5 minute read
Op pad naar Santiago aan het wad
PELGRIMSROUTES IN NOARDWEST
Onderweg slapen in oude (middeleeuwse) kerkjes
Advertisement
Het Jabikspaad is een pelgrimsroute met als startpunt St.-Jacobiparochie aan de Friese Waddenkust. Al 20 jaar is dit een aanloop- en fietsroute naar het Spaanse Santiago de Compostela. Sinds 2018 zijn er drie Friese pelgrimsroutes bijgekomen: het St. Odulphuspad, Claercamppad en Bonifatius Kloosterpad. De vier pelgrimsroutes sluiten op elkaar aan en dekken de hele provincie. Dit routenetwerk ontsluit vergeten kloosterhistorie in het Friese buitengebied en doorkruist alle soorten streeklandschappen van de provincie: ’van wad tot woud’. De ervaring van natuur, stilte en afwisselend streeklandschap staat in vier routegidsen beschreven.
Het verleden met het heden verbonden
De pelgrimsroutes worden gevoed met verhalen over de tientallen kloosters, die tot in de 16e eeuw de basis legden voor dit land, over bezienswaardigheden en natuurbeleving onderweg. Unieke service voor de wandelaar of fietser zijn ‘refugios’ langs de routes: overnachtingsplekken in oude (middeleeuwse) kerkjes bij ongestoorde duisternis onder de sterrenhemel. De refugios zijn bovendien ‘coronaproof’. Ze zijn een authentiek kenmerk van pelgrimsroutes op het Friese platteland, waar sinds de middeleeuwse kloostertijd veel historische dorpskerken zijn blijven staan. Een fraaie sfeerimpressie van pelgrimeren en refugios in Fryslân staat op YouTube (zoekterm: Santiago aan het Wad Pelgrimeren in Friesland). Tijd om op pad te gaan !!
De routes en de kerkrefugio’s
De vier pelgrimsroutebeschrijvingen zijn in druk en digitaal verkrijgbaar via de boekhandel en via websites van de vier routes: het Jabikspaad, St. Odulphuspad, Claercamppad en Bonifatius Kloosterpad (zie kader pagina 29). Overnachtingsfaciliteiten in kerkrefugios zijn low budget (max. 20 euro p.p.) en sober: met veldbedden, stromend water, toiletvoorziening. Dus geen douches of kookgelegenheid. Eventuele ontbijt- of cateringservice is afhankelijk van lokaal vrijwilligersinitiatief. Boeking van refugios loopt via contactpersonen van de betreffende kerken. Het aantal refugios langs de Friese routes breidt zich nog uit.
Klokgelui, gebed, gezang en werk
Maar nog even terug in de tijd. Klokgelui was in de middeleeuwen dagelijks overal te horen in Fryslân. Het galmde uit de torens van kloosters en kerken, gebouwd op terpen die al voor de Romeinse tijd door de Friezen waren opgeworpen. Het Friese gewest kende meer dan 50 kloosters: van Augustijnen en Benedictijnen tot Cisterciënzers en Norbertijnen. Na de protestantse Reformatie (1580) bleef daar weinig van over. Wat bleef waren oude romaanse kerken, gebouwd met middeleeuwse ‘kloostermoppen’ en nog altijd bepalend voor de ‘skyline’ in het noorden.
Nergens anders in Europa bestaan zoveel laatmiddeleeuwse kerken als op de terpen in Fryslân en de wierden van Groningen. Het landelijk gebied is bepaald door de zeeklei in het kustgebied en de zand- en veengronden in het binnenland. Rijk en afwisselend streeklandschap ontstond als erfgoed van middeleeuws monnikenwerk. Naast gebed en devotie waren kloosterlingen bezig met grote projecten. Ze zorgden voor de eerste sluizen tussen zoet en zout, indijkingen van zilte kwelders, ontwatering en turfafgraving in hoogveengebied en de eerste introductie van grootschalige landbouw via uithoven en kloosterboerderijen. >>
KERKREFUGIO IN BOKSUM
FOTO: JAN DE BOER - ALDE FRYSKE TSJERKEN
Pelgrimsroutenetwerk en refugios in Fryslân
Refugio
Refugio
Pelgrimsvisioen
Een kroniek uit 1124 beschrijft een nachtelijk visioen van keizer Karel de Grote. Sint Jacobus, beschermheilige van de christelijke pelgrim, voorspelt de keizer in een droom dat pelgrims van de Friese Zee – de huidige Noordzee – naar Galicië, naar Noord-Spanje zouden trekken. Om daar het graf van de apostel Jacobus te bezoeken in Santiago de Compostela. Jacobus wijst de keizer op de stand van de sterren als wegwijzer: de weg naar Santiago is te vinden aan de hand van het spoor van de Melkweg boven West-Europa, die de pelgrim van het Friese noorden naar Noord-Spanje stuurt. Sinds de vroege middeleeuwen gaan honderdduizenden mensen op pad – op camino - langs de Europese pelgrimswegen. Ook vanuit Fryslân naar Santiago de Compostela. Herkenbaar aan zijn hoed, pelgrimsstaf en Jacobsschelp kreeg de pelgrim onderdak aangeboden in kloosters, kerken en herbergen. Het was geen probleem om op pad te gaan en onderweg een slaapplek te vinden.
Stichting Santiago aan het Wad
Negen eeuwen later liepen de pelgrimsroutes niet alleen van noord naar zuid, maar ook andersom. Vanuit Zuid-Nederland naar ’Santiago aan het Wad’: de Groate Kerk in St.-Jacobiparochie en naar ‘Finisterre aan het Wad’ bij het buurtschap Zwarte Haan aan de Waddenkust. Deze omgekeerde ‘camino’ was een project van de Stichting Santiago aan het Wad in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Duizenden wandelaars en fietsers volgden in het voorjaar van 2018 zeven verschillende routes vanaf de Belgische grens naar de Friese Waddenkust. Een ander project van de stichting is dat pelgrims sindsdien onderweg low budget kunnen overnachten in veertien kerkjes langs de vier pelgrimsroutes. Naar middeleeuws voorbeeld fungeren de sobere voorzieningen van kerken als eigentijdse refugios. De meeste kerken zijn eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, die 54 kerken in bezit heeft.
Wandelknooppunten en pelgrimsinformatiecentrum
Santiago aan het Wad als noordelijke reisbestemming is meer dan Fryslân. Langs de hele Nederlandse Waddenkust zijn wandel- en fietsroutes en pelgrimswegen te vinden in cultuurhistorische en landschappelijk boeiende streken. Zo loopt het ‘Van Wad tot IJ pad’ van het voormalige eiland Wieringen naar het Zuiden. De heidense Kapel op dit voormalige Zuiderzee eiland is een begrip. In Uithuizen aan het Groninger Wad start het ’Jacobspad’: een pelgrimspad via Drenthe naar Overijssel. De provincie Groningen kent zo bezien al 2500 kilometer aan pelgrimsroutes. Ook de 96 kerken van de Stichting Oude Groninger Kerken zijn een bezoek waard en zijn meestal open. Stichting Wandelnet heeft meerdere lange afstand wandelpaden (LAW-routes) in Noord-Nederland, waaronder het Friese Elfstedenpad. Met de provinciale wandelknooppuntensystemen van de Marrekrite kun je ook je eigen route samenstellen en die combineren met andere routes.
In de Groate Kerk in St.-Jacobiparochie is een pelgrimsinformatiecentrum van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en de Stichting Jabikspaad Fryslân gevestigd. Vrijwilligers kunnen over hun caminoervaringen vertellen. En helpen je op weg met informatie over de routes naar het Spaanse Santiago de Compostela.
