FACE TO FACE MET

#FACETOFACE EVERT ESSELINK

fotografie JELLY MELLEMA tekst WIM WALDA

Bolswarder kunstenaar Evert Esselink “Schilderen is voor mij als een snelkookpan”

“Schilderen is voor mij als een snelkookpan, waarin ambacht, inspiratie en creativiteit in elkaar overvloeien, aan de kook raken en uiteindelijk in een kunstwerk resulteren.” Deze ietwat cryptische uitspraak komt van Evert Esselink uit Bolsward. “Timing is dus belangrijk voor mij”, verduidelijkt hij. “Dat is al zo vanaf mijn jeugd in Lutjegast.” Een portret van een Bolswarder kunstenaar, waarbij we met die jeugd beginnen. Een jeugd overigens die, op zijn zachtst gezegd, bijzonder mag worden genoemd.

Evert Esselink kwam ter wereld in een tehuis voor ongehuwde moeders in de schaduw van de Martinitoren in Groningen. Hij groeide op in een pleeggezin in Lutjegast, een klein dorp met circa 1100 inwoners op de grens van Groningen en Friesland. Het dorp heeft zijn bekendheid grotendeels te danken aan het feit dat ontdekkingsreiziger Abel Tasman er in 1603 werd geboren.

ONGEWILDE ONTMOETING

“Een ongewilde ontmoeting van mijn toen nog heel jonge moeder leidde tot een zwangerschap en uiteindelijk mijn geboorte. Mijn moeder was dus een van de ‘afstandsmoeders zonder stem’. Toch had ze wel een stem, want ze heeft ondanks alle mentale en fysieke druk, mij nooit afgestaan en heeft geweigerd een afstandsverklaring te tekenen. Ze vertelde mij later: “Dat was het enige wat ik kon doen om jou mijn naam mee te geven.” Ze mocht mij ook niet voeden en niet vasthouden want er mocht geen hechting ontstaan.

Op 17 maart 1965 ben ik geboren. Op 1 april was mijn moeder jarig en op die dag kwam mijn oma haar feliciteren en heeft mij en passant op diezelfde dag naar het kindertehuis van het Leger des Heils gebracht. Een jaar later ben ik in een pleeggezin geplaatst. Mijn moeder kwam direct in een heropvoedingsgezin terecht vanwege haar koppige karakter. Na deze moeilijke periode werkte zij in een luxe hotel en leerde een Italiaanse musicus kennen, telg uit een familie die generaties lang een bloeiend bedrijf had in de marmerverwerking. Ze werden verliefd en mijn moeder is geëmigreerd naar Italië en daar is zij getrouwd met haar grote liefde. Vanaf mijn vijftiende levensjaar kwam ik ‘s zomers bij mijn moeder in San Remo. Dat was een maffe situatie; van een kopje thee aan de keukentafel in Lutjegast naar de champagnebar aan de Italiaanse Rivièra. Een grotere tegenstelling kun je haast niet bedenken.”

DIEP RESPECT

“Mijn pleeggezin was een stabiele en warme Friese familie. Mijn mem was de spil van het gezin en de zaak, bakkerij Dijkstra in Lutjegast. Ik hielp in de bakkerij en herinner mij nog goed dat er regelmatig een klein verlegen blond jongetje aan de toonbank kwam voor een witbrood. Inmiddels is hij, Arjen Lubach, niet meer zo klein en al helemaal niet verlegen meer, maar het is wel leuk om Lutjegast af en toe als ‘lijdend voorwerp’ terug te zien in zijn shows. Op mijn achttiende mocht ik een keuze maken wat ik wilde; mijn moeders naam, die van mijn pleeggezin Dijkstra of de Italiaanse naam van mijn stiefvader. Ik heb mijn moeders naam Esselink gekozen, omdat ik voor haar enorme bewondering en diep respect heb vanwege haar standvastige weigering om een afstandsverklaring te tekenen.

Sinds mijn vijftiende wist ik dat ik jongens leuker vond dan meisjes. In het dorp was dat eigenlijk een minder groot probleem dan je zou verwachten in een dergelijke kleine gemeenschap. Dat had meerdere oorzaken: ik was het enige pleegkind in het dorp en daardoor al bijzonder en wanneer mijn knappe en charismatische moeder op bezoek kwam in Lutjegast was het ‘wereldnieuws’. Ik was in de ogen van de Lutjegasters al een bijzonder kind, dus dat ik daarnaast homofiel was ‘hoorde gewoon bij mij’, dat ‘aardige jonkje van bakker Dijkstra’.”

TWEE KEER EEN HUWELIJK

“Na een ongelukkige liefde met een Groningse Don Juan wilde ik opnieuw beginnen en ben ik in Harderwijk neergestreken voor een opleiding in de zorg. Tijdens de opleiding leerde ik een vrouw kennen, die mijn vriendin werd. Zij begreep mij en had respect voor mijn geschiedenis en liefdesverleden. Onze carrières in het verpleeghuis waren geen lang leven beschoren. Op weg naar een bruiloft van een collega in Hardenberg kregen wij een ernstig auto-ongeval. We hebben daarna lang moeten revalideren. Door het ongeval ervoeren mijn vriendin en ik hoeveel we voor elkaar betekenden, dat is op zo’n beslissend moment ineens kristalhelder! We wilden samen zijn en zo zijn we in het huwelijksbootje gestapt.

Het was goed, compleet. We kregen samen twee kinderen en pas toen die ouder werden begon het te wringen. Uiteindelijk zijn we, maar nu ga ik er even met zevenmijlslaarzen doorheen, uit elkaar gegaan als man en vrouw. Op een feest in Dokkum heb ik Sytze Grunstra uit Bolsward leren kennen en bij hem kwam ik écht thuis! Ik ben na een latrelatie van drie jaar met Sytze, nadat mijn kinderen de deur uit waren, verhuisd naar Friesland in 2013. Hier zijn we in het huis waar we wonen ook getrouwd. Ik heb nog steeds nauw contact met mijn ex-vrouw, mijn hartsvriendin. We zien elkaar regelmatig; dan drinken we een glas en lachen om de absurditeit van het leven.”

BAAN ALS EEN MAATPAK

“Na het auto-ongeluk was ik arbeidsongeschikt, maar het idee van ‘mijn hand ophouden’ druiste dwars in tegen mijn degelijke opvoeding. ‘In het zweet uws aanschijns zult gij uw brood eten’, was het motto van heit Dijkstra. Ik kwam een advertentie tegen van een woninginrichtingszaak en kon in deeltijd aan het werk als interieuradviseur van designmeubelen. Toen kwam ik op m’n plek. Die baan zat en zit steeds als een maatpak, want dat interieurontwerpen doe ik nog steeds.”

KUNST ALS MIDDEL OM TE VERBINDEN

Evert Esselink is naast zijn werk als interieurontwerper ook kunstschilder. Hij is autodidact. De menselijke geest en alles wat daar bij hoort is een inspiratiebron voor zijn werk. De meeste schilderijen van Evert Esselink worden gekenmerkt door een wat geheimzinnige sfeer met componenten die appelleren aan het gevoel. In het magisch realisme wordt de werkelijkheid geabstraheerd tot elementen die emotie oproepen.

“Als je mijn exposities naast elkaar zou leggen,” vertelt Evert over zijn werk, “is de kans vrij groot dat je een goed beeld krijgt van de verschillende fases in mijn leven. Mijn schilderijen zijn een spel van licht en kleur, soms teer, andere keren dramatisch van toon. Wanneer ik een expositie ontwikkel ga ik uit van zeven werken, het volmaakte getal. Een startpunt, een basaal en herkenbaar werk, in stappen naar een centraal stuk, om uiteindelijk te besluiten met een werk wat bezinning en introspectie van de kijker vraagt. Dat concept zit vast in mijn kop gebeiteld. De bijbehorende teksten gaan meestal niet over het werk, maar over de achtergrond van het thema van betreffende cyclus. Kunst is een middel om mijzelf te laten zien en me te verbinden met de beschouwer.”

BERN OP IT IIS

Afgelopen zomer vond het kinderkunstproject ‘Bern op het IIS’ plaats in de Broerekerk in Bolsward. Gemaakt door kinderen van basisscholen in en rond de stad, samen met Evert. “De gedachte achter het project ‘Bern op it IIS’ was om een stukje bewustzijn te creëren bij kinderen, die nog niet zijn besmet met het referentiekader van volwassenen. Het idee was aanvankelijk om kinderen van kartonnen tomatenbakjes een bootje te laten maken, hun creativiteit er op los te laten en op het zeil een duurzaamheidsbelofte te laten schrijven. Het project heeft inmiddels plaatsgevonden samen met mijn expositie ‘Frysk Goud’, met als onderliggende filosofie dat het ‘Fryske Goud’ in de klei, in de greiden, in de schone lucht, in de koeien en in de Friezen zelf zit. Want als je niet weet waaruit je bent ontstaan, dan weet je ook niet waar je voor moet zorgen. De basis van alles.

Het IIS-project binnen Arcadia 2022, met als centraal onderwerp de teloorgang van de vele Friese ijsbanen onder invloed van de klimaatverandering, leek even roet in het eten te gooien, maar met een minimale aanpassing van de plannen kon ik daar goed bij aansluiten. Keer de tomatenbakjes om en de bootjes worden ijsschotsen. Dat was een juiste beslissing, want ik heb een enorm goede ‘support’ ontvangen van de Arcadia IIS- organisatie. Het was vanaf het eerste moment een fantastisch leuk project, dat steeds verder uitgroeide, doordat de kinderen - en ook ouders - ter plaatse spontaan aan de slag gingen.”

Het IIS-project in de Broerekerk had een vervolg in de Martinikerk. Sinds 30 oktober is de installatie in kleine opstelling te bezichtigen in het ‘Huis van verhalen’, in cultuurhistorisch centrum De Tiid.

KLEINE STUKJES VOORUITGANG

Het IIS-project zorgt er ook voor dat je met andere ogen tegen het milieu aan gaat kijken, meent Evert. “Want de hele klimaatdiscussie wordt gebouwd op de pijlers van de maakindustrie, die ons probeert te verleiden om steeds meer ‘energiebesparende’ apparaten te gebruiken die we helemaal niet nodig hebben. Waarom een bladblazer gebruiken als je fit genoeg bent om te harken? Wat we nodig hebben is een gedragsverandering. Let wel, ik ben geen moraalridder, die alles rucksichtslos bekritiseert, want het leven moet ook het leven waard zijn, maar door pragmatisch te denken en te doen, kun je kleine stukjes vooruitgang boeken. En een heleboel kleine beetjes vormen samen een enorme verbetering.”

SNELKOOKPAN

“Ik heb in het verleden verschillende cycli gedaan, toewerkend naar exposities als ‘Security of Love’, ‘De kunst van Vergeving’ en ‘Frysk Goud’. Ik ga nú voor een volgende cyclus en dan komt de al genoemde ‘snelkookpan’ weer in beeld. Ik heb al ideeën, maar die zijn nog heel prematuur. Die hou ik nog even geheim.” Waarom? “Heb je een geheim, dan is het je slaaf. Vertel je een geheim, dan is het je meester”, besluit Evert Esselink, net zo cryptisch als aan het begin van ons gesprek.

EEN BIJDRAGE VAN ANTONIUS

Antonius zet patiënten met borstkanker in hun kracht

Vrouwen die de diagnose borstkanker krijgen, gaan een zware en intensieve periode tegemoet. In Antonius is een nieuw programma ontwikkeld om het zelfbewustzijn van de patiënt voor, tijdens en na het behandel-traject extra te ondersteunen. “We geven patiënten duidelijke handvatten waarmee ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan hun behandeltraject. De eigen regie van vrouwen staat centraal”, verzekert Sanne Pelsma. Sanne is net als Tealien Spoelstra verpleegkundig consulente mammacare. Zij zijn mede-initiatiefnemers van het nieuwe programma.

Met deze nieuwe aanpak borduurt Antonius voort op een al bestaand revalidatietraject voor borstkankerpatiënten. De ervaringen met dit nazorgprogramma waren zo positief, dat Sanne dacht: “Hoe mooi zou het zijn als we vrouwen al voor én tijdens hun borstkankerbehandeling zouden kunnen begeleiden en ondersteunen?” De impact van de diagnose borstkanker is enorm, zowel mentaal als fysiek. “Het heeft grote meerwaarde als we deze groep vrouwen vanaf dag één de juiste handvatten kunnen aanreiken.”

In control

Tijdens het onderzoek naar en de uitwerking van dit plan kreeg Sanne steun van chirurg Kitty van Riel. “Het is heel belangrijk dat vrouwen met borstkanker zelf invloed en regie houden op hun zorgtraject. Door het stuur zelf in handen te houden, blijven ze ‘in control’”, benadrukt de chirurg. Het vroegtijdig voorlichten en ondersteunen van deze groep heeft nog een voordeel. “Door deze vrouwen zowel mentaal als fysiek sterker te maken, kunnen ze eventuele klappen beter opvangen. Ook vergroot je hun weerbaarheid en veerkracht. Daarmee voorkom je bijvoorbeeld uitval op het werk.”

Teamprestatie

Bij de uitwerking van hun plan besloten Sanne en Kitty het wiel niet zelf uit te vinden. Zo maakten ze gebruik van bestaande leefstijlprogramma’s. Daarnaast hebben ze begrijpelijke online animaties laten maken van bijvoorbeeld bewegingsoefeningen. En last but not least riepen de initiatiefnemers de hulp in van een fysiotherapeut, een diëtist en een gezondheidszorgpsycholoog van Antonius. “Iedereen was en is heel gemotiveerd om een bijdrage te leveren aan dit empowerment-programma. Dit is een echte teamprestatie.” pie een online animaties (Indiveo) samengesteld van spierkracht- en conditieoefeningen.

Van links naar rechts: Nynke Kramer, Joke Zijlstra, Merel Buiten, Nelleke Dinkla, Kitty van Riel (gehurkt) en Sanne Pelsma. Op de foto ontbreekt Tealien Spoelstra.

“Wij bieden per spiergroep oefeningen aan die patiënten op hun eigen niveau kunnen doen”, vertelt fysiotherapeut Joke Zijlstra. Zij adviseert patiënten om daar al vóór hun behandeltraject mee te beginnen. “Een goede conditie verkort de ziekenhuisopname en vermindert de kans op complicaties,” verduidelijkt Joke, “dus hoe fitter je de behandeling ingaat, hoe sterker je er weer uitkomt.”

Medische psychologie

Het aanbod vanuit de afdeling Medische psychologie is erop gericht om patiënten laagdrempelig handvatten aan te bieden om zo hun veerkracht te versterken. “De diagnose borstkanker en het behandeltraject hebben een enorme impact en kunnen je leven flink verstoren”, schetst gezondheidszorgpsycholoog Merel Buiten. “Niet alleen lichamelijk, maar ook qua relatie en gezin, seksualiteit, je sociale omgeving en werk. Het vroegtijdig en laagdrempelig aanbieden van psychische en emotionele ondersteuning bevordert het herstelproces”, aldus Merel. Voor elke fase in het zorgproces is een (online) module beschikbaar van Therapieland: na de diagnose en zowel tijdens de behandeling als daarna. Daarnaast is er de module ‘Lekker slapen’, met informatie en handvatten om de slaap te verbeteren, met ontspanningsoefeningen. Zo nodig kan de specialist de patiënt verwijzen naar Medische psychologie.” Tot slot heeft Merel een algemeen advies voor vrouwen met de diagnose borstkanker. “Organiseer steun in je directe omgeving en geef ruimte aan je emoties. Laat ze toe en voorkom dat je vastloopt.”

Diëtetiek

Een goede voedingstoestand is voor borstkankerpatiënten eveneens essentieel. “Niet alleen tijdens de behandeling, maar ook daarvóór. Fitter de behandeling ingaan leidt tot minder complicaties en bevordert het herstel”, benadrukken diëtisten Nynke Kramer en Nelleke Dinkla. Patiënten krijgen van hen het advies om de ‘schijf van vijf’ als uitgangspunt te nemen. “Daarmee leg je een goede en gezonde voedingsbasis. Verder is het voor borstkankerpatiënten belangrijk om voldoende eiwitrijke producten - zoals zuivel en vlees - te eten. Die zorgen voor behoud van spiermassa, oftewel de kracht van je lichaam.”

Patiënten krijgen deze en andere voedingsadviezen aangeboden via voorlichtingsfilmpjes. Wie aanvullend voedingsadvies wenst, mag altijd bij de diëtisten aankloppen. Verder kunnen patiënten die door hun behandeling minder ruiken en proeven, in Antonius een smaakprofiel laten opstellen. “Op basis van zo’n profiel geeft de kok tips om maaltijden op smaak te brengen.”

Vervolg

Initiatiefnemers Sanne Pelsma en chirurg Kitty van Riel hopen en verwachten dat dit programma voor meer patiëntengroepen beschikbaar komt. “Goede zorg is zoveel meer dan alleen medicijnen en een operatie”, stelt de chirurg. “Het resultaat van een behandeling is afhankelijk van het totale pakket, dus inclusief een leefstijlprogramma op maat.” Sanne is het daar volledig mee eens. “Hiermee maak je patiënten bewuster en sterker, dus dit initiatief krijgt vast een vervolg.”