ASKERİ VE MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNİN PİLOTAJ EĞİTİMİNE KATKILARI
Yusuf Selim KARATAŞ Hava Harp Okulu Istanbul/2014 Abstract Günümüz koşullarında sadece bir dalda uzman olmak herhangi bir meslek için yeterli sayılmaz. Artık ana meslekleri onlarla ilgili yan dallarlada desteklemek zorunlu olmuştur. Bu makale askeri ve mühendislik eğitiminin pilotaj eğitime yansımaları ve etkilerini analiz etmektedir. Pilotluğun dünyadaki en stresli mesleklerden biri olduğu bilinen bir durumdur. Acil bir durumda, yüksek hızda , kısa zamanda , hareketleri düşünmek , bir çok seçenek arasından en doğruyu seçmek pilotun üstüne ağır bir külfiyet bırakmaktadır. Bu tür zorluklarla başa çıkmak için pilotlar daha önceden aldıkları askeri ve mühendislik eğitiminden faydalanmaktadırlar. Bu meseleleri çözmek için pilota yardım eden özellikler ,genel olarak yüksek disiplin, piskoteknik kabiliyeti , yüksek basınç altında çalışabilme , kendinden emin olma , fiziksel dayanıklılık , farklı bakış açılarından bakabilme , durumsal farkındalık , ve mantıksal düşünebilme gibi karakteristiklere sahip olunmalıdır. Bu özelliklerin askeri ve mühendislik eğitimiyle yakın bir bağlantısı vardır. Bu makalede bu bağlantıyı daha açık yapmak için detaylar ve örnekler verilecektir.
BİLGİ
İnsanlığın uçma hevesi çok önceki yıllarda başlamış ve bunu takiben insanlar bu amaca ulaşmak için bazı yollara başvurmuştur. Bunun sonucunda da balonlar, zeplinler, uçaklar üretilmiştir. Bildiğimiz gibi ilk motorlu uçağı Wright kardeşler uzun çabalar sonucu yapmış ve bu uçağı ilk kullanan da kendileri olmuştur. Bu atılan ilk adımlardan sonra insanlar havacılık konusunda hayal edilemeyecek kadar kısa bir süre içerisinde ve çok hızlı bir şekilde geliştirmiş , o birkaç dakika havada kalabilen hava araçlarının yerini çok daha karmaşık sistemler almıştır. O günler belli bir irtifanın üstüne çıkamayan, kimi zaman kalkış yapamayan kimi zamanda iniş yapamayan hava araçlarının yerini şimdi uzaya çıkan uzay araçları almıştır. “Kullanılan bu sistemlerin çok daha karmaşık hale gelmesine paralel olarak bu sistemleri kullanacak insanlara daha iyi eğitim verilme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. 1” Halbuki ilk üretilen uçakları kullanmak için çok kapsamlı ve uzun süreli bir eğitim yeterli görülmekte ve lise mezunu insanları alınıp onlara pilotaj eğitimi verilmekteydi. Şimdi ise pilotlar alanlarında uzmanlaşmaları için uzun yıllar eğitim almakta ve çok büyük bir bilgi bombardımanına tutulmaktadır. Dünyanın en stresli mesleklerinden biri olan savaş pilotluğu normal pilotluktan daha üstün kabiliyetler gerektirmektedir. “Çok yüksek hızlarda değişen onlarca faktörü aynı anda takip etmek, çok kısa zamanlarda, saniyeler belki milisaniyeler içerisinde sonraki hareketi düşünüp birçok seçenek arasından en doğruyu seçmek pilot üstünde taşıması çok zor bir külfiyet bırakmaktadır.2” Havacılık gibi kuralları kanla yazılan, bir başkasının en ufak bir hareketiyle ölüme yol açabilecek bir alanda, böyle zor görev yapacak nitelikli pilotların yetişmesi hem zor hem de oldukça maliyetlidir. Pilotaj eğitimine giren pilot adaylarının yaklaşık yarısının bu zorlu mesleğe hazırlıkta zorlu eğitimlerden elenmesi, oldukça yüksek 1
2
U.S. Army Unmanned Aircraft Systems Roadmap 2010-2035 – Eyes of the Army” by U.S. Army UAS Center of Excellence, p. 65
Cognitive-Adaptation Training for Improving Performance and Stress Management of Air Force Pilots, (Marie-Pierre Fornette, MarieHéloïse Bardel, Camille Lefrançois, Jacques Fradin,Farid El Massioui and René Amalberti)- Institut de Recherche Biomédicale des Armées, Brétigny, France
maliyet gerektiren havacılık alanlarında kuruma çok büyük ekonomik kayıplar verdirmektedir. “Bir pilot yetiştirirken harcanan yakıt, personel giderleri dahil her şeyle birlikte toplam F-16 bedelinin beşte biri ile aynı değere sahip olması, dördüncü güç olarak görülen ekonomiye çok büyük ölçülerde zarar vermektedir.3” Bu kayba pilot adayının ve çevresinin hayal kırıklığını, uçuş hocasının
ve öğrencinin fiziksel ve
ruhsal yıpranmasını da göz önünde
bulundurduğumuzda kayıp oldukça artmaktadır. Bu nedenle pilotların pilotaj eğitimindeki eleme sayısını en aza indirmek için pilotların pilotaj eğitimi için uygun koşullar sağlanmalı ve ona göre eğitim almalıdır. Pilotaj eğitimindeki kaybı en aza indirmek, ekonomik kayıpları örtmek ve yapılan yatırımı çöpe atmamak için pilot adaylarına, savaş pilotluğuna yakın askeri ve mühendislik eğitimi verilmektedir. Pilotajdan önce; pilotaja katkı sağlayacak; askeri ve mühendislik eğitiminin alınmasının çeşitli yönlerden incelenmesi, arasındaki bağıntının açık bir şekilde ortaya konulması ve ne tür etkilerde bulunması ve bunun sonucunda sağlıklı bir değerlendirme yapılması için pilotaj eğitiminde öne çıkan unsurların pilot olabilmek için taşınması gereken niteliklerin ve mühendislik eğitimi ve askeri eğitim sonucu kazanılan niteliklerin kıyaslanması gerekmektedir. Savaş uçakları çok yüksek hızlarda uçan araçlardır. Bu kapsamda bu araçları kullanan insanların da bu uçaklar gibi hızlı olması ve iyi reflekslere sahip olması gerekmektedir. Çünkü yüksek hızlı kompleks teknolojilere sahip bu ölümcül araçlarda, meydana gelebilecek emercensi durumlara pilotların da ani tepki vermesi, hızlı düşünmesi çok kısa zamanda hızlı gelişen birçok faktörü takip ederek bu stres ve basınç altında çözüm aşamalarını doğru bir şekilde düşünüp sırayla uygulamaya koyması gerekmektedir. Bazen bu emercensi durumlarda kendini uçaktan fırlatması gerekebilir. Tecrübeli bir pilotun, pilot olana kadarki maliyeti F-16
3
Air Force Flight Simulators May Help Cut Training Costs , ERIC TEGLER, NOVEMBER 11, 2011,p page 1
uçağının dörtte biri kadardır. Birçok tecrübe kazanana kadar geçen süredeki maliyeti de eklenirse ve hava kuvvetlerinin de en önemli kuvvet çarpanı insan olduğu düşünüldüğünde o an emercensi durumu yaşayan pilotun değeri muhtemelen uçağın değerine yakın olacaktır. Bu nedenle pilotun çok doğru bir risk yönetimi yapıp eğer uçak kesin kurtarılamayacaksa coğrafi koşullar, yerdeki yerleşim unsurlarını da hesaba katarak karar vermesi gerekmektedir. Atlama kararı herkesin kolayca alabileceği karar değildir. Atlayıp atlamamaya karar verirken pilotun hayatı ve ülkenin menfaatleri de düşünülerek karar vermek; inisiyatif, doğru değerlendirme yeteneği ve yüksek sorumluluk bilincini şart koşmaktadır. Bu nitelikleri insanlara belli bir yaştan sonra aktarmak her ne kadar zor olsa da imkansız değildir. Ayrıca günümüzde kullanılan birçok teknoloji ürünün önce askeri kuvvetler tarafından kullanılması, zaman geçince de sosyal yaşama yansıması ve bu teknoloji kaynağının genel olarak hava kuvvetlerinden olması hava kuvvetlerinin ve hava kuvvetlerinin asli unsuru olan savaş uçaklarının teknolojik kapasitesini göstermektedir.
ZAMANA RİAYET Böyle yüksek teknoloji sahibi kompleks bir ölümcül cihaza hükmetmek, ileri teknolojiyi kavrama ve kullanabilme yetisi gerektirir ve Bu yetinin yanında birçok sorumluluk yükler. Bunlardan biri de zamana riayettir. Havacılıkta işlemler daha hızlı olduğundan zamana riayet havacılığın ana kurallarından biridir. Bu ana kural savaş uçaklarında daha da ön plana çıkmaktadır. Savaş uçaklarının çok daha yüksek hızda hareket etmesi ve verilen görevlerin dakik olması şartı pilotlara zamana riayeti zorunlu kılmaktadır. Bir savaşta bir pilotun bombalama esnasında butona tam zamanında basması tepenin bir tarafında olan düşmanı vurabilecekken, bir saniye erken veya geç basması tepenin diğer tarafında bulunan kendi askerlerini vurabilir. Burada yapılacak sadece en ufak bir gecikme veya en ufak bir erken
basma savaşın seyrini değiştirebilir. Aynı şekilde uçakla saniyelerle ülke sınırları dışına çıkıp ,diğer ülke sınırları içerisine girebilecek imkan bulunmaktadır. Pilotların zamana riayetlerindeki birkaç saniyelik gecikme diğer ülke sınırına girip iki ülke arasındaki ilişkileri gerebilir belki de çok ciddi problemlere neden olabilir. En ufak bir zaman farkının bile bu kadar büyük etkiler doğurabilecek olması nedeniyle pilotlarda zamana riayet ölümcül rol oynar. Zamana riayet hususunun pilotlara işlenmesi süreci askeri eğitimle sağlanmakta, pilotlar bu noktada özellikle işlenmektedir. Askeri ortamda yaşarken, takip edilmesi gereken tempoya her gün ayak uydurmak, her gün yapılan içtimlara 1 saniye bile geç kalmamak zorunludur. Gün boyunca yapılan, yemekler, dersler, içtimalar, branşlar ve benzeri faaliyetler toplandığında günde belli saatte belli yerde olunması gereken yaklaşık yirmi faaliyet vardır. Aksi yapılması halinde uygulanacak yasal işlemler öğrencileri gün boyunca zamana riayet etmeye itmektedir. Verilen 4 yıllık eğitim boyunca her günün bu bir gün gibi geçmesi ve kişide muntazam bir riayet bilinci yerleştirmekte, pilot adayları zamanın bilincinde olarak yetişmekte ve pilotaj eğitiminde saniyelerin-saliselerin önemi olan uçuş hayatına daha kolay adapte olmaktadırlar. YÜKSEK DİSİPLİN ANLAYIŞI Havacılık, özellikle de askeri havacılık çok yüksek disiplin gerektiren bir alandır. Yüksek teknolojiye sahip kompleks bu araçlar, pilotlara belli kurallar içerisinde uygun kullanıldığında birçok olanak sağlarken o kurallar dışına çıkıldığında ise sağladığı olanaklardan daha kötü felaketlere yol açacaktır. Bu nedenle havacılıkta kanla yazılmış olan kurallara uyma disiplini daha fazla kan dökülmemesi için elzemdir. Pilotlukta oldukça etkin yeri olan kol uçuşlarında pilotlar çok yüksek, ses hızına yakın hızlarda, aralarında bir metre mesafe kalacak şekilde yan yana uçmakta, en ufak bir levye kıpırdamasıyla birbirlerine çarpıp hayatlarını sona erdirebilecek uçuşlar yapmaktadırlar. Yine bilindiği gibi dünyada büyük ilgi gören akrobasi timleri yüksek hızlarda birbirleri ile yakın mesafede birçok hareket sergilemektedir. Tarihte yaşandığı gibi en ufak hataları onları ve takımlarını ölüme
götürmektedir. Zaten insanların akrobasi hareketlerine gösterdiği ilgi de bu risklere rağmen bu hareketleri hata yapmadan nasıl başarabildiklerine karşı duyduğu meraktır. Pilotlar bu disipline, almış oldukları eğitim sayesinde sahip olmuşlardır. Pilot adaylarının gelecekte yaşayacakları bu ortamlara hazırlanması onlara öğretilen yüksek disiplin anlayışı ile oluşmaktadır. Pilot adayları her sabah aynı saatte kalkıp, her gün aynı aktiviteleri yapıp, aynı saatte uyumakta, böylece bir yaşam disiplini oluşturulmaktadır. Ayrıca her gün yataklarını belli bir şekilde yapmaları, uymaları gereken yüzlerce kural olması onları bu disipline sahip olmaya sevk etmektedir. Pilot olma sürecinde pilot adayları gelecekteki zorlu çalışma ortamlarına hazırlanmak için zorlu bir eğitim alırlar. “Dünyanın en stresli mesleklerinden biri olan savaş pilotluğunun öğrenme safhası, pilotluk safhasına göre daha zordur ve daha fazla çalışma disiplini gerektirmektedir. 4”Çalışma disiplini oluşması uzun süren bir süreçtir. Uçuş okulu safhasında üç ‘’kırmızı5’’ almadan çalışma disiplini edinmek çok zor hatta imkansıza yakındır. Uçuş okulu süresinin sağlıklı işlenmesi ve uçuş okulunda kayıpların yaşanmaması için bu sürecin öğrencilere daha önceden benimsetilmesi gerekmektedir. Mühendislik eğitiminde çalışma disiplininin kazandırılarak öğrenciye benimsetilmesi ve böylece öğrencinin özellikle de uçuş eğitiminin yaklaşık dörtte birini oluşturan yer emniyet derslerinde işlerini kolaylaştırmakta ve iş yükünü biraz daha hafifletmektedir. Ayrıca uçuş eğitimi gibi iki yıl süren ve bu iki yıl boyunca sürekli ve disiplinli çalışılması gereken bir eğitimde yapılabilecek bir çok eğlendirici ve keyifli aktivite varken yazın sıcağında , gençlik hayatında oturup ders çalışmak güçlü bir irade gerektirmektedir. Bu iradeye hakimiyetin sağlanması için , askeri eğitim kapsamında
4
The most stressful jobs in the world, CareerCasr on-line, Internet, available from
http://www.careercast.com/career-news/most-stressful-jobs-2013-commercial-airline-pilot
5
Getting red is a kind of grading.Every fatal error cause to candidates take one red.When total makes 3 candidares will be eliminated.
bazen mantıklı olmayan sadece pilot adaylarının iradeye sahip olma yeteneğini kazanmaları için ortaya konulan kurallar pilot adaylarına uygulanmaktadır. Böylelikle pilot adaylarının iradeye hakim olması ve çalışma disipilini elde etmesi sağlanmaktadır.
HAYALİ UÇUŞ-MATEMATİK-MÜHENDİSLİK Uçuş eğitiminde hayali uçuş eğitimi adı verilen unsur oldukça önemlidir. Hayali uçuş pilotun yerdeyken bir uçuş hayal etmesi ve o uçuşu her boyutuyla canlandırması demektir. Hayali uçuşta pilot örneğin uçağın lövyesini sağa doğru çektiğinde kendisi de sağa doğru yatar ve bütün yönleriyle hisseder. Uçuş öğretmenleri uçuş eğitimleri çok maliyetli ve geri dönülemez olduğundan, konuların bir an önce bitirilmesi gerektiğinden ve yerde öğrenilen şeylerin %50’sinin yerde kalmasından ötürü öğrencisinin gerektiğinde fazla derecede hazır olmasını ister. Bu nedenle de pilot adayları uçuştan önce defalarca hayali uçuş yaparlar. Hayali uçuşlarda anahtar faktör ise üç boyutlu ortamı tahayyül edebilme ve bu ortamda kokpiti göz önüne getirerek her şeyi yapıyormuş gibi etkileriyle birlikte hissedebilmedir. “Mühendislik eğitiminde verilen üç boyutlu uzaylar burada yapılan işlemlerde öğrencinin bu ortamda hayal gücünü geliştirir ve hayali uçuş kabiliyetlerini arttırarak daha fazla verim almasını sağlar. 6”
6
Developing 3D spatial skills for engineering students *SA Sorby Michigan Technological University, USA,page 1
FİZİKSEL KONDİSYON Pilot
olma
gereksinimlerden kondisyondur.
biri
Savaş
yolundaki de
fiziksel
uçakları
yüksek
hızlarda ani manevra yeteneğine sahip olduğu için yüksek hız ve ani manevralarda fiziğin
eylemsizlik
ilkesine
dayanarak
“manevra anında vücut manevraya uyarken vücudun içindeki kan bir önceki hareketine devam etme eğilimindedir.7” “Bu durum da aşağıya doğru manevra yapıldığı anda kanın yukarıya doğru çıkması ve beyinde göllenmesine (- G), yukarı doğru manevra yapılınca da aşağıda göllenmesine
(+ G) neden olmaktadır. Her iki durumda da beyne temiz kan
gidemediğinden beyin çalışması için gerekli olan oksijeni alamaz ve bir süre sonra (‘’gray-out’’, ‘’black-out’’) gözü kararır ve bayılır.8” Bu ise bir savaş ortamında ölümcül mühimmatlarla, hiç istenmeyen bir durumdur. Pilotlar bu durumu engellemek için G kuvveti esnasında boyun, bel, bacak kaslarını kasarak damarlarını daraltır ve daralan damarlarda kan akışını sınırlar ve kanın göllenmesinin bir nebze de olsa önüne geçer. Bunun içinse pilotun başta bacak, boyun ve bel kaslarını olmak üzere tüm kaslarını geliştirmesi; özellikle ‘’dogfight’’ gibi bol manevralı savaş alanlarında bayılıp düşman eline düşmemek için bir zaruriyettir. Böylece pilot adayları askeri
7
High Acceleration and the Human Body ,Martin Voshell, November 28, 2004
8
Acceleration in Aviation:G-Force ,Federal Aviation Administration, page 3
ortamda çok sıkı bir spor eğitiminden geçirilerek pilotluk için hayati kasları geliştirirler. Ayrıca bu sürecin tüm pilotluk hatta tüm yaşam boyunca gerçekleşmesi için pilot adaylarına spor alışkanlığı kazandırılarak onların spor yapmadığı zaman rahatsız hissetmesi ve böylece hayatı boyunca spor yapmak, zinde ve fit kalmak, reflekslerini kaybetmemelerini sağlamaktadır. LİDERLİK RUHU “Günümüz savaşlarında silahlı kuvvetlerde öncü gücü hava ve uzay kuvvetleri oluşturmakta, savaşta üstün gelmek için Hava hakimiyetinin sağlanması gerekmektedir. 9 “ Bu nedenle savaşa hava ve uzay gücü yön verir. 10” Hava ve uzay kuvvetlerinde bulunan personelin iyi bir lider olması Hava Kuvvetlerinin iyi yönlendirilmesine böylece de savaşın iyi yöneltilmesini sağlayacaktır. Bu anlamda savaşta üstünlüğü kurmak için pilotların savaşları iyi yönlendirmesi ve iyi bir lider olması gerekmektedir. İyi bir liderin olaylara farklı açılardan bakarak satırları değil satır arkalarını okuması büyük avantaj sağlayacaktır. Bunun temelleri pilot adaylarına verilen mühendislik eğitimiyle sağlanmaktadır. Alınan matematik dersi sayesinde analitik düşünme ve olaylara farklı bakış açılarından yaklaşabilme yeteneği geliştirilmektedir. Bunun yanında hızlı ve mantıklı düşünebilme, sorunları tespit edip doğru açıdan yaklaşabilme ve analiz yeteneği , matematiğin bir insana kazandırdığı önemli özelliklerdendir. Bir pilot adayının bu özelliklere sahip olması, liderlik altyapısını oluşturacak ve farklı düşünme yeteneği kazanacaktır. Bir lider olarak karşılaşılan problemleri iyi analiz edebilme , hızlı ve mantıklı düşünerek yaratıcı bir çözüm bulmak bir savaş pilotu için kritiktir. Bu faktörler pilotun pito tüpü önünde gitmesini sağlayacak , karşılaşılan sorunları gelebilecek tehditleri ve tehdit çeşitlerini algılamasını ve analiz etmesini sağlayacak ve bu tehditlere karşı
9
Nature and Importance of Air Power ,Lieutenant General Dimitar ZVETANOV, Bulgarian Air Force Gen. Faruk Comert, Commander of the Turkish Air Force, Military Technology • WILTECH • 6/2007 page 52
10
farklı açılardan yaklaşmasına yardım edecek, onu çözüme ve zafere daha fazla yaklaşacaktır. Ayrıca askeri yaşamında yaptığı kıdemlilikler , aldığı sorumluluklar tuttuğu nöbetler onu liderlikte bir adım daha ileri götürecek sorumluluk bilincini geliştirecektir. Savaşın kaderinin belirleyecek olan Hava Kuvvetlerinde Hava Kuvvetlerinin geleceğini belirleyecek liderlerin kalitesi savaşın sonucuna etki eden kuvvetli bir unsurdur. İki yıllık zorlu bir eğitimi kapsayan uçuş okulu azmi ve disiplinli çalışmayı gerektirir. Pilot adayları iki yıllık eğitim boyunca bir çok sınav ve aşamadan geçirilirler. İki yıl boyunca , bunlara dayanmak ve bu eğitimi tamamlayabilmek , iyi bir sabır, kararlılık ve dayanıklığa sahip olmayı zorunlu kılmaktadır. Pilot adaylarına , askeri eğitim ve mühendislik eğitiminde onların azim ve şevkle zorluklar altında hedeflerine şaşmadan ilerlemesini sağlamaktadır. Karşılaşılan onca zorluklara rağmen sabırlı olma ve motivasyonunu yüksek tutarak emin adımlarla hedefe doğru ilerlemek gerekmektedir. Bir pilot adayının eğitimi için zorluklara dayanma asıl unsurdur. Hedefine ulaşamayı yeterince isteyen ve karşılaştığı zorluklara dayanarak , yapılması gerekenleri harfiyen yerine getiren bir insanı hedefinden hiçbirşey alıkoyamaz. Bu nedenle zorluklara dayanma kabiliyetine sahip bir pilot adayı pilotaj eğitiminde zorlukların üstesinden gelmesini bilecektir. Zorluklara dayanma kabiliyeti sadece pilot adayı için değil pilot olduktan sonra da çok önemlidir. Savaş şartlarında pilotlar her zaman güvenli bir şekilde yere iniş yapmak yerine herhangi bir sorun nedeniyle düşman unsurların eline geçip, sorgulanabilir. Yapılan sorgulama sırasında kendisine bilgi vermesi için bir takım işkenceler yapılabilir. Bu durumda pilotun , devlet sırları sayılabilecek harekat planlarını veya en ufak bir bilgiyi bile yapılan işkenceye dayanamayıp düşman unsurlara vermesi , istihbarat birimlerinin onca uğraş
karşısında temin edemediği bilgileri kolayca sağlayabilir , savaşın seyrini değiştirerek o ülkeyi çok zor bir duruma sokabilir. Örneğin;1964 ‘te Türk Hava Kuvvetleri tarafından gerçekleşen bir operasyona katılan Plt.Yzb.Cengiz TOPEL’in uçağı düşmüş ve düşman unsurların eline geçmiştir. Yapılan sorgulamalar neticesinde istediği cevapları alamayan düşman unsurları pilota işkence yapmış göğsüne iki kurşun sıkmış , vücudunda kırılmadık kemik kalmamış, böbrek ve ciğerinde delikler açmışlardır. Bu zorluklara rağmen Cengiz TOPEL’in kazandığı , zorluklara rağmen dayanabilme kabiliyeti sayesinde bilgileri düşman unsurlara vermemiş ve ülkesini büyük bir tehlikeden kurtarmıştır. Bu nedenle askeri pilotlukta bu unsur hayati öneme sahiptir. Verilen askeri eğitimde de bu konulara özel çalışmalar yaparak pilot adaylarının bu konuda dayanıklılık kazanması sağlanmaktadır. Askeri eğitimde yapılan çök-kalk , yat –kalk ve sürünme gibi eğitimler fiziksel yeterlilik ve bundan da öte limitleri zorlama ve zorluklara dayanma kabiliyetini gerektirmekte ve bu unsurları geliştirmektedir. Böylece pilot adayına uçuş eğitimi de dahil olmak üzere hayat boyunca karşılaştıkları tüm zorluklarda ayakta kalmayı ve engelleri aşarak başarıya ulaşmaya yolunda kolaylık sağlamaktadır. Yine askeri eğitim kapsamında yapılan hayatı idame eğitiminde pilota dayları üç gün boyunca aç bırakılarak teçhizat ve yüklü çantanın vermiş olduğu hareket etme zorluğu altında uzun mesafe yürümektedirler. Bu eğitimde pilot adayları açlık ve susuzluğa karşı sabır göstererek, zorluklara karşı dayanma gücünü geliştirmekte zorlu pilotaj eğitiminde karşılaştıkları zorlukları çözme yönünde avantaja sahip olmaktadırlar. Ayrıca pilotlar , gelecekte muhtemel bir uçaktan atlama olayı sonrasında yaşayacakları olayların da bir provasını yapmaktadırlar. SONUÇ YERİNE
Yüksek teknolojili ve ölümcül cihazlardan oluşan Hava Kuvvetleri bulunduğu ekonomiye yüksek tüketimde bulunmaktadır. Bu yüksek tüketim de pilotların eğitimlerinin payı büyüktür. Bu pahalı alanda Hava Kuvvetlerinin pilotaj eğitimine başlayıp da tamamlayamayan öğrencilere harcadığı para; yapılan yatırımın sonucunu vermemesi nedeniyle boşa gitmiş sayılmaktadır. Bu nedenle pilotaj eğitiminde gereken özelliklerin önceden askeri ve mühendislik eğitimiyle verilmesi verimi oldukça artırmaktadır.