TIPS
over vogels voeren en nestkasten ophangen
Genieteelsn
g o v n va in uw tuin
CHECKLIST
vogelvriendelijke tuinen
Inhoud 4-7
Herken de vogels in uw tuin
8-9
Checklist Vogelvriendelijke tuin
10
Word een ware vogelkenner!
Inclusief fascinerende weetjes over hun gedrag
Vink aan wat u al heeft en kijk wat er nog mogelijk is
Met de leukste online vogelcursus
van uw tuin een vogelparadijs 11-12 Maak De beste tuintips van kenners 13
Hulp nodig?
14
Jonge vogels in de tuin
Schakel een tuinvogelconsulent van Vogelbescherming in
Hoe hang je een nestkast op?
Colofon Dit is een uitgave van Vogelbescherming Nederland. Postbus 925 3700 AX Zeist T 030 693 77 00 W www.vogelbescherming.nl E info@vogelbescherming.nl Teksten Jasper de Ruiter; Eindredactie Arjan Berben; Beeldredactie Jasper de Ruiter, Pauline van Mechelen; Vormgeving Zabriski, Leiden; Druk Roto Smeets Grafiservices Alle fotografen en fotobureaus die aan dit nummer hebben meegewerkt, onderschrijven de door Vogelbescherming gehanteerde criteria voor verantwoorde vogelfotografie. Lees onze criteria op
15 2
Vogels voeren Tips en trucs
www.vogelbescherming.nl/verantwoordefotografie
3
Hevrokgeelsn de in uw tuin
OPMERKELIJKE NESTBOUWERS
Veel vogels in de tuin zijn eigenlijk bosvogels, die graag in boomholten nestelen. Maar vooral in steden zijn geschikte holten steeds zeldzamer. Een nestkast helpt dan.
GROTE BONTE SPECHT Houtbewerker
BOOMKLEVER Metselaar De boomklever is een kleine druktemaker. Je ziet hem op een boomstam heen en weer lopen. En hij is een metselaar. Niet alleen metselt hij de opening van het nest vakkundig op z’n eigen maat, ook binnenin pleistert de boomklever alles dicht.
Een nest uithakken kost tijd, zeker drie weken. Zonde om dat voor één seizoen te doen. Deze spechten gebruiken hun hol dan ook een paar jaar achter elkaar. Bij het uithakken van hun hol, krijgen ze geen hoofdpijn. Spechten hebben speciale schokdempers in hun schedel.
EKSTER TURKSE TORTEL Luie werker Het nest van een Turkse tortel bestaat uit een paar kleine takken op elkaar. Noem het minimalisme. Of is het luiheid? 4
Bouwer Eksters bouwen hun nest boven in een boom. Een groot takkennest, versterkt met aarde en klei. Het nest is overdekt, wat als bescherming dient tegen vooral zwarte kraaien. Zo kan een nest meer dan een meter hoog worden.
SCHONE SLAPERS
(M)
De meeste vogels slapen ’s nachts lang en vrij diep. Overdag slapen is gevaarlijk voor vogels: ze zijn dan een gemakkelijke prooi. Tussen het voedsel zoeken door doen ze wel korte dutjes, maar de vogels blijven waakzaam.
Soms zie je vogels op rommelige plekken in de tuin pikken en wroeten in BODEMZOEKERS de aarde: het typische gedrag van een bodemzoeker.
BOOMKRUIPER Samenslaper Als het koud is, kruipen boomkruipers graag tegen elkaar aan om te slapen. Als een bolletje wol waar alleen de staarten uitsteken, zitten ze onder een dak of in een boomholte.
KOOLMEES Man met de stropdas
MEREL Bedachtzame alleseter
Bedachtzaam scharrelt een merel op het gazon. Af en toe trekt hij een sprintje om daarna stil te staan. Met z’n kop schuin omlaag speurt hij naar een worm. Maar merels eten ook graag bessen.
Koolmezen houden van nestkasten. Niet alleen om in te broeden, maar ook om te slapen tijdens
ZANGLIJSTER
koude nachten. Het mannetje met de breedste stropdas is het sterkst en krijgt de beste nestkast en is dus een geliefde partner voor de vrouwtjes.
Slakkendoder
ROODBORST SPREEUW Kletskop Buiten het broedseizoen verzamelen duizenden en soms honderdduizenden spreeuwen zich voor de slaap. Uit veiligheid. De kans dat een roofvogel een spreeuw pakt in een grote groep is klein. Voor het slapen gaan, kwetteren spreeuwen uitbundig met elkaar.
(V)
Naast insecten, larven en wormen eet de zanglijster ook slakken. Het slakkenhuis slaat hij kapot op een steen. Een lastige klus. Zanglijsters nemen de slakken steeds mee naar dezelfde plek. Zo’n plek heet de ‘smidse’.
Druktemaker Kijk goed om je heen als je in de tuin werkt. Misschien zie je een roodborst die loert op een lekkere worm tussen de omgewoelde aarde. Je ziet er altijd maar eentje. Ze dulden geen soortgenoten in hun territorium. Behalve in het voorjaar, dan laat het mannetje een vrouwtje toe... 5
(V)
(M)
VINK
GAAI
Profiteur
Bosbouwer
Vinken zitten niet graag op een voedersilo, maar wachten tot er zaden op de grond vallen. Ze profiteren ook van morsende groenlingen en mezen op uitgebloeide zonnebloemen. Vaak zie je een kleine groep vinken onder een beuk, want beukennoten zijn favoriet.
In de herfst verzamelen gaaien duizenden eikels om onder de grond te verstoppen als wintervoorraad. Slechts een deel van de wintervoorraad vinden ze terug. Zo zorgen gaaien voor eiken op ongebruikelijke plekken.
GROEPSVOGELS
Waarom zoeken soortgenoten elkaar op? Veiligheid is een belangrijke reden. Vele ogen zien meer dan één paar, zeker als je druk bent met eten. Eten delen is vervolgens weer minder leuk.
RINGMUS Schoonheid Een groep voedsel zoekende ringmussen is leuk om te zien. De achterste vliegen steeds over de voorste heen, waardoor het lijkt of de groep over de grond rolt. De ringmus verschilt van de huismus door één van de zeven schoonheden: een zwarte schoonheidsvlek op beide wangen.
(M)
(V)
HUISMUS Honkvast De huismus is honkvast en leeft graag in grote groepen. Als een huismus een zaadrijke plek vindt, ’roept’ hij zijn soortgenoten. In een groep is hij veiliger. Vindt dezelfde mus een stukje brood, dan vliegt hij er onopvallend mee weg. 6
KAUW Trouwe partner Kauwen vormen onafscheidelijke koppels. Als de jongen zijn uitgevlogen, verzamelen de ouders zich met hen op gemeenschappelijke slaapplaatsen. Ze leven in groepen en trekken rond op zoek naar voedsel: van bessen en insecten tot patat.
KLEURRIJKE VOGELS
VREEMDGANGERS (V)
Vogels pronken graag met hun schoon heid. Vooral de mannen. De man zet zijn felle kleuren en tekening in om een vrouw te verleiden. Vrouwtjes zijn meestal minder kleurrijk om niet op te vallen tijdens het broeden.
Sommige vogelstellen blijven elkaar een leven lang trouw. Andere zijn minder loyaal: een aantal soorten staat bekend als notoire vreemdgangers.
GOUDVINK
HEGGENMUS
Juweeltje
Grijze muis
De goudvinkman is de beauty onder de zangvogels. Goudvinken tonen zich niet vaak. Bescheiden als ze zijn zitten ze het liefst verscholen in dichte heggen, struiken of bomen.
Deze onopvallende vogelsoort belijdt het open huwelijk. Monogame heggenmussen bestaan niet. Z e hebben een gecompliceerd leven met driehoeks- of meerhoeks verhoudingen.
WINTERKONING
(M)
Womanizer De kleine gedrongen winter koningman is een echte womanizer. Eén vrouw is meestal niet voldoende. Soms maakt hij wel vijf bolvormige nesten. Het vrouwtje kiest in welk nest zij wil broeden. De andere nesten staan daarna in de aanbieding voor andere vrouwtjes.
GROENLING Rozenbottelfanaat Met hun felgroene kleuren lijken groenlingen verdwaalde tropische vogels. Bijna alle tinten groen zie je terug. In het najaar storten groenlingen zich massaal op rozenbottels, waar ze de zaden uitpeuteren.
PUTTER Distelkoning Putters komen nooit alleen. Ze gaan met de hele familie op voedseljacht. Het zijn echte zaadeters. Een prachtig gezicht is een putter die ondersteboven aan een uitgebloeide distel hangt om de zaden eten.
PIMPELMEES Overlever Het vele vreemdgaan van de pimpelmees vergroot de kans op succesvol nageslacht. Het vrouwtje legt ook nog eens een deel van haar eieren in het nest van een soortgenoot. Ze spreidt zo haar kansen. Komt ze te overlijden, dan brengt een ‘adoptiemoeder’ haar jongen groot. 7
k j i l e d n e i r v l e g o v Hoe is uw tuin?
Vink de items aan
Boom Geeft schaduw in de zomer en beschutting in de winter. Vogels vinden er dekking, voedsel en broedgelegenheid.
Composthoop Minder gft-containers aan de weg. Zeer rijk aan insecten, wormen en kevers: voedsel voor vogels.
Smulhaag van besdragende struiken Vogels vinden hier dekking, broedgelegenheid en een gedekte tafel in het najaar. Egels kunnen van tuin naar tuin lopen.
Voedertafel Leuk voor de kinderen om vogels te observeren.
8
Water of waterschaal Een goede plek voor vogels om te drinken en te badderen.
Gazon en speelplek voor kinderen Door vies te worden en buiten te spelen kunnen kinderen later makkelijker problemen oplossen en verantwoordelijkheden nemen. Voor kinderen met ADHD blijkt buiten spelen een positieve invloed te hebben.
Uw huis is 10% meer waard met een groene tuin Bomen en struiken vangen grote hoeveelheden fijnstof op Een goed aangelegde vogelvriendelijke tuin is minder arbeidsintensief en 1/3e goedkoper dan een betegelde tuin Sedumdak Opvang van regenwater en fijnstof. In de zomer ligt de kamertemperatuur 3 tot 4 graden lager door de isolerende werking.
Begroeide schutting Vogels vinden hier dekking, voedsel en nestgelegenheid. Nestkastje Nestgelegenheid voor mezen en mussen.
Moestuin Lekker eten uit eigen tuin. Merels en mussen snoepen mee.
Vogelvide Nestgelegenheid voor huismussen onder het dak. Begroeide gevel Extra nestgelegenheid voor merels, heggenmussen en winterkoningen.
Begroeide Pergola Nestplek voor merels en roodborsten.
Border met inheemse planten Trekt insecten aan: voedsel voor vogels. Zaden van uitgebloeide planten vormen voedsel voor mezen, mussen en groenlingen.
Maximaal 1/3e bestrating Minder bestrating betekent dat er meer water in de tuin wordt opgevangen en dus minder belasting van het riool.
9
Vogelcursus
De leukste online vogelcursus
Word een ware vogelkenner!
Ringmusmacho Een ringmusman die écht wil imponeren, houdt zijn kop en staart omhoog en zet de vleugels een beetje uit elkaar. Voor een onweerstaanbaar effect zet hij zijn borstveren op zodat zijn zwarte bef goed zichtbaar is. Zo huppelt hij rond het vrouwtje, uit volle borst tsjilpend. Macho in ringmusstijl! Wilt u meer weten over de ringmus en de andere vogels in en rondom uw eigen tuin? Schrijf u dan nu in voor onze online vogelcursus van Vogelbescherming Nederland op www.onlinevogelcursus.nl. Via deze cursus komt u alles te weten over 24 verschillende vogels. In 8 lessen met ieder 3 vogelsoorten herkent u ze binnen no-time. U krijgt meer inzicht in hun gedrag en leefwijzen. De cursus volgt u waar en wanneer u wilt, in uw eigen tempo. Na elke les doet u ‘examen’. De prijs van de online vogelcursus is slechts € 7,95 en u steunt hiermee direct Vogelbescherming Nederland.
www.onlinevogelcursus.nl 10
Veel gestelde vragen Ik heb een gewonde vogel gevonden. Wat nu? In de natuur kunnen vogels gewond raken. Dat is onderdeel van de natuur. Veel vaker is de oorzaak iets waar een vogel niets aan kan doen, zoals een aanrijding of een kat. Dan hebben gewonde wilde vogels onze hulp nodig. De vogel moet zo snel mogelijk naar een vogelasiel gebracht worden – op www.vogeltrekstation.nl vindt u een lijst van vogelasiels. Maar let op: pas uitgevlogen jonge vogels of vogels in de rui zien er soms hulpeloos uit, maar mankeren niets. Die moeten we met rust laten. Het is verboden om wilde vogels zelf te verzorgen of op te voeden.
Waar zijn de vogels in de zomer? Na het broedseizoen trekken veel zangvogels zich terug om in alle rust te kunnen ruien. Daarom is het zomermaanden een stuk stiller in de tuin. Bij het ruien krijgen de vogels een nieuw verenpak en zien er soms wat rafelig uit. Op www.vogelbescherming.nl > service & vragen vindt u nog veel meer veel gestelde vragen. Staat uw vogelvraag er niet bij, neem dan tijdens kantoortijden contact op met ons Servicecentrum 030-693 77 00, of mail info@vogelbescherming.nl
k j i l e d n e i r v l e g Vo tuinieren TIPS VAN KENNERS
Kweek uw eigen vogelzaad Marijke Stokking, tuinvogelconsulent Vogelbescherming ‘Gevallen vogelzaad bij de voederplaats is een gratis kweekplek voor onder andere zonnebloemen, boekweit en vele andere planten. Ook vogelvoer dat u aan het einde van de winter overheeft, kunt u gerust uitstrooien over uw tuin. Zo heb ik elk jaar een hele haag van zonnebloemen in mijn groentetuin. De uitgebloeide planten vormen weer zaden voor de vogels. Zo heeft u uw eigen vogelvoer gekweekt.’
Doe-het-zelf
Maak uw eigen spechtenblok in 8 stappen Tineke Mollema en Ellen Koolhaas, tuinvogelconsulenten Vogelbescherming ‘Met een spechtenblok kun je op een hele makkelijke manier spechten naar je tuin trekken. We kwamen op dit idee door een Duitse vogelbeschermster die wij spraken. Wij waren zo enthousiast over haar idee, dat we dit ook thuis gaan maken. En met succes. gelijk de eerste winter hadden we een specht aan het spechtenblok hangen.’
1.1 Neem een openhaardblok 2.2 Boor een gat met een lange boor aan de bovenkant door het gehele blok 3.3 Haal het stevige ophangkoord door dit gat 4.4 Boor met de kleine boor 15 gaten op willekeurige plaatsen, maximaal 5 centimeter diep 5.5 Vul een taartspuit met pindakaas 6.6 Spuit met de taartspuit de pindakaas in de 15 gaten 7.7 Hang het spechtenblok (aan een tak of aan de pergola) in uw tuin 8.8 Vul voortaan elke dag alle 15 gaten met zoutloze pindakaas Benodigdheden 1 openhaardblok, 1 houtboor 10mm (normaal en extra lang), 1 boormachine, 1 ophangkoord, 1 taartspuit, 1 pot zoutloze pindakaas 11
Beschilder een nestkast Dick Berger, lid Vogelbescherming ‘Ik heb een nestkast gekocht en deze samen met mijn kleindochter Merel beschilderd. Leuk om zo samen bezig te zijn. Na het schilderen hebben we de nestkast opgehangen aan de schutting. Merel kan niet wachten tot de kast bewoond wordt! Voor de vogels maakt het overigens niet uit of de nestkast is beschilderd.’
Zandschaal voor mussen Jeroen Buys, tuinvogelconsulent Vogelbescherming ‘Vogels vinden het lekker om een bad te nemen. Dit kan in een waterschaal waar ze dan ook uit kunnen drinken, maar u kunt zo’n schaal ook vullen met zand. Mussen nemen graag een zandbad om hun verenkleed in goede conditie te houden. Zet de schaal op een verhoging, zodat katten er minder makkelijk bij kunnen.’
Maak uw tuin vooral niet winterklaar Jasper de Ruiter, tuinvogelspecialist Vogelbescherming ‘In de herfst geven veel mensen de tuin een flinke beurt – de tuin ‘winterklaar’ maken. Dat betekent bomen en struiken snoeien, uitgebloeide planten afknippen en de afgevallen bladeren vergaren voor de groencontainer. Maar het resultaat is dan een ’lege’ tuin waar vogels in de komende winter niets meer te eten vinden. Laat afgevallen bladeren dus zoveel mogelijk tussen de beplanting liggen. Insecten en slakken houden zich hier schuil en vogels als merel, heggenmus en roodborst weten dit beslist te vinden. Laat uitgebloeide planten staan. Hier kunnen zich insecten en andere kleine diertjes huisvesten. Putters, groenlingen, vinken en mezen doen zich tegoed aan de zaden van zonnebloem, kaardenbol en distel.’ Volg Jasper via zijn weblog op www.vogelbescherming.nl/ tuinvogel
Smulhaag, voor u en de vogels Anna Kemp, tuinontwerpster Natuurlijk Buiten ‘Heeft u ruimte in de tuin, dan mag een smulhaag niet ontbreken. Een smulhaag bestaat uit verschillende soorten besdragende struiken, als braam, framboos, rode bes, zwarte bes, kruisbes en vlier. Deze struiken dragen op verschillende tijden bessen, waardoor u langere tijd in het najaar de vogels bessen aanbied. De bessen zijn niet alleen lekker voor de vogels, maar ook voor uzelf. Wees er wel snel bij, vogels weten maar al te goed wanneer een bes rijp is. Vaak bent u dan ook te laat.’ 12
DOE MEE Hulp nodig bij het inrichten van uw tuin?
Vogelvriendelijke tuinadviezen op maat Wilt u ook een tuin, balkon of schoolplein waar vogels graag komen, maar weet u niet waar te beginnen? De gespecialiseerde tuinvogelconsulenten van Vogel bescherming kunnen uitkomst bieden. Zij komen bij u langs en geven een persoonlijk advies op maat. Hun advies bestaat uit een aantal onderdelen: • Een vlekkenplan: een globale indeling met wat u waar kunt doen in de tuin. • Een toelichting op het vlekkenplan. • Het handboek ‘Uw tuin vogelvriendelijk’. • Een beplantingslijst. Tuinvogelconsulenten maken geen beplantingsplan. Zij zullen u op weg helpen bij uw keuze voor beplanting, maar u kunt door deze lijst zelf uw keuze maken.
Wat kost het? • Ledenprijs • Niet-ledenprijs • Scholen
€ 25,€ 40,€ 40,-
Waar vindt u de tuinvogelconsulenten? Kijk op www.vogelbescherming.nl/tuinadvies en kies de Tuinvogelconsulent bij u in de buurt.
w u t a a L vogels
meetellen! De Nationale Tuinvogeltelling
Vogelbescherming Nederland organiseert ieder jaar in het derde weekend van januari de Nationale Tuinvogeltelling. Doe mee! De spelregels voor de tuinvogeltelling zijn eenvoudig: u telt gedurende een half uur de vogels in uw tuin. Noteer per vogelsoort het hoogste aantal dat u tegelijkertijd ziet. Geef uw telling (ook als u niets gezien hebt!) door via www.tuinvogeltelling.nl. U kunt direct de landelijke en lokale resultaten volgen. De Nationale Tuinvogeltelling levert een momentopname van de aantallen vogels die in Nederlandse tuinen aanwezig zijn. Met onder andere deze gegevens bepaalt Vogelbescherming Nederland hoe tuinvogels het beste geholpen kunnen worden. Kijk voor de exacte data op www.tuinvogeltelling.nl. En om alvast te oefenen vindt u daar ook een handige scorelijst. 13
Extrieaten gen
Wilt u ook een nest met jonge vogels in uw tuin? Leuk om met de (klein)kinderen de bedrijvigheid die dat met zich bijbrengt op de voet te volgen! Vogels die in holten broeden, doet u een plezier met een nestkast, zoals de huismus, kool- en pimpelmees. Met voldoende bomen en struiken biedt u nestgelegenheid aan vogels zoals merel, roodborst of heggenmus, die broeden niet in nestkasten.
van jonge vogels Nestkast ophangen? Hang de kast al in het najaar op. Vogels kunnen er dan alvast aan wennen en de nestkast gebruiken als slaapplek. Maak de nestkast elk jaar in september of oktober schoon. Hangt u meer dan één nestkast op? Plaats ze minimaal 10 meter uit elkaar. Behalve als u ze ophangt voor huismussen. Zij broeden graag bij elkaar, en de kasten moet u tegen een gebouw ophangen. Zorg sowieso dat nestkasten niet in de zon hangen, omdat het binnenin anders te heet wordt.
Tip Leg in het voorjaar honden- of kattenharen in de tuin. Vogels gebruiken de haren voor de aankleding van het nest.
Tip Vogels vliegen graag ongezien naar hun nest. Zorg daarom voor voldoende beschutte plekken in de tuin. Dat kunnen bomen, struiken, maar ook begroeide schuttingen zijn.
14
Bestel uw nestkast, vogelvoer of voedersysteem via WWW.VOGELBESCHERMING.NL/WEBSHOP of kom naar onze winkel in Zeist (Boulevard 12), waar u deskundig advies kunt krijgen over hoe u de vogels in uw tuin kan helpen.
Tips Zorg dat het voer op de tafel aan het einde van de dag op is. Voer dat overblijft trekt ongedierte aan.
Een gedekte tafel Vogels voeren is leuk. Als u voedsel neerlegt, dan komen de vogels! Een makkelijke manier om van vogels te genieten en meteen de vogels te leren herkennen. Strooi ook voer op de grond, onder een boom of struik. Vogels als heggenmus en vink laten voedertafels meestal links liggen.
Vetblokken zijn voor veel vogels in de winter een echte lekkernij. In het voorjaar is het verstandig om hier mee te stoppen, omdat het vet ranzig kan worden en de vogels in deze tijd eiwitten willen.
• Bied meerdere soorten voer aan; pinda’s, vetblokken, zaden en fruit. Zo trekt u meerdere soorten vogels naar uw tuin. • Zet een voedertafel op een open plek in de tuin. Vogels kunnen zo gevaar aan zien komen. • Zorg voor een boom of struiken in de tuin. Vogels kunnen hierin wegduiken bij gevaar en ze kunnen rustig het voer opeten. • Zorg voor natuurlijk voedsel door besdragende struiken en planten met zaden.
Verjagen grote vogels de kleine vogels, dan biedt een voedersilo uitkomst. Duiven en kauwen kunnen niet bij het voedsel en mezen, groenlingen en mussen eten ongestoord. Een voederhuis voorkomt dat het voer nat wordt. 15
Nog meer tuinvogeltips? Kijk op www.vogelbescherming.nl/tuinvogels
Gratis online tuinvogeladvies Beantwoord de vragen over uw tuin en ontvang een gratis tuinvogeladvies in uw mailbox. http://actie.vogelbescherming.nl
Elke maand tuinvogelnieuws? Elke maand berichten over tuinvogels, vogels herkennen en beschermen? Abonneer u op onze digitale nieuwsbrief via www.vogelbescherming.nl > actueel
Word lid Steun Vogelbescherming en word lid voor € 24,50 en ontvang 5 maal per jaar ons prachtige tijdschrift Vogels. Speciaal voor kinderen is er voor € 17,50 per jaar een juniorlidmaatschap. Juniorleden ontvangen het magazine Vogels Junior. www.vogelbescherming.nl/lidworden
Winkel en webshop
IN1077
In de winkel van Vogelbescherming in Zeist (Boulevard 12) vindt u alles om nog meer te kunnen genieten van vogels. Of bezoek onze webshop: www.vogelbescherming.nl/webshop
Servicecentrum Met al uw vogelvragen kunt u terecht bij ons Servicecentrum 030-6937700 of mail info@vogelbescherming.nl
Volg ons op Facebook en Twitter voor nieuws en nieuwtjes.