The American Interest - საქართველო

rasa, kultura da identoba

ამერიკული ინტერესი – საქართველო N1 | იანვარი/თებერვალი 2020

axali Teoriebi

Tanamedrove

CineTze nils gilmani Carlz ideli endriu mihta

demokratiis mxardaWera trampis epoqaSi

siuzan glaseri da devid krameri

სარჩევი

amerikuli interesi | qarTuli gamocema #1 ianvari/Tebervali 2020

„amerikuli interesis~ saubrebi

4

დემოკრატიის მხარდაჭერა ტრამპის ეპოქაში

rasa, kultura da identoba amerikaSi

8

ბანალური უმეცრება

10

ჰარიეტ თაბმანი: გმირი, რომელიც გვჭირდება

13

ფრედერიკ დუგლასი არ მომკვდარა!

siuzan glaseri da devid krameri riCard fonteinTan, karl gerSmanTan da deniel tvainingTan erTad mrgvali magida ronald reiganis demokratiis mxardaWeris xedvis Sesaxeb. ramdenad aqvs azri 1982 wlis ideebis 2019 wlis saxecvlil samyaroSi gamoyenebas?

riCard Tompson fordi trampis daufaravma Tavdasxebma rasistebi sazarel da xmaurian aramzadebad SeiZleba mogvaCvenos, Tumca, rasizmis yvelaze saziano formebi dRes ara individualur, aramed sistemur xasiaTs atareben.

kerolin stiuarti daiviwyeT holivudi. hariet Tabmanis cxovreba nebismier filmze saintereso iyo. is amerikis istoriis winaaRmdegobrivi xedvebis Sejerebis magaliTia. elis radoSi

rogorc sami axali wigni cxadhyofs, aseve aqtiurad grZeldeba mis memkvidreobaSi garkvevis mcdelobebic.

19

შეუძლიათ ამერიკელებს რასასთან დაკავშირებული შეხედულებების შეცვლა?

22

ბენ გურიონის წერილები ამერიკას

25

ღმერთი და ტრამპი: აზრთა სხვადასხვაობის მიზეზები თეატრში

Cinuri Tavsatexi

27

ჩინეთი, კაპიტალიზმი და ახალი ცივი ომი

31

ოთხი თეორია თანამედროვე ჩინეთზე

34

ჩინეთი ძლიერდება, მენიუში ევროპაა

politika sxvagan

36

კანადის ანტი-იდენტობა

39

გერმანია: საკუთარ თავის რწმენისა და თავდაცვის ბიუჯეტის გარეშე

42

ბრაზილიური ისტორიის დასასრული?

45

თანამედროვე მარქსიზმი: უჯარო ბაირაღი

morten hoi ienseni axladgamocemul memuarebSi Tomas Ceterton uiliamsi angariSgasawev ideebs gvTavazobs rogorc memarjveneTa, aseve memarcxeneTa gacveTili rasobrivi dogmebis winaaRmdeg.

ben juda israelis damaarseblis axali biografia cxadhyofs, rom ebraeli xalxis politikuri erTgvarovneba miTi da iluziaa. lia libresko sarjenti of-brodveize dadgmuli „meoTxe Taobis gmirebi“ cdilobs, naTeli mohfinos religiur konservatizms trampis epoqaSi. ramdenad axerxebs amas?

nils gilmeni civi omi kapitalizmis socializmze damajerebeli gamarjvebiT dasrulda. branko milanoviCi mis axal wignSi gvafrTxilebs, rom kapitalizmis axal formebs Soris dapirispireba aranakleb mwvave iqneba.

Carlz ideli ra amoZravebs dRevandel CineTs _ si Zinpini, axali abreSumis gza, saxelmwifoebriobis uZvelesi tradiciebi Tu avtoritarizmiT? oTxi axali wigni, romelic am sakiTxSi ukeTesad garkvevaSi dagvexmareba. endriu mihta CineTis sazRvao eqspansiisa da evropaze savaWro wnexis mizani globaluri vaWrobisa da usafrTxoebis sistemis wesebis demokratiuli dasavleTis sazianod cvlilebaa. droa evropam da SeerTebulma Statebma am safrTxes Tvali gausworon.

ben vudfaindeni kanadis postnacionalur identobas Zlieri imuniteti aqvs populisturi politikisadmi, Tumca daucvelia fragmentaciisa da separatizmis winaSe. ian teqau germaniis mier sakuTar da koleqtiur usafrTxoebasTan dakavSirebuli pasuxismgeblobis Tavidan acileba arc pacifizmi da arc sxvis imedad yofnaa. saqme Rrmad fesvgadmul fsiqologiur problemasTan gvaqvs.

nik barnsi peri andersonis axal wignSi ostaturadaa moTxrobili braziliuri memarcxeneobis aRzeveba da dacema. mcdari masSi iqaur memarjveneTa analizia. nil rogaCevski jeremi korbini premier-ministrobis realuri kandidatia. am konteqstSi namdvilad Rirs imis gageba, Tu ra weria britanuli marqsizmis erT-erT mTavar teqstSi.

2

ამერიკული ინტერესი – საქართველო

redaqciisgan

C

venTvis didi pativia `ekonomikuri politikis kvlevis centris~ (EPRC) megobrebTan erTad `amerikuli interesis~ qarTulenovan gamocemaze muSaoba! `amerikuli interesi~ mxolod SeerTebul Statebs ar exeba, es aris Jurnali amerikasa da msoflioze, Tanamedrove saxelmwifos mravalferovan problemebsa da gamowvevebze. Tavad amerikuli politikis kuTxiT Cveni prioriteti `politikuri centris aRdgenaa~. saxifaTo da arajansaRi eqstremistuli tendenciebis Sesakaveblad SeerTebul StatebSi dinamiuri da inkluziuri politikuri centris Camoyalibeba gvWirdeba. vfiqrobT, rom analogiuri problema evropasa da msoflios sxva regionebSic dgas. `amerikuli interesSi~ vmsjelobT demokratiis, adamianis uflebebisa da kanonis uzenaesobis sakiTxebze. gvjera, rom avtokratebsa da kleptokratebs saTanado pasuxi unda gaeceT. vafasebT mokavSireebs _ gvjera, rom Cven saerTo miznebi gvaqvs, romelTa miRwevaSi SeerTebul Statebs aliansebi exmareba. Tumca es kavSirebi efeqturi mxolod maSinaa, roca erTmaneTs vusmenT, vswavlobT, Cven interesebsa da Rirebulebebs partniorebis interesebsa da RirebulebebTan vajerebT. Tanamoazre qarTvelebTan muSaoba CvenTvis didi pativi da siamovnebaa. jefri gedmini, mTavari redaqtori frensis fukuiama, saredaqcio sabWos Tavmjomare Carlz devidsoni, gamomcemeli

a

m nomerSi warmogidgenT da girCevT Carlz idelis, nils gilmanis da endriu mihtas mier CineTze daweril statiebs. es sami statia asrulebs suraTs, romelic saWiroa srulad davinaxoT, imisaTvis, rom saTanadod SevafasoT msoflios yvelaze gavleniani avtoritaruli saxelmwifo. CineTi kompleqsuri, mravalwaxnagovani Tavsatexia. demokratiis Sesaxeb axal kiTxvebs aCens avtoritarizmis axali talRa. am nomerSi wakiTxavT, ra uTxres msoflioSi demokratiis xelSewyobis momavalze siuzan glasersa da devid kramers karl gerSmanma, roCard fonteinma da deniel tvainingma. kargad gvesmis, rom dRes es mimarTuleba, rbilad rom vTqvaT, problematuria. erayma msoflioSi demokratiis xelSewyobis ideas didi Crdili miayena. dRes TviTkritikisa da sakuTari Secdomebis danaxvis valdebuleba gvaqvs. Tumca warsulSi daSvebulma Secdomebma xeli ar unda agvaRebinos Cveni mokavSireebis mxardaWerasa da amerikuli tradiciis fundamentur principebze. `amerika upirveles yovlisas~ principze dafuZnebuli nacionalizmi egoisturi da windauxedavi politikaa. dro msoflio politikis am viwro xedvis araefeqturobas axali ZaliT gamoaCens. unaklo arc Cveni sakuTari demokratiaa. rasizmis Rrmad gamjdar fesvebze waikiTxeT stenfordis profesoris da `amerikuli interesis~ redaqtoris, riCard tompson fordis statia. afrikel-amerikel gmirTa gagebisTvis gaecaniT kerolin stiuartis azrebs hariet Tabmanis axal filmze. istoriis, identobisa da sazogadoebrivi erTobis problemebs wmindad amerikul fenomens ver vuwodebT. `amerikuli interesis~ redaqtori ben juda mogviTxrobs israelis damfuZneblis, devid ben-gurionis axlaxans gamocemuli biografiis Sesaxeb. tompsoni, stiuarti da juda gvaxseneben, rom demokratiis Seneba usasrulo procesia.

a

xla SeuZlebelia winaswar ganWvreta imis, rac impiCmentis process SeiZleba mohyves, Tumca Tavs movaled vTvliT, am Temaze sakuTari mosazreba mainc gagiziaroT. konstituciis interpretacia am SemTxvevaSi araerTmniSvnelovania, Tumca naTelia, rom saxelmwifos interesebis Ralati da Zalauflebis borotad gamoyeneba sisxlis samarTlis danaSaulis gareSec SesaZlebelia. Cveni vTvliT, rom prezident trampis mcdeloba, gamoeyenebina saxelmwifo resursebi piradi da politikuri gamorCenisTvis, impiCmentisTvis sakmaris safuZvels warmoadgens. Tumca, am procesis saboloo Sedegis miuxedavad, sia mizezebisa, romlebic tramps prezidentis savarZlisTvis Seuferebel kandidatad aqcevs, mzardia. waikiTxeT `amerikuli interesi~, es 2020 wels ukeTesi arCevanis gakeTebaSi dagexmarebaT. Cven bevrs vfiqrobT trampizmis fenomenze, mis fesvebsa da mizezebze. demokratiulad arCeulma liderebma da politikurma elitam unda iswavlon mosmena da gageba, raTa gaidos axali xidebi, aRdges ndoba warmomadgenlobiT demokratiaSi. unda vifiqroT instituciur reformaze. amisTvis gvWirdeba faqtebze dafuZnebuli msjeloba, eqspertuli codna da gawonasworebuli xedva. rac mTavaria, arasdros unda dagvaviwydes, rom mxolod sazogado sikeTis viwro xedvaze gamarjveba SegvaZlebinebs SeTqmulebaTa Teoriebisa da im paTologiebis gadalaxvas, romlebic amerikis erTianobas uqmnis safrTxes. jefri gedmini, frensis fukuiama, Carlz devidsoni

ამერიკული ინტერესი – საქართველო N1 | იანვარი/თებერვალი 2020

aRmasrulebeli sabWo frensis fukuiama, Tavmjdomare Carlz devidsoni, gamomcemeli da CEO jozef iofi jefri gedmini jefri gedmini, mTavari redaqtori adam garfinkeli, damaarsebeli redaqtori damir marusiki, aRmasrulebeli redaqtori deniel keneli, ufrosi redaqtori Son kili, asocirebuli redaqtori deniel deJardeni, asocirebuli gamomcemeli riCard aldusi, `amerikuli interesis~ podkastis wamyvani ar. jei megili umcrosi, ilustratori ydis dizaini deniel deJardeni suraTi Dragon Tattoo Illustration by

Michael Hinkle via Shutterstock

The American Interest – saqarTvelo nino evgeniZe gamomcemeli zaza Sengelia aRmasrulebeli redaqtori saredaqcio sabWo en apelbaumi, eliot koeni, tailer koveni, robert franki, uiliam gibsoni, ouen harisi, jon aikenberi, stiven krasneri, bernar-anri levi, sebatien malabi, maikl mandelbaumi, raja mohani, en palasio, iTamar rabinoviCi, lilia Sevcova, hairo aida, mario vargas liosa, uong jisi, ruT uejvudi.

kontributori redaqtorebi riCard aldusi, marTa beilsi, devid blankenhorni, elen borki, tara izabela bartoni, brius keini, lari daimondi, ronald dvorkini, riCard Tompson fordi, daien frencisi, uiliam gelstoni, nils gilmani, iakub graigeli, jeimz henri, iozef iofe, ben juda, adam kaiperi, devid krameri, jei megili umcrosi, maikl mandelbaumi, lora mendvili, Tomas melia, endriu mihta, karina orlova, piter pomerancevi, karla en robinsi, delibor roaCi, gabriel Senfeldi, piter skerri, irvin Stelzeri.

`amerikuli interesi _ saqarTvelo~ gamoicema `ekonomikuri politikis kvlevis centrisa~ (EPRC) da `fukuiamas demokratiis frontispira centris~ mier. gamomcemlebi madlobas uxdian stenfordis universitetis demokratiis, ganviTarebisa da kanonis uzenaesobis centris (CDDRL) liderTa ganviTarebis akademiis (LAD) kursdamTavrebulebs mxardaWerisTvis.

©2020 The American Interest _ saqarTvelo yvela ufleba daculia JurnalSi gamoqveynebuli masala warmoadgens The American Interest _ saqarTvelos sakuTrebas. akrZalulia JurnalSi warmodgenili nebismieri masalis redaqciis werilobiTi nebarTvis gareSe gamoyeneba.

ISSN 2667-9329

იანვარი/თებერვალი 2020 3

Courtesy of the Reagan Institute

„ამერიკული ინტერესის“ საუბრები

დემოკრატიის მხარდაჭერა ტრამპის ეპოქაში სიუზან გლასერი და დევიდ კრამერი რიჩარდ ფონტეინთან, კარლ გერშმანთან და დენიელ ტვაინინგთან ერთად mrgvali magida ronald reiganis demokratiis mxardaWeris xedvis Sesaxeb. ramdenad aqvs azri 1982 wlis ideebis gamoyenebas 2019 wlis saxecvlil samyaroSi?

r

eiganis institutis dakveTiT `amerikulma interesma~ gamoaqveyna sami ese, romlebic ronald reiganis mier 1982 wels vestminsterSi warmoTqmul cnobil sityvasa da mis memkvidreobas exeboda. vestminsteris gamosvlis Tanamedrove konteqstSi ganxilvisTvis moviwvieT sami avtori _ riCard fonteini `amerikis usafrTxoebis axali centridan~, karl gerSmani `demokratiis mxardaWeris erovnuli fondidan” da deniel tvainingi `saerTaSoriso respublikuri institutidan.~ stumrebs `niu-iorkeris~ Jurnalisti siuzan glaseri da `amerikuli interesis~ erT-erTi redaqtori devid krameri esaubrnen. qvemoT moyvanili ganxilvis nawyveti Semoklda Jurnalis formatis Sesabamisad.

siuzan glaseri `niu-iorkeris~ Jurnalisti da `politikos~ erT-erTi damfuZnebelia. devid krameri `amerikuli interesis~ redaqtori, `vaclav havelis adamianis uflebaTa da diplomatiis centris” ufrosi mkvlevaria. riCard fonteini `amerikis usafrTxoebis axali centris~ xelmZRvanelia. karl gerSmani `demokratiis mxardaWeris erovnuli fondis~ prezidentia. deniel tvainingi `saerTaSoriso respublikuri institutis~ prezidentia.

eseebs srulad Semdeg misamarTze ixilavT: www.the-american-interest.com devid krameri: ra edo safuZvlad reiganis optimizms? ratom sjeroda mas rom demokratia komunizmsa da avtoritarizmze gaimarjvebda? deniel tvainingi: is darwmunebuli iyo, rom [avtoritarizmi da komunizmi] dasavlur principebTan Seusabamoa. reigani `kulturul qedmaRlobas~ uwodebda Sexedulebas, romlis mixedviTac demokratiuli Tavisuflebebisadmi miswrafeba mxolod amerikelebsa da evropelebs axasiaTebdaT, danarCeni samyaro ki despotizmis usityvod misaRebad iyo mzad. mis Tanamedrove evropelTa Soris mravlad iyvnen iseTebi, vinc reigans gulubryvilo da gauTviTcnobierebel adamianad Tvlida. sinamdvileSi mas optimizmis gansakuTrebuli, Zalian amerikuli forma axasiaTebda, romelic Cveni Rirebulebebis zogadsakacobrio bunebas efuZneba. vestminsterSi warmoTqmuli sityvis kiTxvisas TvalSisacemia is sicxade, romliTac is kulturul an geografiul gamonaklisTa arsebobas gamoricxavs da Tavisuflebisadmi miswrafebas adamianis Tandayolil, RvTisgan boZebul Tvisebad afasebs. devid krameri: Tqven dawvrilebiT aRwereT Tu ra mZime situacia iyo 1982 wels, rac sruliad SesaZlebeli iyo sasowarkve-

4

Tisa da uimedobis mizezadac qceuliyo. miuxedavad amisa, reigani pesimizmis tyve ar gamxdara da misi politikuri dRis wesrigi optimizmiT iyo gamsWvaluli. karl gerSmani: simarTle rom iTqvas, pesimizmis safuZveli marTlac ar gvaklda. ramdenime wliT adre, prezidenti karteri ukve saubrobda Cveni sazogadoebis `gaurkvevel~ mdgomareobaze, momavali kargs arafers moaswavebda. sabWoTa kavSiri avRaneTs ipyrobda. imave 1979 wels poloneTSi sagangebo mdgomareoba gamocxadda da represiebis axali talRa agorda. 1976 wels, amerikis damoukideblobis orasi wlis aRniSvnisas, deniel patrik monihanic demokratias msoflios warsuls miakuTvnebda. misi azriT, msoflio sapirispiro mimarTulebiT mieqaneboda. reiganis gamarjveba namdvilad zepartiuli movlena iyo. amerikelTa umetesoba, maT Soris profkavSirebic ki, maTi qveynisgan msoflio politikaSi ufro aqtiurad Carevas eloda. reigani swored aqeT miemarTeboda. am dros sakmaod gavrcelebuli iyo mosazreba, rom komunizmi krizisul mdgomareobaSi imyofeboda, rac reiganma vestminsterSi warmoTqmul sityvaSi Zalian moxerxebulad gamoiyena. man dainaxa is winaaRmdegoba, romelic ekonomikis modernizaciasa da im politikur sistemas Soris ამერიკული ინტერესი – საქართველო

arsebobda, rac sabWoTa kavSiris modernizacias gamoricxavda. reiganma am sistemis dacema iwinaswarmetyvela, Tumca kidev ufro STambeWdavi iyo, mis mier momavali demokratiuli revoluciis ganWvreta. ramdenime wlis ganmavlobaSi demokratiis mesame talRis azvirTebam, msoflioSi demokratiuli qveynebis ricxvi gaaormaga. man ara marto ganWvrita es talRa, aramed yvelaferi gaakeTa mis dasaxmareblad. ra Tqma unda, is am saqmeSi marto ar yofila _ Zalian mniSvnelovani roli iTamaSes ioane pavle meorem, `solidarobam~, sabWoTa disidenturma moZraobebma _ isini erTi mimarTulebiT moZraobdnen. devid krameri: minda karteris epoqas mivubrunde da amerikuli sazogadoebis imdroindel krizisul mdgomareobas Sevexo. am dros vietnamis omisa da iranSi amerikelTa mZevlad ayvanis efeqtebsac ganvicdidiT. riCard, rogor ggoniaT, ramdenad kargad esmoda reigans demokratiis sargebeli amerikis imdroindeli mZime mdgomareobidan gamoyvanis saqmeSi? riCard fonteini: Tqvens mier CamoTvlil faqtorebs kidev erTs _ ekonomikas davumatebdi. 1982 wels SeerTebuli Statebis mTliani Sida produqti 2.5%-iT Semcirda. umuSevrobam `didi depresiis~ Semdeg yvelaze maRal niSnuls miaRwia. miuxedavad amisa, kanadasTan, gaerTianebul samefosTan da sxva industriul demokratiebTan SedarebiT amerika kvlavac ukeTes mdgomareobaSi iyo. am viTarebaSi fsonis avtoritarizmisa da komunizmis nacvlad demokratiasa da Tavisuflebaze dadeba sakmaod gabeduli nabiji iyo. vfiqrob, es rogorc reiganis demokratiuli da liberaluri Rirebulebebis universalur xasiaTsa da mimzidvelobaSi mtkice rwmenis, ise komunisturi sistemis winaaRmdegobrivi xasiaTis kargad gaazrebis nayofi iyo. es mas mimdinare situaciisgan distancirebis da movlenebis grZelvadian perspeqtivaSi danaxvis SesaZleblobas aZlevda. rogorc mogexsenebaT, jimi karteri da ronald reigani Zalian gansxvavebuli adamianebi iyvnen, Tumca karteric xSirad imeorebda imas, rom adamianTa uflebebi amerikas ki ar gamougonia, adamianTa uflebebma gamoigones amerika. vfiqrob, amaSi mas reiganic daeTanxmeboda. es ar iyo politikurad momgebiani narativi, romelic SeerTebuli Statebidan unda eqsportirebuliyo. es iyo zogadsakacobrio sikeTe, romliTac Tavad SeerTebulma Statebma isargebla. siuzan glaseri: karl, Tqven saintereso mosazreba gamoTqviT, romlis mixedviT reiganis sityva ubralo ritorikas scdeboda da demokratiis mxardaWerisaTvis saWiro infrastuqturis Seqmnas da konkretul gegmas iTvaliswinebda. Tqveni azriT, rogor Seafasebda reigani demokratiis mxardaWerisa da xelSewyobisTvis SeerTebul StatebSi dRes arsebul institutebs? karl gerSmani: faqtia, rom am sityvis warmoTqmisas es yvelaferi ar arsebobda. swored misi sityva daedo safuZvlad imas, rac mas Semdeg Seiqmna am mimarTulebiT. iqvea xedva imisa, Tu rogor unda gakeTebuliyo es saqme. mkafiod da ramdenjermea xazgasmuli, rom Tavisufleba da demokra-

tia ara Tavsmoxveuli, aramed xalxis wiaRidan wamosuli miswrafebaa. Cveni mizani ara saqmis maT magivrad gakeTeba, aramed maTi daxmarebaa. `demokratiis mxardaWeris erovnuli fondis~ (NED) filosofia dasabamidanve aseTi iyo. vfiqrob, am sferos gafarToebasa da biurokratizaciasTan erTad, gaCnda tendencia, romelic ganviTarebaze mzrunvel did saagentoebsa da mTavrobebs axasiaTebs da romelic `zemodan qvemoT~ midgomad SegviZlia davaxasiaToT. Tumca, reiganis sityvaSivea brwyinvale postulati, romlis mixedviT am saqmeSi warmatebis miRwevis erTaderTi sawindari Tavad xalxis mier Tavisuflebisadmi ltolva da misTvis brZolis mzaobaa. Sesabamisad, Cveni mTavari amocana demokratiisTvis mebrZolTaTvis Cveni sakuTari prioritetebisa da dRis wesrigis Tavs moxvevis gareSe daxmarebaa. maTi gaZliereba maTive xedvis ganxorcielebisTvis unda moxdes. es aris mTavari. devid krameri: ramdenad mniSvnelovani iyo SeerTebuli Statebis roli demokratiis xelSewyobis saqmeSi 1982 wels da dRes? deniel tvainingi: msoflio amerikisgan demokratiisa da adamianis uflebebis dacvis sakiTxebze liderobas elis da gakvirvebulia, roca es ase ar xdeba. es gakvirveba ar ukavSirdeba imas, Tu romeli partia flobs Zalauflebas an vin aris am dros prezidenti. im samyaroSi, romelic Sorsaa srulyofilebisgan, verc Cveni qceva iqneba yovelTvis samagaliTo. magram Tu rameSi am asparezze moRvaweobisas davrwmundi, es am saqmisadmi amerikelebis bunebrivi da gansakuTrebuli keTilganwyobaa, es xom Cveni sakUTari istoriis saZirkvelia.

ალოგიკური იქნებოდა ყველაფერი გვეღონა ტირანიისგან თავის დასახსნელად ამერიკაში და ამავე დროს, გაგებით მოვკიდებოდით ტირანებს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში. es erTmaneTTan kavSirSia. msoflios sxvadasxva qveynis demokratebi, aq partiul kuTvnilebas ar vgulisxmob, elian Cvens daxmarebas, CvenTan asocirebasa da kavSirs. rogorc karlma Tqva, maT amis gakeTeba Tavad surT, ara CvenTvis _ aramed sakuTari TavisTvis. Tumca zogjer am saqmeSi daxmarebac sWirdebaT, radgan Tavisufal politikur konkurencias moklebulni, wesebis gareSe brZolaSi arian CarTulni. aqve minda aRvniSno, rom reigani mis sityvaSi avtoritarebsac exeba da ambobs rom demokratiuli Rirebulebebis dacvas amerikelebisgan isinic moelian. roca ase ar xdeba, gakvirvebas verc isini malaven. axlo aRmosavleTi iqneba es, ruseTi Tu CineTi, aravin elis rom amerika maT daemsgavseba.

isini ar Tvlian rom amerika ubralo zesaxelmwifoa. swored es aZlevs am qveynis sazogadoebebs imedsa da mizans. siuzan glaseri: modiT visaubroT imaze, rasac Tavs ver avaridebT. ramdenad SegviZlia igive vamtkicoT donald trampis epoqaSi? dRes SeerTebul Statebs hyavs prezidenti, romelic medias xalxis mtrebs uwodebs, daufaravad eTayvaneba diqtatorebs da favoritebic ki hyavs maT Soris. ramdenad damajerebeli iqneba amerikis mxridan demokratiis xelSewyoba momavalSi? karl gerSmani: Tqven marTali xarT prezidentTan mimarTebaSi, Tumca, amave dros ar unda gamogvrCes am sakiTxisadmi kongresis mkafiod gansxvavebuli, zepartiuli midgoma. muSaoba grZeldeba. reiganis memkvidreobis nawilia isic, rom Cveni institutebi agrZeleben funqcionirebas miuxedavad imisa, Tu ras ambobs prezidenti. Cemi gamocdileba safuZvels maZlevs ganvacxado, rom msoflios Cvendami ndoba ar daukargavs. aravin gveubneba: `veRar gendobiT, radgan Tqven rasac akeTebT, ar emTxveva imas, rac TeTri saxlidan gvesmis.~ piriqiT. maT surT darwmundnen, rom demokratiuli Rirebulebebisadmi amerikuli mxardaWera uryevi da ucvlelia. es asea da vfiqrob, im xalxs, visTanac vmuSaobT, ase arasdros davWirvebivarT da gulaxdilad rom giTxraT, aseTi keTilganwyoba arc arasdros gvigvrZvnia, rogorsac maTgan axla vgrZnobT. riCard fonteini: amerikis sagareo politika da Tavisuflebisa da demokratiis mxardaWera yvelasTvis winaaRmdegobriv xasiaTs atarebda. 1960-ian wlebSi SeerTebuli Statebi demokratiasa da TavisuflebisTvis brZolas komunizms upirispirebda. amave dros, qveynis samxreTSi afro-amerikelebs saarCevno uflebiT sargebloba ezRudebodaT. msoflioSi wamebas vgmobT, roca ramdenime wlis win centraluri sadazvervo saagento dakiTxvis Zalismier meTodebs iyenebda. vSiSob, Cvens sakuTar politikur cxovrebasa da Cvens sagareo da saSinao miswrafebebs Soris idealuri Tanxvedris molodini usasrulod SeiZleba gagrZeldes.

Cveni demokratiis ama Tu im naklma xeli ar unda agvaRebinos demokratiis xelSewyobaze sxva qveynebSi an mis gaumjobesebaze CvenTan. unda SeveguoT, rom winaaRmdegoba yovelTvis iarsebebs da vecadoT, efeqturad gavumklavdeT im uaryofiT Sedegebs, romlebic Crdils miayenebs Cvens sandoobas msoflioSi. deniel tvainingi: hongkongelebi quCaSi amerikis gamo ar dgas. arc venesuelelebi gamosulan gareT SeerTebuli Statebis romelime prezidentis gamo. alJirSi, sudanSi da msoflios sxva qveynebSi gaaqtiurebuli demokratiuli moZraobebi am xalxTa mier maTi qveynebisTvis saWirod CaTvlili cvlilebebis ganxorcielebas isaxaven miznad. memgoni esec garkveulwilad amerikuli Tvisebaa, rom yvela movlena sakuTar Tavs daukavSiro. siuzan glaseri: es mniSvnelovani momentia. calke aRniSvnis Rirsia is simZafre, romelic egvipteSi, ruseTSi, hong-kongSi da msoflios sxva qveynebSi dawyebul saprotesto moZraobebs axasiaTebT. karl, Tqven flobT SesaniSnav statistikas, romlis mixedviT msoflios qveynebis 10%-ze metSi bolo xuTi wlis ganmavlobaSi momxdari mTavrobaTa cvlilebebi korufci-

იანვარი/თებერვალი 2020 5

asTan iyo dakavSirebuli. aseT SemTxvevaTa umetes nawilSi am cvlilebebTan SeerTebul Statebs nulovani kavSiri hqonda. karl gerSmani: es marTlac asea, siuzan. vfiqrob, msoflioSi movlenebi ori urTierTsapirispiro scenariT mimdinareobs _ erT mxares lari daimondis mier `demokratiul recesiad~ monaTluli populizmis, nacionalizmis, anti-liberalizmisa da mzardi avtoritarizmis talRaa centralur evropasa da sxva geografiul arealebSi, meore mxares ki _ moulodnelad ukompromiso da mtkice erTguleba demokratiuli principebisadmi im adgilebSi, romlebic axla CamoTvaleT. vTvli, rom es kavSirSia imasTan, razec reigani saubrobda: avtoritarebis Tandayolili sisuste politikuri legitimaciis arqonaa. demokratiuli qveynebis Zala swored Tavisuflebisa da demokratiis moyvaruli xalxis SeupovrobaSia. ase rom, es brZola jer kidev win gvaqvs.

Cveni sazogadoebis kritikuli mniSvnelobis testi pirvel rigSi msoflios sxvadasxva regionSi mimdinare demokratiisTvis brZolis gavlenaa Cvenze: gamoaRviZebs ki es procesebi demokratiul suliskveTebas CvenSi, iq, sadac xalxi cinizmma da pesimizmma Seipyro? an SevZlebT Tu ara gamovnaxoT gza mimdinare brZolebis mxardasaWarad? devid krameri: SeiZleba Tu ara drois es monakveTi xelidan gaSvebuli SesaZleblobebis periodad SevafasoT? demokratiis mxardaWera kvlavac programuli sakiTxia, Tumca vestminsteris sityvis warmomTqmels versad vxedavT. deniel tvainingi: vfiqrob, Cven bevri iseTi istoriuli magaliTi SegviZlia moviyvanoT, roca prezidenti ama Tu im mocemuli momentisTvis mowodebis simaRleze ar aRmoCnda. es istoriuli momentebi xSirad bundovani da gaurkveveli SeiZleba iyos. magaliTisTvis, vTvli, rom obamam iranis mwvane revoluciis SemTxvevaSi xelidan mniSvnelovani momenti gauSva. dakargul SesaZleblobebze saubrisas, SeuZlebelia gverdi avuaroT iseT avtoritarul gigantebs, rogorc ruseTi da CineTia, romlebic, maTi avtoritaruli sistemis Rirebulebebis gasavrceleblad Setevaze arian gadmosulebi. kremli da CineTis komunisturi partiis ZiriTadi mizani demokratiuli da Ria sazogadoebebis daqsaqsva, dabneva da saboloo jamSi, dasustebaa. am miznis misaRwevad isini sxvadasxva meTods _ dezinformacias, ekonomikur berketebs, axali abreSumis gzis iniciativas, korufcias _ iyeneben. unda vaRiaroT, rom demokratiul qveynebSi saTanado seriozulobiT ar vekidebiT Cveni sakuTari demokratiuli institutebis dacvas, gansakuTrebul yuradRebas saarCevno procesi da socialuri mediaSi sityvis Tavisuflebis sakiTxebi imsaxureben. avi ganzraxvis mqone Zalebi Setevaze gadmovidnen da droa SevimCnioT es. Cven ar varT sakuTar TavSi darwunebulni, Cveni sazogadoeba polarizebuli da dayofilia. avtoritaruli Zalebi arc malaven maT miznebs, es dasavleTis mier Seqmnili Ria, Tavisufali da demokratiuli sazogadoebebis daqsaqsva da daasustebaa. riCard fonteini: vfiqrob, Cven mier SesaZleblobaTa xelidan gaSvebis mizezi am sistemaTa konkurenciis globalur kon-

teqstSi gaazrebis naklebobaa. TeTri saxlis axlandeli administracia da sagareo politikis establiSmenti am konteqsts dRes srulad iziarebs. `erovnuli usafrTxoebis strategiasa~ da `erovnuli Tavdacvis strategiaSi~ vkiTxulobT, rom CineTi da ruseTi msoflios maTi yaidis avtokratiuli reJimebisTvis usafrTxo adgilad gadaqcevas cdiloben. swored aq aris sistemaTa konkurencia. me vTvli, rom es swori xedvaa da vfiqrob sagareo politikiT dakavebulTa didi nawilic dameTanxmeba. Sesabamisad, unda vicodeT riTi vpasuxobT am globalur Sejibrs.

Cveni pasuxi ar iyo gaazrebuli rogorc geopolitikuri Sejibris ganuyofeli nawili, demokratiis mxardaWera iyo raRac, rasac vakeTebdiT aqa-iq, epizodurad, roca es Cvens sxva interesebs ar uSlida xels, iqneboda es axlo urTierTobebi egviptesTan, filipinebsa Tu saudis arabeTTan. karl gerSmani: reigani mis gamosvlaSi pirdapir axsenebs ideebis brZolas, ideologiur Sejibrsa da [politikur] sistemebs Soris konkurencias. rogorc Cans, bevrma CaTvala, rom civi omis damTavrebasTan erTad es brZolac dasrulda da demokratias safrTxe aRar emuqreboda. axla, am istoriuli movlenebis 30-e wlisTavze, ukve bevri ambobs, rom es ar iyo istoriis dasasruli, Tumca amis gaazrebas didi dro dasWirda.

მთავარი კითხვა ახლა შემდეგია: წარმოადგენს კი ავტორიტარიზმი დემოკრატიული იდეის საპირწონე კონკურენტს? avtoritarebs sakuTari saerTaSoriso struqturebic gaaCniaT, iqneba es `Sanhais TanamSromlobis organizacia~, `islamuri TanamSromlobis organizacia~ Tu sxva msgavsi struqturebi. didi xani ar gasula, rac sudanSi gaCaRebuli demokratiuli brZolis CasaxSobad ruseTis, sparseTis yuris qveynebisa da egviptis koordinirebuli Careva vixileT. udavoa, rom dRes globaluri konkurenciis pirobebSi varsebobT. es Sejibri civi omisgan gansxvavebiT ufro abstraqtulia, ar atarebs gamoxatul ormxriv xasiaTs, Tumca arsebobs da droa am faqts Tvali gavusworoT. jer konsensusisTvis ver migviRwevia. siuzan glaseri: amerikuli demokratiisTvis gare da Sida safrTxeebi arsebobs. romeli ufro saSiSia misTvis? gavmeordebi, Cven gvyavs prezidenti, romelic, rogorc drom aCvena, demokratiis bevri fundamenturi principis mowinaaRmdegea. is Cveni sazogadoebis nawilis msgavs ganwyobas gamoxatavs. amerikuli sazogadoebis polarizacia rusebs ar SeuqmniaT. isini, ubralod, mis gamwvavebas cdiloben. karl gerSmani: swored es aris axali, siuzan. civi omis dros Cven safrTxes sagareod vafasebdiT, dRes ase aRar aris.

Seicvala Cveni sainformacio sistema, dRes

6

xalxi informacias mxolod maTTvis misaRebi wyaroebidan iRebs. ikargeba sazogadoebrivi TviTSegneba. Cven veRar vxvdebiT, ra gvaerTianebs, radgan erTaderTi, rasac vuyurebT, is aris, rac gvyofs. vfiqrob es globalizaciis Tanmdevi efeqtia, roca xalxs sakuTari identobis dakargvis eSinia. liberaluri demokratiis principebis mxardamWerebs am realobis gaazreba marTebT. unda SevZloT agresiul nacionalizms moqalaqeobrivi patriotizmi davupirispiroT, romelic xalxs identobis Ziebisa da sazogadoebaSi integraciis gzaze demagogebisa da populistebis gavlenisgan daicavs. riCard fonteini: SemiZlia am kiTxvas ufro konkretuli pasuxi gavce. msoflioSi demokratiis xelSewyoba gverdze rom gadavdoT, upirvelesi amocana Cveni demokratiis sagareo Carevisgan dacvaa. mis sijansaReze zrunva ki kidev ufro mniSvnelovani SeiZleba iyos. dRes amerikul demokratias misi saukeTeso dro ar udgas. efeqtianobis momizezebiT prezidenti xSirad demokratiul normebsa da institutebs uvlis gverds. kongresi xan damyolia, xanac winaaRmdegobis gawevis unars gvaCvenebs. ar vTvli, rom SeerTebuli Statebis sazRvrebs miRma demokratiis mxardaWeris saqmeSi am xarvezebma xeli unda SegviSalos, magram vfiqrob, rom Tu xels vuwyobT demokratias sxva qveynebSi, saWiroa gavufTxildeT mas sakUTar qveyanaSic. deniel tvainingi: unda gaviTvaliswinoT, rom bolo aTi wlis ganmavlobaSi Tavisufalma sazogaodoebebma arnaxuli wnexi ganicades: globaluri finansuri krizisi, romelic mZime SedegebiT `did depresias~ gautolda; CineTidan, indoeTidan da sxva ganviTarebadi qveynebidan globalur ekonomikas Sematebuli 2 miliardi adamiani; avtomatizacia, romelmac safrTxe saSualo fenas Seuqmna; sainformacio teqnologiebis safuZvliani transformacia, romelmac daarRvia demokratiuli sazogadoebis status-kvo da marginalizebuli Zalebis xma gaaZliera; da bolos migracia. amdeni ltolvili msoflios 1945 wlis Semdeg ar uxilavs. gamoicaniT, sad surs maT umetesobas wasvla? ra Tqma unda, isini mdidari, demokratiuli Ria sazogadoebebisken miiswrafian, rac SeerTebul Statebsa da mis evropel mokavSireebs gulisxmobs. nacionalizmisa da populizmis dRevandel aRzevebas didwilad am faqtorebma Seuwyves xeli. devid krameri: reiganis gamosvlis kiTxvisas ar unda gamogvrCes is, Tu rogor zustad ganWvrita man sabWoTa sistemis sisuste da uperspeqtivoba. dRevandel msoflios rom gadaxedoT, romel sistemas daasaxelebdiT, rogorc yvelaze daucvels? deniel tvainingi: me egviptes davasa­ xelebdi. qveynis afeTqebisTvis saWiro formulas rom werdeT, albaT es dRevandel egvipteSi el-sisis moqmedebas daemsgavseboda _ mubarakze uaresi represiebi, demografiuli bumi, romelic ekonomikur regress emTxveva da am yvelafers damatebuli klimaturi problemebi da sxva globaluri safrTxeebi. aseve, vaxsenebdi ruseTs. ruseTi, rogorc wesi, carizmisa da avtoritarizmisken midrekil sazogadoebad miaCniaT, magram uaxlesi gamokiTxvebi aCvenebs, rom rusebis 60% kardinaluri cvlilebebis momxrea.

ამერიკული ინტერესი – საქართველო

iq amas xmamaRla veravin ambobs, Tumca es niSnavs rom maT umravlesobas qveynis gansxvavebuli marTva da Zalauflebis sistema surs. putins es kargad esmis da am mxriv, is bevrad naklebad mSvidad aris, vidre, magaliTad, CineTis liderebi. ar vambob, rom kardinalur cvlilebebs wuTi wuTze unda velodoT, Tumca vfiqrob, rom uaxloes 5 an 10 welSi egviptesa da ruseTSi ganviTarebuli movlenebi araerTxel gagvaocebs. karl gerSmani: ruseTSi ori Tvis win Catarebul municipalur arCevnebSi putinis partia `erTiani ruseTis~ wevrebma kenWi damoukidebel kandidatebad iyares. am partiis saxeli ukve toqsikur xasiaTs atarebs. es Seni analizis xazis gagrZelebaa. arc me vTvli, rom ruseTis amJamindeli politikuri sistemis stabiluroba garantirebulad unda aRviqvaT. CineTis SemTxvevaSi, saxeze gvaqvs stagnaciuri ekonomika, ideologiis gamofitva, korufcia, si Zinpinis mier Zalauflebis konsolidaciiT gaRvivebuli Sida konfliqtebi komunistur partiaSi _ es sistema naklebad mdgradi Cans. CineTi axla ekonomikuri ganviTarebis im etapzea, romelzec samxreT koreis msgavs qveynebSi demokratiuli gardaqmnebi daiwyo. vfiqrob, si Zinpins Rame mSvidad ar unda eZinos. ra Tqma unda, aRsaniSnavia saprotesto moZraobebi iranSi, venesuelaSi. me vTvli, rom avtoritaruli qveynebi naklebad mdgradebi arian, vidre demokratiebi. demokratiebs TvTgamosworebis Zlieri meqanizmi gaaCniaT. axla krizisSi varT da vfiqrob, xalxi egueba im azrs, rom demokratia arasdrosaa garantirebuli da Seuqcevadi. mas dacva sWirdeba. riCard fonteini: davamtebdi, rom Tu axlo aRmosavleTs gadavxedavT, davinaxavT, rom TiTqmis yvela faqtori, romlebmac `arabuli gazafxuli~ ganapiroba, arsad wasula. adgilzea marTvis formulac, romlis Semadgeneli nawilebia ukmayofilebis sapasuxod samuSao adgilebis Seqmna, mkacri da represiuli usafrTxoebis politika da demokratiis deficiti, romelic xalxis nebas nivelirebs. aRwerilis qrestomaTiuli magaliTi egviptea, Tumca bevri sxva magaliTis CamoTvlac SeiZleba.

am modelis grZelvadiani sicocxlisunarianoba erTxel ukve gamoicada da mgonia, rom aseTi gamocdebi mas momavalSic elis. siuzan glaseri: bolo SekiTxva. Cven kvlav reiganis terminebs viyenebT, vsaubrobT brZolaze, romelic erTmaneTs Tavisuflebasa da avtokratias, demokratiasa da tiranias upirispirebs. magram Tqvens mier CamoTvlili magaliTebi mafiqrebinebs, rom SesaZloa saqme axla ufro korufciasa da gamWirvaleobas Soris brZolasTan gvqondes. ramdenad aqtualuria reiganiseuli CarCo _ Tavisufleba tiraniis winaaRmdeg dRes, Tu is korufciisa da Riaobis konfrontaciad gardaiqmna? riCard fonteini: absoluturad geTanxmebiT. vestminsteris sityvas Tu davakvirdebiT, davinaxavT raoden did yuradRebas aqcevs reigani demokratiis tradiciul komponentebs: sityvis Tavisuflebasa da regularul Tavisufal arCevnebs, profesiuli kavSirebis Tavisuflebas, Sekrebis uflebas da sxva mniSvnelovan elementebs. im qveynebSi, sadac dRes yvelaze masStaburi saprotesto aqciebi mimdinareobs, TvalSisacemia kanoni uzenaesobis sisuste. protesti xSirad politikuri liderebis arCevis SeuZleblobasTanaa dakavSirebuli, Tumca asaxavs zogad ukmayofilebasac, romelic kanonis uzenaesobis ararsebobiT, dausjelobiTa da korufciiTaa gamowveuli. amgvarad, mimaCnia, rom msoflioSi demokratiis xelSewyoba iseve mWidrod unda iyos dakavSirebuli anti-korufciul aspeqtTan, rogorc es arCevnebis monitoringisa da sazogadoebrivi gamokiTxvebis SemTxvevaSi xdeba. karl gerSmani: dRes reiganis mier am sityvis warmoTqmisas arsebulisgan bevrad gansxvavebul msoflioSi vcxovrobT. informaciis gavrcelebis siCqarem da internetis xelmisawvdomobam TviTSegnebis amaRleba gamoiwvia. diax, iqmneba moTxovnebi mTavrobaTa mier dapirebebis Sesrulebasa da saxelmwifo resursebis miTvisebis daUSveblobis Sesaxeb. msoflios sxvadasxva qveynis avtoritaruli reJimi xalxs Zarcvavs radgan ukve saukuneebia amas akeTebs. Cveni saqme samoqalaqo sazogadoebis, Tavisufali mediisa da im

sxva sazogadoebrivi Zalebis mxardaWeraa, romlebsac SeuZliaT xelisuflebis sakuTari moqalaqeebis winaSe angariSvaldebulebis gazrda, kanonis uzenaesobisa da keTilsindisieri muSaobis moTxovna. deniel tvainingi: avtoritarizmis gaazrebis erT-erTi Tanamedrove gza misi, rogorc biznes modelis Sefasebaa. is rasac putini da kremlTan daaxloebuli oligarqebi akeTeben politikuri sistemis marTviT ar Semoifargleba. isini marTaven simdidris momxveWel models, romelic oligarqebis uaRresad viwro wris gamdidrebaze zrunavs. rogorc karlma aRniSna, is rac msoflios sxvadasxva qveynis moqalaqeebs aRelvebT, maTi kulturuli identobis an geografiuli mdebareobis miuxedavad, xelisuflebaSi myofTa mier sazogado simdidris moparvaa. didi dainteresebas iwvevs rus opozicionerTa mier putinis ganuzomeli simdidris saaSkaraoze gamotana. am mimarTulebiT kidev bevria gasakeTebeli, Tumca udavoa, rom korufciuli biznes modelis winaaRmdeg brZola demokratiuli angariSvaldebulebisa da gaWvirvaleobis gaumjobesebis gzaa. karl gerSmani: ar dagvaviwydes sazogadoebrivi wnexi. deniel tvainingi: diax, maT Soris aqtiuri samoqalaqo sazogadoeba da sagamoZiebo Jurnalistika. devid krameri: ras fiqrobT CineTze SesaZlo cvlilebebis kuTxiT? deniel tvainingi: am mxriv, gansakuTrebiT saintereso hong-kongia. SegaxsenebT, rom es CineTis umdidresi nawilia, romelic erT sul mosaxleze SemosavliT Sveicarias utoldeba. mxolod keTildReoba sakmarisi ar aRmoCnda. maT Ria sazogadoeba, Zalauflebis angariSvaldebuleba da realuri politikuri arCevani surT. didi xnis ganmavlobaSi gvimtkicebdnen, rom Cinelebma ganaviTares axali sistema, sadac xalxis jibeSi cota fulis Cadeba da keTildReobaze zomierad zrunva mdgrad politikur stabilurobas uzrunvelyofda. rogorc aRmoCnda, Zalian cota hong-kongeli fiqrobs, rom es sakmarisia. vfiqrob, es CineTSi mosalodneli saxalxo mRelvarebis aisbergis wveria.

ewvieT www.the-american-interest.com-s eseebis seriis srulad wasakiTxad!

reiganis vestminsteris sityva

reiganis vestminsteris sityva

reiganis vestminsteris sityva

SemoZaxeba, romelic gvWirdeba

vin varT?

kerl gerSmani gzebi, romliTac es sityva demokratiis ganaxlebis dRevandel mcdelobebSi SegviZlia dagvexmaros.

riCard fonteini reiganis pasuxi naTeli da mkafio iyo: `Tavisufali xalxi, romelic aramarto sakuTar Tavisuflebas ufrTxildeba da icavs, aramed mzadaa mis mopovebaSi sxvebsac daexmaros.~

amerikis usafrTxoeba kvlav Tavisuflebis beds ukavSirdeba deniel tvainingi reiganis optimizmi gamarTlebuli iyo _ 1982 wels warmoTqmuli sityvebi jerac naTels hfens im gamowvevebs, romlebic 2019 gvaqvs.

იანვარი/თებერვალი 2020 7

Photo by Russell Lee, July 1939 (Wikimedia Commons)

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

ბანალური უმეცრება რიჩარდ თომპსონ ფორდი trampis agresiulma Tavdasxmebma rasistebi xmaurian da sazarel aramzadebad SeiZleba mogvaCvenos, Tumca, rasizmis yvelaze saziano formebi dRes ara individualur, aramed sistemur xasiaTs atareben.

s

azogadoebisTvis trampis xSirad miuRebelma qcevam bevr amerikels rasobriv uTanasworobasTan dakavSirebuli sakiTxebisadmi gansakuTrebuli yuradRebis miqcevisken ubiZga. gaizarda im amerikelTa ricxvi, romlebic Tvlian, rom afro-amerikelebi ar sargebloben Tanabari SesaZleblobebiT, xolo amerikul sazogadoebaSi arsebuli Tanasworobis xarisxi gasaumjobesebelia. feradkanianTa mxridan rasizmis kvlavac mniSvnelovan problemad aRqma naklebad gasakviria, trampis epoqis siaxle sakiTxisadmi TeTrkanian demokratTa damokidebulebis cvlileba iyo. 2014 wels postulats `SavkanianebisTvis Tanaswori uflebebis uzrunvelyofisTvis amerikas cvlilebaTa gagrZeleba sWirdeba~ 57% eTanxmeboda, 2017 wels am maCvenebelma 80%-s miaRwia. anti-rasistuli ganwyobebis gamoRviZeba mosawoni ambavia, Tumca aqvea riski, rom trampis TavzexelaRebuli qceva rasistuli ganwyobebis gamwvavebis mizezi SeiZleba gaxdes. trampis mier Tavad gamovlenili da sxvebSi gamowveuli zizRis raodenoba namdvilad SemaSfoTeriCard Topmson fordi stenfordis samarTlis skolis profesori da mravali wignis avtoria

belia, Tumca arafers gveubneba rasobrivi usamarTlobis Tanamedrove formebze. modiT pirdapir vTqvaT, rasizmis Tanamedrove formebi dramatul da demonstraciul xasiaTs iSvaTad atarebs. es fenomeni dRes ZiriTadad banaluri, yoveldRiurobaSi gazavebuli, uxilavi formebiT gamoixateba. rasobriv uTanasworobas dRes ara daundobeli monstrebi, aramed Cveni sazogadoebis rigiTi, arafriT gamorCeuli wevrebi uwyoben xels. rasizmis banalur movlenad daxasiaTeba misi mZime moraluri mniSvnelobis ugulebelyofas ar niSnavs. piriqiT, amiT sazogadoebas unda mivaniSnoT, rom misi amoraluroba ara izolirebuli boroti qmedebiT, aramed yoveldRiurobad qceuli sisastikiT, gulgrilobiTa da rogor hana arendti ityoda, azrovnebaze uaris TqmiT an SeuZleblobiT gamoixateba. magaliTad, Savkaniani an espanurenovani mamakacebi policiis gansakuTrebul yuradRebiT sargebloben da patrulirebisas maTi Sesamowmeblad gaCerebis albaToba sxvebTan SedarebiT gacilebiT maRalia. am SemowmebaTa udidesi nawili arafriT mTavrdeba, garda kanonmorCili moqalaqeebisTvis miuRebeli usamarTlobisa da gadaadgilebis Tvisuflebis SezRudvis SegrZnebis gamyarebisa. aseTi SemTxveve-

8

bi xSirad savalalo SedegebiTac sruldeba: policiasTan Sexebis sixSiris gamo, SavkanianTa da espanurenovanTa mimarT metia policiis mxridan Zalis gadametebis SemTxvevebi da maRalia Zaladobis Sedegad dazaralebulTa ricxvic. rig SemTxvevebSi saqme SesaZloa marTlac rasizmisa da mikerZoebis formebTan gvqondes, Tumca, rogorc wesi, aseTi tragediebi ubeduri SemTxvevebisa da gaufrTxileblobis bralia. Sesabamisad, prokurorebi da nafici msajulebi aseve xSirad uars amboben eWvmitanil oficerTa damnaSaveebad cnobaze. am SemTxvevaTa usamarTlod dasruleba Znelia konkretul pirovnebas daabralo: es mikerZoeba sazogadoebrivi, zogadi movlenaa, romelic wesrigis dacvisa da policiis muSaobis meTodologiisa da Raribi da segregirebuli ubnebis erTobliobis mier Seqmnil konteqsts ukavSirdeba. es aRwera arazusti da aradamakmayofilebeli SeiZleba mogveCvenos _ abstraqtuli `sazogadoebis~ usamarTlobaSi dadanaSauleba Tavis daZvrenas SeiZleba hgavdes. Tumca, koleqtiur da sistemur problemaSi calkeuli pirovnebis dadanaSaulebac ver iqneba marTebuli _ es gantevebis vacis povnis survils hgavs. swored aq aris mTavari gamowveva da riski, romelic trampiT STagonebuli rasizmis ამერიკული ინტერესი – საქართველო

aRiarebas axlavs. trampis vodeviluri, xSirad komikuri performansis mizani provokaciaa. mTavari safrTxe aq latenturi rasistuli siZulvilisa da qvenare grZnobebis gaRvivebaa, pasuxismgeblobis mqone politikosis mizani ki sapirispiro iqneboda. unda aRiniSnos isic, rom amas ver CavTvliT amerikis im Rrmad fesvgadgmuli da gadauwyveteli problemebis gamoxatulebad. Znelia trampis mier wamosrolili sityvebis arSemCneva, Tumca ar iqneboda swori rasobrivi usamarTlobis mizezebi trampis uzrdelur da Tavxedur qcevaSi gveZebna, isini bevrad Rrmadaa Camarxuli. trampma moaxerxa feradkanianTa da liberalTa uaryofiTi brazisa da imedgacruebis sakuTar Tavze fokalizacia, gaaRviva gmiruli fantaziebi, romlebSic keTili anti-rasistebi korumpirebul, borot da vulgarul rasistebs ebrZvian. am Sinaarsobrivi xazis paradigmisa da modelis rols, ra Tqma unda, meoce saukunis Sua wlebis samoqalaqo uflebebisTvis moZraoba asrulebs. dRes, trampi teqnologiuri epoqis lester medoqsia, misi mowinaaRmdegeni ki Tavs 21-e saukunis Freedom Riders-is wevrebad Tvlian. es nugeSis momcemi konstruqciaa _ Cven xom viciT an gvgonia, rom viciT, rogor damTavrda es ambavi da misi morali _ udidesi Zalisxmevisa da Tavganwirvis Semdeg, siZulvili damarcxdeba, rasizmidan rasobriv Tanasworobaze gadasvla ki qveynis moraluri progresis istoriad iqceva. am istorias mZlavri kulturuli rezonansi axasiaTebs. is amerikis istorias monaniebis bibliur elfers sZens. rasizmze triumfi borotmoqmedTa marcxs an gardaqmnas iTvaliswinebs. orive gzas kaTarzisamde mivyavarT: samagieros mizRva gansakuTrebulad jiutebisTvis an Semorigeba maTi, vinc sakuTari Secdoma Seicno da codvis gamosyidvisTvis mzad aris. am scenarSi ufro mniSvnelovania maTi roli, vinc rasistuli siZulvili sakuTar Tavze ganicada _ maTi gaWirveba da Znelbedoba azrsa da mizans iZens _ es moraluri WeSmaritebis saboloo triumfia. banaluri rasizmis SemTxvevaSi gansxvavebuli suraTi iqmneba. aq versad vnaxavT gadatanili tanjva-wamebis sanacvlo jildos. borotmoqmedni aqac arian, Tumca maT Soris yvelaze gamorCeulTa dasja an damarcxebac ki, dids verafers cvlis. sistemis yvelaze cudi maxasiaTeblebi yoveldRiur institucionalur sisastikesa da gulgrilobaSia Caqsovili, romlebsac sicocxleSi racionaluri interesis an miRebuli miTiTebebis Semsrulebeli xalxi atarebs. dialogma, romelic kamala harissa da jo baidens Soris 27 ivnisis prezidentobis demokrat kandidatTa debatebisas Sedga, rasizmis am banaluri formis TvalsaCino magaliTi gvaCvena. roca harisi baidens skolis avtobusebis rasobrivi mravalferovnebis uzrunvelyofis principis Sesabamisad funqcionirebis Temaze daupirispirda, man Tavisi Tavi samarTlianobis aRdgenis mosurne usamarTlobis msxverplis klasikur rolSi warmoaCina: is patara gogo me viyavio, - Tqva man. dabneulma baidenma pasuxi Zlivs amoiluRluRa: me ganaTlebis departamentis mier gacemul gankargule-

bas vewinaaRmdegebodio, rac principSi azriani, Tumca imdroindeli viTarebisadmi gulgrilobis amsaxveli pasuxi iyo. myisieri efeqtis miuxedavad, harisis Tavdasxma safuZvels moklebuli iyo. 1970iani wlebis bolos, roca baideni iZulebiTi desegregaciis mowinaaRmdege iyo, saskolo segregacia banalur movlenad qceuliyo. masobrivi winaaRmdegoba gavlili etapi iyo. konstituciuri cvlilebebis miuxedavad SenarCunebuli rasobrivi dayofa axla administraciuli da geogrfiuli dayofis, skolebis dafinansebis, yofiTi, dauwereli Cvevebis nayofi iyo. baidens am yvelaferSi gmiris roli namdvilad ar uTamaSia, Tumca, pirovnuli pasuxismgeblobis kuTxiT, is arafriT iyo im milionobiT mSobelze uaresi, romlebmac sacxovrebeli adgili dasaxlebis adgilis rasobrivi Semadgenlobis gaTvaliswinebiT gadawyvites. amas sxvadasxva mizezi hqonda _ xarisxiani ganaTlebis miRebis SesaZlebloba, uZravi qonebis Rirebulebis momavalSi SenarCuneba da a.S. sinamdvileSi, baidenis saskolo transportis iZulebiTi desegregaciisadmi winaaRmdegoba im rasobriv damokidebulebas

რასიზმის ბანალურობა, მისი უკურნებელი ბუნება, ძნელად მისაღები ამბავია. asaxavda, romelic amerikis sazogadoebriv cxovrebas pirveli afrikelis CrdiloeT amerikaSi gamoCenis Semdeg axasiaTebda. is, rac agresiul rasistTa winaaRmdeg epoqaluri brZoliT daiwyo, administraciuli procedurebis, iurisdiqciebis, ekonomikuri da sxva nakleb xiluli faqtorebis sakiTxad iqca. saSiS borotmoqmedTa sastiki ganzraxvebi, rigiTi, mSvidi da kanonmorCili moqalaqeebis gauazrebelma mikerZoebam Caanacvla. rasizmis banaluroba, misi ukurnebeli buneba, Znelad misaRebi ambavia. am ideas vxvdebiT cnobili samarTalmcodnisa da samoqalaqo aqtivistis, derek belisa da mwerali ta-nehisi koutsis SemoqmedebaSi. es midgoma uars gveubneba ara marto monaniebiT mopovebul kaTarzisze, aramed aRiarebis kaTarziszec ki: ar gvaqvs moraluri ufleba donald trampis, jorj uolesis an lester medoqsis danaxvaze SevicxadoT _ ai, Cemi mteri da gansaxiereba Cemi tanjva-wvalebisa. rasizmis banaluri buneba migvaniSnebs imaze, rom gancdil Cagvras ar hyavs avtori, ar aqvs daniSnuleba, azri an mizani _ es ubralod tanjvaa, meti araferi. siZulvilis banaluri xasiaTis gaazrebam SesaZloa socialuri cvlilebis axali gzebi gagvixsnas. rasizmis winaaRmdeg brZola triumfaluri gamarjvebebisa da katastrofuli marcxebis gareSe, yoveldRiuri cvlilebebisa da frTxili reformebis procesad SegviZlia gaviazroT. sisxlis samarTlebrivi pasuxismgeblobisa da saskolo transportis iZulebiTi desegregaciis sakiTxebis mTavar faqtors, segregirebul ubnebs, rom mivubrundeT,

aucileblad unda aRvniSnoT, rom is rasobrivi siZulvilis Sedegi mxolod nawilobrivadaa; ar unda gamogvrCes am sakiTxis finansuri ganzomileba _ uZravi qonebis fasebi da xarisxiani ganaTlebis miRebis survili. socialur politikas am faqtorebis cvlileba SeuZlia. Cven SesaZloa verasdros gavigoT siZulviliT savse rasistTa motivacia da savaraudod, arc maTi sruli marcxis an monaniebis yureba gagvabednierebs. azriani cvlilebebis gansaxorcilebelad rasizmis logikis gageba an misi Sebruneba ar unda gvWirdebodes. marTlac, Tu rasizmi misi bunebiT boroti, Canafiqrs moklebuli, cxovrebiseuli, banaluri fenomenia, arc misi logikisa da mizezebis povna da gageba mogviwevs. am SemTxvevaSi rasizmi warmogvidgeba, rogorc garemoebebisa da proeqtebis kompleqsuri urTierTgavlenis Sedegad aRmocenebuli kulturuli artefaqti, romelsac ganviTarebisa da metamorfozis sakuTari logika gaaCnia. rogorc yvela sxva kulturuli tradicia, isic SeiZleba daikargos, rac misi warmoqnis ganmapirobebeli qaoturi istoriul-kulturuli procesebis gamo moxdeba. am procesSi mniSvnelovan rols moraluri narativi Seasrulebs. Tumca es rasizmis gagebis, an misi samudamod dasrulebis saSualebas ar mogvcems. am procesSi aseve savaraudoa xelovnebis, modisa da socialuri etiketis msgavsi, aseTive moralurad orazrovani, araprognozirebadi da fundamenturad amoraluri Zalebis rolic. arsebul viTarebaSi aseTi idea gansakuTrebulad Seusabamod SeiZleba mogeCvenoT. cxadia, gadamwyvet brZolas Tavidan ver avicilebT, Tumca bolodroindeli movlenebi sxva gakveTilsac gvaZlevs. umecrebis banaluri, magram mZlavri forma Tavs rasobrivi uTanasworobis fundamentur elementebze pirveli SetevisTanave gvaxsenebs. amis danaxva SesaZlebelia SedarebiT trivialur formebSic, magaliTad, roca cnobili filmebis mTavari gmirebis rolze feradkaniani msaxiobis damtkiceba igegmeba. gaixseneT aRSfoTebis ucnauri talRa, romelic disneiseul animaciur filmSi qalTevzas kanis feris SesaZlo Secvlas an `varskvlavur omebSi~ Savkaniani gmiris gamoCenas mohyva (igives Tqma SegviZlia mTavar gmirTa sqesis cvlilebis SemTxvevaSic). damkvirvebelTa nawili am fenomens trampis gamarjvebas adarebs da obamas mmarTvelobis Sedegad afasebs. rasasTan dakavSirebul sakiTxebze miRweuli sazogadoebrivi konsensusi kiTxvis qveS dgeba maSinve, rogorc ki istoriulad dominanti rasis mier dakavebuli prestiJuli poziciebisa da rolebis dakavebebis SesaZlebloba uCndebaT sxva rasis warmomadgenlebsac. trampis udidesi niWi, SesaZloa, swored am rasobrivi sakiTxebiT aRZruli SeSfoTebis danaxva da eqspluatacia iyo. es ar niSnavs, rom trampis yvela mxardamWeri rasistia. es imaze migvaniSnebs, rom banaluri da faruli rasizmis maxeSi gabmisgan dazRveuli aravinaa. xalxis mcdari warmodgenebisa da mikerZoebis gaqarwylebis saukeTeso gza ara am xalxis brZolis velze damarcxeba an ZaldatanebiTi monaniebis mopoveba, aramed maTi am problemuri kavSirebisgan Camocileba da saukuTeso Tvisebebis gamovlenis saSualebis micemaa.

იანვარი/თებერვალი 2020 9

Harriet Tubman c. 1868-1869 (Library of Congress via Wikimedia Commons)

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

ჰარიეტ თაბმანი: გმირი, რომელიც გვჭირდება კეროლინ სტიუარტი daiviwyeT holivudi. hariet Tabmanis cxovreba nebismier filmze saintereso iyo. is amerikis istoriis winaaRmdegobrivi xedvebis Sejerebis magaliTia.

`h

arieti~ Tu naxeT, romelic hariet Tabmanis cxovrebis Sesaxeb gadaRebuli filmia, mogitevebT, Tu is cilindrsa da kacis paltoSi gamowyobili, jibeSi datenili dambaCiT SeiaraRebuli amerikis samoqalaqo omamdeli jeims bondi ggoniaT. udaod lamazi istoria iqneboda, simarTlesTan axlosac rom gaevlo. samwuxarod Tu sabednierod, kesi lemonsis filmSi hariets klark kentisa da toni starkis personaJebTan ufro meti saerTo aqvs, vidre realur adamianTan _ rkinigzis rigiT TanamSromelTan, romelmac 70 adamiani monobidan samudamod gaaTavisufla. es SesaZloa supergmirTa filmebiT Cveni gatacebis brali iyos. ukanaskneli xuTi wlis ganmavlobaSi, umsxvilesma kinostudiebma supergmirebze

kerolin stiuarti vaSingtonis erT-erTi kvleviTi institutis gamomcemlobis xelmZRvanelia

52 mZafrsiuJetiani filmi gadaiRes, maTi didi nawili `marvelisa~ da DC Comics-is samyarodanaa. mayureblebs borotebaze sikeTis Zalebis gamarjveba moswonT, prodiuserebs ki rentabeluri da usasrulod gagrZelebadi istoriebi. es mZafrsiuJetiani realobidan ga­ q­ce­va, romelic supergmirTa filmebis mTavari xiblia, namdvili, cxovrebiseuli gmirobis aRqmaSi gviSlis xels. yuradRebis borotsa da keTils Soris klasikur dapirispirebaze gamaxvilebis miuxedavad, es filmebi moraluri sizarmacisken gvibiZgeben. mis erT-erT interviuSi msaxiobma eduard nortonma, romelmac 2008 wels cnobili supergmiri halkis roli iTamaSa, aRniSna, rom es filmebi mayureblebs sakuTari moraluri filtris armqone `Sinaarsis pasiur mimRebebad~ aqceven. nortonis azriT, namdvil gmirobas `proaqtiuloba, sakuTari Tavis SenarCuneba, problemebis gadawyvetisTvis mzaoba

10

ayalibebs. gmiri isaa, visac ar ezareba sakuTari principebis dasacavad yoveldRiur brZolaSi Cabma. ver vityviT, rom Cven dRes aseTi xalxis Camoyalibebas vuwyobT xels.~ saintereso ambavi, iqneba is mxatvruli Tu istoriuli, gmiris Camoyalibebis laboratoriad unda warmogvidges. aseTma ambavma unda gvibiZgos Cven TanamoqalaqeTa yofis, maTi Rirsebebisa Tu naklebis ukeTesad Secnobisken, maTi saqcielis gaazrebisken. samoqalaqo TviTSegnebisTvis mniSvnelovani klasikuri teqstebis anTologiaSi, Semdgenelebi emi kaasi, leon kaasi da daina Sobi aRniSnaven, rom saboloo jamSi gmiris saxes ara misi xasiaTi, temperamenti an Rirebulebebi qmnis, aramed `gonebisa da gulis xmiT Sejerebuli arCevanis gakeTebis Zala, romelic Semdgom gadawyvetilebebsa da qcevas ayalibebs.~ es ganmarteba hareit Tabmanis srulyofili daxasiaTeba iqneboda. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

marTlac, gulis, gonebisa da arCevanis gakeTebis SesaZleblobis garda hariets didi araferi gaaCnda. is ver kiTxulobda da ver werda, monobaSi gatarebuli bavSvobisas miRebulma mZime travmebma ki samudamo daRi daasva. monobas Tavi erTi perangis amaram daaRwia. filadelfiaSi Tavisufali moqalaqis axali cxovrebis sawyis etapze is Tavs mzareulad da Sinamosamsaxured muSaobiT irCens, cdilobs TiToeuli centis gverdze gadadebas. am danazogs misTvis didi mniSvneloba aqvs. arsebobs xalxi, romelic xanZris danaxvisas cecxlisken garbis. harieti yovelTvis amgvar arCevans akeTebda. rogorc ki mas danazogi amis saSualebas aZlevda, is merilendisken miemarTeboda, sadac Tavisuflebas mowyurebul xalxs monobisgan Tavis dasaRwevad amzadebda. harieti am saqmes 15 wlis ganmavlobaSi, samoqalaqo omis dawyebamde eweoda. namdvili hariet Tabmani, misi xasiaTis simtkice, uryevi neba da altruizmi, misi gmirobis nebismier holivudur versiaze gacilebiT STambeWdavia. filmi cdilobs Tabmani klasikur supergmirad warmogviCinos, rac aSorebs misi cxovrebis realur epizodebsa da garemoebebs, romlebic mas amerikis istoriis bneli furclebisa da naTeli momentebis saukeTeso simbolod aqcevs. misi cxovreba SeerTebuli Statebis istoriis erTi SexedviT SeuTavsebeli xedvebis Sejerebis saSualeba gvaZlevs _ monaTmflobelobis samarcxvino memkvdreobasTan erTad aq im amerikelebs vxedavT, romlebmac sakuTari sicocxle Tanamoqalaqeebis TavisuflebisTvis gawires.

h

arietis pirovnebaze sabediswero gavlena merilendis qalaq baktaunSi mdebare patara maRaziaSi momxdarma ambavma iqonia. am dros harieti jer kidev araminta rosia. 13 wlis `minti~, am maRaziaSi maSin xvdeba, roca iq Zebnil monas iWeren. monis dakavebisas hariets daWerilisTvis xelebis SekvraSi daxmarebas sTxoven, razec is kategoriul uars ambobs. ramdenime wuTSi Zebnili mdevars xelidan usxlteba da mis mimarT nasroli mZime sagani hariets xvdeba, Tavis qalas umtvrevs da TavSalis naglejs WrilobaSi tovebs. daSavebuli harieti mis patronTan mihyavT, Tumca samedicino daxmarebas aravin uwevs. harieti sikvdils ori dRis ganmavlobaSi ebrZvis, mesame dRes mas plantaciaSi gasvlas aiZuleben da misive TqmiT, `sisxliTa da ofliT Tvalebis amovsebamde~ amuSaveben.

TavSi moxvedrilma rkinam hariets smenaze, mxedvelobaze, mexsierebasa da ynosvaze pasuxismgebeli tvinis nawili dauziana. travmis Sedegad hariets epilefsia ganuviTarda, romlis Setevebi

da autaneli Tavis tkivili mas mTeli darCenili cxovrebis manZilze Seawuxebs. harietisTvis epilefsiuri Setevebi religiur da mistiur xasiaTs iReben. halucinaciebsa da zmanebebSi hariets bibliuri personaJebi da Zveli aRTqmis winaswarmetyvelebi evlinebian, angelozebi ki caSi itaceben da are-mares aTvalierebineben. zmanebebi haretis rwmenas amtkiceben, is uaRresad religiuri xdeba. abolicionisti Tomas gareti ixsenebs, rom mas haretze Rrmadmorwmune aravin Sexvedria. RmerTTan yrmobaSi dawyebuli Sinagani dialogi harietisTvis cxovrebis ganuyofel nawilad iqceva. filmSi harietis zmanebebi da halucinaciebi supergmiris zebunebriv Tvisebebadaa daxatuli. Sesabamisad, dakninebulia is sirTuleebi, romlebsac harieti janmrTelobis problemebis gamo awydeboda.

`harieti~ reJisori kasi lemensi Focus Features, 2019

a

m Janris kanonikis Sesabamisad filmSi gazviadebuli da damaxinjebulia uaryofiTi gmirebis saxeebic. filmi harietis gaqcevis pirveli TavzexelaRebuli mcdelobiT iwyeba. monaTmflobeli plantatoris, eduard brodesis sikvdilis Semdeg, misi ojaxi harietis gayidvas gadawyvets. harietis myidvelebi ramdenime wuTSi awydebian brodesis fermas. is iZulebulia gaiqces da Tavs tyes afarebs. mis mdevars axladgardacvlili plantatoris qeraTmiani vaJi, gideon brodesi meTaurobs. hariets mdevari xidze eweva. Zebnili Sepyrobas maRali xididan mdinareSi gadaSvebas amjobinebs. rTulia es ucnauri da dramatuli momenti, romelSic simarTlis marcvalic ki ar iZebneba, harietis realur biografiasTan daakavSiro. filmis antagonist gideons, romelsac filmSi nebismier sxva dadebiT gmirze bevrad meti dro eTmoba, arasdros uarsebia. istoriul, namdvil ambavze gadaRebul filmSi uaryofiTi gmiris aseTi araavTenturi xasiaTi kidev erTi magaliTia imisa, Tu ramdenad acdenilia Cveni warmodgenebi boroti Zalis Sesaxeb istoriul sinamdviles. harietis monaTmflobelobis araadamianur sistemas-

Tan Seupovari brZolis magivrad filmis mayurebeli harietsa da gideons Soris gamarTuli usasrulo kata-Tagvobanas amara rCeba. aseTi dispozicia monobis istoriuli sinamdvilis ukeTesad gagebis nacvlad mayurebels scenaritebis moraluri warmodgenebis Sesaxeb msjelobis saSualebas aZlevs. gideonis pirovnul Tvisebebze fiqsaciiT filmi gverds uvlis racionalizaciis im formebs, romlebSic monoba misi araadamianuri bunebis SesaniRbad ifuTeboda. amave dros, magaliTebi mravladaa hariet Tabmanis biografiebSi, sadac kargadaa aRwerili, Tu ra moralur xrikebs mimarTavdnen monaTmflobelebi kacTmoZule sistemis gasamarTleblad. plantaciidan warmatebuli gaqcevisas harieti 27 wlis iyo da monobaSi myofi axalgazrda qalisTvis sakmaod STambeWdavi damoukideblobis mopovebac moeswro. fuladi danazogis wyalobiT harieti jer or xars yidulobs, Semdeg ki eduard brodesisgan sxva fermebze muSaobis uflebas. harieti xSirad mamasTan, gamocdil xismWrel ben rosTan erTad muSaobda. mamasTan erTad tyeSi gasuli harieti velur bunebaSi orientaciasa da sxva saWiro codnas eufleboda. harieti amyarebs kavSirs Savkanian mezRvaurebTan, romlebsac monobisgan Tavisufal da samxreTis Statebs Soris faruli komunikaciis qseli SeeqmnaT. eduard brodesis sikvdilisTanave mis sakuTrebaSi myofebs Soris harietisa da misi Zmebis auqcionze gasayidad gayvanis Wori vrceldeba. eduardis mier datovebuli valebis gasastumreblad mis qvrivs, eliza brodess, maTi gayidva gadauwyvetia.

z

ogjer calkeuli aqtis an Cveulebis sisastike mis saxels samudamod amkvidrebs, metaforad aqcevs. ase damkvidrda gamoTqma `mdinaris piras gayidva~, romelic monaTmflobelobis dros gaCnda da dResac Ralatsa da gawirvas niSnavs. merilendSi monebis Statis farglebs gayidvas kanoni krZalavda. garda legalurisa, sakiTxs “moraluri” mxarec gaaCnda da aseTi qceva monaTmflobelebs Sorisac cud tonad iTvleboda, rac TavisTavad kargi ilustraciaa imdroindeli sazogadoebis monobisadmi farisevluri damokidebulebisa. am yvelafris miuxedavad, merilendi da virjinia monebiT ukanono vaWrobis centrebad iTvlebodnen. ukanono gayidvis dasafarad plantatorebi monebis gaqrobas xSirad gaqcevas abralebdnen. `Rrma samxreTSi~ monobaSi Cavardnilebs merilendsa da virjiniasTan SedarebiTac ki uaresi dRe elodaT. borkildadebul monebs jorjiasa da tenesisken mierekebodnen, sadac maT Saqris lerwmis plantaciebze umZimesi Sroma elodaT. mSobliuri Statebis komunikaciis Cveuli wyaroebidan mowyve-

იანვარი/თებერვალი 2020 11

tis Semdeg maTi kvali samudamod ikargeboda. harietis ojaxma es kargad icoda _ brodess harietis sami da ukve mieyida sxva Statidan mosuli myidvelebisTvis. brodesis sakuTrebaSi darCenil maT Svilebs dedebis Sesaxeb aRaraferi gaugiaT. filmSi harieti brodesis fermidan garbis, sinamdvileSi ki is am dros entoni Tompsonis, misi mamis mflobelis fermaSi iyo. am dros harieti gaqcevis gzebsa da xerxebs ukve kargad icnobs _ ben rosi Tavad iyo megzuri da damxmare merilendidan gaqceulebisTvis. gaqcevis dRes harieti monebis barakebsa da Tavad entoni Tompsons misive SeTxzuli simReriT Cauvlis: “I’m sorry I’m going to leave you, farewell, oh farewell / I’ll meet you in the morning, I’m bound for the Promised Land / On the other side of Jordan, bound for the Promised Land.” am simReraSi ucnauri araferi iyo, Tumca namdvil azrs misi megobrebi da ojaxi misi gaqrobis Semdeg mixvdeba. polarul varskvlavze orientaciiT harieti Rame tye-tye gadaadgildeba. abolicionist kvakerTa regionuli kavSiri `marSi krikis megobrebi~ Tompsonis fermidan erTi milis moSorebiT mdebareobda. kvakerebs monebis flobaze uari ramdenime aTeuli wlis win eTqvaT. pirveli gaCerebisas is Sinamosamsaxuris rols TamaSobs da eWvebis gasaqarwylebad ezos dagviTac ki gayavs dro. daRamebasTan erTad, erT-erTi kvakeri mas Tavis etlSi malavs da Semdeg usafrTxo adgilamde gadahyavs. saxlidan saxlSi gadasvlis, tye-tye siarulisa da malvis ramdenime etapis Semdeg harieti Tavs filadelfias afarebs.

qalaqidan sul raRac 150 milis daSorebiT harietis ojaxi kvlav monobaSi rCeba. `monoba jojoxeTia~, etyvis harieti misi Zmis SviliSvils da mas maTraxisgan datovebul iarebs anaxebs. es iyo kvali im samyarosi, romelsac is gamoeqca, magram Tavi verasdros daaRwia. es iyo jojoxeTi, romelic arsebobas agrZelebda da misi ojaxi wevrebisa da megobrebis arsebobas safrTxes uqmnida. es kvali iyo Sexseneba im sazareli realobis, romlis winaaRmdeg is verafers gaawyobda. filmSi, samwuxarod, verc am realobis kvals vxedavT. filadelfiaSi gaqcevis Semdeg harietma amocanad samaSvelo misiis gansaxorcieleblad saWiro fulis Segroveba daisaxa. harietisTvis fuli gaTavisuflebisTvis saWiro resursi iyo. arc axali tansacmeli, arc saWmlis maragi _ is uars ambobs fulis sakuTari pirobebis gaumjobesebisTvis gamoyenebaze. harieti Statis gareT gasayidad gamzadebuli ojaxis wevrebis daxsnis operacias iwyebs. gaqcevidan ori wlis Semdeg harieti Tavs kvlav safrTxeSi igdebs da merilendSi brundeba. misi mizani jon Tabmanis naxvaa, romelsac is colad 5 wliT adre gahyoloda. joni Tabmani merilendSi cxovrobda, Tumca Tavisufali iyo. hariets qmrisTvis axali kostumi mihqonda, romelic SesaZloa axali cxovrebis dasawyisis simbolo yofiliyo _ axla orive maTgani Tavisufali iyo. hariets usiamovno siurprizi eloda. jons sxva coli moeyvana. harietma mas mezobeli saxlidan sanaxavad misvla sTxova, razec uari miiRo. yofil qmars cxovreba harietis gareSe gadaewyvita. harieti ganadgurebuli iyo. filadelfiaSi axali ojaxuri cxovrebis dawyebis ocneba damsxvreoda. ganrisxebulma harietma jonis saxlSi unebarTvod misvlazec ki ifiqra, Tumca Rirsebam gadawona _ `Tu mas SeeZlo Cem gareSe cxovreba, aseve SemeZlo mec misi daviwyeba.~ harieti dros aRar kargavs, iatakqveSa qselTan kavSiris aRdgenis Semdeg is monobidan gamoqceulTa axal jgufs megzurobs CrdiloeTisken.

სიძნელეებსა და უსამართლობას ჰარიეტი ყოველთვის მოქმედებითა და მოძრაობით პასუხობდა, დანაკარგზე ფიქრი არაფრის მომტანი იყო სასოწარკვეთის გარდა.

12

h

arietis Sinagani samyaros Sesaxeb araferi viciT. ras fiqrobda, raze wuxda, ras ganicdida Zebnili monidan Tavisufal moqalaqed da sxvebis mxsnelad qceuli qali? ra akavSirebda mas raul uolenbergTan da iohan van hulstTan, xalxTan romlebsac arasdros daviwyebiaT maT mimarT gamoCenili sikeTe? Cvenda samwuxarod, filmSi gadmocemuli romelime epizodis dro sxva ambis Txrobas moklebulia. ararsebuli personaJis ambis gadmocemis saWiroebis gamo filmSi TandaTan ikargeba harieti da ZiriTad adgils gideonis ambavi ikavebs. es marTlac seriozuli Cavardnaa. am sruliad zedmeti da gamogonili boroti gmirisTvis amdeni drois daTmobis saidumlos filmis bolo kadrebSi vxvdebiT. tyeSi napovn hariets daWrili gideoni uCoqebs, harieti mas sicocxles unarCunebs. sabednierod, scenaristebs hariet TabmanisTvis Tundac warmosaxviTi mkvlelobis dabraleba gadametebulad moeCvenaT. filmis dasasrulSi vigebT, rom gideoni konfederati mebrZolis prototipia _ risxva da rasizmi amerikas samoqalaqo omamde miiyvans. misi sikvdili monaTmflobelobis codvis sasjelia da rogorc Cans, filmis avtorebi samoqalaqo omSi daRupul 280000 konfederatsac am codvas aRzvevineben. harietis biografiaSi Sesabamisi namdvili personaJis vernaxvis gamo, filmis Semqmnelebma is Tavad Seqmnes. filmma yuradRebis centrSi borotmoqmedis karikatura moaqcia. hariet Tabmanze codnis gasamdidreblad am filmis naxvas ver girCevT. gaatareT ramdenime dRe Sesabamis memorialur adgilebSi, romlebic mravladaa merilendSi, delaversa da filadelfiaSi. harietma sicocxlis bolo wlebi moxuci afro-amerikelebis TavSesafrisTvis saWiro Tanxebis mozidvas da mis aSenebas dauTmo. niu-iorkSi mdebare am dawesebulebis monaxuleba dResac SesaZlebelia. harieti Tavs `Rrma samxreTSic~ amohyofs, Tumca misi iq gayiduli debisgan gansxvavebiT, mamas xelSi iaraRi uWiravs. mdinare kombahis piras CrdiloeTis samxedro gemze harietis mier dawyebuli ritualuri galoba plantaciebidan 700 adamianis gamoqcevas iwvevs. es SeerTebuli Statebis istoriaSi tyveTa erTjeradi gaTavisuflebis yvelaze masStaburi SemTxveva da amerikis armiis mier qalis meTaurobiT ganxorcielebuli pirveli operacia iyo.

ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Frederick Douglass c. 1879 (Wikimedia Commons)

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

ფრედერიკ დუგლასი ცოცხალია! ელის რადოში rogorc sami axali wigni cxadhyofs, aseve aqtiurad grZeldeba misi memkvidreobaSi garkvevis mcdelobebic.

s

akuTari dabadebis TariRis arcodna warmoudgeneli ram gvgonia, Tumca frederik duglasisTvis es monobis boroti bunebis erT-erTi gamovlineba iyo _ monobaSi dabadebulebs an gayidulebs sakUTar Tavze aseTi sabaziso faqtic ki ar unda scodnodaT. frederik duglasi merilendSi, telbotis olqSi daibada, sadac, rogorc is werda, `sul ramdenimes SeeZlo Tveebis an kviris dReebis CamoTvla.~ `mflobelebi ar aZlevdnen maT sakuTari asakis garkvevis saSualebas, maT kiTxvis dasmis uflebac ki ar hqondaT. aseTi kiTxvebi TeTrebis mier arajansaRi cnobismoyvareobis niSnad aRiqmeboda.~ duglasma sakuTari dabadebis TariRi _ 14 ivlisi _ TviTonve SearCia, Tumca sikvdilamde erTi wliT adre aRmoaCina, rom 1818 wlis TebervalSi dabadebuliyo. sakuTari Tavis Sesaxeb aseTi elementaruli cnobebis arqona frederik duglasis msgavsi warmatebuli adami-

elis radoSi ramdenime wignis avtori, sara lourensis kolejisa da niu-iorkis universitetis leqtoria

anisTvis miuRebeli iyo. man cxovreba monobaSi daiwyo, gaTavisuflda da cxovreba rasizmisa da monobis winaaRmdeg brZolas miuZRvna. is misi drois yvelaze cnobil afro-amerikelad iqca. axla, misi 200 wlisTavis Semdeg, mkvlevarTaTvis erT-erTi rCeuli istoriuli pirovnebaa. msurvelTa simravlisa da aqtiurobis gamo duglasis pirovnebis, misi politikuri Sexedulebebisa da memkvidreobis gansazRvra erTgvar Sejibrad iqca. am Sejibris pirveli monawile, SeiZleba iTqvas, Tavad frederik duglasi iyo _ man sami gansxvavebuli avtobiografia dawera. pirvelad 1845 wels `frederik duglasis cxovrebis ambavi~ gamoica. wigni mis monobaSi gatarebul wlebsa da dramatul gaqcevas exeboda. 1855 wels is axal avtobiografias gamoscems _ `Cemi monoba da Cemi Tavisufleba.~ mesame da bolo versias _ `frederik duglasis droeba da cxovrebas~ _ is 1881 wels aqveynebs. es ukanaskneli ZiriTadad samoqalaqo omis droindel da Semdgom ambebs exeboda. garda wignebisa, duglasma orasamde statia da ori gazeTi _ `CrdiloeTis

varskvlavi~ da `frederik duglasis gazeTi~ dagvitova. SemogvrCa duglasis mier sajaro gamosvlebisas warmoTqmuli aTasamde sityvis teqsti, romlebmac mas misi drois erT-erTi Zlieri oratoris saxeli daumkvidra. rogorc devid blaiTi mis `frederik duglasi: Tavisuflebis mociqulSi~ werda: `duglasi Tayvans scemda wignebs, misi hobi ki debatebi da ganxilva iyo… is sityvebiTa da ideebiT ikvebeboda.~ blaiTma icis, rasac ambobs. is ielis universitetis istorikosia, romelic duglasis 750 gverdian biografiaze TiTqmis 10 weli muSaobda. wignis gamocemisas blaiTma ganacxada, rom mas `imedi~ hqonda, es wigni `duglasis rTuli cxovrebis bolo mesamedis yvelaze sruli aRwera iqneboda.~ es asec aris, Tumca ara mxolod. garda misi avtobiografiebisa da sajaro gamosvlebisa, blaiTi daeyrdno axal masalas, romelic jorjiis StatSi, erT-erT kerZo koleqciaSi aRmoaCines. es duglasis Svilis, frederik duglas umcrosis ubis wignakebi iyo, romlebic blaiTs duglasis biografiis naklebad cnobil periodebSi ukeT garkvevaSi daexmaren.

იანვარი/თებერვალი 2020 13

blaiTis am detaluri biografiis paralelurad gamoica ori axali wigni, romlebic duglasis, rogorc inteleqtualisa da moazrovnis gaanalizebas isaxavs miznad. esenia timoTi sanderfaris `frederik duglasi: adamiani, romelmac sakUTari Tavi Seqmna~ da d.h. dilbekis `frederik duglasi: amerikis mociquli.~ pirveli duglasis liberalizmisa da da konstituciisadmi damokidebulebas ikvlevs, meore ki duglasis religiuri rwmenisa da qristianobis sakiTxs uRrmavdeba. duglasis katalogizaciis mcdelobebSi axali araferia. XIX saukunis bumberazi XX saukuneSi daviwyebis gzas adga, Tumca Savkanianma mwerlebma buker t. vaSingtonma da benjamen qarlsma, 1906 da 1948 wlebSi gamocemuli biografiebiT misi pirovnebisadmi interesi mniSvnelovnad gaaRvives. viTareba memarcxeneTa mier duglasis misakuTrebis mcdelobis Semdeg Seicvala, romelic duglasis samoqalaqo omamdel abolicionistur moRvaweobas eyrdnoboda. 1930-iani da 1940-iani wlebis amerikeli komunistebi duglass maT winamorbedad acxadebndnen. Cven droSi duglasis memkvidreebad Tavs miiCneven respublikelebi, libertarianelebi da konservatorebic ki. 2013 wels duglasis Zeglis gaxsnisas respublikelebs mkerds umSvenebdaT gulsabnevebi warweriT `frederik duglasi respublikeli iyo.~ yvela am ganacxads Tavisi safuZvelic gaaCnia.

frederikis mama. plantaciaSi misvlisas, bebia frederiks iq momuSave Zmebisa da debis gasacnobad agzavnis. gacnobisa da maTTan TamaSis Semdeg bebiasTan mobrunebul frederiks is wasuli xvdeba. es duglass umZimes travmas ayenebs _ mitovebul frederiks bebia arc ki daemSvidoba. duglasi plantaciaSi 18 Tves atarebs da am drois ganmavlobaSi mas iq gamefebuli SimSilis, sicivis da sastiki mopyrobis gadatana uwevs. miuxedavad umZimesi pirobebisa, frederiki or mniSvnelovan megobars iZens. erTi eduard loidis 12 wlis Svili deniel loidi iyo, romelic frederiks megobariviT eqceoda. meore aaron entonis qaliSvili lukrecia oldi. lukrecia pirveli TeTrkaniani iyo, romelic frederiks Tavazianad eqceoda da Wrilobebsac ki

frederik duglasi Tavisuflebis mociquli devid blaiTi Simon & Schuster, 2018

frederik duglasi: sakuTari Tavis Semqmneli adamiani timoTi sendaferi Simon & Schuster, 2018

frederik duglasi: amerikis winaswarmetyveli

თუმცა ფრედერიკ დუგლასის გარშემო არსებული ასეთი ორაზროვნება, მისი რთული ცხოვრებისეული ტრაექტორიის ბრალია, რომელიც მისი მემკვიდრეობის მარტივად კატეგორიზაციას გამორიცხავს.

f

rederik augustus vaSington beili hariet beilim monobaSi gaaCina. duglasi dedas dabadebisTanave daaSores, is dedas cxovrebaSi sul ramdenjerme Sexvdeba. Svid wlamde frederiks bebia, betsi beili zrdis, Semdeg is eduard loidis erT-erT plantaciaSi iwyebs muSaobas. plantaciis mTavari zedamxedveli, betsisa da misi Svilis mflobeli, aaron entoni iyo. arsebobs mosazreba, rom swored is iyo

d.h. dilbeki University of North Carolina Press, 2018

uxvevda. 1826 wels lukreciam frederiks kargi ambavi gaagebina: is baltimorSi miemgzavreboda, sadac lukrecias meuRlis, Tomas oldis Zmas, hiu olds da mis ojaxs unda gahyoloda. mas Tomasis Svili tomisTvis kompanionoba unda gaewia. duglasi werda: `baltimorSi gadabargeba Cemi Semdgomi aRmavlobis saZirkveli da WiSkari iyo.~ duglasis TqmiT, hius coli sofia mas dedasaviT eqceoda. aswavlida wera-kiTxvas da misi warmatebiT amayobda kidec. roca sofiam meuRles frederikis SesaniSnavi Sedegebi gauziara, hium cols misTvis swavlebis gagrZeleba aukrZala, monisTvis wera-kiTxvis swavleba ukanono da saSiSi iyo, misi azriT swavla msoflios saukeTeso monasac ki gaafuWebda. duglasma am saubars yuri mokra da sworad maSin gaiazra pirvelad `gza monobidan Tavisuflebamde.~ am saubris Semdeg sofia mis qmarze mkacra-

14

dac ki adevnebda Tvals frederiks, raTa mas wera-kiTxvis swavla ar gaegrZelebina. maswavleblis gareSe darCenili duglasi, quCaSi gacnobil TeTrkanian Tanatolebs umegobrdeba da kiTxvis swavlas maTTan erTad ganagrZobs. saboloo mizans is 13 wlis asakSi aRwevs. wera-kiTxva ar iyo erTaderTi, rac duglasma baltimorSi iswavla. swored iq xvdeba frederiki Carlz lousons, romelsac SemdgomSi `sulier mamas~ dauZaxebs. CarlzTan erTad frederiki sakvirao wirvebze daswrebas iwyebs. lousoni mas aswavlis, rom RmerTs misTvis monobaze bevrad mniSvnelovani gegmebi hqonda da mas qadagebis dawyebas urCevs. amisTvis frederiks biblia unda Seeswavla.

14 wlis asakSi duglasi qristiani xdeba. dilbekis mixedviT, gaqristianeba duglasis cxovrebis erT-erTi mniSvnelovani movlena iyo. frederikisTvis religiasa da eklesiasTan Tavdapirveli Sexeba uaryofiTi gamocdileba iyo: samxreTSi eklesiebi monobis gamarTlebiT iyvnen dakavebulni. frederikis azriT, monaTmflobelis yvelaze uaresi kategoria, Cadenili sisastikis qristianobiT gamamarTleblebi iyvnen.

Svidi wlis Semdeg, misi baltimoruli cxovreba moulodnelad sruldeba.

Zmeb oldebs Soris gaCenili uTanxmoebis gamo hiu frederiks Tomass ubrunebs da masTan plantaciaSi gzavnis. Tomass baltimoridan Camosuli frederiki ar moswons da mas `monebis gamtexelTan~ agzavnis, romelmac duglasi maTraxis meSveobiT `azrze unda moiyvanos~. sastiki cemis kvireulis Semdeg, duglasi mis mwvalebels xels ubrunebs da dasjis Sewyvetas axerxebs. es faqti duglasisTvis aTvlis wertilad iqceva, _ is `Tavisuflebis mopovebis saboloo gadawyvetilebas~ iRebs. aaron entonis sikvdilis Semdeg, Tomasi duglass hius ubrunebs da baltimorSi agzavnis. ramdenime xelobis gamocvlis Semdeg, hius daxmarebiT is navsadgurSi zedamxedvelad iwyebs muSaobas. hiu daTanxmda, raTa frederiks yovelTviuri gadasasaxadiT Tavi gamoesyida, magram duglasi meti anazRaurebis miRebas axerxebs da gaqcevisTvis saWiro fulis dazogvas iwyebs.

1838 wels 20 wlis duglasi matareblis SavkanianebisTvis gankuTvnil vagonSi adis da niu-iorkSi miemgzavreba. male duglass baltimorSi gacnobili Tavisufali Savkaniani gogona, ana, uerTdeba. anasTan daqorwinebis Semdeg, isini masaCusetSi miemgzavrebian, sadac duglass samsaxuris Sovnis ukeTesi pirobebi eguleba. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

„ამ დროს ჩემი თავის ბატონ-პატრონი ვიყავი, რის მნიშვნელობასაც ალბათ მხოლოდ ის გაიგებს, ვისაც თავისუფლება დაუკარგავს“,

auditoriis eWvebis gasaqarwyleblad duglasi misi cxovrebis ambis wignad qcevas gadawyvets. wigni 1845 wels gamoicema da oTxi Tvis ganmavlobaSi 5000 egzemplari iyideba, rac mas bestselerad aqcevs. wignis warmateba duglasis finansur mdgomareobas aumjobesebs, Tumca gza exsneba hiu oldsac, romelsac axla dakarguli sakuTrebis dabrunebis saqmeSi meti warmatebis imedi aqvs.

ase aRwers duglasi misi cxovrebis am periods. siZneleebTan gamklaveba anasa da frederiks niu-bedfordSic uwevT. duglass kvalificiur samuSaos ar aZleven, is iZulebulia dRiur muSad imuSaos. mis saZebrad wamosulTa SiSiT, saxels icvlis da frederik duglass irqmevs.

დუგლასს ეჭვითა და უნდობლობით ეკიდებოდნენ, არავის ენახა სამხრეთელი მონის ასეთი გამართული მეტყველება. ფართო აუდიტორიის ეჭვების გასაქარწყლებლად დუგლასი მისი ცხოვრების ამბის წიგნად ქცევას გადაწყვეტს.

r

amdenime Tvis Semdeg duglasi uiliam loid garisonis abolicionisturi gazeTis `libereiToris~ kiTxvas iwyebs. gazeTSi wakiTxuli ambebi mis `suls cecxls ukidebs~, duglasi niu-bedfordis monobis sawinaaRmdego kampaniaSi erTveba. am dros duglasi iwyebs qadagebasac, ris formalur licenziasac 1839 wels miiRebs.

1841 wels nentaketis abolicionistur konvenciaze yofinisas, mas sityviT gamosvlas sTxoven. sasiamovno garegnobis, tanadi duglasi, misi baritoniTa da unaklo metyvelebiT msmenelTa yuradRebas iqcevs. abolicionistebs Soris duglasis gamosvla axal sensaciad iqceva. adgilobrivi gazeTis redaqtori mas spartaks adarebs, mas `afrikel princs~ uwodeben. maleve frederiks masaCusetsis `monobis sawinaaRmdego sazogadoebis~ agentisa da leqtoris samsaxurs sTavazoben. es duglasis aqtivizmisa da sajaro figuris karieris dasawyisia. is uiliam loid garisonis monobis sawinaaRmdego programas iziarebs da abolicionisturi moZraobis garisonis frTas uerTdeba. garisonis platforma Tanamoqalaqeebis darwmunebas monobis gauqmebis saWiroebaSi moraluri zewoliT cdilobda, garisoni samxreTisgan secesiis momxre iyo da konstitucias monaTmflobelTa mier saTavisod daweril dokumentad miiCnevda. momdevno 15 wlis ganmavlobaSi duglasi abolicionistur moZraobaSia CarTuli, ana am dros saxlSi maTi xuTi Svilis _ rozetas, luis henris, frederik umcrosis, Carlz rimondis da enis _ aRzrdiTaa dakavebuli. duglass xSiri gadaadgilebebi uwevs, mas SavkanianTa vagonSi uwevs jdoma, agresiuli brbo ramdenjerme matareblidanac ki agdebs. duglass eWviTa da undoblobiT ekidebodnen, aravis enaxa samxreTeli monis aseTi gamarTuli metyveleba. farTo

TanamebrZolebi duglass viTarebis ganmuxtvamde britaneTSi droebiT gadasvlas urCeven. 20 Tve, romelsac frederiki inglisis, irlandiisa da Sotlandiis garSemo mogzaurobaSi gaatarebs misi cxovrebis erT-erT gardamtex momentad iqceva. pirvelad duglasis cxovrebaSi, mas ara rogorc Savkanians, aramed rogorc Cveulebriv adamians ise eqcevian. is eswreba abolicionisturi moZraobis warmatebebsac: 1833 wels britaneTis parlamenti monobas imperiis mTel teritoriaze auqmebs. duglasi britaneTis wamyvani abolicionistebis mxardaWeriT sargeblobs.

1846 wels maTi daxmarebiT Segrovebuli Tanxis wyalobiT duglasi Tavs gamoisyidis da Tavisufal moqalaqed iqceva. axla duglass samSobloSi dabruneba SeuZlia. frederiks garisonelebis mier misTvis Tavsmoxveuli SezRudvebi aRizianebda. maT surdaT duglasi gamosvlebSi misi dramatuli warsulisa da gamocdilebis Sesaxeb TxrobiT Semofargluliyo. duglass aseTi gamosvlebi mobezreboda da Tvlida, rom saTqmeli bevrad meti hqonda. roca frederikma sakuTari gazeTis gamocemis survili gamoTqva, garisonelebma misi gadarwmuneba scades. Tanamoazreebis aseTi poziciiT duglasi ukmayofilo da nawyeni darCa. 1847 wels, britaneTidan SeerTebul StatebSi dabrunebisas, misi umTavresi mizani gazeTis gamocemaa. duglasi

`CrdiloeTis varskvlavis~ gamocemas niu-iorkTan axlos mdebare roCesterSi ojaxTan erTad gadasvlis Semdeg iwyebs. gazeTSi gamoqveynebuli masala migviTiTebs, rom duglass adamianTa uflebebis universaluri xasiaTis sjeroda da qalebis TanasworobisTvis brZolis solidaruli iyo. duglasi monawileobs 1848 wels niu-iorkSi qalTa uflebaTa dacvis pirvel konvenciaSi, sadac erTaderTi Savkaniani delegati iyo. frederiks moswonda `qalTa uflebebis damcveli kacs~ rom eZaxdnen. elizabeT keidi stentonis TqmiT, is erTaderTi kaci iyo mis garSemo, romelsac qalTa uuflebo mdgomareobis simZime esmoda. duglasi CrdiloeTSi mcxovrebi qali abolicionistebis madlieri iyo, avtobiografiaSi is werda: `monobis winaaRmdeg brZolis namdvili istoriis dawerisas wignis did nawils qalebi daikaveben.~ mis wignSi blaiTi duglasis qalebTan urTierTobebSi garkvevas cdilobs. duglasi sakuTar avtobiografiebSi anas arasdros axsenebs, Tumca blaiTis azriT, is frederikis cxovrebis umniSvnelovanesi nawili iyo. anam wera-kiTxva ar icoda da karCaketilad cxovrobda, misi Sexedulebebis Sesaxeb mwiri warmodgena gvaqvs. sxvadasxva periodSi duglasis ojaxTan erTad ori TeTrkaniani qali, julia grifiti da otail esingi, cxovrobda. blaiTs uWirs am urTierTobaTa bunebis aRwera, ar aris cnobili Tu rogor uxsnida frederiki anas saxlSi amgvar stumrobebs. julia grifiti da misi da eliza, duglasis britaneli mxardamWerebi iyvnen. debi mas britaneTSi stumrobisas Tan axldnen da megzurobas uwevdnen. gamocdilebis nakleboba duglass `CrdiloeTis varskvlavis~ gamocemis dawyebaSi uSlida xels. juliam mas daxmareba SesTavaza da Tanxmobis miRebis Semdeg, roCesterSi Cavida. julia finansebis moZiebiT iyo dakavebuli da gazeTis komerciuli direqtoris funqcias asrulebda. misi Zalisxmevas gazeTis SenarCunebisTvis gadamwyveti

ფრედერიკს გარისონელების მიერ მისთვის თავსმოხვეული შეზღუდვები აღიზიანებდა. მათ სურდათ დუგლასი გამოსვლებში მისი დრამატული წარსულისა და გამოცდილების შესახებ თხრობით შემოფარგლულიყო.

იანვარი/თებერვალი 2020 15

mniSvneloba hqonda. blaiTis cnobiT, julia duglass janmrTelobis problemebTan gamklavebaSic exmareboda. xSiri sajaro gamosvlebi da qadageba mis janmrTelobas seriozul zians ayenebda, rac xSirad misi loginad CavardniT mTavrdeboda. blaiTi varaudobs, rom gazeTis gadarCeniTa da ojaxis gamokvebiT Sepyrobil duglass fsiqikuri janmrTelobis problemebi Seeqmna. am permanentuli stresis erT-erTi mizezi, didi albaTobiT, duglasis garisonelebTan daZabuli urTierToba iyo. isini frederikis gazeTs `liberatoris~ konkurentad miiCnevdnen. garisonelTa nawili konfliqtSi julias adanaSaulebda da britanel stumarsa da duglass Soris arsebul romanze avrcelebda xmebs. blaiTi aseTi urTierTobis arsebobas naklebad savaraudod miiCnevs. mdgomareoba kidev ufro gauaresda, roca duglasma maTi ideologiuri banakis datoveba daiwyo. niu-iorkeli abolicionistebi maTi niu-inglendeli Tanamoazreebisgan gansxvavebul ideologiur platformaze idgenen. 1843 wels jeriT smiTma pirveli abolicionisturi politikuri partia, `Tavisuflebis partia~ daafuZna. smiTi da misi Tanapartielebi Tvlidnen, rom konstituciaSi Tavisuflebisa da Tanasworobisgan gansxvavebiT monoba arsad iyo naxsenebi da Sesabamisad, es dokumenti monobis mxardamWerad ver CaiTvleboda. duglass misTvis misaRebi gzis povna uZneldeboda, gazeTis furclebi konsititucionalist-abolicionistebTan debatebs eTmoboda. is yuradRebiT ekideboda abolicionizmis politikur sibrtyeSi gadatanis sasargeblod jeriT smiTis mier gamoTqmul argumentebs da damfuZnebeli mamebis klasikuri liberalizmis Seswavla daiwyo. sabolood, smiTis argumentebma gadawona da pragmatisti duglasi politikur procesebSi CarTvis aucileblobaSi darwmunda.

1851 wels duglasma misi gazeTis smiTis `Tavisuflebis partiis~ gazeTTan gaerTianeba gamoacxada. axal gamocemas `frederik duglasis gazeTi~ daerqva da 1860 wlamde iarseba. duglasis yofilma mentorma frederiks RalatSi dasdo brali. garisonTan daSorebam duglass bevri megobari daakargvina, mas piradi Tavisuflebis gadaazrebam mouwia. duglasma kritikosebs gazeTis furclebze upasuxa `vacxadeb, rom maqvs ufleba, viTanamSromlo visTanac msurs da yvelasTan, vinc am qveyanaSi monobis damxobis saqmeSi damexmareba.~ momdevno wels, anas juliasa da misi qmris gaurkveveli urTierToba bezrdeba da britanel stumars maTi saxlis datovebas sTxovs. julia britaneTSi 1855 wels brundeba da monobis sawinaaRmdego brZolis mxardaWeras agrZelebs. erTi wlis Semdeg duglass germaneli

Jurnalisti otilia esingi stumrobs.

Jurnalists frederikisgan intervius aReba da misi wignis Targmnis uflebis mopoveba surs. maTi urTierToba sam aTeul wels gastans. otilia duglasis gazeTis avtori da redaqtori xdeba, Targmnis mis nawerebs germanulad, axlavs mas yrilobebsa da Sexvedrebze. 1850-1872 wlebSi esingi duglasebs zafxulobiT stumrobs da blaiTis TqmiT `frederikis inteleqtualuri da moraluri kompanioni~ xdeba. otilias frederiki uyvarda da anas maTi urTierTobis damabrkoleblad Tvlida.

1852 wlis 5 ivliss duglasi sityviT roCesteris abolicionist qalTa sazo-

1852 წლის 5 ივლისს დუგლასი სიტყვით როჩესტერის აბოლიციონისტ ქალთა საზოგადოებაში გამოდის. მისი იქ წარმოთქმული სიტყვა „რას ნიშნავს ოთხი ივლისი მონისთვის?“, ქვეყანაში გამეფებულ ფარისევლობაზე მიტანილი შეტევა იყო და ქრისტიანული მოძღვრებისა და პოლიტიკური აბოლიციონიზმის ელემენტებს ეფუძნებოდა. gadoebaSi gamodis. misi iq warmoTqmuli sityva `ras niSnavs oTxi ivlisi monisTvis?~ qveyanaSi gamefebul farisevlobaze mitanili Seteva iyo da qristianuli moZRvrebisa da politikuri abolicionizmis elementebs efuZneboda. duglasis es sajaro gamosvla istoriul mniSvnelobas SeiZens. frederiki gamosvlas pozitiur notaze iwyebs, xotbas asxams britanelTa winaaRmdeg ajanyebul da TavisuflebisTvis mebrZol kolonistebs.

16

`Tqven sruli ufleba gaqvT Tqveni qveynis daarseba aRniSnoT, magram vrceldeba Tu ara damoukideblobis deklaraciaSi moyvanili sayovelTao politikuri Tavisuflebisa da samarTlianobis principebi Cvenzec? am qveyanaSi monobis arseboba Tqven respublikelobas, humanizmsa da qristianul rwmenas yalbad aqcevs… me RmerTTan da dasaxiCrebul monasTan vidgebi, aRSfoTebuli kacobriobis, ganadgurebuli Tavisuflebis,

ugulebelyofili bibliisa da konstituciis saxeliT, mogiwodebT dagmoT yvelaferi, rac amerikis udidesi sircxvilisa da codvis, monobis SenarCunebas uwyobs xels.~

g

arisonelTa pacifizmisgan gaTavisuflebuli duglasi monobis dasasruleblad Zalis gamoyenebis sakiTxsac ganixilavda. duglasi pacifisti arasdros yofila. monobaSi gatarebuli wlebi aCvenebda, rom Zaladobis SeCerebis erTaderTi gza winaaRmdegobis gaweva iyo. is Tvlida, rom Zalis efeqturi gamoyeneba Sedegis momtani iqneboda. xdeboda movlenebi, romlebic Zalismieri meTodebis gamoyenebis sasargeblod metyvelebdnen: 1850 gaqceuli monebis Sesaxeb miRebuli aqti, romlis mixedviT yvela daWerili mona misi patronisTvis unda dabrunebuliyo; 1854 wlis kanzas-nebraskas aqti, romelic dasavleTis axal dasaxlebebSi kolonistebs monobis gagrZelebis xmis micemiT gadawyvetis SesaZleblobas aZlevda; uzenaesi sasamarTlos dred skotis saqmeze 1857 wels miRebuli gadawyvetileba. jon braunis ambebis gagebis Semdeg duglasma masTan Sexvedra ganizraxa. brauni TeTrkaniani religiuri kaci iyo, romelmac saxeli kanzasSi monobis winaaRmdeg brZoliT gaiTqva. SemdgomSi duglasi dawers, rom brauni mas `monobis damxobaSi gulwrfelad dainteresebul, Tumca monobis Sesaxeb garkveuli gavlenis qveS moqceul adamianad moeCvena.~ braunisa da duglasis urTierTobam regularuli xasiaTi miiRo. brauni roCesterSi stumrobisas frederikis saxlSi Cerdeboda. erT-erTi aseTi stumrobisas is duglass kanzasis mTebidan samxreTze Tavdasxmis gegmas acnobs. gegma arasdros ganxorcielebula, Tumca roca is iaraRis federalur sacavze Tavdasxmis ganzraxviT brundeba, duglasi mis daxmarebaze uars ambobs da mis gadarwmunebas cdilobs. brauni ganzraxvas 1859 wels axorcielebs. Tavdasxma, rogorc duglasma iwinaswarmetyvela, katastrofuli SedegebiT mTavrdeba. duglasi TanamzraxvelobaSi bralis dadebas bewvze gadaurCeba. dapatimrebis safrTxisgan is Tavs jer kanadaSi, Semdeg ki inglisSi afarebs. duglasis amerikaSi dabrunebisas sazogadoebis yuradReba 1860 wlis noembris saprezidento arCevnebze iyo gadarTuli. duglasi abraham linkolnis Tayvanismcemlebs ar miekuTvneboda. miuxedavad linkolnis respublikuri platformisa, romelic monobis akrZalvas SeerTebuli Statebis mTel teritoriaze iTvaliswinebda, da misi piradi poziciisa, romlis mixedviT monoba moraluri danaSauli iyo, duglasi varaudobda, rom linkolni realuri nabijebis gadamdgmeli ar iyo. 1861 ამერიკული ინტერესი – საქართველო

wlis aprilSi, konfederatTa fort samterze TavdasxmiT iwyeba omi, romelic monobas daasrulebs, Tumca duglasi arc maSin iyo darwmunebuli linkolnis realur miznebSi. omi duglasis kiTxvebs Tavad gascems pasuxs. 1863 wlis pirvel ianvars linkolni gamoscems `emansipaciis deklaracias~, romelic konfederaciis mier kontrolirebad samxreT StatebSi myofi monebis statuss cvlis da maT Tavisufal moqalaqeebad acxadebs. duglasi am gadawyvetilebas gmirul saqcielad afasebs. CrdiloeTis armiaSi SavkanianTa Caweris sakiTxis gansaxilvelad duglasi linkolns TeTr saxlSi xvdeba. duglasi moyveba, rom linkolni megobruli, mSvidi da yuradRebiani msmeneli iyo. duglasi linkolns urCevs, rom Savkanianma jariskacebma Tanabari anazRaureba miiRon da iTxovs mTavrobisgan reagirebis garantias maTze Zaladobis SemTxvevaSi. duglasi jariskacebis rekrutirebis kampanias uerTdeba, maT Soris arian misi Svilebi _ liuisi da Carlzi. omis damTavrebisas amerikul sazogadoebaSi gaTavisuflebulTa rolis sakiTxi dadga. duglasisTvis upirvelesi amocana maTTvis samoqalaqo uflebebis samarTlebrivi garantiis mopoveba iyo. blaiTis Tanaxmad, duglasi sakuTar Tavs amerikis meore respublikis damfuZnebelTa da damcvelTa Soris moiazrebda.

პირადი თავისუფლების პრინციპის ერთგულმა დუგლასმა მაძაგებლებს უპასუხა, რომ ღმერთს ადამიანისთვის ხელშეუვალი უფლებები მიუნიჭებია, და მათ შორის ცოლის საკუთარი შეხედულებისამებრ არჩევის უფლებაც იყო.

1870-iani wlebi duglasisTvis rTuli periodi aRmoCndeba, Tumca iqneba axali SesaZleblobebic. 1870 wels, SvilebTan da otilia esingTan erTad is vaSingtonur gazeT `niu neiSnl eras~ yidulobs da omis Semdgomi rekonstruqciis wlebSi SavkanianTa perspeqtivebze muSaobis mediumad miiCnevs. duglasi respublikuri partiis erTguli mxardamWeri iyo, partia mas ar daukargavs samoqalaqo omisas gaweul samsaxursa da mxardaWeras. 1870 wels prezidenti granti mas san domingos SesaZlo aneqsiis Semswavleli komisiis Tavmj-

domared niSnavs. duglasi aneqsiis sasargeblo statiebs wers da amtkicebs, rom samoqalaqo omis Semdgomi amerika adgilobrivebisTvis demokratiisa da bevri sxva sikeTis momtani iqneboda. imperializmSi dadanaSaulebis sapasuxod, duglasi ganacxadebs, rom SeerTebuli Statebis mier texasisa da kaliforniis SemoerTebac aneqsia iyo da amas adgilobrivebisTvis kargis meti araferi moutania. kongresis pasiurobis gamo, san domingos aneqsia arasdros moxdeba.

1889 wels prezidenti harisoni duglass haitize SeerTebuli Statebis konsulad niSnavs. duglasi daniSvnas udides pativad miiCnevs, haitis 1791 wlis monebis ajanyebas misTvis didi mniSvneloba aqvs. is Tanamdebobas ori wlis Semdeg, SeerTebuli Statebis mier haitis erT-erTi portis xelSi Cagdebis mcdelobis Semdgom, protestis niSnad tovebs.

1872 wels duglasebis saxls xanZari imsxverplebs, isini sacxovreblad vaSingtonSi gadadian. ori wlis Semdeg duglasi `gaTavisuflebulTa bankis~ prezidentobas Tanxmdeba. banki yofili monebisa da omis Savkaniani veteranebisTvis daxmarebis gasawevad dafuZnda.

17 StatSi gafantuli 37 filialiT banki warmatebul organizaciad iTvleboda, magram gansxvavebuli Sexeduleba hqonda duglass. 1873 wlis ekonomikuri depresia banks mZime mdgomareobaSi agdebs. duglasi kongress bankis gakotrebis Sesaxeb meanabreTa fulis mTlianad dakargvamde atyobinebs. banki 1874 wlis ivnisSi kotrdeba. kriziss Seewira `niu neiSnl erac~, romelic arsebobas xelmomwerTa dramatuli Semcirebis Semdeg wyvets. duglasis Semosavlis mTavari wyaro misi sajaro gamosvlebi iyo, rac mas datvirTul muSaobas aiZulebda. es tvirTi duglass 1877 wels Seumsuqdeba, roca prezidenti heisi mas kolumbiis olqis marSalad niSnavs. Tanamdeboba maRal xelfass iTvaliswinebda, romelic duglasis finansur usafrTxoebas uzrunvelyofda. duglasi anakostiaSi mdebare `sedar hilis~ 15 akrian mamuls yidulobs.

1882 wels, janmrTelobis gauaresebis Sedegad, 69 wlis asakSi gardaicvleba ana. blaiTi wers, rom anas sikvdilamde periodsa da mis Semdeg duglasi Tavis Tavs aRar hgavda. rozeta ixsenebs, rom misi mama unugeSo mdgomareobaSi iyo da anas, rogorc misi mfarvelis dakargvas ganicdida. samZimris werilze pasuxisas, duglasi werda: `deda Cveni saxlis burji iyo da yvelas gvaerTianebda… misi sikvdilis Semdeg sicocxle CemTvis dids aRarafers niSnavs.~ erTi wlis Semdeg avad xdeba Tavad duglasic. blaiTis azriT, es emociuri gamofitvis Sedegi unda yofiliyo. anas sikvdilidan ori wlis Semdeg, duglass colad mohyavs helen pitsi,

48 wlis TeTrkaniani ganaTlebuli qali, romelic mis ofisSi muSaobda. helenma duglasi pirvelad 14 wlis asakSi naxa, roca frederiki mis ojaxs erT-erTi sajaro gamosvlis Semdeg ewvia. is CarTuli iyo abolicionistur da qalTa uflebebisTvis moZraobebSi. duglasis moulodneli daqorwineba Sokismomgvreli aRmoCnda frederikisa da anas SvilebisTvis, romlebsac am urTierTobis Sesaxeb araferi smenodaT. helenis mamam SvilTan kavSiri gawyvita, duglass ki TeTrkaniani colis moyvanis gamo SavkanianTa kritika daatyda Tavs. piradi Tavisuflebis principis erTgulma duglasma maZageblebs upasuxa, rom RmerTs adamianisTvis xelSeuvali uflebebi miuniWebia, da maT Soris aris colis sakuTari Sexedulebisamebr moyvanis uflebac. rekonstruqciis periodi SavkanianebisTvis optimizmis xana iyo, romelic 1877 wels samxreTidan federaluri jaris SenaerTebis gamoyvaniT dasrulda. samxreTis Statebze kontrols demokratebi amyareben da afro-amerikelebisTvis dapirebul uflebebsa da garantiebs auqmeben. duglasma, romelic xmis micemis uflebas umniSvnelovanesad Tvlida, dagmo demokratebis saqcieli, romelic wera-kiTxvis da sagadasaxado cenzis gamo SavkanianTa did nawils saarCevno xmis gareSe tovebda. duglasis gamosvlebi da nawerebi Savkanianebze samxreTSi gaCaRebul Zaladobas, gansakUTrebiT linCis wesiT dasjas, exebian. linCis wesiT gasamarTlebis sawinaaRmdego kampaniaSi duglasi ida uelsTan erTad erTveba. uelsi afro-amerikeli Jurnalisti da gazeTis redaqtori iyo, is samxreTSi mimdinare ambebis gamoZiebiTa da gaSuqebiT iyo dakavebuli. man duglass miswera, rom misi STagonebis wyaro duglasis erT-erTi statia, `samxreTuli sivelure~ iyo. mis dasaxmareblad duglasi uelss saqmis warmatebisTvis saWiro xalxs acnobs, romlebsac misi mxardaWera da finansuri daxmareba SeuZliaT. duglasma gavlena moaxdina sxva afro-amerikel liderebzec.

1895 wlis 20 Tebervals 77 wlis frederik duglasi gulis SeteviT iRupeba. meore dRes, samxreTis Statebis winaaRmdegobis miuxedavad, senati glovas acxadebs. duglass 27 Tebervals asaflaveben. saxalxo gamosvenebaze aTasobiT amerikeli ikribeba. 4 saaTiani panaSvidis Semdeg duglasis kubo matarebeliT niu-iorkSi igzavneba, sadac orsaaTiani dasvenebis Semdeg is roCesterSi CaaqvT da iqve asaflaveben.

b

laiTi, sendifari da dilbeki Tanxmdebian duglasis uzarmazar rolze, romelic man amerikis istoriaSi iTamaSa. maT Soris azrTa sxvadasxvaobas is gavlena iwvevs, romelic man mis Tanamedroveebsa da amerikelTa Semdgom

იანვარი/თებერვალი 2020 17

Taobebze moaxdina. am kiTxvaze pasuxs didi mniSvneloba aqvs frederik duglasis memkvidreobisTvis. sendifari amtkicebs, rom Tavad duglasze yvelaze didi gavlena damfuZnebeli mamebis klasikurma liberalizmma moaxdina, romlis yvelaze axlo analogi dRevandelobaSi libertarianizmi iqneboda. sendifari duglass konservatorad ar Tvlis, Tumca memarjveneebma misi wigni swored sapirispiros samtkiceblad gamoiyenes da is memarjvened gamocxades. sendifaris Tanaxmad, `duglasi amerikis fundamenturi principebis damcveli iyo, radgan sjeroda rom yvela adamiani Tavisufal da Tanaswor moqalaqed ibadeba, rom aravis aqvs maTze batonobis Tandayolili ufleba da Sesabamisad, aqvT ufleba sxva adamianebis an saxelmwifosgan damoukideblad eZion bedniereba.~ duglasi xelSeuvlad Tvlida kerZo sakuTrebis, sakuTari gonebisa da sxeulis gankargvis uflebebs. Sesabamisad, sendifari varaudobs, rom duglasi `ara konservatorad, aramed radikalad unda CavTvaloT _ radikal individualistad. swored es ganasxvavebda mas progresivizmisa da koleqtivizmis sxvadasxva formis mimdevrebisgan.~ gamoTqmuli varaudis gasamyareblad sendifari duglasis sajaro gamosvlebis erT-erT yvelaze cnobil teqsts iSveliebs, romelic man 50-ze metjer warmoTqva Savkanianebis, indielebisa Tu mrevlis winaSe. am sityvis saTauri _ `Self Made Man” _ sendifarma sakuTari wignisTvis gamoiyena, Tumca mravlobiTi ricxvi mxolobiTiT Secvala, riTac duglasis pirovnebis Sesabamis Tvisebas gausva xazi. Tavad duglasi Tvlida, rom mxolod Tavisi ZalebiT Tavis gatanas vercerTi adamiani moaxerxebda. am cnobili teqstis mizani msmenelebSi imedis Casaxva da maTTvis warmatebis miRwevisTvis saWiro elementebis gaziareba iyo. duglasi Tvlida, rom yvelaze uaresi, rac afro-amerikelebs SeiZleba monobis Semdeg damarTodaT, es socialur daxmarebaze damokidebul da indielebis msgavsad sazogadoebis ganyenebul nawilad Camoyalibeba iqneboda. aseTi katastrofuli scenaris Tavidan asacileblad duglasi finansur damoukideblobasa da sakuTari uflebebis dacvisTvis mzaobas Tvlida saWirod. duglasis `radikali individualizmis~ sasargeblod sendifars argumentad duglasis mier gacemuli erT-erTi pasuxi moyavs. kiTxvaze, Tu ra daexmareboda Savkanianebs monobis borkilebidan gaTavisuflebis Semdeg, duglasma upasuxa, rom amerikam maT `TamaSis samarTliani wesebiT sargeblobis saSualeba unda misces da Tavi daanebos. gauRos maT skolebis, qarxnebis, saxelosnoebisa da warmoebis kari. misces saSualeba akeTos is, rac kargad gamosdis. Tu

mas xeli moecreba, dae, moecaros.~ is Tvlida, rom im qveyanaSi, sadac Sromas pativs scemdnen da romelic, evropisgan gansxvavebiT, `TviTkmari adamianebis samSoblo da mfarveli iyo~, Savkanianebi, saboloo jamSi, warmatebas miaRwevdnen. sendifaris Teoriis kategoriuli mowinaaRmdegea blaiTi, romelmac sendifaris wignis gamoqveynebidan erTi kviris Semdeg `niu-iork TaimsSi~ dabeWdil statiaSi duglasis sendifariseul `individualisturi~ daxasiaTeba gaacamtvera. blaiTi amtkicebs, rom `duglasi monebis gaTavisuflebas, konfederatebis damarcxebad da Savkaniani moqalaqeebis dacvas Zaladobisa da diskriminaciisgan sworad mTavrobis CareviTa da ZaliT iTxovda. mas sjeroda, rom gaTavisuflebulTa dacva mxolod saxelmwifosa da kanonis mfarvelobiT iqneboda SesaZlebeli.~ blaiTi aRiarebs, rom didia cduneba duglasis azrebisa da qcevis sakuTari Sexedulebebis mixedviT gamorCevis, radgan Tavad duglasi xSirad winaaRmdegobrivi an orazrovani poziciebiT gamoirCeoda. mas SeeZlo TanamoqalaqeebisTvis sakuTar Zalebze dayrdnobisa da TviTkmarobisken moewodebina da amaved dros, mTavrobis intervencionistuli rolis gazrda moeTxova. blaiTi aseve amtkicebs, rom duglasis mier sakuTari Tavis `self-made man~-ad wardgenis miuxedavad, misi warmateba koleqtiuri Zalisxmevis Sedegi iyo, romelSic gansakuTrebul rols qalebi (bebia, ori coli, Svili, uamravi abolicionisti qali, romlebmac mis karieras Seuwyves xeli) da TeTrkaniani Tu Savkaniani mentorebi asrulebdnen, romelTa gareSec is verasdros gaxdeboda is duglasi, romelsac dRes vicnobT.~ aq blaiTi sakamaTo mosazrebas gamoTqvams, radgan duglass TviTkmarobaSi daxmarebaze uaris Tqma arasdros ugulisxmia. misi dakvirvebiTa da gamocdilebiT `warmatebis mTavari sawindari ara iRbali da niWi, aramed sworad mimarTuli da patiosani Sromaa.~

დუგლასის ბიოგრაფია მშრომელი ადამიანის ბიოგრაფიაა, რაც მისივე განსაზღვრებით, მას ნამდვილ “self-made man”-ად აქცევს. dilbekis TqmiT, mis mier duglasis religiuri biografiis daweris mizani `misi rwmenisa bunebisa da im gavlenis Seswavla iyo, romelic religiam mis

18

karieriaze iqonia.~ dilbekma am mizans namdvilad warmatebiT miaRwia. avtori wers, rom 14 wlis asakSi gaqristianebis Semdeg monobis winaaRmdeg brZolis gza duglasma bibliaSi ipova. duglasi bibliasa da konstitucias erTnairad _ `Tavisuflebisa da adamianis Rirsebis mopovebis saxelmZRvanelod~ _ afasebda. dilbekis azriT duglass RmerTis rwmena arasdros daukargavs. 1890 wels, misi cxovrebis erT-erT gamorCeulad rTul periodSi man vaSingtonis erTerT eklesiaSi Sekrebil afro-amerikelebs Semdegi sityvebiT mimarTa: `cxovrebaSi bevri bneli dRe gamoviare, Tumca vnaxe sibnelis gafantva da naTelis gamarjveba. vnaxe winaRobebis dacema, Secdomebis gamosworeba, siZulvilis mineleba, akrZalvebis gauqmeba da Cemi xalxis winsvla. yovelTvis maxsovda, rom RmerTi ukvdavia da misi samefo maradiuli, amitom, miuxedavad dagvianebisa, imedgacruebisa da dacemisa, arasdros damviwyebia, rom sabolood simarTle, Tavisufleba da humanuroba gaimarjvebda.~

sendifaris da dilbekis wignebis kiTxvisas erTaderTi SesaZlo daskvnis gakeTeba SegviZlia: duglasis pirovnebis CamoyalibebaSi udidesi gavlena klasikurma liberalizmma da qristianulma religiam moaxdina. blaiTis biografia am ori nawilis Sejerebis mcdelobaa. is wers, rom duglasis rwmena droTa ganmavlobaSi mniSvnelovnad icvleboda. blaiTi mis wignSi ZiriTad yuradRebas duglasis religiur mxares aqcevs, risi erT-erTi mizezi avtoris mier duglasis biografiis Seswavlisas mis sajaro gamosvlebze dayrdnobaa, romlebic, rogorc wesi, bibliuri da religiuri elementebiT iyo gajerebuli. samive wigni 2018 wels, duglasis dabadebidan 200 wlisTavze gamoica. kongresma `frederik duglasis 200 wlis komisiis aqti~ miiRo, romlis mizani mis pativsacemad Cafiqrebuli `programebisa da RonisZiebebis dagegmva, ganviTareba da ganxorcieleba~ iyo. blaiTma, sandefarma da dilbekma am saqmeSi sakuTari mniSvnelovani wvlili Seitanes. duglasisadmi miZRvnil sityvebs Soris gamorCeulia misi Tanamedrove elizabeT keidi stentonis mier frederikis gardacvalebisas dawerili teqsti: `frederik duglasi cocxalia! misi udidesi pirovneba Cveni erovnuli istoriis gakveTilad iqceva… misi TavisuflebisTvis, samarTlianobisa da TanasworobisTvis brZolam Cveni qveynis yvela kuTxeSi hpova gamoZaxili, am brZolam unda STaagonos da magaliTi misces momaval Taobebs!~ Zneli misaxvedri ar aris, Tu ra grZnoba daeufleboda stentons, duglasis dabadebidan 201 wlis Semdeg, misi memkvidreobisadmi migebuli pativi rom enaxa. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Jacob Lawrence, “During World War I there was a great migration north by southern Negroes” (Wikimedia Commons)

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

შეუძლიათ ამერიკელებს რასასთან დაკავშირებული შეხედულებების შეცვლა? მორტენ ჰოი ჯენსენი axal memuarebSi Tomas Ceterton uiliamsi angariSgasawev ideebs gvTavazobs rogorc memarjveneTa, aseve memarcxeneTa gacveTili rasobrivi dogmebis winaaRmdeg.

e

rTxel jeims bolduinma ase axsna, Tu ratom gadawyvita amerikidan evropaSi wasvla: mindoda, gamego, rogor damakavSirebda sxva xalxTan Cemi gansakuTrebuli gamocdileba, imis nacvlad, rom maTgan gamovecalkevebineo. amerikuli sazogadoebis rasizmi 1940iani wlebis bolos amis saSualebas ar iZleoda. amerikaSi is „ubralod zangi“ iyo. mxolod ucxoeTSi wasvliT moipova mweralma is Tavisufleba, romelic sakuTari TavisTvis kiTxvebis dasasmelad sWirdeboda: ras niSnavs, iyo Savkaniani? amerikeli? afroamerikeli? bolduini werda, rom mxolod misgan ase gansxvavebul xalxTan Sexvedram gaacnobierebina, rogor engreoda wlobiT gamyarebuli Sexedulebebi. rasisa da identobis cnebebi sruliad gansxvavebulma cnebebma Caanacvla. dro movida _ wers is, _ Cveni Tavi SevamowmoT, magram amas mx-

morten hoi jenseni `rTuli sikvdili: ians piter iakobsonis cxovreba da Sromis~ avtoria.

olod maSin SevZlebT, Tu gavTavisufldebiT amerikis miTisagan da SevecdebiT, gavigoT, ra xdeba aq sinamdvileSio. amerikeli mwerali Tomas Cetertonic bolduinis kvals mihyva da parizSi gadasaxlda. niu jersis gareubanSi gazrdili, TeTrkaniani dedisa da Savkaniani mamis Svili Tavs naxevrad-TeTrad sulac ar miiCnevda, arc Sereuli rasis warmomadgenlad _ „Savi iyo, erTmniSvnelovnad“. Tavis sadebiuto wignSi hip-hopis kulturiT daRdasmul mozardobis xanas ixsenebs da aseve im ideebs, romlebic SavkanianTa identobis Sesaxeb hqonda. kalaTburTis moedanze erTi moTamaSe gaicno _ reSoni _ romelmac sruliad moxibla imiT, rom TamaSis dawyebamde svamda, jibiT banknotebis sqel dastas daatarebda da mowinaaRmdegeebs Tav-pirs uerTianebda. „Cems TvalSi namdvili varskvlavi iyo“, _ aRiarebs uiliamsi. magram mamamisi, klarensi, yovelTvis amowmebda uiliamssa da mis Zmas _ ram-

denad bejiTad swavlobdnen, davalebebs asrulebdnen Tu ara. Sedegad, uiliamsi jorjTaunis universitetSi miiRes, sadac man nel-nela daiwyo quCis kulturisa da Savkanian axalgazrdaTa maskulinobis cnebis gadaazreba. meore kursze uari Tqva Tavdapirvel mizanze _ gamxdariyo mdidari bankiri da sanacvlod filosofiis Seswavla daiwyo. profesorTa daxmarebiT nicSes, haidegeris, hegelis Sromebs gaecno da im azramde mivida, rom misi cxovrebis stili sinamdvileSi jgufuri azrovnebis Sedegi iyo, romelic pirovnebas suls uxuTavda da axrCobda. da mainc, mxolod ucxoeTSi pirvelad gamgzavrebis Semdeg SeZlo uiliamsma bolo Zafebis gawyveta „Zveli, ufro axalgazrda mes“ kulturul RirebulebebTan. „sakuTari Tavis realizeba Tu mindoda, _ wers is, _ aucileblad didi xniT unda dametovebina SavkanianTa is kultura, romelSic gavizarde da mTlianad gavTavisuflebuliyavi Cemi

იანვარი/თებერვალი 2020 19

jgufis gavlenisagan“. rogorc bolduins, safrangeTma uiliamssac gauxsna goneba da didi cvlilebebi moaxdina mis inteleqtualur da kulturul cxovrebaSi. misi axali wigni gacilebiT daxvewilia da ufro gabedulad aris dawerilia. saTauris miuxedavad _ „Sav-TeTri avtoportreti: rasasTan dakavSirebuli Sexedulebebis Secvla“ _ is nakleb yuradRebas uTmobs sakuTar Tavs da ufro mets _ garemomcvel samyaros, Tanamedrove amerikuli sazogadoebis kulturasa da politikas. gansxvaveba mis or wigns Soris nawilobriv istoriis mokle, magram mniSvnelovani periodis gamoisobiTac unda iyos. 2010-2019 _ obamas pirveli wlebi _ trampis pirveli wlebi: policiis mier SeuiaraRebeli Savkaniani kacebis mkvleloba, TeTrkanianTa nacionalizmis mTeli speqtri... post-rasobrivi sazogadoebisa da cvlilebebis dapirebis miuxedavad, amerika isev oradaa gayofili da mis saTaveSi is prezidentia, romelmac politikuri kariera SeTqmulebis rasistuli Teoriis popularizebiT daiwyo. da mainc, gansxvaveba pirovnulicaa. bolduinisgan gansxvavebiT, uiliamsi imisaTvis ar dabrunebula safrangeTidan, rom raRac moZraobaSi CarTuliyo. TeTrkaniani frangi qali SeirTo colad da parizSi dasaxlda. am manZilma saSualeba misca, ufro fxizeli TvaliT Seexeda amerikaSi rasasTan dakavSirebuli Sexedulebebis xisti logikisTvis. „amerikis sazRvrebs gareT gaviazre, rom Cveni identobebi mudmivad meryeobs im ambebs Soris, romlebsac sakuTar Tavs vuyvebiT da romlebsac Cveni sazogadoeba hyveba; im saxeebs Soris, romlebsac sarkeSi vxedavT da romlebiTac garSemomyofebi da instituciebi gvcnoben“. garedan damkvirveblis es perspeqtiva gadamwyveti aRmoCnda uiliamsisTvis, rogorc Tanamedrove samyarosa da cxovrebis erT-erTi yvelaze originaluri da saintereso interpretatorisaTvis.

2010 wlidan moyolebuli, man uamravi SesaniSnavi ese dawera sxvadasxva cnobili JurnalisTvis, romlebSic mZlavrad akritikebda dominantur antirasistul diskurss da, zogadad, identobasTan dakavSirebul Tanamedrove moZraobebs. uiliamsma bestselerebis avtoris, ta-nehisi qoutsis Sesaxebac dawera. albaT daiRala imiT, rom maT saxelebs xSirad erTad axsenebdnen xolme. msgavseba ki am or mwerals Soris iseTia, rom gverds ver avuvliT. orivem piradi perspeqtividan dawera memuarebi, sadac amerikaSi rasobriv sakiTxebs Seexo; orive cxovrobda erTxans parizSi, sadac TiTqos gaTavisufldnen rasis amerikuli gagebisagan; da orive ebrZoda jeims bolduinis gavlenas (toni morisonma Tqva, qouTsma is „inteleqtualuri

sicariele“ Seavso, romelic bolduinis sikvdilis Semdeg gaCndao). miuxedavad imisa, rom orive werda „rasis miTze, rasis gamogonebaze“, kvlevis Semdeg sruliad gansxvavebuli daskvnebi gamoitanes da sapirispiro mimarTulebiT wavidnen. qouTsi xandaxan fatalisturadac ki gansjis, sjera, rom rasis sakiTxi iseT Tavdapirvel codvas ukavSirdeba, romelsac amerika Tavidan ver aicilebda. uiliamsi ki sakuTar Tavs egzistencialists uwodebs da axal wignSi ambicias ar malavs _ rasis kategoriis erTianad damsxvreva surs. erT eseSi wers: „Tu gvinda, rasizmis usasrulod garTulebul paradoqss rame movuxerxoT, maSin roca rasebi saerTod ar arsebobs, Cven, yvelam _ Savkanianebmac, TeTrkanianebmac da danarCenebmac _ meti unda gavakeToT, vidre mxolod zedapiris Tvalierebaa“.

„S

av-TeTri avtoportreti“ uiliamsis pirveli Svilis _ qeraTmiani da cisferTvala gogonas dabadebiT iwyeba da avtoris mier imis gacnobierebiT, rom ra identobac unda hqonoda aqamde, axla raRac axlisa da gansxvavebulisTvis mouwevda Tvalis gasworeba. im adamianisTvis, visac mTeli cxovreba swamda

Sav-TeTri avtoportreti: rasis gadaCveva Tomas Caterton uaiTi W.W. Norton & Company, 2019

amerikuli Sav-TeTri binarulobis, es sanaxaoba _ „warmoudgenlad fermkrTali qaliSvili“ _ namdvili Soki iyo. uiliamsi aRiarebs: „romeliRac iracionalur doneze SemeSinda kidec. TiTqos Tanamedrove oidiposi viyavi _ metaforulad viweqi TeTrkanian dedaCemTan da Savkaniani mamaCemi movkali“.

Tumca berZnul tragediaSi CaZirvis nacvlad, qaliSvilis dabadeba uiliamss imisken ubiZgebs, rom ukeTesad gaiazros ara mxolod rasobrivi sazRvrebis moCvenebiToba, aramed maTi sruli absurdulobac. misi wigni erTgvari egzistencialuri meditaciaa „gamogonil rasaze“. gvaxseneben, rom rasobrivi kategoriebi _ rogorsac Cven vicnobT _ mxolod evropuli ganmanaTleblobis dros gamoigones (germaniaSi iseT sastumroebSi vrCebodi da espaneTSi iseT restornebSi vsadilobdi, am warmodgenebze Zveli rom iyoo, _ SeniSnavs uiliamsi); rom uiliamsis qaliSvili wina saukuneSi „zangad“ CaiTvleboda; rom rasobrivi identoba ganisazRvreba ara mxolod Cveni kanis feriT, aramed geografiuli lokaciiT. rasisa da identobis irgvliv diskusiis gafarToebas moulodnel Se-

20

degebamde mivyavarT. uiliamsi adarebs „TeTrkanianTa upirobo upiratesobis populistur ideasa“ da germanul cnebas, Sonderweg-s, „gansakuTrebul gzas“ _ erT dros gavrcelebul miTs, rom germaniis istoriis traeqtoria SeiZleboda axsniliyo mxolod germaneli xalxisTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. zogierTi istorikosi imasac ki amtkicebda, rom holokosti logikuri Sedegi iyo germaniis mravalsaukunovani istoriisa. isini pirdapir akavSirebdnen luTerisa da hitleris saxelebs. uiliamsi aRniSnavs, rom msgavsi idea cota xnis win amerikaSic gaCnda: „misi fesvebi monaTvaWrobis codvaSi, miwis mitacebasa da genocidSia. am TvalsazrisiT, is, rac qveynis safuZvlad iqca, mxolod warsulis kuTvnileba ki araa, awmyosac Tanabrad gansazRvravs. rasac unda vfiqrobdeT, Tavdapirveli codva _ TeTrkanianebis upiratesobis gamovlena _ yvelafers xsnis, mTeli amerikis Sonderweg-s“. uiliamsis mtkicebiT, es Tvalsazrisi rasebis gamogonebis legitimacias axdens. rasa miiCneva, rogorc realuri _ ara biologiuri azriT, aramed socialuri konstruqciis saxiT. da Tu rasa ar izomeba biologiurad Tu mecnierulad, maS, ratom ar vTmobT am cnebas? yvelaze mkafio arguments „avtoportretSi“ vawydebiT, sadac uiliamsi ambobs, rom „Savi“ da „TeTri“ arsebiTad cudi metaforebia, romlebic ver aCveneben realuri cxovrebis sirTulesa da mravalsaxovnebas, rom aRaraferi vTqvaT mecnierul sizusteze („yvela briyvs SeuZlia dain-

და თუ რასა არ იზომება ბიოლოგიურად თუ მეცნიერულად, მაშ, რატომ არ ვთმობთ ამ ცნებას? axos, rom TeTrkanianebi sulac ar arian TeTrebi da Savkanianebi _ Savebi“). misi mtkicebiT, am sityvebis gamoyeneba isev rasizmis msxverplad gvaqcevs. aq polonel Jurnalists, riSard kapuSinskisac ki imowmebs: „mxolod erTi ram ainteresebs disidents: rogor daamarcxos komunizmi. am sakiTxze gatacebiT saubrobs saaTobiT, gegmebs saxavs da ver xvdeba, rom am dros kidev erTxel iqceva komunizmis msxverplad. pirvel jerze iZulebiT gaxda msxverpli _ sistemam daatyveva, axla ki ukve nebayoflobiT ebmeba komunizmis problemebis qselSi. aseTia didi borotebis demonuri buneba _ verc vxvdebiT, ise gvabrmavebs da gvaTvinierebs“. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

sxva sityvebiT rom vTqvaT, zemoT dasaxelebuli metaforebis gamoyenebiT mxolod da mxolod vaxangrZlivebT rasis miTis sicocxles. ase rom, umjobesia, saerTod uari vTqvaT rasis konceptze. uiliamsi Tavs ar ityuebs, rom es advili an yovelTvis sasurveli iqneba. „kargad vici, ra saSiSi SeiZleba iyos imis warmodgenac ki, rom rasa ar arsebobs“, _ aRiarebs is. rasakvirvelia, SavkanianTa kulturas saamayo tradiciebi aqvs amerikaSi, magram is idea, rom besi smiTsa Tu ralf elisons ver daafaseb rasobrivi logikis gauTvaliswineblad, didi absurdia. piriqiT, SegviZlia rasis abstraqtuli mistifikaciebi saerTod uarvyoT da ise davafasoT misiT inspirirebuli kulturuli Tu artistuli miRwevebi. cxadia, ar vambobT, rom rasaze uaris TqmiT rasobriv siZulvils erT RameSi movspobT, rom rasizmi gaqreba, Tu rasis miTs gavacnobierebT. uiliamsi Tavis wignSi Tvals ar xuWavs im usamarTlobasa da danaSaulebze, rasac amerikis araTeTrkaniani mosaxleoba Cadis. is imasac STambeWdavad wers, rogor itanjeboda mamamisis Taoba jim qrous xanaSi, ra sirTuleebs waawydnen misi mSoblebi, romlebic sxvadasxva rasas warmoadgendnen da rogor ver amarTlebda dedis mxridan misi TeTrkaniani babua qaliSvilis gadawyvetilebas. roca, weliwadSi erTxel, bebiamisi SviliSvilebis sanaxavad niuarkSi Cadioda, mas arasdros axlda Tan qmari da amas xan zurgis tkivils

abralebda, xan frenis SiSs. sanam ar gaizarda, manamde ver mixvda uiliamsi, ratom ar stumrobdaT babua arasdros. „mxolod maSin gavacnobiere, rogori Seuwynarebeli da viwro TvalTaxedvis mqone unda yofiliyo babuaCemi“, _ wers is. uiliamsisTvis TvalSisacemia rasobrivi msoflmxedvelobis mTeli siRaribe _ is mniSvnelovani danakargi, rac ara mxolod babuamisma ganicada, aramed, misi gamoisobiT, ojaxis yvela wevrmac, maT Soris, bavSvebmac.

u

iliamsis gadawyvetileba _ rasaze uaris Tqma _ rasakvirvelia, bevrs eqscentrulad, miamiturad da albaT moRalaturadac ki moeCveneba. magram es im protestis gagrZelebaa, romelic TviTgamorkvevis gzaze Semdgarma filosofiis fakultetis studentma wamoiwyo jorjTaunSi. es iyo gza, romelic ufro didi pirovnuli Tavisuflebisken midioda da sul ufro Sordeboda jgufur identobas. roca „avtoportrets“ vkiTxulobdi, xSirad maxsendeboda alJirSi dabadebuli frangi mwerali alber kamiu, visi citatac uiliamss wignis bolo TavSi mohyavs: „siRaribe xels miSlida imaSi, rom mefiqra, TiTqos yvelaferi kargad iyo mzisqveSeTsa da istoriaSi. mzem maswavla, rom istoria yvelaferi ar aris“. uiliamsma icis, rom SeerTebul StatebSi rasizms xangrZlivi istoria aqvs da uaxloes momavalSi namdvilad ar gaqreba, magram man aseve icis, rom

istoria yvelaferi ar aris da, Sesabamisad, uars ambobs adamianis identobis determinirebul aRqmaze. am TvalsazrisiT, uiliamsi, rogorc mwerali, mudam Zlieri argumentebiTa da lirikuli proziT, bolo wlebis kamius waagavs, romelmac uari Tqva istoriaze, rogorc Tayvaniscemis obieqtze da is „fxizeli amboxiT“ Caanacvla. kamius meamboxis msgavsad, uiliamsi „ara“-s eubneba rasisa da istoriis abstraqtul cnebebs, raTa daicvas is, rac misTvis yvelaze mniSvnelovania: calkeuli adamianis Tavisufleba da Rirseba. „istoriis sargeblianoba bevrad mcirdeba, _ wers is, _ roca win eRobeba imis SesaZleblobasa da silamazes, rac aq da axlaa. diax, Cven pasuxismgebloba gvakisria, rom gvaxsovdes, ar daviviwyoT, magram Cven uflebac gvaqvs da movaleobac, mudmivad Tavidan SevqmnaT Cvenive Tavi“. „avtoportreti“ _ mowodebaa imisaken, rom SevasruloT dapireba da marTlac demokratiuli, multikulturuli sazogadoebebi SevqmnaT; Cveni istoriuli da kulturuli gansxvavebebi ise gavacnobieroT, rom maT Cveni gansazRvris, erTmaneTisgan daSorebis saSualeba ar mivceT. SegviZlia Tu ara es _ an gvsurs Tu ara _ ra Tqma unda, bolomde cxadi ar aris, iseT cud, simdablisa da upatiosnobisken mimarTul droSi vcxovrobT. Tumca Tomas Ceterton uiliamsi ki namdvilad imsaxurebs Cvens madlierebas _ empaTiiTa da grZnobiT gajerebuli amgvari xedvisaTvis.

#A L L F OR DE MO C R AC Y

იანვარი/თებერვალი 2020 21

David Ben-Gurion (l) and family, 1929 (Wikimedia Commons)

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

ბენ-გურიონის წერილები ამერიკას ბენ ჯუდა israelis damfuZneblis axali biografia gvaCvenebs, rom ebraeli xalxis politikuri erTgvarovaneba miTi da iluziaa.

d

avid grins Smuel fuqsi uyvarda. uyvarda TavdaviwyebiT, tkivilamde, ise, rogorc es mxolod mozardebs SeuZliaT. es ebraeli Tineijerebi ruseTis imperiis dasavleTSi, RvTisgan daviwyebul polonur qalaq plonskSi cxovrobdnen. `ise menatrebi, ise Zlier minda Seni naxva, Cemo Zvirfaso megobaro. neta SenTvis xelis CamorTmeva momeswro, sanam waxvidodi, neta Seni Caxuteba da Cakocna SemeZlos,~ _ werda momavali ben-gurioni megobar biWs. isini Seyvarebulebi ar yofilan, es romantiuli megobroba iyo. `es siyvarulis is nairsaxeoba iyo, romelic bavSvebs iqamde ewveva xolme, sanam mis mniSvnelobas gaigeben. inglisSi es maSin xdeba, roca TiTqmis kaci geTqmis,~ _ ase daaxasiaTa evelin vom es grZnobebi. magram es inglisSi ar xdeboda. maTi samyaro bneli, talaxiani, Suasaukuneobrivi iyo. es pogromebis droa. maTi bavSvoba sruldeboda, roca ruseTis imperia Tavis ebraelebs gadaekida. kiSinovidan ben juda `daucveli imperiisa~ da `es londonias~ avtori da `amerikuli interestis~ redaqtoria.

mosul ambebs moklulTa axali ricxvebi mohqonda, dRes 49 ebraeli moeklaT. varSavidan mosuli ebrauli gazeTis furclebidan maT kerpad qceuli kaci uyurebdaT _ es Teodor hercli iyo. hercli RvTis mociquliviT gamoiyureboda _ lamazi, momxibvleli kaci, venur kostumSi gamowyobili, romelic ase amayad da eleganturad gamoiyureboda da ase ar hgavda maT da maT garSemo arsebul daZonZil samyaros. es kaci mesiasaviT movleniliyo, evropis qalaqidan qalaqSi dadioda da icavda maT ise, rogorc aqamde aravis daecva. grini da fuqsi plonkas mdinareze Cadiodnen. gaSiSvlebulebi wyalSi xtebodnen. `vcuravdiT da ebraulad vlaparakobdiT,~ _ ixsenebda mravali wlis Semdeg davidi, ebraulad dovidi. maT samyaroSi saintereso didi araferi iyo. sakiTxavi cota iyo, magram kidev ufro cota iyo, risi wakiTxvac ebraulis garda sxva enaze SeiZleboda.

1

903 weli idga da tom segevis dawerili david ben-gurionis axali biografiac am mdinaris napirze iwyeba. veravin gautoldeba am biWs ebraelTa saxelmwifos SeqmnaSi Setanili wvliliT.

22

sabanaod wasulma megobrebma Tan varSavaSi gamocemuli ebrauli gazeTis, `hatce-firas~ bolo nomeri gaiyoles. gazeTidan gaiges rom sionisturi moZraoba ebrauli saxelmwifos daarsebas ara palestinaSi, aramed aRmosavleT afrikaSi gegmavda. herclis magvari diadi pirovnebac ki Tavs ikavebda am ideis myisierad uaryofisgan. viTarebis adgilze gasacnobi eqspedicia ukve ugandisken gzaSi iyo. biWebma cremlebi ver Seikaves. es sionizmis Ralati iyo. `emociiT Sepyrobilebma mdinaris napirzeve dades fici, rom poloneTs datovebdnen da palestinaSi dasaxldebodnen.~ dadebuli ficis Sesrulebas mxolod erTi maTgani moaxerxebs. es am Zlieri momentebiT mdidari wignis, erT-erTi uZlieresi literaturuli monakveTia. am biWebis ambavSi Cemi yuradReba sxva momentma miipyro. is, rom maTgan erT-erTi meoce saukunis istoriis gmiri gaxda calke ambavi iyo, magram aq segevma moaxerxa ara marto ori adamianis cxovrebis aRwera, aramed am aRweriT man erTmaneTs ebraelTa ori istoriuli arCevani da ori gza daupirispira: erTi amerikisken midioda da meore _ israelisken. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

plonski pirvelma fuqsma datova.

1904 wels is londonSi gaemgzavra, sadac rabinTa skolaSi moxvedris imedad Cadioda. `Seni Zma siyvaruliT gexuteba da gkocnis,~ _ werda mas davidi. poloneTidan wasvlamde fuqsma ben-gurioni moinaxula, romelic plonskidan varSavaSi gadasuliyo. maTi epoqis Cveulebisamebr megobrebi fotografs estumrnen. suraTis gadasaRebad aristokratTa rezidenciis misaRebi oTaxis dekoraciebi SearCies. maRali da mxar-beWiani fuqsi amayad da damajereblad gamoiyureba. ben-gurioni susti, damokidebuli da myife adamianis STabeWdilebas tovebs. is fuqss mis `ufros Zmas~ eZaxda. magram fuqsi palestinisgan Sors, jer londonSi, Semdeg ki niu-iorkSi miemarTeboda. `Tavs ise martod vgrZnob, mgonia, rom ukacriel kunZulze damtoves. damesizmra, rom Sen dagiWires da borkildadebuli plonskSi dagabrunes,~ _ swerda ben-gurioni mas. fuqsi ar dabrunebula. is milionobiT emigrantis msgavsad niu-iorkSi Cava da iqve darCeba sacxovreblad. swored aq scdeba Smuel fuqsis arCevani erTi adamianis ambavs da istoriul arCevanad iqceva _ amerikeli ebraelebis sworxazovan, prognozirebad, faTerakebisgan dazRveul istoriad. fuqsi niu-iorkis universitetSi iwyebs stomatologiis swavlas, damTavrebisTanave xsnis kerZo kabinets, moyavs coli, uCndeba bavSvebi, yidulobs saxlebs, mdidrdeba da sem foqsi xdeba. sem foqss sionistebisgan Tavi Sors uWiravs, mas axla ebrauli kulturis popularizaciiT dakavebuli socialisturi organizaciebi ufro izidavs. oms sionistebis nacvlad niu-iorkel aSkenaz poetebTan erTad atarebs. mfarvelobs ebraul Teatrsa da mwerlebs. mas aRar sjera ebraelTa qveynisTvis Tavis gawirvis. sem foqss sakuTari cxovrebis da misi amerikuli diasporis sjera. es viciT, radgan cnobilia, rom is poloneTSi mokle xniT brundeba da Tikun olamis gasakeTeblad polonel ebraelebs 21 576 kbilis jagriss urigebs. asakis matebasTan erTad foqss birTvuli omis eSinia. erT dRes, mravali wlis siCumis Semdeg, sem foqsi davids swers. eubneba rom mdidari ar aris, magram arc Raribi eTqmis. palestinaSi arasdros Casula. misi megobars ver gaugia, ratom iqceva ase foqsi, Tumca pasuxs verc is miiRebs. sem foqsi, sxva zeidebis msgavsad, Wkviani kaci iyo. is ben-gurions cxovrebis bolomde, werils werilze swerda: `SeuZlia Tu ara ebrael ers maTi winaprebis miwaze xelaxla daibados maxviliT adgilis gakafvis gareSe? ra kavSiria israelsa da danarCen msoflioSi mcxovreb ebraelTa Soris? da ra aris sekularuli iudaizmi?~ ben-gurionTan mimoweriT es araraoba, es quCaSi gamvleli, es bruklineli

kbilis eqimi istoriasTan urTierTobda. mas saqme ara mxolod istoriis cocxal gmirTan, aramed istoriis sruliad axal arCevanTan hqonda, romelic ben-gurionma Seuqmna ebraelebs: es faTerakebiTa da SemTxveviTobiT savse gza iyo.

a

xla amas niu-iorkSi, CemsaviT diplomirebul, israeliT Sepyrobil ebraelTa Soris vwer. me da Cems garSemo myofebs istoriis struqturul WrilSi danaxva gvaswavles. advili dasaviwyebelia, Tu ra ukuniT sibneleSi uwevdaT ben-gurionsa da sxva mis Semqmnelebs misTvis saZirkvlis Cayra. amis gadmocema Zalian cota wigns Tu SeuZlia. erovnuli istoriis did da masStabur naSromebSi, rogorc wesi, mizez-Sedegobrivi kavSirebi da argumentacia dominirebs. aRmoCenili kanonzomierebebisa da qronologiebis xazgasmiT didi istorikosebi xSirad Slian im kompleqsurobasa da gaurkvevlobas, romlebic ama Tu im istoriul realobas axasiaTebda. segevis avtorobiT gamocemuli ben-gurionis am biografiis mSveniereba swored am meTodze uaris TqmaSia. segevi ufro yuradRebiani istorikosi deteqtivia, vidre analitikosi. is Tavs ar gvaxvevs Tavis xedvebs anti-semitizmis, nacionalizmis an ebraelTa migraciebis kanonzomierebaTa Sesaxeb, segevi movlenebis ben-gurionis TvaliT danaxvas gvTavazobs. es didad sasargeblo midgomaa. sasargeblo, radgan ebraelTa istoria politikiTaa gajerebuli. is savsea terminebiT, romlebic Tanamedrove brZolasa da grZnobebs aRwers da 120 wlis win plonskSi momxdari ambebis gagebaSi verafriT gvexmareba. sityva sionizmis Semdeg enas aseTi gamoTqmebi adgeba: `erovnuli TviTgamorkveva~, `kolonializmi~, `sekularuli nacionalizmi~ an `erovnul-ganmaTavisuflebeli~. isini xels gviSlian imis gagebaSi, Tu rogori abda-ubda, Camouyalibebeli da mkvaxe iyo sionizmi aRmosavleT evropis qalaqebsa da soflebSi david grinis axalgazrdobisas. grinis bavSvobis droindeli sionizmi rogorc saero, ise religiuri xasiaTis impulsi iyo. grinis mama sionisti iyo, yoveldRe tefiliniT Sekruli loculobda da Svils ubrazdeboda, roca is igives ar imeorebda. misi Tanaqalaqelebis msgavsad avigdors bibliis garda didi araferi waekiTxa da msoflios Sesaxeb warmodgenebs wminda wignSi amokiTxul ambebze amyarebda. aseTive sworxazovani iyo misi pasuxi herclis `saxlSi wayvanis~ Sesaxeb dapirebazec. igive SeiZleba iTqvas ben-gurionis pirvel politikur nabijebzec. fuqsTan erTad 1900 wlis hanuqas dResaswaulze daarsebuli ezra ruseTis imperiis imdroindel eTnografs didi albaTobiT bundovani daniSnulebis religiur sazogadoebad moeCveneboda. igive SeiZleba

iTqvas Stetluri sionizmis fenomenzec mTlianobaSi. warmoidgineT sankt-peterburgeli eTnografi, romelmac plonskSi xangrZlivad darCena gadawyvita. mas es winaparTa miwaze gasamgzavreblad xurdebis Semgrovebeli xalxi, rbilad rom vTqvaT, ucnaurad moeCveneboda. arc fuqsis unda gagvikvirdes, romelmac 1904 wels iafas nacvlad niu-iorkSi wasvla gadawyvita.

TviT im ebraelebisTvisac ki, romlebsac dawyebiTi ganaTleba hqondaT miRebuli ebrauli saxelmwifos osmaleTis imperiis erT-erT provinciaSi, Seqmnis perspeqtiva Znelad dasajerebeli iqneboda. Teodor herclis moZraobas aRmosavleT evropis ebraeloba uerTdeboda, maT Soris iyo axalgazrda grinic. evropuli qveynebis mTavrobebisTvis es don kixotebis sasacilo moZraobas waagavda. segevi Tavisi midgomiT migvaniSnebs, rom warsulis Cveni inteleqtis Tanamedrove CarCoebSi moqcevis mcdeloba arafris momtania. ben-gurionTan cxovrebis sxvadasxva etapis wignis mTavar gmirTan erTad gavliT, avtori gvaCvenebs Tu rogori zigzagisebri, SemTxveviTobiTa da moulodnelobebiT aRsavse iyo israelis istoria. segevis wignis kiTxvisas SeuZlebelia ar ifiqro, rom ramdenime aTeuli naklebad savaraudo SemTxveviTobis gareSe es istoria ebraelTa saxelmwifos SeqmniT arasdros damTavrdeboda. pirveli msoflios omi rom ar momxdariyo da mis Sedegad osmaleTis imperiia rom ar daSliliyo; lord balfurs haim vaizmani da lord rotSildi rom ar daerwmunebina `ebraeli xalxisTvis erovnuli saxlis aucileblobis~ deklaraciis gamoqveynebaSi; kidev sxva aTeulobiT movlena rom ar mihyoloda erTmaneTs, sem foqsis SviliSvilebs maTi sadoqtoro disertaciebi SeiZleba ben-gurionis msgavsi ucnauri xalxis mier daarsebul gaugebar dasaxlebebze daecvaT. britanuli mandatis amoqmedebis Semdegac ki araferi iyo gamoricxuli. vin icxovrebda Tel-avivSi rom ara 1920-iani wlebis ekonomikuri krizisi poloneTSi, romelmac ebraelTa masobrivi migracias misca biZgi? ra moxdeboda britaneTis premier-ministrebi sionizmisadmi naklebad megobrulad rom yofiliyvnen ganwyobilni? pasuxi naTelia: ben-gurioni verasdros Seasrulebda im istoriul rols, romelic man israelis SeqmnaSi iTamaSa. sem foqsi mis megobar mani leibTan erTad araerT saRamos gaatarebda atlantik avenius ebraul klubSi misi da `dovidis~ mier herclis kolonialisturi zRaprebis ardajerebis sikeTeebze laparakSi. 1929 wlis ekonomikuri depresiis da centraluri evropis demokratiebis CamoSlis dawyebis gareSe, romelic 1933 wlis nacistebis gamarjvebiT dagvirgvinda, ra bedi eweoda palestinaSi gadasaxlebul 150 000 ebraels?

იანვარი/თებერვალი 2020 23

SemTxveviTobebi erTmaneTs 1948 wlamde misdevs. britanelebs el-alameinTan rom ar gaemarjvaT? palestnis gayofis mowinaaRmdege ruzvelti rom ar gardacvliliyo 1945 wels? sabWoTa kavSirs xma rom piriqiT mieca? ioseb stalins rom sworad ganeWvrita is roli, romelsac israeli Semdgom civ omSi iTamaSebs da CexoslovakiisTvis israelis axladSeqmnili Tavdacvis ZalebisTvis iaraRis miwodeba aekrZala? rogorc segevi wers, vaSingtonSi bevri SiSobda, rom axali katastrofis Tavidan asacileblad 1948 wels Tel-avivSi samaSvelo misiis gagzavna mouwevdaT. am absurduli da uazro eqsperimentis bolo evakuacia da emigracia iqneboda. palestina ara israelsa da haSemitebs, aramed sirias, egviptesa da iordanias Soris daiyofoda. sem foqsi didi albaTobiT am ucnauri samaSvelo misiis finansuri saxsrebis mopovebas daiwyebda.

b

en-gurionsa da sem foqss Soris mesame arCevanic arsebobda: es evropuli arCevani iyo. es iyo arCevani, romelic Cemma ojaxma gaakeTa. Tu gsurda, SegeZlo plonskidan manqaniT oTxi saaTis gzaze mdebare ribnikSi gadasuliyavi da Tavi sileziis tyeebSi amogeyo. herclis evropis garSemo agitaciisas, Cemi ojaxis nawilisTvis, saxli evropa iyo. maT germaniaSi darCena gadawyvites. savaraudod, maT hercli saSiS da yeyeC sulelad moeCvenaT. ojaxuri fotoebis Tvalierebisas, wvrili tuCebis, qedmaRali saxeebisa da gamoxedvis yurebisas, Cem TavTan msgavsebis garda vxedav xalxs, romlebsac ben-gurionis msgavsi sionistebi da sem foqsis msgavsi socialistebi abuCad igdebdnen. ribnikSi mcxovrebi haasebi samrewvelo revoluciis gansaxierebad gamodgebodnen. isini tyavis did fabrikas marTavdnen. germanuli sileziis kideze mdebare qalaqSi maT surdaT maqsimalurad germanelebi yofiliyvnen. `germanel da aRmosavlel ebraelebs Soris rasizmiviT raRac arsebobda,~ _ ambobda misi ganumeorebeli germanuli aqcentiT bebiaCemi. am qronologiaSi isini cxovrebis iRblian mxares iyvnen. 1914 wlamde.

Seicvala sazRvrebi. Cemi mozardi biZaSvili, romelic 1921 wlis referendumisas, ribnikis germaniis SemadgenlobaSi gadasvlis sasargeblod agitatorobda, polonelma nacionalistebma mokles. mkvlelobis Semdeg, haasebis ojaxi berlinSi gadasaxlda, sadac jer kidev iRblianTa Soris iyvenen. am dros da 1933 wlamde ebrauli burJuaziisTvis _ profesionalebisa da mrewvelebisTvis, romlTa mozidvac ben-gurions yvelaze metad sWirdeboda _ palestinaze rom araferi vTqvaT, amerikaSi emigraciac ki saeWvo arCvevani iyo. vin moindomebda iaf muSaxelad muSaobas an mZime Sromas, roca evropaSi inteleqtualuri SromiT SeeZlo

Rirseulad cxovreba? vin moindomebda arabi fedainis samizned yofnas da forToxliT vaWrobas rexovoTSi, roca SegeZlo yofiliyavi Jurnalisti, reJisori an politikosi germaniaSi? hitlerma Cem ojaxTan erTad maTi gegmebi da ganzraxvebic gaaqro. nacistebis mier Zalauflebis xelSi Cagdebis Semdeg, maT Tavi safrangeTs Seafares. raixi parizs 1940 wels miwvda. ribniki auSvicidan erTi saaTis gzaze aRmoCnda. nacistebs bebia gadaurCa. misi deda, biZa da bebia ver gadaurCnen. vinc SeZlo, amerikisken, britaneTisken an palestinisken gaemgzavra. ribnikSi Sesulma nacistebma ebrauli sasaflao gamoTxares da iq napovni Zvlebi tborSi Cayares. nacistebis damarcxebamde eqvsi milioni moiSTo. ben-gurionis bneli prognozebi marTali aRmoCnda. holokostma sionizmis siswore daamtkica, romelic ebraelebs Soris dominanturi moZraoba arasdros yofila. ben-gurionis istoriis mier gamarTlebis mizezi, amave dros, misi udidesi marcxi iyo. `sionisturma moZraobam verasdros daarwmuna ebraelebi mis sisworesa da perspeqtiulobaSi _ es misi udidesi marcxi iyo. hitlerisa da stalinis winaSe uZlureba _ misi udidesi tragedia.~

b

en-gurionis mier ganvlili istoriuli gza Tu rames gviCvenebs, es ebraelebis daqsaqsulobaa. erTiani da politikurad erTgvarovani ebraeli xalxis cneba miTi da iluziaa. Cemi sefaradi winaprebi amas Seuracxyofad miiRebdnen da ribnikelebi ki sisuleled CaTvlidnen. naxevari saukunis Semdeg ben-gurionisa da sem foqsis mier gakeTebuli arCevani kvlav aqtualuria. maT istoriis ori gansxvavebuli _ sworxazovani da zigzagisebri _ xedva dagvitoves. gamosvlis erTdros hegemoni miTi, axla am or araTanazomier msoflmxedvelobas uTmobs adgils. erTi amerikulia, romelic istorias, rogorc amerikas _ diadi istoriuli personaJebis mier ganxorcielebul moralur cvlilebebs ise uyurebs. am samyaroSi progresisa da tolerantobis logika imarjvebs. meore, istorias, rogorc israels _ mudmivad Zafze Camokidebuls, ise afasebs. am samyaroSi gamarjveba omisa da eris logikis mxaresaa. sworxazovan xedvaSi mSvidoba usasrulo brZolaa, grZeli marSi, samoqalaqo uflebebis moZraobis msgavsi kulturuli omia. zigzagisebri mSvidobas ichak rabinis msgavsad, rogorc raRac TavisTavads afasebs. aq mSvidoba epoqaSi erTxel modis, mTavari SesaZleblobis gamoyenebaa. orive xedva sazianoa. sworxazovanma xedvam Tqvengan SeuCerebeli progresis iluziis mqone gulubryvilo absolutisti SeiZleba gamoiyvanos. meore, paranoidulsa da daundobels gagxdiT da saswaulebs dagajerebT.

24

yvelaze xSirad es xedvebi ojaxur istorias ukavSirdeba. israelSi, sadac absoluturi umravlesoba ebraelia da Sesabamisi istoria aqvs, xalxi progresSi amerikuli rwmenis gareSe cxovrobs. sem foqsisgan gansxvavebiT, maT ar ukvirT, rom maTi qveyana iZulebulia `cecxlisa da maxvilis~ ZaliT gadarCes. isini Tvlian, rom sikeTesa da borotebas Soris namdvili brZola isaa, rac israelsa da axlo aRmosavleTSi xdeba. amerikuli gamocdileba, piriqiT, saxifaTod idelisturia. plonskeli ebraelebis _ ben-gurionis epoqaSi Camosuli sekulari aSkenazebis _ sulieri STamomavlebi dRes israelis moqalaqeTa erT mesamedze naklebia. umravlesoba religiuri jgufebisa da emigraciis axali talRebis warmomadgenlebi arian, romlebsac Tavisi, faTerakebiT ben-gurionze aranaklebad savse, istoriebi aqvT. haredebi ierusalimsa da bnei brakSi, uricxvi seqtebi, romlebic maT rabinebs holokostis Semdeg israelSi Camoyvnen; axlo aRmosavleli ebraelebi ramaT ganidan kirvaT Smonamde, romelTa ojaxebi arabuli reJimebis mier ganidevdnen; dasavleT napiris mesianisti kolonistebi; sabWoTa ebraelebi aSdodsa da beerSevaSi, romlebic 1990-iani wlebis qaossa da avtoritarizms gamoeqcnen; eTiopiis beta israeli da bevri sxva. dRes ben-gurions israelis amocnoba gauWirdeboda. Zlieri armiisa da ekonomikis qveyanaSi 128-ze meti miliarderi cxovrobs. amave dros, es nawilobrivi demokratiaa. adamianTa uflebebi umZimes gamowvevad rCeba, romelic israelis momavalTan erTad mWidrodaa dakavSirebuli dasavleT napirze mcxovreb palestinelTa bed-iRbalTan. am viTarebaSi sem foqsisa da ben-gurionis kamaTis gacocxleba kargs arafers moitans. miuxedavad amisa, vagrZelebT kamaTs, yuradRebas ar vaqcevT faqtebsa da movlenebs. sakuTar Tavs sionistebs, bundistebs Tu anti-sionistebs veZaxiT, Tavi jer isev plonskSi gvgonia. es terminebi dids aRarafers niSnavs, isini dRes verafers gveubneba imaze, Tu rogor unda moiqces ebraelTa istoriaSi yvelaze mravalricxovani da asimilirebuli diaspora qveyanaSi, romelic axlo aRmosavleTze did gavlenas axdens. ganvsajoT rogorc ara ebraelebma, aramed rogorc amerikelebma: vis gvsurs Cvenma qveyanam mxari dauWiros okupacias? vin vemxrobiT axali demokratiuli koaliciebis Seqmnas aseT rTul sazogadoebaSi? Cven ar varT iZulebuli erTmaneTs daveTanxmoT, gavCumdeT an brmad mivyveT vinmes. Cven Cveni Rirebulebebi gvaqvs, magram ar unda dagvaviwydes, rom rac ar unda ucnaurad JRerdes, 20 saukunis ebraelTa istoriis eqsperimentebidan yvelaze didi gavlena ara ben-gurionim, aramed sem foqsisam moaxdina, am bruklinelma kbilis eqimma. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Photo by Joan Marcus for Playwrights Horizons Theatre

რასა, კულტურა და იდენტობა ამერიკაში

ღმერთი და ტრამპი: აზრთა სხვადასხვაობის მიზეზები თეატრში ლია ლიბრესკო სარჯენტი of-brodveize warmatebiT dadgmuli „meoTxe Taobis gmirebi“ cdilobs, naTeli mohfinos religiur konservatizms trampis epoqaSi. da ramdenad axerxebs amas?

u

il arberis „meoTxe Taobis gmirebi“, romelic axlaxan daidga niu-iorkis Teatr „fleiraiTs horizonsSi“, mayurebelma erTgvar miniSnebad aRiqva _ maT kaTolike konservatorTa samyaro aCvenes. albaT j.d. vansis „sofluri elegiis“ Tavisebur gagrZelebadac ki moeCvenaT _ im sanimuSo namuSevris, romelic xsnis, Tu „ratom gaimarjva trampma“. vansis msgavsad, romelic sazogadoebas aRmosavleT sanapiroze miRebul ganaTlebaze esaubreba, arberic sakuTar gamocdilebaze wers: mis kaTolike mSoblebs rva Svili hyavdaT da oriveni vaiomingis kaTolikur kolejSi aswavlidnen. Tumca, Tu vansi cota xnis win kaTolikurma eklesiam Tavis wiaRSi miiRo, arberis damokidebuleba misi ojaxis rwmenasTan kvlav araerTmniSvnelovani rCeba. orive avtoris namuSevari erTgvari sasiyvarulo werilia _ im sazogadoebisTvis gagzavnili, romelSic gaizardnen. maT TanagrZnobasa Tu Selamazebis mcdelobebs namdvilad SeuZlia mkiTxvel-mayurebelTa gakvirveba. „gmirebSi“ pirvelia libresko sarjenti ramdenime wignis avtori da robert novakis stipendiantia

li miniSneba imaze, rom oTxi axalgazrda kaTolike SeiZleba sul sxva vinme iyos da ara is, visac sazogadoeba elis, dasawyisSive gamoCndeba, rogorc ki gmirebi erTmaneTis pirispir aRmoCndebian. narkotikebiT gabruebuli kevini da tereza _ damwyebi politikuri provokatori _ erTmaneTs im wveulebaze xvdebian, romelic maTi kaTolikuri kolejis axali prezidentis pativsacemad imarTeba. kevini, romelsac „raRac WeSmariti“ swyuria, terezas evedreba, „Rrma saubari“ gaaban, rogorc uwin sCveodaT xolme. Tan hpirdeba, axla raRacas gaigebo: „didi gaurkvevlobaa. Tu SevyeviT, oTxi saaTic ar gveyofa. ai, ra jandabad unda gviyvardes qalwuli mariami?“ rogorc ki tereza ankess wamoegeba, swrafadve irCevs im enas, romelic yvelaze kargad icis _ politikis enas. speqtaklSi moqmedeba SarlotsvilSi hezer haieris mkvlelobidan erTi kviris Semdeg xdeba, tereza ki 2016 wlis noembers ar eSveba. kevins axsenebs: „kinaRam iseTi prezidenti avirCieT, qalwul mariams arafriT, saerTod arafriT rom ar hgavdao“. rac ufro mets saubrobs, cecxlic ufro metad edeba. Tumca terezas mxridan hilari klintonis kritikis mizezi

am ukanasknelis politika sulac ar aris, arc misi feminizmi, arc raime gansakuTrebuli nakli. is mas saguldagulod naswavl „sirbiles“ uwunebs. tereza klintons imis gamo hkicxavs, rom man „Tavisi imiji bolomde gawminda individualobisagan, adamianurobisagan, Rirsebisagan. es qali mowinaveTa Soris idga da yovelgvar individualobas aqrobda“. qalwuli mariami ki, piriqiT, „individualobis skandalis“ magaliTia. rogorc wminda pavle ambobs korinTelTaTvis miweril pirvel werilSi, „wuTisoflis umecarni amoarCia RmerTma, raTa Searcxvinos brZenni; da qveynierebis sustni amoarCia RmerTma, raTa Searcxvinos Zlierni; da mdabioni amoarCia RmerTma, da damcirebulni, da araraoba, raTa gaauqmos arsebuli _ imisaTvis, rom araviTarma xorcielma ar ikvexnos RmerTis winaSe“. terezas (zoi uintersi) omi enatreba, stiv benons usmens da imedi aqvs, rom „meoTxe Taobis gmiris“ wodebas moipovebs; maT Soris iqneba, vinc civilizacias gadaarCens maSin, roca yvelaferi TiTqmis dakarguli egonebaT. jastins (jeb krigeri) moTmena surs. sjera, rom Tu wvrilmanebs bolomde uerTgulebs, maSin namdvilad gauZlebs

იანვარი/თებერვალი 2020 25

am mZime dros. Tavadac gauZlebs, misi rwmenac da misi xalxic. emilis (julia makdermoti) danebeba unda. albaT im autaneli tkivilis mitana surs samsxverploze, romelsac raRac ucnauri, saeWvo sneulebis gamo ganicdis _ mTeli samyaros gadasarCenad. kevini (jon zrdoieski) ki Seyvarebuls eZebs. an iqneb mRvdlad gaxdoma surs. an iqneb is, rom pornografiaze mijaWvulobisagan gaTavisufldes. an ubralod is, rom warmodgenis dawyebamde amdeni ar daelia.

tereza Tavisas ar Tmobs, mware-mware sityvebs ar iSurebs. olivias nacistTan aTanabrebs _ raRac drois Semdeg araswor mxares dgoma SemTxveviToba ki ara, adamianis arCevaniao, ambobs. Tumca roca emili sTxovs terezas, warmoidginos, ra mdgomareobaSia olivia, tereza ase pasuxobs: „is fiqrobs: „ho, me olivia var. kargi adamiani, romelic yvela am qals rom vexmarebi. iseTi magari vinme var da Sen abortis gasakeTeblad moxvedi da Senc iseTi magari vinme xar da Cven saerTod magari vinmeebi varT da axla im oTaxSi SevideT da rac gasakeTebelia, gavakeToT da Seni eqimi iseTi magari vinmea da oh, Tu gainteresebs, kidev vinme xom ar aris aq, viRac Cumi da patara, viRac, vinc SeiZleboda CvensaviT magari yofiliyo, magram es SesaZlebloba arasdros eqneba, moaSore aqedan, moiSore... ar ifiqro masze... Cven diaxac magari vinmeebi varT, aq da axla, imitom varT, rom rom ase vambobT“.

p

iesis SesavalSi arberi cdilobs, mkiTxvelis yuradReba fugis orgvar gansazRvrebas miapyros. pirveli _ esaa meditacia Temaze, romelic gansxvavebul xmebs aerTianebs da erTmaneTs upirispirebs. meore _ „es is mdgomareobaa, roca adamiani veRar acnobierebs sakuTar identobas“. musikalur fugas saboloo gadawyveta arasdros aqvs. arberi Tavidan icilebs dialogis erTmniSvnelovan dasasruls da saidanRac momaval xmas, satanur xmas aZlevs SemoWris uflebas. erT personaJs uecrad raRac emarTeba _ iseTi xmiT iwyebs laparaks, eSmakeulebs rom sCveviaT xolme. da warmodgenac aq mTavrdeba, logikuri dasasrulis, gamosavlis povnis gareSe. samwuxarod, ase dasruleba _ moulodnelad _ erTgvarad cvlis mTavar gmirebsac da mayureblebsac. „gmirebis“ personaJebi xSirad SeTanxmebulad moqmedeben. arc erTs ar moswons trampi, miuxedavad imisa, rom zogierTma xma misca. terezac ki, romelsac masTan muSaoba surs, tramps aRwers, rogorc instruments („masmediis Tixisgan gamoZerwili golemi“). misTvis is potenciuri gmiri sulac ar aris. yvelas aqvs krialosani sadRac axlos _ uceb rom dasWirdes. da yvela Tanxmdeba, rom aborti saSineli codvaa. maT SeuZliaT SeTanxmdnen ama Tu im WeSmaritebaze ise, rom ar icodnen, rogor unda icxovron samyaroSi, romelic maT azrebs ar iziarebs. tereza da emili siyvarulis sazRvrebis Taobaze kamaToben. emili aRiarebs, rom megobrobs oliviasTan _ im klinikis TanamSromelTan, sadac aborts akeTeben, da Zalianac moswons es qali. emili da tereza ver Tanxmdebian olivias samsaxuris moralur gamarTlebulobaze. emilis mainc surs, daarwmunos tereza, rom mas Zalian moewoneba sulgrZeli da uangaro olivia miuxedavad imisa, rom is cud saqmes emsaxureba. emili krizisuli orsulobis centrSi muSaobs, olivia _ klinikaSi, sadac aborts akeTeben. orive, rogorc emili amtkicebs, gasaWirSi Cavardnili qalebis siyvaruliT irjebian. ver ityvi, rom erTi meores jobia, masze ukeTesi adamiania, da ubralod, usamarTlobaa, rom dapirispirebul banakebSi arian. emili saSobao zavis molodiniT cxovrobs, roca jariskacebi Tavs amoyofen sangrebidan da erTad mRerian, erTmaneTs exvevian _ isini erTmaneTs imaze metad hgvanan, vidre hgoniaT.

terezasTvis yvelaze mniSvnelovani Zalaa _ TiTqos gamalebuli SeiaraRebis xana iyos. yvelafers, rac ki oponentebSi sZuls, Tavis TavSi agrovebs _ Tuki isini iyenebdnen, masac gamoadgeba. roca jina (miSel pouki), kolejis prezidenti, romlis pativsacem wveulebasac eswrebodnen, bolos sityvas ambobs wveulebaze, terezas Secdomas mokled da mkafiod aRwers: „Sexede, rogori materialisti xar, rogori uxeSi da susti“. maleve jina Tavad gamoavlens yvela am Tvisebas. jina SesaZloa yvelaze asakovani personaJi iyos _ yvela mTavar gmirs aswavlida, Tavisi qaliSvilis, emilis garda, magram asaki arafers niSnavs, roca saqme siamayesa da sxva sisusteebs exeba. mTeli speqtaklis ganmavlobaSi jastini, romelic wveulebis maspinZelia, cdilobs, dro gamonaxos verandis dasasufTaveblad. man irems esrola da sisxlis kvali jer kidev emCneva erT adgils. aRiarebs, rom raRac mouvida da xeli ukankalebda, roca dana eWira. fiqrobs, rom mTel saxlSi airia yvelaferi, magram am sisxls rogor mouaros _ es namdvilad icis. jastins erTi suli aqvs, aurzauri gaaqros _ muxlebze dadges, is akeTos, risi mogvarebac, gamosworebac SeuZlia, magram samyaroseuli uwesrigoba yvelgan swvdeba. „Seni Zmis sisxli SemomRaRadebs miwidan“, _ eubneba RmerTi kaens „SesaqmeSi“. msgavsi situaciaa, magram visi sisxlia es? hezer haieris? olivias klinikaSi daxocili bavSvebis? jastinis megobrebis uxilavi Wrilobebis?

w

armodgenas upiratesad terezas istoriuli perspeqtivis gamoisobiT aqeben _ SesaniSnavi warmodgenaa, radgan es adamianebi raRacas gveubnebian samyaros mniSvnelovan nawilze. arberis mier dawerili dasasruli erTgvari gazviadebaa _ qarborbalas gamoxmobaa, miwisZvris, xanZris... mokled, yvelafris, im susti xmis garda, romliTac

26

RmerTi gamoecxada elias mefeTa wignSi. da Tu es mainc tragediaa, maSin erT sevdian momentze unda gavamaxviloT yuradReba _ swored didi xanZris win. tereza didxans SemorCeba wveulebas _ surs, rom jinas Tavis axal wignze daelaparakos, romelic sinamdvileSi sagazeTo svetebis krebulia; surs, jinasgan erTgvari kurTxeva miiRos. magram im droisTvis, roca mas CanTidan iRebs, Cven ukve viciT, rom mas aucileblad uaryofen. magram terezas kidev raRac aqvs SesaTavazebeli _ surs, misma Zvelma maswavlebelma, romelmac jorj vaSingtoni Seayvara, icodes, rom iq cxovrobs, sadac bruklinis brZola moxda. magram mas ena daebmeba, roca sityvebs arCevs siyvarulis gamosaxatavad da jina Tavidan moiSorebs. veRarafers gamoasworebs _ xelsayreli SesaZlebloba gaqra. magram Tu tereza _ an nebismieri sxva _ sabolood unda ganikurnos, es gankurneba mxsneli sixarulis wuTebma unda moitanos. Tu mezoblebs tereza ar eyvarebaT, rogor SeZlebs is maT Seyvarebas? roca jina xels kravs terezas, es politikuri Jesti ki araa, aramed piradi damokidebulebis gamovlena. jina ambobs, Zalauflebis dakargvis sulac ar meSinia, radgan cxadia, rom benonisa da misi modgmis dapirebebi carieliao. „am kacebidan arc erTs ar vendobi, _ ambobs is. _ TiToeuls ukve mesame coli hyavs“. rogorc qriste ambobs orguli mnes Sesaxeb igavSi, „mciredSi erTguli bevrSic erTgulia; da vinc mciredSic usamarTloa, bevrSic usamarTloa. hoda, Tu usamarTlo mamonas ar uerTguleT, WeSmarits vin gandobT? da Tu sxvisas ar uerTguleT, Tqvensas vin mogcemT?“. yvelaze mTavari kiTxva ki esaa: ra davaleba aqvT am personaJebs? terezas davaleba, rogorc Cans, bruklinia _ misTvis gamowvevaa qalaqSi cxovreba, radgan mis rwmenas ewinaaRmdegeba. kevinis davaleba sakuTari Tavia, Tumca mudmivad cdilobs pasuxismgeblobisgan gaqcevas da amave dros sworad moqcevas, ramdenadac SeuZlia ufro didi dialogis nawilad iqces. emilis davaleba misive sneuleba da tanjvaa, da brZolac, rodesac is sxvebis tanjvis gaTavisebasac cdilobs. ai, jastini ki ufro keTili da erTguli msaxuri Cans _ is, visac _ wveulebis dasasruls mainc _ ufro meti SeuZlia, vidre sxvebs. da roca mayureblebi Teatrs toveben, telefonebs rTaven da feisbukis siaxleebs ecnobian _ dRevandeli politikis qaossa da Cveni politikosebis marcxs, maT aucileblad gaaxsendebaT jinas gafrTxileba. erovnul scenaze ngreva wlebis win daiwyo, albaT iseT mSvid RameebSi, rogorsac arberi aRwers _ roca Zalauflebis saTaveSi myofebma xeli gauSves imas, rac mibarebuli hqondaT da sanacvlod raRac sxvas CaeWidnen. TiToeuli mayurebeli SesaZloa imdenad iRbliani aRmoCndes, rom misi marcxi mTeli eris winaSe gasaTamaSebeli an of-brodveize warmosadgeni ar gaxdes. Tumca Ralatis yoveli SemTxveva imsaxurebs imas, rom sadRac, ukana ezoSi mainc gaTamaSdes.

ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Shanghai skyline (GoodFreePhotos.com)

ჩინეთის თავსატეხი

ჩინეთი, კაპიტალიზმი და ახალი ცივი ომი ნილს გილმენი civi omi kapitalizmis socializmze damajerebeli gamarjvebiT dasrulda. branko milanoviCi mis axal wignSi gvafrTxilebs, rom kapitalizmis axal formebs Soris dapirispireba aranakleb mwvave iqneba. `he, jojoxeTo, miegebe Sens axal batons, mis suls ver modreks verc dro-Jami, verca garemo~ — jon miltoni, `dakarguli samoTxe~

x

Sirad gvesmis politikosebigan, Jurnalistebisgan da akademiuri sazogadoebisgan CineTsa da SeerTebul Statebs Soris dawyebul axali `civi omze~ da maT Soris gamwvavebul metoqeobaze, Tumca TiTqmis aravin saubrobs imaze, Tu ra iwvevs am metoqeobas, risTvis ejibreba es ori qveyana erTmaneTs. roca `amerikul~ an `dasavlur~ modelze vsaubrobT da mas `Cinur~ models vupirispirebT, umjobesi iqneba Tu davazustebT, ras vgulisxmobT am modelSi. branko milanoviCis axali wignis, `kapitalizmi, martos~, erT-erTi Rirseba swored am kiTxvebze gaazrebuli da argumentirebuli pasuxis gacemis mcdelobaa. milanoviCi Tvlis, rom es Sejibri im qveynebis liderTa gonebis da gulis mogebisTvisaa, romlebsac adre `mesame~ an `ganviTarebad~ msoflios uwodebdnen, dRes ki ufro xSirad `globalur samxreTad~ moixsenieben.

globaluri samxreTis gulebisa da gonebis mogebisTvis ekonomikur modelTa Soris konkurenciaSi axali araferia. aseTi Sejibri civi omis erT-erTi ZiriTadi mamoZravebeli Zala iyo: romel models airCevdnen kolonializmis uRlidan axlad gaTavisuflebuli qveynebi _ `Tavisufali bazris~, romelsac axladgamomcxvari kapitalisti hegemoni SeerTebuli Statebi sTavazobda maT Tu komunistur-avtoritaruli modeli, romelsac mxars sabWoTa kavSiri uWerda? 1940-iani wlebis bolodan 1980-iani wlebis CaTvliT, am qveynebSi ganawilebuli sagareo daxmarebis odenoba miliardobiT dolars aRemateboda, mimdinareobda uwyveti da farTomasStabiani propaganda, warmoiSva uamravi omi da Ria konfliqti aziis, afrikisa da samxreT amerikis teritoriebze. rogorc ielis universitetis profesori, istorikosi od arni-veStadi amtkicebs, civi omi upirveles yovlisa ideologiuri metoqeoba iyo, romlis mizani ganviTarebis sakuTari modelis upiratesobis damtkiceba iyo _ avtoritaruli komunizmi Tu demokratiuli kapitalizmi. am or modelSi bevri qve-

modeli da nairsaxeoba gamoiyofoda: centralizmis sabWoTa da Cinuri modelebi, avtarkiul-socialuri, neoliberaluri da sxva. 1980-ian wlebSic ki ar iyo sabolood garkveuli, Tu romeli modeli aRmoCndeboda ufro mimzidveli da damajerebeli.

1980-iani wlebis bolos ideologiuri konfiliqtis burusi ukve imdenad gaifanta, rom 1989 wlis zafxulSi axalgazrda mkvlevarma frensis fukuiamam gabeda daesva SekiTxva ideologiuri omis damTavrebaze ara marto globaluri samxreTis mimarTebiT, aramed zogadad, rogorc procesis dasasrulze. fukuiama Tvlida, rom keTildReobisa da Tavisuflebis uzrunvelsayofad s saukeTeso modeli globalizaciaze orientirebuli sabazro ekonomikisa da demokratiuli politikuri sistemis sinTezi iyo. iranSi, CineTsa da ramdenime sxva qveyanaSi arsebobas gansxvavebuli modelebic ganagrZobdnen, magram ideologiuri debatebi, fukuiamas azriT, dasrulebuli iyo. dadga `istoriis dasaruli~, romelsac demokratiuli kapitalizmis forma mieRo da romelic Crdilo-atlantikuri demokratiebis modelad iTvleboda.

იანვარი/თებერვალი 2020 27

droTa ganmavlobaSi am sistemam daamtkica, rom cxovrebis standartebis amaRlebis da mSvidobiani da inkluziuri politikuri cxovrebis iseTi donis uzrunvelyofa SeuZlia, romelic yvela srul Wkuaze myof politikoss ganviTarebis sxva gzis Ziebis motivacias unda ukargavdes. imave wels momxdarma aRmosavleT evropis komunisturi reJimebis kolafsma, sabWoTa blokis yofil qveynebSi kapitalisturi ekonomikis modelis swrafma miRebam da samxreT amerikaSi 1980-iani da 1990-iani wlebSi ganviTarebulma demokratizaciis `mesame talRam~ fukuiamas winaswarmetyvelis saxeli gauTqva. ra Tqma unda, sapirispiro mimarTulebiT moZravi bneli Zalebi arsad wasulan. 1989 wlis 4 ivniss, pekinis komunisturma reJimma naTlad da mkafod gamoxata, rom ekonomikuri `gaxsnilobis~ politikaSi ar gulisxmobda saparlamento demokratiisa da liberalizmisTvis CineTSi ganviTarebis saSualebis micemas. tiananmenis moednis xocva-Jletam yvela eWvi gafanta CineTis komunisturi partiis avtoritaruli mmarTvelobis momavlis Sesaxeb. imave Rames, aziis meore kuTxeSi, iranSi, aiaTola ruhola xomeinis sikvdili gamoacxades. frankos espaneTisgan gansxvavebiT, avtoritari mmarTvelis sikvdils iranis politikur mowyobaSi araferi Seucvlia. reJimis damaarsebeli qarizmatuli lideris gaqrobis ryevebis gareSe gadataniT, TeiranSi damyarebulma molaTa mmarTvelobam, islamuri respublikis anti-liberaluri reJimis myari institucionalizacia aCvena. am SemTxvevebis miuxedavad, fukuiamas `istoriis dasasrulis~ Tezisi kidev didxans rCeboda xelSeuxeblad. 2008 wlis globalur finansur krizisamde liberaluri, demokratiuli da meritokratiuli kapitalizmis dasavluri modeli ideologiuri kuTxiT praqtikulad ukonkurento mdgomareobaSi iyo. diax, CineTi, irani da kidev ramdenime qveyana jer kidev Sors iyvnen liberaluri demokratiisgan, Tumca am wlebSi maTi evolucia ubralod drois sakiTxad iTvleboda.

2002 wels buSi umcrosis administraciis erovnuli usafrTxoebis programaSi vkiTxulobdiT: `kanonis uzenaesoba, absoluturi Zalauflebis SezRudva, sityvisa da rwmenis Tavisufleba, samarTlianoba, qalTa uflebebi da kerZo sakuTrebis xelSeuxebloba kacobriobis universaluri miswrafebebia, romlebsac vercerTi qveyana ver miisakuTrebs… bevrma sxva istoriulad da kulturulad gansxvavebulma qveyanam aqcia es umTavresi principebi maTi mmarTvelobis sistemis nawilad… dRes es idealebi Tavisuflebis martoxela mcvelebisken mimavali sicocxlis bilikia da roca SesaZleblobe-

bi mogvecema, mzad unda viyoT mxari davuWiroT cvlilebebs _ rogorc es centralur da aRmosavleT evropaSi 1989-1991 wlebSi gavakeTeT. roca vxedavT demokratiuli procesebis ganviTarebas Cvens megobar taivansa da samxreT koreaSi, generlebis demokratiulad arCeuli liderebiT Canacvlebas samxreT amerikasa da afrikaSi, Cven vxedavT avtoritaruli sistemebis evoluciis magaliTebs CvenTvis Zvirfasi principebisken. SeerTebuli Statebis erovnuli usafrTxoebis strategia am umTavres rwmenas unda emyarebodes.~

yvelaze saintereso am formulirebaSi is rwmenaa, romliTac gamoTqmulia azri istoriis liberalur-demokratiuli kapitalizmis `amerikuli modelis~ sasargeblod mimdinareobis Sesaxeb, romelic politikuri evoluciis saboloo da universalur modelad ganixileba. dRevandeli gadmosaxedidan es ganacxadi dakarguli samyarodan mosul werils hgavs.

a

xla naTelia, rom globaluri finansuri krizisi da misgan gamowveuli didi recesia (2007-09) demokratiuli kapitalizmis dasavluri modelis legitimurobis istoriis wyalgamyofi xazia. finansur kriziss da mis Semdgom movlenebs sami niSandoblivi efeqti hqondaT. pirveli, SeerTebuli Statebisa da evropis mosaxleobis mier miRebuli ekonomikuri zarali da finansuri travma iyo, romlebic milionobiT saxlis dakargvam, umuSevrobis zrdam da fiskaluri politikis gamkacrebam gamoiwvia. am Sedegma kiTxvis niSnis qveS daayena dasavluri ekonomikuri modelis unari, iyos sasargeblo. meore, moqalaqeTa gancdaa, rom finansuri krizisis gamowvevaSi damnaSave mTavrobis da finansuri seqtoris warmomadgenlebi saTanadod ar dasjilan: maT, vinc krizisamdel situaciaze spekulirebiT gamdidrdnen, pasuxi ar ages da dagrovebuli milionebic xelSeuxeblad SeinarCunes. es masStaburi politikuri agresiis gamomwvevi mizezi gaxda, romelmac dasavluri demokratiis legitimuroba daaziana. mesame, is kontrasti iyo, romelic fiskaluri stimulirebis gareSe darCenili evropisa da CrdiloeT amerikis ekonomikebis stagnaciur maCveneblebsa da CineTis uwyvetad mzardi ekonomikis maCveneblebs Soris Seiqmna. aravis gakvirvebia, roca swored finansuri krizisis Semdeg periodSi daiwyo `Cinuri modelis~ `dasavluri modelis~ alternativad ganxilva. bolo aTwleulis ganmavlobaSi, dasavleTSi mniSvnelovnad gaZlierda ganwyoba, rom CineTi dasavleTis sisusteebs Tavis sasargeblod iyenebda.

CineTisadmi gazrdili agresia nawilobriv im dagvianebuli mignebis bralia, romlis mixedviT CineTs arc aras-

28

dros ufiqria dasavluri politikuri normebis Tundac minimaluri raodenobiT miRebaze. miuxedavad CineTis komunisturi partiis warmomadgenelTa calsaxa da pirdapiri gancxadebebisa maTi politikuri Zalauflebis SeuzRudavi xasiaTis Sesaxeb, 1990-ian da 2000-iani wlebis dasawyisSi dasavleTSi bevrs sjeroda CineTis `gardauvali~ liberalizaciisa da demokratizaciis. miuxedavad obieqtur faqtorTa sapirispiroze miniSnebisa, dasavleTSi moaxerxes sakuTari Tavis darwmuneba, rom CineTSi procesebi swori mimarTulebiT _ politikuri liberalizaciisken _ midioda. modernizaciis konvergenciis winapirobad aRqmis Zveli da gacveTili Tezisis dajerebiT dasavleTSi CaTvales, rom dro maT mxaresaa. momavali istorikosebi uTuod idaveben imaze, rodis iyo dasavleTis CineTisadmi damokidebulebaSi gardamtexi momenti. didia cduneba es momenti SeerTebuli Statebis prezidentad donald trampis arCevas davukavSiroT, Tumca es cvlilebebi trampis arCevamdea dawyebuli da mis Semdegac xdeboda. uflebadamcvelebi didi xnis ganmavlobaSi akritikebdnen CineTis politikas disidentebisa da tibetis mimarT, magram 2014 wlidan dawyebulma uigurebis masobrivma dapatimrebebma kritikis raodenoba da simZafre Tvisobrivad gazarda. msgavsi scenariT ganviTarda movlenebi biznesseqtorSic. saerTaSoriso kompaniebi, romlebsac CineTis uzarmazar bazarze operirebis imedi hqondaT, droTa ganmavlobaSi darwmundnen, rom amisTvis mniSvnelovan kompromisebze wasvla, rig SemTxvevebSi ki kabalur pirobebze daTanxmeba mouwevdaT. mwvaved dadga inteleqtualuri sakuTrebis dacvis problemac, romlis gadawyveta, miuxedavad mravali dapirebisa, CineTis mTavrobam ar an ver moaxerxa. Tumca, SesaZlebelia davuSvaT, rom pekinTan urTierTobaSi erT-erTi gadamwyveti momenti 2018 wlis dasawyisSi respublikis prezidentis Tanamdebobis dakavebis raodenobis SezRudvis gauqmeba iyo, ramac si Zinpins xelisuflebaSi ganusazRvreli droiT darCenis saSualeba misca (misma winamorbedebma hu Zintaom da Zian Zeminma Tanamdeboba ori saprezidento vadis amowurvis Semdeg datoves). trampis mier si Zinpinis gadawyvetilebis sajarod msubuqad Sefasebis miuxedavad, am siaxlem vaSingtonis sagareo politikis istebliSmentSi Sokuri reaqcia gamoiwvia. sagareo aqtorebisTvis CineTis Sida politikuri procesebi tradiciulad gaumWvirvale da burusiT moculi iyo, magram am SemTxvevaSi gzavnili naTeli da mkafio iyo _ CineTi demokratizaciisken svlas demonstraciulad wyvetda da dasavleTisgan diametralurad gansxამერიკული ინტერესი – საქართველო

vavebul ganviTarebis veqtors irCevda.

CineTis politikaze nebismieri damkvirveblisTvis avtoritarizmis gaZlierebis niSnebi si Zinpinis mier prezidentis savarZlis dakavebisTanave iyo SesamCnevi, am gadawyvetilebam am mocemulobaSi ukve farTo auditoria daarwmuna. iman, rasac Cinelebi gare samyarosTvis naklebad saintereso Sida politikis sakiTxad miiCnevdnen, vaSingtonis CineTis politikaSi kardinaluri cvlilebebi Seitana. sabolood dasamarda moZvelebuli Teoria CineTis neli, magram stabiluri demokratizaciisa da dasavleTTan daaxloebis Sesaxeb. orive partiis warmomadgenlebma didi dagvianebiT aRmoaCines, rom neli demokratizaciis procesSi myof komunistur reJimTan urTierTobis nacvlad vaSingtoni mtkice politikuri xedvisa da strategiis mqone avtoritaruli kapitalizmis modelTan gaafTrebul metoqeobaSi iyo Cabmuli. axali realobis gaazrebam dRis wesrigSi CineTTan urTierTobis gadaudebeli da safuZvliani gadaxedva daayena. am `axlad aRmoCenil~ situacias henri farelma da abraham niumanma `konfrontaciuli urTierTdamokidebulebis,~ an ufro optimisturad rom vTqvaT, `metoqeTa partnioroba~ uwodes. dasavleTsa da pekins Soris urTierTobis mkveTri gauaresebiT SeSfoTebuli dasavleli da Cineli eqspertebi Tanxmdebian, rom am etapze saukeTeso gamosavali `konfliqtur sakiTxebis mogvarebamde urTierTsasargeblo TanamSromlobis SenarCunebaa.~ milanoviCis wigni aTvlis wertiliT iwyeba _ kapitalizmma dedamiwa daipyro da msoflio sxvadasxva kuTxeSi `erTnairi ekonomikuri principebis mqone modelis mixedviT funqcionirebs, es mogebaze orientirebuli, legalurad dasaqmebuli TanamSromlebis, kerZo kapitalis da decentralizebuli marTvis mqone warmoebaa.~ miuxedavad homogenizaciisa, kapitalizmis gavrcelebam ver daasrula globaluri samxreTis ganviTarebis modelebs Soris arsebuli geopolitikuri metoqeoba. 1980 da 90-ian wlebSi centraluri dagegmvis modelis kapitalizmis gonivruli alternativebis siidan amoRebis Semdeg, milanoviCi kapitalizmis ori axali formaciis alternatiuli modelis gaCenas gamoyofs: es amerikuli kapitalizmis abstraqtuli versia _ `liberalur-meritokratiuli kapitalizmi~ da `politikuri kapitalizmia~, romlis erT-erTi yvelaze TvalsaCino magaliTi CineTia. liberalur-meritokratiuli kapitalizmis mTavari xibli kanonis uzenaesoba, politikuri pluralizmi, kulturuli tolerantoba da sazogadoebrivi cxovrebis `samarTliani wesebia~ _ sazogadoebis yvela wevrs warmatebis miRwevis met-naklebad Tanabari SesaZlebloba aqvs, miznis miRweva ki

niWsa da Sromazea damokidebuli. milanoviCi aRniSnavs, rom liberalur-meritokratiuli kapitalizmis modelisTvis mTavari safrTxe ara politikuri kapitalizmis metoqeoba, aramed Tavad modelis dapirebebis SeusruleblobiT gamowveuli imedgacruebaa. dasavlur sazogadoebebSi gazrdilma uTanasworobam da elitebis mier sakuTari gamorCenisTvis TamaSis wesebiT gaxSirebulma manipulaciebma meritokratiis legitimacia daaknina, ramac memarjveneebSi populisturi anti-liberalizmis, marcxena frTaze ki neo-socializmis gaZliereba gamoiwvia.

Tu liberalur-meritokratiuli kapitalizmi fukuiamas mier SemoTavazebuli `istoriis dasasrulis~ modelia, politikuri kapitalizmi sabazro ekonomikis principebze dafuZnebuli politikuri modelia, romelSic umTavres ekonomikur sakiTxebze gadawyvetilebis miRebis uflebas ara samoqalaqo sazogadoeba, aramed politikuri xelisufleba inarCunebs. milanoviCs politikuri kapitalizmis magaliTad bevri qveyana moyavs, Tumca CineTs am modelis `paradogmatur~ SemTxvevad miiCnevs. avtoris azriT, politikur kapitalizms sami ZiriTadi Tviseba axasiaTebs. pirveli, `kvalificiuri, efeqtiani da teqnokratiulad kompetenturi biurokratiaa~, romlis daniSnuleba sistemis daubrkolebeli funqcionirebisa da maRali ekonomikuri zrdis uzrunvelyofaa. meore, kapitalistebisa da mewarmeebis ganusazRvrelad gamdidrebis daSvebis miuxedavad, maTi `mniSvnelovani politikuri gadawyvetilebebis miRebis procesidan gamoTiSvaa _ politikaSi primats erovnuli interesebi inarCuneben, romelTa farglebSi moqmedebis srul monopoliasa da avtonomias saxelmwifo flobs.~ mesame, saxelmwifos mier kapitalistebis sruli kontrolia _ kanonis uzenaesoba, rogorc aseTi, ar arsebobs. saxelmwifo aparats meritokratiis niSnebi axlavs (biurokratebi iniSnebian da winaurdebian obieqtur kriteriumze dayrdnobiT), magram politikuri xelmZRvaneloba umaRles da SeuzRudav Zalauflebas flobs. legitimaciis problema, liberalur-meritokratiuli kapitalizmis msgavsad, arc politikuri kapitalizmisTvisaa ucxo. Tumca am problemebis buneba gansxvavebulia. erTi mxriv, struqturuli winaaRmdegobaa teqnokrati da kvalificiuri elitebis saWiroebasa da am elitebisTvis `ukiduresad SezRuduli kanonis uzenaesobis~ pirobebSi cxovrebis iZulebas Soris. meore mxriv, viTardeba endemuri korufcia _ politikuri elitebis SeuzRudavi da ukontrolo Zalaufleba garigebis SesaZleblobebs zrdis. am saxis korufcia sistemis legitimaciis korozias iwvevs, aq aRar aqvs mniS-

vneloba ramdenad meritokratiulod moipoves politikurma liderebma is Tanamdebobebi, romlebic maT da maTi ojaxis wevrebs SeuzRudavad gamdidrebis saSualebas aZlevs. rogorc milanoviCi wers: `politikur kapitlizmSi elita ar unda Sefasdes ubralod biurokratiad, radgan biurokratiisa da biznesis gamyofi xazebi waSlilia: xSiria rolebis cvla, gavleniani `organizaciebis~ `warmomadgenlebis~ politikisa da biznesis sxvadasxva seqtorSi gafantva. aseTi `organizaciebi~ mafiisTvis damaxasiaTebel bevr Tvisebas atareben.~ `politikuri kapitalizmis~ definicia, romelsac milanoviCi gvTavazobs, nawilobriv dakavSirebulia komunizmis istoriul rolsa da funqciasTan. komunisturma reJimebma ver moaxerxes dapirebuli samoTxis Seqmna, Tumca faqtia, rom yvelgan, sadac Zalaufleba xelSi Caigdes, fesvebianad amoZirkves `feodalizmi~. es unari gansakuTrebiT mimzidveli iyo meoce saukunis Sua wlebSi `mesame msoflios~ axlad Camoyalibebuli qveynebis liderebisTvis. isini ormagi mandatis matareblebi iyvnen: gare gavlenebisgan gaTavisuflebasTan erTad, saWiro iyo `miwis mepatroneebisa da sxva magnatebis Zalauflebisganac gaTavisufleba.~ milanoviCi amtkicebs, rom `erTaderTi organizebuli Zala, romelsac am ori revoluciis paralelurad ganxorcieleba SeeZlo, komunistebi da is partiebi iyvnen, romlebic memarcxeneobasa da nacionalizms iTavsebdnen.~ am ukanaskneli Tezisis argumentacia gazviadebuli Cans. marTlac, komunisturma partiebma arsad daindes maT mier Canacvlebul reJimTa memkvidreoba, Tumca ar yofilan erTaderTi politikuri Zala, romlebsac aseTi reformebis gatareba SesZlebiaT. tailandSi, filipinebze, indoneziasa da samxreT koreaSi miwis reforma memarjvene da Riad anti-komunisturma reJimebma gaatares. naklebad gasagebia, ramdenad efeqturebi iyvnen komunisturi reJimebi `politikuri kapitalizmisTvis~ niadagis momzadebaSi. nebismier SemTxvevaSi, faqtia, rom yvelgan, sadac komunisturi reJimebi Zalauflebas daepatronen, maT gamarjvebas winamorbed elitebTan daundobeli angariSsworeba moyva. fiaskoTi damTavrebuli gegmiuri ekonomikis eqsperimentebis qveynebSi, iSviaTi iyo liberalur-meritokratiuli kapitalizmis modelis aRmoceneba. yvelaze xSirad, gansakuTrebiT post-sabWoTa qveynebSi, es mafiozuri tipis kapitalizmis ganviTarebiT mTavrdeboda. bolo wlebSi es kanonzomiereba erT dros am wesidan gamonaklis aRmosavleT evropasac Seexo _ serbeTSi, ungreTSi da sxva qveynebSi Zalaufleba politikuri kapitalizmis modelis apologetebis xelSia.

იანვარი/თებერვალი 2020 29

f

ukuiama ar aris pirveli hegelianeli, romlis istoriis dasasrulis STabeWdileba dialeqtikis TviTganaxlebam gaabaTila. milanoviCi aRniSnavs: `rogorc xSirad kacobriobis istoriaSi, romelime sistemis an religiis triumfs, am sistemis wiaRSi gaCenili ganxeTqileba mohyva.~ am SemTxvevaSi es dapirispireba kapitalizmis or formas Soris gaRvivda. is faqti, rom kapitalizmis es ori forma _ liberalur-meritokratiuli da politikuri _ erTmaneTTan bevrad axlos dgas, vidre komunizmi da kapitalizmi idga, ar xdis maT dapirispirebas naklebad mZafrs.

SeerTebuli Statebis nebismierma ideologiurma metoqem, romelsac vaSingtonis `Tanaswor~ mowinaaRmdeged surs Tavis gasaReba, msoflio sam rameSi unda daarwmunos: 1. sakuTari ganviTarebis modelis sicocxlisunarianobaSi; 2. am modelis eqsportis survilSi an motivSi; 3. am modelis eqsportis SesaZleblobaSi. am sami sakiTxis mis klasikad qceul `roca CineTi msoflios marTavs~-Si ganxilvisas, martin Jaki amtkicebda, rom CineTs arasdros hqonia saxelmwifos mowyobis sakuTari modelis sxva qveynebSi `eqsportis ambicia~. `kulturul mizezTa~ gamo, Cinelebs urCevniaT ucxotomeli barbarosebisgan gancalkevebiT arsebobdnen. milanoviCi amtkicebs, rom `dRevandel msoflioSi aseTi gancalkeveba rTuli warmosadgenia.~ rogorc amas SeerTebul StatebSi agorebuli bolodroindeli skandalebi cxadyofs, CineTi sul ufro Tamamad iyenebs mis gankargulebaSi arsebul ekonomikur da teqnologiur berketebs ucxoelebisTvis pekinis sakamaTo politikur gadawyvetilebebsa da problemebze komentirebis madis gasaqrobad. sicocxlisunarianobis kuTxiT maTi sistema `globaluri samxreTisTvis~ modelad, pirvel rigSi, CineTis STambeWdavi ekonomikuri ganviTarebis gamo SeiZleba iyos. miuxedavad uamravi naklisa, rTulia ar aRiniSnos, CineTis politikuri kapitalizmis sistemis warmatebebic: ormocdaaTi wlis ganmavlobaSi am sistemam siRaribidan nebismier dasavlur programaze meti adamiani gamoiyvana. globaluri fininasuri krizisis Semdeg, Cinuri ekonomika SeerTebuli Statebis ekonomikas gauTanabrda, zogierTi cnobiT ki gadauswro kidec. miuxedavad pekinis damokidebulebisa sakuTari sistemis eqsportis mimarT, CineTis models yuradRebiT swavloben da akvirdebian `globalur samxreTSi~. rogorc Tavad fukuiamam migvaniSna, CineTSi seriozulad ganixileboda `Cinuri modelis~ saeqsporto potencialis gazrda da misi gavrcelebis xelSewyoba. misi modelis eqsportirebisTvis saWiro SesaZleblobebis magaliTi `axali abreSumis gzis~ iniciativaa. ganviTarebis konkretul gegmas moklebul

`axal abreSumis gzas~ xSirad xedvasa da ideas ufro adareben, vidre droSi gaweril proeqts, Tumca naTelia, rom mis periferiul qveynebSi investiciebsa da infrastruqturuli proeqtebis ganviTarebis gamocdilebaze dayrdnobiT CineTi 21-e saukunis savaWro habis adgilis damkvidrebas cdilobs. si Zinpinis dRevandeli xisti politikis gaTvaliswinebiT, 1990-iani da 2000-iani wlebis CineTis politika CineTis komunisturi partiis Tavmjdomaris den siaopinis cnobil andazas gvaxsenebs: `damale Seni Zala _ moige dro.~ am kompleqsuri viTarebis gaTvalisiwinebiT milanoviCi kargad gaazrebul argumentebs warmogvidgens. erTi mxriv, is varaudobs, rom sxva qveynebs gauWirdebaT im gzis gavla, romelic CineTma gaiara. centraluri xelisuflebisa da decentralizebuli administraciebis unikaluri modeli, vaWrobis qveynis interesebisadmi daqvemdebarebis xangrZlivi istoria da misi ganuzomeli geografiuli da demografiuli masStabebi, CineTis magaliTis sxva qveynebis mier gameorebas naklebad savaraudos xdis. meore mxriv, milanoviCi migviTiTebs, rom `globaluri samxreTis~ axali Taobis liderebisTvis `Cinuri modelis~ mimzidvelobis mizezebi SesaZloa ara ekonomikuri, aramed politikuri iyos. politikuri kapitalizmi `Zalauflebis mflobelebs aSkara upiratesobebs sTavazobs: sazogadoebrivi azris wnexisgan daculoba, politikuri Zalauflebis ekonomikur resursebad konvertirebis SesaZlebloba da mmarTvelobis institucionaluri zRvrebis moSla.~ iqneb `globaluri samxreTis~ gavlenis qveS moqcevisTvis gamarTuli metoqeoba sulac ar atarebs ideologiur xasiaTs? CineTis mier sakuTari politikur-ekonomikuri mowyobis mode­ lis eqsportze zrunvis Sesaxeb cnobebi sakmaod mwiria. pekinis oficialuri gancxadebebi da saerTaSoriso urTierTobebSi qceva sapirispiroze metyvelebs _ CineTis interesebisa da miznebisTvis angariSis gawevis SemTxvevaSi pekini naklebad ereva am saxelmwifoebis Sida saqmeebSi da ar xelyofs maT politikur suverenitets.

CineTis upirvelesi amocana saerTaSoriso asparezze, ara modelis gavrcelebaze zrunva, aramed sakuTari modelis politikuri stabilurobisa da kontrolis SenarCunebaa.

1980-ini wlebis iaponiis, 1990-iani wlebis koreisa da tailandis magaliTebma pekini daarwmuna, rom CineTi arasdros unda aRmoCeniliyo am qveynebis mdgomareobaSi, roca saerTaSoriso finansur institutebs finansuri krizisis fonze Sida politikuri reformebis gatarebis Tavsmoxveva SeuZliaT. Sesabamisad, xelmisawvdomi finansuri usafrTxoebis uzrunvelyofa pekinis strategiis centralur faqtorad iqca.

30

pirvel civ omsa da mimdinares Soris umniSvnelovanesi gansxvaveba metoqeTa ekonomikur sistemebis urTierTdamokidebulebaa. Tu sabWoTa kavSirisa da SeerTebuli Statebis ekonomikebs saerTo araferi hqondaT, Cinur da amerikul ekonomikebs erTmaneTTan strategiuli mniSvnelobis urTierToba akavSirebT. Sesabamisad, axali civi omi ara ideologiuri, aramed ekonomikuri upiratesobis mopovebisTvis konkurenciaa, romlis erT-erTi brZolis xazi axal teqnologiebze gadis. sainformacio da sakomunikacio teqnologiebSi pirveloba gansakuTrebiT mniSvnelovani am teqnologiebis politikur komunikaciebze kontrolis xarisxze gavlenis gamo aqvT. bevri iwereba Cinelebis mier `totalitaruli~ TvalTvalis teqnologiebis eqsportis Sesaxeb, Tumca ar aRiniSneba is faqti, rom msgavsi teqnologiebis eqsportSi Tavad dasavleTis qveynebi arian CarTuli, romlebic `totalitaruli kontrolisa da TvalTvalis~ meqanizmebs zogjer Tavad CineTs awodeben. martivad rom vTqvaT, dRes Tvals ara ideologiur an savaWro oms, aramed teqnologiur oms vadevnebT. am omSi mizani teqnologiur standartebze da am standartebidan gamomdinare, ekonomikur mogebaze kontrolis damyarebis mcdelobaa. dRevandeli msoflios yvelaze didi geopolitikuri riski `teqnologiuri omis warmoebisas Tukidides maxeSi gabmis riskia. mTlianobaSi, `globaluri samxreTis~ qveynebSi CineTis gavlenis zrdaze dakvirveba cxadyofs, rom pekinis poziciebis gaZliereba ara CineTis ideologiuri eqspansiis mizanmimarTuli politikis, aramed `globaluri samxreTis~ liderTa mier politikuri da socialuri kontrolis damyarebaSi `totalitaruli teqnologiebis~ gamoyenebisTvis CineTis dasaxmareblad moxmobis Sedegia. mokled, rom vTqvaT, CineTis motivacia, rogorc wesi, ara politikuri, aramed komerciulia. miuxedavad, maTi ideologiuri modelis eqsportisadmi susti interesisa, pekini de-faqto ubiZgebs masTan moTanamSromle qveynebs, politikuri kapitalizmis modelisken. amis mizezi e.w. `izomorfuli konformizmia~, rac gulisxmobs partnior sistemaTa midrekilebas, dauaxlovdnen da struqturulad daemsgavson erTmaneTs, ara ideologiur mizezTa gamo, aramed TanamSromlobis efeqturobis gazrdis mizniT. droTa ganmavlobaSi aseTi sistemebi erTmaneTTan Tanxvedras zrdian, uyalibdebaT msgavsi instituciuri kultura da meTodologia. `Tanxvedra~ am SemTxvevaSi ar gulisxmobs hegeliseul ideologiur mizezebsa da logikas. saboloo jamSi, CineTis modelis eqsports yvelaze metad pekinis mier dominant savaWro partniorad damkvidreba uwyobs xels. saerTaSoriso vaWrobaSi CineTis ამერიკული ინტერესი – საქართველო

poziciebis gaZlierebasTan erTad, mosalodnelia mis ZiriTad savaWro partniorTa Soris politikuri kapitalizmis modelis gaZlierebac.

S

eerTebuli Statebis sagareo politikis erT-erTi mTavari amocana CineTis politikuri kapitalizmis dominaciis pirobebSi meritokratiul kapitalizmTan dakavSirebuli liberaluri Rirebulebebis mxardaWerisTvis efeqturi gzebis gamonaxvaa. milanoviCi aRniSnavs, rom gamalebuli metoqe­ obis miuxedavad, liberalur-meritokrati­ uli kapitalizmi yvelaze mimzidveli sistemis statuss inarCunebs _ demokratiul qveyanaSi mcxovrebTa absoluturi umravlesoba yvelaze misaReb sistemad kvlav meritokratiul demokratias asaxelebs. am mdgomarebis SenarCunebis erTaderTi gza am modelis mier gacemul dapirebaTa Sesruleba da moqalaqeTa molodinis gamarTlebaa. liberalur-meritokratiul kapitalizms ar sWirdeba is intensiuri ekonomikuri zrda, romelic politikuri kapitalizmis legitimaciis safuZvelia, am SemTxvevaSi gadamwyveti mniSvneloba ekonomikur SesaZleblobebze moqalaqeTa Tanaswor wvdomas aqvs. liberalur-meritokratiuli kapitali­ zmi moraluri avtoritetisa da politikuri legitimaciis amaRlebis sis­ temis `samarTlianobis~ gazrdaa, rac `elitebis~ mier sistemis borotad gamoyenebis aRkveTisTvis aucilebel meqanizmebs saWiroebs. am mxriv milanoviCi ramdenime rekomendacias gvTavazobs, romelTa mizani liberaluri kapitalizmis meritokratiuli xasiaTis gaumjobesebaa. pirveli rCeva xarisxiani ganaTlebis xelmisawvdomobis gazrdas exeba. SeerTebuli Statebi socialurad stratificirebuli ganaTlebis sistemis mqone qveynis magaliTia. umaRlesi ganaTlebis saukeTeso institutebze wvdoma didwilad sazogadoebis maRali fenebis warmomadgenlebs aqvT. roca e.w. `Ivy League~-is studentTa absoluturi umravlesoba sazogadoebis erTi procentis warmomadgenlebi arian, kiTxvis niSnis qveS dgeba mTlianad sistemis legitimuroba. aucilebelia sajaro skolebSi investiciebis mniSvnelovani gazrda: `mizani TaobaTa Soris privilegiaTa gadacemis SezRudva da SesaZleblobaTa ufro Tanasworad ganawilebis xelSewyobaa.~ meore rekomendacia kapitalze wvdo­mis sakiTxs exeba. dabandebuli kapitaliT miRebuli Semosavali Sromis anazRaurebaze bevrad swrafad izrdeba, Sesabamisad izrdeba uTanasworobac. rogorc Tomas piketi wers, uTanasworobis zrdis SeCerebas, kapitalze wvdomis gaadvileba sWirdeba. milanoviCi margaret tetCeris termins _ `xalxis kapitalizms~ _ ubrundeba, romelic ekonomikuri aqtivebis aqciebis

ufro farTod ganawilebas gulisxmobs. mizani `simdidrisa da kapitalisgan miRebuli Semosavlis rantieebisa da kompaniebis top-menejmentis xelSi koncentraciis Semcireba da TaobaTa Soris Semosavlis mobilobis gazrdaa. am miznebis misaRwevad milanoviCi umdidresi fenisTvis gadasaxadebis gazrdis momxrea. misi azriT, es zrda gansakuTrebiT kapitalis memkvidreobiT gadacemas unda Seexos, ramac simdidris dinastiuri gadacemisa da mdidrebis xelSi koncentracias unda SeuSalos xeli. milanoviCi ver xsnis, Tu ra konkretuli zomebis gatareba SeuZlia calkeul qveynebs Tanamedrove finansuri sistemis pirobebSi, roca simdidris didi nawili ofSorebsa da fiqtiur kompaniebSi imaleba.

mesame revolucia: si Zinpini da CineTis axali saxelmwifo elizabeT ekonomi

daskvniT nawilSi milanoviCi eWvis qveS ayenebs politikuri an liberalur-demokratiuli modelis globaluri gamarjvebis SesaZleblobas. globalur cvlilebas pirvel rigSi SeerTebul Statebsa da CineTSi erTnairi sistemis danergvis SeuZlebloba ganapirobebs. realobiT gamocdas ver uZlebs amerikelTa gamouswroebeli optimizmi sxva erTa ganviTarebis Sesaxeb: maT gulwrfelad sjeraT, rom ucxoelTa mier meti Zalisxmevis gawevis SemTxvevaSi, isini amerikelTa msgavsi sazogadoebis Camoyalibebas SeZleben. Tumca araferi miuTiTebs CinelTa survilze, icxovron sxva qveynebSi miRebuli `barbarosuli~ normebiT. piriqiT, pekinSi miaCniaT, rom `barbarosebi~ yovelTvis aseTebad darCebian da Sesabamisad, arc maTi modelis eqsportze iwuxeben gansakuTrebulad Tavs. saboloo jamSi, Tu amerikelebs maTi modelisa da mowyobis imitaciis xilva surT, CinelebisTvis xarkic sakmarisia.

Oxford University Press, 2018

CineTis evraziuli xana? axali abreSumis gzis politikuri da strategiuli Sedegebi nadeJ rolani The National Bureau of Asian Research, 2017

qaosis safrTxe: CineTis didi strategia mao Zedunidan si Zinpinamde

ოთხი თეორია თანამედროვე ჩინეთზე

salman uazif xani

Carlz ideli

Harvard University Press, 2018

CineTis ocneba ma jiani Vintage, 2019

`xalxis kapitalizmis~ Tundac minimaluri formiT danergvis SemTxvevaSi, liberalur-meritokratiuli kapitalizmi `globaluri samxreTisTvisac~ ufro mimzidveli gaxdeba. Sesabamisad, Tu politikuri kapitalizmis `Cinuri modeli~ aRar gaimeorebs winamorbedi avtoritaruli reJimebis Secdomebs, gverds auvlis korufcias, usargeblo reformebsa da simdidris politikuri elitis xelSi koncentrirebas da amave dros, uzrunvelyofs ekonomikuri zrdis maRal maCveneblebs, biurokratiis efeqturobas, gadaWris socialur problemebs an maT nawils mainc, gaizrdeba am sistemis mimzidvelobac. Tumca am pirobebis dakmayofilebis SemTxvevaSic ki, Zneli saTqmelia ramdenad moaxerxeben CineTis politikuri kapitalizmis am modelis danergvas.

`a

r arsebobs CineTis gagebis martivi gza,~ _ dawera 1990 wels CineTis istorikosma jonaTan spensma. misi gamorCeuli naSromis _ `axali CineTis ZiebaSi~ _ SesavalSi spensi aRniSnavs: `didi xnis ganmavlobaSi dasavleTma CineTis Sesaxeb araferi icoda. dRes bevri ramaa Secvlili, Tumca dasavleTi verc axla daikvexnis CineTSi mimdinare procesebis zedmiwevniTi codniT.~ 30 wlis Semdeg SeerTebul StatebSi CineTi TaobaTa Soris mimdinare debatebis nawiladaa qceuli. am debatebis umTavresi sakiTxebi dResac isaaa, razec spensi 30 wlis win daweril wignSi saubrobda. am kiTxvebze pasuxis gacemaSi oTxi wigni _ sami aramxatvruli da erTi romani _ dagvexmareba. si Zinpinis gavlena Cinur sazogadoebaze, `axali abreSumis gza~, bolo 100 wlis CineTis globaluri strategia, avtoritarul reJimSi cxovrebis fsiqologuri efeqtebi _ es is Temebia, romlebsac CineTTan urTierTobis didi gamocdilebisa da codnis mflobel avtorTa wignebSi vxvdeb-

იანვარი/თებერვალი 2020 31

iT. maTi midgomebisa da interesebis gansxvavebulobis miuxedavad, yoveli maTgani Tanamedrove Cinuri saxelmwifos bunebis aRwerasa da axsnas cdilobs.

e

lizabeT ekonomi mis bolo wigns, `mesame revolucia: si Zinpini da axali Cinuri saxelmwifo~, mkiTxvelisadmi CineTis saxelmwifos niSan-Tvisebebze dasmuli SekiTxviT iwyebs. avtori aRniSnavs, rom `CineTi xSirad urTierTsawinaaRmdego gadawyvetilebebis miRebiT gvabnevs.~ ekonomis wignis mizani am gadawyvetilebebSi garkveva da Tanamedrove CineTis ukeTesad gagebaa.

ეკონომი თვლის, რომ თანამედროვე ჩინეთის გაგება შეუძლებელია თავად სი ძინპინის საფუძვლიანი შესწავლის გარეშე.

2012 wels, roca si Zinpinma mis Tanapartiel metoqeebze gaimarjva da CineTis komunisturi partiis generaluri mdivani gaxda, `masze didi araferi iyo cnobili.~ axla mis Sesaxeb bevrad metia cnobili, Tumca, rogorc ekonomi amtkicebs, CineTiT dainteresebulTa didi nawili jer kidev ver acnobierebs im cvlilebaTa masStabs, romelic si Zinpinma CineTSi ganaxorciela. ekonomis azriT, si Zinpinis xelisuflebaSi mosvlis Semdeg CineTis ganviTarebis traeqtoria erTmniSvnelovani iyo: Zalauflebis centralizebuli koncentracia, saxelmwifos mier sazogadoebrivi da piradi cxovrebis kontrolis gamkacreba, Cinelebis gare samyarosTan kavSirisa da urTierTobisTvis samarTlebrivi da teqnologiuri winaRobebis gamravleba. saSinao politikisgan gansxvavebiT, romelSic si Zinpinis xelisufleba mzardi izolacionizmiT gamoirCeva, pekini aqtiur da zog SemTxvevaSi agresiul, sagareo politikas awarmoebs. avtori migviTiTebs, rom Tanamedrove CineTis Seswavlisas ZiriTadi yuradReba pekinis sagareo politikas eTmoba da is fundamenturi cvlilebebi, romlebsac Cinuri sazogadoeba ganicdis, xSirad saTanado yuradRebis gareSe rCeba. ekonomi Tvlis, rom es Secdomaa da aRniSnavs, rom si Zinpinis sagareo da saSinao politikas saerTo motivi aqvs _ es CineTis politikaSi mTavrobis rolis gazrdaa. avtori Tvlis, rom CineTi `liberalur msoflio wesrigSi

liderobisTvis mebrZoli anti-liberaluri saxelmwifoa~ da mis ekonomikur da politikur sistemebSi mimdinare movlenebi mniSvnelovani cvlilebebis gamomwvevia. ekonomi mniSvnelovan yuradRebas uTmobs adamianis qcevaze kontrolis gamkacrebisTvis pekinis mier sxvadasxva sferoSi gatarebul RonisZiebebs: politikaSi, kiber-sivrceSi, ekonomikaSi, sagareo politikasa da usafrTxoebaSi. wignze muSaobisas ekonomma si Zinpinis moRvaweoba Seiswavla _ misi sajaro gamosvlebi, interviuebi da komentarebi, komunisturi partiis oficialuri dokumentebi _ raTa gaego `ra rols TamaSobs da ra cvlilebebs iwvevs CineTis politikur da ekonomikur cxovrebaSi si Zinpinis modeli.~ kvlevam sami ZiriTadi argumenti gamokveTa: si Zinpinis pirovnuli mniSvneloba, CineTis saSinao Tu sagareo politikis strategiuli CarCo da roli, romelsac am yvelaferSi ideologia TamaSobs. es argumentebi pasuxs scems Tanamedrove CineTis Sesaxeb xSirad dasmul fundamentur kiTxvebs. ar wydeba debatebi si Zinpinis Sesaxeb. mimomxilvelTa nawili Tvlis, rom is axali tipis, damoukidebeli lideria, meore nawilis azriT, misi politika CineTis xelmZRvanelobis zogadi konsensusis gamomxatvelia. ekonomi fiqrobs, rom si Zinpinis politikis nawili mis winamorbedTa politikis gagrZelebaa, Tumca iqve aRniSnavs, rom Tanamedrove CineTis represiuli saSinao da agresiuli sagareo politikis Semoqmedi, swored si Zinpinia. sim Zalaufleba politikuri kursis cvlilebis ganzraxviT moipova, rac den siaopinis ekonomikuri gaxsnilobisa da zomieri sagareo politikis winaaRmdeg iyo mimarTuli. is, rac si Zinpins misi winamorbedebisgan gamoarCevs, es mao Zedunis Semdeg arnaxuli raodenobis Zalauflebis mis xelSi koncentracia da is strategiaa, romelic man CineTis komunistur partias dausaxa. yvelaze kargad es si Zinpinis erovnuli ganaxlebisken mowodebaSi gamoixateba. frazis mouxerxebeli da bundovani formulirebis gamo, bevrma mimomxilvelma misi mowodeba ritorikul da zedapirul mimarTvad CaTvala. ekonomi aseT midgomas Secdomad Tvlis da acxadebs, rom am SemTxvevaSi ganaxleba `qveynis dakarguli didebis dabrunebas gulisxmobs.~ pekinSi mtkiced sjeraT, rom istoriuli samarTlianoba, bolo 200 wlis ganmavlobaSi ucxo qveynebis mier miyenebuli ziani da uprecedento ekonomikuri zrda, CineTs regionuli lideris poziciis dakavebis legitimacias aZlevs. es strategiuli mizani gavlenas axdens rogorc CineTis sa-

32

Sinao politikaze, sadac am miznis misaRwevad komunisturma partiam Zalaufleba unda SeinarCunos, ise sagareo politikaze, sadac CineTma dominantis poziciis mopovebisTvis metoqeebsa da mowinaaRmdegeebs unda ajobos. es strategia xsnis pekinis im gadawyvetilebebs, romlebic ekonomikaze kontrolis gamkacrebas, propagandisa da socialuri kontrolis sxva meqanizmebis gaaqtiurebas, teqnologiuri upiratesobis mopovebas da uaxlesi SeiaraRebis ganviTarebas exeba. dasasruls ekonomi xazs usvams si Zinpinis modelis mzard ideologiur xasiaTs, romelic liberalur Rirebulebebs komunisturi partiis safrTxed aRiqvams. avtors mohyavs si Zinpinis mier 2013 wels `CineTis erovnuli propagandisa da ideologiuri muSaobis konferenciaze~ warmoTqmuli sityvebi: `reJimis dezintegracia xSirad ideologiuri marcxiT iwyeba… Tavdacvis ideologiuri zRudeebis moSlis SemTxvevaSi, sxva zRudeTa dacva ormagad Znelia.~ Sesabamisia politikuri gadawyvetilebebic. konstituciuri demokratia, adamianis uflebebi, akademiuri Tavisufleba, presis Tavisufleba da damoukidebeli sasamarTlo, reJimisa da komunisturi partiis safrTxeebad fasdeba. gamkacrebulia mediis kontroli, gaaqtiurebulia moqalaqeTa ideologiuri damuSaveba, ixSoba gare samyarosTvis informaciis miwodebis gzebi. qveynis gareT pekini msgavsi da partniori reJimebis daxmarebas socialuri kontrolis teqnologiuri saSualebebis eqsportiT cdilobs. kritikuli azris CaxSoba pekinisTvis erTnairad mniSvnelovania rogorc CineTSi, ise mis farglebs gareT. ekonomi gvafrTxilebs pekinis mier misi avtoritaruli modelis sxva qveynebSi danergvis mcdelobebis, demokratiuli sazogadoebisTvis damaxasiaTebeli gaxsnilobiT borotad sargeblobis da liberaluri Rirebulebebis winaaRmdeg ideologiuri omis warmoebis Sesaxeb. avtori kiTxvebiT mimarTvs maT, vinc Tanamedrove CineTis politikaSi ideologiis rols uaryofs.

T

u ekonomis wigni si Zinpinis mmarTvelobis modelisa da politikis zogad mimoxilvas gvTavazobs, nadeJ rolanis naSromi `axali abreSumis gzis~ iniciativze fokusirebuli monografiaa, romelic si Zinpinis erT-erTi mTavari iniciativis warmoSobis, ambiciebisa da Sedegebis Sesaxeb mogviTxrobs. transportis, telekomunikaciebisa da energetikuli infrastruqturis ganviTarebis proeqtebis garSemo Camoyalibebuli iniciaამერიკული ინტერესი – საქართველო

tivis mizani evropis, afrikisa da aziis erTmaneTTan dakavSireba, evraziis qveynebs Soris politikuri, savaluto ekonomikuri da kulturuli integraciis gaRrmavebaa. `axali abreSumis gza~ erTmaneTTan mWidrod dakavSirebul ekonomikur da strategiul komponentebs Seicavs. sxva saxelmwifoebisgan gansxvavebiT, mezoblebTan ekonomikuri urTierTobis gaRrmaveba saboloo mizani ar aris _ pekinis mTavari mizani politikuri da strategiuli gavlenis mopovebaa. miuxedavad CineTis sagareo politikis calkeul elementze fokusirebisa, rolani zogad suraTsac exeba. oficialur da araoficialur dokumentebze dayrdnobiT rolani `axali abreSumis gzis~ mravalricxovani miznebis CamonaTvals gvTavazobs, maT Soris CineTis saxelmwifo kompaniebis Semosavlebis zrda, samSeneblo masalebis warmoebis datvirTva, regionuli kooperaciis ganviTareba, konfliqtis SemTxvevaSi sazRvao mimosvlis Seferxebis riskebis dazRveva da sxva avtoritaruli reJimebis gaZlierebaa. rolanisTvis es strategia asaxavs `pekinis survils, gardasaxos evrazia sakuTari xedvebis Sesabamisad, romelTa saboloo mizani CineTis evraziis dominant saxelmwifod da globalur liderad Camoyalibebaa.~ am mimarTebiT `axali abreSumis gza~ am miznebis misaRwevad erT-erTi umTavresi instrumentia. rolani aRniSnavs, rom Secdoma iqneboda am iniciativis cudad dagegmili infrastruqturuli proeqtebis koleqciad Sefaseba. CineTis xelisufleba mas did yuradRebas aqcevs, si Zinpinma ki misi warmateba mis pirad, udides prioritetad gamoacxada. am iniciativis xsenebiTaa gajerebuli oficialuri gamosvlebi, yrilobebi, gancxadebebi da media. rolani Tvlis, rom `axali abreSumis gzis~ iniciativis amorfuli da orazrovani xasiaTi, gaazrebuli elementia. gacxadebuli da faruli miznebis SeswavliT, monografia cdilobs gasces pasuxi kiTxvas, Tu ratom CaTvala CineTma saWirod aseTi didi raodenobis resursebis investireba am proeqtSi, rolans sjera, rom `axali abreSumis gzis~ meSveobiT gacemuli materialuri sargeblis sanacvlod is, misi politikis mimarT kritikul azrs CaaxSobs da mis interesebisadmi keTilganwyobil damokidebulebas gazrdis. pekini misi sasicocxlo interesebis gaTvaliswinebisa da iq arsebuli politikuri sistemis kritikisgan TavSekavebis sanacvlod, partniorebs investiciebs, infrastruqturul proeqtebs da usafrTxoebis garantiebs hpirdeba.

rolani `axali abreSumis gzas~ afasebs, rogorc erTgvar laboratorias an prototips, romelic CineTis momaval gegmebs asaxavs. evraziis qveynebi erTmaneTs swrafi matareblebiT ukavSirebian, cifruli abreSumis gza danarCeni msofliosgan izolirebuli, mkacrad gakontrolebuli qselia, partniorebs Soris davebs ara saerTaSoriso samarTali, aramed pekini gadawyvets, dasustdeba SeerTebuli Statebis aliansebi aziasa da evropaSi, gaizrdeba damokidebuleba CineTidan miRebul daxmarebaze. momavlis am versiaSi, gazrdilia korufcia da socialuri kontroli, Zlierdebian avtoritaruli reJimebi. saboloo Sedegi, rolanis azriT, CineTis sadamsjelo sanqciebiT daSinebuli qveynebis qselia, romelic mdumared daeTanxmeba pekinis diplomatiur prioritetebs. ra Tqma unda, es ar niSnavs rom aseTi momavali garantirebulia. `axali abreSumis gzis~ warmateba monawile qveynebis neba-survilzea damokidebuli. rolani aRwers Cineli analitikosebis mier gamovlenil im dabrkolebebs, romlebic am xedvis realizaciis gzaze SeiZleba Sexvdes pekins da am dabrkolebaTa gadalaxvis strategiebs. gansakuTrebuli yuradReba `axali abreSumis gzis~ mier did da mcire qveynebSi gamowveul uaryofiT reaqciebsa da pekinis mier sxvadasxva qveynis sazogadoebrivi azriT manipulirebis nawils eTmoba. rogorc pekinis sxva strategiul gegmebSi, `axali abreSumis gzis~ SemTxvevaSic medias propagandistuli iaraRis roli ekisreba. Sesabamisad, Cinuri mediis gavrcelebuli informacia, maSinac ki, roca is yalbi ar aris, saxelmwifos mier Semowmebuli, vizirebuli, Seqmnili da sazogadoebrivi azris manipulaciisTvisaa gankuTvnili. am daskvnebis miiuxedavad, rolanis monografia ar unda miviRoT `axali abreSumis gzis~ proeqtze uaris Tqmis an gauqmebisken mowodebad. es aris garkvevis cda im miznebSi, romlebic xSirad Znelad dasanaxi an amokiTxvadia. ratom aris misi miznebi dafaruli? rolani varaudobs, rom nawilobriv es proeqtis daumTavrebeli xasiaTis bralia, Sesabamisad, gaurkvevloba pekins moqnilobis saSualebas aZlevs. gasaTvaliswinebelia am iniciativis erTiani strategiuli monaxazis ararsebobac, _ is sxvadasxva daniSnulebis proeqtTa erTobliobas warmoadgens. aseve arsebobs imis albaTobac, rom pekini realur miznebs an maT nawils uaryofiTi ukureaqciisgan Tavis dasazRvevad faravs. rogor erTma Cinelma oficerma avtors uTxra: `xalxs Tu uTxari rom politikuri da

ideologiuri miznebiT midixar, vinRa migiRebs?~

e

konomikuri sargebliT politikuri morCilebis mopovebaSi axali araferia. axali arc finansuri resursebiT diplomatiuri mxardaWerisa da mokavSireebis SeZenaa. am midgomaTa warumateblobis SemTxvevaSi saqmeSi Zalismieri meTodebis gamoyenebac SeiZleba. pekinis mier mezobel qveynebTan urTierTobaSi gamoyenebul meTodebze dakvirveba migvaniSnebs im midgomebze, romlebsac pekini sakuTar mosaxleobasTan mimarTebaSi iyenebs. es salman vazif xanis mier mis wignSi, `CineTis didi strategia mao Zedunidan si Zinpinamde~, moyvanil argumentTagan erT-erTia. xani cdilobs mao Zedunis, den siaopinis, Zian Zeminis, hu jintaos da si Zinpinis saxelmwifos aparatis ZiriTadi miznebis, gacxadebuli safrTxeebisa da strategiebis sistematizacias. ekonomisgan gansxvavebiT xani si Zinpinis politikaSi minimalur siaxles xedavs da mas misi winamorbedebis politikis gamgrZeleblad miiCnevs. mis wignSi xani pekinis mier gadawyvetilebebis miRebis logikis gagebasa da CineTis meTaurebis msoflios xedvis gaazrebas cdilobs. CineTis sxvadasxva mmarTvelebs saerTo midgoma axasiaTebT: isini CineTs mtrulad ganwyobili qveynebis garemocvaSi xedaven, maTi umTavresi prioriteti ki maTgan momavali safrTxis ganeitralebaa. yovel maTgans sjera, rom usafrTxoebis uzrunvelyofis erT-erTi gza teritoriuli eqspansiaa. isini Tvlian, rom Zalauflebis SenarCunebisTvis aucilebelia politikuri erTianobis, maRali ekonomikuri zrdis, Zlieri SeiaraRebuli Zalebis da Zalauflebis gawonasworebuli gadanawilebis nakrebi. xani aRniSnavs, rom CineTis komunisturi partiis meTauroba _mao Zedunidan si Zinpinamde _ diplomatias yovelTvis erTnairad udgeboda, rac ucxoel partniorebTan urTierTobebis gaumjobesebaSi, sasicocxlo interesebis dacvaSi, Zalis gamoyenebis zedmiwevniT dagegmvasa da pragmatulobaSi gamoixateboda. am daskvnebSi axali da sakvirveli araferia. gacilebiT saintereso xanis mier pekinis ambiciuri gegmebis analizi, pekinidan danaxuli amerikis politikis aRwera da am politikaze CineTis sapasuxo reaqciebis Sefasebaa. xani amtkicebs, rom dRevandeli CineTi misi istoriis erT-erT saukeTeso mdgomareobaSia, Tumca paradoqsulad, pekini swored axla grZnobs Tavs yvelaze daucvelad: `gaZlierebasTan erTad Seicvala da gafarTovda CineTis

იანვარი/თებერვალი 2020 33

usafrTxoebaze warmodgenebic.~ gaZlierebam pekinis ambiciebic gazarda. mao Zedunidan dRemde miRweulma warmatebebma pekins sxva qveynebisTvis metis moTxovnis da misTvis ufro xelsayreli pirobebis dayenebis saSualeba misca. gansakuTrebiT informatiulia xanis komentarebi CineTis liderebis mier 1995-1996 wlebis taivanis krizisis Semdeg gamotanil daskvnebze. pekinis mier taivanze ganxorcielebul zewolaze amerikis susti reaqcia Cinelebma maTi moqmedebisTvis vaSingtonis mwvane Suqad aRiqves. es gaTvla araswori aRmoCnda, Tumca dResac, CineTis moqmedebas iSviaTad Tu mohyveba dasavleTis xisti reaqcia.

e

s avtorebi CineTis saxelmwifos modelisa da misi funqcionirebis aRweraze dayrdnobiT, saboloo jamSi, Tanamedrove CineTis mier arCeuli mimarTulebis gansazRvras cdiloben. igives cdilobs londonSi gadaxvewili Cineli mwerali da disidenti ma jiani mis romanSi `CineTis ocneba~. distopiur ambavSi ma dascinis da akritikebs CineTis komunistur partias, brals sdebs mas Cinuri sazogadoebis, istoriis da erovnuli suliskveTebis ganadgurebaSi. CineTis axlo warsulis bneli furclebis Sxami mis dRevandelobas wamlavs. ma jianis romani amave dros erTgvari istoriuli cnobaa, socialuri komentari da Tanamedrove CineTis _ diqtaturis modelisa da efeqtebis _ aRwera. ma mZime suraTs xatavs, aaSkaravebs reJimis farisevlobas, sisastikes, Zaladobis mosaxleobaze zemoqmedebis iaraRad qcevas.

წარსულისა და დღევანდელობის სინთეზით ავტორი გვაჩვენებს, თუ რა უმძიმესი შედეგები მოაქვს საზოგადოებისთვის ნდობის დაკარგვას სტუდენტსა და პროფესორს, მშობელსა და შვილს ან მმართველებსა და მართულებს შორის. ma Zalian sainteresod xsnis diqtaturebis midrekilebas istoriis gadawerisken, Secvlisken. `ra Tqma unda, momavlis gamoWedvamde warsuli unda daimarxos,~ _ acxadebs romanis erT-er-

Ti gmiri. avtoritarul reJimebs kargad esmiT, rom maTi stabilurobisa da legitimurobis xarisxis ganmsazRvreli erT-erTi faqtori warsulis interpretaciaa. yvelaferi, rac am interpretacias scdeba, waSlasa da daviwyebas eqvemdebareba. sakuTar pozicias ma Tamamad da Riad acxadebs. wignis winaTqmaSi is wers : `Cineli tiranebi arasdros dafiqrebulan xalxis cxovrebis kontrolis Sesustebaze: maT yovelTvis sjerodaT, rom qveynis marTva moqalaqeebis tvinSi SeRwevisa da iq xelis faTuris gareSe SeuZlebelia. romanisgan gansxvavebiT, si Zinpinis CineTSi moqalaqeebs tvinSi implantebs ar unergaven, danarCenSi mTavrobisa da mosaxleobis mdgomareoba romanis msgavsia. marTlia romanis moqmedeba CineTSi viTardeba, Tumca is gvaCvenebs suraTs, romelic realobad iqceva sxva qveynebSic, Tu demokratiebi avtoritarTa gavlenebisgan Tavdacvas ver iswavlian.

e

s oTxi avtori dRevandeli CineTis mier aRebuli gezisa da momavlis gagebas sxvadasxva perspeqtividan cdilobs. si Zinpinis pirovnuli Tvisebebi iqneba es, CineTis istoriuli strategia Tu `axali abreSumis gzis~ analizi, es CineTis mier arCeuli kursis ukeTesad gagebis sxvadasxva meTodia. maT Soris arsebuli gansxvavebebis miuxedavad, am wignebs ramdenime saerTo Tema aerTianebT. esenia CineTis eqspansiuri ambiciebi, am ambiciebis ganmsazRvreli komunisturi partiis roli, pekinis politikis Sedegebi CineTsa da msoflioSi, CineTis liderebisTvis damaxasiaTebeli Tavdajerebisa da sifrTxilis paradoqsuli nazavi. ra Tqma unda, CineTis momavlis Sesaxeb bevri sxva kiTxvac arsebobs. cxare debatebi mimdinareobs CineTis mier hong-kongelTa saprotesto aqciebis darbevaze, milionobiT uiguris, yazaxis da sxvebis gamosasworebel banakebsa da cixeebSi gamoketvaze, CineTis komunisturi partiis sxva qveynis saqmeebSi Carevis mcdelobebze da a.S. CineTis eqspansionistur politikaze pasuxi Cveni epoqis strategiul sakiTxebs Sorisaa. SeerTebuli Statebi didi xnis ganmavlobaSi cdilobda CineTis Tanamedrove liberalur wesrigSi CarTvas da integracias. miuxedavad garkveuli ekonomikuri benefitebis Seqmnisa, dRes es midgoma aralevanturi da araefeqturia. SeerTebuli StatebisTvis sasurveli, ufro liberaluri CineTis magivrad, saqme mdidari da Zlieri represiuli reJimis eqspansionizmTan gvaqvs, romelic msoflios sxvadasxva kuTxeSi mis saSinao socialur kontraqtze dafuZnebul reJimebis Camoyalibebas uwyobs xels, sadac mTavari stabiluroba, ekonomikuri zrda da morCilebaa. ame-

34

rikis politikis cvlilebis saWiroebaze SeTanxmeba erTsulovania, Tumca azrebi iyofa am politikis bunebis Sesaxeb. es SekiTxvebi ara CineTis saSinao da sagareo politikis cvlilebebis mizezebs, aramed am cvlilebebze amerikis sapasuxo nabijebs exeba. Tumca am SekiTxvebze pasuxis gacema dagvexmareba ara marto CineTis ukeTesad gagebaSi, aramed adekvaturi politikis SemuSavebaSi. es wignebi swored aseTi msjelobis dasawyisia.

Carlz ideli `SeerTebuli Statebis centris~ ufrosi mkvlevari da SeerTebuli Statebis saxelmwifo mdivnis yofili politikuri mrCevelia.

ჩინეთი ძლიერდება, მენიუში ევროპაა endriu mihta

s

aerTaSoriso dRis wesrigSi geopolitikis dabrunebis erT-erTi ZiriTadi mizezi SeerTebuli Statebis civi omis Semdgomi CineTis mimarT warmoebuli politikis CixSi Sesvlaa. CineTis SeerTebul StatebTan, da zogadad dasavleTTan, metoqeoba sistemuria _ es msoflio vaWrobis pirobebis, saerTaSoriso aliansebis struqturis, im normebisa da RirebulebiTi sistemis gadaxedvaa, romlebic istoriulad dasavleTs upiratesobas mdgomareobaSi ayenebda. eqsportze orientirebuli modernizaciiT gamowveuli demokratizaciisa da pekinis globalur savaWro da usafrTxoebis sistemaSi integraciis ormocwliani usafuZvlo molodinis Semdeg, SeerTebul Statebs axla saqme vaSingtonisa da misi mokavSireebisadmi antagonisturad ganwyobil, TiTqmis Tanazomier metoqesTan aqvs. civi omis dasrulebis Semdeg CineTis dasavleTTan daaxloebis momxreTa Soris mrewvelobis globalizaciis apologetebi da dasavleTis mier Seqmnili saerTaSoriso institutebis gardauvali triumfis winaswarmetyvelebi gamoirCeodnen, rac gansakuTrebulad ironiul elfers sZens Cinur-amerikuli metoqeobis indoeTisa da wynari okeaneebis arealis gacdenas da evropis `rimlandSi~ sul ufro Rrmad SeWras. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

CineTis saxalxo respublikis bolo wlebis erT-erTi mniSvnelovani geostrategiuli proeqti momaragebis alternatiuli, evraziuli qselis Seqmnaa. pekinis am proeqtis daniSnuleba evropul da amerikul bazrebze Tavisufali wvdomis gaadvilebis paralelurad sakuTari ekonomikuri sivrcis sxva qveynebze damokidebulebis Semcirebaa. pekinis strategiis saboloo mizani `globaluri inversia~ anu dRes arsebuli, ZiriTadad sazRvao transportiT uzrunvelyofili da SeerTebuli Statebis samxedro flotis mier daculi, savaWro gzebis Secvlaa. am Sedegis miRweva, Cemi azriT, msoflio wesrigSi bolo ramdenime saukunis manZilze Setanili umniSvnelovanesi cvlileba iqneba. pekini Tvlis, rom evraziuli saxmeleTo savaWro gzebis konvenciuri, birTvuli, kiber da kosmosuri ZalebiT usafrTxoebis uzrunvelyofisa da wynar da indoeTis okeaneSi bazirebuli amerikuli samxedro flotis Tanazomieri sazRvao Zalebis ganviTarebis SemTxvevaSi, is SeZlebs arsebuli mdgomareobis evraziuli saxmeleTo savaWro gzebis sasargeblod Secvlas, sazRvao savaWro nakadebis datvirTvis Semcirebas, an saWiroebis SemTxvevaSi, maT gadaketvas. momravlda pekinis mier evropaze dominirebis strategiis ganviTarebis niSnebi. gamalebulad izrdeba CineTis samxedro-sazRvao Zalebis raodenoba da xarisxi. pekinis samxedro xomaldebi ukve xSirad stumroben xmelTaSua da baltiis zRvebs, dagegmilia CrdiloeTis zRvasa da arqtikis okeaneSi gaaqtiureba (igeba atomuri yinulmWrelebi, maT Soris 33 aTasi tonis wyalwyvis axali Taobis xomaldebi, romlebic msoflioSi yvelaze didi gemebi iqnebian).

შეერთებული შტატების სამხედრო უპირატესობასთან დაპირისპირების მზადებაში მყოფი ჩინეთი თავის სასარგებელოდ იყენებს ევროპასთან მიმართებაში გააქტიურებულ რუსულ რევიზიონიზმსაც. evropaSi moskovisa da pekinis interesebis de-faqto damTxveva SeerTebuli Statebisa da misi evropeli mokavSireebisTvis qmnis potenciur safrTxeTa erTobliobas, romelTa SesaZlo Sedegebi

civi omis droindel safrTxeebze mZime SeiZleba iyos. CineTis mier pekinze ekonomikurad da finansurad damokidebuli evropuli qveynebis gamravlebisa da moskovis mier evrokavSirisa da nato-s dezintegraciisken mimarTuli Zalisxmeva transatlantikuri Tanamegobrobis usafrTxoebis udidesi gamowvevebaa. meore msoflio omis dasrulebis Semdeg, evraziis regionze _ wynari da indoeTis okeanis mimdebare teritoriebi, evropa, CrdiloeT afrika, axlo aRmosavleTi, _ Tavisufali wvdoma amerikis strategiis nawili iyo. evropasa da aziaSi dislocirebuli amerikuli Zalebi sabWoTa kavSiris saxmeleTo Zalebis gawonasworebis saWiroebas pasuxobdnen. SeerTebuli Statebis SeiaraRebuli Zalebis e.w. `rimlandze~ SeuzRudavma wvdomam globaluri stabilurobis aTwleulebi uzrunvelyo. dRes `rimlandisa~da misi evropuli karibWis dacvas gadamwyveti mniSvneloba aqvs CineTis strategiis gauvnebelyofisTvis, romlis mizani evraziuli saxmeleTo momaragebis qselis gamarTvaa. evropelebs Seqmnili viTarebis gaazreba da Sesabamisi daskvnebis gamotana marTebT. Cinur-amerikul metoqeobasa da masTan mimarTebaSi pozicionirebas araerTgvarovnad afaseben evropis qveynebSi.

გადამწყვეტ როლს აქ ჩინური ექსპანსიის მიერ შექმნილი საფრთხე და ამ ექსპანიის მიერვე შექმნილი ახალი ეკონომიკური შესაძლებლობები თამაშობენ. როგორც ჩანს, ნაკლებად სავარაუდოა ამერიკისა და ჩინეთის დაპირისპირების გამძაფრებასთან ერთად, ევროპელებმა ჩინური საფრთხე ვაშინგტონის მსგავსად შეაფასონ finansuri daxmarebis, `axali abreSumis gzis~ magvari infrastruqturuli investiciebis, saberZneTTan, centralur da aRmosavleT evropis qveynebTan `17+1~ formatSi TanamSromlobis, evropuli teqnologiebis Cinuri kompaniebis mier SeZenis faqtebi mowmobs, rom evropa CineTis meniuSia. Cven evropel

mokavSireebs saswrafod sWirdebaT CineTis ekonomikuri gavlenis Semcirebis strategia da samxedro SesaZleblobebis gazrdisTvis aucilebeli SeerTebul StatebTan TanamSronmlobis gaRrmaveba. kontinentze mimdinare movlenebi xSirad kiTxvis niSnis qveS ayenebs evropelTa unars, adekvaturi pasuxi gascen maT garSemo mimdinare movlenebs. ukrainaSi omis dawyebisa da ruseTis mier yirimis aneqsiidan xuTi wlis Semdeg, nato-s ramdenime samitze Tavdacvis biujetis mSp-s 2%-Tan gaTanabrebaze dadebuli pirobebis miuxedavad, nato-s wevrTa didi nawilis SeiaraRebuli Zalebis ganaxlebisa da gadaiaraRebis sakiTxi kvlav gadauwyvetelia. koordinirebuli pasuxis albaTobas amcirebs usasrulo Sida politikuri daZabuloba, romelic evropis qveynebis damaxasiaTebel niSnad iqca. evrokavSiris aseTi fragmentacia seriozul eWvs aCens evropelTa siZneleebis gadalaxvis SesaZleblobebze: `mravalsiCqariani~, diferencirebuli integraciis modelebis mqone evropis Sesaxeb briuselSi gaxSirebuli saubrebi, kontinentis `postmodernul~ dasavleTad da tradiciebze orientirebul `modernul~ aRmosavleTad dayofa, transatlantikur urTierTobebSi bolo sami wlis ganmavlobaSi gaCenili ganxeTqilebebi, romelTa gafarToebaze CineTi da ruseTic zrunaven, arTulebs im konsensusis miRwevas, romelic Cinur imperializmTan gasamklaveblad saWiroa.

SeerTebulma Statebma evropis Teatrze aqtiuroba unda gaagrZelon, partniorebTan muSaoba gaaRrmavon rogorc nato-s gavliT, ise ormxriv formatebSi, raTa CineTis evropuli eqspansiisadmi winaaRmdegoba transatlantikuri dRis wesrigis erT-erT prioritetad SenarCundes. warsuls Cabarda erovnul usafrTxoebaze liberaluri institucionalizmisa da globalizaciis prizmaSi fiqri. axla SeerTebuli Statebi tradiciul geopolitikur TamaSis wesebs ubrundeba, rac realizmis jansaR raodenobas, aliansebis Sekvras da Zalis gadanawilebas gulisxmobs. dRevandeli CineTis ekonomikuri, samxedro, politikuri eqspansia da ruseTis geostrategiuli revizionizmi unda iyos is safuZveli, romelzec nato-m safrTxeebis Sefasebis momavali sistema unda aawyos. pirvelad civi omis Semdeg, globaluri politikis am raundis SedegisTvis gadamwyveti mniSvneloba pekinis imperiul politikaze evropis pasuxsa da CineTTan savaWro urTierTobebis mowesrigebas aqvT.

endriu mihta jorj marSalis usafrTxoebis swavlebis evropuli centris kolejis dekani da amerikuli interesis redaqtoria.

იანვარი/თებერვალი 2020 35

Photo via 2017 Canada Summer Games Flickr album (CC BY 2.0)

პოლიტიკა სხვაგან

კანადის ანტი-იდენტობა ბენ ვუდფაინდენი kanadis postnacionalur identobas Zlieri imuniteti aqvs populisturi politikisadmi, Tumca daucvelia fragmentaciisa da separatizmis winaSe.

s

aiTac unda gaixedoT _ indoeTidan da ungreTidan SeerTebul Statebamde _ naxavT, rogor Zlierdeba populizmi. yvelgan, kanadis garda. kanadis bolo federaluri arCevnebic amis dasturia. es multikulturuli qveyana sxvadasxvagvar sazogadoebebs aerTianebs, axlad CamosulTa integraciis didi gamocdileba aqvs, ganaTlebis done ki yvelaze maRalia ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevr qveynebs Soris. misi ekonomika umTavresad vaWrobazea damokidebuli, simdidre ki SedarebiT Tanabrad nawildeba, rac Zlieri saSualo klasis arsebobas ganapirobebs. albaT, amis gamoa, rom nacionalizmisa da qsenofobiis bneli Zalebi aq warmatebas ver aRweven. am ZalebisaTvis yvelaze mniSvnelovani `kulturuli partikularizmia~, rac liberalizmis universalur ten-

ben vudfaindeni makgilis universitetis doqtorantia.

denciebs upirispirdeba. misi amosavali wertili ki gansxvavebulobis SegrZnebaa da aseve is sazRvrebi, romlebic gansxvavebebis arsebobisTvisaa aucilebeli. 2015 wels jastin triudom niu-iork taimss ganucxada: kanada msoflios pirveli `postnacionaluri qveyanaa~, romelsac ar aqvs `Zireuli identoba~ Tu e.w. `meinstrimio~. Zneli warmosadgenia romelime dasavleli lideri, Tundac TviTgamocxadebuli liberali winamZRoli emanuel makroni, romelic aseT rames ityoda Tavisi qveynis Sesaxeb. triudos am gancxadebas ki didi miTqma-moTqma ar mohyolia. arc marSal makliuenis am sityvebs gamouwvevia didi sja-baasi: `kanada erTaderTi qveyanaa msoflioSi, romelmac icis, rogor unda icxovros identobis gareSe~. maS, ra aqcevs kanadas kanadad?

p

olitikis filosofosi jorj granti TavgamodebiT cdilobda am kiTxvaze pasuxis gacemas. wignSi

36

`sinanuli eris gamo: kanaduri nacionalizmis damarcxeba~ (1965) granti amtkicebda, rom SeerTebul StatebTan kanadis urTierToba yovelTvis iyo ganmsazRvreli am ukanasknelis erovnuli identobisa. dRevandeli ontario mWidrod iyo dasaxlebuli loialisti ltolvilebiT, romlebic amerikis revoluciis Semdeg gaiqcnen CrdiloeTSi. swored am loialistebma Seqmnes politikuri kultura inglisurenovan kanadaSi; da maT mier revoluciasa da liberalizmze uaris Tqmam ganapiroba gansxvaveba britaneTis CrdiloeT amerikasa da mis mezobels Soris.

1774 wels gamocemuli `aqti kvebekis Taobaze~ religiur Tavisuflebas aRuTqvamda frang kaTolikeebs da samoqalaqo samarTals aRadgenda kvebekSi, rac didad aRizianebda antikaTolikurad ganwyobil amerikelebs, romlebsac sZuldaT frangulad mosaubre kaTolikeebis kolonia maT siaxloveSi da erTgvari SiSic hqondaT maTi. antikaTolikuri amerikis siZulvilma Cauამერიკული ინტერესი – საქართველო

yara safuZveli frangulenovani kanadis politikur kulturas. rogorc granti amtkicebs, es mcdeloba _ britanuli CrdiloeT amerika gansxvavebuli yofiliyo SeerTebuli Statebisagan, faqtobrivad, lokianuri liberalizmisgan distancirebasac niSnavda. misi TqmiT, angloliberalizmi lokianuri iyo atlantis okeanis orive mxares, kanadis mcdelobam ki _ ar damsgavseboda amerikas _ didwilad win wamoswia preliberaluri da araliberaluri tradiciebi am qveynis identobaSi. `Tu lokianuri liberalizmi inglisurenovani xalxebis konservatizmi iyo, ra gaaCnda britanul konservatizms iseTi, rac hamiltonisa da medisonis burJuazul moZRvrebas aklda?

Tu araferi, maS loialistTa saqcieli yovelgvar moralur safuZvels moklebuli yofila. amerikel konservatorTa didi nawili anglikani iyo da kargad icoda, rom revoluciasTan dapirispirebisas loks upirispirdeboda. isini riCard hukeris ufro Zvel politikur moZRvrebas eyrdnobodnen. isini ar iyvnen, rogorc liberali kanadeli istorikosebi aRweren xolme, TavkerZa da xelmocaruli kacebi, romlebic istoriis araswor mxares dadgnen. Tu Rirebuli araferi iyo inglisurenovani kanadis fuZemdeblebSi, maS, riTia Rirebuli kanadis dRevandeli saxelmwifoebrioba? ratom unda arsebobdes igi?~

kanadis inglisurenovani da frangulenovani nawilebi, gansxvavebebis miuxedavad, SeTanxmdnen: isini ar iyvnen amerika da arc undodaT, rom gamxdariyvnen. swored am opoziciis safuZvelze Camoyalibda is arcTu liberaluri identoba, romelic gamorCeulad kanaduri gaxda. grZeldeba dava imaze, mainc visi gavlena gaxldaT es _ konservatorebis, respublikelebisa Tu sxvebis, magram mTavaria gvaxsovdes, rom kanaduri identobis sawyisebi da filosofia mxolod liberaluri ar yofila. grantis `Civilis~ erT-erTi mizezi am gamorCeuli identobis kanaduri protestantizmis dakninebiT gamowveuli eroziaa. umTavresi fuZis moSlis Semdeg ganadgurda TiTqmis yvelaferi, rac kanadas saSualebas aZlevda sakuTari Tavi SeerTebuli Statebisagan ganesxvavebina. amas SeeZlo kanada amerikis liberaluri reJimis ara mxolod kulturuli, aramed politikuri gavlenis qveS moeqcia. sabolood ki kanada sulac Sewyvetda arsebobas. granti ar cdeboda, roca naxevrad-liberaluri, naxevrad-konservatoruli identobis sikvdilze werda, Tumca misi winaswarmetyveleba _ rom SeerTebuli Statebi kanadas `gadaylapavda,~ mTlad zusti ar aRmoCnda. marTalia, gansakuTrebuli kanaduri identoba gaqra, magram am qveynis sur-

vili _ ar hgavdes amerikas, kvlav mZafria. amasobaSi Seicvala isic, Tu ras niSnavs `ar iyo amerika~. zemoT naxseneb interviuSi triudo imasac acxadebs, arsebobs Rirebulebebi, romlebsac orive qveyana viziarebT: Riaoba, pativiscema, TanagrZnoba, Sromis siyvaruli, sxvisi daxmarebis survili, Tanasworobisa da samarTlianobis Ziebao. aq premier-ministri mamamisis, pier triudos mosazrebebsac eyrdnoba, romelic aseve bevrs fiqrobda `kanadur identobaze~. pier triudos Zieba gviCvenebs, rogor gaqra kanadis uwindeli identoba me-20 saukunis bolosaTvis. mis adgilas mas axali, absoluturad liberaluri identobis Seqmna surda. am axal identobas amerikuli identobisTvis misi ufro Zlierad gamoxatuli liberaluri xasiaTiT unda ejobna _ is ufro metad liberaluri unda gamxdariyo. gansxvavebulobis ZiebaSi myofi kanaduri nacionalizmi sul ufro Rrmad iWreboda liberalizmsa da universalizmSi. Sesabamisad, Seiqmna paradoqsi, roca kanadelobis ganmasxvavebeli Tviseba maqsimalurad susti gansxvavebuloba gaxda.

დღეს კი კანადელობა ნიშნავს იმ ყველაფრის სრულად უარყოფას, რაც ამერიკულ „ჩამორჩენილ ლიბერალიზმად“ აღიქმება და საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემის, საერთაშორისო სამშვიდობო მისიების, აბორტისა თუ მულტი­ კულტურალიზმისადმი დამოკიდებულებას გულისხმობს.

Tanamedrove kanaduri politikuri wesrigi, cxadia, SemTxveviT ar Seqmnila. is gacnobierebulad Seqmna pier triudom, raTa kanada bolomde liberalur qveynad eqcia. ase Canacvlda Zveli kanaduri politikuri wesrigi _ parlamentis uzenaesobiT gamorCeuli vestminsteris sistemis erTgvari asliT. parlamenti maleve gadaiyvanes ukana planze da is sasamarTlos uzenaesobis agresiuli formiT Caanacvles. am dros sazogadoebisTvis mniSvnelovan sakiTxebi ara demokratiuli debatebisas, aramed sasamarTloSi wydeba.

aman kanadis erTgvari depolitizeba gamoiwvia _ axla qveynis politikur diskursSi hegemoni `uflebebis imperiaa~. kanadis sasamarTlo da politikuri klasi am proeqtis momxre da erTguli Cans. es depolitizebuli reJimi exmareba kanadis mcdelobas, SeniRbos ganurCeveli liberalizmi nacionalizmad. rac kanadas kanadad aqcevs, swored isaa, rac mas arafriT ganasxvavebs sxva liberaluri qveynebisagan. erTaderTi ganmasxvavebeli am axali universalisturi identobis isaa, rom universalizmi misi mTavari, centraluri dogmaa. amave dros, am universalizmis yoveldRiuri gamovlinebebis mkveTrad antiamerikuli xasiaTi mas saSualebas aZlevs, nacionalizmis funqciur formad iqces. amiT aixsneba, Tu ratom ar ganviTarda kanadaSi namdvili partikularistuli procesi. kanadis partikularizmi universalizmis formaa, Sesabamisad, ar arsebobs calke mdgomi, gamorCeuli Zala, romelic am moZraobas wamoiwyebda. liberalur universalizmTan dapirispireba ki Tavad kanadasTan dapirispirebaa.

T

umca es yvelaferi ar niSnavs, rom protesti saerTod SeuZlebelia. saxelmwifos doneze kanada postnacionalur, postpolitikur qveyanad iqca, magram lokalur da regionul doneze saqme sxvagvaradaa. miuxedavad imisa, rom ucxoelebisTvis kanada or _ frangulenovan da inglisurenovan _ homogenur nawiladaa gayofili, realoba gansxvavebulia. magaliTad kvebeki gamodgeba. me-20 saukunis bolos konstituciuri debatebi ZiriTadad im sakiTxis irgvliv imarTeboda, unda yofiliyo Tu ara kvebeki aRiarebuli kanadis farglebSi arsebul `gansxvavebul sazogadoebad~. kvebekis gansxvavebuloba saTaves iRebs ara mxolod franguli enidan, aramed misi kaTolikuri identobidanac. 1960 wlis Semdeg am kaTolikurma sayrdenmac Secvla daiwyo, Tumca ar gamqrala. dRes kvebekis identobis sawyiss ara mxolod ena da kultura warmoadgens, aramed franguli stilis sekularizmis mibaZvis mcdelobac, atrofirebuli kaTolikuri kulturuli memkvidreobis mniSvnelovani nawilis SenarCunebiT. miuxedavad bevri cvlilebisa da sekularizaciisa, grants Zalian moswonda, rom frangulenovani kanada sakuTar gansxvavebulobas grZnobda. msgavsi viTareba iyo gaqrobis piras myofi konservatiuli da kaTolikuri kvebekiT moxibluli, Tavad Rrmad morwmune kaTolike makliuenis SemTxvevaSic. `Cum revoluciasa~ da mis mier motanil cvlilebebs is industrializmsa da individualizmze reaqciad aRiqvamda: `survili, gaeqcnen industriul sazo-

იანვარი/თებერვალი 2020 37

gadoebas, dRes yvelgan igrZnoba Cvens axalgazrdebSi… frangulenovani kanadac raRac aseTs ganicdis, oRond ufro didi masStabiT~. kvebeki ki kanadis erTaderTi nawili ar aris, romelic sakuTar gamorCeulobas grZnobs. dasavleT kanadaSic daiwyo identobis Camoyalibebis procesi, romelic Rrma imedgacruebis grZnobas daefuZna da aseve protests, kanadaSi ontariosa da kvebekis dominirebis gamo. nacionalizmis ucnauri forma Camoyalibda albertaSic, risi safuZvelic axali navTobsadenebisa da energostruqturebis mSeneblobis xelidan gaSvebuli SesaZleblobebi gaxda. niufaundlendi mxolod 1949 wels SeuerTda kanadas. misi mdidari istoria ara inglisur, aramed irlandiur kulturul memkvidreobas ukavSirdeba. iq umTavresad irlandieli emigrantebis STamomavlebi cxovroben. tradiciuli kultura isev mkveTrad sagrZnobia, Tumca erTiani niufaundlenduri identobis Camoyalibebac dawyebulia, risi safuZvelic kulturuli renesansi da qveynis danarCen nawilTan SedarebiT am provinciis ekonomikuri sisuste gaxda.

SemTxveviTi ar aris, rom es identobebi kanadis partikularizms moklebul, universalistur erovnul identobasTan erTad warmoiqmna. roca erovnul doneze veRar ibmeba mravalferovani, gamorCeuli kavSirebi, bunebrivia, met mniSvnelobas lokaluri kuTvnileba iZens. aqedan gamomdinare, kanadaSi partikularistuli protesti ar iqneba nacionaluri moZraoba. es iqneba lokaluri protesti liberaluri universalizmis winaaRmdeg, anu qveynis erovnuli kulturis winaaRmdeg. es lokaluri identobebi ki sulac ar aris SeuTavsebeli nacionalizmis msubuq formasTan. kanadis konstituciurma struqturam warmoqmna SedarebiT decentralizebuli federaluri sistema, sadac provinciebs avtonomiis maRali xarisxi aqvT. Tumca es ar niSnavs, rom horizontze konfliqtis niSnebi ar SeiZleba gamoCndes. sanam kanadis federalizmi Tavs decentralizebuli sistemis uflebas aZlevs, `uflebebis imperia~ izrdeba da ZiriTadi principebis reinterpretacic xdeba. kanadis lingvisturi da kulturuli mravalferovneba aRiarebuli kia, magram amave dros sasamarTlo sistemas ar SeuZlia im mravalferovnebis miReba, romelic liberalur normebSi ver Tavsdeba.

2018 wels kvebekma airCia Coalition Avenir Quebec (CAQ), romlis damsaxurebiTac moqmedebs kanoni, romelic zogierT sajaro moxeles ukrZalavs religiuri simboloebis tarebas, gulisxmobs emigrantTa ricxvis Semcirebas da axali migrantebisTvis

RirebulebaTa testis Tavsmoxvevas. premieri fransua lego ki erTmniSvnelovnad acxadebs, rom evropidan axali emigrantebis miReba surs. politikosebi da reJimis iseTi damcvelebi, rogoric triudoa, arafers amboben am kanonis Taobaze, miuxedavad imisa, rom kvebekis politikaSi partikularistuli nacionalizmis dabruneba droebiTi gadaxveva sulac ar unda iyos. federaluri arCevnebis dros moulodnelad gamococxlda separatistuli Bloc Quebecois, magram am movlenas azri mxolod maSin eqneba, Tu lokaluri partikularizmis gamovlinebad aRiqmeba. rac Seexeba CAQ-s, is ara separatistuli partia, aramed kvebekis avtonomiisa da memkvidreobis Riad damcveli politikuri Zalaa. fragmentacia yvelaze ukeT dRes dasavleT kanadaSi igrZnoba. federalurma programebma da energopolitikam simdidre dasavleTidan aRmosavleTSi gadaisrola, orenovneba TiTqos Tavsmoxveuli gaxda iseT adgilebSi, sadac frangulenovani mosaxleoba umciresobas warmoadgens. uwyvetma sakonstitucio debatebma kvebekis, rogorc gamorCeuli sazogadoebis Taobaze es provincia `ganebivrebul bavSvad~ aqcia.

კიდევ ერთი ტრიუდოს არჩევამ ძველი დაძაბულობა გამოაცოცხლა და დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია. რამდენიმე გაზეთში ღიად დაიწყეს საუბარი დასავლეთის სეპარატიზმზე axla seriozulad am gancxadebebs aravin uyurebs, magram verc imas vityviT, rom es moZraoba gaqreba. rogorc axalma kvlevam aCvena, im kanadelTa ricxvi, romlebsac TavianTi provincia Tu regioni mniSvnelovnad miaCniaT maTive identobisaTvis, 69%dan 77%-mde gaizarda 2003-2018 wlebSi. kvlevam aseve aCvena: pirvelad albertasa da saskaCevanSi umravlesoba Tanxmdeba, rom `dasavleT kanada ise cota sargebels iRebs kanadis SemadgenlobaSi yofniT, Tavs damoukidebladac irCenda~.

2018 wels niu-bransuikSi populisturma saxalxo aliansma xmebis 13% miiRo da sami adgili moipova provinciis sakanonmdeblo organoSi. partia sxvadasxva sakiTxis irgvliv awarmoeb-

38

da saarCevno kampanias, magram mTavari provinciis enobriv politikaze Seteva iyo. niu-bransuiki kanadis erTaderTi oficialurad orenovani provinciaa, romlis mosaxleobis mesamedic frangulenovania. es wlebis ganmavlobaSi iyo daZabulobis mizezi _ sajaro samsaxurSi ori enis codnas iTxovdnen, or enaze momsaxureba gazrdil Rirebulebas ukavSirdeboda… saxalxo aliansi mosaxleobas am problemebis mogvarebas `gonivruli~ enobrivi politikis gatarebiT dapirda. niu-bransuikma xma ki misca, rom oficialurad orenovani gamxdariyo, magram xalxi ver Tanxmdeba, ras niSnavs es. zogs ubralo `gaoreba~ hgonia _ roca servisebi da programebi ise miewodeba sazogadoebas, rom misi faqtobrivi Semadgenloba gaTvaliswinebuli ar aris. orenovneba konstituciiTaa daculi da Tavad mas Zalian cota vinme Tu ewinaaRmdegeba. sakamaTo isaa, sad unda gadiodes zRvari. niu-bransuiks konstituciuri uf­ le­ ba aqvs, mTavroba emsaxurebodes inglisur da frangul enebze da saganmanaTlelo dawesebulebebi funqcionirebdnen inglisurenovani da fra­ngulenovani kontingentisaTvis, magram unda gavrceldes Tu ara es skolis avtobusebzec? aRniSnuli poli­ tikuri sakiTxic sasamarTlos gadasa­wyvetia.

s

usti erovnuli da Zlieri regionuli identoba, regionebs Soris mzardi antagonizmi _ es yvelaferi miuTiTebs imaze, rom momavalSi fragmentacia SesaZloa ufro TvalsaCino gaxdes. erovnul RirebulebebTan liberaluri principebis Serwymam xeli SeuSala kanadaSi nacionalisturi populizmis gaCenas, magram amave dros xeli Seuwyo kuTxurobis gaZlierebas, romelic mniSvnelovan gavlenas axdens kanadur politikaze. Tu moqalaqeebs aiZuleben, arCevani gaakeTon regionul kuTvnilebasa da (liberalur) nacionalizms Soris, isini savaraudod pirvels airCeven. grants eSinoda, rom kanada gaqreboda _ amerikad iqceoda. es SiSi am qveyanaSi ar gamqrala da kanaduri antiamerikanizmi dResac kanaduri erovnuli identobis mniSvnelovan nawilia. Sesabamisad, is axla mWidrodaa dakavSirebuli kanadis gansxvavebulobis hiperliberalur gagebasTan. aseTi susti gansxvavebuloba Zlieri qve-nacionaluri dinebebisgan gansakuTrebiT daucvelia. fragmentizaciisa da balkanizaciis safrTxe realuria _ grantis winaswarmetyveleba kanadis gaqrobis Taobaze ki SesaZloa sul sxvagvarad axdes da ara ise, rogorc is eloda. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Wikimedia Commons

პოლიტიკა სხვაგან

გერმანია: საკუთარი თავის რწმენისა და თავდაცვის ბიუჯეტის გარეშე იან ტექაუ germaniis mier sakuTar da koleqtiur usafrTxoebasTan dakavSirebuli pasuxismgeblobis Tavidan acileba arc pacifizmi da arc sxvis imedad yofnaa. saqme Rrmad fesvgadmul fsiqologiur problemasTan gvaqvs.

u

safrTxoebisa da Tavdacvis sferoSi germania enigmaa. rogor SeiZleba 30 wlis win gaerTianebuli suverenuli saxelmwifo, mdidari istoriuli memkvidreobisa da msoflioSi erT-erTi uZlieresi, srulad globalizebuli ekonomikis mqone qveyana strategiulad aseTi ususuri iyos? ratom ver TamaSobs is misi zomis, ekonomikuri siZlierisa da geografiuli mdebareobis Sesaferis rols samxedro saqmeSi? iyo dro, roca berlinis usafrTxoebisa da Tavdacvis sakiTxebis mimarT Tavisebur damokidebulebas mokavSireebi da megobari qveynebi germaniis mZime warsuliT gamowveuli kompleqsebiT xsnidnen. droTa ganmavlobaSi am `lmobierma~ ian teqau `germaniis marSalis fondis~ ufrosi mkvlevari da evropis programis direqtoria

midgomam Tavi amowura, dRes mas aRaravin iziarebs. axla berlins brals sdeben gulubryvilo pacifizmSi, sxvis xarjze gamoZromis survilSi, ekonomikuri politikis tyveobasa da merkantilizmSi gamoketvaSi eWvqveS dgas germaniis, rogorc sando mokavSiris statusi. Tavdacvaze mSp-s 2%-is daxarjvaze uaris gamo berlins donald trampis kritikac daatyda Tavs.

Znelia germanelebs sxvis xarjze cxovrebis Cveva daabralo. Tavdacvis biujetis gazrdisadmi maTi skepticizmi fulTan naklebadaa kavSirSi. germanelebi arc pacifistebi arian. 1970-80iani wlebis pacifisturi moZraoba dRes praqtikulad mkvdaria. aravis gauprotestebia `bundesveris~ monawileoba avRaneTSi, lietuvaSi, maliSi an eraySi mimdinare misiebsa da operaciebSi. germania arc 1989 wlis _ berlinis kedlis

dacemiTa da qveynis gaerTianebiT Seqmnili postmodernuli geopolitikuri samoTxis _ suliskveTebis tyveobaSi CarCenila. germaniis aseTi paradoqsuli mdgomareobis mizezebi ufro Rrmad unda veZeboT. ra Tqma unda, namdvili mizezi kavSirSi germaniis istoriasTanaa. holokostisa da meore msoflio omis travmebi arsad wasulan. Tumca unda aRiniSnos, rom am travmebis Sedegi arc iseTi erTganzomilebiani da trivialuria, rogorc es xSirad gvesmis xolme. mZime SecdomebiT gamowveuli sircxvilisa da danaSaulis grZnobebi yvela germanelisTvis nacnobia, Tumca samxedro sferos ganviTarebis muxruWi gansxvavebulia. meore msoflio omis Semdgom mesame da meoTxe TaobebSi am travmebma sakuTari zraxvebis mimarT Rrma undobloba gaaCina.

იანვარი/თებერვალი 2020 39

ამ უნდობლობის წყარო გერმანელების მტკივნეულ ისტორიულ წარსულშია. უპრეცედენტო მორალური კატასტროფის კოლექტიურმა გამოცდილებამ გაანადგურა ერის უნარი საკუთარი გეგმებისა და კეთილი ზრახვების ნდობისა. yvela germanels saSineli Secdomis gameorebis eSinia, maSinac ki roca xelisufleba angariSvaldebulia, motivacia ki gamWvirvale da samarTliani. aravinaa darwmunebuli, rom germania kvlav istoriis araswor mxares ar aRmoCndeba. damarcxebisa da Secdomis es qvecnobieri SiSi germanelebisa da dasavleTis sxva qveynebis macxovreblebs Soris funamenturi mentaluri gansxvavebis safuZvelia. amerikelebis, frangebis, holandielebis, britanelebis didi nawils sjera, rom miuxedavad warsulSi daSvebuli Secdomebisa, istoriuli simarTle maT mxaresaa. es erTgvari cirkularuli logikaa: diax, Cven SeiZleba SevcdeT, magram yovelTvis vecdebiT Secdomebis gamosworebas da saboloo jamSi, kargi kargi xalxi varT. aseTi Tavdajereba sruliad ucxoa germanuli sazogadoebisTvis. germaniis dasavlel partniorebs, romlebic mieCvien da didad afaseben 1945 wlis Semdgom stabilur germanul politikasa da sando politikosebs, xSirad uWirT am fsiqologiuri travmisa da germanul politikaze misi gavlenis gageba. isini ver ijereben, rom qveyanas, romelmac ase SesaniSnavad daaRwia Tavi meore msoflio omis umZimes Sedegebs, aseTi mZime tvirTi awevs. sakuTari Tavis mimarT aseT undoblobas udidesi gavlena aqvs germanelTa Sexedulebebsa da politikur gemovnebaze. upirvelesi moTxovnileba gansaxilvel sakiTxebze absoluturi moraluri sicxadis qonaa.

საჯარო დებატების ნებისმიერ საკითხზე გერმანელებისთვის მთავარი კითხვა შესაძლო გადაწყვეტილების მორალურ მხარეს ეხება.

gadawyvetilebis miRebisas interesebsa da pasuxismgeblobaze dafiqrebamdec ki sakiTxis moraluri mxare ganixileba: darCeba Tu ara germania moralurad umwikvlo? moraluri katastrofis istoriulma travmam sakiTxis moraluroba germaniis erovnuli interesebis mTavar ganzomilebad aqcia. yoveldRiur cxovrebaSi es nevrotuli refleqsi xSirad sakuTari Secdomebis keTilsindisieri Sefasebis magivrad uSinaarso moralizmad iqceva xolme. ra Tqma unda, mxedvelobaSi sxvebze pasuxismgebloba da zogadsakacobrio principebis dacvac aris miRebuli, Tumca absoluturi prioriteti sakuTari TavTan simarTleSi darwmunebaa. am tendenciis naTeli magaliTi iyo, roca germaniis sagareo saqmeTa ministrma, ioSka fiSerma, 1999 wels kosovos omSi germanuli Zalebis monawileobis aucileblobaSi mwvaneTa partiis dasarwmuneblad auSviciT gamowveuli moraluri imperativis argumenti moiyvana.

გერმანელებისთვის კოსოვოს საკითხი არა იქ მცხოვრებთა ხოცვაჟლეტის, ალიანსის წევრ ქვეყნებთან სოლიდარობის ან გენოციდის, არამედ საკუთარი მორალურობის საკითხი იყო. მას შემდეგ დიდი არაფერი შეცვლილა. germenelebis aseTi egoisturi midgoma maT mimarT antipaTiis gamomwvevia. mudmivi kompleqsebi da eWvebi moralizaciiT kompensirebas saWiroebs, rac moraluri upiratesobis gancdas warmoSobs. araferia germaniis megobrebisa da mokavSireebisaTvis Wkuis damrigebel germanelze metad gamaRizianebeli. es nevrozebi emateba germaniis usafrTxoebisa da Tavdacvis politikisTvis damaxasiaTebel gadawyvetilebis miRebis uunarobas. praqtikuli politikuri gadawyvetilebebis miReba iSviaTad emTxveva germaniis koleqtiuri fsiqologiuri moTxovnilebebis dasakmayofileblad arsebul binarul arCevans. viTareba xSirad sapirispiros _ moralurad kompromisuli mtkivneuli gadawyvetilebis miRebas _ moiTxovs. iSviaTia sagareo politikis sakiTxi, aRaraferi rom vTqvaT krizisze, ro-

40

melzec erTmniSvnelovni, moralurad umwikvlo gadawyvetilebis miReba SeiZleba. SeiaraRebuli Zalebis gagzavnis SemTxvevaSi msxverplic Seni pasuxismgeblobaa. aliansSi Sesvlisas, romelime partniori ufro dabali demokratiuli standartis mqone SeiZleba aRmoCndes. sxvanairad rom vTqvaT, sagareo politikaSi rTuli gadawyvetilebebis miRebas moraluri riskis gaweva axlavs Tan. roca sakuTar TavSi eWvi gepareba da mTavari mizani `sufTa xelebis~ SenarCunebaa, yvelaze Zneli swored aseTi gadawyvetilebebis miRebaa. germaniis myife fsiqikisTvis aseTi kompromisebi did saSiSroebas warmoadgens. isini berlins ara marto istoriul Secdomebs axsenebs, aramed zians ayenebs meore msoflio omis Semdgom rudunebiT aSenebul moraluri simarTlis konstruqcias. praqtikulad safrTxe emuqreba Tavdajerebis im minimalur raodenobas, romelic germanias SerCenia. aseT mcire da did moraluri kompromisebze wasvlisTvis mzaoba unarCunebs saxelmwifos samxedro sakiTxebSi gadawyvetilebebis miRebisa da moqmedebis unars _ handlungsfähig-s, romlis gareSec qveyanas politikuri paralizeba emuqreba. aseTi mdgomareoba sxvadasxva formiT SeiZleba gamoixatos. germanias ar gaaCnia mniSvnelovani xma evropis usafrTxoebis arqiteqturis dRis wesrigSi, maT Soris, birTvuli da konvenciuri Sekavebis, saraketo safrTxis, haersawinaaRmdego SeiaraRebisa Tu geopolitikuri metoqeobis sakiTxebze. srulmasStabianad globaluri ekonomikis miuxedavad, romelic mas saerTaSoriso dRis wesrigis moTamaSed meqanikurad aqcevs, germania verc globalur politikaSi xedavs. marTalia germaniam samxedro kontingenti avRaneTSi gaagzavna, magram es im daTqmiT gaakeTa, romlis mixedviT `bundesveri~ sabrZolo moqmedebebis monawile ar iqneboda. geopolitikuri da moraluri konteqstis verdanaxvis gamo, germaniam Tavi Seikava 2011 wels libiaSi samxedro intervenciis sakiTxze mowveul gaeros uSiSroebis sabWos sxdomaze. biujetis Semcirebebis, Sesyidvebis SeCerebis, biurokratiuli winaRobebisa da uambicio reformebis aTwleulebma germaniis SeiaraRebuli Zalebis degradacia gamoiwvia. savalalo situaciis gamosworeba vercerTma mTavrobam moaxerxa, Tumca yvelaze uaresi aq isaa, rom am uunarobas arc aravin aRuSfoTebia. germanias dRes iseTi SeiaraRebuli Zalebi hyavs, rogoric surs rom hyavdes da rogorsac imsaxurebs _ gamousadegari. germanel politikosebs exerxebaT evropis Tavdacvis politikaze xmamaRali gancxadebebis gakeTeba (`strategiuli avtonomia~, evropuli suvereniteti~), magram uunaroni arian es gancxadebebi realur moqmedebad aqcion da Sesabamisi politikuri fasi ამერიკული ინტერესი – საქართველო

gadaixaodon. roca nato-s warmomadgenlebi an mezobeli qveynebis diplomatebi zrdilobian SeniSvnas aZleven, isini germaniasTan samxedro partniorobis saimedoobasa da perspeqtivebze laparaks iwyeben. omisSemdgomi dasavleT germaniisTvis, romelic germaniis erTaderTi nawilobriv suverenul nawilad darCeniliyo, zomieri da pasiuri politika aramarto xelsayreli, aramed aucilebelic ki iyo _ moraluri katastrofis Semdeg germanias msofliosTvis unda daemtkicebina, rom agresiuli militaristuli ambiciebi warsulisTvis Caebarebina. gaerTianebuli, ekonomikurad Zlieri germaniisTvis aseTi midgoma Seuferebeli da arasasurvelia, radgan warmoSobs eWvs, romlisac germanelebs yvelaze metad eSiniaT: rom germania raRacas malavs da Sesabamisad, arc misi ndoba SeiZleba. am mZime travmis, moralizmisa da eWvebis fonze gansakuTrebul mniSvnelobas iZens miunxenis 2014 wlis usafrTxoebis konferenciaze germaniis prezidentis, ioaxim gaukis mier warmoTqmuli sityva. gaukma germanelebs usafrTxoebis sakiTxebSi maTi movaleobebi Seaxsena da Seecada daerwmunebina isini, rom SeeZloT sakuTar Tavs mindobodnen, mZime Secdomebs aRar dauSvebdnen da arc moraluri katastrofa ganmeordeboda. gaukma,

რომელსაც აუდიტორიასთან დიალოგისა და ხალხთან კონტაქტის განსაკუთრებული უნარი აქვს, გერმანელები მძიმე ფსიქოლოგიური ტვირთისგან გაათავისუფლა. yofilma pastorma germanelebs Seaxsena, rom maTgan ara marto mets elodnen da rom es molodini legitimuri iyo. misTvis miuRebeli iyo pasuxismgeblobaze koleqtiuri uaris Tqma _ germanelebs sakuTari Tavis ndoba unda daebrunebinaT. germanelTa nawilisTvis es gaTavisuflebis tolfasi iyo, gamoCndnen `ufro aqtiuri germaniis~ enTuziastebi. gaukis sityvas germaniis sagareo da Tavdacvis ministrebis gamosvlebi mohyva, romlebic prezidentis logikur xazs agrZelebda. sagareo saqmeTa saministros mier Catarebulma kvlevam daaskvna, rom germania saerTaSoriso arenaze pasiurobis uflebas Tavs ver miscemda.

Tavdacvis biujetis daRmavali spirali ruseTis mier yirimis ukanono da Sokismomgvreli aneqsiis Semdeg Seicvala. iqmneboda STabeWdileba, rom berlini nato-Si da evrokavSirSi liderobis sadaveebis xelSi aRebas apirebda.

Tumca, droTa ganmavlobaSi, is rac `miunxenis konsensusad~ moinaTla ukvalod aorTqlda. travmas ramdenime sityviT gamosvla ar Svelis, germanuli politikuri klasisa da mediis skeptikosTa nawilma viTarebis Semobruneba moaxerxa. 2017 wlis saarCevno kampaniisas `miunxenis konsensusis~ kvali sabolood daikarga. gansakuTrebuli wvlili am saqmeSi social-demokratebma Seitanes, romlebmac germanelTa Soris donald trampis arapopularobiT isargebles da Tavdacvis biujetis gazrdaze saubari samarcxvino militarizmad Seracxes. angela merkelis qristian-demokratebma am sakiTxze polemikisgan Tavi Seikaves. nevrotuli eris kompleqsebi srulad aRdga da dabrunda. saboloo jamSi, cinikurma kampaniam social-demokratebs didi veraferi moutana (maT xmebis rekordulad dabali raodenoba miiRes), magram am kampaniam sabolood mowamla Tavdacvaze dapirebuli 2%-is xarjvos sakiTxi. amis Sedegad, germaniam ara marto 2%-ian mizans ver miaRwia, aramed kancleris dapirebul 1.5%-sac ki ver miaRwevs 2024 wlamde.

v

erc gaukis qadagebam, verc trampis TiTis qnevam da verc evropelebis mier `strategiuli avtonomiis~ Zaxilma moaxerxa germanuli wyevlis daZleva. maS ram SeiZleba daamarcxos is? germaniis mier mokavSireebisa da partniorebis strategiuli molodinis vergamarTleba saboloo jamSi fsiqologiuri problemaa. es niSnavs, rom mas mxolod politikuri saSualebebiT ver gadavwyvitavT. diax, uwyveti moTxovnebi, mimarTvebi da muqarac ki saWiroa, magram mxolod wnexi verafers izams. gadametebam ki ukuefeqti SeiZleba gamoiwvios (rogorc es trampis mier germaniaze gauTavebelma laparakma gamoiwvia). germaniis gamosaRviZeblad yuradReba ndobaze unda gamaxvildes. partniorebma da mokavSireebma unda daarwmunon germanelebi, rom maTi aravis eSinia, rom piriqiT, maTze did imedebs amyareben. germanulma auditoriam unda gaigos, rom germanuli nevrozi gasagebia, magram ukve yvelas moabezra Tavi. gansakuTrebiT ki, germaniis mokavSireebs sWirdebaT berlinis CarTuloba saerTo TavdacvaSi, raTa germanelebi Tavad darwmundnen, rom sakuTari Tavis ndoba SeuZliaT. qveyanas gankurneba sWirdeba, sakuTari Tavis rwmena nabijnabij da etapobrivad unda dabrundes. germaniis megobrebma konstruqciuli fsiqologiuri roli unda iTa-

maSon. maTi geopolitikuri metoqeebi mSvenivrad arTmeven Tavs sapirispiros.

SesaniSnavad icnobs germanul fsiqikas vladimir putini. sabWoTa kavSiris dros moskovi mxars germanel pacifistebs uWerda, mizani moraluri aRSfoTebiT nato-s sawinaaRmdego ganwyobebis gaRviveba da Sekavebis politikis dasusteba iyo. Tanamedrove ruseTis germanuli politika dRes am istoriul kvals miyveba. moskovi ruseTisgan dasavleTis mier damcirebuli, alyaSi moqceuli msxverplis saxes qmnis. es germanel xalxs ruseTisa da misi xalxisadmi moraluri simpaTiis gaCenis mizniT xdeba, kremlma icis, rasac akeTebs. moskovi finansurad da ideologiurad exmareba fsevdo-pacifizmiTa da anti-dasavluri ritorikiT gamorCeul marginalur partiebsac. mizani germaniasa da dasavleTs, gansakuTrebiT ki SeerTebul Statebs, Soris ganxeTqilebis Setana da gaRrmavebaa, es ruseTs evropis usafrTxoebisa da Tavdacvis politikaze zemoqmedebis berketebs aZlevs. germaniam mis problemebs Tavadac unda mixedos, rasac cdilobs kidevac, Tumca progresi minimaluria. germanelTa didi nawili xvdeba, rom status-kvom Tavi amowura. 2020 wlis biujetSi germaniis mTavroba 2014 welTan SedarebiT 45%-iT gazrdil Tavdacvis biujets iTvaliswinebs. es arc sakmarisia da miTumetes arc dapirebul 2%-Tan aris axlos, Tumca TavisTavad mniSvnelovani evoluciaa. germania meTaurobs nato-s sabrZolo kontingents lietuvaSi, rac ramdenime wlis win warmoudgeneli iqneboda. aseve Znelad warmosadgeni iqneboda germaniis mier peSmergas Zalebis wvrTna daeSTan sabrZolvelad. safuZveli Caeyara an eyreba SeiaraRebaTa axal saxeobebs. amgvarad, berlinel politikosebs xelis gaSvera germaniis Zalisxmevis axali magaliTebisken SeuZliaT. isini uaryofen kritikosTa azrs, rom germania zedmetad pasiuria. isini marTlebi arian detalebSi, miuxedavad imisa, rom cdebian zogadi suraTis aRqmisas. germania icvleba, Tumca masze swrafad icvleba strategiuli viTareba evropaSi. Sesabamisad, miuxedavad germaniis gaaqtiurebisa, is kvlav CamorCenilia. germaniis `miwodeba~ ufro nela viTardeba, vidre msoflios `moTxovna.~ metis moTxovna germaneli politikosebisTvis Znelad misaRebi iqneba, maT gaweuli Zalisxmeva ukve sakmarisad miaCniaT. germania SeiZleba bevrs akeTebs, Tumca ufro swrafi adaptacia sWirdeba. amisTvis qveyanas riskze wamsvleli politikosebi sWirdeba, romlebic xalxs ara SiSs, aramed imeds usaxaven. saWiroa mokavSireebic, romlebsac kargad esmiT problemis arsi da Sesabamisad, misi gadaWris gzebsac ufro martivad ipovian.

იანვარი/თებერვალი 2020 41

Wikimedia Commons

პოლიტიკა სხვაგან

ბრაზილიური ისტორიის დასასრული? ნიკ ბარნსი peri andersonis axal wignSi ostaturadaa moTxrobili braziliuri memarcxeneobis aRzeveba da dacema. mcdari masSi iqaur memarjveneTa analizia.

i

nglisuri marqsizmi sapirispiro xasiaTebs Soris gaformebuli sarfian qorwinebas hgavs. marqsistebs, rogorc wesi, iumoris grZnoba akliaT, ingliselebs ki sakuTari azris xmamaRla Tqma uWirT. erTi meores moxerxebulad avsebda xolme. marqsizmis ingliseli istorikosebis miRwevebis Sesaxeb bevria cnobili. amerikel inteleqtualebs ar gamorCeniaT wlis dasawyisSi maTi erT-erTi TvalsaCino warmomadgenlis, erik hobsbaumis, biografiis gamoqveyneba. Cveni Jurnalistebic ki, romlebsac istoriuli wignebis kiTxvis siyvaruls ver davabralebT (gansakuTrebiT roca saqme SeerTebul Statebis istorias ar exeba), `revoluciis eras~ bednieri mflobelTa ricxvs miekuTvnebian. peri andersoni am istorikosTa erT-erTi ukanaskneli warmomadgenelia. misi Tanamedroveebi an gardaicvalen an civi omis dasrulebis Semdeg marqsiznik barnsi inteleqtualuri istoriiT dainteresebuli fulbraiTis mkvlevaria.

ms SeeSvnen, akademiuri istoriis dargma mimarTuleba icvala. revoluciuri socializmis perspeqtivebis gaqrobasTan erTad minelda andersonis enTuziazmic. yvelafris miuxedavad, is dRemde rCeba memarcxeneTa umniSvnelovanes figurad. `london reviu~ inglisurenovan mkiTxvels andersonis braziliis Sesaxeb dawerili eseebiT anebivrebs. misi bolo wigni `brazilia calke~ braziliis istoriis ukanaskneli 25 wlis Sesaxeb „london reviusTvis“ daweril xuT eses aerTianebs. iqvea danarTi, romelic 2019 wlis ianvridan ivlisamde periods exeba. gamocemis mizani andersonis braziliis Sesaxeb dawerili eseebis Sekreba, Targmna da brazilieli mkiTxvelebisTvis gamocema iyo. andersonis naSromebi braziliel inteleqtualTa Soris naklebad iyo cnobili. wigni saintereso gamovida. andersonis mier brazilieli memarcxeneebis SesaZleblobebze damyarebuli frTxili imedi maTi mravali marcxis Seulamazebel CamonaTvalTanaa Sewyvilebuli. andersonis am eseebis braziliuri ga-

42

mocema mas `megobrebs“ adgilobrivi politikuri speqtris yvela mxares SesZens. rogorc wesi, istoriul wignebSi avtorma da mkiTxvelma dasasruli winaswar ician. andersonis wignSi dasasruli mxolod mkiTxvelma icis, radgan andersonma eseebi wignSi maTi Tavdapirveli gamoqveynebis formiT Seitana. es gansakuTrebiT kargad aCvenebs im cvlilebebs, romlebic braziliam bolo 30 wlis ganmavlobaSi ganicada da maTi Sefasebis saSualebas dRevandeli gadmosaxedidan gvaZlevs. rogorc cnobilia, berZenma istorikosma Tukididem misi cnobili istoriebi peloponesis omis mimdinareobisas, etapobrivad dawera. antikurobisTvis damaxasiaTebeli iyo JamTaaRmwereli istorikosis figura _ adamianis, romelic wers Tavis Tanamedroveebze istoriul konteqstSi. isini TavianT naSroms STamomavlobas uZRvnidnen da Tanamedroveebis taSs, rogorc wesi, naklebad daeZebdnen. dRes maT funqciebs Jurnlistebi da akademiuri wreebi inawileben. ამერიკული ინტერესი – საქართველო

andersonis farTo Tvalsawierma da erudiciam mas saSualeba misca daewera eseebi braziliaze, romlebic arc Jurnalisturia da arc akademiuri: isini exeba Tanamedrove Temebs, magram ar ikiTxebian rogorc reportaJebi; is exmaureba akademiur literaturas, Tumca Tavs aridebs sakuTari daskvnebisgakeTebisas maT gaTvaliswinebas. miiCneva, rom Tanamedrove istorikosebi neitralurobas inarCuneben im konfliqtebisadmi, romelsac aRweren. andersonze neitraluri Znelad iTqmis – misi interesi braziliis mimarT, misive TqmiT, brazilieli memarcxeneebis perspeqtivebiT ikvebeba. neitraluri Tavad Tukididec ar yofila. cnobili aTeneli winamorbedis msgavsad, andersoni unaklod iwers yvela yuradsaReb ambavs, ar tovebs arc erT mniSvnelovan movlenas.

Tukidide xSirad konservatorad miiCneva da aris kidec. maS vin aris andersonis perikle Tu ara ufro mWermetyveli lula da bolsonaru ki kleoni? andersonis wigni warmoadgens SesaZleblobas Sefasdes braziliuri politikis pirveli inglisurenovani JamTaaRmwerelis realobasTan kavSiri. magaliTisTvis, andersonma jer kidev 2002 wels ganWvrita, rom ganviTarebul qveynebSi mosalodneli ekonomikuri krizisi, cota adgils dautovebda saSualoSemosavlian qveynebs menevrirebisTvis.

`brazilieli ruzvelti~

1

964 wels dawyebuli samxedro xuntis mmarTvelobis Semdeg brazilia kadozus prezidentad 1994 wels airCevs. tankredu neveSi, romelic tranziciuli periodis liderad ganixileboda 1985 wels, Tanamdebobis dakavebamde gardaicvala. braziliis pirveli pirdapiri wesiT arCeuli prezidentis fernandu kolor de melus xanmokle mmarTveloba impiCmentiT 1992 wels dasrulda. civi omi dasrulebuli iyo da samxreT amerikas `demokratizaciis mesame talRam~ gadauara, magram aSkara iyo, rom brazilias demokratizaciis dawyebuli saqmis dasruleba uWirda.

1994 wlis ese kardozusadmi miZRvnil xotbad ikiTxeba. andersoni mkiTxvels mas ubadlo inteleqtualad da principul memarcxened acnobs. kardozuze didi gavlena 60-iani wlebis san paulus universitetis marqsistulma wreebma moaxdines. andersonisTvis pirveli imedgacrueba kardozus mier gaprezidentebisTanave Crdilo-aRmosavlel oligarqebTan dadebuli SeTanxmebebia. marqsistuli idealebis aseTi moulodneli Ralati andersons transformizmis italiur koncefcias ax-

senebs, romelic radikaluri Zalebis mmarTveli konservatorebis mier `moSinaurebas~ niSnavda. miuxedavad imedgacruebisa, andersoni eses dasasruls kardozus franklin ruzvelts adarebs da askvnis, rom is `braziliis istoriis saukeTeso prezidenti iqneba.~ es ganacxadi, dRevandeli perspeqtividan, arc Tu ise absurdulia, magram kardozus meore vadis bolosken, andersonis toni mkveTrad Secvlilia. kardozus administracias is `neoliberalizmis msubuq versias~ uwodebs. brazilieli ruzveltis sapatio wodebas axla lula imsaxurebs.

muSaTa partiis aRzeveba da dacema

l

ulas prezidentobam kardozus imedgacruebis daviwyebis bevri mizezi moutana. Tumca lulas socialuri programebis qebasTan erTad, andersoni ar swyalobs mis Taanamoazreebs, muSaTa partias ki inteleqtualTa ignorirebis gamo sayvedurobs. viTareba lulas memkvidris, dilma rusefis prezidentobisas uaresdeba.

2016 wels dilmas prezidentoba impiCmentiT sruldeba. bolsonaruze daweril eseSi vkiTxulobT im bizantiur intrigebze, romlebsac mowinaaRmdegeebi dilmas winaaRmdeg mimarTavdnen, bolos ki Tavad waileknen bolsonarus talRiT. muSaTa partiis dacemis Sesaxeb andersonis samagido wigni san-paulus universitetis profesoris, andre zingeris, naSromia. lulas pirveli mandatis zingeri saxelmwifo samsaxurSi iyo, Semdeg ki Tavi `lulizmis~ _ lulas administraciasTan asocirebuli politikuri da ekonomikuri ideologiis _ Teoretikosad gamoacxada. bolsonarus eses didi nawili zingeris naSromis reziumirebaa. andersonis kiTxvisas xSirad rTulia misi argumentebis mis mier citirebuli avtorebis argumentebisgan garCeva. andersoni zingerisadmi qebas ar iSurebs da mas marqssac ki adarebs. amave dros, is eWvqveS ayenebs `lulizmis~ zingeriseul ekonomikur logikas, romelic braziliuri ekonomikis `mwarmoebel~ da `rantie~ nawilebad yofs. andersonis azriT, es gadametebulad primitivistuli midgomaa. andersoni dilmas dacemis zingeriseul Teoriasac kiTxvis niSnis qveS ayenebs. zingeris azriT, dilmas zomieri politikis gatarebaSi misma ukompromiso `respublikanizmma~ SeuSala xeli. lulas droindeli korumpirebuli CinovnikebiT savse ministrTa kabinetis fonze Znelia dilmas umwikvlo reputaciaze saubari.

braziliis Warbwoniani konstitucia

C

vens drosTan moaxloebasTan erTad imatebs andersonis uaryofiTi tonic, mis sayvedurebs Soris gansakuTrebuli adgili braziliis konstitucias eTmoba. 1988 wlis demokratiuli tranziciisas Sedgenili giganturi parametrebis konstitucia, rogorc erTma espertma uwoda `konsensusebis nakrebia~, romelSic samxedroebisa da konservatorTa garda, yvela Zalas mieca sakuTari paragrafis Camatebis saSualeba. dokumentis uCveulo Tviseba socialuri samsaxurebis biujetis dadgenis wesia, romelic mkacri ekonomiuri politikis gatarebisgan dacvis meqanizmia. samTavrobo xarjebis 90%-is ara marto kanoniT wesiT dadgena, aramed konstituciis ZaliT dacva fiskaluri politikis amerikeli specialistebisTvis warmodgeneli movlena iqneboda. braziliuri politikuri sistemis mTavari problema andersonisTvis prezidentis institutisa da uzenaesi sasamarTlos mankieri funqcionirebaa. saprezidento mmarTveloba `koka-kolasTan da sazRvao fexosnebTan~ erTad SeerTebuli Statebis mier samxreT amerikaSi Setanil siaxleebs Soris umTavresia. samxreT amerikisTvis damaxasiaTebeli disfunqciuri sakanonmdeblo xelisufleba iSviaTad axerxebs saprezidento savarZelSi mokalaTebuli `cezarisTvis~ winaaRmdegobis gawevas. saparlamento mmarTvelobaze gadasvla 1993 wels CaiSala. braziliuri konstituciis yovlismomcvelobis gamo, braziliuri sazogadoebisTvis TiTqmis yvela mniSvnelovan sakiTxze bolo sityva uzenaes sasamarTlos ekuTvnis da SeerTebuli Statebis sasamarTloze ufro mZlavr instituts warmoadgens, magram misi instituciuri disciplina aklia. andersoni aRwers, Tu rogor `aqeifeben~ advokatebi mosamarTleebs da a.S. sasamarTlos Tavmjdomare diaS tofoli andersonis gansakuTrebiT mZafr kritikas imsaxurebs, romelic mas braziliuri politikuri sistemis `yvelaze uares pirovnebas~ uwodebs. andersonis azriT, sasamarTlos dRevandel disfunqciurobas politizirebac ki gamoasworebda. brazilieli konstitucionalisti oskar viliena dokuments ufro optimisturad afasebs. uzenaesi sasamarTlos, parlaments da aRmasrulebel xelisuflebas Soris gaCaRebulma `ZalauflebisTvis omma~ konstituciur stabilurobas veraferi daaklo da verc krizisi gamoiwvia. politikuri Zaladobis epizodebi _ saarCevno kampaniisas bolsonarus daWrisa da uflebadamcvelTa mkvlelobebis garda _ iSviaTia. viliena 1988 wlis dokumentis solidurobas gvaxsenebs: konsti-

იანვარი/თებერვალი 2020 43

tuciis mowinaaRmdege samxedroebiTa da konservatorebiT Semdgari mTavrobis arCevis SemTxvevaSic ki, ar damdgara konstituciis Secvlis sakiTxi. 2016 wlis dramatuli movlenebi da dilmas impiCmenti braziliaSi parlamentarizmis gaZlierebis winapiroba aRmoCnda. kongresis mxardaWeris dakargvis Semdeg prezidents gardauvali impiCmenti elodeba. am SemTxvevaSi destabilizaciis wyaro, ara prezidentis, aramed vice-prezidentis Tanamdebobaa. vice-prezidentebi xSirad opoziciuri partiis warmomadgenlebi an prezidentis metoqeebi arian da prezidentis savarZlis dakavebisTvis instituciur intrigebsac ar eridebian. andersoni mis eses mouraus prezidentad gaxdomis winaswarmetyvelebiT asrulebs.

memarcxeneoba da memarjveneoba bolsonarus epoqaSi

b

olsonaros aRzeveba daqsasuli brazilieli memarcxeneebis mTavari gamowvevad rCeba. lulas `SezRuduli reformizmis~ garSemo gamarTuli dausrulebeli msjeloba da Tavad lulas bed-iRbalze gamaxvilebuli yuradReba xels uSlis sagnobrivi diskusiebisa da msjelobis gamarTvas. `faSisti~, `neo-liberali~ da msgavsi epiTetebi xels uSlis xelisuflebis adekvaturi kritikisa da Sesabamisad, misdami winaaRmdegobis efeqturi meTodebis SemuSavebas. andersoni bolsonarus mimarT kritikas ar iSurebs, Tumca mis `faSistad~ daxasiaTebas primitiul da saziano teqnikad miiCnevs, romelic ugulebelyofs misi mxardaWeris masStabs. braziliis dRevandeli xelisuflebis gasagebad arc neo-liberalizmis ideologiuri CarCoa sakmarisi. am ideologias bolsonarus mTavrobaSi rTuli Tanaarseboba uwevs misdami mtrulad ganwyobil ZalebTan: evangelistebTan, SeiaraRebuli Zalebis warmomadgenlebTan, konservatorebTan da sxvebTan romlebic bazris `uxilavi xelisadmi~ morCielebas skeptikurad uyureben. andersoni cdilobs am Zalebis ufro siRrmiseul Seswavlas da gansakuTrebul yuradRebas evangelistebsa da generlebs uTmobs. maSinac ki, roca neo-liberaluri CarCo movlenebis axsnis saSualebas gvaZlevs, zusti pasuxi xSirad meti ni-

uansebis danaxvas gvTxovs. bolsonarus erT-erTi mTavari sakanonmdeblo iniciativa _ sapensio reforma _ swored neo-liberaluri iniciativad moinaTla. realoba am SemTxvevaSic ufro kompleqsuria. uwindeli sapensio reJimis usamarTlo da xarveziani xasiaTi mis damcvelebs rTul poziciaSi ayenebs. yuradRebis miRma yvelaze xSirad bolsonarus mTavrobis kidev erTi Semadgeneli elementi konservator inteleqtualTa TviTgamocxadebuli `ideologiuri frTaa~, romelic bolsonarus saarCevno kampaniis adreuli etapidanve axlavs Tan. es xSirad ucnauri xalxi braziliis politikuri cxovrebis ganuyofeli nawilia. andersoni maT TiTqmis ar axsenebs. yofili trockisti da astrologi olavu di karvaliu axla bolsonarus saarCevno kampaniisTvis mniSvnelovani polemistia da ramdenime ministris daniSvnac ki moaxerxa. andersoni ar axsenebs ernesto arauJus, sakamaTo istoriuli faqtebis moyvarul braziliis sagareo saqmeTa ministrs. Znelia andersons am xalxis nawerebis kiTxvaze uaris Tqmis gamo usayveduro. Tumca marTebuli ar iqneboda am kategoriis aramecnieruli da xSirad komikuri Sexedulebebis gamo, maTi realuri politikuri gavlenis uaryofa. andersoni Tavs mTavrobaSi mTavari rolis samxedroebisTvis miniWebiT iZvrens. rogorc andersonis 1992 wlis ese mowmobs, is mzadaa konservator moazrovneTa analizisaTvisac. ra Tqma unda, Znelad mosaZebnia oakSotis an Strausis donis inteleqtualebi Tanamedrove braziliel memarjveneebs Soris. braziliur universitetebis memarcxene, zog SemTxvevaSi ki marqsisti, wreebis mier sruli kontroli konservatorebs anti-sistemur amboxebulTa reputacias uqmnis. es maT zedapirulobasa da gaunaTleblobas verafers Svelis, Tumca aisaxeba bolsonarus mTavrobis mier universitetTa dafinansebis drakonul SemcirebaSi. Tu mTavar sityvas marTlac generlebi amboben, gasakviria maT mier sxva ZalebisTvis maTi umwvavesi kritikis ase uyuradRebod datoveba. ramdenad SesaZlebelia mTavrobis `ideologiuri~ frTis mier samxedro frTis damarcxeba?

SeiZleba procesebi ufro kompleqsuradac mimdinareobdes. brazilielebisTvis damaxasiaTebeli tradiciuli ideologiuri moqnilobisa da pragmatizmis gaTvaliswinebiT Znelia warmodgena

44

scenaris, romelSic `ideologebi~ bolsonarus mTavrobis traeqtoriaze nawilobriv gavlenas mainc ver moaxdendnen.

braziliis istoriis sevdiani dasasruli?

w

inasityvaobaSi, andersoni melanqoliurad da misTvis uCveulod sqe-

maturad acxadebs: braziliur istorias 1964 wlidan parabolas forma aqvs. traeqtoria izrdeba samxedro mmarTvelobidan socialuri demokratiis dapirebisken, pirveli imedgacrueba kardozus mmarTveloba iyo, Semdeg ukve lulasi.

Semdeg nedleulis fasebis proporciulad ecema, romlebic lulas socialur politikas afinansebda. dilmas Semdeg, temeris gavliT, bolsonarumde mivdivarT, romelmac braziliis politikaSi samxedroebis gavlena daabruna. aris Tu ara es im imedis bolo napewklis Caqrobis momaswavlebeli, romelic andersonis braziliiT dainteresebas kvebavda? misi winaswarmetyveleba pesimisturia. ar unda dagvaviwydes rom samxedroebi Zalauflebas gansxvavebuli meTodebiTa da formebiT euflebodnen _ 1964 wels es gadatrialeba iyo, 2018 wels isini samoqalaqo prezidentis ministrebad iniSnebian, romelmac legitimur arCevnebSi gaimarjva. ar unda gamogvrCes sxva moTamaSeebic: uzenaesi sasamarTlos lulas bed-iRbalze miRebulma bolo gadawyvetilebebma samxedroebis uaryofiTi reaqcia gamoiwvia. bolo ramdenime welma dagvanaxa moulodnelad gamoCenili da TiTqmis myisierad gamarjvebuli braziliel memarjveneTa axali frTa, romelic pirvelad gansxvavdeba brazilieli samxedro, oligarqiuli Tu neo-liberalTa wreebisgan.

Tuki ramdenime wlis win konservatoris epiTets xalxi Tavs aridebda, axla PSL (bolsonarus partia) da PSDB (kardozus partia) `namdvil~ konservatorobas iCemeben. es jer kidev ar niSnavs am axali memarjvene

frTebis

damoukideblobas

tradiciuli konservatiuli Zalebisgan, da upirobod arc imas niSnavs, rom aseTi damoukidebloba kargi iqneba qveynisTvis. magram es aris is rTuli gza, romelsac braziliis istoria 1964 wlidan gadis. yvela codvaSi memarcxeneTa damarcxebas ver davadanaSaulebT. yuradReba `Canasaxovani~ memarjveneebis mankierebebsa da ganuviTareblobasac unda mieqces.

ამერიკული ინტერესი – საქართველო

Wikimedia Commons

პოლიტიკა სხვაგან

თანამედროვე მარქსიზმი: უჯარო ბაირაღი ნილ როგაჩევსკი jeremi korbini premier-ministrobis realuri kandidatia. am konteqstSi namdvilad Rirs imis gageba, Tu ra weria britanuli marqsizmis erT-erT mTavar teqstSi.

T

u ki dros universitetis kampusSi gaatarebT, internetSi gaCaRebul polemikaSi CaebmebiT, an Tundac Tvals dasavleTis qveynebis politikur liderTa karierebs gadaavlebT, mixvdebiT, rom marqsizmi poziciebs aqtiurad ibrunebs. gverdze gadavdoT senator berni sandersis mier politikuri ekonomikis mecnierul kritikaSi Setanili Rvawli. sakmarisi imis aRniSvnac iqneba, rom gaerTianebuli samefos mTavari opoziciuri partiis lideri da maRali albaTobiT misi momavali premier-ministri, sakuTar politikur mosazrebebs warsulSi `deili vorkeris~ saxeliT cnobil gazeT `morning sTarSi~ aqveynebs.

Tavidanve SevTanxmdeT, rom marqsizmi, rogorc socialuri demokratiisgan gancalkevebuli fenomeni, dasavleTSi srulad arasdros gamqrala. eWvgareSea, sabWoTa kavSiris daSlasa nil rogaCevski ieSivas universitetisa da `Toras Strausis centris~ profesoria.

da CineTSi dawyebul ekonomikur bums am moZRvrebisTvis ukvalod ar Cauvlia. am movlenebis Sedegad miRebuli mZime zianis miuxedavad, marqsistuli ideebi da dogmebi xSirad gvxvdeboda 1990-ianebsa da 2000-ian wlebSi gamarTul safakulteto Sekrebebsa da akademiuri wreebSi Seqmnil kontrkulturul teqstebSi. amave dros, marqsizmis politikuri energia, romelic kapitalizmis Canacvlebas kerZo sakuTrebis gauqmebiTa da warmoebis saSualebebis koleqtiuri sakuTrebiT apirebda, daxarjuli aRmoCnda. ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi postmodernizmi gamefda. Jan bodriaris, Jan-fransua liotaris da Jak deridas msgavsi marqsizmis ideebze gazrdili gavleniani evropeli inteleqtualebic ki, marqsizmsa da dasavleTis neoliberalur kapitalizmsac Tanabrad iluzorulad afasebdnen. sakuTar nawerebSi isini dasavleTis politikuri sistemis da zogadad politikis, sterilurobasa da komikur sicarieles amxeldnen.

2000-ian wlebsa da gansakuTrebiT 2008 wlis finansuri krizisis Semdeg, ufro Tavdajerebuli, naklebad akademiuri da naklebad postmodernistuli memarcxeneobis axali talRis Seswavla inteleqtualuri istoriis saintereso da Rirebuli naSromi iqneboda. `srulad avtomatizebuli fufunebis komunizmis~ da `socializmis manifestis~ msgavsi axali da popularuli naSromebiT Tu vimsjelebT, memarcxeneobis es talRa ukve Semdgari politikuri moZraobaa. wakiTxuli naSromebidan yvelaze gasagebi eniTa da zedmeti Jargonis gareSe dawerili britaneli Jurnalistis, pol meisonis, `naTeli momavali: adamianis radikaluri dacva“ momeCvena. ar vambob, rom es kargi wignia. am naSromis dedaazri _ piradi sakuTrebisa da muSaobis saWiroebisgan gaTavisuflebuli msoflios winaswarmetyveleba _ absurdulad meCveneba. am, erTi SexedviT, komikuri ideebis Tavgamodebuli dacvis miuxedavad, avtori gvaZlevs karg SesaZleblobas Se-

იანვარი/თებერვალი 2020 45

viswavloT `axali marqsistuli azrovnebis~ ZiriTadi niSan-Tvisebebi. am Teoriis Seswavla gvaCvenebs, rom `revolucia~ jer kidev Sorsaa. ritaneTis erT-erT yvelaze gamorCeul inteleqtualze, pol meisonze, SeerTebul StatebSi TiTqmis araferi viciT. man popularoba bolo aTwleulSi, axali Taobis memarcxeneTa da jeremi korbinis aRzevebasTan erTad moipova. marTlac, meisonis naSromTa nawili korbinizmisa da leiboristuli partiaSi misi gamarjvebis Semoqmedi politikuri moZraobis _ `momentumis~ _ gamarTlebis mcdelobaa. meisonma korbinis mier leiboristuli partiis lideroba `mamacurad~ daaxasiaTa. meisoni amtkicebs, rom bolo aTwleulebis `neoliberalurma“ kapitalizmma Tavi arahumanur da sust sistemad warmoaCina da axla mwvave krizisSia. xarbma sistemam gaaZliera `nacionalisturi~, `populisturi“ da `faSisturi~ tendenciebi. meisoni Tvlis, rom faqtobrivad es samive moZraoba Tavad kapitalizmis logikuri gagrZelebebia. wignis yvelaze samarcxvino segmentSi, meisoni acocxlebs Zvel Teziss imis Sesaxeb, rom nacizmis aRzeveba kapitalizmis `damsaxurebaa~. fokusirdeba ra faSizmze, rogorc `elitebis pasuxze muSaTa klasis mier Zalis mokrebaze~, wignSi ver vxvdebiT iseT saxelebsac ki, rogorc hitleria. meisons Tu davujerebT, kapitalizmis mimdinare krizisma xeli Seuwyo am sistemis simyifis gacnobierebas. avtors sjera, rom win individualur da sazogadoebriv urTierTobaTa radikaluri rekonfiguracia gvelis. amerikuli `politikuri~ wignebis avtorebisgan gansxvavebiT, meisoni ar Tvlis Tavs valdebulad, SemogvTavazos alternatiuli politikuri perspeqtivebi. avtori arc imas gveubneba, konkretulad rogor an rodis moxdeba mis mier nawinaswarmetyvelebi cvlilebebi, Tumca acxadebs, rom piradi sakuTreba srulad gauqmdeba an minimumamde Semcirdeba: `teqnologiuri progresiT gaadvilebuli codnis gavrceleba piradi sakuTrebis qvakuTxedze dafuZnebuli sazogadoebrivi wyobis dakninebamde migviyvans.“ kapitalizmis borkilebidan gaTavisuflebuli adamianebi, Tavs religiuri da sxva crurwmenebis marwuxebisganac gaiTavisufleben da sabolood, faqtebze, saR azrsa da mecnierul principebze dafuZnebuli mmarTveloba damyardeba. `naTeli momavali~ materialur simdidres da axali teqnologiebis transformaciul Zalas adamiani bunebis kacobriobis sabolood damorCilebisTvis iyenebs. es procesi daqiravebuli Sromis saW-

b

iroebis gauqmebiTa da individualuri TavisuflebiT srulad da daubrkoleblad sargeblobis saSualebis mopovebiT dasruldeba. meisonis naSromSi vxvdebiT momavals, romelSic muSaobis aucilebloba aRar arsebobs, rac erTgvari `edemis baRia akrZaluli xilis gareSe.~ es axali marqsizmis damaxasiaTebelia, am moZRvrebis tradiciul versiebSi uSromeli momavlis fenomens iSviaTad Tu SevxvdebiT. `naTeli momavali~ Teoriulad ambiciuri wignia. aRniSnavs ra neo-liberalizmis Cavardnebs, avtori amtkicebs, rom marqsizmi adamianis bunebis ufro srulyofil portrets gvTavazobs. misi naSromis yvelaze saintereso nawilSi meisoni memarcxeneebs liberalizmis ara-marqsistuli kritikis maxeSi gabmaze afrTxilebs. memarcxeneebisTvis mimzidveli, Tumca saSiSi avtoris azriT fridrix nicSes, martin heidegeris, maTi moswavleebisa da epigonebis, hana arendtis, Jak deridas da sxvebis nawerebia.

თუ ალან ბლუმის ცნობილ ანალიზში მე-20 საუკუნის მემარცხენეები მარქსის და ნიცშეს სინთეზს ეძებდნენ, მეისონი ცდილობს ერთხელ და სამუდამოდ განაცალკევოს და გამოყოს ეს ორი ფილოსოფოსი ერთმანეთისგან

naTeli momavali: adamianis radikaluri dacva pol meisoni Allen Lane, 2019

wignis daskvniT nawilSi avtori amtkicebs, rom adamianur bunebisa da politikis marqsistuli perspeqtiva, saSualebas mogvcems kontroli davibrunoT iseT `gafetiSebul~ cnebebze rogoric `globalizacia“, `bazari“ da `teqnologiebia“, rac maT ufro Rrmad Seswavlis saSualebas mogvcems. mokled SevafasoT meisonis marqsistuli Teoria adamianis bunebasa

46

da istoriaze. adamiani is unikaluri `saxeobaa“ cocxal arsebebs Soris, romelmac SesaZloa araferi icodes maT Sesaxeb visTvisac muSaobs. meisonis azriT istoria `alienaciis“ uwyveti procesia, romelic kapitalizmis pirobebSi krizisul niSnuls aRwevs. marqsis droidel fabrika-qarxnebSi muSebs ar ekuTvnodaT is produqtebi, romelsac Tavad awarmoebdnen, is pirdapir kapitalis mflobelis xelSi gadadioda, romelic maT sanacvlod saarsebo anazRaurebas uxdida. Tanamedrove neo-liberalur finansur kapitalizmSi, adamianebi sakuTari SromiT Seqmnili produqtebisgan finansuri saxsrebis nakadebiTa da sainformacio teqnologiebis saSualebiT arian gancalkevebulni. am procesebs oligarqiuli safinanso institutebi da giganturi teqnologiuri kompaniebi akontroleben. `alienacia~ dRes SesaZloa ufro mkacri iyos, radgan saSualeba ar gvaqvs gaverkveT socialuri kontrolis am axali formebis meqanizmebSi. am dros, neo-liberaluri Teoria ar gvTavazobs arsebuli krizisidan gamosavals da eqspluataciis Tanamedrove formebs aZlierebs. es Teoria adamianebs izolirebul da asocialur qmnilebebad ganixilavs, riTac aZlierebs maT daucvelobasa da izolacias, magram amave dros, sakuTari mdgomareobis gamosworebisa da gaumjobesebis survils uRvivebs. meisoni Tvlis, rom krizisis Rirseba mis droebiT xasiaTSia. adamianis beds sabolood Cveni Sromis nayofis koleqtiuri mflobeloba gadawyvets. avtori Tvlis, rom Tanamedrove cifruli teqnologiebi despotur socialur kontrols aZliereben, magram swored maT aqvT potenciali dagvexmaron `alienaciis~ damarcxebaSi. avtomatizaciam SeiZleba msoflios simdidris masStaburi gaaTavisufleba gamoiwvios da misi kacobriobisTvis sasargeblo socialuri miznebiT gamoyenebis saSualeba mogvces. `naTel momavalSi“ ramdenime saintereso mignebaa. meisoni amtkicebs, rom dasavleTSi bolo ramdenime aTwleulia uars amboben ekonomikur da teqnologiur sakiTxebTan mimarTebaSi pasuxismgebliani politikuri arCevanis gakeTebaze da sagnobriv msjelobas ideologiur abstraqciebs amjobineben. Zveli yaidis „moralisti~ marqsistebis msgavsad, meisonic mwvaved kritikulia Tanamedrove kulturis degradaciis Sefasebisas. bolo aTwleulebis zarmaci postmodernizmi uklebliv imsaxurebs yvela im mkvaxe sityvas, romelsac mas meisoni uZRvnis. adamianis bunebis Sesaxeb yvela diskusiis `esencializmad~ SeracxviT, ამერიკული ინტერესი – საქართველო

postmodernizmi Cven sazogadoebebSi gamefebul ususurobasa da anomias aZlierebs. socialur da politikur sakiTxebze moazrovneebs meisonis adamianis bunebisadmi interesis gaziareba ar awyendaT. Tumca adamianis bunebacaa da adamianis bunebac. meisonis mier adamianis eqskluziurad aTeisturi da materialisturi kuTxiT aRwera sxva msgavs mcdelobebze damarwmunebelad ar gamoiyureba. aristoteleze dayrdnobiT, meisoni acxadebs, rom adamiani socialuri da altruistuli bunebis qmnilebaa. Tumca, aRar axsenebs aristoteles sxva citatas romlis mixedviT adamiani, garkveulwilad mainc, `politikuri cxovelia~. da politikuri cxoveli advilad ar kmayofildeba mxolod sxvebTan an sxvebisTvis SromiT, is usasrulod kamaTobs cxovrebis fundamentur sakiTxebze da metoqeobas uwevs dominantobisTvis mebrZol sxva adamianebs. leon blumis msgavs gamoCenil marqsistebze dayrdnobiT meisoni dausabuTeblad acxadebs, rom kapitalizmis pirobebSi, adamiani adamianisTvis mgelia da SesaZlebelia iseTi sazogadoebrivi mowyobis sistemis Seqmna, romelSic adamianebi erTmaneTs konkurentebad aRar ganixilaven.

მავანმა შეიძლება იდავოს, რომ „ლიბერალური თეორია“ თავად არ ითვალისწინებს ადამიანს, როგორც „პოლიტიკურ ცხოველს“, მაგრამ რაც არ უნდა იყოს, მნიშვნელოვანი ლიბერალი მოაზროვნეები არასდროს ყოფილან იმდენად გულუბრყვილოები, რომ პოლიტიკური მეტოქეობისგან სრულიად თავისუფალი სისტემის შექმნაზე ჰქონოდათ პრეტენზია.

meisoni religias crurwmenad ganixilavs da Sesabamisad, uaryofs, Tumca misi materialisturi xedva uamrav kiTxvas tovebs pasuxgaucemels. iseT kiTxvebze, rogoricaa `ra aris suli?~ an `ra aris azrovneba?~, materialistebis pasuxi ZiriTadad tvinis agebulebasa da mis materialistur funqcionirebaze saubriT Semoifargleba, isini verafers amboben imaze, Tu ra aris azrovneba. am kiTxvebze pasuxis gaucemloba Riad tovebs kiTxvebs adamianis adgilze am samyaroSi an misi bunebis Sesaxeb. meisonis mier Tanamedrove sazogadoebisa da politikis misamarTiT gamoTqmuli kritika arafers gveubneba revoluciaze, rogorc am krizisidan gamosvlis alternatiul gzaze. modiT davuSvaT, rom neo-liberaluri ideologiis `nislma~, rogorc amas nebismieri ideologia izamda, burusSi gaxvia Cveni damokidebuleba ekonomikis, teqnologiebis, diplomatiisa da sxva sakiTxebis mimarT. ramdenad marTebulia msjelobis eqskluziurad ideologiuri kuTxiT Sefaseba? ramdenime wlis ganmavlobaSi, memarcxeneebis mier aTvalwunebulma, ugunuri neo-liberalizmis simbolod Seracxulma emanuel makronma da misma mTavrobam daawesa Tanamedrove teqnologiebze kontrolis sakmaod efeqturi meqanizmebi. magaliTad, safrangeTis sajaro skolebSi mobiluri telefonebis gamoyeneba aikrZala. msgavsad moiqca neo-liberalurizmis kidev erTi `simbolo~ _ evrokavSiri, romelic meTodurad ibrZvis cifrul sivrceSi adamianis uflebebis dasacavad. meore poluszea CineTi, romelmac ramdenime aTwleuli dauTmo teqnologiuri da samecniero damoukideblobisa da TviTkmarobis mopovebas. es sasargeblo politikuri gadawyvetilebebis magaliTebi mowmobs, rom maTi miReba rogorc `neo-liberalebs~, ise `komunistebis~ ZaluZs. praqtika mowmobs, rom suraTi ufro kompleqsuria da mxolod ideologiaze apelireba Sors ver wagviyvans.

p

ol meisoni mogviwodebs revoluciisken, magram ar gveubneba, vis Tvlis mis jariskacebad. avtori umeteswilad `adamianebs~ mimarTavs. meisoni, ar mimarTavs `Tanamemamuleebs~ an `moZme dasavlelebs~ an Tundac `moZme proletarebs~, rogorc amas marqsi da engelsi akeTebdnen. maS vin aris is subieqti, romelmac revoluciuri cvlilebebi unda ganaxorcielos?

რამდენად არის კაცობრიობის სახელით მებრძოლი, პოლიტიკურ კუთვნილებას მოკლებული აბსტრაქტული „ადამიანი“ რევოლუციის ეფექტური აქტორი? ver vityviT, rom meisons ar esmis misi Teoriuli konstruqciis sirTulisa da myife xasiaTis. is sargeblobs SesaZleblobiT da uaryofs klasikur marqsistul postulats, rom kacobriobis istoriaSi gadamwyvet rols proletariati TamaSobs. am postultTan daTanxmebis SemTxvevaSi vTanxmdebiT principzec, rom proletariats axali wyobis dasamyareblad diqtaturis damyarebis uflebac aqvs. meisoni aRiarebs im danaSaulebs, romlebic komunisturma reJimebma gasul saukuneSi am Teoriaze dayrdnobiT Caidines. meisoni aseve uaryofs stalinis `socializmi erT qveyanaSis~ princips, romelmac socializmis ena usastikesi erTpirovnuli mmarTvelobis dasamyareblad gamoiyena. gansakuTrebiT ironiulia, rom meisoni CixSi marqsizmis miseuli xedvis rafinirebul xasiaTs Seyavs. marqsizmisTvis damaxasiaTebeli pirdapirobiT muSebisadmi mimarTvis nacvlad, meisoni msoflios sxvadasxva kuTxis `kavSirebis mqone adamianebis~ bundovan kategorias mimarTavs. aseTi xalxi, misi azriT, etapobrivad fxizldeba arsebuli wyobis Cagvrisa da usamarTlobis winaaRmdeg. maTi sakmarisi raodenobiT gamoRviZebis SemTxvevaSi revolucia gardauvalia. ramdenad dasaSvebia feSenebeluri qalaqebis feSenebelur kafeebSi leptopebze momuSave axalgazrdebisgan `revoluciuri armiis~ Sekreba? cnobilia, rom leo Strausi trockizms `ujaro bairaRs~ da `sakuTari principebiTve uaryofils~ eZaxda. analogiuri braldeba SegviZlia wavuyenoT pol meisonis Teoriasac. sanam is ukanaskneli aTwleulebis postmodernizmis gacdenas cdilobs, misi mimarTva `kavSiriani adamianebisadmi~ Tvisobrivad postmodernistulia, radgan scildeba da ugulebelyofs klasis, erovnebisa da religiis msgavs konkretul Tvisebebs, romlebic politikur brZolaSi CarTvis motivaciis mTavari wyaroebia. radikaluri marqsizmis mantiis mosxmis miuxedavad, es naSromi urbanuli burJuaziis kulturul winaswarganwyobebs Tu gaaZlierebs. rogorc marqsi ityoda, neo-liberaluri kapitalizmi imaze metad eSmaki mowinaaRmdegea vidre Cans.

იანვარი/თებერვალი 2020 47

2020 wlidan ,,amerikuli interesi qarTulad! or TveSi erTxel SemogTavazebT msoflios wamyvani universitetebis profesorebis, amerikeli da evropeli politikosebis, sagareo politikis profesionalebisa da gamocdili diplomatebis, nobelianti mecnierebisa da mwerlebis eseebs, interviuebs, komentarebs, kritikasa da mimoxilvas.

m a l e

q a r T u l a d