Blik 02|2015

BLIK022015 magazine over kijken z

BLIK magazine is een uitgave van De Zagerij ontwerpbureau

inho Zoekende BLIK

In the beginner’s mind...

20

5

4

Vertekend beeld

colofon

Van mijn

10

BLIK magazine over kijken is een uitgave

richtingsgevoel klopt

van De Zagerij ontwerpbureau en verschijnt

weinig. Noord is zuid.

twee keer per jaar. BLIK wordt toegestuurd

Ik loop stevast de

aan klanten en relaties van De Zagerij.

verkeerde kant op.

Idee, redactie, vormgeving, teksten, illustraties en foto’s:

De Zagerij ontwerpbureau Quirine Reijman en Marthijn Stam Contactgegevens: De Zagerij ontwerpbureau Edisonstraat 116 2561 BJ Den Haag +31 (0)70 389 03 52 of +31 (0)6 446 24 147 www.dezagerij-ontwerp.nl facebook.com/dezagerijontwerpbureau www.blikmagazine.nl blik@dezagerij-ontwerp.nl

2

6

Doolhof of labyrint

If you come to...

oud Poek is zoek!

22

Je kent ze ongetwijfeld:

Boeken

de poes-vermist briefjes...

Het adresboekje

40

Beyroutes

Mindmappen

21

Atlas van de belevingswereld In search of meaning

Dwalen met een dobbelsteen Flaneur – fragments of a street

16

Groot retorisch woordenboek Van Dale Thesaurus The Sick Bag Song

38

Kaaiengedicht

36

The journey matters...

Magazine over één enkele straat, ergens op de wereld.

28

44

Bepaal je richting

Scherpzinnig. Sluw.

Confronterend als het moet 10 ‘regels’ voor vragen stellen. Voor

iedereen die iets te weten wil komen.

Hoe werkt dat nou, zo’n kompas?

Scheldepanorama

3

Zoekende BLIK Zoeken. Een zoekende BLIK. Dat is wat alles in deze tweede editie met elkaar verbindt. Zoekend, onderzoekend. Maar dan niet volgens een verantwoorde methode. Zie het meer als een zwerftocht met toevallige vondsten.

Zoeken is ook geen eenduidig begrip. Soms zoek je omdat je iets kwijt bent, soms zoek je om te ontdekken en is de zoektocht misschien wel leuker dan wat je vindt.

Ook deze BLIK gaat weer over kijken. Andere manieren van kijken, manieren van anders kijken. Door bijvoorbeeld een andere route te nemen en de dobbelsteen je afslag te laten bepalen (pagina 21), in een kringetje te lopen (pagina 6) of juist in een vrijwel rechte lijn (pagina 10 t/m 39), door een boek te lezen (pagina 40) of een tijdschrift te maken over slechts een enkele straat (pagina 16).

En als je na 44 pagina’s nog lang niet uitgezocht bent, nodigen we je van harte uit om de website www.blikmagazine.nl te bezoeken. Daar willen we een levendige plek van maken waar je extra leesvoer aantreft, linkjes, nabranders en uiteraard de mogelijkheid om een (extra) magazine te bestellen. Of volg ons op facebook. De pagina van De Zagerij zetten we in voor regelmatige updates.

Ben je in de gelegenheid, laat ons weten wat je van deze editie vindt!

Vragen? Opmerkingen? Mail naar blik@dezagerij-ontwerp.nl laat een bericht achter op facebook.com/dezagerijontwerpbureau of pak de telefoon en bel +31 (0)6 446 24 147.

4

Deze uitspraak is van Shunryu Suzuki, een Japanse Zen meester

5

52° 2’ 2.022” N 4° 14’ 53.502” E 6

EEN DOOLHOF OF EEN LABYRINT, WAT IS HET VERSCHIL? Een doolhof is wat de naam zegt: om te dolen, de weg kwijt te raken en weer te vinden. Het midden is het doel. En dan weer terug natuurlijk naar de uitgang...

Een labyrint is meer een symbolische zoektocht naar je innerlijk, naar wat je bezig houdt. Je verdwaalt ook niet, je volgt een pad. Eerst naar het midden en vervolgens in omgekeerde richting weer naar de uitgang.

Op die terugweg richt je je ook op hoe je die opgedane inzichten over je innerlijk, kunt vertalen naar de buitenwereld.

Van allebei is er één in Den Haag te vinden.

DE UITHOF, DEN HAAG Dit doolhof uit 1980 ligt aan de zuidrand van Den Haag, aan de Lozerlaan in het uitgestrekte recreatiegebied De Uithof.

Het doolhof is zeer onregelmatig krullend gevormd en waarschijnlijk geinspireerd op het doolhof van Glendurgan, Cornwall (UK).

Ook de hoogte van de paden is onregel­ matig. De hagen zijn van meidoorn en veldesdoorn. Dat betekent het hele jaar door een scala aan kleuren. In het midden ligt een spiraalvormig muurtje van keien met kiezels. Het doolhof is het hele jaar door vrij toegankelijk.

7

HEILIGE JACOBUS DE MEERDERE, DEN HAAG Op 13 december 2009 is, met het leggen van de sluitsteen in het midden van het labyrint, het kerkplein aan de Parkstraat in ere hersteld. De sluitsteen draagt het Christus-monogram, en symboliseert dat de wegen in het labyrint van het leven uiteindelijk bij Christus uitkomen.

Bij een eerdere herbestrating in 1959 verdween het labyrint. Deze bestrating was inmiddels weer zodanig verzakt en beschadigd dat vernieuwing onvermijdelijk was. Dat was dé gelegenheid om de authentieke bestrating zoals bouwmeester Pierre Cuypers het in 1878 had ontworpen, weer in ere te herstellen.

Op de drempel van het voorplein staat de tekst : “Ego sum via et veritas en vita”

De informatie voor deze beschrijvingen komt van de website van Stichting Doolhof en Labyrint: www.doolhoven.nl. De afbeeldingen zijn gevonden door de coördinaten in Google in te voeren.

8

© Alexis Jemus

(Ik ben de weg, de waarheid en het leven).

52° 4’ 58.5912” N 4° 18’ 30.1284” E

9

VER~足 TEKEND BEELD

10

Mijn ‘kompas’ staat verkeerd afgesteld. Noord en zuid lijken bij mij verwisseld. Ik ga vanzelf de verkeerde kant op. En als ik eens denk: goh, dan zal het nu wel andersom zijn, heb ik het wéér bij het verkeerde eind.

En dat niet alleen, ik heb erg veel moeite om een route in een ruimtelijke context te plaatsen. Voor mij ligt alles op een rechte lijn achter elkaar.

Ongeacht of je nu een rondje maakt, een slingerroute volgt of echt in een rechte lijn loopt. Voor mij is dat — in mijn mentale beeld van de afgelegde weg — precies hetzelfde.

En misschien moet je die lijn er ook nog bij denken, want eigenlijk zijn het niet meer dan losse punten, de ene plek heeft niets met de andere te maken. De volgorde heb ik er niet bij opgeslagen. De kaart is mijn hulpmiddel om in ieder geval een tweedimensionele ruimte te maken.

Ik vond een artikel terug uit 2010 over een project van ‘sociaal kunstenaar’ Martijn Engelbregt. Hij maakte in opdracht van het Haagse stadsdeel Escamp een route langs de ruim 23 kilometer lange grens van het stadsdeel. Het resultaat was een kaart, compleet met vormgeving als betrof het een eendaagse wandelroute die je bij de VVV kunt ophalen.

Het idee vond ik heel mooi. De uitvoering wat minder. Iets te veel gericht op de ‘mislukte’ stukjes van de wijk met aanduidingen als

11

‘Dieptepunt’, ‘Uitkijkpunt’, ‘Rustpunt’ en ‘Pijnpunt’ die bewoners bewust moesten maken van de wijk waarin ze wonen. In de woorden van Engelbregt: “Het ordenen van zo’n toevallige, opgelegde structuur, biedt je inzicht. Dat is ook wat de grens van dit stadsdeel is, een vrij willekeurige lijn die wij scherp maken door er langs te lopen. (...) Een eerlijke wandeling.” (de Volkskrant). Echt enthousiast over de wijk wordt je overigens niet door al die eerlijkheid. Dat is toch eerder een eufemistisch uitgedrukte lelijkheid.

Het bracht mij in ieder geval op het idee voor een soortgelijke tocht: langs de grenzen van onze eigen stadsdeel Segbroek. Niet zo groot als Escamp, maar zeker niet onbetekenend. 14,4 kilometer. Segbroek omvat in totaal vijf wijken. ‘Onze’ Edisonstraat bevindt zich in het Valkenboskwartier, aan de onderkant van het stadsdeel.

Ik dacht de route ‘even’ te fietsen voor een globale indruk. Ik kwam ruim twee uur later thuis met 85 foto’s en dan had ik het laatste stukje nog overgeslagen en heel veel foto’s niet gemaakt. Ik draaide een overzicht uit van alle foto’s en probeerde te bedenken wat ik ermee ging doen. Een kaart tekenen en markante punten met een foto uitlichten zoals de kaart van Engelbregt? De tocht beschrijven in woorden en niet in beelden? Een route als een lijn?

12

Eigenlijk was het ‘contactvel’ met de kleine foto’s wel een goede afspiegeling van hoe ik me een route herinner: als losse plaatjes, zonder directe samenhang. Wel een vermoeden van die samenhang (ze staan immers in de volgorde van de tijd, van hoe ik gefietst ben), maar geen bewijs ervan.

Stadsdeelgenoot en kunstenaar Rachel Bacon vertrekt in een aantal van haar werken ook vanuit een lijn. Zo knoopte ze alle grenzen van de wereld aan elkaar en de lange, grillige lijn die dat opleverde vormde de spijlen van het hek van de Da Costa School in Den Haag. Grappig genoeg geeft dit werk eerder een gevoel van verbondenheid dan mijn eigen lineaire ‘route’. Dat is er toch juist meer één van het ontbreken van een verband.

Mijn hersenen vertekenen dus mijn beeld. Iets soortgelijks gebeurt er als je probeert foto’s te maken die samen een groter geheel vormen.

Op mijn route fotografeerde ik een aantal kruispunten (inderdaad, de hoekpunten van het stadsdeel).

Zo op het contactvel zag ik het dus niet, maar toen ik de kleine plaatjes uitknipte en aan elkaar legde zag ik het. Opeens kregen die afzonderlijke foto’s een samenhang. Het levert een ruimtelijke ervaring

13

14 Kamperen aan de Schelde, vrijdag 4 juni 2010

Beeld met bijschrift, woensdag 2 november 2011

op, één die je zelfs een beetje doet duizelen. De ruimte wordt opgerekt, uitvergroot of ingedeukt, wordt weidser, luchtiger. Maar ik zie nu een verband tussen de losse beelden die ik maakte toen ik de route op mijn verkenningsmissie fotografeerde. Ik snap nu wat ik het liefst zou willen zien: ruimte en een suggestie van drie dimensies, en dat dan een hele weg lang! Maak een video zou je zeggen, maar dat is niet hetzelfde. Het gaat ook om het ‘stilzetten’ van het moment. Niet voorbij zoeven. Nee stilstaan en kijken (of fotograferen). En het uiteindelijk in één beeld vatten. Alomvattend.

En dat is dus precies wat ik met een andere mij zeer bekende route heb gedaan. We wonen namelijk ook al weer zeven jaar deels in Antwerpen, vlakbij de Schelde. De kaaien zijn een favoriete wandelplek geworden die eigenlijk nooit vervelen. Het enige wat ‘verveelt’ is het idee dat je telkens dezelfde route loopt. De route zelf is toch altijd anders.

Afhankelijk van het weer zijn de kaaien uitgestorven of is elke plekje langs het water bezet met lezende, zonnende, drinkende, lachende, overnachtende, musicerende of etende mensen.

Onderaan de pagina’s 10 tot en met 39 vind je het langerekte ‘panorama’ van de Schelde op een bewolkte en winderige zaterdag, 20 juni 2015. Op 12 punten heb ik over 180º foto’s gemaakt en die vervolgens aan elkaar geplakt. Wandel mee langs dit ‘vertekend beeld’.

15

Flaneur – fragments of a street De flaneur werd in het midden van de negentiende eeuw geboren, pal in het centrum van de industriële revolutie.

Hij werd voor het eerst beschreven door de Franse dichter Charles Baudelaire (1821-1867) en later door de cultuur­ filosoof Walter Benjamin (1892-1940).

Deze flaneur hoorde oorspronkelijk thuis in de straten en de arcades van Parijs. Baudelaire beschreef de flaneur als volgt: “De massa is zijn domein, net zoals de lucht dat is voor de vogel en het water voor de vis. Zijn passie en zijn beroep is op te gaan in de massa.”

Van de website: Flaneur presents one street per issue. The magazine embraces the street’s complexity, it’s layers and it’s fragmented nature through a literary approach.

It creates meaningful correlations among places, stories, people and objects that aren’t necessarily related.

geven aan de vervreemding van de grote stad. In die vervreemding voelt de flaneur zich vrij. Hij laat zich graag afleiden door zijpaden en onverwachte ontmoetingen. Hij is nieuwsgierig maar houdt graag afstand en stelt nabijheid niet op prijs. Het paradoxale van de flaneur is dat hij wel betrokken is bij de stad, maar tegelijkertijd ontheemd is en liever op een afstand blijft.

— uit: Liberate the city, thesis van Anais Lopez

Dansen langs de Schelde, zondag 25 mei 2014

The magazine is aware of its subjectivity, it wants to say: “This could be ... (street)”

De flaneur kenmerkt zich door zijn pogingen zich over te

16

Flaneur is ook de titel van een intrigerend tijdschrift. Het gaat namelijk maar over één straat per keer. Een bijzonder concept, bedacht door Ricarda Messner, een Berlijnse uitgever. Het idee voor Flaneur ontstond in 2013 toen ze weer terug ging naar Berlijn na een aantal jaren in New York te hebben gewoond.

En in tegenstelling tot het blad dat je nu leest ;-), pakte ze het meteen groots aan: 120 pagina’s, 15 schrijvers, kunstenaars en fotografen die meewerkten aan de inhoud van dat eerste nummer over de Kantstrasse in Berlijn. Het werd een geweldig succes en wordt nu zelfs herdrukt. In september verschijnt nummer 5. Het zou wel eens een historisch nummer kunnen worden: de straat is de Fokionos Negri in Athene... Eerdere edities gingen over de Georg-Schwarz-Strasse in Leipzig, de Rue Bernard in Montreal en de Corso Vittorio Emanuele II in Rome.

De redacteuren van Flaneur dompelen zichzelf acht weken onder in ‘hun’ straat. Die tijd is nodig om rond te lopen, ontmoetingen op een natuurlijke manier te laten plaatsvinden, grip te kijgen op de straat en de complexiteit ervan, te kunnen wachten op wat er gebeurt. De vormgevers zijn er ook tussen de vijf en de tien dagen bij, want als je de straat niet met eigen

Pop-up bar, donderdag 7 mei 2009

ogen gezien hebt, is het een bijna onmogelijke klus.

17

Flaneur is in ieder geval geen gids waarmee je een straat zou kunnen bezoeken. Het blad is intuïtief, subjectief en gefragmenteerd. Het is ook niet de bedoeling om alles in een straat te laten zien, de fragmenten die hen aanspreken halen het blad, en dat is zeker niet alles. Net zo intuïtief is de keuze voor een straat. Er zijn geen harde criteria. In de Georg-Schwarz-Strasse bijvoorbeeld, zegt Ricarda in een presentatie, voelden ze zich direct ongemakkelijk. Ze wilden uitzoeken waardoor dat kwam.

Vandaar dat ze er neerstreken. Er zijn dus wel aanleidingen om het blad te maken, maar het team gaat er net zo hard mee aan de haal. Literaire vrijheid levert in dit geval meer op dan er aan werkelijkheid te vinden is. Het is niet voor niets dat de missie afsluit met “This could be...” Op de puntjes mag je de straat van dienst lezen.

Qua vormgeving lijkt alles te kunnen. We hebben twee nummers in ons bezit die afgezien van de cover (inclusief uitklappers), niet veel gemeen hebben. Behalve dan die complexiteit en de gelaagdheid. Maar daar krijg je dus rijke, afwisselende en

Dit deel van het panorama is gemaakt ter hoogte van het centrum van de stad, vanaf de parkeerplaats van de touringcars die dagelijks verse ladingen toeristen afleveren. Het is ook de plek vanaf waar je het beste uitzicht hebt op het vuurwerk­spektakel tijdens Oud en Nieuw. Want dat gaat hier heel anders dan in Nederland. Weinig vuurwerk op straat, wel een grote vuurwerkshow op en langs de Schelde.

bijzondere pagina’s door. En de boel blijft ook bij elkaar door

18

terugkerende elementen binnen één editie zoals de nachtelijke foto’s van zij­straten, gefotografeerd vanaf de Rue Bernard of de onheil­spellende foto’s vanaf bovenste verdiepingen van de panden in de Georg-Schwarz-Strasse.

Je kunt echt dwalen door het blad, als een heuse flaneur. Je komt hier en daar een verrassing tegen in de vorm van mee­ gehechte kleine handgeschreven briefjes, een katern op kleiner formaat met een strip, op Japanse wijze gevouwen pagina’s (dus met de vouw naar de afsnede van het blad) met bijzondere binnendruk of een extra drukkleur (zilver in Leipzig, fluor roze in Montreal).

Op binnenzijde van de uitklapcover staan de foto’s van twee kunstenaars die gevraagd zijn om met een wegwerpcamera de straat in beelden te vatten. Kortom, dit is een echte ‘print­ uitgave’, waarbij de ontwerpers de kracht van drukwerk gebruiken en dingen doen die in een digitale uitgave niet kunnen.

Het Zuiderterras

Zomer aan de kaaien, dinsdag 18 juni 2013

www.flaneur-magazine.com

19

Dit citaat is van Lawrencer Peter “Yogi� Berra, eenr voormalig Amerikaanser honkbalspelerr

20

Als het advies op de pagina hiernaast een brug te ver is voor je, dan is deze ‘opdracht’ misschien de oplossing: laat een dobbelsteen je route bepalen.

Benodigdheden: dobbelsteen-­ sjabloon, schaar en lijm

Dinsdag 18 juni 2013

Dwalen met een dobbelsteen

1. Kopieer het sjabloon van de dobbelsteen (of download de pdf op www.blikmagazine.nl) en plak het in zijn geheel op een stevig stuk papier of karton.

Deze ‘opdracht’ komt uit The Guerillar Art Kit van Keri Smith, een Canadeser illustrator en schrijver. Het is haarr missie om iedereen van zijn of haarr crea­tiviteit te laten genieten. Van jongr tot oud, aan deze of aan de anderer kant van de wereld.r

2. Knip hem uit en vouw op de stippellijnen. Doe lijm op de grijze tabjes en zet de dobbelsteen in elkaar.

3. Ga naar een locatie van waaruit je wilt vertrekken. Gooi de dobbelsteen bij elk kruispunt of elke zijweg die je tegenkomt. De horizontale lijn onderin het vakje is de ‘onderkant’ (oftewel jouw standpunt) 4. Neem de richting die het dichtst bij die op de dobbelsteen komt.

Regels

Alleen van de richting afwijken • als de straat doodloopt • als je je ongemakkelijk voelt • als je je onveilig voelt Voor ongebruikelijke kruisingen, beslis voor je de dobbelsteen gooit hoe je de aanwijzing interpreteert.

Je mag een straat maar een keer in dezelfde richting lopen. Als de dobbelsteen je een straat in stuurt die je al gehad hebt, neem dan de tegenoverliggende.

21

22

POEK IS ZOEK!

Ze vallen me altijd op. Op de fiets lukt het niet om ze te lezen, maar als ik eens lopend ben lees ik er wel eens één: een ‘poes vermist’-briefje.

23

24

Poekie Isabel Poes Smokie Baily Puk

In een plastic mapje tegen de

Stel dat ze het beestje doodgereden

regen, vastgezet op een boom of

hebben gevonden, of dat het nog

lantarenpaal met tape dat tegen

steeds zoek is en ze elke dag hoopvol

water kan. Steevast met één van de

bij de telefoon zitten? Dat doe je die

honderden foto’s die de eigenaren

mensen niet aan. Maar nieuwsgierig

maakten van hun poes. Vlekje, Blacky,

ben ik altijd wel.

Streepje, Fluitje, Jul (Jullie), Goos (Gozer) of Ozzy zijn plots verdwenen.

Gelukkig is daar internet en bestaat er zoiets als sociale media. Ik vond niet

Tegenwoordig duiken steeds vaker

alleen de website van Amivedi, maar

opvallender postertjes op: met rood-

vooral ook hun facebookpagina. En

witte schuine blokjes er omheen, als

daar vind je de meest bijzondere en

afzetlint. Deze postertjes komen van

bizarre verhalen over teruggevonden

Amivedi, een organisatie die zich

huisdieren, meestal poezen. Bizar

inzet om katten en hun eigenaar te

worden de verhalen als er niet een

verenigen via een database.

paar dagen of weken maar een paar jaar overheen gaan voor een dier

Natuurlijk heb ik wel eens gedacht

terugkomt bij de eigenaar. En dat

om zo’n telefoonnummer te bellen.

gebeurt! Kleintje wordt na vier jaar

Vragen of Poek, Isabel, Poes, Smokie,

met haar baasje Ali herenigd. Het is

Baily of Puk al weer terecht zijn.

veruit het populairste bericht op de

Maar ik heb het nog nooit gedaan.

pagina met bijna 600 ‘likes’.

25

Maar dankzij facebook weet ik nu

Sylvia Witteman beschrijft in haar

dat Ozzy sinds 18 april weer terecht

Volkskrant-column van 29 april 2015.

is: “Vreselijk, als je dierenvriend op

Al 18 maanden is mevrouw A. op

een dag niet thuis komt. Je bent

zoek naar haar lieveling Lappie. Op

erg bezorgd, gaat je allerlei dingen

een bepaald moment looft ze zelfs

voorstellen. Wat fijn dat Amivedi er

een hoge beloning uit, maanden

is, zodat je gelijk je vermiste huisdier

later opgeschaald naar een ‘zeer

kunt melden, en dat je steeds kunt

hoge beloning’. Het geld zal ze

kijken of hij (levend of dood) is

waarschijnlijk niet hebben, maar wie

teruggevonden, en dat je allerlei

weet helpt het.

tips krijgt. Ozzy is uiteindelijk, na een week, terug gevonden dankzij

Sommige mensen snappen dat als

de posters. Heel veel dank voor de

je een ‘poezen-opsporingsbericht’

ondersteuning! ”

aan een paal hangt, het fijn is voor de buurt om te weten hoe de zoektocht is afgelopen. Daar heb je facebook natuurlijk niet altijd bij nodig zoals de eigenaars van poes Isabel laten zien (zie pagina 24, afbeelding

Monument voor het historische Loodsgebouw aan de Tavernierkaai ter nagedachtenis ‘aan de zeelieden gesneuveld voor België’ tijdens de twee Wereldoorlogen.

rechtsboven).

26

Goos Blacky Ozzy

Hoop dus voor de vrouw die

27

Streepje Fluitje Vlekje Bibi Jullie

Vragen stellen. Het is dagelijkse kost voor een ontwerper. Die wil namelijk weten waarom je een folder zou maken als je iets ook met een beeld kunt zeggen.

Waarom alles digitaal doen als het niet bij je doelgroep past? Maar ook: wat wil je eigenlijk vertellen? Aan wie?

En – nog maar eens – waarom, wat drijft je? Vragen stellen, de goede vragen stellen, de vragen goed stellen, het is allemaal belangrijk om uiteindelijk te weten wat de beste oplossing is. En zelfs om te weten of de beste oplossing wel de juiste vraag beantwoordt. Of moest er eigenlijk een heel andere vraag gesteld worden?

In de loop van de jaren zocht ik naar de ultieme manier van vragen stellen. Wat werkt, wat niet. Hoe krijg je de goede informatie boven tafel? En is vragen stellen eigenlijk wel noodzakelijk daarvoor? Michiel van Egmond, schrijver van succesvolle biografieën over René van der Gijp en Wim Kieft, gaf bijvoorbeeld laatst in een tv-programma toe dat hij eigenlijk helemaal niet zoveel vragen stelde.

Hij observeerde vooral.

Deze zoektocht naar de ‘ideale vragen’ heeft de vorm gekregen van een essay. Een passende vorm voor deze zoekende BLIK zou ik zeggen: “De essaymethode lijkt op die van een ontdekkingsreis: je struint rond, zonder kaart of routeplanner. Maar in welk gebied, wat is je materiaal? Dat kan van alles zijn. Herinneringen, persoonlijke verhalen en anekdotes, associaties, boeken, films, opera’s, games en toneelstukken, maar ook speurtochten

Scherpzinnig.

Sluw.

Confronterend als het moet.

28

Uitzicht vanaf de tribune die elke zomer wordt opgebouwd. Deze plek geeft volgens de organisatoren van festival de Zomer van Antwerpen het beste zicht op de zonsondergang....

via Google of andere zoekmachines. Vergeet

vooral ook de logica niet: essayeren is denken,

onthoud, dat ik vragen vergeet te stellen.

peinzen proberen de logische verbanden te

Wat natuurlijk prompt gebeurt.

doorgronden van het onderwerp dat je onderzoekt of de vragen die je stelt.� Dit citaat komt

Daarbij komt dat het niet alleen gaat om het

uit het boekje Essays schrijven, ooit aange-

stellen van de vraag, maar ook om je eigen

schaft om te zien of deze schrijfvorm inspiratie

houding. Ten opzichte van het onderwerp, wat

kon leveren om bruikbare vragen te stellen.

is je mening erover? En om de manier waarop

Kortom, ik neem je mee in mijn zoektocht naar

de ontmoeting verloopt. Vuur je al je vragen af

het stellen van vragen, de juiste vragen.

of kijk je hoe het gesprek loopt? Wat verwacht je te weten te komen?

Vragen stellen. Zoals gezegd, dagelijkse kost.

En ik zou er steengoed in willen zijn: elke

De vraag is‌

vraag raak, zoals in een detective, geen vraag

Vragen stellen wordt vaak gezien als interesse

schuwen, doorvragen, vasthoudend en scherp

tonen, belangstellend zijn. Maar vragen stellen

zijn. Scherpzinnig. Sluw. Confronterend als het

is ook ruimte claimen. Met een vraag vestig

moet. Maar dat is verdomde moeilijk. Als ik

je aandacht op jezelf, wordt je zichtbaar. Soms

tegenover iemand zit met mijn vragen word ik

denk ik dat de ander mijn vraag verkeerd kan

afgeleid door wat er gezegd wordt. Ik probeer

opvatten. Dat ik niet weet hoe het overkomt

alles te onthouden, schrijf af en toe wat op,

als ik probeer iets heel helder te krijgen,

maar heb dan al weer een stuk antwoord ge-

waarvoor ik dus eindeloos moet doorvragen.

mist. Vragen schieten me even hard te binnen

Dat je jezelf bijna irritant gaat vinden. Dat

als te buiten. Ik ben bang dat ik het niet goed

het lijkt alsof het om mij gaat, ik ben immers

29

degene die van alles wil weten. Gek genoeg

heeft hetzelfde beeld (ook waargebeurd!). Ter-

gebeurde het me laatst dat ik iemand had

wijl we allemaal ‘stevig’ en ‘helder’ gebruiken

‘doorgezaagd’ over haar methode, en ze me

in onze dagelijkse taal. Maar dan nog kan het

een week later liet weten dat ik haar aan het

zijn dat – als het op ontwerpen aankomt – het

denken had gezet met mijn gevraag.

ene stevig niet het andere stevig is. Mijn helder is niet jouw helder. Dat zijn ‘rare’, ‘domme’

Soms denk ik: dat antwoord weet ik ook wel

vragen om te stellen.

zonder dat ik de vraag stel. Dat dat een volVragen moeten natuurlijk ook resultaat

matig bij interviews in radioprogramma’s. Ik

opleveren. Antwoorden waar ik vervolgens

verbaas me dan over de simpele vragen die

dus mee verder kan. Want dát resultaat is het

de presentator stelt. Daar kun je de antwoor-

einddoel van het vraaggesprek. Daar werk ik

den toch zelf wel op bedenken? Niet dus, de

naar toe. Maar is dat de juiste insteek? Zou

ondervraagde geeft bijna altijd een verrassen-

ik niet juist wat langer in de vraag moeten

de repliek, iets wat je niet van tevoren kunt

blijven ‘hangen’? Zodat de vraag echt duidelijk

bedenken. Het heeft dus wel degelijk nut om

kan worden. Inclusief alle onderliggende vra-

eenvoudige vragen te stellen.

gen, aannames, belemmeringen enzovoort?

Vragen zijn ook meestal ‘dom’. Of zouden het

Aan die tactiek wijdt Tim Hurson een hoofd-

op zijn minst moeten zijn. Bijvoorbeeld: wat

stuk in zijn boek Think Better. Hij ontwikkelde

versta jij onder ‘stevig’ en ‘helder’ als om-

het Productive Thinking Model met een uiterst

schrijving van de uitstraling van een ontwerp?

belangrijke rol voor het zoeken naar de juiste

Iedereen heeft er een beeld bij, maar niemand

vraag. Hij constateert dat hoe meer mensen

Opschrift sokkel: Het Antwerps Havenmeisje | door Carla Kimphuis-Meijer | Eugeen Van Mieghem 18-5-1939 | monument | onthuld 24 maart 2005 | door Patrick Janssens | Burgemeester van de Stad Antwerpen

strekt onterechte aanname is merk ik regel-

30

een expert zijn in wat ze doen, des te minder

De opmerkelijkste anekdote in Think Better

ze geneigd zijn vragen te stellen waar ze het

gaat over een sociaal centrum in New York

antwoord niet op weten. Het zou maar afdoen

waar mensen die het niet breed hebben be-

aan hun autoriteit. Met onwetendheid word je

geleiding krijgen en cursussen kunnen volgen.

niet graag geassocieerd.

Het centrum kampte met een terugloop van het aantal deelnemers. Om het tij te keren

Het doet me denken aan een van mijn favoriete

wilde de directie een campagne bedenken

citaten uit Zen Mind, Beginner’s Mind van

om het aanbod bekender te maken onder de

Shunryu Suzuki: “In the beginner’s mind there

doelgroep. Het team van Tim Hurson zou om

are many possibilities, in the expert’s there are

te beginnen een tweedaags Think-lab met de

few.”

medewerkers leiden. Tijdens de eerste dag ontstond een discussie over het doorverwijzen van deelnemers naar andere onderdelen

Hurson met een aantal sprekende voorbeel-

van het centrum. Het bleek dat sommige

den. Want je antwoord kan nog zo goed zijn,

medewerkers bepaalde cursussen niet zouden

als het de verkeerde vraag beantwoord, zal het

aanbevelen omdat ze dachten dat die alleen

geen effect hebben. Het is volgens hem tevens

in het Engels gegeven werden terwijl zij vooral

de reden dat zoveel veelbelovende projecten,

Spaanstaligen onder hun hoede hadden. Dat

veranderprocessen en innovaties mislukken,

bleek achterhaalde informatie, de cursus werd

niet van de grond komen of niet aanslaan: ze

al enige jaren ook in het Spaans gegeven…

beantwoorden de verkeerde vraag.

De informatie naar de buitenwereld bleek De tribune van de vorige1 pagina waar je niet alleen1 de zon onder kunt zien1 gaan maar ook een stukje1 vlees kunt roosteren op de1 barbeque. Chemisch toilet1 aanwezig mét wc-papier.1

Dat die vraag er heel erg toe doet illustreert

31

helemaal niet het echte probleem, dat was het

lukt door die weerstand heen te breken, blijf

ontbreken van interne communicatie. Ja, dan

ik als vragensteller met een onbevredigend

kun je nog zoveel campagnes starten, ze halen

gevoel achter. It takes two to tango!

weinig uit!

De Amerikaanse Marianne Williamson (schrijWat is daarop uw antwoord….?

ver, spreker en spiritueel leraar) verwoordt

En soms is niet de vraag, maar het mogelijke

het mooi: “Our deepest fear is not that we are

antwoord het probleem en ben ik bang voor

inadequate. Our deepest fear is that we are

waar het toe kan leiden. Té fundamentele

powerful beyond measure. It is our light, not

vragen en dito antwoorden kunnen er bijvoor-

our darkness, that most frightens us.”

beeld voor zorgen dat een opdracht niet door gaat. Of dat er eerst heel veel ander werk ver-

In de boeken van Berthold Gunster, de munter

richt moet worden. En ook al is het juist een

van Ja-maar en Omdenken komt die angst aan

fantastisch, gouden idee wat ik heb bedacht,

bod: ‘Ja maar, wat als alles lukt?’ Misschien

dan nog kan ik daar geen zin in hebben omdat

moet je er wel niet aan dénken dat alles lukt.

het veel tijd kost, mijn wereld overhoop haalt,

Stel je voor dat er niets meer te klagen en te

mijn comfortabele leventje op zijn kop zet.

zuchten over blijft!

Overigens zou die gedachte natuurlijk net zo

32

goed aan de andere kant kunnen spelen…

En soms zit het niet in de vraag of in het

Stel dat mijn gesprekspartner liever niet zijn

exacte antwoord, maar is het zaak te letten

wereld, target of project om zeep geholpen

op wat je niet of indirect hoort. Dat kan net

ziet door mijn lastige vragen. Als het dan niet

zo belangrijk zijn als wat je wel hoort. De

Is er niet iets wat belangrijker is dan een lijst met ‘goede’ en ‘scherpe’ vragen?

manier waarop een vraag beantwoord wordt – aarzelend, mompelend, of juist zeer overtuigend – het is vaak net zo veelzeggend, zo niet veelzeggender, dan de letterlijke woorden.

In gesprek met…

Eigenlijk kom ik met dat laatste – dat wat niet expliciet gezegd wordt – op een belangrijk punt. Zou het kunnen zijn dat ik te veel met de vragen bezig ben en te weinig met het gesprek zelf? Is er niet iets wat belangrijker is dan een lijst met ‘goede’ en ‘scherpe’ vragen? Het is misschien niet zo’n gekke gedachte.

Als bepaalde houdingen, patronen en gedachtes een vraaggesprek beter maken, dan is het patronen en gedachtes die je gesprek laten mislukken. (Grappig genoeg mislukt het ook altijd op de punten waar je bang voor was, als een self-fulfilling prophecy. Het zit hem vaak in de formulering. Zeggen dat je – bijvoorbeeld –

Net voorbij de glazen wand van dit café Hangar 26, heb ik dee bovenste foto gemaakt. Het is een overnachtingsplek voor daklozen.e Gemaakt op woensdag 8 september 2010.e

tegendeel net zo goed mogelijk: houdingen,

33

niet bang moet zijn om iets te vergeten, helpt

maar het antwoord van die ander. Dat valt niet

niet. Dat werkt hetzelfde als de opdracht om

mee, zeker als je je hebt voorbereid, want dan

niet aan een roze olifant te denken...)

vorm je al snel uit het materiaal een antwoord op de vragen die je wilt stellen.

Hoe kom je dan in de goede mood voor het

Je moet dus kennelijk niet alleen nieuwsgierig

stellen van vragen? Belangrijke voorwaarde

zijn naar andermans verhaal, maar ook nog

lijkt mij dat je iets wilt weten, dat je ergens

eens benieuwd zijn hoe jíj er tegenaan kijkt,

nieuwsgierig naar bent. Als dat niet zo zou

wat je eigen vooringenomenheid is. In je

zijn, stokt het vraaggesprek snel. Soms komt

voorbereidingen, maar het liefst ook tijdens

nieuwsgierigheid pas als je wat meer weet.

het gesprek. Als een drone boven het gesprek

Je moet de persoon of het onderwerp dus

hangen, monitoren hoe je er zelf bij zit, wat

bestuderen. Je moet aandacht geven. Aan

je denkt, hoe je reageert, welke emoties er

het onderwerp, aan de persoon, aan je eigen

getriggerd worden door het antwoord of door

nieuwsgierigheid.

de manier van antwoorden.

Maar je moet ook bereid zijn juist niet alleen

Precies dit soort dingen las ik ooit in het

te vragen, maar vooral te luisteren. Je mond

boekje Dynamisch coachen. De hoek van de

houden als je de vraag hebt gesteld. Niet pro-

coachingsgesprekken leek mij namelijk wel

beren jóuw antwoord op de vraag te krijgen,

een goeie om leentjebuur bij te spelen. Een

34

Zondag 23 oktober 2011

Waagnatie, een van de vele loodsen in Antwerpen die niet meer als zodanig in gebruik zijn. Waagnatie is in de zomer vooral een massaal horecadorp.

ontwerper met een adviserende rol – die we

graag willen vervullen – kun je met een beetje

“De neiging om als coach in het begin van het

fantasie best een ‘coach’ noemen. Op het spe-

gesprek meteen veel vragen te stellen, met

cifieke terrein van bedrijfsidentiteit en visuele

als doel te begrijpen wat de ander je vertelt,

uitstraling dan.

is verleidelijk, maar niet handig. (...) Juist door de ander te volgen in zijn verhaal krijg je veel

“Het is de opgave om te leren vertrouwen

informatie en heb je tijd om te observeren. (...)

op het proces dat zich ontvouwt en zich te

Als het een warrig verhaal is dan is dat nuttige

onthouden van het geven van zijn eigen oplos-

informatie om op door te gaan. (...) Door de

singen want daarmee doorkruis je het zoek-

gecoachte te volgen ontstaan als vanzelf in-

proces van de gecoachte en dwing je de ander

drukken en vragen die van belang kunnen zijn.”

mee te gaan in jouw denkkader en belangen.

Door de ander echt te volgen in zijn verhaal en

“Voor de coach betekent dit dat hij moet leren

steeds oprecht nieuwsgierig te blijven, onstaan

te vertrouwen op het ‘niet weten’ (...).”

vanzelf beelden en inzichten. De vragen die dan in je opkomen zijn échte vragen in plaats

Hmm, dit boekje staat al bijna tien jaar in mijn

van oordelen of voorschriften. In deze optiek

boekenkast en het is iets te lang geleden dat

ben je als coach je eigen instrument omdat je

ik er in gelezen heb. Want staat hier toch niet

je eigen waarnemingen, intuïtie en beelden

iets interessants? Ik hoef helemaal niet van

benut in het zoekproces om vragen te stellen

tevoren precies te weten wat ik ga vragen. Op

en waar nodig eerlijke feedback te geven.”

die manier kan er weinig ‘mislukken’. Zo wordt

Een ontwerper met een adviserende rol kun je met een beetje fantasie best een ‘coach’ noemen

35

36

Net voorbij deze bocht in de Schelde begint het enorme industiegebied

Aan de overkant, op Linkeroever, heb je het stadsstrand St. Annastrand

De Schelde als spiegel, zondag 2 januari 2011

Een citaat van Amerikaans-Brits dichter, toneelschrijver en literatuurcriticus T.S. Eliot

vragen stellen een natuurlijke behoefte vanuit

→ ken jezelf (en je onbewuste strategieën)

nieuwsgierigheid en aandacht.

→ neem de ruimte in die je nodig hebt → ga ‘domme’ vragen niet uit de weg

En hier eindigt dan mijn zoektocht. Via de

→ ga niet te snel verder, vraag door

vragen, de antwoorden en het gesprek zelf zie

→ wees niet bang voor het antwoord

ik wel een lijstje opdoemen. Als ik me daar

→ wees nieuwsgierig

aan hou, kan ik op een ontspannen manier

→ bereid je voor, maar laat het ook los

het gesprek aangaan. Ik ben immers geen

→ laat vooral de ander praten

journalist die op zoek is naar letterlijke

→ observeer

citaten, ik wil genoeg weten om met een

→ vertrouw op het ‘niet weten’

advies, concept of ontwerp aan de slag te gaan. En dat lukt prima met deze tien ‘regels’:

Hier bouwt men al een aantal jaren aan een blikvanger in de skyline van Antwerpen: een gebouw in de vorm van een vlam/diamant, een ontwerp van wereldberoemde architecte Zaha Hadid.

Aangehaalde werken: Louis Stiller, Essays schrijven. Van columns tot persoonlijke essays (2007) Tim Hurson, Think Better (2008) Shunryu Suzuki, Zen Mind, Beginner’s Mind (1970) Berthold Gunster, Ja maar, wat als alles lukt (2005) Ans Tros, Dynamisch Coachen. Balans tussen zingeving en resultaat (2002)

37

Sinds 2010 zijn de Antwerpse kaaien een attractie rijker: het kaaiengedicht, een woorden­stroom van ‘t Stad die zich uitstrekt over 3,2 kilometer betonnen waterwering, zichtbaar voor iedere kaaienwandelaar. Peter Holvoet-Hanssen, indertijd Stadsdichter van Antwerpen, verwerkte in het kaaiengedicht 500 inzendingen van Antwerpenaren, maar ook een nieuw gedicht van de JongerenStadsdichter van dienst en fragmenten van het ‘Wandel­gedicht’ van Herman J. Claes dat in 1991 op de waterkeringsmuur werd aangebracht.

kaaiengedicht 38

‘Welkom pierewaaiers’ – zo begint het gedicht bij het Kattendijksluis – is een indrukwekkend staaltje belettering. Het is handmatig, letter voor letter, met sjablonen aangebracht en ik heb ze nog niet op een verkeerde spatiëring kunnen betrappen. Knap werk! “ (...) – mijn schat, hoor de wind, ‘t is de Wannes die fluistert’ Het zijn de laatste woorden ruim drie kilometer verderop.

Het windje bezorgt je kippenvel...

Het volledige gedicht is gepubliceerd in een een bijzonder boekje Welkom pierewaaiers dat verkrijgbaar is in de Stadswinkel aan de Grote Markt 1 in Antwerpen.

39

+B++OE++ Boeken over zoeken, waar denk je dan aan? Boeken waar je in moet zoeken, zoals een woordenboek of een adres­ boekje, of boeken met kaarten, boeken over een zoektocht, boeken die het zoeken ver­ gemakkelijken of het zelfs visualiseren? Een aantal suggesties. Zoek vooral zelf verder...

SOPHIE CALLE HET ADRESBOEKJE Een docent op de academie wees me op Sophie Calle.

Op Het adresboekje om precies te zijn, één van haar – controversiële – projecten uit 1983. Sophie Calle is een Frans conceptueel kunstenaar met een typisch zoekende, bijna speurende blik. Dan vind je nog eens wat.

Op de Rue des Martyrs in Parijs vindt Calle een adresboekje. Ze maakt een kopie van A tot Z voor ze het anoniem terugstuurt naar de eigenaar (documentairemaker Pierre Baudry, consequent aangeduid als Pierre D.).

Vervolgens belt ze mensen uit het boekje op om met ze af te spreken. Ze vertelt nog niet van wie het boekje is waar ze hun naam en telefoonnumer in vond. Dat bewaart ze voor het gesprek zelf. Want ze wil via zijn vrienden en kennissen te weten komen wie Pierre D. is.

In het boekje (in 1994 in het Nederlands verschenen) doet Calle verslag van de ontmoetingen en van wat mislukte pogingen om mensen te bewegen tot een afspraak. Hier en daar laat ze ook blijken hoe eng ze het vindt om te bellen. Bij elk persoon – voorzien van voornaam en initiaal voor de achternaam, dag en duur van het bezoek – staat een foto. Op één na zijn de mensen onherkenbaar, als ze al op de foto staan.

De gesprekken variëren van neutraal tot behoorlijk persoonlijk, soms ook bizar (dat hij zich kleedt als een clown bijvoorbeeld, maar toch erg charmant is). Dat maakt het lastig grip op de persoon Pierre D. te krijgen, eigenlijk glipt hij gewoon door je vingers. Hoe meer je ‘weet’ hoe diffuser het beeld.

Wat het hele project saillant maakt is het feit dat de alle teksten met foto als een feuilleton van 2 augustus tot en met 4 september 1983 in de Franse krant

40

+K+EN*++

La Libération verschenen. In de openbaarheid dus.

Baudry was op zijn zachtst gezegd not amused en hij dreigde met een rechtzaak. Daar kwam het niet van, maar de consequentie van alle commotie is dat Calle niets met het project kon doen tot zijn dood. De Nederlandse uitgave is in dat licht bezien des te opmerkelijker aangezien Baudry pas in 2005 overlijdt. En het verklaart ook waarom Het adresboekje bijvoorbeeld niet in de vuistdikke (oeuvre)catalogus M’as tu vu(e)? uit 2003 staat.

Calle kreeg in het begin van haar carrière om nog een andere reden veel kritiek, vooral van fotografen. Die vonden haar werk maar matig van kwaliteit. Bovendien hadden de foto’s tekst nodig, zijn ze onderdeel van een narratief. Not done, in het exclusieve domein van het beeld...

Persoonlijk vind ik juist die combinatie met de tekst zo interessant in haar werk. De woorden zijn geen ‘uitleg’ bij het beeld – type ‘bijschrift’. Ze vormen een verhaal op zichzelf. De foto’s zijn vooral ‘bruikbaar’: ze illustre-

ren het verhaal maar dan wel weer op een manier die op zichzelf staat, de foto’s zijn uitgewerkt volgens een duidelijk beeldconcept. En tussen tekst en beeld zit net genoeg ruimte om je in het werk te verliezen. Iedere keer weer.

Een erg interessant artikel uit 2012 met nog veel meer details is te lezen op de LA Review of Books (http://lareviewofbooks.org, zoek op Sophie Calle).

Ook The Guardian wijdde een aantal artikelen aan haar (http://www.theguardian.com, zoek op Sophie Calle) Links zijn ook te vinden op www.blikmagazine.nl

*

Van alle aangehaalde boeken in dit magazine vind je de gegevens op www.blikmagazine.nl

41

+ BOEKEN +++ BOEKEN +++ BOEKEN +++ BOEKEN + Beyroutes. A guide to Beirut Ik kocht Beyroutes niet omdat ik Beirut wilde bezoeken. Het is dan ook geen gewone gids van een stad in het hart van een explosieve geschiedenis van het Midden Oosten. Het is een subjectieve, gelaagde en artistieke impressie van de stad die je voert langs de ‘eerste indruk stad’ via de ‘officiële stad’ naar de ‘emotionele stad’ en de ‘uitgevonden stad’. Een bijzonder boek met getekende kaarten van onder anderen Jan Rothuizen, foto’s en illustraties van inwoners, kunstenaar en bezoekers. Geen toeristische plaatjes, wel een echte stad met echte mensen.

Wandelingen door echte wijken.

En echte aanwijzingen voor wat vooral niet te doen als er een autobom ontploft.

42

Inmiddels hadden er al weer nieuwe delen kunnen verschijnen over dezelfde stad want de ont­wikkelingen in de regio gaan maar door.

Prettiger beelden gaat het waarschijnlijk niet opleveren met een oorlog naast de deur, en enorme bergen vuilnis in de straten. Dat deel had zeker ‘de machteloze stad’ geheten.

Uit de introductie: “History has stopped repeating in Beirut, it has become ridiculous and vulgar for even the names are the same in this urbanity where wars, conflicts and spectacular assassinations are just part of the loop. How do you cope with that? How can you still party and live? What is the secret? How can you make all this coherent?

One word: Denial.”

Mindmappen Tony & Barry Buzan Mindmappen, dat is je gedachten in kaart brengen. Of informatie uit een boek dat je aan het lezen bent. Of zoeken naar nieuwe invalshoeken bij een bepaald onderwerp. Of een presentatie voorbereiden. Eigenlijk is mindmappen overal voor te gebruiken, als een soort duizend-dingendoekje zeg maar.

De grootste voordelen van een mindmap: • het niet-lineaire aspect maakt het makkelijker om aanvullingen te noteren op de plek waar ze horen • het visuele aspect geeft je op een ruimtelijke manier houvast, namelijk de plek in je mindmap

++ BOEKEN +++ BOEKEN +++ BOEKEN +++ BOEKEN + Van Dale Thesaurus. Synoniemen en betekenisverwante woorden Dit ‘woordenboek’ laat je op een bijzondere wijze je pen voeren (gevonden onder ‘schrijven’), net als dat andere hiernaast besproken naslagwerk, Groot retorisch woordenboek. Opdat je een betere pennenridder wordt.

De Van Dale Thesaurus is nou echt een dikke pil om zomaar eens doorheen te bladeren. Je doet altijd een idee op of er valt je plots wat in.

Sick Bag Song Nick Cave “For motoin discomfort” staat er op de sick bag. Kotszak in goed Nederlands. Kotszakken, volgeschreven door Nick Cave op de vele binnenlandse vluchten die hij maakte tijdens zijn Noord-Amerikaanse tournee van 13 juni tot en met 2 augustus 2014. Poëtische teksten, songteksten, afgewisseld met flarden en fragmenten. Sick Bag Song levert een chronologisch, maar ongewoon verslag op van deze road (beter: air) trip. Opvallend is ook de vormgeving van het Amerikaanse bureau Pentagram.

Alle kotszakken zijn zorgvuldig gefotografeerd en zowel voor- als achterkant staan in het boek. In de harde omslag is de vorm van een zak gepreegd en je krijgt het witte boek in een donkerblauwe dekseldoos. Een waar hebbeding dus.

Groot retorisch woordenboek Lexicon van stijlfiguren Paul Claes en Eric Hulsens Communicatietrainers had je ook al in de oudheid. Alleen heetten ze toen retoren. “Ze leerden hun pupillen even geraffineerde als efficiënte trucs om het publiek te bespelen. Hun overredingskunst vervaagde de grenzen tussen gelijk hebben en gelijk krijgen.”

Een heerlijk ingewikkeld boek waarin alle stijlfiguren aan bod komen. Anadiplose, kakografie, optatio, technopaignion, zeugma.

Bij het lezen van de verklaring van deze stijl­figuren blader je heen en weer om de begrippen op te zoeken die je nodig hebt om de verklaring te begrijpen.

Maar als je er dan één doorgrond hebt, voel je je ook meteen een stuk slimmer. En je hebt je arsenaal aan mogelijkheden om je in taal uit te drukken enorm verbeterd. Met 153 pagina’s is het dun voor een woordenboek, maar volgens mij ga ik er net zo lang over doen als wanneer ik de complete Dikke Van Dale zou lezen!

Atlas van de belevingswereld Louise van Swaaij en Jean Klare Onder het mom van “het bestaan in kaart gebracht” verscheen in 1999 de eerste Atlas van de Belevingswereld, “weergegeven in de Onvoorstelbare Schaal en getekend in de Subjectieve Projectie”.

Vooral het idee is mooi: de kaart als metafoor voor het leven.

De filosofisch-psychologische teksten die aan elke kaart vooraf gaan zijn wat ondoordringbaar.

In search of meaning Mensbeelden in een globaal perspectief Anne Berk In search of meaning is de catalogus van de gelijknamige tentoonstelling in Museum de Fundatie in Zwolle. Ik hou erg van dit soort exposities waarbij een curator (net als een hoofdredacteur van een tijdschrift) op zoek gaat naar verschillende verschijningsvormen van één onder­werp. Het mensbeeld in dit geval. Hoe beeldhouwers de mens afbeelden, en wat dat zegt over een cultuur, over de tijd waarin een beeld tot stand komt, over de kunstenaar, maar vooral over onszelf. Visies op het mens-zijn dus, vanuit verschillende invalshoeken (zelfonderzoek, het fysieke lichaam en sociale relaties). Overigens gaat dit boek verder dan de tentoongestelde werken. Van elke kunstenaar schreef Anne Berk een biografie, voorzien van afbeeldingen van ander werk. Het levert een rijk beeld op en laat je ook wel voelen wat het kijken naar mensbeelden, met je doet. Het blijven namelijk mensen, of ze nu echt zijn of niet, je wilt je tot ze verhouden. Dat kun je ook echt voelen. Persoonlijk favoriet aller tijden: Anthony Gormley.

Ga daar maar eens een kwartier voor staan. Ik geloof niet dat het je onberoerd laat.

Overigens heb ik geloof ik een antiquarisch exemplaar want het fenomeen bestaat nog wel, maar heeft zich ontwikkeld en deze versie wordt niet meer uitgegeven.

43

BEPAAL JE RICHTING

Om je koers te bepalen met behulp van een kaart en kompas, ga je als volgt te werk: • Plaats het kompas op de kaart zodat de lange

• Neem vervolgens het kompas in je hand en

kant over de as ligt van waar je je bevindt

hou het horizontaal voor je op ooghoogte.

en je bestemming. Zorg dat de pijl op de

De pijlen op de plaat moeten recht voor je uit

plaat van het kompas van je positie naar je

wijzen. Draai nu met het kompas in je hand

bestemming wijst en niet andersom.

rond (niet aan de ring draaien) totdat de pijlen

• Hou nu het kompas op de kaart gedrukt en

binnen de ring in dezelfde richting wijzen

draai de ring rond totdat de noord-zuid as van

als de naald van het kompas (dat is dus het

de ring gelijk loopt met de noord-zuid as van

noorden). De pijl op de plaat wijst nu in de

de kaart.

richting van je bestemming.