59 minute read
Đằng sau mũi tiêm • Vaccine COVID 19: Gà đẻ trứng vàng và tòa án lương tâm của với các Big Pharma 29
YESNEWS SỐ BÁO THÁNG 11/2021
NHỮNG CÂU CHUYỆN BÊN LỀ
Advertisement
Omicron - Vaccine tự nhiên?
Các phát hiện ban đầu tại Nam Phi, nơi Omicron đang tạo ra làn sóng lây nhiễm thứ 4 của nước này, cho thấy biến thể này rất dễ lây nhiễm và đang lấn át Delta - biến thể đang giảm dần hoạt động sau một làn sóng lây nhiễm thứ 3 kinh hoàng vào giữa năm 2021. Theo báo cáo của WHO, nguy cơ lây lan ra toàn cầu của biến thể này là rất cao. Nhiều chuyên gia cho rằng, Omicron là khởi đầu cho đoạn kết cơn ác mộng COVID-19. Theo các chuyên gia này, biến chủng lây lan nhanh nhưng gây bệnh nhẹ hoặc không có triệu chứng cuối cùng sẽ “đánh biển người” chủng Delta và gây miễn dịch cộng đồng. Đặc biệt, các chuyên gia Nga đưa ra nhận định đáng lưu tâm: “Biến thể Omicron có thể là vaccine tự nhiên”. Hiện nay, các công ty dược phẩm cũng đang tích cực nghiên cứu và điều chế nhằm nâng cao hiệu quả vaccine để chống lại biến chủng mới này. Pfizer/BioNTech khẳng định có thể bào chế vaccine mới chống lại biến thể Omicron trong vòng 6 tuần và các lô vaccine “Nhìn thì có vẻ điên rồ, chật vật, nhưng tôi thấy hạnh đầu tiên sẽ được giao trong 100 ngày. Trước đây, hai phúc trong phòng thí nghiệm”hãng này cũng đã cải tiến vaccine công nghệ mRNA dựa trên chủng virus phát hiện đầu tiên ở Vũ Hán (Trung Vào ngày 8/11/2020, kết quả đầu tiên của nghiên Quốc) để vaccine đạt hiệu quả hơn với biến thể Alpha và cứu Pfizer/BioNTech đã được công bố, cho thấy vaccine Delta. mRNA cung cấp khả năng miễn dịch mạnh mẽ đối với viNgoài các hãng AstraZeneca, Pfizer và BioN- rus SARS-CoV-2 gây COVID-19. Sau gần bốn mươi năm Tech, hãng Moderna (Mỹ) cũng cho biết đang nỗ lực nỗ lực, các nghiên cứu của bà về vật liệu di truyền ARN cải thiện liều vaccine tăng cường tập trung vào biến thông tin, được dùng để bào chế vaccine phòng Covid-19, thể Omicron, đồng thời đang thử nghiệm một liều tăng cuối cùng đã được công nhận và sẽ giúp thế giới chống đại cường khác với liều lượng cao hơn so với liều hiện nay. dịch virus corona. Sau bao nhiêu năm ở bên lề, nhà khoa Ngoài ra, Moderna cũng nghiên cứu nhiều liều vaccine học Hungary giờ đây nắm giữ một vị trí cao trong phòng thí tăng cường khác có khả năng bảo vệ con người trước nghiệm Đức BioNTech.các biến thể của virus SARS-CoV-2.
Đi tìm mRNA
Nhờ những chiến dịch tiêm chủng quy mô lớn, hy vọng thoát khỏi đại dịch COVID-19 của nhân loại đang đến gần. Nhưng ít người biết rằng, đằng sau thành công của hai loại vaccine do Pfizer và Moderna sản xuất, là nhà khoa học nữ người Mỹ gốc Hungary, người đã tận tuỵ và hy sinh trong suốt 30 năm để mở đường cho công nghệ mRNA. Bà là Katalin Kariko. Là người say mê khoa học, bà bắt đầu sự nghiệp từ tuổi 23 tại Trung tâm nghiên cứu sinh học của đại học Szeged, nơi bà đã bảo vệ luận án tiến sĩ. Hơn thế, ở tuổi 30, nhà khoa học bị sa thải khỏi trung tâm nghiên cứu.Cuối những năm 1980, cộng đồng khoa học chỉ tập trung nghiên cứu ADN mà họ cho rằng có khả năng chuyển hóa các tế bào và việc đó có thể chữa trị các loại bệnh như ung thư hay bệnh tràn dịch nhầy phổi thì bà lại tập trung chú tâm đến ARN thông tin, dù không tránh khỏi các chỉ trích. Công việc của bà – nỗ lực khai thác sức mạnh của mRNA để chống lại bệnh tật, trong một thời gian dài đã bị coi là viển vông, bị chính phủ và các công ty khước từ bất kỳ khoản tài trợ nào, thậm chí cả sự ủng hộ từ các đồng nghiệp cũng không có. Vừa vật lộn với công việc mưu sinh và chăm sóc con cái, vừa đối mặt với tình trạng phân biệt giới của giới khoa học và vật lộn với căn bệnh ung thu, Katalin Kariko vẫn bám trụ và cống hiến quên mình cho đam mê khoa học. Trong cuộc phỏng vấn với Business Insider, Katalin Kariko đã nói:
Quá trình đấu tranh không ngừng gạt bỏ hoài nghi để được công nhận của nhà khoa học người Hungary, bà Katalin Kariko.
Hậu đại dịch covid - Không ai an toàn cho đến khi tất cả chúng ta đều an toàn
Chúng ta đã trải qua một chặng đường dài kể từ những nỗ lực tiêm chủng đầu tiên đầy rủi ro và khủng khiếp cách đây 05 thế kỷ. Vaccine đã có những bước phát triển quan trọng trong nền y học thế giới. Tuy nhiên, tình hình hiện nay, với sự lây lan nhanh và khó kiểm soát của các biến chủng, việc tìm ra một loại vaccine để bảo vệ thế giới chống lại vi rút corona mới là một thách thức vô cùng khó khăn. Việc tiêm chủng cũng gặp không ít những khó khăn nhất định, một số nơi thậm chí không sẵn sàng tiêm. Nhưng nếu chúng ta nghĩ về cộng đồng, nếu chúng ta nhìn lại những bước tiến những bài học kinh nghiệm trong lịch sử thì chúng ta có quyền để hy vọng về một loại vaccine giúp phòng ngừa Covid-19, dù không có một loại vaccine nào có thể được xem là tốt nhất tính đến thời điểm hiện tại. Việc triển khai ban đầu có thể gặp những thách thức lớn như các rào cản hậu cần và sự xuất hiện của các biến thể virus mới. Nhưng cần phải tiếp tục nỗ lực, để đảm bảo khả năng tiếp cận với tất cả các loại vaccine thông thường được khuyến nghị cho cộng đồng. Song song đó, việc lập kế hoạch và thực hiện các phương pháp tiếp cận nghiêm ngặt để xác định vaccine COVID-19 an toàn và hiệu quả là việc rất cần thiết để tiến gần hơn đến thế giới khỏe mạnh.
Thu Hà
ĐẰNG SAU MŨI TIÊM
“Đại dịch sẽ kết thúc vào thời điểm thế giới lựa chọn kết thúc nó. Điều này nằm trong tay chúng ta. Chúng ta đã có mọi công cụ mà chúng ta cần thiết, gồm cả các công cụ y tế công cộng cho đến các công cụ y học hiệu quả. Song thế giới đã không sử dụng các công cụ này hiệu quả.”
Trích lời Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus. Khác với Cái chết Đen (gây ra bởi dịch hạch) ở Châu u năm 1347 cướp đi sinh mạng của 20 triệu người chỉ sau 4 năm, đối mặt với Covid-19, con người đã chủ động và dễ dàng kiểm soát hơn nhờ thành tựu y học, khoa học của mình: công nghệ tiên tiến, phương pháp điều trị mới, và đáng chú ý nhất - không chỉ một, mà nhiều loại vaccine hiệu quả ra đời. Mặc dù vậy, tại sao sau 2 năm, con người vẫn chưa thể chấm dứt đại dịch? Phải chăng, đằng sau những mũi tiêm, vẫn còn nhiều éo le, khúc mắc ngoài tầm với của nhân loại?
YESNEWS SỐ BÁO THÁNG 11/2021
BẤT BÌNH ĐẲNG VACCINE BÀI TOÁN “CHƯA CÓ LỜI GIẢI”
Bất bình đẳng vaccine có lẽ là lí do thích hợp nhất để bắt đầu phân tích về nghịch lý nêu trên. Tính đến cuối tháng 10/2021, thế giới có gần 244,5 triệu ca nhiễm Covid-19, với gần 5 triệu ca tử vong. Trong khi đó, số người được chủng ngừa ít nhất một mũi vaccine mới chỉ chiếm 48,5% dân số thế giới, với gần 3% dân số tại các nước có thu nhập thấp. Điều này cũng là dễ hiểu bởi đến thời điểm đó, có tới 3/4 số lượng vaccine thuộc về các nước có thu nhập cao và trên trung bình. Cụ thể, chỉ có 0,7% vaccine Covid-19 đến được tay các nước thu nhập thấp; trong khi gần 50% số vaccine đã được bán cho các nước giàu. Nhưng đáng nói hơn là, số vaccine trong tay các nước giàu chưa chắc đã được dùng hiệu quả, nói cách khác, chúng còn đang bị “bỏ xó” và dự trữ quá hạn. Theo số liệu do hãng Airfinity công bố, các nước giàu có thể sở hữu tới 1,2 tỷ liều vaccine không dùng đến, ngay cả khi tiêm mũi tăng cường (mũi tiêm thứ 3) cho người dân. Tất nhiên các nước giàu, những bậc thầy về kinh tế sẽ không bỏ phí lượng vaccine dư thừa đó. Nhiều nước đã tiến hành hoán đổi vaccine với nhau, tức là quốc gia đang thiếu hụt sẽ mượn tạm vaccine của nước đang thừa để thúc đẩy chiến dịch tiêm chủng trong nước, và sẽ trả sau. Australia nhận trước vaccine của Singapore và Anh, Hàn Quốc nhận của Israel... chính là ví dụ cho các thỏa thuận như vậy. Nó có thể mang lại những hiệu quả nhất định, song vẫn chỉ giải quyết được "phần nổi" của tảng băng chìm, do số lượng vaccine dư thừa ở các nước phát triển vẫn được dự báo rất nhiều.
Theo Nikkei Asia, các nhà sản xuất vaccine ngừa Covid-19 đang trên đà sản xuất 12,2 tỷ liều vaccine vào cuối năm 2021, đủ để tiêm hai mũi cho toàn bộ dân số trên 12 tuổi của toàn thế giới. Tuy nhiên, phần lớn số vaccine này đã được cam kết cung cấp cho các nước phát triển. Nếu đúng thực như vậy, tình trạng nơi thừa vaccine đến mức phải vứt bỏ vì quá hạn sử dụng, nơi lại không có vaccine để cứu sinh mạng của hàng triệu người, sẽ tiếp tục tái diễn; và kế hoạch cung cấp vaccine cho khoảng 40% người dân các nước đến cuối năm 2021, và cho khoảng 70% dân số toàn cầu vào giữa năm 2022 của Tổng giám đốc WHO và Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc sẽ còn phải chờ đợi rất lâu để trở thành hiện thực.
CHỦ NGHĨA DÂN TỘC VACCINE CÚ ĐẤM VÀO CÁC NƯỚC NGHÈO
Bên cạnh chênh lệch về tiềm lực kinh tế, chủ nghĩa dân tộc vaccine cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến bất bình đẳng vaccine trên thế thế giới. “Vaccine nationalism” - Chủ nghĩa dân tộc vaccine là khái niệm chỉ việc ưu tiên lợi ích quốc gia trong cung cấp vaccine cho các dịch bệnh toàn cầu như Covid-19. Cụm từ được định nghĩa lần đầu tiên bởi Tổ chức Y tế thế giới WHO vào tháng 2 năm 2020. Từ khóa này đang trở nên nóng hơn bao giờ hết trên mặt báo quốc tế trong bối cảnh cuộc đua vaccine đang trở nên căng thẳng vì tốc độ phát triển của biến thể mới. Mới đây nhất, WHO đã cảnh báo chủ nghĩa dân tộc trong vấn đề vaccine đang khiến cả thế giới ở trong tình trạng nguy hiểm và đưa ra thông điệp:
“Không có quốc gia nào an toàn cho đến khi cả thế giới an toàn.”
Trên thực tế, các nước giàu, chỉ với 16% dân số toàn thế giới đã mua tới 60% nguồn cung cấp vắc-xin trên toàn thế giới, có quốc gia thậm chí đã đặt mua số lượng nhiều hơn số dân của mình. Canada mua cho 453,1% dân số, Anh mua 270,3%, Úc mua 225,1%, Mỹ mua 182,8% dân số; trong khi hầu hết các quốc gia đang phát triển đang “dài cổ” chờ được “phân phối” vắc-xin do liên minh COVAX phân bổ. Theo trang Our World In Data, tổng cộng 20 triệu người đã tiêm mũi tăng cường tại Anh, bằng với số người tiêm 2 mũi tại toàn bộ 27 quốc gia mà WB xếp vào danh sách các nước nghèo nhất thế giới.
Những “Ốc đảo miễn dịch”
Chủ nghĩa dân tộc vaccine đã trở nên đáng báo động, khi các chính trị gia, dù trước đó vẫn chỉ trích Tổng thống Mỹ thứ 45 về chủ thuyết “nước Mỹ trên hết” của ông, lại chỉ dành mọi tập trung cho việc có được vắc-xin và tiêm chủng cho dân chúng của mình. Ngay cả Biden, người tuyên bố sẽ đưa nước Mỹ trở lại với thế giới, cũng chỉ tập trung vào việc tiêm chủng cho dân Mỹ, gia cố một “ốc đảo miễn dịch” cho họ. Nghiên cứu mới của Economist Intelligence Unit ước tính rằng Hoa Kỳ, Anh, Israel và EU sẽ vẫn đạt được phạm vi tiêm chủng rộng rãi vào cuối năm 2021, trong khi các nước đang phát triển sẽ không may mắn như vậy. Theo đó, 84 trong số các quốc gia nghèo nhất thế giới sẽ không tiêm đủ vaccine để đạt được miễn dịch cho đến 2024. Bác sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc tổ chức Y tế thế giới đã thẳng thắn phê phán: “Chủ nghĩa dân tộc vắc-xin không chỉ là sự thất bại thảm hại về mặt đạo đức. Nó còn tự đánh bại về mặt dịch tễ và phản tác dụng về mặt lâm sàng.” Một số nhà nghiên cứu trên thế giới, thậm chí đã gọi tình trạng tiếp cận vắc-xin hiện nay là một dạng phân biệt chủng tộc mới, đặc trưng bởi việc ưu tiên tiếp cận vắcxin cho một số nước và một số người. Phần lớn ưu tiên này dựa trên sự giàu có và địa lý, tạo ra cuộc khủng hoảng nguồn cung trên toàn cầu. Việc tiếp cận không bình đẳng với vaccine tạo ra rạn nứt giữa các quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng cao hơn và những quốc gia có tỷ lệ thấp hơn. Những người sống ở tầng lớp dưới, các nước nghèo hơn, kém phát triển hơn có thể bị từ chối nhập cảnh và có thể phải đối mặt với sự kỳ thị bổ sung từ cộng đồng toàn cầu. Điều này đã xảy ra với những công dân Trung Quốc nói riêng và Châu Á nói chung ở giai đoạn đầu của đại dịch, khi những lệnh cấm cảnh hay các vụ phân biệt, bạo hành, bắt nạt xảy ra ngay trên đường phố và trên không gian mạng.
Vòng luẩn quẩn
Nếu việc tiêm chủng theo cách thiếu hợp tác như hiện nay, thì còn lâu mới có thể đến mức kiềm chế được dịch bệnh. Các nhà khoa học đã nhắc đến một kịch bản ảm đạm khác, khi nhiều biến thể mới phát triển và lây lan sang chính những người có thể đã miễn dịch với chủng virus trước đó, thậm chí chủng mới có thể tàn khốc hơn. Và quả thực, chủng mới Omicron dã xuất hiện, như một minh chứng. Thế giới sẽ lại rơi vào một vòng luẩn quẩn.
YESNEWS SỐ BÁO THÁNG 11/2021
HIỂM HỌA NÀO TỪ BẤT BÌNH ĐẲNG VACCINE TOÀN CẦU?
Kết quả, một viễn cảnh bất bình đẳng vaccine đã rõ ràng và có thể thấy được. Trong khi trẻ em ở nhiều nước đang buộc phải ở nhà, bị thất học trở thành lao động trẻ em và những cô dâu trẻ con, thậm chí trở thành trẻ mồ côi vì Covid-19, thì Israel đã bắt đầu thiết lập các hành lang để công dân có thể du lịch, đi lại với một số quốc gia sau khi tiêm chủng. Một hậu quả “hữu hình” hơn từ bất bình đẳng vaccine đang nhận được nhiều sự quan tâm hiện nay: biến thể Omicron của virus SARS-CoV-2 đã xuất hiện như một “hậu quả tự nhiên của việc thế giới tiêm chủng quá chậm”.
CÁI KHÓ CỦA COVAX GIỮA MỘT THẾ GIỚI BẤT BÌNH ĐẲNG VACCINE SÂU SẮC
COVAX, sáng kiến phân phối vaccine công bằng cho các quốc gia thu nhập thấp do LHQ hậu thuẫn, đã không thể khỏa lấp tình trạng thiếu hụt vaccine nghiêm trọng ở các nước nghèo. Số vaccine được viện trợ thông qua COVAX chỉ đáp ứng phần rất nhỏ nhu cầu của các quốc gia. Trong khi đó, sức ép mà chính phủ một số nước - dẫn đầu là chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden, nhằm thúc đẩy các tập đoàn dược phẩm chuyển giao thêm vaccine cho các nước nghèo - vẫn chưa mang lại kết quả. Cho đến nay, COVAX đã phân phối hơn 300 triệu liều vaccine, chủ yếu do các nước phát triển cung cấp, cho các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Tuy nhiên, lượng vaccine này còn cách xa mục tiêu mà COVAX đặt ra, là cung cấp khoảng 1,4 tỷ liều vào cuối năm nay. Đặc biệt, hồi tháng 9, COVAX đã phải điều chỉnh giảm 30% so với mục tiêu ban đầu là cung cấp cho các nước nghèo 2 tỷ liều vaccine vào cuối năm 2021. Theo bà Mariangela Simao, Trợ lý Tổng giám đốc WHO về quyền tiếp cận dược phẩm và các sản phẩm y tế, tính tới đầu tháng 10, trong số hơn 90 quốc gia nghèo nhất thế giới được nhận vaccine của COVAX, có tới một nửa mới tiêm vaccine Covid-19 cho dưới 20% dân số, thậm chí có 26 quốc gia tiêm cho chưa đầy 10% dân số. Omicron lần đầu được phát hiện ở Nam Phi, dù hiện chưa rõ nó có nguồn gốc từ đâu và liệu có phải nó được đưa tới Nam Phi từ một nước nào khác trong khu vực hay không. Điều mà các nhà khoa học biết được là SARS-CoV-2 dường như có xu hướng đột biến ở những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp và tỷ lệ lây lan cao. Trong hầu hết năm nay, châu Phi gần như bị gạt sang một bên trong chiến dịch tiêm chủng đại trà quy mô toàn cầu. Covax, cơ chế phân phối của WHO nhằm thúc đẩy bình đẳng tiêm chủng và đưa vaccine đến các quốc gia thu nhập thấp, tới nay mới chuyển được 544 triệu liều, tương đương 1/3 kế hoạch đề ra.
Công bằng vaccine chỉ là khẩu hiệu
Công bằng vắc-xin trở thành một khẩu hiệu nhưng chỉ là một khẩu hiệu mà thôi, lẽ ra đây phải là công cụ để bảo vệ mọi người dân trên khắp thế giới, ở quốc gia giàu và nghèo, thành thị và nông thôn, tăng cường khả năng ngăn chặn Covid-19 của cộng đồng quốc tế. Tiếc thay, thực tế hôm nay không diễn ra như vậy, liên minh COVAX đang vật lộn chỉ để mua đủ liều vắc-xin cho 20% dân số của các nước có thu nhập thấp vào cuối năm 2021, một mục tiêu không mấy lạc quan. Nhưng tiến sĩ Madhukar Pai, thuộc Trường Dân số và Y tế Cộng đồng của Đại học McGill, cho biết trách nhiệm chủ yếu thuộc về việc chính phủ của các quốc gia giàu có đang phớt lờ những nguyên tắc cơ bản về sức khỏe cộng đồng. “Có vẻ như họ đã quyết định chiến lược chính của mình để đối phó với đại dịch là hoàn toàn tự bảo vệ với liều vaccine ngày càng nhiều hơn và đóng cửa biên giới với bất kỳ ai có thể mang virus vào”, ông Pai nói.
Thanh Huyền
VACCINE COVID 19
GÀ ĐẺ TRỨNG VÀNG VÀ TÒA ÁN LƯƠNG TÂM VỚI CÁC BIG PHARMA
“Bỏ túi” 65.000 USD mỗi phút nhờ vaccine Covid-19 là giấc mơ không tưởng với hàng triệu doanh nghiệp, nhưng lại đang là thực tế hiển nhiên với những “ông lớn” trong giới dược mỹ phẩm toàn cầu. Dẫu vậy, các công ty này cũng đang phải đối mặt với không ít chỉ trích từ cộng đồng và các chính phủ khắp nơi trên thế giới bởi sự độc quyền, tham lam khi “đặt lợi nhuận lên trước tính mạng của con người”. Big pharma - “Anh hùng hay kẻ phản diện” đã trở thành câu hỏi với nhiều người, và giữa phiên xử của tòa án lương tâm, chúng ta cũng không khỏi tò mò, các ông lớn dược phẩm sẽ trả lời câu hỏi đó như thế nào?
LỜI MỞ ĐẦU
Trên đài RFI tiếng Pháp, kinh tế gia Nathalie Coutinet giảng dạy tại đại học Paris 13 chuyên nghiên cứu về ngành công nghiệp thuốc đã điểm qua vài nét tiêu biểu của thị trường rất đặc biệt này : “Ngành công nghiệp bào chế vac-xin chiếm 5 % tổng doanh thu thị trường thuốc men toàn cầu, tức là khoảng 5 % trong số 1000 tỷ đô la. Kế tới, đây là một lĩnh vực tập trung trong tay một số rất ít các nhà sản xuất. Trên thế giới hiện có 4 tập đoàn lớn chế tạo vac-xin và số này kiểm soát đến 80 % thị phần. Trong số 4 công ty tên tuổi thống lĩnh toàn cầu, thời gian gần đây Pfizer được nhắc đến nhiều hơn cả. Kế tới là Sanofi, rồi GlaxoSmithKline (GSK) và sau cùng là Merk.” Big Pharma (các hãng dược phẩm lớn) - lâu nay luôn bị cho là đục khoét giá, trốn thuế và gian lận chính trị để tối đa hóa lợi nhuận - đã nổi lên như những người hùng, đóng vai trò quan trọng trong cuộc đua chấm dứt khủng hoảng COVID-19. Trước sự tàn phá khủng khiếp của một đại dịch toàn cầu chưa từng có, khắp nơi trên thế giới, chúng ta đều nín thở dõi theo, mọi con mắt đều hướng về những cuộc thử nghiệm trong các căn phòng không bao giờ tối, để rồi sau đấy chúng ta đã vỡ òa trong niềm biết ơn khi các hãng dược thông báo rằng họ đã chế tạo thành công vaccine bảo vệ chúng ta trước covid 19. Dẫu vậy, trong khi các hãng dược đang tìm mọi cách để gia tăng khả năng sản xuất và bày tỏ trước công chúng “niềm tự hào” của mình, thì những hành động thực tế của họ lại khiến không ít người đặt câu hỏi: Sản xuất nhiều hơn, bao nhiêu thật tâm trong đó là vì cứu mạng một con người, và bao nhiêu là để làm giàu một công ty, làm giàu một số nhà đầu tư “thông minh”? Trong khi chúng ta đều biết ơn các Big pharma vì thành tựu khoa học đột phá của họ, vì những liều vaccine an toàn và hiệu quả, thì chúng ta cũng cần đặt câu hỏi, liệu cán cân quyền lực có đang nghiêng quá xa về lợi ích của các công ty “anh hùng” đó hay không? Như cách mà Lawrence Gostin, giáo sư luật y tế toàn cầu tại Đại học Georgetown bày tỏ:
MÓN LỢI KHỔNG LỒ TỪ VACCINE COVID 19
Đó là thực tế không phải bàn cãi và bản thân các hãng dược phẩm sản xuất vaccine Covid-19 cũng không thể phủ nhận.
Theo nghiên cứu mới được công bố rộng rãi trên các phương tiện truyền thông, chỉ riêng 3 "ông lớn" dược phẩm Pfizer, BioNTech và Moderna đang thu tổng lợi nhuận 65.000 USD/phút (gần 1,5 tỷ đồng) nhờ vaccine Covid-19. Theo phân tích của Liên minh vaccine nhân dân (PVA), ước tính 3 "ông lớn" dược phẩm này sẽ thu về tổng lợi nhuận trước thuế là 34 tỷ USD trong năm nay, tương đương hơn 1.000 USD mỗi giây, 65.000 USD mỗi phút, hay 93,5 triệu USD mỗi ngày. Theo một bài viết trên trang The Guardian (Anh) hồi tháng 6, các nhà phân tích ước tính rằng hai hãng Moderna và Pfizer sẽ chiếm phần lớn trong số 70 tỷ USD lợi nhuận toàn cầu từ vaccine trong năm 2021, và một bài báo gần đây hơn ước tính con số này có thể lên tới 52 tỷ USD, chưa kể hàng tỷ USD khác mỗi năm chủ yếu nhờ doanh thu bán vaccine liều tăng cường. Và con số lợi nhuận này chắc chắn sẽ còn cao hơn khi các biến thể như Delta hay giờ đây là Omicron vẫn đang lây lan và “Về lâu dài, chúng tôi dự đoán doanh thu sẽ đạt gần 2 tỷ USD/năm dựa trên các mũi tiêm nhắc lại cho người cao tuổi và người thiếu khả năng đề kháng. Vaccine cũng có khả năng tăng giá nếu nhu cầu tiêm chủng lớn hơn hoặc có các loại vaccine được phát triển để phòng ngừa các biến thể mới” - một nhà phân tích trong giới dược mỹ phẩm tiết lộ. Chỉ riêng hãng Pfizer được cho là đã thu được tới 11,3 tỷ USD trong nửa đầu năm nay từ loại vaccine Covid-19 mà công ty này phát triển cùng BioNTech của Đức (Pfizer hiện tính phí khoảng hơn 30 USD/người cho hai mũi tiêm theo yêu cầu ở châu u và Mỹ). Hãng Moderna, tuy mới được thành lập vào năm 2010, nhưng nhờ vaccine Covid-19 cũng đã “giàu nhanh khủng khiếp”. Công ty này ước tính đã thu được lợi nhuận 1,7 tỷ USD chỉ trong quý I/2021. Moderna cho biết đã ký tổng cộng các hợp đồng giao vaccine trị giá 20 tỷ USD trong năm 2021 và hiện công ty đã ngừng nhận đơn hàng cho năm nay vì không đủ khả năng sản xuất nhiều hơn nữa.
Với AstraZeneca (Anh) và Johnson & Johnson (Mỹ) - 2 hãng dược phẩm đang bán vaccine với giá thấp hơn nhiều Pfizer và Moderna, chủ yếu cam kết cung cấp vaccine trên cơ sở phi lợi nhuận cho đến khi đại dịch kết thúc, những khoản doanh thu thu về cũng không hề nhỏ. Như loại vaccine ngừa Covid-19 mà hãng AstraZeneca phát triển cùng Đại học Oxford đã mang về cho hãng này 1,2 tỷ USD trong đầu năm 2021 (AstraZeneca tính phí từ 4,3 USD - 10 USD/2 liều vaccine, trong khi J&J đã tính phí 10 USD cho loại vaccine tiêm 1 mũi). Dù Johnson & Johnson và AstraZeneca cam kết sẽ bán vaccine với giá phi lợi nhuận cho tới sau khi đại dịch kết thúc, về mặt kỹ thuật, giai đoạn này với AstraZeneca đã kết thúc từ tháng 7 năm nay và đến giữa tháng 11, AstraZeneca đã chính thức tuyên bố sẽ bắt đầu thu về khoản lợi nhuận “khiêm tốn” từ vaccine khi nhận được đơn đặt hàng mới. Sự thay đổi diễn ra khi AstraZeneca công bố kế hoạch thành lập một nhánh riêng cho vắc xin và phương pháp điều trị kháng thể tập trung vào Covid-19, đánh dấu sự thật rằng AstraZeneca chỉ là một người đóng vai trò nhỏ trong việc cung cấp vắc-xin trước đại dịch.
Sự trách móc đầy căm phẫn
"Thật đáng trách vì vài công ty kiếm được hàng triệu USD lợi nhuận mỗi giờ, trong khi chỉ 2% dân số ở các quốc gia có thu nhập thấp được tiêm phòng đầy đủ. Pfizer, BioNTech và Moderna đã sử dụng sự độc quyền của họ để ưu tiên các hợp đồng có giá trị nhất với chính phủ các nước giàu nhất, khiến các quốc gia có thu nhập thấp bị lãng quên" - đại diện của Liên minh Vaccine nhân dân PVA - một liên minh vận động để tiếp cận vaccine Covid-19, bà Maaza Seyoum không giấu giếm sự bức xúc. Bà Maaza Seyoum không phải là nhân vật đầu tiên lên tiếng “trách cứ” các “ông lớn”. Trước đó, đã có hàng loạt những phát ngôn chỉ đích danh cái gọi là sự “vô trách nhiệm” của các “ông lớn” trong cuộc chiến của nhân loại chống lại đại dịch này.
NHỮNG CÁI GIÁ VÔ LÝ
Mô hình “kinh doanh như bình thường” của Big Pharma là kiếm hàng tỷ USD từ nghiên cứu do người đóng thuế tài trợ, tính giá cao ngất ngưởng và thu lợi nhuận từ các nhà đầu tư giàu có. Giữa một đại dịch, điều đó có nghĩa là xa xỉ đối với số ít và là thảm họa đối với nhiều người. Khi nhà virus học người Mỹ Jonas Salk phát triển vaccine bại liệt vào năm 1955, một người phỏng vấn đã hỏi ông rằng ai sẽ là người sở hữu bằng sáng chế. Ông ấy trả lời, “Tôi sẽ nói là mọi người. Không có bằng sáng chế nào cả. Anh có thể đăng ký bảo hộ sở hữu riêng mặt trời được không? ”. Không giống như vaccine bại liệt của Salk - luôn được cung cấp miễn phí, hầu hết các loại vaccine tung ra thị trường ngày nay đều đã được cấp bằng sáng chế, và giữa đại dịch Covid, những tấm bằng này lại trở thành công cụ kiếm lời hợp pháp của các hãng dược lớn. Trên thực tế, vào giữa tháng 8 khi đại dịch với biến thể Delta đang diễn biến nghiêm trọng ở nhiều quốc gia, khi nhu cầu vaccine vẫn rất cao thì một số “người khổng lồ” vacccine đã đưa ra quyết định tăng giá trong các hợp đồng bán vaccine ngừa COVID-19 cho Liên minh châu u (EU). Báo Financial Times ngày 1-8 dẫn tài liệu hợp đồng và thông tin từ một số quan chức cho biết giá vaccine của Pfizer tăng từ 15,5 euro/liều lên 19,5 euro/liều, còn Moderna áp dụng mức giá mới là 25,5 USD/liều thay cho giá 19 euro (22,6 USD) trong thỏa thuận ban đầu. Tạp chí kinh tế L’Usine Nouvelle (Pháp) phân tích việc Pfizer tăng giá vaccine có thể dựa vào 5 yếu tố sau đây, trong đó gồm (1) ưu thế độc quyền; (2) điều chỉnh giá mua phù hợp với các nước (giá một liều có thể bằng giá gốc đối với các nước có thu nhập thấp (6,5 USD đối với Liên minh châu Phi) cho đến 28 USD đối với Israel vì Israel muốn giao hàng nhanh); (3) việc đầu tư cho tổ chức công nghiệp phức tạp (Pfizer phải đầu tư mở rộng nhà máy, tìm thêm các nhà cung cấp và nhà thầu phụ mới để hoàn thiện, đóng gói và bảo quản vaccine); (4) hiệu quả trong việc đối phó với các biến thể; và cuối cùng là (5) tối ưu hóa lợi nhuận. Trước đó vào tháng 2-2021, ông Frank D’Amelio - Giám đốc Tài chính của Pfizer đã đánh tiếng giá vaccine hiện hành còn thấp trong khi sản xuất vaccine cần nhiều năm nghiên cứu, thử nghiệm chấp nhận rủi ro cao. Lời phát biểu của vị giám đốc tài chính này đã khiến nhiều người không hài lòng, và quả thực câu nói ấy cũng khiến chúng ta thoài nghi, thật như vậy ư?
Đơn cử như vaccine của Moderna, công ty này đã được hưởng lợi từ nguồn tài trợ công đáng kể (4,1 tỷ đô la Mỹ từ chính phủ Hoa Kỳ và 1 triệu đô la Mỹ từ CEPI), bao gồm 100% chi phí R&D và phần lớn chi phí sản xuất là do hợp tác với công ty Thụy Sĩ, Lonza. Moderna cũng được đảm bảo doanh số bán ra thông qua các thỏa thuận mua đặt trước với chính phủ các nước giàu có. Mặc dù vậy nhưng mỗi liều vaccine được bán có lúc gần chạm mốc 30 đô la, gấp nhiều lần so với chi phí nghiên cứu & sản xuất vốn không được công khai minh bạch. Về phần mình, Pfizer cũng nhận được khoản tài trợ 455 triệu đô la từ chính phủ Đức để phát triển vắc-xin của mình, và sau đó, theo số liệu từ tờ New York Times, thêm gần 6 tỷ đô la cam kết mua từ Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu. Thông qua công ty con Janssen, Johnson & Johnson đã nhận được khoản tài trợ R&D ban đầu trị giá 500 triệu đô la Mỹ, tiếp theo là hợp đồng cung cấp trị giá hơn 1 tỷ đô la Mỹ với chính phủ Hoa Kỳ. Công ty cũng có một thỏa thuận đặt hàng trước với EU với số lượng là 400 triệu liều, với giá 8,5 đô/mỗi liều. Tương tự, AstraZeneca cũng được hưởng lợi từ một số nguồn tài trợ công trong giai đoạn phát triển vaccine và nhận được tổng cộng hơn 2 tỷ đô la từ Hoa Kỳ và Liên minh Châu u, bao gồm cả chi phí hỗ trợ nghiên cứu và cam kết mua hàng. Các công ty dược phẩm liên tục nhấn mạnh rằng rủi ro mà họ đã thực hiện khi tìm kiếm vắc xin COVID-19 trị giá “hàng tỷ đô la”. Nhưng tổ chức kENUP ước tính rằng, từ tháng 2 đến tháng 12 năm 2020, các chính phủ đã chi ít nhất 93 tỷ euro cho vắc xin và phương pháp điều trị COVID-19, 95% trong số đó là hỗ trợ vắc xin, với phần lớn (93%) là thông qua các cam kết đặt mua trước thị trường như Chiến dịch WarpSpeed ở Hoa Kỳ hoặc các giao dịch song phương do EU và các quốc gia giàu có khác ký kết, như Nhật Bản và Hàn Quốc. Bằng cách trợ cấp ồ ạt cho việc khám phá, nỗ lực nghiên cứu, thử nghiệm và sản xuất, cũng như bằng các thỏa thuận đặt mua hàng trước, các chính phủ và các quỹ cộng đồng đã giảm thiểu gần như hoàn toàn các rủi ro trong quá trình R&D và sản xuất vaccine cho nhiều hãng dược mỹ phẩm lớn. Trong cuộc khủng hoảng Covid, các Big Pharma thậm chí còn được các chỉnh phủ cấp quyền miễn trách nhiệm đối với bất kỳ hậu quả nào có thể xảy ra trong tương lai do vaccine của họ gây ra.
Vậy nhưng bất chấp các khoản trợ cấp lớn của nhà nước được đóng góp bởi tiền thuế lao động của người dân và cuộc tranh luận công khai đang diễn ra, ngành công nghiệp dược phẩm vẫn duy trì quyền kiểm soát giá vắc xin của mình. Các chuyên gia ước tính chi phí R&D thấp hơn từ 15 đến 40 lần so với các công ty dược phẩm tuyên bố. Và các công ty hiện đang thúc đẩy chiến lược định giá dựa trên giá trị. Nhưng làm thế nào chúng ta có thể đánh giá chính xác cái giá của một mạng người được cứu bằng một liều vaccine chỉ dựa trên những lời tuyên bố của một vài kẻ được lợi? Và ai là người quyết định điều gì tạo nên ‘giá trị’? Và ‘giá trị’ nào nên được ưu tiên hơn giá trị khác? Sức khỏe không giống như tất cả các mặt hàng tiêu dùng bình thường, bởi vậy chúng ta không thể chỉ làm một phép tính nhẩm với một chiếc máy tính và để những người nghèo đợi chờ cho đến khi họ chẳng thể chờ đợi được nữa.
YESNEWS SỐ BÁO THÁNG 11/2021
ĐỘC QUYỀN VACCINE
Các chuyên gia đã nói trong nhiều tháng qua, việc sản xuất vắc xin cần được mở rộng quy mô một cách khẩn trương; Và nhiều chuyên gia, nhà khoa học, hàng trăm tổ chức phi chính phủ, các chính trị gia hàng đầu và Giáo hoàng, đã lập luận rằng rào cản quan trọng cho việc nâng cấp đó là bằng sáng chế và quyền sở hữu trí tuệ và việc Big Pharma từ chối chia sẻ công nghệ. Đây là lý do tại sao hơn một năm trước, Ấn Độ và Nam Phi đã kêu gọi WTO tạm thời đình chỉ một phần của hiệp định Thương mại về sở hữu trí tuệ được gọi là TRIPS, cho phép các tập đoàn dược phẩm độc quyền về kiến thức y tế. Ý tưởng này ngay lập tức bị Hoa Kỳ, Liên minh châu u, Anh, Na Uy, Thụy Sĩ, Nhật Bản, Canada, Australia và Brazil phản đối. Tuy nhiên vào 21/10/2021 vừa qua, như hãng Reuters đưa tin, Nhà Trắng đã quyết định lên tiếng kêu gọi tất cả thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) ủng hộ việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine ngừa COVID-19. Hơn 100 nhà lãnh đạo thế giới - bao gồm các nguyên thủ quốc gia của Nam Phi, Pakistan, Senegal và Ghana - đã đưa ra một lời kêu gọi một “vắc-xin của người dân”, yêu cầu tất cả vaccine, phương pháp điều trị và xét nghiệm COVID không có bằng sáng chế, được sản xuất hàng loạt, phân phối công bằng và cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người, ở tất cả các quốc gia. Nhưng những lời kêu gọi tại cuộc họp tháng 11 này đã bị phản đối một lần nữa khi vấp phải sự phản đối dữ dội của các hãng dược phẩm lớn và các nước trong Liên minh châu u, cùng với Anh và Thụy Sĩ. Trong trường hợp của Moderna, công ty đã từ chối bất chấp sức ép từ chính quyền Mỹ và đề nghị của WHO rằng họ nên phối hợp và đẩy nhanh kế hoạch chia sẻ công thức để mở rộng quy mô sản xuất vaccine tại Nam Phi. Về phần mình, Giám đốc điều hành (CEO) Pfizer Albert Bourla cho rằng việc chuyển giao công nghệ là vô lý, vì việc WHO phê duyệt quyền sử dụng khẩn cấp vaccine Covaxin do Ấn Độ sản xuất vào đầu tháng này đã chứng minh các nước đang phát triển có đủ năng lực và chuyên môn trong lĩnh vực này. Trong khi đó, Liên minh Châu u lập luận rằng “không có dấu hiệu nào cho thấy các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ là một rào cản thực sự liên quan đến các loại thuốc và công nghệ liên quan đến Covid-19”. Phái bộ của Anh tại WTO đồng ý, mô tả đề xuất từ bỏ là "một biện pháp cực đoan để giải quyết một vấn đề chưa được chứng minh". Cũng có một số quan điểm đồng tình với việc duy trì quyền bảo hộ sở hữu trí tuệ (IP) đối với vaccine của các công ty dược, với các lập luận được đưa ra như chi phí vaccine đã rẻ đi đáng kể so với thời kỳ đầu, và các hãng dược phẩm đã đầu từ rất nhiều chi phí để nâng cấp cơ sở sản xuất với chi phí 40 đến 100 triệu đô mỗi loại, cũng như các nhà phát triển vaccine cũng đang cấp phép cho các nhà sản xuất uy tín, chẳng hạn Viện Huyết thanh của Ấn Độ để tăng cường sản xuất hơn nữa. Một số người cũng nói thêm rằng vắc xin mRNA tiên tiến của Moderna và Pfizer-BioNTech phải đối mặt với vấn đề khả năng sản xuất thậm chí còn lớn hơn. Vì công nghệ cơ bản là mới, nên không có cơ sở sản xuất mRNA nào có thể chỉ ngồi yên một bên và chờ các thỏa thuận cấp phép để bật máy. Cũng không có nhân viên được đào tạo để điều hành chúng hoặc đảm bảo an toàn và đảm bảo kiểm soát tốt chất lượng. Việc nhúng các phân tử vắc xin mRNA bên trong vỏ hạt nano lipid ở nhiệt độ lạnh hơn Nam Cực không dễ dàng như làm theo công thức từ Bon Appetit.
Một lời biện hộ khác được đưa ra là việc mở bằng sáng chế vaccine sẽ gây ra tình trạng thiếu nguyên liệu, khi bất kỳ nhà sản xuất nào cũng cố sản xuất vaccine này thì sẽ làm tăng nhu cầu về nguyên liệu thô và qua đó làm tăng giá, cản trở sản xuất. Các công ty cũng cần mất nhiều tiền đầu tư để xây dựng cơ sở sản xuất, và cần thêm 4-6 tháng nữa để bắt đầu sản xuất, nhưng bởi vì các cuộc đàm phán xung quanh việc miễn trừ của WTO có thể kéo dài nên phải đến năm 2023 hoặc muộn hơn thì các nhà máy được cấp phép đó mới có thể sản xuất được liều vaccine đầu tiên. “Như thế là quá muộn”, Michelle McMurry-Heath, giám dốc điều hành của Tổ chức Đổi mới Công nghệ sinh học nói trong bài viết đăng trên trang Sta News của mình. Nhưng:
“Quá lâu rồi, chúng ta đã lầm tưởng rằng chế độ sở hữu trí tuệ ngày nay là cần thiết. Thành công đã được chứng minh của GISRS [Hệ thống chia sẻ vi rút cúm của WHO] và các ứng dụng khác của ‘khoa học mở’ cho thấy điều đó không phải như vậy. Với số người chết COVID-19 gia tăng, chúng ta nên đặt câu hỏi về sự khôn ngoan và đạo đức của một hệ thống âm thầm kết án hàng triệu con người phải chịu đau khổ và cái chết mỗi năm.”
Joseph Stiglitz, Arjun Jayadev & Achal Prabhala, Dự án Syndicate, 23.4.2020
Có thể thấy việc chia sẻ quyền vaccine và cái lợi của nó không hề bi quan như những lập luận trên, nhất là trong một bối cảnh gấp gáp được đo bằng mạng người như hiện nay thì khó có thể hình dung được về những đàm phán quan liêu chậm trễ nào đến từ những con người đang cố gắng hết sức kêu gọi “một sự ngoại lệ” vì sự sống của những người nghèo khổ khác. Ngược lại, câu chuyện về mở bằng sáng chế IP khiến chúng ta nhớ nhiều hơn tới tình huống tương tự đã xảy ra ở châu Phi năm 1996, khi căn bệnh AIDS trở thành một tình trạng hầu như có thể kiểm soát được. Nhưng với giá 10.000 đô la một năm vào lúc đó - thời điểm chuyển giao thế kỷ, mức giá ấy là quá xa vời với nhiều người dân Nam Phi. Và phải mất gần 1 thế kỷ nỗ lực sau đó thì chính phủ Nam Phi mới có thể phá vỡ thế độc quyền của các công ty thuốc nước ngoài, thứ đã ghìm giữ Nam Phi như một con tin, và khiến nhiều người dân ở đó phải chết để bảo vệ sự “công bằng” của quyền sở hữu. Câu chuyện gần đây hơn về Remdesivir có thể cho chúng ta thấy điều ngược lại nếu quyền sở hữu được sẻ chia trong một tình huống khẩn cấp như hiện nay. Remdesivir là một loại thuốc được sử dụng để điều trị Covid-19 (với các kết quả khác nhau ), và hiện nó đang bị thiếu hụt ở cả Hoa Kỳ và Châu u. Gilead Sciences, nhà sản xuất thuốc remdesivir, vẫn giữ độc quyền loại thuốc này ở các nước giàu, nhưng vào tháng 5/2021, họ đã ký thỏa thuận cấp phép với các công ty ở 127 quốc gia để công ty có thể sản xuất các phiên bản chung bán tại các thị trường đó. Và kết quả? Mặc dù ở phương Tây đang khan hiếm, nhưng Remdesivir đã có sẵn trong các nguồn cung ngày càng ổn định ở một số nước nghèo, đôi khi với giá chỉ bằng một phần mười so với trước. Vấn đề về bảo vệ hay mở rộng quyền sở hữu vaccine dù vẫn nhận được nhiều ý kiến trái chiều, nhưng chúng ta đều hiểu rằng luật không phải lúc nào cũng cứng nhắc, vẫn luôn có những ngoại lệ và ngoại lệ là cần thiết, thậm chí nó là bước tiến mới của một bộ luật phù hợp. Vào tháng trước, ban biên tập của tờ The Wall Street Journal đã lên án đề xuất từ bỏ TRIPs do Ấn Độ và Nam Phi đưa ra và coi đó là "hành vi trộm cắp bằng sáng chế ", phố Wall cũng nói thêm rằng "nỗ lực của họ sẽ gây hại cho tất cả mọi người, kể cả người nghèo." Nhưng đáp lại, tờ New York Times nhấn mạnh, trên thực tế, nỗ lực đó sẽ giúp ích cho tất cả mọi người, kể cả người giàu - giá mà người giàu có thể thấy được điều đó.
YESNEWS SỐ BÁO THÁNG 11/2021
LIỀU THUỐC LƯƠNG TÂM
“Chúng tôi đã, đang làm tất cả những gì có thể, nhưng năng lực sản xuất của chúng tôi còn hạn chế” - những chia sẻ ấy từ các quan chức Moderna ngay lập tức, khi vừa được đưa ra, được cho là những lời biện minh quá đỗi yếu ớt và vụng về. Nó không những không thể xoa dịu mà còn thổi bùng lên ngọn lửa căm phẫn từ các thiết chế, tổ chức y tế, các nhà hoạt động xã hội có lương tri cũng như từ các quốc gia nghèo khó. Theo công bố mới nhất đưa ra ngày 20-5 của Liên minh Vaccine cho tất cả mọi người, đã có ít nhất 9 tỷ phú mới nổi kể từ khi đại dịch COVID-19 xảy ra. Những người này giàu lên nhờ vào lợi nhuận kếch xù của các hãng dược lớn sở hữu độc quyền vaccine phòng COVID-19. “Cuộc khủng hoảng sức khỏe đã không biến thành một cuộc khủng hoảng kinh tế cho tất cả mọi người. Vaccince phòng COVID-19 đã giúp ít nhất 9 người trở thành tỷ phú…”, báo cáo của Liên minh Vaccine nhấn mạnh: “Tổng tài sản ròng của 9 tỷ phú mới nổi lên đến 19,3 tỷ USD, nhiều gấp 1,3 lần số tiền cần thiết để tiêm ngừa cho toàn bộ dân số các quốc gia thu nhập thấp nhất. Chiếm 10% dân số thế giới nhưng những quốc gia này chỉ mới nhận được 0,2% nguồn cung vaccine toàn cầu, do sự thiếu hụt vaccine trầm trọng”.
“Đây là minh chứng cho thất bại của nhân loại trong việc kiểm soát con virus quái ác này, khi chúng ta nhanh chóng tạo ra những tỷ phú vaccine mới nhưng lại không thể tiêm chủng cho hàng tỷ người đang rất cần. Những tỷ phú này là chủ nhân của khối lợi nhuận khổng lồ mà các hãng dược lớn đang thu được từ việc nắm giữ độc quyền vaccine. Vaccine phòng COVID-19 được đầu tư từ tiền ngân sách công nên trước hết phải là tài sản công, không phải một cơ hội kiếm lời của một số ít người. Chúng ta cần phải khẩn cấp chấm dứt sở hữu độc quyền để nhân rộng sản xuất vaccine, giảm giá thành và triển khai tiêm chủng cho toàn thế giới”.
Bà Anna Marriott, Quản lý chính sách y tế của Oxfam nói.
Nói một cách đầy bức xúc như Tổng Giám đốc của WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, sự bất bình đẳng về vaccine Covid-19 không bỗng dưng mà có, nó bắt đầu từ chính toan tính lợi nhuận vị kỷ của các hãng dược “cha đẻ” ra nó. Vì lợi nhuận, họ đã cố tình che giấu một thực tế là đang có một tỷ lệ lớn dân số toàn cầu, mà phần đa trong số đó là người dân từ các nước nghèo, từ các châu lục đang yếu thế, đang vật vã trong cuộc chiến chống lại virus, rất ít người trong số họ đã được tiêm đầy đủ vaccine, chưa mơ đến liều tăng cường.
Cuối tháng 10/2021, Hãng dược Merck & Co của Mỹ cũng đạt thỏa thuận tương tự với MPP nhằm cho phép các nước nghèo tiếp cận thuốc thuốc điều trị Covid-19 Molnupiravir. Ngày 12/11, ông Pascal Soriot - Giám đốc điều hành AstraZeneca - cam kết tiếp tục bán vaccine phi lợi nhuận cho các nước thu nhập thấp, trong khi tìm kiếm lợi nhuận phải chăng trong các hợp đồng vaccine mới trong bối cảnh số ca bệnh đang tăng trở lại ở châu u. Ông Soriot cũng cho biết hãng bắt đầu dự án cung cấp vaccine Covid-19 trên cơ sở phi lợi nhuận (khoảng 2,4 USD/liều) để giúp đỡ các nước. Đó là vài ba trong những động thái, rõ ràng là chẳng còn sớm sủa gì khi thế giới đã bước sang làn sóng dịch thứ 4, thứ 5 với vô số những tổn thất nặng nề cả về sinh mạng và kinh tế. Tuy nhiên, “muộn còn hơn không”, “méo mó có hơn không”, những động thái ấy dù sao cũng là quý giá trong bối cảnh vaccine Covid-19 cũng như lộ trình trở lại cuộc sống bình thường mới vẫn đang là nỗi khát khao cháy bỏng của người nghèo trên khắp hành tinh này.
Tổng hợp: Thùy Linh
Theo WHO, tính đến đầu tháng 11 này, mới chỉ có… 6% người dân ở châu Phi được tiêm chủng đầy đủ. Trước đó, con số được WHO ghi nhận: chỉ 14,4% dân số thế giới được tiêm chủng đầy đủ, 28% đã nhận được ít nhất một liều vaccine, chỉ 1,1% người dân ở các nước thu nhập thấp đã nhận được tiêm ít nhất một mũi. Cũng theo số liệu của PVA, Pfizer và BioNTech phân phối chưa tới 1% tổng nguồn cung vaccine Covid-19 của họ cho các nước thu nhập thấp, trong khi con số này của Moderna là 0,2%. Hiện 98% dân số các nước nghèo chưa được tiêm đủ liều vaccine Covid-19, và trong 2 tỉ liều vaccine được gửi gửi đi cuối tháng Chín, chỉ 15.4m đã đi đến những quốc gia nghèo nhất.
Ngày 16/11, Hãng tin Reuters cho biết Pfizer rốt cuộc đã cho phép sản xuất thuốc chống Covid-19 cho nước nghèo. Cụ thể theo thỏa thuận giữa Pfizer và Tổ chức Y tế Medicines Patent Pool (MPP), Pfizer sẽ cấp quyền sản xuất thuốc generic của thuốc PF-07321332 cho MPP để tổ chức này cấp phép cho các hãng dược khác. Trong khi đó, Pfizer sẽ bán thuốc do mình sản xuất dưới tên Paxlovid. MPP và Pfizer cho biết thỏa thuận sẽ giúp 95 quốc gia, chiếm 53% dân số thế giới, tiếp cận thuốc điều trị Covid-19.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PART 1 https://www.thehindu.com/opinion/op-ed/the-doubted-scientist-and-her-vaccine-revolution/article35732376.ece. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://www.qdnd.vn/y-te/suc-khoe-tu-van/viet-nam-hien-co-nhung-loai-vaccine-phong-covid-19-nao-hieu-qua-ra-sao-673564. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://vneconomy.vn/dieu-gi-khien-kinh-te-trung-quoc-chi-tang-4-9-trong-quy-3.htm Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021.
PART 2 https://kinhtedothi.vn/bat-binh-dang-vaccine-bai-toan-chua-co-loi-giai-de-ket-thuc-cuoc-khung-hoang-covid-19-438969.html. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/dachieu/covid-19-va-chu-nghia-dan-toc-vaccine-716890.html. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://zingnews.vn/cai-kho-cua-covax-giua-mot-the-gioi-bat-binh-dang-vaccine-sau-sac-post1281229.html. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/tieudiem/su-nguy-hiem-cua-chu-nghia-dan-toc-vac-xin-670740.html. Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021
PART 3 https://www.24h.com.vn/kinh-doanh/astrazeneca-khong-con-cung-cap-vac-xin-phi-loi-nhuan-du-kien-thu-khoan-lai-khiem-ton-c161a1306421.html https://www.nytimes.com/2020/12/07/opinion/covid-vaccines-patents.html Accessed 16 Dec. 2021. Accessed 16 Dec. 2021. https://www.statnews.com/2021/08/18/waiving-intellectual-property-rights-compromise-global-vaccination-efforts/. https://www.statnews.com/2021/08/18/waiving-intellectual-property-rights-compromise-global-vaccination-efforts/.
Chỉ thị tiêm chủng bắt buộc tại Mỹ được bãi bỏ để giải quyết vấn đề thiếu nhân lực
HCA và Tenet bỏ yêu cầu về tiêm chủng bắt buộc cho nhân viên y tế sau khi chỉ thị này được bãi bỏ
Sau khi một thẩm phán liên bang tạm ngừng yêu cầu của chính quyền Tổng thống Biden về việc bắt buộc tiêm phòng cho các nhân viên y tế, một số hệ thống bệnh viện lớn của Hoa Kỳ đã không còn duy trì yêu cầu này, bao gồm Tập đoàn HCA Healthcare, Công ty Tenet Healthcare cũng như các tổ chức phi lợi nhuận như AdventHealth và Cleveland Clinic. Chi phí công nhân viên trong ngành đã tăng đáng kể, trong khi các bệnh viện đang gặp khó khăn trong việc duy trì đủ số lượng y tá, kỹ thuật viên và thậm chí cả nhân viên vệ sinh để đối mặt với tình hình các ca nhập viện tăng cao trong những tháng gần đây do biến thể Delta hoành hành. Theo các giám đốc điều hành bệnh viện và các cơ quan y tế cộng đồng, yêu cầu bắt buộc tiêm vaccine là một yếu tố cản trở nguồn cung nhân viên y tế.
Hiệp hội bệnh viện Hoa Kỳ dự báo rằng sẽ có khoảng 42% bệnh viện tại Mỹ thực hiện lệnh tiêm chủng bắt buộc.
Ngay cả khi đại dịch chưa diễn ra, nhiều bệnh viện đã phải xoay sở để tìm đủ nhân viên y tế, trong đó có y tá. Sự thiếu hụt lao động này bắt nguồn từ hai lý do chính: nhiều nhân viên y tế rơi vào trạng thái kiệt sức và các hợp đồng ngắn hạn với mức lương cao đã thu hút y tá tới làm việc tại các điểm nóng.
Phòng khám Cleveland đang tạm ngưng các yêu cầu về việc tiêm vaccine, nhưng vẫn bổ sung thêm các biện pháp an toàn
Gần đây, hàng ngàn y tá đã lựa chọn bỏ nghề hoặc bị mất việc làm thay vì tiêm chủng. Theo khảo sát của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh, tính đến tháng 9, 30% nhân viên tại hơn 2.000 bệnh viện trên toàn nước Mỹ chưa được tiêm chủng. Wade Symons, một luật sư chuyên về phúc lợi của người lao động và cũng là người đứng đầu Mercer - một công ty tư vấn luật tại Mỹ, cho biết: “Đây là một cuộc đình công hàng loạt. Rất nhiều người lao động trong ngành chăm sóc sức khỏe sẵn sàng ra đi và cân nhắc các phương án khác có lợi hơn. Bệnh viện sở hữu những thiết bị, cơ sở hạ tầng mà không yêu cầu nhân viên y tế thực hiện quy định tiêm chủng sẽ trở thành nam châm thu hút những người không muốn tiêm vaccine. Nếu điều này xảy ra, các bệnh viện có thể sẽ có thời gian dễ dàng hơn trong việc thu hút lao động.” Vào tháng 11, thẩm phán liên bang Louisiana đã đưa ra phán quyết rằng Trung tâm Dịch vụ Medicare & Medicaid không có thẩm quyền chỉ định tiêm vắc-xin cho nhân viên y tế. Điều này đã gây cản trở tới quy định tiêm chủng của chính quyền tổng thống Biden, hiện đang ảnh hưởng đến khoảng 10 triệu công nhân. Quy định này yêu cầu tất cả nhân viên y tế tại các cơ sở có tham gia dịch vụ Medicare & Medicaid phải tiêm mũi thứ hai trước ngày 4 tháng 1. Hiệp hội Bệnh viện Hoa Kỳ ước tính rằng 42% bệnh viện - khoảng 2.640 cơ sở - phải tuân theo quy định tiêm chủng bắt buộc này. Giám đốc điều hành của tổ chức Ballad Health gồm 21 bệnh viện ở bang Tennessee và Virginia, ông Alan Levine đã nói: “Tôi không nghĩ rằng các quy định này là hữu ích. Phán quyết của tòa án bang Louisiana đã giúp tất cả chúng ta”. Ông Levine cũng cho biết công ty của ông có khoảng 14.000 nhân viên, khoảng 2.000 người trong số họ chưa được tiêm chủng hoặc không yêu cầu được miễn tiêm chủng. Ông Levine nói: “Việc nhiều người phải chấm dứt hợp đồng lao động sẽ gây thiệt hại cho hệ thống của chúng tôi.”
Vào tháng 11, HCA (một trong những nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe có quy mô lớn nhất tại Mỹ) yêu cầu tất cả nhân viên cần phải tiêm phòng trước 4/1. Trước đó, HCA đã đình chỉ yêu cầu tiêm vaccine bắt buộc sau khi các tòa án liên bang tạm dừng quy định này. Người phát ngôn của HCA, Harlow Sumerford cho biết: “Chúng tôi tiếp tục khuyến khích các đồng nghiệp của mình tiêm vaccine như một bước quan trọng để bảo vệ mỗi người khỏi virus. Ông cũng tiết lộ rằng phần lớn trong tổng số khoảng 275.000 nhân viên của HCA đã được tiêm phòng đầy đủ. AdventHealth và Tenet cũng cho biết họ sẽ không yêu cầu nhân viên tiêm phòng sau phán quyết của tòa án. Tuy nhiên, người lao động ở các bang bắt buộc tiêm phòng phải tuân thủ theo luật pháp địa phương.
Hệ thống y tế Cleveland (gồm 19 bệnh viện ở bang Ohio và Florida, khoảng 65.000 người lao động Mỹ, và bệnh viện lớn Intermountain Healthcare ở bang Utah) cũng cho biết họ sẽ tạm ngưng các yêu cầu về vaccine sau phán quyết của tòa án. Cleveland cho biết họ sẽ bổ sung các biện pháp an toàn, chẳng hạn như kiểm tra định kỳ cho các nhân viên chưa được tiêm phòng. Intermountain tiết lộ 98% lực lượng lao động của họ đã tuân thủ các quy định của liên bang.
Nghiên cứu về quy định tiêm chủng bắt buộc đã cho thấy yêu cầu này tương đối hiệu quả. Nghiên cứu của các nhà tâm lý học tại Đại học Pennsylvania công bố nghiên cứu trên tạp chí Nature vào tháng 10 cho thấy các quy định về vaccine có nhiều khả năng khuyến khích người lao động đi tiêm hơn là phương án ngược lại. Một nghiên cứu được công bố ngay sau đó trên Tạp chí Y học New England cho thấy các trường hợp mắc và tử vong do Covid-19 cao hơn ở những người sống trong các viện dưỡng lão có tỷ lệ nhân viên tiêm phòng thấp. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, mùa hè năm 2021 chứng kiến 4775 trường hợp nhiễm Covid-19 và 703 trường hợp tử vong tại viện dưỡng lão, trong khi điều này có thể được ngăn ngừa nếu nhân viên viện dưỡng lão có tỷ lệ tiêm chủng cao hơn. Không phải tất cả các hệ thống bệnh viện đều bỏ qua yêu cầu tiêm chủng bắt buộc này. Kaiser Permanente, hệ thống gồm 39 bệnh viện và hàng trăm văn phòng y tế ở California và các bang khác với gần 210.000 nhân viên, đã yêu cầu tiêm chủng trước 1/12. Cho đến nay, 98% nhân viên được tiêm chủng. Tuy nhiên, hệ thống bệnh viện này đã cho thôi việc 352 nhân viên, bên cạnh đó, 1.500 nhân viên khác sẽ phải chấm dứt hợp đồng vào đầu tháng 1 nếu họ không tiêm chủng đầy đủ hay không được miễn trừ. Northwell Health, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe lớn nhất bang New York với 77.000 nhân viên, vẫn được duy trì quy định tiêm chủng bắt buộc. Vào tháng 10, trong cuộc phỏng vấn với The Wall Street Journal, Northwell cho biết 1.400 nhân viên đã bị sa thải vì từ chối tiêm chủng. Một phát ngôn viên cho biết: “Chúng tôi sẽ không thuê bất kỳ ai chưa được tiêm chủng.”
Nguồn: https://www.wsj.com/articles/some-hospitals-drop-covid-19-vaccine-mandates-to-easelabor-shortages-11639396806
Trung Quốc cảnh giác hơn trong các chính sách tiếp cận Châu Phi: Từ hỗ trợ tài chính sang ngoại giao vaccine
Sau hai thập kỷ viện trợ tài chính cho châu Phi, Bắc Kinh hiện giờ đang xem xét lại các sách lược ngoại giao với lục địa này trong bối cảnh dịch bệnh Covid diễn biến phức tạp và các cuộc chạy đua giành quyền lực diễn ra căng thẳng. Các chính sách ngoại giao với châu Phi của Trung Quốc dường như đang điều chỉnh theo hướng cắt giảm các cam kết tài chính và tăng viện trợ vaccine, trước lo ngại về gia tăng nợ công và sự xuất hiện của biến thể virus corona mới. Vào cuối tháng 11, lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã mở màn diễn đàn Trung Quốc - Châu Phi với cam kết cung cấp 1 tỷ liều vaccine cho châu Phi, trước lo ngại của thế giới về sự xuất hiện của biến thể Omicron. Ông cũng cam kết hỗ trợ châu Phi 40 tỷ USD, từ các hạn mức tín dụng đến các khoản đầu tư. Đây là mức cắt giảm đáng kể so với con số 60 tỷ USD mà Trung Quốc đã hứa tại hai hội nghị thượng đỉnh trước đó. Theo các chuyên gia phân tích, sự thay đổi này cho thấy Bắc Kinh đang suy nghĩ lại về các chiến lược ngoại giao của mình với châu Phi trong bối cảnh dịch bệnh căng thẳng và các cuộc tranh giành quyền lực đang diễn ra tại đây. Lina Benabdallah, Đại học Wake Forest (Bắc Carolina), cho rằng: “Hành động cắt giảm cam kết tài chính của ông Tập Cận Bình không có gì đáng ngạc nhiên. Chúng tôi đã thấy những dấu hiệu này trong vài năm qua. Trung Quốc đã bước vào giai đoạn thận trọng hơn đối với châu Phi. Sau hai thập kỷ tập trung đầu tư vào châu lục này, Trung Quốc bắt đầu có dấu hiệu dừng lại”. Theo Carlos Lopes (Đại học Cape Town), sự thận trọng này một phần bắt nguồn từ việc phương Tây cáo buộc Trung Quốc tạo ra các bẫy nợ và lợi dụng người châu Phi để khai thác tài nguyên thiên nhiên và xuất khẩu hàng hóa của châu lục này với mức giá rẻ mạt. Lopes cũng cho rằng Bắc Kinh rất nhạy cảm với những chỉ trích này và đang phản ứng bằng cách áp dụng các phương pháp để làm hài lòng và xóa tan những định kiến tiêu cực trong quá khứ. Chúng ta đang chứng kiến sự thay theo hướng kỹ trị hơn (hệ tư tưởng mà người đứng đầu được quyết định bởi khả năng chuyên môn), và thận trọng hơn, bằng cách sử dụng các điều kiện mềm mỏng và tạo ra các công cụ kiểm soát mới chặt chẽ hơn.”
Nền tảng đạo đức
Tình huống khẩn cấp
Cam kết này bao gồm 600 triệu liều vaccine tài trợ và 400 triệu liều được sản xuất trong nước, ngoài ra còn có 200 triệu liều đã được chuyển đến các quốc gia châu Phi theo cam kết trước đó. Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết Trung Quốc cũng sẽ cử 1.500 chuyên gia y tế đến châu Phi để hỗ trợ. Câu nói này được đưa ra vào thời điểm mà chính sách ngoại giao vaccine của Trung Quốc đang bị giám sát chặt chẽ. Tuy nhiên, theo Carlos Oya - một chuyên gia về quan hệ Trung Quốc - Châu Phi, nếu việc mở rộng tiêm chủng ở Châu Phi thực sự góp phần vào việc chấm dứt đại dịch trên toàn thế giới, thì đây có thể là một thành tựu quan trọng.
Chris Alden, giám đốc của Viện Nghiên cứu LSE Ideas, phát biểu: “Việc Trung Quốc góp phần chấm dứt đại dịch bên ngoài biên giới của mình là một câu chuyện có tiềm năng tạo động lực”. Với tuyên bố này, Trung Quốc hy vọng có thể đạt được vị trí với “nền tảng đạo đức cao hơn” bằng cách giải quyết một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng đang xảy ra đối với nước bạn đang phát triển, đồng thời thể hiện năng lực sản xuất và cung ứng vaccine trên khắp châu Phi. Ông cũng chỉ ra: “Thiện chí toàn cầu này sẽ đồng thời mở ra nhiều cơ hội thị trường hơn cho dược phẩm Trung Quốc theo đúng tinh thần của câu châm ngôn “làm việc tốt, đồng thời thực hiện thật tốt công việc đó”. Tuy nhiên, chính sách tập trung ngoại giao vaccine với châu Phi của ông Tập Cận Bình không phải là mới. Cuối tháng 2, Trung Quốc cam kết cung cấp vaccine cho 19 quốc gia châu Phi và cho đến nay, 46 quốc gia đã nhận vaccine từ Trung Quốc. Theo Bridge Beijing, một công ty theo dõi vaccine, trong số 155 triệu liều vaccine cam kết viện trợ, Trung Quốc đã giao 107 triệu, trong đó chỉ có 16 triệu là viện trợ.
Đợt bùng phát dịch với biến thể Omicron (lần đầu tiên được phát hiện bởi các nhà khoa học Nam Phi) đã làm nổi bật khoảng cách trong tỷ lệ tiêm chủng một cách rõ rệt. Khoảng 11% người dân trên lục địa châu Phi đã tiêm ít nhất một liều, và chỉ có 7% được tiêm chủng đầy đủ. Trong khi đó, gần 32% dân số Vương quốc Anh từ 12 tuổi trở lên đã tiêm mũi thứ ba. Giáo sư Joel Negin, người đứng đầu Trường Y tế Công cộng của Đại học Sydney, cho biết: “Các nhà lãnh đạo luôn đưa ra những viễn cảnh tốt đẹp với, những trên thực tế, Covax, Mỹ, và Úc đã không đáp ứng được những lời hứa của mình về việc cung cấp vaccine”. Covax đã bảo đảm cam kết khoảng 5,59 tỷ liều từ các chính phủ khác nhau nhưng chỉ giao được 585 triệu liều. Negin bổ sung thêm rằng Australia đã hứa cung cấp khoảng 60 triệu liều cho các quốc gia khác, nhưng mới giao khoảng 9 triệu liều.“Chúng ta đang phải đối mặt với tình huống khẩn cấp, không thể chờ đợi được nữa.” Các cơ quan y tế và các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo rằng việc để các nước đang phát triển không được tiêm vaccine sẽ làm tăng nguy cơ xuất hiện các biến thể mới đe dọa toàn thế giới. Nhưng việc phân phối vaccine không đồng đều đã khiến những khu vực như châu Phi hầu như không được tiêm chủng, trong khi các nước giàu đã bắt đầu triển khai các mũi tiêm nhắc lại. Một phân tích gần đây cho thấy 2/3 dân số ở các nước thu nhập cao đã được tiêm phòng đầy đủ, trong khi đó, ở các nước thu nhập thấp, con số này chỉ vào khoảng 2,5%.
Ông Negin cũng cho biết, có một số lý do dẫn đến sự thiếu hụt vaccine, bao gồm cả việc thiếu năng lực sản xuất bên ngoài một số quốc gia. “Chúng tôi đã bỏ phí thời gian hai năm mà lẽ ra nên thiết lập hệ thống và đầu tư vào năng lực sản xuất vaccine mRNA ở Đông Nam Á và Nam Phi. Mặc dù không thể hoàn thành trong một sớm một chiều, chúng ta vẫn phải bắt đầu thiết lập cho những khả năng đó.” Theo ông, sự chậm trễ này phần lớn là do các chính phủ tiếp tục từ chối việc ban hành miễn trừ sở hữu trí tuệ đối với vaccine - cả Tổng thống Mỹ Joe Biden và ông Tập Cận Bình đều ủng hộ quan điểm này. Chủ tịch Tập Cận Bình đã phát biểu: “Chúng ta cần đặt con người và cuộc sống của họ lên hàng đầu, cùng với đó là những định hướng khoa học, để từ đó hỗ trợ từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine Covid-19 nhằm thực sự đảm bảo khả năng tiếp cận và khả năng chi trả của vaccine ở châu Phi, hướng tới thu hẹp khoảng cách tiêm chủng.” Theo Leah Lynch, phó giám đốc Development Reimagined (một công ty tư vấn phát triển quốc tế do châu Phi đứng đầu), mặc dù Trung Quốc đã cung cấp ít vaccine hơn cho châu Phi so với những nơi khác, nhưng họ đã cam kết nhiều hơn so với hầu hết các nhà tài trợ song phương và sáng kiến Covax. Bà cho rằng điểm mấu chốt trong bài phát biểu của ông Tập Cận Bình không phải là 600 triệu liều vaccine quyên góp mà là 400 triệu liều hợp tác sản xuất. “Đây là một sáng kiến dựa trên nhu cầu của Châu Phi. Họ mong muốn có khả năng tự sản xuất và cung ứng vaccine”. Ai Cập đã đạt được thỏa thuận sản xuất Sinovac, trong khi Senegal sẽ sản xuất Sinopharm. Bên cạnh đó, 14 công ty dược phẩm của Trung Quốc cũng tham gia sản xuất hoặc đầu tư ở châu Phi. “Quan trọng nhất chính là khả năng tự cung tự cấp.”
Nguồn: https://www.theguardian.com/world/2021/dec/08/more-cautious-china-shiftsafrica-approach-from-debt-to-vaccine-diplomacy
