6. RİSK DEĞERLENDİRME
ILO ve WHO işçi sağlığı ve güvenliği ortak komisyonunda işçi sağlığının esaslar: Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyoekonomik bakımdan sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak. Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının bozulmasını engellemek. Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak İşin işçiye ve işçinin işe uyumunu sağlamaktır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi’nin sistemli önlemler dahilinde, aşağıda belirtilenleri yapmak sorumluluğu bulunmaktadır.
Tehlikeleri tanımlamak
Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak
Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına almaktır.
İşyerinde
risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumuna da kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapmakla, Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar vermekle Bireysel risk faktörlerinin belirlemesini yapmakla Gürültüden kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesini yapmakla yükümlüdür.
AB
ülkelerinde Risk Değerlendirmesinin yasal alt yapısını teşkil eden ve yeni yaklaşım direktiflerinin ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi doğrultusunda hazırlanarak 09.12.2003 tarih ve 25311 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ülkemizde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluşturmuştur Ancak Danıştay 10. Dairesinin 15.06.06 - 2006/3007 sayılı kararı ile Yönetmelik iptal edilmiştir.
Haziran
2012 yılında çıkarılan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Risk Değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluşturmuştur.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU Kanun Numarası : 6331 Kabul Tarihi : 20/6/2012 Yayımlandığı R.Gazete : Tarih: 30/6/2012 Sayı : 28339 Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5 Cilt : 52 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Tanımlar Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma MADDE 10- (1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. (2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. (3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar .
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak risk değerlendirmesinin usul ve esaslarını düzenlemektir.
İKİNCİ BÖLÜM İşveren Yükümlülüğü ve Risk Değerlendirmesi Ekibi İşveren yükümlülüğü MADDE 5 – (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
Tehlike: İnsanların yaralanması, sağlığının bozulması veya bunların gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak, durum veya işlemdir. Tehlike, genel anlamda, “Çalışma ortam ve şartlarında mevcut olan yada dışarıdan gelebilecek kapsamı belirlememiş, maruz kalacak çalışanlara, işyerine ve çevreye, yaralanma, hastalık, hasar veya zarar verme potansiyeli olan kaynak yada durum” olarak tanımlanır.
Sağlığın bozulması: Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum Olay: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar. Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara “Hasarsız olay- Ramak kaldı” denilmektedir. Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. Güvenlik: İşin yapılması ve yürütümü sırasında oluşan risk ya da risklerin, tanımlanmış bir zaman aralığı süresince, kabul edilemez düzeyin dışında kalma yeteneği olarak tanımlanmaktadır.
Risk: Riskin değişik tanımları vardır. Risk değerlendirmesi: “Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan proses” olarak tanımlanmaktadır. Risk Değerlendirme, “ Tüm proseslerde, çalışma ortamı ve şartlarında ya da çevrede mevcut olan tehlikeleri sistematik metotlarla belirlemek, riskleri ortaya çıkarmak ve kontrol edebilmek için yapılan çalışmaların bütünüdür”
Kabul edilebilir risk: Kuruluşun yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk olarak tanımlanmaktadır Risk Yönetimi: Bir kuruluşun sağlık ve güvenlik şartlarını sağlamak, iyileştirmek ve sürdürmek için yürütülen girişimlerin tamamıdır. (İLO-OHS 2001 İSG Yönetim Sistemi Rehberi)
Üzerinde durulan konulardan birisi de risklerin kişiler ve toplum tarafından nasıl algılandığıdır.
Fotoğrafta görüldüğü gibi bazı kişiler ortamdaki risk ya da riskleri son derece yüksek algılayıp, özel kıyafetlerle olaya müdahale ederken, bazı kişiler, olağan hayatını sürdürmekte ve diğer kişilerin algıladığı riski hiç algılamamış görünmektedir.
Risk yönetimi ve değerlendirmesi İş sağlığı ve güvenliğine yeni yaklaşım felsefesinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır. Bunun en önemli nedenleri: İSG’ ye eski yaklaşımda tehlike bazlı düşünme esas alınmıştır. Yeni yaklaşımda ise risk bazlı düşünme esas alınmıştır. Eski
yaklaşımda toplu koruma önlemlerinden çok kişisel korunma önlemleri öne çıkmıştır. Yeni yaklaşımda ise proaktif olma ve önleyici tedbirler dediğimiz toplu koruma önlemleri önem kazanmıştır.
Eski
yaklaşımda İSG konusunda özel eğitimlere tabi tutulmuş profosyonel uzman katkısı yasal olarak istenmez iken yeni yaklaşımda işçi çalıştıran işyerleri için İSG uzmanlarından hizmet alınması zorunlu hale getirilmiştir.
Eski
yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta insan sağlığına zarar vermeyecek olduğunun belgelendirmesi yapılmazken yeni yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta güvenli imal edilmesinin yolunu sağlayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmiştir.
Çalışma ortamı gözle görünen veya görünmeyen tehlikelerle doludur. Bu tehlikelerden kaynaklanan riskleri tahmin etmek ve kabul edilemez olanları ortadan kaldırmak için izlenecek en iyi bilimsel esaslı çalışma RİSK DEĞERLENDİRMESİDİR.
Tehlikelerin belirlenmesi,
Her bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığıyla, olası sonuçların şiddet derecesinin değerlendirilmesi,
Mevcut kontrollerin etkinliğinin gözden geçirilmesi,
Acil önlem gerektiren yüksek risklerle, orta vadede önlem alınması gereken risklerin belirlenmesi
Bu risklerin kabul edilebilir seviyelere indirilmesi için alınacak önlemlerin belirlenerek uygulanması ve izlenmesidir.
İşe
başlarken yapılmamışsa,
İşte
veya
daha
önce
hiç
herhangi bir değişiklik halinde,
İş
kazası, meslek hastalığı veya bir ramak kaldı olayından sonra,
Düzenli
aralıklarla yapılması gerekmektedir.
29.12.2012 tarihinde yayımlanan “İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
RİSK
YÖNETMELİĞİ”nin
12.
DEĞERLENDİRMESİ Maddesinde
değerlendirmesinin; Çok
tehlikeli, işyerlerinde en geç iki yılda bir
Tehlikeli Az
işyerlerinde en geç dört yılda bir
tehlikeli işyerlerinde en geç altı yılda bir
yenileneceği belirtilmiştir.
risk
Risk değerlendirmesinin bir kişi tarafından mı yoksa bir ekip tarafından mı yapılması gerektiği veya hangi yöntemin daha yararlı olacağı ile ilgili olarak sürekli tartışmalar yaşanmaktadır. Risk değerlendirmesinin kişi veya ekip tarafından yapılmasının olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır.
Tehlikeler tespit edilirken özellikle iş ekipmanları ve sistemler, binalar tehlikenin kaynağı olarak görülmeli ve bu kaynaktan hangi yolla zarar oluşacağı sorusu sorulmalıdır. Bu sorunun cevapları o kaynaktan oluşacak tehlikeleri ortaya çıkaracaktır. Bu yolla bir kaynaktan birden fazla tehlikenin oluşacağı tespit edilebilecektir. Yani bir kaynaktan birden fazla tehlike, her bir tehlikeden de birden fazla risk oluşur.
No 1 2
Tehlike Kaynağı Asma kat platform korkulu yok Preste açık kalıpla çalışma yapılıyor
Risk Yüksekten düşme El parmak kopması
3
İşyerinde solvent içeren cila kullanılıyor Solvent buharlarından etkilenme Buharın parlaması
4
Tezgahların altında yağ, birikintiler var Çöp bidonları dolu bırakılıyor
5
bez
vb Yangın Yangın
6
İşyeri öğütme bölümünde rahatsız edici İşitme kayıbı seviyede gürültü var
7
3 yerde kırık fiş-priz var
8 9 10
Elektrik çarpması Kısa devre Yangın Mutfak kısmı temiz değil Enfeksiyon Seyyar kablolar yerlerde ve kontrolsüz Kaçak akım bulunuyor Takılıp düşme Kaynakhanede havalandırma sistemi yok Kaynak dumanları sonucu solunum sistemi hastalıkları
Tehlikeler listesinin değerlendirilmesi ile hangileri için ne tür önlemler alınacağı ve hangileri için risk değerlendirmesi yapılması gerektiğine karar verilir.
No 1 2
3
4 5
Tehlike Kaynağı
Risk
Asma kat platform Yüksekten düşme korkulu yok Preste açık kalıpla El parmak kopması çalışma yapılıyor İşyerinde solvent içeren Solvent cila kullanılıyor buharlarından etkilenme Buharın parlaması Tezgahların altında Yangın yağ, bez vb birikintiler var Çöp bidonları dolu Yangın bırakılıyor
Önlemler
Denetim, İzleme, Gözden Geçirme Korkuluk yapılacak Uygulamanın kontrolü Çift el kumanda Uygulamanın sistemi yapılacak kontrolü Kullanım denetlenecek Risk Risk derecelendirmesi derecelendirmesi yapılmalı yapılacak Günlük yapılacak
temizlik Uygulamanın kontrolü
Her gün mesai sonu Uygulamanın boşaltılacak kontrolü
Risklerin belirlenmesi aşamasından sonra tercih edilen nicel veya nitel yöntemlerle risklerin derecelendirilmesine geçilir. Bu derecelerde en klasik ve temel risk değerlendirme modeli olan MATRİS sistemi, 5 li matris olarak esas alınmıştır.
Şiddet Olabilirlik
1
2
3
4
1
Çok hafif seviye Risk 1
Düşük seviye Risk 2
Düşük seviye Risk 3
2
Düşük seviye Risk 2
Düşük seviye Risk 4
Düşük seviye Risk 6
Düşük seviye Risk 6
Orta
3
Düşük seviye Risk 3
4
5
Düşük seviye Risk
Orta
Risk
seviye
seviye Risk 9
5 Düşük seviye Risk 4
Orta
seviye Risk 8
Düşük seviye Risk 5 Orta seviye Risk 10
Orta seviye Risk 12
Orta seviye Risk 15
Orta seviye Risk
Yüksek seviye Risk
Yüksek seviye Risk
4
8
12
16
20
Düşük seviye Risk
Orta seviye Risk
Orta seviye Risk
Yüksek seviye Risk
Çok yüksek seviye Risk
5
10
15
20
25
SONUÇ 16, 20, 25
EYLEM KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı
DİKKATE DEĞER RİSK 8, 9, 10, 12, 15 Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli 1, 2, 3, 4, 5, 6
KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir
Düşük
riskleri çok kolay yöntemlerle ve düşük maliyetlerle ortadan kaldırmak mümkünse bunlar için çalışma yapılabilir. Orta risk olarak belirlenen tehlikelerin öncelikli olarak ele alınması ve belirlenen önlemlerin bir an önce uygulanması gerekmektedir. Yüksek risk olarak belirlenen tehlikeler için gerekirse işi durdurarak riskleri kabul edilebilir sınıra çekmek için gerekli çalışmalara bir an önce başlanmalıdır.
Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir. İşyerinde önemli bir değişiklik olduğunda, risk değerlendirmesi yeniden yapılmalıdır. Her durumda önlemlerin etkinliğinden emin olmak için değerlendirmeler zaman zaman gözden geçirilmelidir.
Bugün dünyada 150’den fazla Risk Değerlendirme Metodunun varlığından söz edilmektedir. Risk Değerlendirme Metotları; o
Nitel Risk Değerlendirme Metotları:
o
Nicel Risk Değerlendirme Metotları,
o
Karma Risk Değerlendirme Metotları
Çheck-List,
What If (Olursa ne olur?)
Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)
Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP
Matris,
Fine - Kinney
Hata Ağacı Analizi (FTA)
Kaza Sonuç Analizi (ETA)
Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda Nicel Risk Değerlendirme metodu olarak da kullanılabilir.
Ön İş
Tehlike Analizi
Güvenlik Analizi
Çok
Değişkenli X Tipi Matris Diyagramı
Tehlike
Derecelendirme İndeksi
Hızlı
Derecelendirme Metodu
Olası
Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi
Güvenlik
Denetimi
Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer bir çok metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. Risk skoru; İ = İhtimal D= Sonucun derecesi veya şiddeti olmak üzere
R: İ * D
İşyeri büyüklüğü ve taşıdığı risklere göre uygun bir risk değerlendirme matrisi kullanılmalıdır. Riski az ve küçük işyerleri için 3*3 matrisi tercih edilebilir. DERECE / ŞİDDET
İHTİMAL
Hafif (1)
Orta (2)
Ciddi (3)
Küçük (1)
Anlamsız (1)
Düşük (2)
Düşük (3)
Orta (2)
Düşük (2)
Orta (4)
Orta (6)
Yüksek (3)
Düşük (3)
Orta (6)
Yüksek (9)
İhtimal
Çok Hafif (1)
Hafif (2)
Orta (3)
Ciddi (4)
Çok Ciddi (5)
Çok Küçük (1)
Anlamsız (1)
Düşük (2)
Düşük (3)
Düşük (4)
Düşük (5)
Küçük (2)
Düşük (2)
Düşük (4)
Düşük (6)
Orta (8)
Orta (10)
Orta (3)
Düşük (3)
Düşük (6)
Orta (9)
Orta (12)
Yüksek (15)
Yüksek (4)
Düşük (4)
Orta (8)
Orta (12)
Yüksek (16)
Yüksek (20)
Çok Yüksek (5)
Düşük (5)
Orta (10)
Yüksek (15)
Yüksek (20)
Yüksek (25)
Ciddiyet derecesi için basamaklar; 1.Yaralanmasız
basit kaza veya olay
2.İlk
yardım gerektiren hafif yaralanma
3.En
az 3 gün istirahat gerektiren yaralanma
4.Major
yaralanma, uzuv kaybı
5.Birden
çok ölümlü yada ölümlü olay
Ortaya Çıkma Olasılığı için basamaklar; 1.Yılda bir (Çok düşük ihtimal) 2.Üç ayda bir (Uzak ihtimal) 3.Ayda bir (Mümkün) 4.Haftada bir (Kuvvetle muhtemel) 5.Her gün (Çok yüksek ihtimal)
Risk değerlendirme hesaplanması : Risk = Zararın Ciddiyet Derecesi * Ortaya Çıkma İhtimali
RİSK SEVİYESİ
FAALİYETLER / ÖNLEMLER
Anlamsız (1)
Önlem almaya gerek yok
Düşük Risk Ek kontrol gerekmez. Dikkat ek bir maliyet yükü getirmeyecek (2-6) daha etkin çözümlere veya iyileştirmelere verilmeli Mevcut kontrollerin uygulanıp uygulanamadığının takibi gerekir.
Orta dereceli risk (8,9,10,12)
Riski azaltmak için çaba sarf edilmeli İncelemenin maliyeti dikkatle ölçülmeli ve sınıflandırılmalıdır. Risk azaltma önlemleri belirlenmiş zaman periyotlarında uygulanmalıdır. Ciddiyet derecesinin yüksek olduğu, orta dereceli risklerin bulunduğu yerler için daha ileri değerlendirmeler gerekli olabilir.
Risk azaltılmadan çalışmaya başlanamaz. Yüksek dereceli risk Risk kaynakları daha az riskli yöntemlerle (15,16, 20) değiştirilmelidir. Bu riskle işin acil devam etmesi halinde acil önlem paketleri devreye sokulmalıdır. Kabul edilemez (25)
Risk tolere edilebilir düzeye getirilene kadar işe başlanmaz. Sınırsız kaynaklar kullanılmasına rağmen riski azaltmak mümkün olmuyorsa iş yasaklanmalıdır.
İşlem : Kaynak 1.Adım : Tehlikelerin Belirlenmesi Zehirlenme riski Nedeni? Maske mevcut değil Hatalı çalışma riski Aspiratör etkili değil
2.Adım : Tehlikelerin Değerlendirilmesi Kimler etkilenebilir? Montajı yapan Diğer çalışanlar Öneriler Maske temin edilmesi Aspiratör sistemi çalışır duruma getirilmeli Çalışan eğitilmeli
3.Adım : Risk Derecelendirilmesi İ : İhtimal D : Risk Derecesi Risk = İ * D
Tehlike (Hata) Adı : Zehirlenme Kimler Etkilenebilir : Çalışan Nedeni : Maske yok, Aspiratör etkili değil
İhtimal = 5 (Çok yüksek ihtimal) Ciddiyet = 3 (En az 3 gün istirahat gerektiren yaralanma) Risk Değeri = 15
4.Adım : Kontrol Önlemlerinin Uygulanması Alınan Önlemler Maske temin edildi. Aspiratör çalışır duruma getirildi. Çalışan eğitildi, belgelendi.
İhtimal = 5 (Çok yüksek ihtimal) Ciddiyet = 2 (İlk yardım gerektiren) Risk Değeri = 10
Saç malzemelerin enine veya boyuna kesilme işlemi yapılmaktadır.
Gözlemler sonucunda tezgahın tek elle ve pedalla (üstü açık) kumanda edildiği görülmüştür. Bunun yerine çift el kumandaya dönüştürülmesi gerekir. Tezgahta elin sokulmaması için korumalık vardır fakat korumalıkla tezgah yüzeyi arasındaki mesafe yüksektir. Bu mesafenin küçültülmesi gerekir. Lazer perdesi yapılabilir. Artık ve kırpıklar için varil yoktur. Çalışma sahasının arkası raylı bir sistemle kapatılmalıdır.