թեև ձիերը համարվում են կենդանական աշխարհի ամենախելացի և հեշտ կառավարելի ներկայացուցիչներից, այնուամենայնիվ, կենտրոնում առանձին ուշադրություն է հատկացվում անվտանգությանը: Ձիերի հետ զբոսանքները և առաջին դասերի ժամանակ ամբողջ ընթացքը խստորեն հսկվում է մասնագետների կողմից: Կենտրոնում նաև կան պոնիներ, սակայն ընդունված կարծիքին հակառակ, նրանք շատ ավելի անկառավարելի են ձիերից՝ աշխուժությունն ու անհամբերությունը նրանց խառնվածքի մասն է: Եվ միայն փորձառու երեխաներին է թույլատրվում հեծել պոնիներին:

Արմեն Մուրադյան

22 23

Հունիս 2015

CRISTAL BAR & LOUNGE

ARMENIA MARRIOTT HOTEL YEREVAN 1 Amirian str., Yerevan 0010, Armenia Tel.: 010 599 000, 010 599 246 www.marriottarmenia.com E-mail: armenia.marriott@marriott.com

Our O ur Cristal bar & lounge welcomes we elcomes you in an energetic w ay in the morning with a cup way o off coee and homemade pastry, motivating at day time with special daily lunch choices, food delights, fresh juices and smoothies, but also stylishly engaging at night with a lively setting of cocktails and live music.

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Ֆոտոնախագիծ

Երեխաները բոլորինս են Մեր իրականությունում կան երեխաներ ու ընտանիքներ, ովքեր կյանքի տարբեր հանգամանքներով պայմանավորված անապաստան են մնացել, հայտնվել սոցիալ-հոգեբանական տարբեր դժվարին խնդիրների և սոցիալական տարաբնույթ բարդ իրավիճակների առջև: Այդ երեխաների զրկանքներով լի մանկությունը մտահոգության առարկա է ինչպես այսօր, այնպես էլ՝ վաղը: Դեռևս 2000 թվականին Հայ օգնության ֆոնդը հիմնադրեց Երեխաների կենտրոնը՝ փորձելով երեխաներին վերադարձնել իրենց կորցրած մանկությունը և երաշխավորել նրանց համար սոցիալական խոստումնալից հեռանկար:

Թովմաս (6 տ.) Բելլա Քոչարյան, ՀՕՖ-ի Երեխաների աջակցության կենտրոնի «Բարեկամների խորհրդի» նախագահ

Ա

յդ գործը բավականին բարդ է և շատ ջանքեր է պահանջում: Նրանց խաթարված մանկության ոչ մանկական հոգսերը մեղմելու նպատակով արդեն 7 տարի է Հայ օգնության ֆոնդի Երեխաների աջակցության կենտրոնն ունի «Բարեկամների խորհուրդ»՝ տիկին Բելլա Քոչարյանի նախագահությամբ: «Բարեկամների խորհուրդը» կենտրոնի սուրհանդակն է, որն ապահովում է հասարակության տարբեր հատվածների ներկայացուցիչների մասնակցությունը կարիքի մեջ գտնվող կարիք երեխաների և նրանց ընտանիքների օժանդակության գործում: Կենտրոնի տաղանդավոր, հրաշալի մանուկների և նրանց ընտանիքների կողքին են մշակույթի, արվեստի գործիչներ, գործարար ոլորտի ճանաչված ներկայացուցիչներ, ովքեր ուղղակիորեն իրենց ֆինանսական և բարոյական աջակցությունն են ցուցաբերում կենտրոնի երեխաներին և նրանց ընտանիք-

24 25

Հունիս 2015

ներին: Չնայած «Բարեկամների խորհրդի» անդամների բազմազբաղ առօրյային՝ նրանք երեխաների հետ շփվելու, նրանց իրենց սրտի ջերմությունը կիսելու, ոգեշնչելու և խանդավառելու ժամանակ մշտապես գտնում են՝ մանուկներին ներարկելով սրտի գորով և լավատեսություն, որպեսզի երբևիցե չընկրկեն դժվարություններից, կարողանան հաղթահարել ցանկացած խնդիր: «Բարեկամների խորհրդի» աջակցությամբ կազմակերպվել և կազմակերպվում է կենտրոնի սաների կրթությունը բարձրագույն և միջին մասնագիտական, ուսումնական հաստատություններում, երաժշտական դպրոցներում, արվեստի տարբեր խմբակներում: Կենտրոնի երեխաների մասնակցությամբ իրականացվել և իրականացվում են այցելություններ մանկական սրճարաններ, ժամանցի կենտրոններ, թանգարաններ, ցուցահանդեսներ, էքսկուրսիաներ, տոնական ցերեկույթներ և այլ ձևաչափերի բազմաթիվ միջոցառումներ:

Կենտրոնի սաների ու իրենց հոգատար, բարեսիրտ բարեկամների մասնակցությամբ «Երեխաները բոլորինս են» ուշագրավ ֆոտոշարքը ՀՕՖ-ի Երեխաների աջակցության կենտրոնի «Բարեկամների խորհրդի» հերթական միջոցառումներից էր, որի նպատակն էր հանրության ուշադրությունը ևս մեկ անգամ սևեռելու Հայաստանում երեխաների սոցիալական, իրավական պաշտպանության և բարեկեցության հիմնախնդիրներին: Ֆոտոնախագծի իրականացմանն աջակցել է կենտրոնի «Բարեկամների խորհրդին» վերջերս անդամակցած SPRING PR ընկերությունը: Ֆոտոշարքում արտացոլված են մանկական ամենապարզ, բարի խենթություններն ու չարաճճիությունները ներկայացնող կադրեր: Այս կադրերը փոխանցում են հետևյալ հիմնական ուղերձները՝ մանկության արժեքը և դրա պաշտպանության անհրաժեշտությունը մեր երեխաների կյանքում և այն պնդումն ու դիրքորոշումը, որ երեխաները բոլորինս են:

Հայկ (4 տ.) Հրաչուհի Ութմազյան, ասմունքող, հաղորդավարուհի, «Կոսմոպոլիտան Հայաստան» ամսագրի գլխավոր խմբագիր

Գոռ (12 տ.) Նելլի Դուրյան, ՀՀ ոստիկանության քրեական հետախուզության գլխավոր վարչության անչափահասների իրավունքների պաշտպանության և ընտանեկան բռնության դեմ պայքարի վարչության պետ, ոստիկանության գնդապետ

Հայ օգնության ֆոնդի Երեխաների աջակցության կենտրոն 2000 թվականից ի վեր Հայ օգնության ֆոնդի Երեխաների աջակցության կենտրոնը ձեռք է մեկնում ճգնաժամային իրավիճակներում հայտնված երեխաներին և ընտանիքներին՝ մեղմելու նրանց սպառնացող տարաբնույթ սոցիալական ռիսկերը և նպատակ ունենալով՝ իր գործունեությամբ երեխաների պաշտպանության ոլորտում ներդնել նորարար սոցիալական տեխնոլոգիաներ, այդպիսով նպաստելով երկրում երեխաների սոցիալական պաշտպանության համակարգի արդյունավետ գործարկմանը: 2007 թվականից «Բարեկամների խորհրդի» ստեղծումը նոր գույներ հաղորդեց կենտրոնի գործունեությանը և բոլոր ջանքերի մեկտեղման միջոցով առ այսօր շարունակում է օգնել Երեխաների աջակցության կենտրոնին իրականացնել իր առաքելությունը:

Սուսաննա (6 տ.) Հրաչ Մուրադյան, հաղորդավար, պրոդյուսեր

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Ֆոտոնախագիծ

Անուշիկ (7 տ.) Անահիտ Հարությունյան, Երևանի «Հայբուսակ» համալսարանի ռեկտոր

Արմինե (10 տ.) Նազենի Հովհաննիսյան, դերասանուհի, հաղորդավարուհի

Արամ (8 տ.) Արա Գևորգյան, երաժիշտ, երգահան

Սվետա (11 տ.) Նադեժդա Սարգսյան, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, երգչուհի

26 27

Հունիս 2015

Արայիկ (5 տ.) Եգոր Գլումով (Գոռ Գրիգորյան), ռադիոհաղորդավար

Ծովինար (8 տ.) և Սպարտակ (10 տ.) Ավետիք Նազարեթյան

Միքայել (12 տ.) Արսեն Գրիգորյան (Մրո), ժողովրդական երգիչ

Էդգար (10 տ.) Նվարդ Մելքոնյան, SPRING PR ընկերության համահիմնադիր

Գոռ Կրոյան, մտահղացումն ու իրականացումը SPRING PR ընկերության

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Երևանից դուրս

Ապագայի թեորեմը

«Հայաստանի մանուկներ հիմնադրամը» գործում է 2003 թվականից: Արդեն 12 տարի է Երևանի բուհերը համալրվում են Քարակերտ, Դալարիկ, Լեռնագոգ, Շենիկ, Վարանդ գյուղերում մեծացած բազմաթիվ ուսանողներով: Բայց ինչպես համալրվում են, այնպես էլ լքվում՝ երիտասարդների մեծ մասը մայրաքաղաքում անցկացնում է չորս տարի՝ ճիշտ այնքան, որքան պետք է հայրենի համայնք՝ արդեն պատրաստված մասնագետ վերադառնալու համար: COAF-ի գործադիր տնօրեն Անուշ Եդիգարյանը պատմում է, թե որտեղից է հայտնվում այս նոր ու խոստումնալից սերունդը:

COAF-ի պատմությունը սկսվել է Քարակերտ գյուղից: Ինպե՞ս դուք եկաք այստեղ: — «Հայաստանի մանուկներ հիմնադրամի» ստեղծման գաղափարը ծագել է շատ պատահական: Մեր հիմնադիրը՝ ամերիկահայ գործարար Գարո Արմենը, 2003-ին այցելել էր Հայաստան: Թալինի ճանապարհին նա մտել էր Քարակերտ՝ ջուր խնդրելու, բայց տեղացիներն ասել էին, որ խմելու ջուր չունեն: Պատկերացնու՞մ եք՝ մի բնակավայր, որտեղ մարդիկ կարող են օրը, բառի բուն իմաստով, ծարավ անցկացնել: Գարո Արմենը սկսել է հարց ու փորձ անել տեղացիներին, թե նրանք ինչ խնդիրներ ունեն, ու մի ծեր մարդ ասել է, թե՝ «հարցերդ ինչի՞ համար են. շատերն են եկել, խոստումներ տվել՝ գնացել, դու էլ ես էլի նրանց պես լինելու»: Գարո Արմենն իսկապես գնացել է, բայց, ինչպես կարող եք կռահել՝ հետ է եկել: Ո՞րն էր առաջին ծրագիրը: — Սկզբում աշխատում էինք Քարակերտի դպրոցի ու մանկապարտեզի հետ, 2004-ից 2006-ը կատարվեցին նաև բավական ծավալուն շինարարական աշխատանքներ: Այդտեղ

28 29

Հունիս 2015

էր, որ հարևան Լեռնագոգ ու Դալարիկ գյուղի բնակիչները նեղացան՝ էդ ինչու՞ է, որ միայն Քարակերտին ենք ուշադրություն դարձնում: Լեռնագոգում էլ, Դալարիկում էլ իրավիճակը նման էր՝ չոր կլիմա, գրեթե անապատ. այստեղով քայլելիս կարող է թվալ, թե ոտքերիդ տակ Լուսնի մակերեսն է: Կամաց-կամաց հիմնադրամը սկսեց ընդլայնել գործունեության տարածքը, ընդգրկվեցին Քարակերտի հարևան գյուղերը: Այսօր արդեն մենք սերտորեն համագործակցում ենք Արմավիրի և այլ մարզերի բազմաթիվ գյուղերի հետ: Իսկ որո՞նք են COAF-ի գործունեության հիմնական ոլորտները: — Մենք աշխատում ենք չորս ուղղությամբ՝ կրթական, առողջապահական, սոցիալ-հոգեբանական աջակցության և տնտեսական զարգացման: Կրթության ոլորտում համագործակցում ենք և՛ երեխաների, և՛ ուսուցիչների հետ, վերապատրաստում մասնագետների, ստեղծում սովորելու համար հաճելի միջավայր: Բայց կրթություն ասվածը միայն դասական դպրոցը չէ՝ մենք ունենք նաև արտադպրոցա-

կան ծրագրեր, օրինակ, նախասիրությունների խմբակներ: Առողջապահության ոլորտում շատ ուշադրություն է դարձվում բուժաշխատողների վերապատրաստմանը, ինչպես նաև բնակչության առողջապահական կրթությանը: Մենք առողջ ապրելակերպի զանազան դասընթացներ ենք անցկացնում երեխաների հետ, սկսած ամենապարզից, օրինակ՝ ճիշտ ատամ լվանալուց: Ծնողները հաճախ պատմում են, որ երեխաները իրենք են գալիս տնեցիներին դասախոսություն կարդում վնասակար ուտելիքի կամ ատամները ճիշտ մաքրելու կարևորության մասին: Մեր աշխատանքի շատ կարևոր ուղղություններից են նաև սոցիալական ու հոգեբանական աջակցությունը, ինչի կարիքը հաճախ շատ խիստ է: Ի դեպ, գյուղերի հոգեբանները Երևանից չեն՝ տեղացի մասնագետներ են, որոնք, իհարկե, անցել են շատ լուրջ վերապատրաստման փուլ: Սա շատ կարևոր է մեզ համար՝ օգտագործել տեղի ներուժը, որպեսզի չստեղծվի կախվածություն հիմնադրամից, որպեսզի երբ COAF-ը այստեղ չլինի, համայնքը կարողանա ինքն իրեն ռեգեներացնել, ստեղծել իրեն պետքական ուժը:

Իսկ տնտեսական զարգացմանն ուղղված ծրագրերի հիմնական նպատակը, իմ կարծիքով, երեխաներին նախաձեռնողականություն սովորեցնելն է, ձեռներեցության հանդեպ հետաքրքրություն և հմտություններ հաղորդելը: Կարելի է ասել՝ քոնը ստեղծելու արվեստը: — Շատ կարևոր ու պետքական մի արվեստ: Այս գյուղերը փոքր ու ոչ վճարողունակ շուկաներ են, ինչը օբյեկտիվ պատճառ է, որ տնտեսությունը շատ դանդաղ զարգանա: Սա իր հերթին բերել է նրան, որ մարդիկ չեն մտածում սեփական բիզնեսը հիմնելու մասին, ուղեղը քիչ թե շատ մեծ գործարար ձեռնարկների ուղղությամբ չի մտածում: Մենք փորձում ենք փոխել այդ իրավիճակը, այդ մտածելակերպը: Մեծահասակների հետ բավական դժվար է, բայց այ երեխանե՜րը: Նրանց մի փոքր հույս տալը, մի փոքր հույս, իրենց ուժերին մի փոքր հավատ ներշնչելը բավական է, որ դառնան իսկական նախաձեռնողներ: Տնտեսական ծրագրերը, իհարկե, միտված են նաև փոքր բիզնեսի աջակցմանը: Արմավիրի մարզում, օրինակ, շատ ձեռնտու է չորանոցներ հիմնելը՝ շատ մրգառատ շրջան է: Այստեղ մենք ներմուծել ենք «Գյուղմթերքի անվճար էլեկտրոնային շուկա» ծրագիրը՝ Eagro-ն: Այս ծրագիրը սոցիալական ցանցի նման է՝ մի հարթակ է, որտեղ արտադրողը ավելի հեշտ կարող է գտնել սպառողի՝ մոտակա կամ հեռու համայնքներից: Այս բոլոր ծրագրերը, ստացվում է, միայն Արմավիրի մարզու՞մ են: — Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ սկսել ենք աշխատել նաև Լոռիում՝ Թումանյանի ու Գու-

գարքի տարածաշրջանի գյուղերի հետ: Արդեն ընտրել ենք այն գյուղերը, որտեղ COAF-ը նախագծեր կիրականացնի: Ի դեպ, գյուղերի ընտրության և շատ այլ հարցերում մեզ օգնում են մեր «շրջանավարտները»՝ Լիլիթը, Ներսեսը, Անահիտը, Վոլոդյան: Վոլոդյա Մնացականյանը, օրինակ, Քարակերտից է: Շատ փոքր էր, երբ սկսեցինք աշխատել իր դպրոցի հետ: Իսկ այժմ սովորում է Հայաստանի պետական ագրարային համալսարանում ու արդեն որպես մասնագետ և որպես գյուղում ապրող, գյուղի կյանքը ներսից իմացող օգնում է մեզ գնահատել այս կամ այն համայնքի իրավիճակը: COAF-ի տարբեր գյուղերը միմյանց հետ ինչոր կերպ համագործակցու՞մ են: — Մենք փորձում ենք տարբեր գյուղերից մարդկանց կապել իրար, այդ կերպ համայնքները ավելի արագ կզարգանան, ավելի օգտակար կլինեն իրար համար: Օրինակ, մի քանի օր առաջ Լոռիում տեղի ունեցած «Սմարթ կենտրոնի» նախագծի շնորհանդեսին հրավիրել էինք նաև արմավիրցիների: Սա նորարարական կրթական կենտրոն է, որ ամփոփելու է զարգացման ու կատարելագործման բոլոր շերտերը, ոչ ֆորմալ կրթական ծրագրերը: Նոր տեխնոլոգիաները, արվեստը, սպորտն ու հասարակական նախաձեռնությունները լինելու են կենտրոնի առանցքային դաշտերը, ուղղված մարդկային վերափոխմանը: Հատկապես ուշադրություն ենք դարձնելու արհեստներին: Դա կարող է լինել կավագործություն, արծաթագործություն, փայտի մշա-

կում և այլն: Ի դեպ, մենք պլանավորում ենք դասավանդել նաև անտառագործություն, ինչը նոր է Հայաստանում և շատ արդիական հատկապես Լոռվա մարզում: Ինչու՞ հենց արհեստներ: — Արհեստները շատ պահանջված են գյուղերում: Օրինակ, շատ գյուղացիներ մեզ պատմում էին, որ համայնքներում իսկական խնդիր է սալիկապատող գտնելը: Գնում-բերում են Վանաձորից, ինչը շատ ավելի թանկ է ստացվում: Պահանջված են նաև ավտոմեքենա վերանորոգողներ: Մենք պլանավորում ենք «Սմարթ կենտրոնում» լսարան-ավտոտնակ բացել, որտեղ կպատրաստվեն համապատասխան մասնագետներ: Կենտրոնը համագործակցելու է նաև տեղի ձեռնարկությունների հետ, այսինքն՝ աշակերտները ոչ միայն փորձ ձեռք կբերեն տեղացի բիզնեսմենների հետ, այլև հետագայում աշխատանքի հեռանկար կունենան: Ո՞րն է երաշխիքը, որ այդ արհեստավորները չեն մեկնի արտագնա աշխատանքի «Սմարթ կենտրոնն» ավարտելուն պես: — Երաշխիք չկա: Գիտեք, COAF-ը չի փորձում գյուղաբնակ մարդկանց կյանքը փոխել: Մենք փորձում ենք օգնել, որ նրանք իրենք փոխեն իրենց կյանքը: Սա շատ կարևոր նրբություն է՝ փորձել ոչ թե երեխային արհեստականորեն ավելի բարեկեցիկ միջավայր տեղափոխել, այլ նրա մտածելակերպը փոխել, դրդել նրան, որ ինքը կառուցի այդ բարեկեցիկ միջավայրը, կապվի դրա հետ և սիրի այն: Կարևորը, որ ապագա սերունդը հավատա իր ուժերին և ունենա հնարավորություն գործով ինքնադրսևորվելու:

Կարինա Ղազարյան

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Հավաքածու

Կյանքը խաղից հետո Ի՞նչ մանկություն առանց տիկնիկների: Դրանցով խաղում են երևանցի մանուկներն այսօր, և խաղացել են նրանց պապիկները հարյուր տարի առաջ կամ հրճվանքով հետևել դրանց «խաղին» համապատասխան թատրոնի բեմից: Ժամանակի ընթացքում այդ յուրահատուկ խաղալիքները դառնում են քաղաքային կյանքի և պատմության կարևոր վկաներ: Այսօր Երևանում տարբեր ժամանակների և տեսակների տիկնիկների հետ կարելի է մոտիկից ծանոթանալ երկու վայրում՝ Հովհաննես Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոնում և Երևանի պատմության թանգարանում:

30 31

Հունիս 2015

Բոլորը սիրում են տիկնիկներ

Հայկական մշակույթում տիկնիկներն ունեցել են կարևոր մշակութային և նույնիսկ ծիսական դեր: Երևանի պատմության թանգարանի էքսկուրսիաների բաժնի ղեկավար Մարինա Խաչմանուկյանի խոսքով՝ հայկական ազգային տոների ժամանակ օգտագործվում էին մեր Նուրի տիկնիկները, Ակլատիզ և Ուտիս տատը, ասիլիկ-վասիլիկները և այլն: Մարինայի նախաձեռնությամբ անցած տարվա վերջին նախաձեռնվեց տիկնիկների մեծ ցուցահանդես Երևանի պատմության թանգարանում, որտեղ ներկայացված էին թե՛ հայկական ավանդական տիկնիկներ, թե՛ արտ-տիկնիկներ և վերջին հարյուրամյակի երևանյան տիկնիկներ:

Սոֆյա Ախշարումովա. բարձրաշխարհիկ տիկինը

Մարինան ցույց է տալիս իր ժամանակին մեծ համբավ վայելող փարիզյան պչրուհի Սոֆյա Ախշարումովայի մի քանի գործեր, որոնք թանգարանի հավաքածուի պարծանքն են: Սոֆյան հայկական արմատներով ռուս պալատական Բենիամին Ախշարումովի դուստրն էր: Նրա ձեռքի նուրբ աշխատանքները ներկայացնում են բարձրաշխարհիկ կանանց վարքուբարքը: Տիկնիկներն արդեն 100-ն անց են, բայց առաջվա պես գեղեցիկ են ու թարմ: Այսպիսի տիկնիկները մեծահարուստ տիկինների համար հոբի էին: Նրանց ննջասենյակներում անպայման մեկ այսպիսի տիկնիկ պետք է դրված լիներ: Դարասկզբի երևանյան կանայք բացառություն չէին: Այդ շրջանում շատ հայտնի էին նաև հախճապակե տիկնիկները՝ գերմանական «Արմանդ Մարսել» գործարանի արտադրությամբ: «Երևանյան հայտարարություններ» թերթի 1911 թվականի համարում ասվում է, որ այդպիսի տիկնիկներ կարելի էր ձեռք բերել «Նադեժդա» գալանտերեայի խանութում:

Բնական ընտրություն

Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո լուսավորության առաջին ժողկոմ Անատոլի Լունաչարսկին որոշեց, որ հախճապակե տիկնիկները բուրժուազիայի արտացոլումն են ու խորհրդային երեխա-

Խորհրդային Միության իշխանությունները որոշեցին, որ հախճապակե տիկնիկները բուրժուազիայի արտացոլումն են ու խորհրդային երեխաներին բնավ պետք չեն ներին բնավ պետք չեն: Հայտնվեցին առաջին զանգվածային արտադրության պլատմասայե տիկնիկները, որոնք դարձան խորհրդային արդյունաբերության հպարտությունն ու երեխաների կենցաղի մի մասը: «Պուպս» անվանված հայտնի տիկնիկները անփոխարինելի դարձան աղջնակների ավանդական խաղերում: Իսկ ահա 1970-1980-ականներին հայտնվեցին գերմանական արտադրության տիկնիկներ, որոնք յուրաքանչյուր աղջկա երազանքն էին:

Բոլորը սիրում են

«Պարտադիր չէ լինել փոքր աղջիկ՝ տիկնիկ սիրելու և ունենալու համար», — վստահ է Մարինան: Այսօր ամբողջ աշխարհում տարածված են տիկնիկային թանգարաններ, որտեղ տիկնիկների միջոցով ներկայացված է քաղաքի պատմությունը, արվեստը: «Երևանում այդպիսի թանգարանը կարող է մեծ հետաքրքրություն առաջացնել ոչ միայն երեխաների, այլև մեծահասակների և զբոսաշրջիկների մոտ: Սակայն տիկնիկների միակ ցուցադրությունը մինչ մեր հավաքածուի ներկայացումը կարելի էր տեսնել միայն Տիկնիկային թատրոնի ճեմասրահում», — արձանագրում է Մարինան:

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Հավաքածու

Տիկնիկայինի տիկնիկները

Արդեն գրեթե չորս տասնամյակ Սայաթ-Նովա 4 հասցեում գտնվող Տիկնիկային թատրոնի շենքի առաջին հարկի ցուցասրահում այցելուներին դիմավորում է տիկնիկների մի հսկայական հավաքածու, որտեղ կան ինչպես արտասահմանից ժամանած, այնպես էլ Տիկնիկայինի ներկայացումների առաջին «դերակատար» տիկնիկներ: Թանգարանում տեղ են գտել նաև այն նմուշները, որոնք բարձրաստիճան տարբեր պաշտոնյաներ նվեր են ստացել, ապա հանձնել թատրոնին: Կան Ինդիրա Գանդիի, Բելլա Քոչարյանի, Հասմիկ Պողոսյանի նվիրատվությունները: Տիկնիկներից ոմանք էլ փոխանակման կարգով են եկել Հայաստան. այստեղ միշտ կապի մեջ են աշխարհի տարբեր թատրոնների հետ, և ամեն անգամ միջազգային փառատոների մասնակցելիս իրենց հետ որևէ տիկնիկ են տանում ու փոխանակում կատարում: Թանգարանում կան տիկնիկներ Բելառուսից, Ղազախստանից, Ուկրաինայից, Լեհաստանից, Հնդկաստանից: Ցուցափեղկերում կարելի է հանդիպել Լեոնիդ Ենգիբարյանի և Պավլոս Բորոյանի կերպարներով տիկնիկների (վերջինս Տիկնիկայինի դերասաններից է և թատրոնի թանգարանի հիմնադիրը): Շենքի երկրորդ հարկում գտնվող թանգարանում ընդհանուր քանակությամբ պահվում է ավելի քան 3500 ցուցանմուշ՝ տիկնիկներ, ներկայացումների էսքիզներ, ծրագրեր և ազդագրեր, պիեսներ, երաժշտական ձևավորումների պարտիտուրներ, լուսանկարներ, մրցանակներ, դիպլոմներ ու պատվոգրեր, կրծքանշաններ, հուշանվերներ, թատերախոսականներ, տիկնիկային արվեստին վերաբերող գրականության, թատրոնի պատմությունը լուսաբանող այլ նյութեր: Թանգարանում պահվող տիկնիկներից յուրաքանչյուրն ունի իր անձնագիրը՝ անձնական տվյալներով ու լուսանկարով:

Նոր ներկայացում՝ նոր տիկնիկ

Յուրաքանչյուր բեմադրության համար պատրաստվում են հատուկ նոր տիկնիկներ, որոնք չեն օգտագործվում ուրիշ ներկայացումներում: Թատրոնում գործում է երկու արհեստանոց, որոնցից մեկում պատրաստվում են տիկնիկների էսքիզներն ու հենց տիկնիկները, իսկ մյուսում՝

բեմի դեկորները: Ամեն տիկնիկի վրա չորս մասնագետ է աշխատում՝ նկարիչը, մեխանիկը, տիկնիկագործն ու դերձակը: Երևանի Տիկնիկային թատրոնի ներկայացումներում օգտագործվում են տիկնիկների բոլոր տարատեսակները՝ ձեռնոցային, պլանշետային, ձողիկային, խամաճիկային, դիմակային և ստվերային: Թատրոնում ապրող ամենահին տիկնիկը հայկական ստվերային թատրոնի գլխավոր հերոս Ղարագյոզն է: Հենց արհեստանոցներից առաջինում է ծնվել առաջին հայ «դերասան» տիկնիկը՝ հեքիաթասաց Պիպոզը, նույն ինքը՝ Կարապետը: Աշխարհի բոլոր ժողովուրդներն ունեն իրենց թատերական տիկնիկ-հերոսները, որոնք օժտված են ազգային բնութագիրը կրող լավագույն հատկանիշներով: Օրինակ՝ ռուսական տիկնիկային թատրոնի հերոսը Պետրուշկան է, Գերմանիայինը՝ Կաշպերը, իսկ Անգլիայինը Պանչն ու իր շատախոս կին Ջյուդն են: Մեր Պիպոզը, որը սովորաբար հեքիաթասացի դերում է հանդես գալիս, ստեղծվել է Մատենադարանի էսքիզներով:

→ Թատրոնի բեմադրությունների տիկնիկները չեն օգտագործվում մյուս ներկայացումներում

մեր ժողովրդական տիկնիկ Պիպոզը, որը թատրոնի ներկայացումներում սովորաբար հեքիաթասացի դերում է հանդես գալիս, ստեղծվել է Մատենադարանի էսքիզներով

32 33

Հունիս 2015

Տիկնիկային թատրոնի հավաքածուի նմուշներից մի քանիսը

Հեղինակային և մասսայական

Բայց եթե Տիկնիկայինում ստեղծվող տիկնիկները «դերասան» են, ապա քաղաքում այսօր աշխատող տիկնիկագործների աշխատանքները, որոնք կարելի է արվեստի գործ համարել, առօրյայի համար են (թեպետ ոչ միշտ՝ երեխաների): Օրինակ, Գեղարվեստի պետական ակադեմիայի պրոֆեսոր Վետա Գրիգորյանի տիկնիկները տարբերվում են էմոցիաներով, դեմքի վառ արտահայտությամբ: Դիզայներ-նկարչուհի Կարինե Փիլիպոսյանի սյուրռեալիստական տիկնիկները կարելի է օգտագործել որպես լուսամփոփ, թեյնիկի աքսեսուար ու էլի հազար ու մի բան: Մարինե Պողոսյանը պատրաստում է տիկնիկներ, որոնք կրում են Վասպուրականի, Բարձր Հայքի, Զանգեզուրի ազգային հագուստներ: Մարինա Խաչմանուկյանի խոսքով՝ տիկնիկային արվեստի սիրահարների համար շատ երկրներում պարբերաբար թողարկվում են ամսագրեր, գրքեր տիկնիկային արվեստի, դիզայնի և ստեղծման տեխնոլոգիաների մասին: Երևանյան մանկական խանութներում այսօր կարելի է գտնել հարյուրավոր տիկնիկներ աշխարհի տարբեր կետերից՝ սկսած չինական տիկնիկներից, վերջացրած եվրոպական արտադրության նմուշներով: Սակայն մեզ մոտ էլ են արտադրվում տիկնիկներ: Հայկական «Նանի Զանի» տիկնիկները ստեղծված են հիմնականում բնական նյութերից: Դրանց դիզայնը մշակված է այնպես, որ երեխաների մոտ միայն դրական էմոցիաներ առաջանան: Սա բավական ողջունելի է, հաշվի առնելով, թե ինչպիսի ագրեսիվ և բացասական կերպարներ են «ներխուժում» երեխաների խաղասենյակներ: Եվ, ով գիտի, մի քանի տասնամյակ հետո նրանք կդիտարկվեն որպես Երևանի այս շրջանի պատմամշակութային երևույթ, ինչպիսին էին «Արմանդ Մարսելի» տիկնիկները անցած դարի սկզբում:

Շուշան Մելիքյան, Արմեն Մուրադյան Առնոս Մարտիրոսյան, Անի Մուրադյան

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Այնտեղ

Խաղալու արվեստ Մանկական խաղահրապարակները քաղաքային միջավայրի կարևորագույն մասնիկներից են: Ու մինչ մեզ մոտ դեռ նոր-նոր լրացնում եմ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո առաջացած բացը՝ քիչ թե շատ զինելով Երևանի բակերը, Դանիայի մայրաքաղաք Կոպենհագենում արդեն մի քանի տարի է, ինչ կարելի է անհավանական սյուժեներով և տեսարաններով խաղահրապարակների հանդիպել: Պատկերացրեք, ինչ հրաշալի է խաղալ հսկայական սարդի, սուզանավի, ծռմռված տների կամ հրթիռի տեսք ունեցող խաղահրապարակում: Այդ ամենը Կոպենհագենի մանուկներին պարգևում է տեղական Monstrum ընկերությունը:

Ը

նկերության հիմնադիրները՝ Օլե Բարսլունդ Նիլսենը և Քրիստիան Յենսենը, նախկինում թատերական ներկայացումների ձևավորման փորձ են ունեցել, այդ պատճառով էլ Monstrum-ի խաղահրապարակները նման են հեքիաթի կամ մուլտֆիլմի քարացած ակնթարթների: Առաջին նախագիծը՝ դեռ մինչ Monstrum-ի ստեղծվելը, կառուցվել է Օլեի որդու մանկապարտեզի համար: Հիմնարկում պատրաստվում էին վերազինել տարածքը, բայց հարմար տարբերակ չէին գտնում: Արդյունքում ծնվեց մի փայտե շինություն, որում համադրվեցին արքայադստեր աշտարակն ու հրթիռը: Փորձը դուր եկավ բոլորին՝ և՛ մանկապարտեզին, և՛ հեղինակներին, այնպես որ դրանից հետո սկսեցին նախագծվել և կառուցվել մյուսները:

34 35

Հունիս 2015

Monstrum-ն աշխատում է ինչպես պետական և մասնավոր մանկապարտեզների, այնպես էլ թաղամասերի հետ: Երկրորդ պատվերը դարձավ փարոսով և նավով կոմպոզիցիան, որի կենտրոնական էլեմենտը մեծ սղարանն էր: Երկու տարի անց ընկերությունն արդեն մեծ համբավ էր ձեռք բերել քաղաքում: Հետո եղան պատվերներ Շվեդիայից և Նորվեգիայից: Խաղահրապարակները բացառիկ են: Չնայած լինում են կրկնվող էլեմենտներ, բայց, օրինակ, հսկա սարդերը բոլորը տարբեր գույների են և չափերի: Ինչ վերաբերում է ծախսատարությանը, ապա Monstrum-ի մեկ խաղահրապարակի արժեքը մոտ 10 հազար եվրո է, ամենաթանկարժեքը Ստոկհոլմի կենտրոնում կառուցված 500 հազար եվրոյանոցն է: Իսկ որպես հումք օգտագործվում է բացառապես էկոլոգիապես մաքուր փայտանյութ:

Սյուժեների ընտրությունը տարբեր կերպ է ընթանում, երբեմն կապ ունի տեղանքը: Այդպես, Կոպենհագենի թաղամասերից մեկը՝ Բրումբլեյբենը, հայտնի է իր դեղին-սպիտակ երկհարկանի բնակելի շենքերով: Խաղահրապարակը, որը կառուցվեց դրանց միջև ընկած տարածքում, ներկայացնում է այդ շենքերի գույնի և տեսքի ավելի փոքր և ծռմռված, ճկված տարբերակները: Մեկ այլ խաղահրապարակ էլ իրենից ներկայացնում է Բերմուդյան եռանկյունին: Յենսենի և Նիլսենի խոսքերով՝ իրենց գործերում մեծ կարևորություն է տրվում սյուժեին և պատումին, նրանց կոմպոզիցիաները պատահական էլեմենտների հավաքածու չեն: Բացի այդ, նրանք փորձում են անել այնպես, որ խաղահրապարկները հետաքրքրեն ոչ միայն երեխաներին, այլև նրանց ծնողներին: Եվ իսկապես, դժվար է չգայթակղվելը:

ՄԱՆԿԱԿԱՆ աշխարհ Այնտեղ

Յուրահատուկ խաղահրապարկներ` աշխարհի տարբեր ծայրերում

← Տոկիո, Ճապոնիա

↓ Ֆուձի-Հակոնե-Իձու ազգային պարկ, Ճապոնիա

↑ Շանհայ, Չինաստան

36 37

Հունիս 2015

→ Նյու Յորք, ԱՄՆ

↓ Հայ Պարկ, Տորոնտո, Կանադա

↓ Turtle Back Zoo կենդանաբանական այգի, Նյու Ջերսի

← Մաունթ Թրեշմոր զբոսայգի, ԱՄՆ

Արեգ Դավթյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Իմ Երևան

38 39

Հունիս 2015

Տոն, որը միշտ քեզ հետ է Հանրահայտ բռնցքամարտիկ, WBO վարկածով աշխարհի չեմպիոն Արթուր Աբրահամը պատմում է այն մասին, թե ինչու է Ներքին Չարբախը լավագույն վայրը ամբողջ աշխարհում, իսկ Երևանն ընդհանրապես՝ տոն, որը միշտ իր հետ է:

Մանկությունս անցել է Ներքին Չարբախում, որն ինձ համար աշխարհի կենտրոնն է, յուրահատուկ աշխարհի մայրաքաղաքը՝ Հայաստանի մայրաքաղաքի ներսում:

Այլ քաղաքներում չեմ կարողանում գտնել իմ մանկությունը, իմ ընկերներին, ծանոթներին, բարեկամներին, հայկական ջերմություն չկա Հայաստանից դուրս:

Մեր բակը սովորական, պարզ, հայկական, գեղեցիկ բակ է, որտեղ ամեն մի քարն իմ մեջ քաղցր հիշողություն է առաջացնում: Մինչև այսօր էլ Երևանում ես այստեղ եմ անցկացնում իմ ժամանակը: Այստեղից են իմ մանկության ընկերները, ովքեր առայսօր ինձ համար թանկ ու անփոխարինելի մարդիկ են, այստեղ եմ առաջին անգամ սիրահարվել, հիասթափվել, խորհել, զգացել երջանկության բերկրանքն ու կյանքի դժվարությունները:

Ներքին Չարբախում մշակույթի կենտրոն եմ կառուցելու: Այնտեղ ուսանելու են արվեստ, մշակույթ, սպորտ, օտար լեզուներ: Տարածքն արդեն ձեռք եմ բերել, սակայն կառուցապատման աշխատանքները դեռ չեմ սկսել, քանի որ մարզական կարյերաս թույլ չի տալիս շատ ժամանակ տրամադրել այլ գործերի: Երբ կարյերաս ավարտեմ, լրջորեն կսկսեմ զբաղվել այդ գործով:

Ավարտել եմ Ներքին Չարբախի թիվ 99 դպրոցը: Դպրոցում լավ էի սովորում, և ամեն չարաճճիություն քողարկվում էր իմ գերազանցիկության քողի տակ: Երկու տատիկ ունեմ, երկուսն էլ Երևանում են ապրում: Երկուսից էլ մեծ սեր է հորդում, երկուսին էլ անսահման սիրում եմ: Երբ մայրս զբաղված էր լինում, մեզ՝ ինձ և եղբորս, տատիկներս էին խնամում, նրանց հետ կապված հաճելի հիշողություններ ունեմ: Առանց ընկերների, իհարկե, կյանքը բոլորովին այլ կլիներ: Նրանք գալիս են Գերմանիա, ես եմ հաճախ գալիս Հայաստան, հնարավորության սահմաններում շատ ժամանակ եմ տրամադրում նրանց, այնպես որ, ժամանակն ու որևէ իրադարձություն չեն կարող վատ ազդել մեր ընկերության վրա, ավելին ասեմ՝ հին գինու պես մեր ընկերությունը գնալով քաղցրանում է: Եթե չհաշվենք Ներքին Չարբախը՝ մեր տունը, ընկերներիս տները և մեր բակերը, սիրում եմ նաև Երևանի կենտրոնը՝ Օպերային թատրոնի հարակից տարածքները՝ Կասկադը, նորակառույց Հյուսիսային պողոտան, ամբողջ Աբովյան փողոցը: Դպրոցն ու մանկապարտեզը մոտ էին, ոտքով էի գնում: Բայց բոքսի գնալուն պես ստիպված սկսեցի օգտվել տրանսպորտից՝ երթուղայինով կամ մետրոյով, երբեմն՝ տաքսի էլ էի նստում: Առաջին ռինգս Գերմանիայում էր, պատանի էի, հաղթեցի, 50 մարկի արժանացա՝ եվրո դեռ գոյություն չուներ: Ինչպես այդ օրն էր սիրտս թրթռում ռինգ բարձրանալիս, այնպես էլ հիմա է՝ ոչ մի բան չի փոխվել: Երևանն ինձ համար հայրենիք է, տուն է, սեր է, կարոտ է: Բայց հաստատ ոչ աշխատավայր:

Երևանում երբեք չի պակասի ջերմությունը: Երևանը տաք քաղաք է՝ կրակոտ, վառ, ջերմ մարդկանցով լի: Որքան էլ դարը փոխվի, բարքերը փոխվեն, այդ մարդիկ չեն փոխվելու: Շատ վատ եմ զգում, ավելին՝ վիրավորվում եմ, երբ տեսնում եմ, որ մեր համաքաղաքացիները փողոցում աղբ են նետում: Ուզում եմ, որ ամեն երևանաբնակ ապրի գիտակցումով, որ ոչ միայն իր բնակարանը, այլև ողջ Երևանն իր տունն է: Նույնիսկ դեմ չեմ լինի, եթե պատիժ սահմանեն չնախատեսված վայրերում աղբ գցելու համար, լինի դա՝ փոքրիկ թուղթ, թե մեծ տոպրակ: Մեր քաղաքն այցեքարտեր շատ ունի, բայց թիվ 1 այցեքարտը երևանցին է: Առհասարակ, գերմանացի ընկերներիս հաճախ եմ հրավիրում Երևան, նրանք բոլորն էլ հետո դրական կարծիք են հայտնում մեր քաղաքի մասին, ասում են՝ հին ու գեղեցիկ քաղաք է, ընդգծված ավանդույթներ ունի: Ինքս ամեն ինչ անում եմ, որ Երևանը ներկայանա իր ողջ հմայքով և գեղեցկությամբ: Երբ իմ և մարզչիս՝ Ուլլի Վեգների մասին վավերագրական ֆիլմ էր նկարահանվում գերմանացի ռեժիսորի կողմից՝ «Նժարի վրա ամեն ինչ է», ողջ ստեղծագործական կազմը եկավ Հայաստան, ես նրանց ցույց տվեցի Երևանը, ֆիլմում բավական շատ է խոսվում իմ քաղաքի մասին: Իսկ նախորդ տարի Երևանում գերմանական NDR հեռուստաալիքի փաստագրական ֆիլմաշարեր ստեղծող խումբն էր նկարահանումներ իրականացնում: Նրանք ցանկություն հայտնեցին ինձ էլ ներգրավել: Ես նրանց ցույց տվեցի մեր քաղաքի գեղեցիկ վայրերը՝ Կասկադը, Հյուսիսային պողոտան, նրանց տարա, իհարկե, նաև Ներքին Չարբախ, այնտեղի Սուրբ Խաչ եկեղեցի... Հպարտ էի, որ գերմանական հեռուստատեսության եթերում խոսվում էր Երևանի մասին և ցուցադրվում էր մեր գեղեցիկ քաղաքը: Երևանը տոն է, որը միշտ ինձ հետ է: Դա հատկապես զգում եմ առօրյա աղմուկից, աշխատանքային խառնաշփոթից հետո: Այստեղ ես լիարժեք հանգստանում եմ:

Լենա Գևորգյան Առնոս Մարտիրոսյան

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հայացք դրսից

Կամավոր երևանցիներ Երևանում ժամանակի հետ ձևավորվում են բազմազան պատմություններ: Որոշ մարդիկ գալիս են, որոշ մարդիկ՝ գնում: Հին պատմությունները փոխարինվում են նորերով, իսկ Երևանը, թվում է, մնում է այնպես, ինչպես որ կար: Բայց եթե վերցնենք «ամեն ինչ համեմատության մեջ» շրջանակը, քաղաքը կփոխվի: Եվ հետաքրքիր կլինի տեսնել հենց այդ ուրիշ Երևանը ուրիշ մարդկանց ընկալմամբ ու պատմություններով:

40 41

Հունիս 2015

Մայքլ Իսսա, Եգիպտոս

Համալսարանում պատմություն ուսումնասիրելու ժամանակ իմացա հին երկիր Հայաստանի մասին: Այնուհետև հետաքրքրությունս մեծացավ, քանի որ ընկերուհիս հայ է: Առաջին անգամ Հայաստան եկա 2013 թվականին՝ նրան տեսնելու: Բայց Երևանն այնքան սիրեցի, որ որոշեցի երկրորդ անգամ էլ գալ և ավելի երկար ժամանակահատվածով: Ուստի գտա կամավորական ծրագիր, հիմա ապրում եմ Երևանում:

Լաուռա Էստեբան, Իսպանիա

2010 թվականին հասկացա, որ ինձ հարկավոր է Իսպանիայից հեռու և ինձ համար էկզոտիկ թվացող մի երկիր տեսնել: Ինչի արդյունքում գտա ծրագիր և որպես կամավոր եկա Հայաստան: Որոշմանս վրա ազդեց այն հանգամանքը, որ երկրի մասին ոչինչ չգիտեի աշխարհագրական դիրքից, Սովետական Միության անդամ երկիր լինելուց զատ: Տարբերվեց. Կարծում եմ՝ այսօրվա քաղաքները շատ չեն տարբերվում իրարից գլոբալիզացիայի պայմաններում: Ամեն տեղ նույն շորերի խանութներն են, և կան նմանատիպ ռեստորաններ և սրճարաններ: Այնպես որ Երևանում նոր էր ոչ թե ընդհանուր քաղաքը, այլ առանձին փաստեր, ինչն ինքնին շատ հետաքրքիր էր: Ինձ համար ֆանտաստիկ երևույթ էին ցայտաղբյուրները: Բացի այն փաստից, որ ջուրը Հայաստանում համով է, այն նաև անվճար է: Նման բան նախկինում չէի տեսել:

Սիրեցի. Կասկադը: Շատ հանգիստ, իր սեփական ռիթմն ունեցող քաղաք է Երևանը: Այստեղ իրենց կարևոր տեղն ունեն մարդիկ, ովքեր շատ մարդամոտ և հոգատար են: Եվ իհարկե չեմ կարող չնշել, թե ինչ համեղ է ուտելիքը, ջուրն էլ: Հետագա. Արդեն նոր աշխատանքի եմ տեղավորվել: Գնալու միտք չունեմ, ամեն ինչ հրաշալի է: Շատ եմ սիրում Երևանը և հայ ընկերներիս:

Սիրեցի. Փակ շուկան: Ամեն օր այնտեղից թարմ ու էժան մրգեր էի գնում: Հարմարավետությունից զատ շուկան ինչ-որ հետաքրքիր մթնոլորտ ուներ: Կարծում եմ՝ մարդիկ էին ապահովում այդ մթնոլորտը, քանի որ նրանք շատ անմիջական և բարի էին: Թեև շատ դժվար էր հաղորդակցվելը, բայց մի կերպ գլուխ հանում էինք: Քաղաքի ծայրամասերը տարբերվում էին թե՛ քաղաքի կենտրոնից, թե՛ իրարից: Տուրիստներ այնտեղ չկային, և ընդհանրապես այնտեղ քիչ մարդ կար, բոլորը կենտրոն էին գնում: Իսկ ինձ հակառակը, դրանք ավելի հետաքրքիր էին: Քանի որ Երևանի կենտրոնում կարող ես գտնել այն ամենը, ինչ կա այլ քաղաքների կենտրոններում, առանձնապես ոչ մի նոր բան: Իսկ այդ թաղամասերում տեսածդ այլ տեղ չէիր տեսնի և ուշադիր նայելու դեպքում քեզ համար մի հետաքրքիր, յուրահատուկ բան հաստատ կգտնեիր:

ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ Հայացք դրսից

Անդրեա Լեսինգ, Ավստրիա

Հինգ ամսից ավելի է՝ Երևանում եմ ապրում: Ռոքսանի և Ռաֆալի հետ այստեղ ենք ծանոթացել: Տարբերվեց. Տիրապետում եմ անգլերենի, ֆրանսերենի, գերմաներենի, իսպաներենի, իսկ հայերենը ինձ համար բացարձակապես նոր երևույթ է: Երբևէ չեմ տեսել նման տառեր: Բառերի արտասանությունն էլ իսկական փորձություն է: Բայց միևնույն ժամանակ այդ բարդությունը և օտարությունն էլ ավելի են մեծացնում լեզուն սովորելու ցանկությունս: Հիմա արդեն տարրական բաներ գլուխ եմ հանում: Օրինակ խանութում կարող եմ վաճառողից հաց խնդրել՝ «մի հատ հաց»: Հուսով եմ առաջիկա կես

Շտեֆան Մորլինգ, Գերմանիա

Հոկտեմբերի 24-ը 2012 թվի շատ նշանավոր է ինձ համար, քանի որ դրանից հետո ոչ միայն Գերմանիայի սահմանների մեջ եմ մտածել, նաև գտել եմ, որ մի ամբողջական ուրիշ աշխարհ կա, ինչը շատ կապ չունի իմ երկրի հետ և միևնույն ժամանակ շատ գեղեցիկ է: Իմ մտահորիզոնը շատ է բացվել: Հենց այդ ժամանակ առաջին անգամ Հայաստան երկրի մասին լսեցի: Ես նստած էի երեք ընկերոջ հետ համալսարանում, ովքեր խոսել են օտար լեզվով: Չգիտեի ինչ լեզու է, բայց շատ հետաքրքրեց ու շուտ սկսեցի լեզուն սովորել, քանի որ չէի սիրում չհասկանալ ոչ մի բան, երբ հանդիպում էինք: Մի տարի հետո արդեն լավ հայերեն գիտեի ու վերջապես ուզում էի ծանոթանալ այդ երկրին, որի մասին այնքան հրաշալի բաներ էի լսել: 2014 թվականին վերջապես բախտ վիճակվեց գալ Երևան՝ որպես կամավորական հիմունքներով ծրագրի մասնակից:

42 43

Հունիս 2015

տարվա ընթացքում, որ դեռ Երևանում եմ ապրելու, կկարողանամ հայերեն սովորել ինչ-որ չափով: Հայ ընկերներս շատ պատրաստակամ են և օգնում են ինձ այդ հարցում: Մեծագույն փորձություն է «մառշռուտկա»-ն: Սկզբում չէինք կարողանում հարմարվել, բայց հետո Ռոքսանի հետ գտանք լուծումը՝ նստում եմ դիմացը, վարորդի կողքին: Սիրեցի. Երևանում ինձ զգում եմ ինչպես տանը, որովհետև մարդիկ այստեղ շատ կամեցող են և հյուրասեր: Թեև Երևանը մեծ և ամենամաքուր քաղաքը չէ, բայց այստեղ կա մի յուրատեսակ մթնոլորտ, որը քեզ ստիպում է հանգստություն և հարազատություն զգալ:

Տարբերվեց. Ինձ համար տարօրինակ էր, քանի որ Երևանում չէի զգում ինձ օտար այցելու, կարծես տանը լինեի: Մարդիկ շատ տարբեր են Գերմանիայում մարդկանցից: Կարծում եմ՝ պակաս լուրջ և ավելի ջերմ են, հատկապես տարեց մարդիկ: Հայերի հյուրասիրությունը յուրահատուկ է, իսկ գին սակարկելը հատուկ մշակույթ է: Տպավորություն է, որ փողոցում բոլոր մարդիկ քո ընկերներն են: Եվ դուր է գալիս, երբ ինձ «ախպեր» են դիմում: Դեպքեր. Հետաքրքիր շատ բան է պատահել, երբ Երևանում էի: Ռեստորանի աշխատակիցը առաջարկեց ամուսնանալ իր դստեր հետ, քանի որ գերմանացու համար շատ լավ հայերեն էի խոսում: Սիրեցի. Հայաստանի պատմության թանգարանը: Հետագա. Երկրորդ անգամ եկա մի քանի ամիս անց: Հիմա Գերմանիայում եմ, սովորում եմ: Բայց պատմությունը դեռ չի վերջացել, ես դեռ այնքա՜ն մեծ հայկական երազանքներ ունեմ:

Ռոքսան Վեյսման, Ֆրանսիա

Հայաստան եմ եկել առաջիկա ինը ամիսը այստեղ անցկացնելու: Որոշեցի հենց Երևան գալ, քանի որ գիտեի, որ այս քաղաքում ինձ նորություններ են սպասվում: Սա իմ առաջին այցն է Կովկաս: Գալուց առաջ միակ իմացածս բանը Շառլ Ազնավուրի հայ լինելն էր: Տարբերվեց. Երևանում շատ բան նոր է ինձ համար: Առաջին հերթին մարդկանց ապրելակեպը տարբեր

Ռաֆալ Կոչանովիչ, Լեհաստան

Հայաստան գալս ինքնանպատակ չի եղել: Ուսանող ժամանակ առաջին անգամ իմացա երկրի մասին՝ Ուրարտուի միջոցով: Այսպիսով առաջացավ սեր, և որոշեցի գիտական աշխատանքս գրել Ուրարտական պետության և մշակույթի մասին: Աշխատանքս գերազանց պաշտպանելուց ոչ շատ ժամանակ անց ծանոթացա երկու հայի հետ, մենք դարձանք լավ ընկերներ, և շուտով Մարինան սկսեց սովորեցնել ինձ հայերեն: Որոշ ժամանակ անց, հասկացա, որ ժամանակն է և Հայաստանը տեսնել: 2014 թվին Երևանում կամավորական սկզբունքներով ծրագիր աչքովս ընկավ, դիմեցի և երբ ստացա դրական պատասխան, թողեցի աշխատանքս և այդ պատմությունն էլ ավարտվեց նրանով, որ հիմա Երևանում եմ: Տարբերվեց. Երևանում մի բան, որ մինչ այժմ չէի տեսել՝ «մառշռուտկա»: Ես բավականին բարձրահասակ եմ, և երբ տարեց մարդ է կողքդ կանգնած, բնական է, պետք է տեղդ զիջես: Դե պատկերացրեք՝ աշխատանքային օր, Բաղրամյան փողոցի խցանումներ, «մառշռուտկա», և ես՝ կիսածռված վիճակում: Հետո էլ ժամանակ է հարկավոր մեջքս նախկին դիրքին բերելու համար:

է: Երբ գնացինք Օպերա՝ բալետային ներկայացում նայելու, ես դրականորեն զարմացած էի՝ դահլիճում երիտասարդների նկատելով: Նման բան մինչ այժմ չէի տեսել. Ֆրանսիայում բալետային և օպերային ներկայացումների հաճախում են հիմնականում մեծահասակները: Սիրեցի. Վերնիսաժը: Դա ինչ-որ յուրահատուկ կոլորիտ ունեցող վայր է:

Նկատել եմ, որ երիտասարդությունը այստեղ այլ է: Հայերը այդքան շատ չեն վայելում շաբաթ-կիրակիները: Լեհաստանում, օրինակ՝ ուրբաթ օրվա ժամը 5-ից արդեն մարդիկ նախապատրաստվում են մի լավ քեֆ անելուն: Դեպքեր. Գիտե՞ք ինչ հետաքրքիր բան է պատահել Երևանում: Մի բան, որ մտքովս երբեք չէր անցնի: Այստեղ հանդիպել եմ իմ ուսանողական տարիների լեհ ընկերոջը: Ութ տարի նրան չէի տեսել: Պարզվեց, որ նա էլ նմանատիպ ծրագրով էր եկել Երևան: Սիրեցի. Էրեբունի թանգարանը՝ մասնագիտական սեր է: Հետագա. Ծրագրի տևողությունը տասը ամիս է: Ուստի այդ ընթացքում ուզում եմ ճանապարհորդել ողջ Հայաստանով և, անշուշտ, Արցախ եմ գնալու: Շատ կարևոր մեկ այլ ուղղություն էլ ունեմ՝ Արևմտյան Հայաստան՝ Անի, Կարս, Բայազետ, Վան, ուզում եմ տեսնել Ուրարտական դարաշրջանի ժառանգությունը: Ես սիրում եմ Երևանը և իմ կյանքը այստեղ: Նախ դա տարիների ընթացքում ձևավորված իմ ցանկության իրականացումն է: Երկրորդ՝ ամեն օրս այստեղ մի նոր պատմություն է, և դա հրաշալի է:

Անուշ Կոշեցյան Նարեկ Ալեքսանյան

ՔԱՂԱՔ Պատկերազարդում

Երկխոսություն քաղաքի հետ Երիտասարդ նկարիչներ Զաք Դեմիրճյանն ու Արարատ Մինասյանը պատմում են «Զանգակ» հրատարակչության նախաձեռնությամբ ստեղծվող իրենց ապագա պատկերագրքի մասին, որն առաջին անգամ Երևանը կներկայացնի սքեթչբուքի՝ ճեպանկարների գրքի տեսքով:

Երևանի շերտերը ցույց տալու մասին

Ասում են՝ նկարչին կճանաչես ոչ թե կտավով, այլ ճեպանկարներով, էսքիզներով, քանի որ հենց դրանք են արտացոլում արվեստագետի մտածելակերպը, մի գծի վարպետությունը: Այս պատկերագրքի նպատակը հենց դա է՝ ցույց տալ Երևանն իր մի քանի շերտով, ոչ միայն արտաքինը, այլև բազմաթիվ խնդիրները, չերևացող կողմերը: Սա լինելու է Երևանի առաջին ամբողջական ճեպանկարների պատկերագիրքը և այդ պատճառով չափազանց մեծ պատասխանատվություն ենք զգում:

44 45

Հունիս 2015

Երևանը նկարչի աչքի առջև

Գրքի մեծ մասն արդեն պատրաստ է և հուսով ենք, որ այն լույս կտեսնի այս տարի, անգլերեն լեզվով: Գիրքը կազմված կլինի մոտ 150 էջից, յուրաքանչյուր էջում ներկայացված կլինեն ամենատարբեր ճեպանկարներ: Մենք մեր աչքի առջև ենք պահում Երևանը՝ անդադար ֆիքսելով քաղաքում տեղի ունեցող փոփոխությունները: Դեռ չենք ուզում բացահայտել բոլոր մանրամասները, միայն ասենք, որ գրքում չի լինի ժամանակային սահմանափակում: Որովհետև Երևանում կարող ենք տեսնել, օրինակ, ճարտարապետական տարբեր՝ հին ուրարտականից մինչ ժամանակակից շրջանների համախումբը: Գրքում ճեպանկարներ կան նաև այն խորհրդանշական վայրերից, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով այսօր այլևս չկան: Համոզվա՛ծ եղեք, որ մեր զրույցն էլ կարող է դառնալ Երևան սքեթչբուքի մասը: Ճեպանկարները ստեղծելիս՝ զբոսնում ենք Երևանում, նշումներ ենք անում մատիտով, գրչով, վրձնով կամ ֆոտոխցիկով, բայց մեծամասամբ հետաքրքիր ակնթարթները ֆիքսում ենք աչքերով:

ՔԱՂԱՔ Պատկերազարդում

Պահել ինքնատիպությունը

Իսկապես մեծ խնդիր է, երբ երկու ուրույն ներաշխարհ ունեցող արվեստագետ հանդիպում և սկսում են աշխատել մեկ նախագծի շուրջ: Այս առումով գերխնդիր է դառնում պահպանել ոճային ինքնատիպությունը: Մենք կարող ենք միմյանց գաղափարներ տալ, նաև հաճախ վիճել մի նկարի վերաբերյալ, հետո զիջել կամ մնալ յուրաքանչյուրս իր կարծիքին: Հենց սա է ստեղծագործական ընթացքը, որն այնքան հետաքրքիր բաներ է բացահայտում: Նախագծի մեկնարկից առաջ հանդիպում ու քննարկում էինք նախատեսվելիք համատեղ աշխատանքը, միևնույն ժամանակ մտածելով. բայց ինչպե՞ս կարող են երկու նկարիչ աշխատել միասին: Հասկացանք, որ մեր ստեղծագործական փորձի միավորմամբ և երկխոսության միջոցով հնարավոր է հասնել ցանկալիին: Լավ է, որ երկուսով ենք աշխատում, քանի որ մի նկարիչը հաստատ ավելի սուբյեկտիվ կպատկերեր Երևանը:

46 47

Հունիս 2015

Դրախտի ու դժոխքի արանքում

Որոշել էինք ավտոմեքենաներով լի երևանյան խաչմերուկ նկարել: Գնացինք ՄոսկովյանՄաշտոց խաչմերուկ, այնտեղ միշտ շատ են մեքենաները: Մտանք շենքերից մեկը, բնակարաններից մեկի շքամուտքի պատուհանից դուրս նայեցինք, սակայն փողոցում սակավաթիվ մեքենաներ էին, շուրջն ամեն ինչ այնքա՜ն խաղաղ էր: Մենք միայն զգում էինք եփած եգիպտացորենի հոտը, որը տարածվել էր ամբողջ շենքով մեկ: Հասկացանք, որ Երևանն ինքն է թելադրում մեզ, թե ինչ պիտի նկարենք: Արդյունքում ստացվեց նախատեսվածից բոլորովին այլ ճեպանկար: Մեկ այլ անգամ աշխատում էինք հրապարակի շենքերից մեկի տանիքում: Արևը ողողել էր Հանրապետության հրապարակի շենքերն ու այնպիսի սյուրռեալիստական տեսարան էր բացվել մեր առջև, ներքևում այնքան շատ մեքենաներ կային, իսկ երկինքն այնքա՜ն հանդարտ էր, ասես դժոխքի ու դրախտի հանդիպումը լիներ: Այս ողջ ընթացքում Երևանը խոսում է մեզ հետ՝ ասելով, թե պետք է նկարել այն, ինչ ինքը ցույց կտա:

Քաոսագույն Երևան

Երևանը բազմագույն է՝ գովազդային պաստառներ, շինություններ, մարդիկ… Եթե գույն որոշենք Երևանի համար, այն հենց քաոսի գույն կունենա: Այս պատկերագրքում փորձում ենք ներկայացնել Երևանն իր ամբողջ խորությամբ և չենք ուզում կենտրոնանալ «Վարդագույն Երևան» բնորոշման վրա: Կարելի է, ասենք, վարդագույն շենքը նկարել կանաչ գույնով, բայց պահել դրա ոգին: Մոտենալով խնդրին փաստագրականորեն, մենք այնուամենայնիվ, պահել ենք արվեստագետի հայացքը: Մենք փորձում ենք տեսնել Երևանը տարբեր մասնագիտություններ ունեցող մարդկանց, անցորդների աչքերով: Գիրքը հնարավորություն տվեց մեզ ավելի խորությամբ պատկերացնել Երևանը՝ ստեղծելով ուրույն երկխոսություն քաղաքի հետ:

Լենա Գևորգյան Զաք Դեմիրճյան, Արարատ Մինասյան

ՔԱՂԱՔ Գործարան

Ժամը ժամից անցավ

Շարունակում ենք ուսումնասիրել Երևանի հին գործարանները: Այս անգամ մեր ուսումնասիրության թիրախը մի գործարան է, համամիութենական հեղինակություն, որը բարի անուն, ուժեղ և անբեկանելի աշխատանքային ոճ և ինքնատիպ դիմագիծ ուներ: Երևանի ժամացույցի գործարանը՝ լավագույններից մեկը Խորհրդային Միությունում:

Խ

ոսուն փաստ. ժամացույցի 15 հսկայական գործարան ունեցող ԽՍՀՄ ամբողջ տարածքում միայն երկու քաղաք կարող էին հպարտանալ մեկից ավելին ունենալու պատվով՝ Մոսկվան ու Երևանը: Ժամացույցի գործարանի նախկին աշխատակից և արտադրական բաժնի պետ պարոն Գագիկը հպարտությամբ է նշում, որ Հայաստանից Չինաստան ընկած տարածքում այլևս ոչ մի ժամացույցի գործարան չկար, հետո նայում կողքերը և ցավով արձանագրում.

— Հիմա միայն սա է մնացել: Տարեկան 5 միլիոն արտադրանք թողարկող և 2500 աշխատակից ունեցող այս գործարանի ժամանակակից տեսքը խոր ափսոսանքից բացի ոչինչ չի առաջացնում: Գործարանի

48 49

Հունիս 2015

համար կառուցված 11 շինություններն այսօր հիմնականում դատարկ են, բացառությամբ մի քանիսի, որոնք հանձնված են վարձակալության մասնավոր անձանց: Դատարկ պատերի մեջ անկանոն դասավորված հսկայական վառարանների ու հաստոցների շարքի վերջում՝ ապակու տակ խնամքով դասավորված պարգևները գործարանի լավագույն ժամանակներից պահպանված միակ վկաներն են, որոնք, ի դեպ, այստեղ չէին էլ լինի, եթե աշխատակիցները չհսկեին վերջիններիս ապահովությունը:

Մի քիչ պատմությունից

1945 թվականին կայացվեց որոշում, որով Սերդոբսկ և Լենինգրադ քաղաքներից բացի թույլ էր տրվում նաև Երևանում ունենալ զարթու-

ցիչների արտադրության վրա կենտրոնացած գործարան: 1950-ականներից գործարանն արդեն մեծ արտադրանք էր տալիս, դառնալով առաջատարներից մեկը այս ասպարեզում: Արտադրանքը թողարկվում էր «Սևանի» («Севани») և «ԵԺԳ» («ЕЧЗ») ապրանքանշանների ներքո: Գործարանը շահագործում էր լավագույն հաստոցներն ու վառարանները, որոնց մի մասն այժմ էլ սարքին են և կարող են դեռ երկար ծառայել: Բացի զանգվածային սպառման զարթուցիչներից և պատի ժամացույցներից, գործարանը թողարկում էր նաև հոբելյանական ժամացույցներ՝ նվիրված երկրի համար կարևոր իրադարձություններին: Դրանցից էին Կոմիտասի հարյուրամյակին նվիրված ծիրանի փայտից, Լենինի հարյուրամյակին ընդառաջ՝ հայկական տուֆից, տեղական տուֆից պատյանով և հայ-

Ժամացույցի գործարանը երեկ և այսօր

կական այբուբենի և Մատենադարանի շենքի փորագրությամբ արված ժամացույցները: Գործարանի առանձնահատկություններից էր նաև այն, որ այնտեղ էին պատրաստվում ժամացույցի համար անհրաժեշտ բոլոր դետալները. մաքուր հումքը մտնում էր գործարան, իսկ մնացած ամբողջ աշխատանքը՝ արդեն տեղում: Նման երջանկությամբ չեն կարող հպարտանալ անգամ ժամանակակից ամենացնցող ժամացույցների գործարանները:

Չիլիից Վիետնամ

Ժամացույցի գործարանի արտադրանքը ոչ միայն ներքին շուկայի համար էր: Հինգ միլիոն հայկական «Սևանի» զարթուցիչ էր ուղարկվում Միությունից կիլոմետրեր հեռու, արտահանման երկրների ցուցակը ներառում էր Մեծ Բրիտանիան, Չիլին, Ուրուգվայը, Կուբան (որը, ի դեպ, ամենամեծ պահանջարկն ուներ), Իսպանիան, Գերմանիան և այլն: Ու պատվիրատուների և արտասահման ուղարկվող ժամացույցների քանակը տարեցտարի ավելանում էր:

գործարանում Արտադրվում էին նաեվ հոբելյանական մոդելներ, օրինակ՝ կոմիտասի հարյուրամյակին նվիրված ծիրանի փայտից ժամացույցը ← Ժամացույցի գործարանի բազմաթիվ աշխատակցուհիներից մեկը

Ճշգրտություն ամենուրեք

«Սևանի» զարթուցիչների բամբ ձայնը քնած չէր թողնի ոչ մի՝ անգամ ամենախոր երազասերներին, ամենաանկոտրում քնապաշտներին: Լավ զարթուցիչ, հետևաբար պարտաճանաչ աշխատող. իսկական սովետական մարդ: Մի խոսքով, ուժեղ մեխանիզմ էր, բրուտալ, հստակ, որի մասին, անգամ, բանաստեղծություններ էին հյուսվում: Իսկ գործարանի «խոսող» հաստոցների բաց նամակը գլխավոր մեխանիկին, որ տպագրվել էր գործարանի կորպորատիվ թերթում, վկայում է այդ մեխանիզմների կենդանության և գործարանի աշխատակիցների անվրդով հումորի մասին. «Հարգելի ընկերներ: Ներեցեք, որ հիվանդության պատճառով չկարողացանք Ձեզ անձամբ շնորհավորել Նոր տարվա առթիվ: Թեև հին ծանոթներ ենք, բայց, ըստ երևույթին, դուք մեզ ամենևին մոռացել եք: Գալիս եք գործիքային արտադրամաս, անտարբեր անցնում մեր կողքով: Մեկիս ձայնն է խռպոտել, մյուսը՝ «հոդացավ», սրտից բողոքող կա, մի խոսքով, բոլորս էլ ծանր հիվանդ ենք, չենք կարողանում աշխատել: Հանուն մեր հին բարեկամության, խնդրում ենք այցի գալ մեզ: Համոզված ենք, որ Ձեր մի խոսքը բավական է, որպեսզի մեզ բուժեն և վերականգնվի մեր աշխատունակությունը:

ՔԱՂԱՔ Գործարան

← Գործարանի առաջավոր բանվորուհիները

Կարոտալի բարևներով գործիքային արտադրամասի 2 Б -118, А-125, ДУП-58, С-25 և այլ գալիկոնող և ֆրեզերող հաստոցներ»:

Տղերքի վիճակը վատ էր

← Սոֆիկո Ճիաուրելիի Արևիկը նույնպես աշխատում էր ժամացույցի գործարանում

Տղամարդկանց հեշտ չէ աշխատել մի կոլեկտիվում, որտեղ ճնշող մեծամասնությունը կանայք են: Ժամացույցի գործարանի տղամարդիկ էլ ունեին այս խնդիրը: Գործարանի հավաքման արտադրամասում աշխատում էին միայն կանայք, իսկ տեխնիկները երբեմն շունչները պահած գործնական այցեր էին կատարում, և ինչպես նշում են գործարանի նախկին տղամարդ աշխատակիցները. «…աղջիկների կատակներից նոկաուտ եղած դուրս գալիս»: Այս տեսարանը շատ տպավորիչ ներկայացված է «Արևիկ» ֆիլմում, որը նկարված է

→ Գործարանի տեխնոլոգ Ջոնիկ Սերգեյիչը

50 51

Հունիս 2015

Երևանի ժամացույցի գործարանում: Գլխավոր հերոսուհուն մարմնավորող Սոֆիկո Ճիաուրելին ամեն հնարավոր ձևերով բարկացնում է տեխնիկ Մարտունին.

— Կգտնվի՞ գոնե մեկը, ով կարող է ասել ժամը քանիսն է: — Մարտունը թող ասի, գոնե մի բան նա ի վիճակի է անել: Խեղճ Մարտուն, լավ է արտադրական մարմնամարզության ժամն ընդմիջում են հարյուրավոր կանանց անվերջ կատակները:

← Ժամացույցի գործարանի տարբեր տարիների արտադրանքն ու ռոքկուռքերի պատկերները

Մեղավորը ես եմ

Մենք էլ գիտենք բաց հասարակարգում ենք ապրում: Յուրաքանչյուր երևույթ հեռու չէր մնում ղեկավարության աչքերից, իսկ աշխատողները հենց իրենք էլ մեծ հաճույքով էին պատմում արար աշխարհին իրենց հուզող հարցերի մասին: Տեսե՛ք ինչ անվրդով ձևով է արձագանքում աշխատակցուհիներից մեկը անարդարության դեմ. «Ինձ ասացին, որ հաշվապահությանը պետք է հայտարարություն տամ այն մասին, որ ամուսնացած չեմ: Իսկ այդ հայտարարությունը բավական է, որպեսզի աշխատավարձիցս պահումներ չկատարեն: Ինձ համար դա շատ ցավալի է: Արդյոք հաշվապահության ընկերները գիտե՞ն, որ թե քանի-քանի երիտասարդ տղաներ են թակել մեր դուռը և սրտները կոտրած գնացել: Եթե նրանց կարծիքը հաշվի առնեին, ինձանից քառապատիկ, գուցե և ավելի պահումներ կանեին: Իսկ իրականում ինձ ներում են այն բանի համար, որ իբր տղաները ինձ չեն հավանում, դրա համար էլ ամուսնացած չեմ: Դա վիրավորական է ինձ համար: Որոշել եմ հայտարարություն չտալ, թող պահումներ կատարեն, թե չէ մեղավորը ես եմ»:

Իրավունք ունենք հանգստի

Ժամացույցի գործարանը երևի ամենաուրախ և նախաձեռնող անձնակազմն է ունեցել, քանզի բոլորը, ով խոսում է գործարանի մասին, անկեղծ նոստալգիայով է վերհիշում իրենց անցկացրած լավ օրերը՝ միջարտադրական խմբերի թեժ ֆուտբոլային խաղերը, հայկական առատ ճաշկերույթները: Բացի երեկույթներից, կամ, ավելի ճիշտ, ցերեկույթներից, գործարանի աշխատակիցները իրենց և իրենց երեխաների հանգիստը լավագույնս կազմակերպելու հոյակապ հնարավորություն ունեին: Գործարանին կից գործում էր պարային անսամբլ, մանկական պարի խումբ, դաշնամուրի խմբակ, կինոսերների ակումբ և ինտելեկտուալ հանգիստ բավարարելու այլ խմբակներ և ակումբներ: Զվարճանալուց բացի գործարանի ակտիվիստները իրենց լուման և հոգատարությունն էին

երեվանի ժամացույցի Գործարանին կից գործում էր պարային անսամբլ, մանկական պարի խումբ, դաշնամուրի խմբակ, կինոսերների ակումբ եվ այլն ներդնում գործարանի տարածքը ավելի բարեկարգ և ներկայանալի դարձնելու համար՝ հաճախ զոհելով անձնական ազատ ժամանակը: Աշխատակիցների խոսքերով «մութ ու ցուրտ» տարիներին նրանք ամբողջ կոլեկտիվով ձմեռները հսկում էին, որպեսզի գործարանի տարածքում և ոչ մի ծառ չհատվի:

Դիփ Փարփլն ու Թոքմաջյանները

Գործարանի տեխնոլոգ Ջոնիկ Սերգեյիչն իր վրա է վերցրել գործարանի թանգարանի կազմակերպման հարցը: Նա իր երկար տարիների աշխատանքի ընթացքում ձեռնարկել է գործարանի արտադրած գրեթե բոլոր նմուշներից հավաքածու ստեղծելու գործը, որի մասին մանրամասն և հափշտակությամբ պատմում էր, կարծես երեկ էր եղել: Հիշում էր յուրաքանչյուր ժամացույցի հետ կապված պատմությունը, անունները՝ «Փոթորիկ», «Թեյնիկ», «Հայաստան»: Այս սենյակում մենք տեսանք նաև գործարանի արտադրած 125 միլիոներորդ զարթուցիչը: Հաճախ այս նմուշները ձեռք բերելու համար պետք էր հնարքների դիմել, ինչը նոր անեկդոտների թեմա էր դառնում: Ժամացույցներ հավաքելուց զատ, Ջոնիկ Սերգեյիչն ունի նաև մեկ այլ հոբի՝ երաժշտությունը: Փոքրիկ սենյակում առանց հատուկ կենտրոնացման կարելի է նկատել մի քանի տասնյակ տարվա պատմություն ունեցող ձայնարկիչը, որտեղից, օ՜ զարմանք, հնչում էր Deep Purple-ի Perfect Strangers-ը: Պարզվում է՝ պարոն Սերգեյիչը ինքնաբուխ և ամենաանկեղծ ոգևորությունն էր ապրում հենց այս ձայնասկավառակներին անդրադառնալիս:

Բայց այս բազմապրոֆիլ աշխատասենյակում ևս մեկ հիշարժան բան կար. այն է՝ Թոքմաջյան քանդակագործ ընտանիքի պատը, որտեղ կախված է կոնֆետի տուփի վրա Լևոն Թոքմաջյանի արած գեղանկարը և մի քանի քանդակ: Թոքմաջյանների ընտանիքը արվեստանոց ունի գործարանի տարածքում, և հաճախ քանդակագործները հյուր են գալիս հուշերի սենյակ, սուրճ խմում և զրուցում պարոն Ջոնիկի հետ:

Ժամացույցը կանգնեց

Շատ ու շատ գործարանների նման Խորհրդային Միության անկումից հետո այս մեկն էլ չդիմացավ կառավարության օր օրի աճող ճնշումներին և, հումքի և սպառման խնդիրների պատճառով սկսեց զիջել դիրքերը: Աշխատակիցների ջանքերով «Սևանի» ժամացույցների գործարանը մի քանի տարի էլ է երկարաձգում իր գոյությունը և անգամ պատրաստակամություն հայտնում փոխել աշխատանքի տիպը և զբաղվել հայ ժողովրդի համար ծանր ժամանակներում կենսական նշանակություն ունեցող զինամթերքի վերանորոգմամբ, քանի որ գործարանի տարածքում պահվում էր վերջինիս անձեռնմխելի պաշարը, որը գործարանի համար ամենածայրահեղ պահերին անգամ թույլ չէր տրվում օգտագործել: Սակայն ջանքերը մնում են ապարդյուն. այս մասշտաբների գործարանի առաջ ծառացած խնդիրները լուծելու համար սրտացավ վերաբերմունքը բավական չէր: Այժմ տարբեր հավաքածուներում, հին բնակարաններում և մի քանի թանգարաններում պահվող նմուշներից բացի ոչինչ չի հիշեցնում Երևանի ամենածաղկուն և հարուստ գործարաններից մեկի հնչեղ անվան մասին:

Էմմա Հարությունյան Արամ Կիրակոսյան

Քաղաք Կադրերի բաժին

Երևանի պետական տիկնիկային թատրոն, 1930-ականներ Երևանի Տիկնիկային թատրոնը հիմնադրվել է 1935-ի հունիսի 1-ին: Մի քանի օր անց Հասմիկ Գյոզալյանի գլխավորած թատերախումբը ներկայացրել է թատրոնի առաջին բեմադրված ներկայացումը՝ Թումանյանի «Շունն ու կատուն» պոեմի հիման վրա: Հետագայում, ի հիշատակ այդ առաջին ներկայացման՝ թատրոնը ստացավ Հովհաննես Թումանյանի անունը: Տիկնիկայինի հիմնադիրների թվում էին դերասան և ռեժիսոր Սոֆյա Բեջանյանը, նկարիչ Գևորգ Առաքելյանը, մանկավարժ Մարուե Դուրգարյանը, դերասաններ Պավլոս Բորոյանը և Արաքսյա Արաբյանը: Սայաթ-Նովա 4 հասցե թատրոնը տեղափոխվել է 1975 թվականից:

← «Ձկան հրամանով» ներկայացումը, 1938 թ.

← «Կաշտանկա» ներկայացումը, 1936 թ.

Հ. Թումանյանի անվան պետական տիկնիկային թատրոն

52

Հունիս 2015