Przestrzenie dziedzictwa

Przestrzenie Dziedzictwa

System ochrony zabytkรณw w Danii

Piotr Zbierajewski | MGR. SEM.01 2017 | Nostryfikacja

3

System ochrony zabytków w Danii Praca semestralna Przedmiot: Przestrzenie Dziedzictwa Tryb: Nostryfikacja dyplomu Autor: Piotr Zbierajewski Okres trwania przedmiotu: 1.10.2017-31.01.2018 Czas zaliczania przedmiotu: 1.12.2017-31.01.2018 Semestr: 1 MGR 2017 Opiekun pracy: dr arch. Maciej Czarnecki Ilość stron: 127 Ilość wydruków: 2

4

Abstrakt

„System ochrony zabytków w Danii” jest pracą semestralną wykonaną na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Jej celem jest pokazanie struktury służb konserwatorskich, trybów wydawania decyzji, metod ochrony i procedur, szczególnie w kontekście skuteczności ochrony zabytków. Opracowanie to porusza również konkretne przykłady obiektów wartych zachowania i ochrony oraz przedstawia przykłady metodyki konserwatorskiej jak i ich kryteriów.

Poniższa praca została wykonana zgodnie z metodą nauczania Problem Based Learning (PBL). Badania zostały przeprowadzone za pomocą literatury oraz wizyt na działkach posiadających wybrane duńskie zabytki.

5

Przedmowa

Ta praca została opracowana przez Piotra Zbierajewskiego w ramach przedmiotu Przestrzenie Dziedzictwa, na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej (WAPW). Zaliczanie tego przedmiotu odbywa się w ramach procedury nostryfikacji jego dyplomu magisterskiego obronionego na Wydziale Architektury Uniwersytetu w Aalborgu (Architecture and Design (A&D), Aalborg University (AAU)), w Danii. „System ochrony zabytków w Danii” jest przedstawieniem zdobytej wiedzy nie tylko ze studiów inżynierskich odbytych na WAPW, ale i na AAU, wraz z metodologią naukową, akademicką, wyniesioną z tej duńskiej uczelni.

Temat tejże pracy został wybrany przez prowadzącego ten przedmiot, dra arch. Macieja Czarneckiego z WAPW. Jest on równocześnie opiekunem merytorycznym tejże pracy.

Opiekunem przedmiotu jest zaś dr arch. Alicja Szmelter z WAPW. Literatura posiada referencje zgodnie z przypisami Harwardzkimi.

6 Po prawej ill. 7.1. Dom Jensa Banga w Aalborgu.

Wybudowany w 1624 przez Jensa Banga w stylu rensesansu holenderskiego.

Spis treści

008 009

Motywacja Metodologia

056

010

Rozdział 1 - Zrozumieć duńskie podejście do architektury Duńskie społeczeństwo, a architektura

058 064 068 074 080 088 098 102

012 016 018 022 026 032 039 042 044 048 051 054

Rozdział 2 - Duńska konserwacja zabytków dzisiaj Wstęp do współczesnej konserwacji 110 duńskiej 120 Rozdział 3 122 - Metoda SAVE 123 Tło 124 Mapowanie zespołu budynków Rejestracja i konserwacja poszcze- 126 gólnych budynków Skala wartości od 1 do 9 Rozdział 4 - Procedury wpisania budynku do rejestru Faza 1 - Przygotowanie Faza 2 - Mapowanie i rejestracja Faza 3 - Po rejestracji

Rozdział 5 - Przykłady konserwacji zabytków w Danii Zespół budynków w Augustenborgu Grundtvigs Kirke Ratusz w Aarhus Bagsværd Kirke Kunsten w Aalborgu Svinkløv Badehotel Hotel SAS w Kopenhadze Siedziba duńskiego Banku Narodowego Samuels Kirke / Samuels Hus Rozdział 6 - Epilog Konkluzja Refleksja Referencje Ilustracje

7

8

Motywacja

Czyli kilka słów o tym co było podstawowym powodem stworzenia niniejszej pracy.

Od dekad bardzo niepokoi ilość obiektów z epoki modernizmu, która w Polsce znika.

O ile czasami jest to spowodowane bardzo złym stanem technicznym obiektu, który może ulec całkowitemu zniszczeniu w każdej chwili, tak czasami jest to kwestia chciwości deweloperów, bezsilność instytucji rządowych, które pozwalają na takie sytuacje oraz po prostu brak tożsamości narodu polskiego z architekturą modernistyczną.

Studiując w Danii, autor niniejszej pracy zdał sobie sprawę z tego jak bardzo architekturą żyje społeczeństwo duńskie. Jak kształtowana jest świadomość tego, że ta dziedzina nauki dotyczy każdego. To się tyczy także innych dziedzin jak sztuka, rzeźba i wiele innych. Do dzisiaj możemy podziwiać wiele znakomitych prac duńskich architektów epoki modernizmu: Arne Jacobsena, Jørna Utzona, Erika Møllera, Henninga Larsena, Kay Fiskera i wielu innych.

W trakcie robienia nostryfikacji dyplomu duńskiego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, dr arch. Maciej Czarnecki zaproponował by w ramach przedmiotu Przestrzenie Dziedzictwa, zaliczającego wcześniej wymienioną procedurę, połączyć te dwa tematy i poszukać odpowiedzi na pytanie: „Jak to robią Duńczycy?”. Być może by stworzyć początek do dyskusji o tym jak do konserwacji budynków i tożsamości architektonicznej narodu podchodzą w kraju LEGO, a jak w Polsce. W

rezultacie autor niniejszej pracy postanowił przeanalizować cały system konserwacji duńskiej wyciągając to co najważniejsze, czyli dzisiejsze metody rejestracji zabytków oraz budynków objętych konserwacją.

Jednakże by zrozumieć całość poprawnie, należało nie tyle skupić się na modernizmie, tylko różnych okresach architektonicznych w Danii. To pozwoliło poznać jeszcze lepiej podejście do tożsamości architektonicznej społeczeństwa duńskiego Autor tejże pracy ma nadzieję, że to opracowanie pomoże wypracować fundament pod przyszłe dyskusje na temat kondycji polskiego systemu konserwacji zabytków.

Równocześnie być może praca ta mogła by pomóc w próbie rozpoczęcia zmian dotyczących kształtowania edukacji architektonicznej społeczeństwa polskiego.

9

Metodologia

Mając już cel pisania pracy, należało przemyśleć jak się za nią wziąć, a następnie podsumować tę strategię.

Ta praca powstała na bazie metodologii pozyskiwania źródeł do analiz w procesie, który zwykle jest częścią Projekto-wania Zintegrowanego (Integrated Design Process) oraz Problem Based Learning opisanych przez Mary-Ann Knudstrup (Hansen and Knudstrup, 2005).

Każda informacja przedstawiona w tej pracy została dokładnie sprawdzona pod kątem źródeł wiedzy, z jakich pochodzi. Wielokrotnie pewne niejasności były korygowane bezpośrednio z Duńską Agencją ds. Kultury, której zadaniem między innymi jest właśnie konserwacja budynków.

Początkowo zostało rozpoznane jak działa podstawa systemu konserwacji w Danii.

Odpowiednie podmioty, które są stricte powiązane z tematem zostały poproszone o doradztwo.

Następnie został stworzony początkowy plan opracowania niniejszej pracy, który został przedstawiony promotorowi tej pracy, dr arch. Maciejowi Czarneckiemu. Po akceptacji rozpoczął się etap analiz każdego z zaplanowanych rozdziałów.

Jako efekt tych analiz, powstała prezentacja graficzna w postaci niniejszej pracy.

Po stworzeniu bazy wiedzy dotyczącej metod konserwatorskich w Danii, zostały przedstawione propozycje obiektów, które mogą posłużyć jako ich przykład. Następnie rozpoczął się etap konsultacji wspomnianych budynków wraz z pro-motorem niniejszej pracy. W rezultacie zostały wybrane pierwsze obiekty do pracy. W ramach rozwoju tego opracowa-nia, zaczęły następować zmiany w tejże liście, aby pokryć jak najszersze spectrum przykładów konserwacji w Danii, z delikatnym naciskiem na obiekty epoki modernizmu, w ramach wspomnianej wcześniej motywacji.

Mimo, iż metodologia na bazie zasad analiz Projektowania Zintegrowanego nie wprowadza dużo z samego Integrated Design Process, pomaga ona w dużej mierze stworzyć solidną bazę na przeprowadzenie badań i opracowania tematu głównego.

Rozdział 1

Rozdział 1

10

11

Zrozumieć duńskie podejście do architektury

12

Rozdział 1

“Stąd też interakcja między aktywnością społeczną w przestrzeniach publicznych a procesami społecznymi musi być rozpatrywana na wielu poziomach (…) Architektura może dosłownie stanąć na drodze pożądanych wzorów aktywności. I przeciwnie – ramy fizyczne mogą zostać także zaprojektowane tak, by dawać szersze spectrum możliwości (…) W tym kontekście widzieć należy pracę z przestrzeniami publicznymi i życie między budynkami. Można zahamować potencjał możliwości – albo ułatwić im realizację.”

(Gehl and Urbańska, 2013)

Duńskie społeczeństwo, a architektura By lepiej zrozumieć temat budynków zabytkowych oraz innych obiektów chronionych, należy przybliżyć duńskie podejście do architektury. Otóż w Danii powszechna jest idea „architecture for people” (architektura dla ludzi). To właśnie architektura określa ramy dla naszego życia i wpływa na nasze wartości i ideały. Jako architektura sztuki, architektura dotyczy przestrzeni, miast i krajobrazów, w których się poruszamy, a dzięki swojej idei, kształtowi i materiałom daje nam artystyczną interpretację tego, co to znaczy być człowiekiem w danym miejscu i czasie. W tym samym czasie architektura rozwiązuje pewne podstawowe ludzkie potrzeby. Dobra architektura zapewnia bezpieczne, funkcjonalne środowisko dla naszego pełnego zadowolenia, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo. W związku z tym duński rząd chce dać wszystkim, a zwłaszcza dzieciom i młodzieży, dostęp do twórczego świata architektury i uzyskać wgląd w to, jak architektura wpływa na nas jako na ludzi (The Danish Government, 2014).

Dobra architektura ma również potencjał do wzrostu i tworzenia nowych miejsc pracy w Danii. Wraz z takimi dziedzinami, jak moda i design, architektura jest jedną z kreatywnych gałęzi przemysłu, w której Dania ma szczególnie silne i znane na całym świecie kompetencje, a rosnące międzynarodowe zapotrzebowanie zwiększa możliwości uzyskania przychodów i eksportu. Duńska architektura znana jest z koncentrowania

się na ludziach. Duńskie wzornictwo jest poszukiwane dla jego przyjazności dla użytkownika, a budynki i przestrzenie miejskie dla ich ludzkiej skali. Duńskie miasta i krajobrazy charakteryzują się bezpiecznym i przyjemnym otoczeniem, nawet dla tych, którzy poruszają się pieszo lub rowerem (The Danish Government, 2014).

Duńska architektura i wzornictwo we wszystkich skalach pomogły ukształtować duńskie społeczeństwo dobrobytu w formę, która charakteryzuje się humanizmem.

Architektura odzwierciedla demokratyczne i przejrzyste społeczeństwo Duńczyków.

Wiąże ich razem i daje nam tożsamość, zarówno w społecznościach lokalnych, jak i narodowych. Właśnie dlatego istnieje również międzynarodowe zapotrzebowanie na duńskie wzornictwo, które koncentruje się na ludziach (The Danish Government, 2014).

Ambicją rządu jest to, że duńska architektura wciąż ewoluuje i definiuję Danię zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej. Dobra architektura może pomóc w zapewnieniu jakości fizycznych zmian, które będą miały miejsce w Danii w nadchodzących latach.

Architektura może znacząco przyczynić się do duńskiego przejścia w bardziej zrównoważone społeczeństwo, zapewniając inteligentne rozwiązania, które zmniejszają zużycie energii i które wypromują zrównoważony styl życia. Na przykład przyszłe lata wielkich inwestycji w adaptację klimatu można zapro-

jektować tak, aby budynki przyszłości nie tylko chroniły Duńczyków przed ulewnymi deszczami, ale także działały jako obiekty rekreacyjne (The Danish Government, 2014).

Architektura może pomóc w zapewnieniu społecznie spójnej Danii. Duńczycy zbliżają się do siebie w regionie stołecznym i innych dużych miastach, podczas gdy kilka mniejszych miast i obszarów wiejskich doświadcza emigracji. Oto ważne zadanie dla architektów, architektów krajobrazu i planistów, aby zapewnić jakość w tej ewolucji, tak jak architektura może przeciwdziałać wznoszeniu się gett poprzez tworzenie inspirującego i czuciowego otoczenia dla życia wspólnoty. Specyficznie architektura może pomóc w zapewnieniu, że poruszamy się fizycznie jako ludzie i jako obywatele. dotyczy zarówno aktywnego transportu, jak i zdolności do rozwoju aktywnego życia, aby zapewnić różnorodność szans i dostępności dla wszystkich. Zarówno budowane zmiany środowiska, jak i krajobraz powinny sprzyjać różnorodności, interakcjom społecznym i ruchowi (The Danish Government, 2014).

Rozwój państwa opiekuńczego stwarza ciągłe zapotrzebowanie na adaptację budynków i nowych projektów budowlanych, w tym na przykład rozbudowę i renowację szpitali, uniwersytetów, szkół, infrastruktury i innych instytucji. Architekci i architekci krajobrazu mogą tutaj budować długą tradycję tworzenia wartościowych rozwiązań

Duńskie społeczeństwo, a architektura pozwalając przemysłowi architektonicznemu również przyczyniać się do wzrostu i tworzenia wartości, które są potrzebne dla państwa opiekuńczego (The Danish Government, 2014).

Dania stoi przed ważnymi decyzjami dotyczącymi środowiska fizycznego. Podejmując te decyzje, rząd duński musiał rozszerzyć możliwości angażowania się obywateli w demokratyczne procesy dotyczące przyszłości architektury. Tutaj władze lokalne odgrywają centralną rolę. Gminy wyznaczają ogólne cele i wizje rozwoju fizycznego obszaru oraz realizują wizje w dialogu z opinią publiczną i z uczestnikami rynku (The Danish Government, 2014).

Duński rząd zapewnił społeczeństwu jeszcze większy dostęp do wiedzy i inspiracji na temat architektury, co umożliwia im uczestnictwo w dyskusjach i decyzjach dotyczących budowanego środowiska w zadowalający sposób. Celem duńskiego rządu jest także udostępnienie opinii publicznej wykorzystanych procesów partycypacyjnych, które pozwalają jeszcze bardziej uczestniczyć we wspomnianym rozwoju (The Danish Government, 2014).

Polityka architektoniczna duńskiego rządu została opracowana w bliskiej współpracy pomiędzy wieloma ministerstwami i podmiotami, a także uruchamia szereg konkretnych inicjatyw w różnych resortowych dziedzinach odpowiedzialności. Niektóre z inicjatyw koncentrują się na wzmocnieniu doświadczeń obywateli w zakresie architektury i ich uczestnictwa w procesach

wia, że społeczeństwo czuje się aktywną stroną przy wszelkich projektach planistycznych, architektonicznych itp. Rząd duński również stworzył pakiety szkoleniowe dotyczące architektury i projektowania dla dzieci, młodzieży i osób starszych. Materiały szkoleniowe dotyczące architektury zostały opracowane i są dostępne na portalu Ministerstwa Edukacji, Ny EMU. Inicjatywa ma zapewnić by nauczyciele mieli dostęp do materiałów i inspiracji do nauczania o architekturze w szkole elementarnej. W sposób częściowo oddający społeczne i estetyczne znaczenie architektury dla dzieci, częściowo odnoszący się do innych celów edukacyjnych dla szkół. Ponadto inicjatywa zapewnia, że dzieci i młodzi ludzie podczas studiów mogą pracować z problemami architektonicznymi i być przedstawiani procesom twórczym architektury. Duńskie Centrum Architektury (DAC) we współpracy z Unią Architektów opracowuje materiały edukacyjne. Ministerstwo Edukacji współpracuje przy tym z podmiotami akademickimi. Co więcej, ministerstwo to posiada również konsultantów szkoleniowych (byłych specjalistów) w celu zapewnienia silnie połączonej ze wspólnymi celami i reformą szkolnictwa publicznego (The Danish Government, 2014).

Innym z projektów był projekt „dzieci i architektura - działania dydaktyczne koncentrujące się na ruchu i zdrowiu”. Opracowany został zestaw narzędzi, dzięki któremu nauczyciele w szkołach publicznych mogą angażować lokalne miasto w nauczanie.

Wysiłek opiera się na bieżących badaniach w

13 Architektura, zrównoważony rozwój, a dziedzictwo kulturowe Architektura przyszłości musi odnosić się do zrównoważonego rozwoju zarówno w sensie środowiskowym, społecznym, jak i kulturowym. W związku z tym architektura musi być zaprojektowana w taki sposób, aby zachęcać do bardziej świadomych zachowań i powinna pomagać w tworzeniu budynków i środowisk miejskich z miejscem i przestrzenią dla ludzi do życia, miejsc spotkań publicznych, doświadczeń i estetyki - oraz dla instalacji awaryjnych-klimatycznych w celu ochrony przed ekstremalnymi warunkami pogodowymi. Trzeba także przyspieszyć wzrost i zwiększenie zatrudnienia bez uszczerbku dla środowiska. Stawia to wielkie wymagania co do sposobu, w jaki projektujemy nasze miasta i obszary wiejskie, począwszy od małych społeczności wiejskich doświadczających emigracji do miast imigracji i rozwoju miast (The Danish Government, 2014).

Architektura ma również wpływ na zrównoważony rozwój społeczny, ponieważ dobra architektura, w której zarówno domy, jak i miejskie krajobrazy wspierają społeczności i miejskie życie, może pomóc w zabezpieczeniu nowych obszarów miejskich przed gettami i nierównowagą społeczną, jednocześnie wspierając rozwój różnorodnych i obszernych obszarów, które są dostępne dla wszystkich - w tym dla osób niepełnosprawnych.

Dla wielu miast i obszarów wiejskich wielce

'Dziedzictwo kulturowe stanowi potencjał rozwojowy i może prowadzić do zaangażowania i poczucia własności wśród obywateli' demokratycznych. Inne inicjatywy koncentrują się na tym, w jaki sposób architektura może promować zrównoważony rozwój w szerokim sensie - pod względem środowiskowym, społecznym i kulturowym, a także pod względem różnorodności i dostępności oraz w jaki sposób budynek publiczny może wspierać rozwój jakościowo. Inni koncentrują się na edukacji i innowacji, na architekturze jako na rozwoju i na międzynarodowym potencjale duńskiej architektury.

Niektóre z inicjatyw są zupełnie nowe, podczas gdy inne opierają się na inicjatywach już rozpoczętych, a teraz wzmocnionych i umieszczonych w nowej perspektywie z polityką rządu duńskiego w zakresie architektury. Utworzono międzyresortową grupę urzędników, aby zapewnić kontynuację i ciągły dialog z zainteresowanymi stronami (The Danish Government, 2014).

Inicjatywy

Dania nie tylko po prostu udostępniła narzędzia i stworzyła prawo, które spra-

zakresie doświadczeń ośrodka architektury i Duńskiego Centrum Architektury w zakresie obsługi szkolnej na temat architektury. Co więcej występują również działania dydaktyczne koncentrujące się na zrównoważonych miastach. Został opracowany pakiet edukacyjny o “zrównoważonych miastach” dla klas IV do VI klas szkoły podstawowej. Ćwiczenie składają się z dwugodzinnego kursu dla uczniów i obejmują praktyczne warsztaty. W trakcie takiego kursu uczniowie uczą się działać w sposób zrównoważony. Innowacyjny sposób oraz program szkoleniowy przyczynia się do edukacji świadomych konsumentów.

Podobne programy są prowadzone w szkolnictwie średnim. Co więcej dużo ośrodków akademickich, szkół czy nawet przedstawicieli branży architektoniczno-budowlanej organizuje różnego rodzaju zajęcia, obozy i warsztaty letnie, które również zwiększają świadomość architektoniczną społeczeństwa, zwłaszcza tej młodszej jego części (The Danish Government, 2014).

wartościowe jest umieszczanie dziedzictwa kulturowego w porządku obrad w związku z ich fizycznym rozwojem. Dziedzictwo kulturowe stanowi potencjał rozwojowy i może prowadzić do zaangażowania i poczucia własności wśród obywateli. Jest to szczególnie prawdziwe w wielu obszarach, które mają zostać przekształcone lub odnowione.

Budowanie dziedzictwa kulturowego może być szansą na rozwój, w tym w kwestii zrównoważonych rozwiązań. Rząd duński chce, aby duńska architektura wspierała świadome zachowanie zasobów i reprezentowała holistyczną perspektywę. Co więcej użytkownik jest zawarty jako parametr w architekturze zrównoważonej (The Danish Government, 2014).

Dziedzictwo kulturowe jako trampolina dla nowych jakości i zrównoważonych rozwiązań Ważne jest uwzględnienie historii, które są osadzone w miastach i krajobrazach, w przyszłym rozwoju, ponieważ wiele

14

Rozdział 1

obszarów zostanie przekształconych w ciągu następnych lat. W tej transformacji dziedzictwo kulturowe jest cennym zasobem, gdyż większość Duńczyków postrzega solidne dziedzictwo jako coś, co docenia.

W związku z tym rząd duński skupił się na doradzaniu i inspirowaniu gmin w ich działaniach, aby zapewnić istniejące wartości konserwatorskie i prospołecznie wykorzystać dziedzictwo kulturowe jako potencjał rozwojowy. to praca może być określona poprzez ścisłą współpracę z lokalnym muzeum historii kultury (The Danish Government, 2014).

Renowacja i transformacja Istniejące budynki będą aktualizowane zarówno na poziomie funkcjonalnym, jak i energetycznym, a ponad połowa wszystkich projektów budowlanych w Danii dzisiaj składa się z projektów renowacji i przebudowy.

Oczekuje się, że transformacje starych obiektów przemysłowych będą stanowiły istotną część przyszłych projektów architektonicznych. Ważne jest, aby renowacje były przeprowadzane z uwzględnieniem potrzeb użytkowników, w tym potrzeby dostępności, wartości konserwacyjnych dziedzictwa kulturowego, potencjałów do pobudzenia strukturalnego i ulepszeń energetycznych, a zatem rząd duński opracuje metody i przykłady najlepiej to osiągnąć w praktyce (The Danish Government, 2014).

Konkluzja Dania ma bardzo dojrzałe podejście do architektury. Traktuje ona przestrzeń między budynkami jako bardzo istotną z perspektywy użytkowników miasta. Wszelkie drobne zmiany w tej newralgicznej przestrzeni muszą przejść dużą ilość konsultacji społecznych. W tym celu gminy organizują warsztaty planistyczne, gdzie każdy jest mile widziany.

Społeczeństwo duńskie jest od kołyski edukowane w kwestiach architektonicznych.

Architektura jest również często przedmiotem dyskusji na zajęciach we wszystkich rodzajach szkół. Powoduje to, że młodzież kończąca szkołę średnią ma zawsze jakieś pojęcia na ten temat.

Obiekty zabytkowe i warte objęcia opieką konserwatorską są bardzo cenione w Danii jako dodatkowe źródło historii o narodzie oraz o jego osiągnięciach. Co więcej, zabytki odgrywają ważną rolę w duńskim podejściu do zrównoważonego rozwoju miast.

Po prawej ill. 15.1. Israels Plads w Kopenhadze projektu pracowni COBE. Typowy duński przykład współczesnego placu miejskiego pomiędzy kwartałami starej zabudowy.

Duńskie społeczeństwo, a architektura

15

Rozdział 2

Rozdział 2

16

17

Duล ska konserwacja zabytkรณw dzisiaj

18

Rozdział 2

Wstęp do współczesnej konserwacji duńskiej

Historyczne budynki dają zarówno architektoniczne i kulturowe wgląd w różne okresy w historii Danii.

Najlepsze z tych budynków są wymienione na liście ochrony zabytków, w celu zapewnienia, że są one zmieniane w jak najmniejszym stopniu.

Rejestr zabytków, a rejestr obiektów chronionych konserwatorsko Należy zaznaczyć, że obiekt wpisany do rejestru zabytków podlega pełnej ochronie.

Dotyczy to zarówno zewnętrza budynku jak i wnętrza, zaś każda najmniejsza zmiana w nim musi być zaakceptowana przez samego ministra. W przypadku obiektów wpisanych do rejestru obiektów chronionych konserwatorsko, oznacza to pełną ochronę budynku z zewnątrz, ale niekoniecznie wewnątrz.

Dodatkowo, każdy z budynków tego typu posiada ocenę konserwatorską, gdzie zabytki mają status najwyższy dla architektury narodu duńskiego (Pepke, 2018).

Obiekty wpisane do rejestrów to nie tylko wspaniałe zamki i dwory, ale także gospodarstwa rolne, domy mieszczańskie i kupieckie, magazyny, wille, ratusz, szkoły, kąpieliska, więzienia, stacje kolejowe i fabryki. Nawet bardzo małe budynki, takie jak budki telefoniczne i pawilony mogą być wymienione. Wszystkie wymienione budynki i obiekty należą do najlepszych lub najbardziej charakterystycznych dla ich typu i okresu.

Mają one również znaczenie krajowe, lub w niektórych przypadkach międzynarodowe.

W sumie w Danii znajduje się około 9 000 zabytkowych budynków. Ponadto około.

300 000 budynków zostało ocenionych jako warte zachowania (pod opieką konserwatorską). Duńska Agencja ds. Kultury (Slotsog Kulturstyrelsen) jest odpowiedzialna za zabytkowe budynki, a lokalne władze (gminy) są odpowiedzialne za budynki godne zachowania ze względu na swoje wartości konserwatorskie. Większość wymienionych i zachowanych budynków jest własnością prywatną (English.slks.dk, 2017).

Podstawa prawna Podstawa prawna jest nieco złożona, bowiem składa się z dość ogólnego dokumentu ustawowego „Prawo wykonawcze dla kontraktów związanych z budową budynków oraz konserwacji budynków w środowisku miejskim” (tłumaczenie własne – oryginalna nazwa to „Bekendtgørelse af lov om bygningsfredning og bevaring af bygninger

og bymiljøer”). Istnieją też dodatkowe dokumenty, głównie posiadające zalecenia, autorstwa Duńskiej Agencji ds. Kultury, w sprawie konserwacji obiektów, o czym za chwilę.

Struktura prawna Wszystkie zabytki i inne obiekty w rejestrze konserwatorskim podlegają bezpośrednio duńskiemu Ministrowi Kultury. Jest on zobowiązany stworzyć Radę ds. Budynków Specjalnych (Det Særlige Bygningssyn) złożoną z 12 specjalistów, których kadencja trwa 4 lata. Co ważne, muszą to być osoby, które mają odpowiednie kwalifikacje do wykonywania tychże zadań, przez co te grupy są przeważnie apolityczne i nie mają nic wspólnego z tym, kto w danym okresie czasu rządzi krajem. W latach 2011-2015 w tejże grupie było sześciu architektów, jeden architekt krajobrazu, dwóch inspektorów muzealnych, jeden urbanista, jeden kanclerz ze związku gmin duńskich i przewodniczący Bygnings Frednings Foreningen. To Radzie ds. Budynków Specjalnych służy Duńska Agencja ds. Kultury .

Zadania Rady ds. Budynków Specjalnych Co robi Rada ds. Budynków Specjalnych?

1. Wszystkie propozycje dotyczące ochrony i zmian w zakresie ochrony konserwatorskiej muszą zostać przedłożone Radzie ds.

Budynków Specjalnych w celu wydania

Wstęp do współczesnej konserwacji duńskiej

Minister Kultury

opinii. Budynek można wpisać do rejestru, a zakres ochrony można ustalić i (lub) zmienić tylko wtedy, gdy Rada umówi spotkanie w takim celu.

2. Wszystkie wnioski o wyburzenie chronionego obiektu należy złożyć Radzie w celu uzyskania opinii tejże.

Rada ds. Budynków Specjalnych

3. Należy zasięgnąć opinii Rady w sprawie zniesienia ochrony obiektu (usunięcia z rejestru zabytków).

4. Wnioski o pozwolenie na rozpoczęcie jakichkolwiek robót budowlanych należy składać do Rady w celu uzyskania opinii.

Duńska Agencja ds. Kultury

Obiekty zabytkowe ill. 19.1. Struktura podmiotów w systemie konserwacji duńskiej.

5. W razie potrzeby uzyskania pomocy z zabezpieczeniem wnętrz, detali, mebli w budynku, należy również uzyskać opinię Rady poprzez złożenie wniosku.

6. Rady ds. Budynków Specjalnych również opiniuje sposoby administrowania oraz wsparcia budowlanego w zakresie wsparcia dla budynków chronionych i konserwowanych Co więcej Rada również jest ciałem doradczym dla Ministra Kultury w zakresie konserwacji i ochrony zabytków (Kulturstyrelsen, 2013).

Wsparcie Ministra Kultury Minister Kultury może, zgodnie z art. 16 ust.

19

1 ustawy o ochronie budynków, wyrazić (i wykazać) wsparcie między innymi dla: • prac budowlanych związanych z ochroną budynków i pracami budowlanymi nad budynkami, które minister uzna za warte ochrony, • pomocy eksperckiej i przygotowania projektu, a także przygotowania planów odnowienia i przyszłego wykorzystania budynków, które są przeznaczone do ochrony przez Radę ds. Budynków Specjalnych, • zabezpieczenia urządzeń w budynkach chronionych i konserwowanych, • instytucji mających na celu utrzymanie tradycyjnego rzemiosła budowlanego oraz informowania na temat i kierowania zagadnieniami budownictwa i kultury • lokalnych urzędów ochrony przyrody i tym podobnych podmiotów, które mogą zapewnić wsparcie dla zabytków i innych obiektów chronionych konserwatorsko.

Co więcej Minister Kultury może dodatkowo wesprzeć remonty budowlane zabytków. W tym celu należy złożyć odpowiedni wniosek do Ministerstwa. Zasadą jest, że wsparcie nie może przekroczyć kwoty 500 000 kr (ok. 290 tys. zł) (Kulturstyrelsen, 2013).

Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby wpisać obiekt w Danii do rejestrów?

Zwykle budynek musi mieć więcej niż 50 lat, aby zostać wymienionym, ale w szczególnych przypadkach można również wymienić młodsze budynki o wyjątkowej

20

Rozdział 2

ill. 20.1. Jedna z wielu kamienic mieszkalnych w Aalborgu.

Murale są bardzo popularne w tym mieście i bardzo często sztuka współczesna ozdabia jedną ze ślepych ścian zewnętrznych budynków.

Wstęp do współczesnej konserwacji duńskiej jakości i znaczeniu dla architektury Danii.

Najnowszy zabytkowy budynek pochodzi z 1974 r. Wszystkie średniowieczne budynki w Danii, czyli budynki sprzed reformacji w 1536 r., są automatycznie wpisywane do rejestru zabytków (Kulturstyrelsen, 2013).

Kto może zgłosić budynek do rejestrów?

Każdy obywatel może złożyć wniosek o wpisanie konkretnego budynku do Duńskiej Agencji ds. Kultury. Następnie Agencja ocenia, czy dany budynek spełnia kryteria.

Wystawienie wymaga, aby budynek miał szczególną wartość architektoniczną lub kulturową. Agencja wymienia również budynki z własnej inicjatywy, np. po rozważeniu poszczególnych rodzajów budynków, takich jak modernistyczne wille, budynki rolnicze i latarnie morskie. Decyzja wymaga zatwierdzenia przez Radę ds. Historycznych Budynków. Bezpośrednie otoczenie budynku, np. ogród, dziedziniec lub ściana, również mogą być zarejestrowane. Agencja może rozszerzyć istniejący wykaz o inne budynki znajdujące się w tej samej nieruchomości lub w niektórych budynkach (English.slks.dk, 2017).

Usuwanie obiektu z rejestru Budynek może zostać usunięty, jeśli nie ma już sensu w trzymaniu go na liście zabytków lub obiektów chronionych. Może się tak zdarzyć, gdy budynek spłonął lub został tak odbudowany, że utracił wartość architektoniczną i kulturową. Zanim jednak Duńska Agencja ds. Kultury umieści budynek w wykazie lub usunie go z niej, sprawa musi zostać przekazana do publicznej konsultacji. W ciągu trzech miesięcy każda osoba prywatna, stowarzyszenie lub organ może skomentować wniosek, po czym Agencja podejmuje decyzję. Od decyzji tej można się odwołać do Ministra Kultury, który podejmuje ostateczną decyzję (English.slks.dk, 2017).

Przegląd budynków – spojrzenie na nowo W latach 2010 - 2015 Duńska Agencja ds.

Kultury przeprowadziła systematyczny przegląd budynków w Danii, widniejących w rejestrze zabytków oraz tych, które nie są na wspomnianej liście, ale należą do obiektów chronionych konserwatorsko. Celem było zdobycie większej wiedzy na temat leżących u podstaw wartości dziedzictwa architektonicznego i kulturowego (English.slks.dk, 2017).

W rezultacie od 2010 roku przygotowywana jest nowa metoda rejestrowania zabytków (nie obiektów chronionych konserwatorsko) (Pepke, 2018).

ocenić na nowo i opisać ich wartość zachowania. Według Agencji, wiadomo dzisiaj, mimo braku publicznego raportu, że poprawiło to wiedzę o wymienionych budynkach.

Z nadejściem większego opracowania, ma to ułatwić ludziom zrozumienie, dlaczego niektóre budynki są wymienione w rejestrze zabytków oraz rejestrze ochrony konserwatorskiej i które wartości są niezbywalne i szczególnie ważne dla ochrony (English.slks.dk, 2017). Co więcej - rok 1990 był przełomowy.

Wynika to z tego, że do roku 1989 dyskusje i opisy dotyczące wpisywania obiektów do rejestru były dość luźne, krótkie i nie miały aż tak merytorycznego uzasadnienia, by móc nad nimi naprawdę debatować. Co więcej, nie było wcale żadnej konkretnej metody pracy nad nimi, a więc każdy przypadek w kraju był indywidualnie opracowywany, bez żadnej konkretnej procedury. W rezultacie, w 1990 roku nowa metoda została wprowadzona (SAVE – o niej później), która wymagała efektywniejszej i rzetelniejszej pracy nad wpisywaniem budynków do rejestru. Stąd domyślnie budynki zarejestrowane po 1990 roku mają dużo lepszy opis oraz szczegółowo opisane kryteria na podstawie których są one chronione konserwatorsko. Dzięki temu obecnie mamy też konkluzję dlaczego takie budynki są ważne dla państwa duńskiego.

Co ważne, wspomniana metoda z lat 20102015 nie będzie omawiana w niniejszej pracy ze względu na wciąż trwające prace nad nią, które ją optymalizują. W efekcie jest ona dużo bardziej rozbudowaną i tekstową tylko (w ocenie) wersją metody SAVE, która również wpisuje do rejestru zabytków wnętrza (Pepke, 2018).

Rola budynków modernistycznych… … nie różni się niczym od budynków np. z piętnastego wieku. Nie istnieje żadna specjalna strategia dotycząca ochrony duńskiego modernizmu czy postmodernizmu. Natomiast dokument „The Consolidated Act on Listed Buildings” daje możliwość wpisania do rejestru nadzwyczajnych budynków, młodszych nawet niż 50 lat (co jest zwykle jednym z podstawowych czynników potrzebnych do rozpoczęcia całej procedury), które mają silną wartość dla narodu, pomimo ich młodego wieku. W Danii znajduje się 441 budynków z epoki modernizmu, ale tylko 158 obiektów, które mają mniej niż 50 lat, zostało zarejestrowanych. W rezultacie metoda konserwatorska jest identyczna zarówno dla budynków modernizmu jak i budynków z dużo wcześniejszej historii (Pepke, 2018).

Pierwszy raz od 1918 r.

Przełom po 1989 Zespół Duńskiej Agencji ds. Kultury odwiedził pomiędzy 2010 i 2015 wszystkie budynki wymienione do roku 1990 r. (wlicza się więc też w to obiekty nie tylko zabytkowe, ale też chronione konserwatorsko) po to aby

Wymienione budynki stanowią ważną część duńskiego dziedzictwa kulturowego i historii. Po raz pierwszy w historii duńskiego prawodawstwa na zabytkowych budynkach odbywa się badanie wartości konserwatorskich, które jest tak obszerne i systematyczne

21 (English.slks.dk, 2017).

Inicjatywa jest wynikiem poprawki do skonsolidowanego aktu prawnego w sprawie wymienionych budynków i ochrony budynków i środowisk miejskich, którą sporządził duński parlament w 2009 r. (Consolidated Act No. 1088 of 29 August 2007 on Listed Buildings and Preservation of Buildings and Urban Environments).

Gminy i muzeum odgrywają aktywną rolę Projekt jest realizowany przez Duńską Agencję ds. Kultury w ścisłej współpracy z gminami i lokalnymi muzeami. Tym samym stanowi to podstawę dalszej współpracy w przyszłości i silniejszego skupienia się na duńskiej kulturze budowlanej w gminach (English.slks.dk, 2017).

Wpis do rejestru, czy jest przestrzegany?

Jak wynikało z rozmowy z przedstawicielką Duńskiej Agencji ds. Kultury, naruszenia prawa związane z nielegalnymi zmianami w budynkach objętych opieką rejestru zdarzają się bardzo rzadko. Średnio w ciągu roku jest zgłaszane jedno naruszenie, gdy właściciel obiektu nielegalnie interweniował w budynku czy wręcz czasem doszczętnie go wyburzał (tu raczej miało to miejsce tylko w przypadku jakichś małych obiektów.

Każda jedna taka sytuacja była piętnowana i wyciągane były zawsze bardzo duże konsekwencje w stosunku do osoby, która naraziła obiekt na zniszczenie. Z racji surowego prawa oraz wspomnianego wspólnego narodowego dbania o swoje dziedzictwo kulturowe, takie sytuacje jednak miejsca nie mają, poza wspomnianymi bardzo rzadkimi przypadkami (Skov, 2017).

Konkluzja Dania jak na bardzo mały kraj posiada bardzo dużo budynków objętych ochroną konserwatorską. Tak jak w wielu innych krajach, każdy obywatel może zgłosić obiekt do bycia wpisanym na rejestr obiektów chronionych konserwatorsko oraz każdy taki obiekt może zostać z niego usunięty (po spełnieniu pewnych warunków). Co ciekawe, rząd duński postanowił przejrzeć tę listę ponownie w ostatnich latach, aby raz jeszcze spojrzeć na listę tych obiektów i ocenić na nowo ich wartość. Dzięki temu można było uzyskać dużo większą wiedzę, zwłaszcza po wielu dekadach zmian kulturowych oraz nowych metod badawczych. Odbiło się to na powiększeniu bogactwa kulturowego Danii.

Dzięki aktywnej roli lokalnych władz miejskich i gminnych do dzisiaj bardzo prężnie rozwija się dziedzina konserwacji budynków (oraz zabytków). Co więcej, w Danii panują bardzo surowe przepisy dotyczące przestrzegania zasad konserwacji obiektów oraz nienaruszania ich w sposób, który mógłby podważyć zachowane duńskie dziedzictwo kulturowe budynków.

Rozdział 3

Rozdział 3

22

23

Metoda SAVE

24

Rozdział 3

By

By mieć dobrą kontrolę nad obiektami zabytkowymi i tymi na liście konserwatorskiej, należy stworzyć system, który to umożliwi.

Dania nie zawsze dbała o takie obiekty.

Podejście do starych budynków zmieniało się znacząco na przestrzeni ostatnich wieków. Od początku dwudziestego wieku zapanowało jednak zwiększone zainteresowanie zabytkami. Miało to istotny wpływ na dalszy rozwój pojmowania przestrzeni dziedzictwa w narodzie duńskim. Pod koniec dwudziestego wieku w Danii opracowano metodę konserwacji architektury, która dzisiaj jest świetnym narzędziem pomagającym nie tylko rejestrować stare i nowe obiekty, ale również przeglądać ich wartość dla sztuki, architektury czy tożsamości narodowej.

Dzięki temu, udało się zwiększyć świadomość społeczeństwa w duńskiego w kontekście budynków, które mogą nie tylko

mieć wspaniałą wartość dla dziedzictwa narodu, ale również mogą zostać wykorzystane do współtworzenia współczesnej tkanki miejskiej.

Ten rozdział omawia klucz do zrozumienia współczesnej konserwacji architektury w Danii. Tym kluczem jest metoda SAVE.

Metoda SAVE

25

Svinkløv Badehotel

Na gĂłrze ill. 25.1. Stary ratusz w Aalborgu.

Na dole ill. 25.2. Stara niska zabudowa w samym centrum Aalborga.

26

Rozdział 3

Tło

„Nic dziwnego, że w tak złożonej problematyce krystalizacja pojęć, zasad i metod stanowiła długi proces, przebiegający często w ostrych kontrowersjach, do dziś jeszcze nie zakończony. Zarówno zakres pojęciowy w sensie — co jest dobrem kultury i zabytkiem, jak i geograficzny zasięg procesów ochrony dóbr kultury uległy znacznemu rozszerzeniu.”

(Jan Zachwatowicz, 1979)

W ciągu ostatnich pokoleń wzrosło zainteresowanie duńskimi budynkami będącymi pod opieką konserwatorską, miastami i środowiskami kulturowymi. To zainteresowanie należy postrzegać jako reakcję na głębokie zmiany, jakie nastąpiły w krajobrazie miejskim i wiejskim w okresie powojennym, z trudną rozbiórką i usuwaniem zniszczeń, które odbywały się bez wielkiego szacunku dla wartości konserwatorskich. Duże uliczne przełomy dzielą sąsiednie dzielnice, interesujące centra w śródmieściach zostały wyburzone na korzyść centralnych adaptacji i parkingów, a starsze obszary mieszkalne zostały naprawione przez wyburzenia, a następnie nowe budownictwo. Duże podmiejskie osiedla z domami wolnostojącymi, piętrowymi nieruchomościami i funkcjami centrum rosły na obrzeżach miast. Domki letniskowe pomogły podkreślić wiele terenów podmiejskich, ponieważ wioski i miasta stacji zostały otoczone nowymi obszarami mieszkalnymi. Wiele budynków gospodarczych było zbędnych z powodu wyludnienia i rozwoju strukturalnego.

Ponadto doszło do poważnych przekształceń obszarów portowych i przemysłowych, aby stworzyć przestrzeń dla nowych mieszkań i celów biznesowych (Stubbs and Makaš, 2011).

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstało wiele stowarzyszeń konserwatorskich jako reakcja na funkcjonalizację standardowych rozwiązań dla przemysłu miejskiego i budowlanego. Wiele

nowych osiedli przyczyniło się do ekspansywnej lokalnej charakterystyki środowisk miejskich i specyficznego dla regionu charakteru architektury i budownictwa.

Ustawa z 1959 r. o remediacji pozwoliła na uwzględnienie kwestii związanych z ochroną w związku z remediacją i ogólnym zarządzaniem budynkami, a od 1975 r. możliwe było otrzymywanie dotacji na prace remontowe jako alternatywę dla wyburzeń.

Ale tło dla SAVE było nie tylko odpowiedzią na te potrzeby (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Było to również wynikiem przystąpienia Danii do Konwencji Rady Europy z 1985 roku o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy. Wynikał z tego dodatkowy nacisk na konserwację budynków. Stopniowo kultura budowlana społeczeństwa opiekuńczego i duże planowane obszary mieszkalnictwa, obszary przemysłowe, obiekty komunikacyjne i instytucje zyskały uznanie jako część wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Dlatego też poszerza się perspektywa działań ochronnych, a metoda SAVE powinna być dziś w stanie pomieścić, aby współczesne środowiska miejskie i budynki można było mapować i rejestrować (Stubbs and Makaš, 2011).

Czym jest SAVE? SAVE (Survey of Architectural Values in the Environment) to metoda mapowania, rejestrowania i oceny wartości ochrony

Po prawej ill. 27.1. Fragment elewacji jednegoz budynków w Nyboder, historycznej dzielnicy domów szeregowych dawnych baraków wojskowych w Kopenhadze. Osiedle to jest dziś bardzo kojarzone z ich żółtym kolorem, zaś “żółty Nyboder” jest w języku duńskim, często używany jako ogólny termin odnoszący się do ich dokładnego odcienia żółtego. Co ciekawe, pierwotnymi kolorami tych budynków były czerwony i biały.

TÅ‚o

27

28

Rozdział 3

Na górze ill. 28.1. Zespół pałacowy w Dronninglund.

konserwatorskiej w środowiskach miejskich i budynkach. Tytuł w języku angielskim pokazuje, że system został opracowany jako ogólna miejska metoda badania architektonicznego (która może być również stosowana poza granicami kraju). Rozwój systemu SAVE został zainicjowany przez Radę Planowania w 1987 r. z rejestracją próbną w gminach Præstø, Suså i Fladså i kontynuowany w 1988 r. w gminach Roskilde, Nakskov i Esbjerg.

W oparciu o te eksperymenty opracowano właściwy system SAVE, który został zastosowany po raz pierwszy w 1991 r. System SAVE opracowano w celu mapowania budynków i środowisk miejskich w całej gminie na raz.

Oznacza to ocenę wszystkich pojedynczych budynków wybudowanych przed 1940 r., a także zapisy środowisk zabudowanych w mieście i na wsi. Celem ankiet SAVE było stworzenie podstawy do uwzględnienia wartości ochronnych w lokalnych planach i planach gminnych. Zaś dzięki pracy nad tym programem, aby stworzyć szerokie zrozumienie miejskich cech architektonicznych miasta wśród obywateli, stowarzyszeń, polityków i urzędników (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

SAVE i KIP W drugiej połowie lat 90. ochrona środowiska kulturowego w została wzmocniona poprzez planowanie regionalne. W tym celu opracowano tak zwaną metodologię KIP (Kulturhistorien i planlægningen – Historia

Kultury w Planowaniu). Tak więc ta druga metoda zamiast badać obiekty, skupiła się na kulturowym i historycznym dziedzictwie dużych obszarów danego regionu (Pilegaard, 2010).

W rezultacie, między innymi w ostatnim, 4 atlasie, Agencja Dziedzictwa Kulturowego ściślej współpracowała z wytyczaniem środowisk kulturowych w otwartym kraju oraz w miastach, oprócz rejestracji struktur zabudowanych. Tak więc metoda SAVE została uzupełniona metodą KIP bez rzeczywistej integracji. Metody te mają wiele wspólnych cech, ale także pewne różnice, ponieważ są opracowywane dla różnych sytuacji planowania. Ale dzisiaj, gdy gmina jest autorytetem zarówno dla miasta, jak i dla kraju, może być właściwe połączenie tych dwóch metod i zapewnienie kompleksowego przeglądu wartości architektonicznych i kulturalno-historycznych gminy. Można to połączyć z mapowaniem charakteru krajobrazu w celu zapewnienia spójności planowania między krajobrazem, historią kultury i architekturą w mieście i na wsi.

Jest to typowym zabiegiem myślenia holistycznego w Danii (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Reforma gmin (kommunalreformen) Po reformie miejskiej w 2007 r. Duńska Agencja Dziedzictwa zawiesiła przygotowanie atlasu miejskiego. Oczywiście nadal

istnieje potrzeba wyznaczania budynków podlegających opiece konserwatorskiej i środowisk kulturowych w mieście i na wsi, jednak to od danej gminy zależy finansowanie prac nad mapowaniem i rejestrowaniem budynków godnych zachowania i miejskich środowisk (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Stworzyło to nowe zapotrzebowanie na wskazówki w systemie SAVE, również dlatego, że faktyczna produkcja atlasu jest w pełni zintegrowana z najnowszym przewodnikiem SAVE od 1997 roku. Dla wielu gmin wyzwaniem jest stworzenie solidnej i jednolitej podstawy planowania i zarządzania budynkami objętymi ochroną konserwatorską i środowiskami miejskimi. Jak należy się nim zająć, jeśli istnieje tylko podatek gminny za jedną część gminy lub jeśli chcemy uzyskać szacunkową wartość zasobów budowlanych zbudowanych po roku 1940? Dzięki tym wskazówkom Agencja Dziedzictwa Kulturowego chce dostosować system SAVE tak, aby można go było stosować zarówno w małych, jak i dużych rejestracjach budynków i zabudowanych strukturach. Albo dla całej gminy, dla niektórych budynków lub środowisk miejskich. Jak zatem widać metoda SAVE jest dość kompleksową odpowiedzią na potrzeby współczesnej konserwacji duńskiej (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Tło

29

‘System SAVE opracowano w celu mapowania budynków i środowisk miejskich w całej gminie na raz’

Na dole ill. 29.1. Boulevarden, jedna z głównych ulic Aalborga, która jest typową ulicą miejską większych miast duńskich. W tym wypadku chronione konserwatorskojest całe centrum jako obszar zabudowy.

30

Części składowe SAVE Jak wspomniano na początku tego rozdziału, SAVE to system, który został zaprojektowany do rejestrowania i oceny zabudowanych struktur i pojedynczych budynków. Ankieta SAVE pomaga zapewnić, że planiści i politycy mają podstawową wiedzę na temat walorów architektonicznych, kulturowych i krajobrazowych regionu i aby mogli uczestniczyć w planowaniu. Badanie zawiera dwie niezależne części i obejmuje: A. Mapowanie (rejestrację) i ocenę jednej lub więcej zabudowanych struktur (na przykład zespół budynków).

B. Rejestrację i konserwację poszczególnych budynków Ocena obiektów jest pomyślana i rozwijana jako dwa spójne procesy, które wspierają się nawzajem, ale obie części mogą być również realizowane niezależnie (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

A. Mapowanie i ocena jednej lub więcej zabudowanych struktur (na przykład zespół budynków)

Rozdział 3

na obserwacji i analizie architektonicznej, przykładowo czytelność ekspresji budynków. Taka kwalifikacja odbywa się poprzez badania topograficzne i analizy historyczne.

Analiza takiej grupy kończy się ogólną oceną i wnioskiem opisującym “trwałe wartości konserwatorskie” i zawiera zalecenia dla planistów i polityków w kwestiach dotyczących tworzenia planów miejscowych dla tego obszaru (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

B. Rejestracja i konserwacja poszczególnych budynków Na poziomie szczegółowym dokonuje się rejestracji i oceny poszczególnych budynków. Na początku metody SAVE celem było zarejestrowanie wszystkich budynków wybudowanych przed 1940 r. Jednak od tego czasu kilka gmin rozszerzyło granicę wieku do 1970 lub 1980 r. Obecnie zaleca się, aby gmina ustaliła granicę wieku w zależności od celu rejestracji pojedynczego budynku.

Ale z reguły powinno się analizować budynki zbudowane do 1970 roku (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Więcej o tych dwóch częściach za chwilę.

Generalnie chodzi tu rejestrowanie, większej grupy obiektów, które w jakiś sposób tworzą strukturę całościową w danym obszarze.

Mogą być to zabudowy zamkowe, kampusy uczelniane i tym podobne. Skala szczegółowości takiej analizy grupowe opiera się

Współpraca Głównym punktem w ankietach SAVE jest współpraca pomiędzy podmiotami zajmującymi się dziedzictwem i planowaniem, tj.

między politykami, obywatelami, urzędnikami, muzeami i właścicielami ziemskimi oraz stowarzyszeniami konserwatorskimi. Mogą oni wykorzystywać proces SAVE do budowania wspólnego zrozumienia dziedzictwa kulturowego gminy (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Od atlasu do FBB Metoda SAVE jest podstawą FBB, czyli bazy danych Rejestru Budynków Pod Ochroną Konserwatorską (Fredede og Bevaringsværdige Bygninger). Wszystkie budynki zarejestrowane przez SAVE znajdują się w FBB. W bazie danych można przeglądać nie tylko obecne oceny konserwatorskie obiektów oraz obszarów chronionych. Gminy mogą bowiem aktualizować również starsze oceny SAVE. Pozwala to na wgląd w to jak się zmieniała ocena konserwatorska na przestrzeni lat. Baza danych FBB jest dostępna online pod adresem: www.kulturarv.dk/fbb (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Do tej pory już ponad 360 000 budynków zostało już ocenionych metodą SAVE i dodanych do FBB, co sprawia, że baza danych ma kluczowe znaczenie dla utrzymania informacji o budynkach ocenianych pod kątem ochrony (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011). Co ciekawe, w Polsce w chwili obecnej baza danych

Tło

Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Polsce zawiera zaledwie 83 046 takich budynków (w tym zabytków nieruchomych oraz archeologicznych) (Mapy.zabytek.gov.pl, 2017).

W pierwszej wersji baza danych FBB mogła pracować tylko z rejestracją SAVE poszczególnych budynków. Nowa wersja FBB obsługuje teraz także mapowanie SAVE struktur wbudowanych, zarówno w terenie, jak i raportowanie. FBB ułatwia uzyskanie przeglądu środowisk miejskich i jednostek miejskich z oceną SAVE. Starsze “papierowe oceny” zabudowanych struktur mogą być dodawane do FBB jako pliki PDF, a nowe oceny SAVE można wprowadzać bezpośrednio do internetowej bazy danych GIS (webGIS) (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

31

32

Rozdział 3

Mapowanie zespółu budynków

Celem mapowania SAVE struktur zabudowanych jest stworzenie podstaw do stworzenia lokalnego planu miejscowego lub innego holistycznego planowania przestrzennego w oparciu o istniejące walory krajobrazowe, kulturowe i architektoniczne oraz indywidualne charaktery budynków lub charakter odróżniający.

Celem mapowania SAVE struktur zabudowanych jest stworzenie podstaw do stworzenia lokalnego planu miejscowego lub innego holistycznego planowania przestrzennego w oparciu o istniejące walory krajobrazowe, kulturowe i architektoniczne oraz indywidualne charaktery budynków lub charakter odróżniający.

Koncepcja “struktury” obejmuje spójne budynki, które mogą zawierać jedną lub więcej podstruktur - od miasteczek targowych, przedmieść, wiosek, miast stacyjnych, dworów, po dworki, zakłady przemysłowe i obszary portowe.

Mapowanie jakości budowanych struktur opiera się na ogólnej systematyzacji za pomocą specjalnego schematu strukturalnego, który można pobrać z bazy danych FBB. Praca budowanych struktur składa się z trzech etapów: 1) prognozowania, 2) prac terenowych 3) późniejszego przetwarzania w schematach strukturalnych i FBB.` (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011)

Po prawej ill. 33.1. Kartoffelrækkerne - zespół 480 domów szeregowych wybudowanych w latach 1873-1889 jako osiedle robotnicze.

Mapowanie zespoล u budynkรณw

33

34

Rozdział 3

ill. 34.1. Jedna ze starych uliczek w centrum Aalborga. Cały kompleks zabudowy jest pod ścisłą opieką konserwatorską.

Mapowanie zespołu budynków

35

Po lewej ill. 35.1. Zespół budynków Nyboder, w Kopenhadze.

Studium wykonalności

Mapowanie tematyczne

Jako wstęp do mapowania i oceny kilku zabudowanych struktur zaleca się przeprowadzenie studium wykonalności. Celem wstępnego badania jest poprawa podstaw wyboru struktur, które są zarejestrowane, oraz kwalifikacja ocen, które są następnie dokonywane w terenie. Wstępne badanie zgromadzi odpowiednie materiały historyczne i topograficzne, które zostaną uwzględnione w wykresie, który zostanie uzupełniony w mapowaniu struktury zabudowanej.

W studium wykonalności można skorzystać z muzeum historii kultury lub lokalnych archiwów historycznych (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Punkt wyjściowy do mapowania zespołów budynków został pierwotnie opracowany jako część metody mapowania SAVE dla jednej gminy. W ostatnich latach Urząd Dziedzictwa Kulturowego i gminy wykorzystały tę metodę jako podstawę do mapowania zarówno pojedynczych zabudowanych struktur w związku z przygotowaniem lokalnych planów, jak i narzędziem do tworzenia map specjalnych projektów mieszkaniowych. Na przykład stacji kolejowych miast, dworów lub wsi, testowanych w projekcie pilotażowym FBB w gminach (2008-2010 ) (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Punktem wyjścia do mapowania struktury zabudowanej jest obserwacja architektoniczna i analiza przestrzenna, którą kwalifikuje archiwista na tle warunków topograficznych i historycznych zebranych w badaniu wstępnym. Zaleca się już włączenie grupy kontrolnej w studium wykonalności. Rozmiar i skład grupy zależy od stopnia zadania. W większych ankietach SAVE grupa uzupełniająca zazwyczaj składa się z konsultanta, gminy i muzeum lub archiwum, a także odpowiednich przedstawicieli stowarzyszeń i grup obywatelskich (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Mapowanie tematyczne może być odpowiednim sposobem na wycofanie wysiłku związanego z ochroną, zapewniając jednocześnie przegląd cech architektonicznych i historycznych w całej gminie dla konkretnego rodzaju budynku (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

W gminie, w której są na przykład liczne młyny, wsie lub kolonie mieszkalne, mapowanie tematyczne może zapewnić dobry przegląd wartości konserwatorskich i możliwości rozwoju. Może to być także gmina charakteryzująca się epoką społeczeństwa opiekuńczego z wieloma domami mieszkalnymi, mieszkaniami, domami bliźniaczymi lub domkami. Mapowanie tematyczne

36

może pomóc w wyjaśnieniu, gdzie istnieje największe zapotrzebowanie na konserwację lokalnego planowania lub rejestracji i wyznaczaniu budynków do konserwacji.

I odwrotnie, mapowanie może również pomóc w wyjaśnieniu, które części regionu mogą być rozwijane bez istotnych względów związanych z konserwacją (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Klasyfikacja i skala Rdzeniem prac nad zespołem budynków jest schemat strukturalny, który stanowi podstawę do przeglądu różnych zagadnień mapowania, zapewniając, że analizy są przygotowywane zgodnie z tą samą ogólną systematyką. Pole robocze mapuje i opisuje obserwacje architektoniczne i oceny zabudowanych struktur, które są wybrane do dalszego badania. Ankieta dalej współpracuje z procesami związanymi ze wstępną rejestrację obiektów. Mapowanie i ocena zespołu zabudowy jest niezależnym procesem w badaniu SAVE. Oznacza to, że wypełnione formularze wraz z zespołem budynków muszą być widoczne jako niezależny produkt i być przydatne dla gmin w późniejszym planowaniu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Aby ankieta SAVE dla zespołu obiektów była użytecznym narzędziem, treść uzyskana z analiz musi być dobrze sporządzana zarówno na etapie prognozowania, jak i pracy w

Rozdział 3

terenie. Musi istnieć powiązanie bezpośrednie pomiędzy literaturą, a studium. Zaleca się łączenie szczegółowego, niezależnego tekstu z przykładowymi kartami, zdjęciami i rysunkami. Dobrym pomysłem jest stworzenie wewnętrznej korelacji między odwzorowanymi zespołami budynków, aby po przeczytaniu schematów strukturalnych uzyskać szerokie zrozumienie między architektonicznymi i przestrzennymi cechami obiektów, jak również warunków topograficznych i historycznych (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

wanie większych obszarów terenu, ale także mniejszych jednostek w zespołach zabudowy (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Te trzy skale są uporządkowane w wymienionej wcześniej kolejności. W przypadku wątpliwości ważniejsze jest, aby interesująca cecha architektoniczna została zarejestrowana z uzasadnieniem architektonicznym, niż by można ją było umieścić w którejś z tych trzech kategorii. Ważne jest to, aby panował porządek i przejrzystość w ocenie cech architektonicznych i przestrzennych

Istniejące zespoły obiektów w trzech skalach

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

Wspomniane grupy obiektów można podzielić na trzy kategorie, które odpowiadają trzem poziomom skali przestrzennej: • Funkcje dominujące • Powtarzające się schematy (wzorce) • Elementy budynku

Nie wszystkie funkcje w mieście lub osadzie są jednak oczywiste, aby mapować je jako zespół zabudowy.

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

Dominującą cechą dla zabudowy jest architektura miejska promująca i kształtująca kontekst przestrzenny w mieście lub między miastem a jego otoczeniem. Na przykład profile miast, fronty miejskie, główna ulica i drogi, znaczące budynki, pomniki, obszary miejskie, parki lub tereny zielone. Dominującą cechą może być zatem charakterystyczne położenie miasta w krajobrazie lub ulica, którą można było zachować od czasu założenia miasta. W tym kontekście, położenie wież, silosów, wież i innych dużych kon-

bevaringsværdi, 2011)

Te trzy skale można stosować bezpośrednio na obszarach miejskich. W przypadku obszarów wiejskich wykorzystanie zabudowanych struktur jest bardziej złożone.

Perspektywa badań musi być znacznie szersza niż konkretne zabudowania, np. można wziąć pod uwagę wioskę, dworzec, dworek lub położenie terenu przemysłowego w krajobrazie. Obejmuje to także opracowy-

bevaringsværdi, 2011).

Dominujące funkcje

Mapowanie zespołu budynków

strukcji pełni istotną rolę w tym, czy można rozpoznać i dostrzec historyczną sylwetkę czy charakterystyczną cechę miasta lub wsi.

W celu zachowania historycznego środowiska miejskiego konieczne jest utrzymanie głównej struktury miasta wraz z jego planem miejskim, siecią dróg i profilem (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

37

miejsca i zmiany wysokości terenu, budynków, przestrzeni miejskich i ogrodów.

Złożone wzory tworzące poszczególne obszary miejskie i bloki, które ze swojej charakterystycznej architektury definiują lokalne środowisko dla osób, które mogą mieć bardzo podobne doświadczenia w kulturowym znaczeniu historycznym. Należy również uwzględnić przedmieścia. Ważne jest zrozumienie historii całej osady, gdyż może ona być atutem dla przyszłej lokalizacji nowych funkcji (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Dominantą na obszarach wiejskich może być regionalny krajobraz kulturowy, w którym można wyjaśnić współzależność obszarów i gdzie można dostrzec ogólne warunki topograficzne i historyczne. Struktury drogowe i kolejowe można odwzorować, a także powiązać budynki z krajobrazem - często w odniesieniu do obiektów zabytkowych, budynków własnościowych lub parafialnych

Wzorce zabudowań to często wsie, miasta będące własnością państwa, kolonie mieszkaniowe, przemysł ziemny, właściciele ziemscy i duże dwory, które miały strukturalny wpływ na otaczające obszary (SAVE - Kortlægning

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

bevaringsværdi, 2011).

Elementy budynku Powtarzające się schematy zabudowań (wzorce) Do wzorców zabudowań należą charakterystyczne dzielnice, osiedla lub obszary dzikiej przyrody z ich sieciami drogowymi, granicami nieruchomości, zasadami budowlanymi, a także typami budynków oraz kształtowanie krajobrazu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Na przykład podział przestrzeni na przedmieścia, ulice, place, przestrzenie miejskie,

Elementami budynku są szczególnie interesujące architektonicznie elementy urbanistyczne, takie jak sekcje marmurowe w mieście, przestrzenie ulic, poszczególne domy, place, tereny zielone, aleje, specyficzne typy budynków lub fasady, a także mniejsze przestrzenie zielone. Elementy budynku mogą być ważne dla podkreślenia kontekstów kulturowych i przestrzennych na bardziej szczegółowym poziomie (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

38

Rozdział 3

Rejestracja i konserwacja poszczególnych budynków

39

Rejestracja i konserwacja poszczególnych budynków Dzięki metodzie SAVE możliwe jest uzyskanie przeglądu dużej liczby budynków w stosunkowo krótkim czasie, co stanowi dobrą podstawę do wyznaczenia budynków godnych zachowania, sformułowania polityki ochrony i przygotowania planu ochrony.

Badanie SAVE dla budynków może być wykonane jako niezależna próba, która rejestruje i ocenia wartości konserwacyjne budynków. Należy pamiętać, że metoda ta została początkowo opracowana jako część badania, które rejestrowało zarówno poszczególne budynki, jak i odwzorowywało całe środowisko miejskie w odniesieniu do wartości historycznych, kulturowych i architektonicznych. Metodę mapowania zbudowanych konstrukcji opisano w poprzednim podrozdziale (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Po lewej ill. 34.1. Carmel Hotel w Aarhus. Dawniej był to Missionshuset Carmel, dom misyjny. projektu L. Egefelta.

Powstał w 1921 roku. Obecnie obiekt pełni rolę prywatnego hotelu.

Rejestracja budynków ma miejsce w bazie danych FBB, w której gmina może zbierać wstępnie zdefiniowane schematy oceny budynków, a następnie można publikować recenzje i zdjęcia budynków, tak aby zarówno właściciele, obywatele, zarządcy budynków, jak i planiści mieli łatwy dostęp do nich

40 (więcej o tym w rozdziale 4 tego raportu -„Procedury”) (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Metoda obejmuje zarówno rejestrację charakterystycznych elementów budynku, jak i ocenę wartości konserwatorskich budynku. Miarą oceny jest oznaczenie wartości konserwatorskich, które są kwalifikowane poprzez rejestrację, charakterystycznych elementów budynku i usytuowanie budynku w kontekście (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Ocena stanu ochrony w programie SAVE opiera się na zewnętrznej części budynku, tj. wygląd zewnętrzny i interakcja z otoczeniem. Ocena nie dotyczy wnętrza budynku (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Poniższa sekcja opisuje kryteria oceny wartości ochronnych. Zasady rejestracji części budowlanych opisano w poniższej sekcji w celu uzyskania wskazówek dotyczących rejestracji części budowlanych SAVE. Pięć podstawowych parametrów oceny SAVE Ocena SAVE budynków opiera się na pięciu różnych parametrach: • Wartość architektoniczna • Wartość historyczno-kulturowa • Wartość środowiskowa • Oryginalność • Stan

Rozdział 3 Wartość architektoniczna Ocena architektoniczna dotyczy proporcji budynku, powierzchni fasady, stopnia przetworzenia architektonicznego oraz interakcji między formą, efektem materialnym i funkcją. Ocena architektoniczna sprawdza również, czy budynek w lokalnym kontekście jest dobrze rozróżnioną (dobrą, średnią czy mniej szczęśliwą) kopią danego typu budynku (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

uralne muszą być możliwe do odczytania bezpośrednio w budynku. Historia osobista zwykle nie jest uwzględniana w wartości historii kultury budynku, chyba że została fizycznie wyśledzona w budynku lub jeśli wartość symbolu jest tak duża, że budynek otrzymuje status ikony, taki jak dom H.C. Andersena lub Rungstedlund Karen Blixen (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Wartość środowiskowa

Dotyczy to zarówno tradycyjnych, typowych budynków budowlanych, jak i architektonicznych. Należy zauważyć, że wartość architektoniczną można ocenić w odniesieniu do oryginalnych wyrażeń budynku w przypadku przebudowy to wyrażenia, które próbowano utworzyć przy konwersji (na przykład, młodsza fasada o innym stylu). Jednak punktem wyjścia zawsze będzie obecny wygląd. Jeśli architekt lub budowniczy jest znany, obowiązkowo należy wprowadzić jego nazwisko lub nazwę (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Ocena środowiskowa ocenia znaczenie budynku lub “wartości wsparcia” dla sąsiednich budynków i dla całej okolicy. Należy spojrzeć na to, jak budynek jest zlokalizowany i dostosowany do krajobrazu, domu, sceny ulicznej lub środowiska, w którym się znajduje (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Wartość historyczno-kulturowa

Oryginalność

Ocena historyczno-kulturowa obejmuje wiele różnych aspektów. Po pierwsze, widać, czy budynek jest przejawem lokalnej praktyki budowlanej, czy jest reprezentatywny dla określonego okresu czasu i czy jest przejawem zdolności specjalnych jednostek.

Uwzględnia to również rzadkość budowy

Oceniając oryginalność, przyglądać się należy, w jakim stopniu zachowana jest pierwotna ekspresja budynku lub czy pojawia się ogólne pierwotne wrażenie, które starano się stworzyć w przypadku poważnej przebudowy. Z tej pozycji oceniane są zmiany w obiekcie. W praktyce często rozważa się, czy późniejsze zmiany w przebudowie wspierają

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

Jeśli obszar jest mapowany jako zespół zabudowy, to badanie takiej grupy będzie w wielu przypadkach w stanie poprzeć ocenę środowiskową budynku.

'Wartość ochrony powinna być postrzegana jako podsumowanie (...) ocen cząstkowych' (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

bevaringsværdi, 2011).

bevaringsværdi, 2011)

Pięć parametrów podsumowano w jednej wartości konserwującej. Wartości są wskazywane w skali od 1 do 9, gdzie 1 oznacza najwyższą wartość. Bardziej szczegółowy opis znajduje się w dalszej części tego rozdziału.

Istnieje możliwość uzasadnienia ocen w krótkim wolnym tekście formularza. Z zasady wartości opierają się na pozytywnym i profesjonalnym języku, koncentrując się na cechach, które można zabezpieczyć lub wzmocnić, lub specjalnych warunkach, które je osłabiają. Recenzje są publicznie dostępne w bazie danych FBB i powinny być skierowane zarówno do planistów, właścicieli, jak i sąsiadów danych obiektów. Oceny muszą zatem być dobrze uzasadnione na podstawie warunków zawodowych, a nie oparte na osobiście naliczanych ocenach jako “ładne” i “brzydkie” (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

lub osłabiają dominujące elementy budynku (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

Po drugie, jeśli budynek odzwierciedla techniczne innowacje w zakresie projektowania i materiałów. Na przykład, jako wczesny betonowy budynek, budynek fabryczny z żeliwnymi konstrukcjami lub podobnymi.

Po trzecie, jeśli budynek jest “narracyjnym przykładem” konkretnego typu mieszkania grupy wspólnotowej. Na przykład: dom cechu budowlanego, budynek pracowniczy, willa fabryczna, osiedle socjalne lub publiczne i podobne. Wreszcie do budynku można dołączyć historyczne wartości symboli. Takie wartości można uzyskać przez przeszukanie archiwum lub literatury lub mogą pojawić się na tablicach ogłoszeń lub tym podobnych na samym budynku. Jeśli zespół budynków jest odnotowany na obszarze, badanie większej grupy może pomóc w zakwalifikowaniu historycznej oceny kulturowej poszczególnych budynków. Współpraca z lokalnym muzeum lub archiwum będzie mogła kwalifikować się do oceny historyczno-kulturowej. Z reguły cechy historyczno-kult-

bevaringsværdi, 2011).

Stan Oceniając stan, sprawdza się, czy budynek jest w dobrym stanie technicznym i prawidłowo utrzymany.

W związku z tym zarówno osoba rejestrująca, właściciel, jak i gmina muszą wykazać, że bardzo kompleksową ocenę, która nie gwarantuje, że budynek jest w dobrym stanie technicznym. Przeprowadzenie kwalifikującej się oceny stanu starszych budynków wymaga znajomości zarówno tradycyjnych praktyk budowlanych, jak i degradacji i patynowania tradycyjnych materiałów budowlanych (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Wartość ochrony Powyższe pięć parametrów oceny ostatecznie podsumowano we wspólnej wartości

Rejestracja i konserwacja poszczególnych budynków

41

Na górze ill. 41.1. Ratusz w Kopenhadze.

konserwującej. Ocena wartości ochronnej opiera się na ogólnym wrażeniu jakości i stanu budynku. Wartość ochrony powinna być postrzegana jako podsumowanie, konkretna ocena powyższych ocen cząstkowych.

Ważone są czynniki, które ważą najcięższe i dlatego należy im nadać największą wagę w ogólnej ocenie stanu ochrony. Tak więc nie ma zwykłej szybkiej, analitycznej średniej ocen podanych w ocenach cząstkowych (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Ogólnie rzecz biorąc, wartość architektoniczna, kulturowa i środowiskowa będzie znaczyć więcej w stosunku do wartości konserwacyjnej, związanej z architekturą i historią budynku. To zależy od tego, czy budynek jest dobrym przykładem dla danej epoki czy społeczeństwa. Okres architektoniczny, konkretny styl, rodzaj budowy, czy budynek został utworzony w ramach przebudowy z innego obiektu, czy fasada jest nienaruszona, czy zmiany i remonty zmieniły ekspresję budynku i wreszcie czy budynek

jest ważnym elementem na przykład ulicy, krajobrazu lub w całości obszaru. To wszystko ma duży wpływ na ocenę obiektu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Na dole ill. 41.2. Jeden ze sklepów w Kopenhadze. Warte uwagi są zachowane sztukaterie na elewacji budynku.

42

Rozdział 3 Budynek w pełni chroniony Budynek pod opieką konserwatorską Mianowany w miejskim planie, lokalnym planie lub przez Duńską Agencję Dziedzictwa

Skala wartości od 1 do 9

1

SAVE Kategoria 1.

2

SAVE Kategoria 2.

3

SAVE Kategoria 3.

4

5

6

7

8

9 Dla każdego z pięciu parametrów oceny jeden oznacza skalę od 1 do 9, gdzie 1 oznacza najwyższą wartość. Oznacza to, że oceny 1-3 są uważane za wysoką wartość ochrony, 4-6 dla średniej wartości ochrony i 7-9 oznacza niską wartość ochrony. Poszczególne wartości należy krótko uzasadnić dla każdego pola oceny w tabeli. W związku z oceną SAVE ustanawia się lokalną skalę miejską, opartą na ogólnym zrozumieniu walorów architektonicznych, kulturowych i środowiskowych obszaru. Zostało to opisane bardziej szczegółowo w rozdziale 4 tego raportu, dotyczącym organizacji pracy (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Oceny konserwatorskie zawsze wynikają z lokalnego kontekstu, a dom pod opieką konserwatorską w jednej miejscowości niekoniecznie będzie na liście obiektów pod ochroną konserwatorską w drugim mieście - i vice versa. Kryterium oceny zrównoważonych budynków jest takie, że mają one znaczenie regionalne lub lokalne, podczas gdy chronione budynki muszą mieć znaczenie krajowe. Budynki o najwyższej wartości (1) najczęściej, ale nie zawsze, będą obiektami o najwyższej ochronie konserwatorskiej czy kościołami publicznymi. Budynki 2-4 to budynki, które z racji swojej architektury, historii kultury i kunsztu, są lokalnymi przykładami w swoim rodzaju lub budynkami, które ze względu na swoje położenie są niezbywalne dla całości (SAVE - Kortlægning og

registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 4. Średnia ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 5. Średnia ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 6. Średnia ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 7.

Niska ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 8.

Niska ocena konserwatorska / ochrony SAVE Kategoria 9.

Niska ocena konserwatorska / ochrony Budynek bez wartości SAVE Sprawa budynku jest w SAVE, ale występują

Budynki o wartościach ochronnych 5-6 to gładkie, zadbane budynki, w których nieodpowiednia zamiana i przebudowa mogą obniżyć ocenę klasy konserwatorskiej. W tym przypadku proste i przemyślane wymiany lub prace renowacyjne często poprawiają ekspresję budynków (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

nieprawidłowości w rejestracji Budynek nie jest chroniony i nie jest przetestowany pod kątem stanu używalności

ill. 42.1. Legenda pokazująca zapis graficzny skali konserwatorskiej obiektów w systemie FBB.

Budynki o wartościach ochronnych 7-9 to często budynki bez konkretnych statusów architektonicznych lub bez większego znaczenia historycznego. Mogą istnieć również budynki, które są tak przebudowane lub które mają tak wiele istniejących kopii, że straciły swoją oryginalność (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Wartość zachowania stanowi ogólną ocenę w czasie inspekcji. Gdy zmiany zostaną wprowadzone do budynku później, karty informacyjne ulegną zmianie, a wartość zachowania może wymagać korekty. Budynek może zostać zmodernizowany poprzez dobry remont lub renowację. Należy zauważyć, że wartość ochrony nie ma nic wspólnego z wartością użytkową (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Konkluzja Z racji narastającej świadomości społeczeństwa duńskiego w temacie zabytków, kon-

serwacji i dobra dziedzictwa kulturowego, powstał projekt o nazwie SAVE. Survey of Architectural Values in the Environment to metoda mapowania, rejestrowania i oceny wartości ochrony konserwatorskiej w środowiskach miejskich i budynkach. Pozwala ona na mapowanie zarówno zespołu budynków, jak i pojedynczych obiektów. Co ważne, nie służy ona do rejestrowania terenów i obszarów krajobrazowych (temu służy KIP).

Co więcej, metoda ta rejestruje obiekty tylko na podstawie zewnętrza tych budynków, a nie ich wnętrza. Obiekty te są ostatecznie oceniane w 9-stopniowej skali na podstawie pięciu podstawowych parametrów metody SAVE.

Skala wartości od 1 do 9

43

ill. 43.1. Ilustracja pokazująca użycie aplikacji FBB oraz zastosowanie infografik z illustracji 42.1 w tym systemie.

Rozdział 4

Rozdział 4

44

45

Procedury wpisania budynku do rejestru konserwatorskiego

46

Rozdział 4

W

Danii prawo dotyczące konserwacji budynków, zabytków oraz rejestracji takich obiektów jest dosyć proste. To właśnie ono zawiera informacje na temat wspomnianych na początku tego raportu informacjach, że pierwszym z kryteriów wpisania obiektu na listę jest jego wiek (musi mieć on co najmniej 50 lat). Jedynie budynki wybudowane przed 1536 podlegają osobnym przepisom ze względu na ich unikatowość. Dodatkowo to właśnie to prawo nakazuje informować opinię publiczną i lokalnych obywateli o rejestracji obiektów w obszarze bliskim ich zamieszkania. To także minister kultury

osobiście podpisuje zgodę na jakiekolwiek prace budowlane w obszarze granic budynku wpisanego do rejestru zabytków (jeżeli na taką zgodę się minister zdecyduje). To samo się tyczy wyburzeń takich obiektów.

Oznacza to, że nie lokalna gmina, a minister trzyma pieczę nad zabytkami w Danii. Co więcej, w przypadku jakichkolwiek naruszeń prawa związanego z takimi obiektami, osoby oskarżone podlegają paragrafowi 10 tej ustawy, która jasno informuje o konsekwencjach złamania przepisów. Co ciekawe, ustawa ta nie zawiera informacji dotyczących rejestracji samych obiektów. Tym zajmuje się

47

już wewnętrznie Duńska Agencja ds. Kultury (Bekendtgørelse af lov om bygningsfredning og bevaring af

wymaga indywidualnego opracowania. To samo się tyczy terminów (Skov, 2017).

bygninger).

Duńskie procedury związane z rejestracją budynków do listy zabytków oraz obiektów chronionych przez konserwatora nie są rozrośnięte biurokratycznie. W Danii, w całym procedowaniu nie istnieją formalne informacje dotyczące limitu trwania każdej z fazy, poszczególnych rejestracji, czy innych formalności. Duńska Agencja ds. Kultury wychodzi z założenia, że każdy temat dotyczący procedury SAVE jest indywidualny i

Organizacja pracy zależy od zakresu badania SAVE. Od poważnej systematycznej oceny, po niewielką, nieinwazyjną rejestrację. Praca podzielona jest na trzy etapy: przygotowanie, mapowanie lub rejestrację i po rejestracji.

ill. 47.1. Jeden z budynków kompleksu pałacowego w Augustenborgu.

48

Rozdział 4

Faza 1 - przygotowanie Proces zaczyna się od fazy, której celem jest zrobienie wewnętrznych konsultacji przed rozpoczęciem prac właściwych.

W fazie przygotowawczej należy najpierw zdecydować o środowisku miejskim lub budynkach, które mają zostać poddane badaniu SAVE. Następnie, należy ustalić kto przeprowadzi ankietę i jak powinna przebiegać współpraca między gminą, konsultantem, grupą kontrolną i mieszkańcami. W każdym przypadku należy zwrócić uwagę na lokalne znaczenie kultury budowlanej i wolę ochrony (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

magań planowania i zarządzania budynkiem (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Rada Dziedzictwa Kulturowego (Kulturarvsstyrelsen) i konsultanci związani z doradztwem w zakresie Kultury Budowlanej 2015 (Bygningskultur 2015) mogą przyczynić się do sparingu i przykładów badań SAVE, które są ukierunkowane na bieżące potrzeby (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Zakres dochodzenia Kto może przeprowadzać ankiety SAVE? Metoda SAVE została opracowana w celu zbadania większej liczby budynków, dzięki czemu można zidentyfikować, które budynki i środowiska mają być objęte szczególną uwagą podczas planowania i zarządzania budynkiem. Metoda SAVE została opracowana w celu oceny integralności i spójności poszczególnych budynków, a nie oceny poszczególnych budynków oderwanych od ich kontekstu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Zakres takiego badania jest różny. Może to być zapis wszystkich budynków miejskich wymienionych przed 1970 r. lub aktualizacja lub rozszerzenie wcześniejszego mapowania, w związku z przeglądem tematycznym. Jednak dochodzenie może również wynikać z pilniejszych potrzeb związanych z przypadkiem wyburzenia lub planem lokalnym.

Zakres badania SAVE zwykle zależy od wy-

Przeprowadzanie ankiet SAVE nie wymaga specjalnego upoważnienia, ale gmina powinna zapewnić, aby rejestratorzy posiadali odpowiednie umiejętności architektoniczne i kulturowe, umożliwiające im dokonywanie ocen.

Typowy rejestrator to architekt, który ma wgląd w renowację budynków, ale możesz mieć także inne profesjonalne doświadczenie. Najważniejsze jest to, aby mógł przeczytać poszczególne części budynku, rozpoznał relację budynku z otoczeniem oraz główne cechy architektoniczne i kulturowo-historyczne miasta (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

W gminach ankiety SAVE są prowadzone przez zewnętrznych, doświadczonych konsultantów w ścisłej współpracy z własnymi

planistami i muzeami lub archiwami gminy.

Niektóre gminy postanowiły wewnętrznie zbudować kompetencje SAVE i same prowadzą rejestrację i mapowanie przy wsparciu ze strony muzeum. W ten sposób wiedza lokalna związana z budynkiem jest bardziej bezpośrednio osadzona w administracji (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Gmina może skonsultować się z Radą Dziedzictwa Kulturowego lub Bygningskultur 2015, która może doradzić, którzy konsultanci rozwiązali wcześniej podobne zadania i odbyli kursy SAVE (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Współpraca między gminą a konsultantem Kiedy gmina osiągnie porozumienie z konsultantem, zaleca się, aby pracownicy gminy i konsultant wspólnie rozpoczęli projekt.

Ważne jest, aby gmina i konsultant dopasowali oczekiwania swoich prac i wyjaśnili, kto robi co, w tym porządek i harmonogram prac (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Często dobrym pomysłem jest stworzenie małego, wspólnego wewnętrznego warsztatu SAVE, w którym konsultant, miejscy planiści, specjaliści budowlani i muzeum lub archiwum wykonują serię próbnych rejestracji, które mogą służyć jako przykłady

Faza 1 - przygotowanie

referencyjne i omawiać poziom różnych wartości konserwujących, w odniesieniu do zasobów budowlanych gminy. Zwykle prowadzi to do dobrych dyskusji na temat problemów związanych z rozwiązaniem zadania (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Grupa kontrolna Wskazane jest utworzenie grupy kontrolnej w przypadku większego mapowania i rejestracji, które będą stanowić podstawę planowania lokalnego lub miejskiego. Taka grupa śledzi pracę z opisem właściwości obszaru i może uzupełnić tło, które może kwalifikować różne części badania. Pomaga zwiększyć to lokalne zaangażowanie w budowanie kultury i wiedzy na temat wartości konserwatorskich i zapewnia spójne zrozumienie późniejszego procesu planowania (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Skład takiej grupy zawierać musi: • Konsultanta: ukończył badanie i jest profesjonalistą. W przypadku większych dochodzeń wielu rejestratorów SAVE jest często z sobą powiązanych zawodowo.

• Przedstawicieli gminy: kierownika projektu i delegatów z odpowiednich departamentów lub administracji, np. planowania, budownictwa, kultury, przyrody i środowiska. Gmina monitoruje postęp dochodzenia i zapewnia trafność planowania i zarządzania.

49

• Polityków: Udział jednego lub kilku radnych miejskich ma kluczowe znaczenie dla politycznego zakotwiczenia badania. Partycypacja polityczna pozwala na przykład na lepsze zrozumienie dziedzictwa i potencjału rozwojowego dziedzictwa kulturowego (głównie w kontekście mieszkalnictwa czy turystyki).

• Muzeum lub Archiwum: Muzeum historii kultury i / lub lokalne archiwum może zawierać tło, zdjęcia, mapy i inne materiały, które mogą pomóc w zapewnieniu jakości pracy.

• Przedstawicieli Stowarzyszenia Ochrony Przyrody: Przedstawiciel lokalnego stowarzyszenia konserwatorów w ramach “Krajowego Stowarzyszenia Budownictwa i Kultury Krajobrazu” (Landsforeningen for bygnings- og landskabskultur) będzie mógł również wnieść wkład w pracę partnera sparingowego i grupy kontynuującej.

Niektóre gminy nawiązały na przykład współpracę ze stowarzyszeniami ochrony przyrody.

• Przedstawiciela stowarzyszenie właścicieli gruntów (Grundejerforeningen): Przedstawiciel stowarzyszenia właścicieli ziemskich pomoże mieszkańcom w rozumieniu obszaru, dzielnicy czy okolicznych budynków.

• Inne: Przedstawicieli innych lokalnych grup użytkowników, stowarzyszeń i organizacji zainteresowanych obszarami badań dookoła kultury świadomości architektury w społeczeństwie.

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers

Spotkania grupy kontrolnej muszą być zaplanowane we właściwym czasie, tylko jeśli wszystkie strony mają możliwość uczestnictwa. Dobrym pomysłem jest zorganizowanie wspólnej wycieczki lub wizyty w połączeniu z jednym lub kilkoma spotkaniami, aby ankieta SAVE stała się merytoryczna. Zwykle ma miejsce 4-5 spotkań: 1. Spotkanie: Spotkanie początkowe, gdzie podawane są informacje na temat celu, oczekiwań i podejścia do tematu. Do tego ma miejsce dyskusja, w której wyniku zebrany, lokalny materiał może przyczynić się do przedstawienia warunków topograficznych, historycznych i architektonicznych.

2. Spotkanie: Prezentacja studium wykonalności z omówieniem wyboru konkretnych środowisk miejskich lub budynków, które mają zostać zmapowane i zarejestrowane.

3. Spotkanie: Raportowanie na temat badań SAVE oraz przedstawienie postępu prac terenowych. Do tego omówienie różnych wyzwań i problemów praktycznych dotyczących obecnego oraz następnych etapów.

4. Spotkanie: Prezentacja badań terenowych i pozostałych wyników. Spotkanie to pozwala na omówienie ogólnego rezultatu badania, zanim zostanie ono zakończone i opublikowane w FBB.

bevaringsværdi, 2011)

5. Spotkanie: Zostaje przedstawione w pełni

50

Rozdział 4

uzupełnione opracowanie wraz z planami gminy, potrzebnymi do dalszego planowania i rozpowszechniania odwzorowanych wartości ochronnych. Co ciekawe według dokumentu dotyczącego metody SAVE w Danii, na koniec bardzo podkreślana jest tutaj rola możliwości nawiązania dalszej współpracy z tym samym zespołem, aby rozpocząć rejestrację na przykład kolejnego budynku.

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011)

Po prawej ill. 50.1. Budolfi Kirke w Aalborgu.

Faza 2 - mapowanie i rejestracja

51

Faza 2 - mapowanie i rejestracja

Faza druga polega na właściwym procesie analiz, które mają dostarczyć konkretnych danych na temat obszaru lub obiektu.

Schematy SAVE w FBB Po wybraniu obszaru, porozumieniu z konsultantem i ustanowieniu grupy kontrolnej, może rozpocząć się sam proces rejestracji.

Rozpoczyna się od pobrania wstępnie wydrukowanych formularzy rejestracyjnych na FBB. Lokalny administrator FBB ma dostęp do edycji w FBB i może przypisać hasło do konsultanta. Po zalogowaniu się konsultant otrzymuje pełny dostęp do materiałów, które będą wykorzystywane jako podstawa zarówno do mapowania struktur zabudowanych, jak i rejestracji budynków (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

domów. Informacje można uzyskać za pośrednictwem lokalnych gazet lub poprzez bezpośrednie zapytania do lokalnej gminy (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

SAVE-kit zawiera prezentację zarówno komunikatów prasowych, jak i listów do obywateli, ale zaleca się, aby informacje te były przekazywane obywatelom w porozumieniu z prawnikami gminy. Zaleca się nawiązanie współpracy z lokalną prasą i opracowanie sformatowanej strategii informacyjnej, w której prasa będzie miała okazję śledzić projekt (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

SAVE-kit - Zestaw narzędzi SAVE-kit to zestaw narzędzi z szablonami i sugestiami dla kart identyfikacyjnych, listów wprowadzających, notatek z wizyty i komunikatów prasowych, które mogą ułatwić pracę SAVE dla gminy lub konsultanta (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Komunikacja z obywatelami i prasą Ponieważ praca nad taką jedną rejestracją obejmuje wizyty w rezydencji obywateli budynków okolicznych, zaleca się podanie jasnych i jednoznacznych informacji o projekcie. Kiedy będzie przebiegać praca, jaki jest cel i jakie są możliwe konsekwencje dla poszczególnych właścicieli poszczególnych

Podczas rejestrowania poszczególnych właściwości zaleca się, aby rejestrator albo zadzwonił i wyjaśnił powód wizyty, albo, jeśli właściciela nie było w domu, otrzymał notatkę wizytacyjną wyjaśniającą, że rejestrator tam był i dokonał oceny stanu obiektu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Dobrym pomysłem jest wyposażenie rejestratorów w identyfikatory, które można wyświetlić na pierwszej stronie. Generalnie zaleca się, aby rejestratorzy poruszali się w widocznym miejscu i chętnie dzielili się materiałami informacyjnymi (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Prace terenowe i zdjęcia W zakresie rejestracji poszczególnych budynków, rejestrator używa wydrukowanych formularzy, listy katalogowej i przewodnika SAVE. Formularz zostanie wypełniony zgodnie z zasadami opisanymi w rozdziale 3 i wypełniony w miarę możliwości na miejscu. Zdjęcia każdego budynku jest rejestrowane. Jako punkt wyjścia zaleca się rozpoczęcie głównej fasady i poruszanie się po budynku w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Numery zdjęć są wymienione na diagramie budynku, więc istnieje wyraźny związek między zdjęciami i schematem. Fotografowanie i rejestracja na terenie prywatnym wymaga pisemnej zgody właściciela. Zadaniem gminy jest zapewnienie tej akceptacji. Ewentualnie rejestrator musi mieć możliwość rejestracji i robienia zdjęć z drogi publicznej. Ramy dla fotografii są uzgadniane między gminą a konsultantem (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Podczas mapowania zespołu budynków, na pierwszej stronie stołu znajduje się miejsce na końcową kartę „Mapa zespołu zabudowy”, która podsumuje ważne widoki, perspektywy, budynki dominujące i budujące przestrzeń, charakterystyczne elementy, wzorce mieszkaniowe itp. Zasadniczą zaletą rozpoczęcia od rejestracji zespołu budynków jest to, że obserwacje te w wielu przypadkach kwalifikują oceny w rejestracji budynku

52

Rozdział 4

Faza 2 - mapowanie i rejestracja

53

Po lewej ill. 52.1. Rundetaarn w Kopenhadze. Jest to XVII-wieczna wieża, która znajduje się w centrum stolicy Danii. Obiekt ten powstał jako obserwatorium astronomiczne. Dzisiaj jest to wieża z tarasem widokowym na miasto.

(SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Organizując ogólną rejestrację, zaleca się pracę ze stałym zespołem rejestratorów (stąd wcześniejsza uwaga dotycząca piątego spotkania ankiet SAVE, wspomnianego wcześniej). Z doświadczenia, zaletą jest to, że rejestratorzy pracują w zespołach złożonych z dwóch osób i że istnieje wewnętrzna rotacja pomiędzy rejestratorami. Gwarantuje to, że kryteria oceny są stosowane zgodnie z tą samą systematyczną i poziom alokacji wartości ochronnych jest „skalibrowany” do lokalnych budynków. Poziom ocen ochrony powinien być regularnie omawiany między gminą a konsumentem i oceniany w odniesieniu do przykładów referencyjnych z fazy przygotowawczej. Zarówno zespoły zabudowy, jak i poszczególne budynki są omawiane w sposób ciągły między gminami oraz konsultantami, aby uzgodnić wartości konserwatorskie poszczególnych budynków i tło ich wyznaczenia (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Dane wejściowe dla FBB FBB jest centralną bazą budynków wpisanych do rejestru zabytków lub obiektów chronionych konserwatorsko. Każda gmina jest odpowiedzialna za wprowadzanie i utrzymywanie informacji o poszczególnych budynkach w gminie. Wpisywanie poszczególnych budynków do FBB może odbywać

się regularnie podczas lub po zakończeniu rejestracji.

Informacja o rejestracji budynku (albo zespołów zabudowy) z pracy w terenie musi być wpisana w tej samej analizie SAVE, która został użyta lub stworzona podczas drukowania formularzy. Dane wejściowe są najpierw widoczne dla publiczności, gdy gmina zdecyduje się je opublikować. Do tego czasu rejestracje będą dostępne tylko ze specjalnym hasłem. W bazie danych można przesłać zdjęcia każdego budynku i wybrać, które będą widoczne dla wszystkich użytkowników, a które będą widoczne tylko dla pracowników gminy. Powinien istnieć co najmniej jeden publicznie dostępny obraz każdego budynku. To samo się tyczy wszelkich ilustracji pomocniczych (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

54

Rozdział 4

Po prawej ill. 55.1. Jedno z podwórek kamienic w centrum Kopenhagi. Uchwycono tutaj świetne połączenie starej architektury z nową przebudową kamienicy, która dodała ścianę kurtynową do fasady (obecnie znajdują się tam biura).

Faza 3 - po rejestracji

Ostatnia faza jest publicznym przedstawieniem konkluzji i refleksji po rejestracji.

Polityka Kiedy rejestratorzy i gmina dokonali przeglądu wszystkich budynków w okolicy i omówili materiał z grupą kontrolną, oceny należy przedstawić radzie gminy. Rada miejska musi przyjąć lokalny plan, w którym zachowaniu nastąpią wskazane budynki, zanim staną się one chronione konserwatorsko w sensie prawnym. W związku z tym budynki wraz ze swoim środowiskiem oraz oceną SAVE muszą być wyznaczone w planie lokalnym lub gminnym, tak aby miały moc prawną jako budynki pod opieką konserwatora lub jako środowisko kulturowe (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Spotkanie informacyjne dla obywateli Na zakończenie ważnej ankiety SAVE zalecane jest zorganizowanie spotkania obywatelskiego, na którym wyniki są prezentowane.

Dzięki temu obywatele i właściciele biorą udział w dialogu na temat trwałych wartości konserwatorskich. Podczas spotkania konsultant może opowiedzieć o wynikach badania SAVE, a gmina wyjaśnia, w jaki sposób należy uwzględnić wartości budowlane w planowaniu (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Zaleca się kontakt z właścicielami budynków i poinformowanie ich o możliwościach i ograniczeniach związanych z posiadaniem

obiektu wpisanego do rejestru zabytków lub listy konserwatorskiej. Ponadto zaleca się przekazanie właścicielom bezpośredniej informacji o tym, gdzie jako właściciel domu można uzyskać porady i wskazówki dotyczące konserwacji i renowacji starszych budynków (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

W SAVE-kit znajdują się szablony opisujące kryteria desygnacji, oceny oraz bezpośrednie konsekwencje w postaci, na przykład, zakazu wyburzeń, zwolnienia ze zwiększonych wymagań klasy energetycznej i ewentualnej możliwości dotacji. Istnieje również odniesienie do informacji i porad dotyczących materiałów budowlanych i innych potrzebnych danych, dla różnych obiektów (SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi, 2011).

Konkluzja Prawo rządowe dotyczące postępu prac nad rejestrowaniem obiektów do rejestru konserwatorskiego w Danii jest dosyć uproszczone i formalnie podchodzi do tego tematu. Lwia część kwestii związanych z procedurami wpisania obiektów do rejestru zabytków oraz listy konserwatorskiej leży w kwestii Duńskiej Agencji ds. Kultury. To ona wyznacza trzy fazy, przez które musi przejść każdy obiekt, by móc się na takiej liście znaleźć. Na początku obiekt przechodzi przez fazę przygotowań, gdzie zostają wyznaczone osoby będące stronami w postępowa-

niu rejestracji. W fazie drugiej zbierane są informacje na temat budynku oraz następuje właściwa rejestracja obiektu. W ostatniej fazie następuje wpisanie obiektu oficjalnie do rejestru oraz dyskusja publiczna na temat wyników.

Faza 3 - po rejestracji

55

Rozdział 5

56

57

Przykล ady konserwacji zabytkรณw w Danii

58

Zespół budynków w Augustenborgu

W Augustenborgu znajduje się kompleks wspaniałych budynków z okresu duńskiego baroku. Ich głównym elementem jest pałac wybudowanych w latach 1770-1776 przez Księcia Frederika Chrystiana 1. Świetnie położenie, z dala od strategicznych miejsc wojskowych oraz zmiana funkcji tego obiektu, oraz zabudowań okolicznych, sprawiły, że kompleks pałacowy, oraz zabudowania okoliczne zachowały się fantastycznie do naszych czasów.

Augustenborg jest położony w południowej części Danii. Jest to mała osada niegdyś rybacka. Dzisiaj buduje się w mieście coraz więcej biurowców, z racji atrakcyjnych cen terenu, jak i osiada tam coraz więcej podmiotów państwowych, w tym głównie w zabudowie pałacowej.

Zespół budynków dookoła pałacu jest świetnym przykładem wpisania dużo większego obszaru obiektów do rejestru obiektów chronionych. Sam pałac, jak wspomniano wcześniej, powstał w latach 1770-1776.

Okoliczna zabudowa zaś pochodzi z lat 1733-1800 (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Co ciekawe, w części budynków nastąpiła niedawno przebudowa, w pałacu trwa ona obecnie (powinna się skończyć w roku 2020), a w niektórych obiektach zacznie się ona dopiero w przyszłości. Nie było by nic w tym dziwnego, gdyby nie spojrzenie na to z polskiej perspektywy chronienia zabytków.

Otóż wnętrza tej zabudowy pałacowej są przerabiane na… biura. Biura Ministerstwa

Rozdział 5

Zespół budynków w Augustenborgu

59

ill. 59.1. Jeden z budynków zabudowy pałacowej w Augustenborgu. Obecnie w północnej części budynku (lewe skrzydło na zdjęciu) znajduje się małe muzeum tego obszaru pałacowego.

60

Rozdział 5

Po lewej ill. 60.1. Fragment pierzeji ulicznej budynków stojących przy drodze prowadzącej do pałacu. Oszar ten jest również wpisany w zespół zabudowy.

Po lewej ill. 60.2. Przykład przebudowy wnętrza jednego z obiektów ze wspomnianej zabudowy. Obecnie zarówno ta oficyna jak i reszta obiektów dookoła ma zmienioną funkcję na biurową. Zasiada tam obecnie oddział Ministerstwa Środowiska i Żywności w Danii (Miljø- og Fødevareministeriet).

Środowiska i Żywności. Co więcej, o ile zewnętrza zabudowy są bardzo restrykcyjnie zachowane i wspaniale zadbane, tak wewnątrz przebudowie podlega niemal wszystko. Ściany działowe wszystkie są burzone, zaś ściany konstrukcyjne zostawiane są tylko tam, gdzie faktycznie nie można ich zastąpić. Przykładowo w Pałacu głównym pozostanie nie ruszona tylko jedna sala, która ma bardzo dużą wartość historyczną.

W jednym ze skrzydeł pałacu mieści się (od początku istnienia kompleksu) kościół. Ten akurat zostaje nieruszony (kościół jest wciąż używany przez społeczność Augustenborga).

Przykład tej zabudowy jest równocześnie przykładem duńskiego podejścia do zrównoważonego rozwoju. Otóż drzwi z wnętrz pałacowych zostały wyjęte. Mieszczą się one teraz w innym budynku tego kompleksu i czekają na przeniesienie do innych budynków, z tego samego okresu czasowego, które używały tych samych detali drzwiowych (ill.

61.1). Dzięki temu oszczędza się na wytwarzaniu ewentualnie nowych drzwi dla obiektów zabytkowych z tego okresu, które akurat takich elementów potrzebują. Co więcej, tam gdzie na przykład istniały sztukaterie idące wzdłuż ścian, jeżeli ten elementy nośne zostały wyburzone, to wspomniane sztukaterie zostały. Dzięki temu widać historię obiektu i to jak wnętrza wcześniej były wydzielone.

Niestety, z racji prywatności rządowej nie jest możliwe załączenie zdjęć pokazujących te rozwiązania we wnętrzach (Interview regarading transformation of the interior of Agustenborg Palace, 2018).

Zespół budynków w Augustenborgu

Na górze ill. 61.1. Drzwi w jednym z budynków przypałacowych. Pochodzą one z pałacu, w którym obecnie trwa przebudowa.

Na dole ill. 61.2. Przykład proporcji ulicy w ścisłej zabudowie przypałacowej.

Przykładowe kryteria ochrony Zespół budynków jest chroniony oficjalnie od roku 1921. W 2014 roku Duńska Agencja ds.

Kultury, zaktualizowała dane, w rezultacie przedłużając status obszaru i obiektów chronionych (potwierdzając wcześniejszy wpis konserwatorski). Ponieważ same stare budynki pałacowe mogą być dosyć oczywiście przyjęte za warte konserwacji, jako przykład konkretnego zapisu chronienia obszaru, autor tej pracy chciałby pokazać następujący zapis dotyczący samego placu głównego w tym kompleksie. Według Agencji, obszar pałacowy zamku Augustenborg, ma wartość architektoniczną i historyczną, uzasadniającą przedłużenie istniejącego stanu ochrony. Plac zamkowy składający się z dziedzińca i oficyn stanowią znaczącą część całość symetrii barokowego budynku. Granitowe wykończenie posadzek, z żelaznymi łańcuchami wyraźnie zaznaczają oddzielenie między pałacem, dziedzińcem, a dawnymi stajniami w oficynach. Agencja stwierdza, że wartości konserwatorskie samego placu jak najbardziej są związane z otwartym dziedzińcem, charakterem niezabudowanym i płytami chodnikowym. Co więcej Agencja zaleca by w przypadku możliwego remontu drogi dojazdowej do bramy głównej (ill.

59.1) placu należy rozważyć, aby dalej była mocno zaznaczona oś podłużna drogi, która łączy się z całością zabudowy. Co ciekawe zalecone również było, aby dziki park na zachód od głównego budynku był utrzymy-

61

wany jako otwarta przestrzeń, bowiem niska trawa jest dobra dla niezakłóconego widoku budynku głównego kompleksu. Taka uwaga jest przykładem zaleceń dla ewentualnych przyszłych zmian w lokalnym planie miejscowym (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Ocena konserwatorska: Budynek/obszar w pełni chroniony

62

Rozdział 5

Zespół budynków w Augustenborgu

63

ill. 63.1. Pałac w Augustenborgu. W roku 1864 obiekt ten zmienił funkcję na seminarium dla kobiet, zaś w roku 1929 państwo duńskie postanowiło stworzyć w tym miejscu szpital psychiatryczny. W roku 2015 szpital przeniósł się do Aabenraa, zaś w jego miejsce wprowadziło się duńskie Ministerstwo Środowiska i Żywności.

(Sønderborg, n.d.).

64

Rozdział 5

Grundtvigs Kirke

W historii Danii powstało wiele kościołów i katedr.

Wiele z nich to obiekty z dawnych wieków, budzące zachwyt do dzisiaj. Jednakże jest tylko jeden kościół, którego ekspresja, styl i oryginalny wygląd sprawiły, że wyróżnia się on na tle wszystkich innych obiektów sakralnych w Danii. Mowa o kopenhaskim Grundvigs Kirke.

Grundtvigs Kirke

65

Na górze ill. 65.1. Grundtvigs Kirke widziany od strony bramy cmentarnej Bispejerg. Po obu stronach osi kościoła widać zabudowę mieszkaniową stworzoną przez tego samego architekta.

Grundtvigs Kirke datuje się na rok 1928 (w roku 1927 powstała wieża, ale to w 1928 ukończono kryptę i główną nawę, zaś w 1940 roku ukończono cały projekt). Autorem projektu był Peder Vilhelm Jensen Klint (który zmarł w 1930) oraz jego syn, Kaare Klint (zmarł w 1954), który po śmierci ojca dokończył jego dzieło (Grundtvigs Kirke, n.d.).

Budowla powstała z żółtej cegły, takiej samej, jakiej użyto to budowy zabudowy rezydencjonalnej dookoła kościoła (projekt również Jensen Klinta). Styl ekspresjonizmu Grundtvigs Kirke wziął się z inspiracji głównego

architekta, który inspirował się kościołami w duńskich wsiach, zwłaszcza tych leżącym na Zelandii (wyspa, na której leży stolica Danii, Kopenhaga), które mają schodkowe ściany szczytowe. Klint połączył nowoczesną geometrię ekspresjonizmu ceglanego z pionami klasycznej architektury gotyckiej. Najbardziej uderzającą cechą budynku jest jego zachodnia fasada, przypominająca zewnętrzną część kościelnych organów. Obejmuje ona wysoką na 49 metrów dzwonnicę. Imponująca fasada z silną pionowością prowadzi wzrok ku niebu. Dolna połowa wieży to prosta cegła, podczas gdy górna część przypomina

wygląd jednej stałej, falującej powierzchni (Grundtvigs Kirke, n.d.).

Klint ozdobił nawę wersją schodkowych szczytów wspólnych w duńskich kościołach, ale zinterpretowano ją ponownie, podwajając jej wierzchołek. Nawa została zaprojektowana z wielkimi wymiarami: kościół halowy ma łącznie 76 metrów długości i 35 metrów szerokości. Nawa ma wysokość 22 metrów (Grundtvigs Kirke, n.d.).

Wnętrze, inspirowane architekturą gotycką i porównywalną wielkością do kopenhaskiej

66

Poniżej ill. 66.1. Widok z boku na wierzę kościelną.

Rozdział 5 katedry, może pomieścić 1800 osób. Do budowy użyto około sześciu milionów żółtych cegieł, typowego duńskiego materiału budowlanego. W swoim planie wnętrza wnętrze przypomina typowy gotycki kościół z nawą, dwiema bocznymi nawami i małym transeptem. Jego proporcje są również gotyckie: długa, wąska nawa, niezwykle wysoki sufit, kolumny wznoszące się do spiczastych łuków i żebrowane sklepienia pachwinowe ponad nawą główną. Żółta cegła i brak ornamentów, które przyczyniają się do gotyckiej pionowości, przy jednoczesnym zachowaniu minimalistycznej nowoczesnej estetyki nadają bardzo oryginalny wyraz temu kościołowi (Grundtvigs Kirke, n.d.).

Nie tylko kościół Program obejmował również budowę kilku budynków zbiorczo znanych jako Wzgórze (Bånget) po obu stronach kościoła, umieszczając je w symetrycznym kontekście, aby poprawić jego wizualny wpływ. Kompleks został zaprojektowany przez Jensen Klinta we współpracy z Vilhelmem Wittrupem, Charlsem I. Schou i Georgem Gøsselem.

Budynki zawierające halę parafialną i apartamenty i zostały zbudowane w latach 1924-1926. Na osi kościoła, a naprzeciwko osiedla mieszkalnego znajduje się cmentarz Bispejerg. Wzdłuż wspomnianej linii znajduje się długa droga wysadzana drzewami, która tworzy oś widokową podobną do osi baroku (Grundtvigs Kirke, n.d.).

Ocena SAVE

Poniżej ill. 66.2. Drzwi boczne wejściowe do kościoła.

Budynek został wpisany do rejestru zabytków w roku 1990. Zgodnie z wcześniej omówioną metodologią metody SAVE, został oceniony następująco: - Wartość architektoniczna: 1. Uzasadnienie: Budynek należy do szczytowych osiągnięć architekta Pedera Vilhelma Jensen Klinta.

- Wartość historyczno-kulturowa: 1. Uzasadnienie: Przykład późnego romantyzmu narodowego (zamiłowanie do detali wspomnianych wcześniej kościołów na wsi) oraz bardzo wysoki status rzemieślniczy obiektu.

- Wartość środowiskowa: 1. Uzasadnienie: Tworzy centrum rozwoju lokalnego w mieście (społecznie i urbanistycznie).

- Oryginalność: 1. Uzasadnienie: Budynek posiada bardzo oryginalną architekturę z naciskiem na wierzę główną kościoła oraz wspaniały statek wotywny (typowy element kościołów w krajach skandynawskich) - Stan: 2.

- Wartość ochrony: 1. Uzasadnienie: Jest to swojego rodzaju „odnowa” i ukłon ku stylowi architektury średniowiecznej Danii, w nowym wykonaniu.

Powyżej ill. 66.3. Wnętrze kościoła.

(Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.)

Ocena konserwatorska: 1

SAVE Kategoria 1.

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony

Po prawej ill. 64.1. Zbliżenie na fasadę Grundtvigs Kirke.

Widać tutaj podkreślanie wertykalizmu obiektu oraz charakterystyczne schodkowe ściany szczytowe.

Grundtvigs Kirke

67

68

Rozdział 5

Ratusz w Aarhus

69

Ratusz w Aarhus Architekci Arne Jacobsen i Erik Møller wygrali w 1937 roku konkurs na nowy ratusz w Aarhus. W 1942 roku, gdy budynek został ukończony, okazało się że mieszkańcy w Aarhus dopiero zrozumieli, że ich najważniejszy budynek w mieście nie będzie mieć przecież wieży. Przecież powinien on być monumentalny. Ponieważ nastały czasy współczesnej myśli oraz demokracji, zostało ustalone, że wieża pojawić się musi. W związku z tym architekci dodali 60-metrową, kwadratową w planie dobudówkę. Jak się później okazało, dzięki temu, budynek zaczął być rozpoznawalny w całej Danii.

Zwycięski projekt Jacobsena i Møllera zawiera trzy zasadnicze bryły masowe, ułożone asymetrycznie w małym parku miejskim (Rådhusparken), dawniej używanym jako cmentarz. Przy wejściu wita gości oddział z głównym holem, uroczysta sala “małżeńska” i izby rad miejskich. Na przeciwległym końcu ulicy znajduje się najmniejszy blok, skrzydło “zapytania”, mieszczące się w kameralnym, ale wypełnionym światłem pomieszczeniu, pod lekko zakrzywionym dachem. Rozstęp między nimi to bardziej znany blok “panopticon”, który zawiera biura administracyjne budynku (Møller, 2016).

Po lewej ill. 68.1. Widok z zewnątrz na ratusz.

Po prawej ill. 69.1. Jedna z klatek schodowych we wnętrzu ratusza.

Z zewnątrz budynek prezentuje aurę uporządkowanego porządku i ekonomicznej prostoty. Jego fasada jest zorganizowana przez system kratek kwadratów i prostokątów, które są tak geometrycznie czyste, że wydają się anachronicznie postmodernistyczne, a efekt dopełniają dachy miedziane

o różnie nachylonych i zakrzywionych powierzchniach. Jest on zbudowany z betonu i stali, a fasada jest pokryta miedzianymi detalami i 6 000 metrami kwadratowymi importowanego norweskiego marmuru (Møller, 2016).

Pomimo pozornie eklektycznego połączenia elementów, ratusz można właściwie skategoryzować jako klasyczny przykład skandynawskiego modernizmu, który charakteryzuje się łączeniem elementów naturalnych, organicznych i regionalnych z bardziej rozpoznawalną na całym świecie marką modernizmu. Podczas gdy budynek ten zawiera twarde linie, masywne skrzynie i konstrukcję z betonu zbrojonego, która zyskiwała coraz większą popularność w całej Europie w trakcie budowy, niweluje te cechy, włączając w to krzywe, lekkie materiały i miękkie krawędzie. Dotyczy to zwłaszcza wnętrz, w których tradycyjne rzemiosło i nowoczesna ornamentyka tworzą ciepłe

70

Rozdział 5

Na gĂłrze ill. 70.1. Oryginalne plany budynku.

Na dole ill. 70.2. Fasada budynku.

Ratusz w Aarhus

71

Na górze ill. 71.1. Zdjęcie z góry na fragment ławki wewnątrz ratusza. Widać wyraźnie bardzo przemyślany dobór materiałów.

i zachęcające środowisko, głęboko zakorzenione w tradycji skandynawskiego wzornictwa (Møller, 2016).

Ta sekwencja wejściowa prowadzi gości do bloku panopticon, przestrzeni przede wszystkim funkcjonalistycznej, która jest bardzo ciekawa wizualnie. Po obu stronach hali małe biura administracyjne ustawiają ściany długiego i wąskiego korytarza. Podział przez każdą z kondygnacji naziemnych tworzy czteropiętrowe atrium, oświetlone świetlikiem i otoczone od czasu do czasu pomostem (Møller, 2016).

Wracając do wieży wspomnianej na początku tego tekstu. Architekci odwrócili standardowe praktyki budowlane, umieszczając konstrukcję i płyty podłogowe na zewnątrz wieży i pokazując rdzeń budynku, tworząc charakterystyczny wygląd rusztowania wokół dużego komina. Umieścili też olbrzymie tarcze zegara poniżej środka wieży, a nie u góry, aby zwrócić uwagę widzów na rządzące przestrzenie i uniknąć nadania budynkowi niechcianego poczucia monumentalności (Møller, 2016).

Przez siedemdziesiąt trzy lata ratusz działał

jako polityczne i obywatelskie centrum Aarhus. Dla reszty świata stanowi inspirujące dzieło architektury i bardzo potrzebną lekcję projektowania regionalnego. W 2006 roku ratusz został dodany do Duńskiego Kanonu Kultury (Kulturkanonen) jako hołd dla jakości i oryginalności projektu oraz świadectwo wkładu, jaki wniósł w swoje miasto (Møller, 2016).

Wpis do rejestru W marcu 1995 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków. Za powód uznano to,

72

Rozdział 5 że ratusz reprezentuje wartości architektoniczne, które, nie mając jeszcze stu lat, powinny być uznawane za wybitne w skali ostatniego stulecia. Budynek bardzo dobrze wpisuje się w bezpośrednie otoczenie, świetnie podkreślając tkankę urbanistyczną miasta. Ratusz w Aarhus jest głównym przedstawicielem nordyckiej wersji funkcjonalizmu, który ma swoje odbicie w dzisiejszej architekturze stylu międzynarodowego. Konstrukcja budynku, rozległy montaż gwoździ oraz luźne oprawy są opisane w najdrobniejszych szczegółach, jak żaden projekt w Danii do tamtego okresu. W budynku występuje wybitna obróbka rzemieślnicza detali. Ratusz zawiera dużo artystycznej dekoracji, która była dobrze przemyślana i doprowadzona do końca razem z trwającą z budową (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Ocena konserwatorska: Budynek/obszar w pełni chroniony

Po lewej ill. 72.1. Widok na jeden z korytarzy ratusza.

Po prawej ill. 72.2. Małe atrium w przy części wieżowej budynku.

Ratusz w Aarhus

73

Na gรณrze ill. 73.1. Elewacja ratusza.

Po prawej ill. 73.2. Wierza ratusza.

74

Po prawej ill. 75.1. Wnętrze kościoła.

Widać charakterystyczny sufit.

Bagsværd Kirke Gdy wybitne dzieło

modernistyczne jest wciąż za młode by być chronionym konserwatorsko…

Rozdział 5

BagsvĂŚrd Kirke

75

76

Rozdział 5

Na górze ill. 76.1. Widok na kościół z zewnątrz.

Kościół

Bagsværd na przedmieściach Kopenhagi jest jednym z wielu wybitnych dzieł duńskiego architekta, Jørna Utzona. Prace nad nim zaczęły się w roku 1968, a zakończyły w 1976 roku. Uchodzi on za jeden z wybitniejszych przykładów architektury współczesnych kościołów.

Niestety, nie wszystko szło gładko, bowiem obiekt ten miał duże problemy z finansowaniem budowy. Ostatecznie mimo kilku lat opóźnienia, w sierpniu 1976 roku został on uroczyście otwarty. Położony na wąskiej działce na przedmieściach, sam budynek jest wąski i ma surową fasadę, która otacza różne pomieszczenia i kilka małych dziedzińców.

Otoczone brzozami ściany zewnętrzne są pokryte białymi prefabrykowanymi płytami z betonu i białymi, oszklonymi dachówkami. Aluminiowy dach nadaje kościołowi raczej industrialny wygląd. Szklane sekcje zapewniają oświetlenie nad korytarzami łączącymi pomieszczenia. Ścisły plan geometryczny składa się z trzech części i dziedzińca między dwoma równoległymi korytarzami. Prostoliniowa, modułowa konstrukcja budynku i jego zintegrowane dziedzińce, a także korytarze łączące, są inspirowane

Na dole ill. 76.2. Jedno z wejść do nawy głównej kościoła.

Bagsværd Kirke

77

wzornictwem buddyjskich świątyń w Chinach (Utzon, Godtfred and Mortensen, 2005).

Wewnątrz budynku znaleźć można nawę i zakrystię, pomieszczenia biurowe, pomieszczenia dla konfirmacji, salę konferencyjną i całą sekcję dla młodzieży. Wszystkie są połączone szerokimi korytarzami, które biegną zarówno przez budynek, jak i wzdłuż ścian zewnętrznych, gdzie są oświetlone świetlikami. I to właśnie we wnętrzu kościoła można znaleźć jego charakterystyczną przestrzeń, która sprawiła, że obiekt ten jest tak rozpoznawalny. Chodzi o sklepienie wewnętrzne nawy głównej. Ma ona bowiem mocno wygięty, biały żelbetowy sufit. Te krzywizny są jednakże stworzone specjalnie – pełnią one rolę akustyczną oraz wspomagają one w rozpraszaniu światła wchodzącego przez doświetlenia górne. Zakrzywione cylindryczne skorupy spoczywają na kołnierzach podtrzymywanych przez rzędy podwójnych kolumn, które działają jak latające przypory (Utzon, Godtfred and Mortensen, 2005).

Godną uwagi cechą kościoła jest właśnie naturalne oświetlenie, któremu sprzyja białe wnętrze. Osiągnięto to za pomocą wysokich bocznych okien na całej szerokości nawy lub, w przypadku mniejszych pomieszczeń, poprzez boczne światła sprowadzające światło dzienne z dziedzińców. Ponadto, istnieją rozległe świetliki, które w słowach Utzona wynikają z “inspiracji, którą czerpałem z dryfujących chmur nad morzem i brzegu (tworząc) cudowną przestrzeń, w której światło wpadało przez sufit - chmury - w dół na podłogę reprezentowaną przez wybrzeże i morze“. W rzeczywistości Utzon zainspirował się do zaprojektowania kościoła, Na dole ill. 77.2. Widok w kierunku ołtarza.

ill. 77.1. Zbliżenie na sklepienia nawy głównej.

kiedy leżał na plaży na Hawajach, krótko po swoim przedwczesnym wyjeździe z Australii w wyniku nieporozumień w sprawie opery w Sydney House. Rozmyślając nad regularną kolejnością cylindrycznych chmur, doszedł do wniosku, że stanowią one doskonałą podstawę do modelowania stropu kościoła.

Utzon na tym etapie jego kariery miał bardzo dużo doświadczenia z projektowaniem parametrycznym krzywizn. Co ważne, kościół do dzisiaj służy lokalnej społeczności, która chodzi tam nie tylko na nabożeństwa, ale również na liczne koncerty chórów, organów czy fortepianu (Utzon, Godtfred and Mortensen, 2005).

Co więcej, kościół ten jest używany jako świetny przykład robienia analiz akustycznych, którymi zajmują się między innymi studenci architektury Uniwersytetu w Aalborgu, w Danii.

Zaprojektować więcej niż sam budynek Utzon osobiście zaprojektował ścianę ołtarzową, nad którą składa się przewiewna trójkątna siatka z cienkich białych płytek, zwana cegłami Flensborga, zaś kolorowe tkaniny kościoła, dywany i dekoracje ceramiczne zostały zaprojektowane przez jego córkę Lin Utzon. Organy, fortepian koncertowy oraz ławki z jasnej sosny również zaprojektowane zostały przez samego Jørna Utzona (Utzon, Godtfred and Mortensen, 2005).

Krytyków słów kilka Krytyk architektoniczny Kenneth Frampton uważa kościół Bagsværd za wyjątkowy przykład krytycznego regionalizmu dzięki syntezie, jaką osiąga między kulturami

78

Rozdział 5

Bagsværd Kirke

79 uniwersalnymi i regionalnymi. Uważa on, że projekt wysoce konfigurowanej betonowej krypty, unikalnej w zachodniej architekturze religijnej, był inspirowany chińskim dachem pagodowym cytowanym przez Utzona w jego eseju “Platformy i płaskowyże” (Utzon, 1962). Co więcej, plan aranżacji wnętrza kościoła przypomina chińskie klasztory buddyjskie (Frampton, n.d.). „Z zewnątrz, wykonany z betonu zbrojonego i aluminium z pokrytymi szkłem, budynek wygląda bardziej jak fabryka niż tradycyjny kościół, ale w środku oferuje imponujące połączenie miękkich, zaokrąglonych kształtów i ostrych krawędzi” (Frampton, n.d.).

Pisząc w Berlingske Tidende z okazji poświęcenia kościoła, korespondent architektoniczny Martin Hartung skomentował: “Kościół w Bagsværd stał się atrakcją architektoniczną, przykładem tego, w jaki sposób Jørn Utzon może łączyć technikę i sztukę budowania, tworząc coś ponad nimi” (Hartung, 1976).

Wybitna architektura, która jest jeszcze młoda Jest to świetny przykład budynku późno modernistycznego, który mimo swojej klasy i jakości, wciąż nie jest chroniony konserwatorsko. O ile by nie zastosowano wyjątku, kościół ten prawdopodobnie zostanie objęty ochroną koło roku 2026, w 50-lecie powstania dzieła Utzona.

Ocena konserwatorska: Budynek nie jest chroniony i nie jest przetestowany pod kątem stanu używalności

Po lewej ill. 78.1. Widok na nawę główną z óltarza.

80

Rozdział 5

Kunsten - Muzeum sztuki współczesnej w Aalborgu

Alvar Aalto jest jednym z najsławniejszych architektów modernizmu w architekturze. Ten fiński architekt zasłynął z wielu dzieł. Jedno z nich znajduje się w Danii. Oto Aalborg, stolica północnej Jutlandii.

Kunsten

81 ill. 81.1. Kunsten tuż przed renowacją z lat 2015-2016.

Widok od strony parku rzeźb.

82

Rozdział 5

Kunsten

83

Trochę historii W dniu 15 stycznia 1958 roku aż 144 pracownie złożyły swoje prace na konkurs ówczesnego Muzeum Sztuki Północnej Jutlandii (od 2008 roku figurującego pod nową nazwą KUNSTEN Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Aalborgu). W efekcie wygrali fińscy architekci Alvar Aalto, jego żona Elissa i jego współpracownik Jean-Jacques Baruël.

Niestety z powodu problemów finansowych inwestycji, budowa rozpoczęła się dopiero w 1966 roku. Na szczęście prace budowlane przebiegły już bez żadnych problemów. Obiekt ukończono w 1972 roku (inauguracja miała miejsce 8 czerwca 1972) (Sørensen, 2016).

Budynek Muzeum o powierzchni ponad 6000m2, jest zaprojektowane na planie kwadratu z galeriami zorganizowanymi na poziomie terenu wokół głównej powierzchni wystawienniczej. Sam obiekt przypomina ziggurat wznoszący się w terenie (obiekt wykorzystuje istniejące wzniesienie w mieście). Teren znajduje się na skraju rozległego parku i lasów, w tle wzgórz. W okolicy znajdują się zadbany park rzeźb, amfiteatr i taras. Oprócz holu wejściowego i biur, budynek składa się z galerii rzeźby, kilku podświetlonych galerii i siedmiu małych sal wystawowych. Nad środkową halą, która wznosi się w kształcie piramidy, znajduje się duży świetlik w kształcie latarni (ill.81.1). Obie strony sali centralnej mają hole lub galerie, które są dobrze oświetlone naturalnym światłem, podczas gdy tył można podzielić na mniejsze pomieszczenia za pomocą ścian modułowych (Sørensen, 2016).

Strategiczne rozmieszczonych świetlików i rozproszonego oświetlenia skutecznie “zmanipulowało skandynawskie światło” (arcspace.com, 2012) w oświetlaniu galerii, opierając się na serii reflektorów i jasnych materiałów. Dwustronne, wydłużone świetliki kontrolują światło słoneczne od strony południowej do ograniczonego kąta 56 stopni, podczas gdy jest ono całkowicie otwarte pod kątem 90 stopni po jego północnej stronie. Sufit ma zawieszone światła z podwójnymi parabolicznymi powierzchniami odbijającymi, unikając cienia. Sala muzyczna

Po lewej ill. 82.1. Wnętrze muzeum pokazujące wystawę.

Na górze ill. 83.1. Wnętrze muzeum.

w głównym budynku wyposażona jest w świetliki w kształcie pryzmatu. Światło, które odbija się od ekranów, ścian i desek, powoduje rozproszone oświetlenie otwartych przestrzeni muzeum, zyskując nazwę “lekkiej maszyny”. Jakość światła dostosowuje się do potrzeb dnia i nocy (Kulturarv.dk, n.d.).

Piwnica pod konstrukcją pasuje do naturalnego profilu terenu i jest wykorzystywana na parking, restaurację, dwie sale wykładowe i warsztat konserwacji (Sørensen, 2016).

Budynek został zaprojektowany w odpowiedzi na jego naturalny kontekst (arcspace. com, 2012). Zewnętrzna fasada wykonana jest z blachy marmurowej, szklanej, drewnianej i miedzianej. Większość wewnętrznej powierzchni i chodnika to

Na dole ill. 83.2. Przekrój poprzeczny przez budynek.

marmur Carrara. Jasne kolory materiałów zostały wybrane, aby poprawić wygląd dzieł sztuki (Kunsten.dk, n.d.). W głównym budynku mieści się również muzeum dla dzieci.

Sztuka Od wielu dekad Kunsten mieściło zbiory i wystawy wielu znakomitych autorów różnych dziedzin sztuki. Mimo obecnej nazwy, były tam wystawiane dzieła również spoza sztuki współczesnej. W muzeum można znaleźć obrazy, rzeźby i inne media obejmujące szeroki zakres naturalizmu, sztuki abstrakcyjnej i współczesnej sztuki eksperymentalnej . Od Willumsena, Gaugina przez Lundstrøma, Egilla Jacobsena, Isbranda aż po Ørskova, Mogensa Møllera czy Ingvara Cronhammara. Co więcej, wystawiali się

84

tam również artyści zagraniczni, jak Max Ernst czy Chagall (Web.archive.org, n.d.).

Renowacja W latach 2015-2016 nastąpiła renowacja budynku. Nastąpiła ona z szacunkiem do oryginalnego dzieła, ale równocześnie wprowadzając znaczące zmiany (funkcjonalno-programowe), które nie tylko nie niszczą dzieła Aalto, lecz je wręcz promują. W ramach estetycznego odświeżenia budynku została odnowiona biała elewacja budynku, przywracając śnieżno-biały kolor okładzinie.

Wprowadzono także zmiany funkcjonalne i rozbudowę obiektu, aby spełnić dzisiejsze potrzeby wystawiennicze i wymagania muzealne, które znacznie się zmieniły od czasu otwarcia tego budynku w 1972 roku (Sørensen, 2016).

Zabiegiem odnowy obiektu zajęli się architekci Erik Møller oraz pracownia Transform. Musieli oni sprostać wymaganiom nie tylko funkcjonalnym, ale też materiałowym w kontekście spuścizny dziedzictwa Aalto.

W związku z tym do renowacji i rozbudowy użyto wysokiej jakości materiałów i wysokiej jakości prac budowlanych. Architekci też musieli się zderzyć z pułapką dzieła fińskiego architekta, gdzie architektura, która może od razu wydawać się prosta i bezpośrednia, z bliska jest pełna świadomych kontrastów.

Na przykład między kształtami geometrycznymi i organicznymi, twardymi i miękkimi, błyszczącymi i żywnością, światłem dziennym i sztucznym światłem (Sørensen, 2016).

Dyskretne zmiany Z zewnątrz ma tylko 40 lat, ale w tym przypadku marmur Carrara został zastąpiony bardziej trwałym, a fasady są teraz jaskrawo białe i ostro oznakowane. Wymiana elewacji to historia sama w sobie: w ciągu

Rozdział 5

Kunsten

85 rejestracji przez Duńską Agencję ds. Kultury każdy pojedynczy marmur został sfotografowany i ponumerowany. Następnie krążyły one po pracowni aż znalazły właściwe miejsca (w kontekście wieku elementów, jakichś uszkodzeń itp.) w, odnowionej fasadzie. W ten sposób starannie ustalono, z wyprzedzeniem, gdzie należy umieścić każdą płytę elewacji (Sørensen, 2016).

Na parterze oryginalny kierunek ruchu oraz przepustowość zostały zachowane z obejściem dookoła dużej hali z wysokimi sufitami i przestrzenią wystawienniczą na zewnątrz, która nie jest zakłócana przez zwiedzających. Przepływ ten jest wzmocniony nową klatką schodową pośrodku budynku, w dół, do podobnie nowo otwartego pomieszczenia na specjalne wystawy.

Znajduje się tam, gdzie muzeum pierwotnie miało magazyn. Elastyczne pomieszczenie o powierzchni 750 m² bez światła dziennego można dostosować odpowiednio do potrzeb grafiki, a także instalacji i animacji oraz innych współczesnych form sztuki (Sørensen, 2016).

Ciemna, ukierunkowana na ekspozycję sztuki powyżej wspomnianej przestrzeń kontrastuje z białą podłogą, na którą wciąż pada światło naturalne z kondygnacji wyżej. W niektórych pomieszczeniach obok można znaleźć sztucznie oświetlone miękko kształtne pomieszczenia, które również są w kontraście do prostopadłościennych, pomieszczeń w części nadziemnej (Sørensen, 2016).

ill. 85.1. Plan Kunsten - rzut parteru.

86 Choć trudno jest dostrzec, nastąpiły poważne zmiany techniczne, aby muzeum spełniało dzisiejsze wymagania. Na przykład, całe szkło zostało wymienione i zastąpione nowym szkłem chroniącym przed słońcem (przegrzewanie budynku), wszystkie oryginalne oprawy oświetleniowe zostały wymienione i uzupełnione o nowe. Nowoczesne systemy kontroli wentylacji, temperatury i wilgotności również znalazły zastosowanie.

To samo dotyczy ochrony przeciwpożarowej i przeciw kradzieżowej (Sørensen, 2016).

Przy głównym wejściu na parterze, gdzie pierwotnie znajdowała się siedziba administracji, powstał sklep muzealny. Obok sklepu znajduje się niewielka sala, pierwotnie przeznaczona na muzykę kameralną, przekształcona w mieszankę pokoi wypoczynkowych i biblioteki. W foyer miejsce sprzedaży biletów zostało wyposażone w łagodnie zaokrąglone marmurową ladę, zaś inne obiekty zostały zmodernizowane.

Generalnie wszystkie zmiany na parterze zostały wdrożone tak dyskretnie, że trudno je natychmiast zauważyć (Sørensen, 2016).

Znaczące odnowienie Na parterze i piwnicy architekci z kolei wprowadzili swój wyraźny, współczesny akcent. Zwłaszcza w nowym pomieszczeniu pokazowym, który ma inny surowy wyraz niż pokoje na parterze, zamiast jasnej marmurowej podłogi jest tu ciemny, polerowany beton jako posadzka. Sufit zaś został pokryty czarnymi płytami. Tylko ściany, betonowe

Rozdział 5 iedzialna za nadzór konserwatorski. Ten szczegół nie zmienił jednak faktu, że architekci podkreślali mocno świetną współpracę z Agencją i Muzeum nazywając je „niezwykle owocną i kluczową dla ostatecznego wyniku” (Sørensen, 2016).

Ocena konserwatorska: Budynek/obszar w pełni chroniony

Rozszerzenie Nowe rozszerzenie o 300 metrów kwadratowych w parterze, w zachodnim narożniku pozostaje wewnątrz istniejącej linii elewacji i nowej elewacji - w pełni zgodny z zasadą pierwotnego projektu Aalto i Baruëla. Znajduje się ono na betonowych filarach. Rozbudowa obejmuje również zaplecze warsztatowe, a także przestrzeń do dostarczania i odbierania dzieł sztuki i innych materiałów.

Pod ziemią powstały nowe toalety, w których dokładnie odtwarzano lustra, a także niebieski i biały klinkier. W piwnicy znajduje się również nowe, duże rozszerzenie, które zapewnia wiele metrów kwadratowych dla magazynu i technologii (Sørensen, 2016).

Podsumowanie Kusten, to zdaniem dr arch. (MAA) Leif Leer Sørensen, „niewątpliwie przedstawiciel lirycznego i humanistycznego modernizmu”, który dominuje w twórczości Aalto w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku (kiedy to powstał projekt tego muzeum). „Zmysłowa i złożona architektura, pełna kontrastów, rzeźbiarskich kształtów i drobnych, szczegółowych detali, z otwartością i bogactwem światła” (Sørensen, 2016).

'(...) Otoczenie dla sztuki, jakim jest Kunsten, stało się świenym przykładem renowacji obiektu (...)' słupy i dźwigary są białe. Niektóre klatki schodowe przechodzące przez pomieszczenia oznaczają przejście między oryginalnym budynkiem muzeum a rozbudową z lat 80 (Sørensen, 2016).

Poza nową salą wystawową znajdują się funkcje, które wymagają światła dziennego. Administracja przeniosła się więc na południowy kraniec parteru, podczas gdy na północnym zachodzie znajduje się miejsce ekspansji kawiarni muzealnej, z której roztacza się widok na duży ogród rzeźbiarski.

Nowo zaprojektowany taras przed kawiarnią jest przeznaczony do letnich posiłków na świeżym powietrzu. Można więc uznać za negatywne, że nie ma bezpośredniego dostępu z kawiarni na taras i do parku rzeźb.

Tutaj oczywistym stał się pomysł przekształcenia jednego z istniejących obszarów przeszklonych w kawiarnię z podwójnymi drzwiami, tak aby istniało bezpośrednie połączenie między wnętrzem a zewnętrzem.

Niestety, tego rozwiązania, nie zaakceptowała Duńska Agencja ds. Kultury odpow-

W związku z odnowieniem obiektu, Erik Møller Architects i pracownia Transform zdecydowali się podporządkować i pod każdym względem respektować oryginalną architekturę Aalto i Baruëla. Jak wspomniano powyżej, z zewnątrz i na parterze trudno jest zauważyć stosunkowo dużą liczbę zmian, które zostały wprowadzone. Przekształceniom najwięcej uległa niższa kondygnacja gdzie architekci wprowadzili znaczące zmiany i stworzyli, nowoczesny kontrast do oryginału - z prostym, ale także precyzyjnym wykonaniem przestrzeni, które są zamknięte i ciemne w porównaniu do parteru.

Otoczenie dla sztuki, jakim jest Kunsten, stało się świetnym przykładem renowacji obiektu. Dzięki starannej opiece Duńskiej Agencji ds. Kultury, samego Muzeum oraz architektów, udało się nie tylko zachować świetną architekturę Aalto i Baruëla, lecz podkreślić jej wielkość.

Po prawej ill. 87.1. Poziom -1 po renowacji budynku. Widać charakterystyczny kontrast czerni i bieli stworzony przez Erik Møller Architects i pracownię Transform.

Kunsten

87

88

Rozdział 5

Svinkløv Badehotel

We wrześniu 2016 roku, sławny w Danii Svinkløv Badehotel spłonął. Było to fantastyczne miejsce, znane właściwie przez każdego Duńczyka. Właściciel terenu, fundacja Svinkløv Foundation Erf niemal natychmiast zadecydowała, że nowy Badehotel będzie musiał powstać w tym miejscu. Było to w zasadzie w interesie narodu.

(Søndergaard and Zbierajewski, 2017)

Svinkløv Badehotel

89

ill. 89.1. Widok na Svinkløv Badehotel o zachodzie Słońca.

90

Rozdział 5

Kilka słów wstępu „Badehotel” to składowa dwóch duńskich słów. „Bad”, w znaczeniu „kąpiel” albo „łazienka”, oraz „hotel” oznaczający po prostu hotel. Pierwsze Badehotele zostały zbudowane w Danii w latach 80. XIX wieku.

Ustawiono je wzdłuż duńskiego wybrzeża, zwykle na wzgórzu, z dala od miast. Goście tych hoteli byli zamożnymi i ważnymi osobami. Styl pierwszych Badehoteli został zainspirowany francuskimi hotelami i starymi zamkami wikingów. Pokoje wspólne były typową wizytówką tego typu obiektów.

Typowe było również, aby była budynku była pospolita, pokoje zaś skromne i minimalnie umeblowane. Miały te pomieszczenia w zasadzie służyć wyłącznie jako miejsce do spania.

Goście przybyli indywidualnie lub w małych grupach. Mogli to być rodzice z dorosłym dzieckiem, młode małżeństwo lub dwie starsze wdowy w towarzystwie samotnego dżentelmena - dlatego kontakty towarzyskie między gośćmi były rozległe i powszechne.

Jak nazwa wskazywała, hotele te skupiały się przede wszystkim na kąpieli. Nie byle jakiej, bo w morzu. To właśnie z nich wyrosła duńska moda nie tyle na wejście do morza i popływanie, co przebywanie w wodzie przez bardzo długi czas (Søndergaard and Zbierajewski, 2017).

Historia Svinkløv Badehotel Historia miejsca, Svinkløv, rozpoczęła się od zasypania piaskiem wybrzeża morskiego w rejonie Jammerbugt, który również był terenem uprawy pod koniec XIX i na początku XX wieku. Ze względu na ekspansję zieleni, wydmy nie powodowały już żadnych problemów (Kragh Jespersen, Topperzer and Sandvej, 2008).

Svinkløv Badehotel został założony przez Karola Brixa Kronborg, który był duńsko-amerykańskiego pochodzenia. Walczył o Stany Zjednoczone w pierwszej wojnie światowej, a po wojnie wrócił do Danii. Po powrocie wpadł na pomysł zbudowania

hotelu i wybrał za lokalizację Svinkløv, które było bardzo blisko morza (Kragh Jespersen, Topperzer and Sandvej, 2008).

Ponieważ warunki terenowe były dość trudne (z wydmami i otaczającą naturą utrudniającą budowę), Kronborg poświęcił wiele czasu przekonując rząd, by pozwolił mu tam budować. I tak by się nie stało, gdyby nie pomoc architekta duńskiej rodziny królewskiej, Ejnara Packnessa. Architekta zainspirował ruch na rzecz lepszych praktyk budowlanych, z naciskiem na klasyczne koncepcje proporcji budynków, kolorów, a także rozmiarów i położenia okien i drzwi, które znalazły swój wyraz w konstrukcji hotelu (Kragh Jespersen, Topperzer and Sandvej, 2008).

Badehotel został wybudowany w 1925 roku z kilkoma pokojami i bardzo małą restauracją, ale z biegiem czasu pierwotny budynek okazał się bardzo mały i został przedłużony trzykrotnie. Pierwsza rozbudowa rozpoczęła się w 1933 roku, a w 1934 roku budynek został ukończony w obecnej formie (Kragh Jespersen,

Topperzer and Sandvej, 2008).

Hotel stał się bardzo sławny ze względu na jego bezpośrednie połączenie z morzem, piękne widoki i to, że był tak daleko od jakiejkolwiek miejscowości. To sprawiło, że hotel był rozpoznawany jako samotnia i dobre miejsce na spędzenie wakacji (Kragh Jespersen, Topperzer and Sandvej, 2008).

Hotel był wyjątkowy, ponieważ był to jeden z ostatnich pozostałych hoteli wykonanych z drewna. Co więcej, był to najdłuższy drewniany budynek w Danii. W sezonie (od kwietnia do października) było to często miejsce wystaw artystycznych (eksponowanych w salach) i koncertów klasycznych. Goście mogli również kupić niektóre eksponowane przedmioty jako pamiątkę. W 2014 roku hotel stał się jeszcze bardziej znany dzięki duńskiemu serialowi telewizyjnemu “Badehotellet”. Kiedy producenci telewizyjni przybyli na miejsce, aby dokonać badania budynku, Anders Agger, główny producent wykonawczy programu, powiedział, że “to jest matka wszystkich” Badehoteli w Danii (Royberg, 2017).

Normalnie budynek ten był otwarty każdego roku od Wielkanocy do końca września. W tym okresie hotel był pełny. Wszystkie pokoje były zawsze zarezerwowane na następne trzy miesiące. Zazwyczaj goście rezerwowali z wyprzedzeniem na ten sam tydzień w przyszłym roku. Svinkløv Badehotel nie był tanim miejscem na nocleg, ale oferował w zamian świetną jakość pobytu w nim (Royberg, 2017).

Na górze ill. 90.1. Widok na Svinkløv Badehotel z klifu.

Po lewej ill. 90.2. Widać tutaj dwie z trzech przestrzeni wspólnych - żółty salon (jadalnia) i niebieski.

Po prawej ill. 91.1. Fasada hotelu.

Svinkløv Badehotel Poza głównym hotelem znajduje się tam również do dziś aneks do hotelu - niewielki budynek, który miał 9 dodatkowych pokoi dla gości, którzy przyjeżdżali tu od wielu, wielu lat. To była opcjonalna “dodatkowa opcja” dla stałych klientów. Na klifie obok hotelu znajdowała się kopia tego aneksu - domu, w którym mieszkali ludzie prowadzący działalność Svinkløv Badehotel. Oba budynki zostały zaprojektowane przez tego samego architekta, Packnessa i oba zostały utrzymane w tym samym stylu co oryginalny hotel. Co więcej, w południowym rogu tego miejsca znajdował się mały pawilon, który miał tylko jedną funkcję - sprzedaż lodów w lecie (Royberg, 2017).

91

92

Rozdział 5

Svinkløv Badehotel

93

'W nocy z 26 września 2016 roku Hotel spłonął. Na szczęście nikt nie został ranny (w tym 48 zakwaterowanych gości) (...)' (http://nyheder.tv2.dk/, 2016)

Na górze ill. 93.1. Svinkløv Badehotel po pożarze. Zdjęcie z lutego 2017.

94 Pożar W nocy z 26 września 2016 roku Hotel spłonął. Na szczęście nikt nie został ranny (w tym 48 zakwaterowanych gości) (http:// nyheder.tv2.dk/, 2016). W pierwszym tygodniu po pożarze w duńskich mediach pojawiło się 700 wiadomości o tym zdarzeniu. Nie tylko dlatego, że był znanym miejscem, ale także dlatego, że był ikoną dla wszystkich “Badehoteli” w Danii (Royberg, 2017).

Poznanie duszy tego miejsca Po tym, jak Svinkløv Badehotel spłonął, a przed rozpoczęciem jakichkolwiek dyskusji z architektami na temat nowego, właściciele chcieli zrozumieć DNA tego miejsca i jego duszę. Chcieli zrozumieć powód tego, dlaczego ludzie przychodzili tam z pokolenia na pokolenie i dlaczego zawsze był on w pełni zarezerwowany. Analiza zajęła wiele miesięcy (Royberg, 2017), a Fundacja dokonała dość niezwykłego odkrycia.

Przede wszystkim, to, co lubili goście, to fantastyczne umiejscowienie budynku w naturze: budynek wyglądał ładnie, ale nie wytwornie; podobała im się również niesamowity, znany na całą Danię poziom kulinarny hotelu. Pokoje były małe i nie było ani telewizji, ani Internetu, ale goście nigdy nie narzekali na brak tych funkcji, wręcz przeciwnie. Zamiast tego spędzali więcej czasu na parterze, gdzie znajdowały się jadalnie i pokoje dzienne. Gdy schodzili do tych pokoi, można było wyczuć wyjątkową atmosferę: młodsza para grała w szachy; starsza para czytała książki. Po przyzwyczajeniu się do siebie nawzajem ludzie wpadali na pogawędki (Royberg, 2017).

Podczas wywiadu pewien członek rodziny odwiedzającej często ten hotel, powiedział, że wiele par przyjeżdża tu od ponad 20 lat.

W jadalni goście byli całkowicie skoncentrowani na jedzeniu. Ewentualna rozmowa między tymi dwoma mogła brzmieć tak: - Kochanie, jak smakuje (jedzenie)?

- Wspaniale.

Ale kiedy wrócili do pokoju wspólnego, “Żółtego salonu”, nagle zostali otoczeni przez wiele innych osób i świetnie się razem bawili, rozmawiając, śmiejąc się i delektując się filiżanką herbaty lub kawy (Royberg, 2017).

To było właśnie DNA tego miejsca. Kiedy goście przychodzili rok po roku, zaczęli traktować siebie nawzajem jak rodzinę. Nagle ludzie mogli zapytać się nawzajem, jak się bawią, gdzie wybierają się na wakacje i tak dalej. Miejsce to dawało poczucie wspólnoty, poczucia przynależności do jednej wielkiej rodziny (Royberg, 2017).

Personel starał się również traktować gości tak, jakby byli częścią rodziny (Royberg, 2017).

“Kiedy widzisz nowoczesny hotel, oczywiście otrzymujesz usługę, ale wszyscy są

Rozdział 5 szkoleni jak psy. W naszym hotelu personel zawsze zajmował się każdym gościem indywidualnie, w zależności od jego próśb o potrzeb” (Royberg, 2017).

biurami, później liczba została zmniejszona do czterech i ostatecznie wybrali jedno biuro architektoniczne do realizacji projektu (Royberg, 2017).

Jeśli chodzi o jedzenie, Svinkløv Badehotel był znany w całym kraju. Szef kuchni w hotelu miał tytuł najlepszego kucharza w Danii.

Bardzo często ludzie z miejscowych domków letniskowych, a nawet z miejsc oddalonych o 40 km, przyjeżdżali tam tylko na lunch lub kolację. Oczywiście goście hotelu zawsze mieli pierwszeństwo. Często można było zobaczyć mieszkańców aż z Aalborga, którzy przyjeżdżali tam po to, aby coś zjeść i podziwiać widok na morze i wybrzeże (Royberg, 2017).

Początkowo właściciele poinformowali media, że nowy hotel Badehotel będzie gotowy w 2018 roku, ale ze względu na długą procedurę uzyskania pieniędzy od firmy ubezpieczeniowej (Royberg, 2017), ta data została skorygowana do roku 2019 (Skaftved, 2017).

W Danii istnieje obecnie tendencja do ucieczki od codzienności, technologii, zgiełku.

Nawet część członków zarządu Svinkløv Badehotel spędzała tam czas ze względu na te cechy. To jest dusza tego miejsca (Royberg, 2017).

Nie wszystko było idealne Poza wszystkimi pozytywnymi właściwościami hotelu wskazanymi przez gości, były też pewne negatywne strony. Na przykład, nie każdy pokój miał własną łazienkę lub nawet toaletę. Goście musieli wybrać: pokój z widokiem na morze, ale bez łazienki; lub pokój z łazienką, ale bez widoku na morze.

W wielu przypadkach goście musieli korzystać ze wspólnej łazienki na korytarzu.

Właściciele budynku (w tym były kucharz tego hotelu) narzekali również na fakt, że mieli zbyt mało miejsca na gromadzenie ziół lub jakichkolwiek lokalnych składników.

Co więcej, budynek produkował wiele odpadów żywnościowych bez specjalnego przechowywania. W budynku zużywano za dużo wody. Panele słoneczne, które pokrywały niewielki obszar dachu, nie działały po 11 latach, ponieważ sól uszkodziła instalacje.

Metalowe elementy na elewacji budynku były zawsze pokryte rdzą, ponieważ nie były nierdzewne. Również cienkie ściany zewnętrzne sprawiały, że praktycznie nie można było skutecznie ogrzać miejsca w zimie: nie tylko ze względu na temperaturę, ale także z powodu bardzo silnych wiatrów (Royberg, 2017).

Następne kroki Zarząd Svinkløv Badehotel, Fundacja Svinkløv Erf, składająca się z pięciu osób, zdecydowała, że miejsce to jest zbyt ważne dla Duńczyków i że należy je odbudować (Royberg, 2017).

Jednym z członków zarządu był architekt, dzięki czemu właściciele niema natychmiast zaczęli organizować spotkania z różnymi biurami architektonicznymi, aby omówić możliwości odbudowy budynku (Royberg, 2017).

Na początku skontaktowali się z ośmioma

Badehotel na nowo Obszar, na którym znajdował się Svinkløv Badehotel jest objęty kilkudziesięcioma restrykcjami. Od programu Natura 2000, przez ochronę wydm, po graniczny pas strefy lotniczej dla wojska. Równocześnie w lokalnej gminie ustalono, że poza tymi ograniczeniami, jest jeszcze jedno istotne, które opiniuje, że w przypadku jakichkolwiek nowych planów budowy nowego obiektu na miejscu starego Svinkløv Badehotel należy budynek odbudować jako replikę: o tej samej funkcji, objętości, stylu, kolorach i szczegółach (Hyttel, 2017).

Duńska ustawa o planowaniu (ochrona krajobrazu przybrzeżnego) zabrania tworzenia nowych terenów w odległości około 3 km od wybrzeża. W odniesieniu do tego miejsca zabronione jest budowanie czegokolwiek w odległości 300 metrów od brzegu (który kończyłby się za urwiskiem). Jednak ta sama ustawa wyraźnie stwierdza, że można uzyskać wyjątkowe zezwolenie na budowę, jeśli budynek będzie w interesie narodowym (Auken and Christiansen, 1997). Można by wejść w polemikę, jakiego rodzaju “interes narodowy” mógłby potencjalnie reprezentować nowy budynek. Jednakże, zgodnie z tą ustawą taka zmiana lokalnego planu by musiała potrwać kilka lat. O te „kilka lat” za dużo dla fundacji Svinkløv Foundation Erf. W związku z tym, że temat był świeży i ważny dla Duńczyków, postanowiono, aby nie robić konkursu na zupełnie nowy hotel (co by się wiązało z wieloma latami czekania i być możliwtm uśpieniem potrzeby Duńczyków na przywrócenie budynku) i przejść bezpośrednio do projektu odbudowy (Royberg, 2017).

W grudniu 2017 roku został zaprezentowany projekt nowego Svinkløv Badehotel, stworzonego przez pracownię Praksis Arkitekter.

Niemal wierna kopia, zostanie wybudowana z drewna, przywracając miano najdłuższego budynku drewnianego w Danii. Tym razem będzie spełniał on wszelkie normy najnowszych standardów duńskiego prawa budowlanego, jak i pokryje zapotrzebowania użytkowników w kontekście braków w starym hotelu. W tym, obiekt posiadać będzie o dwa pokoje dla gości mniej niż wcześniej, ale w zamian, każdy pokój będzie mieć dostęp do własnej łazienki (Melander, 2018).

Svinkløv Badehotel

95

Na górze ill. 95.1. Rzut parteru starego hotelu. Wyżej znajduje się rzut pierwszego piętra.

Na dole ill. 95.2. Rzut parteru nowego hotelu (kopii). Projekt pracowni Praksis Arkitekter.

96

Rozdział 5

Ocena konserwatorska

Refleksja

Niestety obiekt nie znajdował się ani w rejestrze ani zabytków, ani konserwatorskim. Niemniej liczy się w tym przypadku przykład odbudowy obiektu z racji potrzeby w narodzie duńskim.

Nie można na chwilę obecną stwierdzić czy pomysł tak szybkiej odbudowy kopii budynku ma sens. W roku 2017 autor niniejszej pracy, wraz z Jesperem Dybdalem Søndergaardem stworzyli pracę magisterską wykorzystującą ten temat. Svinkløv Badehotel posłużył jako studium zaprojektowania obiektu, nowego Badehotelu, który wyko-

rzystywałby niemal tylko naturalną wentylację, spełniając równocześnie bardzo ostre wymagania energetyczne budynku. W tezie tej zostało poddane pod propozycję dyskusji, czy nie warto by było poczekać kilka lat by opracować nowy plan miejscowy. Dało by to szanse na stworzenie konkursu projektowego, który by pokazał potencjał na nową interpretację nowego Svinkløv Badehotel 2.o.

(Søndergaard and Zbierajewski, 2017).

Svinkløv Badehotel

97

Na gĂłrze ill. 97.1. Wizualizacja nowego hotelu (kopii).Projekt pracowni Praksis Arkitekter.

98

Rozdział 5

Hotel

SAS (od 2009 roku jako Radisson Blu Royal Hotel) jest pod wieloma względami wyjątkowy w duńskiej historii architektury. Jest to pierwszy wieżowiec w Kopenhadze, który dał stolicy Danii pierwszy modernistyczny budynek o naprawdę międzynarodowym stylu. Został on zbudowany i urządzony z rzemieślniczą starannością. Jest to budynek o świetnych proporcjach i reprezentuje szczytową twórczość architektoniczną Arne Jacobsena. Ten projekt obejmował jednakże nie tylko sam budynek, ale również jego wystrój - meble, oprawy i wiele innych, które wówczas zostały wprowadzone do pro-

dukcji jako ekskluzywne, które cieszyły się ogromną popularnością i długowiecznością (Sheridan, 2003).

Hotel był wzorowany na Lever House pracowni Skidmore, Owings & Merrill, wieżowcu w Nowym Jorku, który powstał kilka lat wcześniej. Tak jak inspiracja, hotel SAS również był podzielony na dwie części. Niższy budynek w przyziemiu, który obejmuje hol, ogród zimowy, restaurację, sklepy, biura i dawniej terminal lotniczy SAS. Częścią główną budynku, jest jednak sam wieżowiec mieszczący głównie pokoje

Hotel SAS

99

Hotel SAS w Kopenhadze

Na górze ill. 99.1. Obecne wnętrze sławnego pokoju 606 w hotelu SAS (obecnie Radisson Blu Royal Hotel).

hotelowe i taras widokowy na najwyższym piętrze (Sheridan, 2003).

Konstrukcja żelbetowego szkieletu w wieży opakowana została w ścianę osłonową z profili aluminiowych i przezroczystego zielonego i szarego szkła anodowanego.

Był to równocześnie jeden z pierwszych przykładów zastosowania ściany kurtynowej w Danii. Pierwszy raz zostały one zastosowane w innym budynku Jacobsena, w trzypiętrowym ratuszu w Rødovre, w 1955 roku. Fasada hotelu różni się od ratusza jedynie jasnozielonym kolorem elementów

pośrednich i nieco odmiennymi proporcjami (Sestoft and Christiansen, 1991). Sama konstrukcja obiektu składa się z siatki okrągłych kolumn w modułowym systemie kratownicowym (Sheridan, 2003).

Odcienie zieleni dominują nad całym projektem. Jacobsen, który pracował również jako architekt krajobrazu w latach 1955-1960, realizował temat “nowoczesny ogród”. Zaimplementował ten temat za pomocą zielonych tkanin i mebli w połączeniu z “organicznymi kształtami” i sztywnymi formami geometrycznymi (Sheridan, 2003).

Jak wspomniano wcześniej, w tym projekcie Arne Jacobsen również zaprojektował wnętrza, w tym oświetlenie, tekstylia jak i meble. Jego sławne Egg Chair i Swan Chair zostały stworzone właśnie dla tego budynku.

Część z jego projektów wystroju wnętrza została wprowadzona do masowej produkcji.

Niestety, złe zarządzanie hotelem sprawiło, że wnętrza dobrze się nie zachowały. Często pojawiały się ich zmiany i naprawy bez szacunku do oryginalnego projektu, przez co przez kolejne lata większość umeblowania została wymieniona, zaś w 1991 roku zlikwidowano ogród zimowy. Jedyne co

100

Rozdział 5

zostało po oryginalnym projekcie wnętrz, to apartament 606, który został odtworzony tak, że przypomina on cały czas o tym co stworzył Jacobsen. Od początku dwudziestego wieku meble Arne Jacobsena przeżywają istny renesans, zwłaszcza te, które zostały zaprojektowane właśnie dla budynku SAS. W Danii każda szanująca się instytucja ma przynajmniej kilka modeli Swan, czy Egg (Sheridan, 2003).

W fazie projektowania szkice budynku zostały opublikowane w duńskich gazetach.

Krytycy obawiali się zniszczenia tradycyjnej panoramy Kopenhagi. Budynek został porównany do karty dziurkowanej. Odpowiedź Jacobsena brzmiała: “To zabawne, bo tak właśnie wygląda, gdy okna są otwarte w gorący letni dzień”. Innego określenia użył były współpracownik Jacobsena, Erik Møller, który nazwał go “szklaną cygaretką”. Gdy promotor międzynarodowego stylu, Philip C. Johnson, powiedział, że to najgorsza kopia Lever House. Jacobsen odpowiedział: “Przynajmniej budynek zajął pierwsze miejsce w konkursie na najbrzydszy budynek w Kopenhadze” (Sheridan, 2003).

Ocena konserwatorska Niestety, pomimo bycia w rejestrze konserwatorskim, brak jest informacji na temat tego, jakie są kryteria przyjęcia obiektu do rejestru.

2

SAVE Kategoria 2.

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony

Na górze ill. 100.1. Archiwalne zdjęcie z widokiem na wieżowiec i jego kontekst.

Na dole ill. 100.2. Apartament 606 tuż po wybudowaniu obiektu. W tamtych czasach jeszcze cały hotel posiadał wnętrza projektu Jacobsena.

Hotel SAS

Na górze ill. 101.1. Archiwalne zdjęcie holu głównego hotelu SAS. Poza dostojną, okrągła klatką schodową można zauważyć również recepcję i dużo foteli Egg projektu Jacobsena.

Na dole ill. 101.2. Jeden z wielu pomieszczeń typu lounge, gdzie można było zobaczyć niemal pokaz mebli i oświetleń projektu Arne Jacobsena. Na pierwszym planie sławne fotele Swan.

101

102

Na górze ill. 102.1. Duński Bank Narodowy - zdjęcie narożnika, gdzie spotyka się elewacja południowa i wschodnia.

Rozdział 5

Siedziba duńskiego Banku Narodowego

Duński Bank Narodowy

103

Duński Bank Narodowy był ostatnią realizacją Arne Jacobsena. Dożył tylko wybudowania pierwszej części budynku. Równocześnie okazało się, że był to najprawdopodobniej najlepszy projekt tego wybitnego duńskiego architekta.

Historia budynku Duński Bank Narodowy (Danmarks Nationalbank) przeprowadził się w 1870 roku z Slotsholmen do Holmen Canal w nowym budynku zaprojektowanym przez J.D. Herholdta. Budynek został zbudowany w stylu historyzmu. Kwatera główna banku była jedynym niezależnym budynkiem, lecz miała też kilka swoich wewnętrznych podmiotów rozsianych po kraju. Jednak po drugiej wojnie światowej ramy fizyczne stały się zbyt wąskie i pomimo większej ekspansji potrzebna była szersza ekspansja. Uznano, że ważne jest, aby utrzymać bliskość centralnej administracji, dlatego zdecydowano się zaangażować cały bank na rzecz znalezienia nowego budynku. W 1961 r. Duński Bank Narodowy ogłosił przetarg w celu zebrania kompleksu budynków banku w jeden nowy gmach. Obszar zadania konkursowego był ograniczony ulicami pomiędzy Niels Juels Gade, kanałem Holmen, Havnegade i portem.

Całkowita wysokość budynku wynosić mogła pięć pięter oraz dodatkowo dachy.

Podkreślono jednak, że propozycje powinny uwzględniać wybitne położenie banku w pobliżu Slotsholmen i okolicznych budynków. Warunkiem wstępnym dla konkursu było, aby bank mógł kontynuować swoje funkcje w trakcie budowy. Pięć projektów zostało przedłożonych do oceny. Propozycja Arne Jacobsena była wybrana jako najlepsza, ponieważ działała z niskim wskaźnikiem wykorzystania wynoszącym 1,56 w porównaniu z 2.5 (zatwierdzonym) i wciąż zdolnym do spełnienia wymagań funkcjonalnych (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

W roku 1965 rozpoczęto budowę, a pierwszy etap został zakończony w kwietniu 1970 roku, zaś jego otwarcie nastąpiło w lutym 1971 roku. Etap ten obejmował północną połowę wysokiego budynku między innymi nowej drukarni pieniędzy. Niestety, w roku 1971 zmarł Arne Jacobsen. Po jego śmierci, projekt i zarządzanie budową przeszło w ręce firmy architektonicznej Dissing + Weitling. W roku 1972 rozpoczął się II etap budowy, który obejmował południową część budynku. Ten fragment budynku został ukończony w 1976 roku. Również w 1976 roku rozebrano resztę stary budynek główny banku. Następnie rozpoczął się trzeci i ostatni etap. W 1978 roku ukończono cały kompleks. Budynek ma łącznie 48131 metrów kwadratowych, które są podzielone na trzy różne główne funkcje:

- Drukarnię z towarzyszącymi warsztatami i laboratoriami - Sekcję ekspedycji do pracy wyjazdowej banku w tym dużą salę bankową - Powierzchnię biurową oraz na inne funkcje usługowe banku (zaplecze techniczne, pokoje dla personelu i miejsca parkingowe) (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Budynek musiał się zmagać z wyzwania związanymi z utrzymaniem statycznym budynku ze względu na ciśnienie wody z pod ziemi (budynek znajduje się tuż przy głównym kanale, w którym poziom morza się waha w zależności od pogody w roku).

Większość budynku jest w związki z tym zakotwiczona w skale saltholm z regulowanymi stalowymi kotwami, które utrzymują budynek na miejscu. Niski budynek dążył do wyrównania ciśnienia wody za pomocą konstrukcji podwójnej podłogi wypełnionej żwirem jako balastem. Podczas budowy lustro wody gruntowej zostało opuszczone za wzmocnionymi ścianami szczelinowymi. W miarę postępu prac lustro wody stopniowo unosiło się, dzięki czemu ciężar budynku kompensował ciśnienie wody (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Wysoki budynek jest zbudowany jako żelbetowa konstrukcja. Ponieważ budynek ma siedem pięter (w tym niski dach), a wysokość budynku została ustawiona na 20 m, należało unikać wiszących belek w oponach (woda). Konstrukcja jest zatem zaprojektowana jako konstrukcja grzybowa z ukrytymi kapsułami zintegrowanymi z oponami. Kolumny budynku znajdują się w odległości 4,2 metra w obu kierunkach.

Wyjątek stanowi hala drukarska, która ma konstrukcję nośną z betonu sprężonego (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Otoczenie Cały kompleks budynku składa się z dwóch głównych części: małej części wyznaczającej cały blok z wyjątkiem wąskiego klina ulicy Havnegade. W tym samym czasie ta część budynku tworzy pięciopiętrowy blok, usytuowany we wschodniej części działki, równolegle Niels Juels Gade. Jest to kluczowa cecha budynku, który pomimo swojej masywnej i monumentalnej architektury dąży do adaptacji do otoczenia. Wysoki budynek obok ulicy Nielsa Juelsa Gade nawiązuje do oryginalnych proporcji ulicy. Po drugiej stronie budynku niska część kościoła

104

Holmens Kirke utrzymuje dominuje poprzez swoje detale. Danmarks Nationalbank łączy się urbanistycznie, z Niels Jules Gade poprzez niski, starszy budynek przy Gammelholm i Slotsholm. Pionowe podziały elewacji budynku banku wchodzą w interakcję wizualną z długą kaplicą Holmens Kirke jak i murem (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Więcej o realizacji Na Danmarks Nationalbank składają się trzy aspekty. Niska część jest wyciągnięta i odłączona od konstrukcji budynku piętrowego, a jako mur obwodowy biegnie wokół całego kompleksu. Betonowa ściana pokryta jest, norweskim marmurem porcelanowym, który nadaje fasadom charakterystyczny i żywy wygląd. Płyty mają grubość 30 mm i są podparte kotwami ze stali nierdzewnej, które są odlane w betonowej ścianie z tyłu.

Poszycie elewacji z porcelanowego marmuru występują bardzo często w budynkach Arne Jacobsena, takich jak Søllerød Rådhus, ratusz Rødovre czy ratusz w Aarhus, wspomniany wcześniej w tej pracy. Marmur Porsgrunn jest materiałem również używanym w całym budynku banku, głównie we wnętrzu (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Fasady południowa i północna są zamknięte, pełne, zaś fasady od północy i południa są otwarte, przeszklone. Jednakże wszystkie podlegają tej samej modulacji z pionowymi podziałami. Krótkie fasady na północy i południu pokryte są tym samym porcelanowym marmurem, co obwód, ale podzielone są one w ten sposób, że tworzą większe powierzchniowo pola. Jak wynika z opracowania FBB, detale fasad zdają się być bardzo rzemieślnicze w wykonaniu z

Rozdział 5

racji tego jak pokrycie elewacji współpracuje z elementami szklanymi, czy też samymi warstwami ścian zewnętrznych (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Same szklane kubiki w podłużnych elewacjach mają zaawansowaną konstrukcję wykonaną z trzech warstw szkła. Warte jest tutaj przypomnienie datowania tego obiektu. Niezwykłe, brązowe okna odbijające promienie słońca są również charakterystycznym elementem tego budynku. Wraz z przeźroczystym szkłem na zewnątrz tworzy się świetny system izolacyjny, który na swój sposób nieco wyprzedził czas. Nawet tutaj, jak wspomniano wcześniej, pojawiają się nieprawdopodobnie przemyślane detale, które należy chwalić, w kontekście lat, w jakich powstał budynek. Bowiem za wspomnianymi szybami następuje 70 mm szczelina i utwardzony boczny panel zawiasowy, dopasowany do wysokości klatki piersiowej.

Dzięki temu duża część odebranej energii słonecznej może zostać pochwycona przez przezroczysty filtr zawieszony pomiędzy zewnętrzną i wewnętrzną warstwą szkła.

Nadmiar ciepła między szybami odprowadza powietrze, które wchodzi do utwardzonego szkła i jest odprowadzane od góry. To samo skierowane ku górze powietrze zapobiega promieniowaniu zimna zimą. Fasady ze szkła refleksyjnego mają bardzo różnorodną ekspresję w ciągu dnia, w zależności od pory dnia, czy sezonu (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Wnętrza też zostały zaprojektowana z gigantyczną ilością dokładnie przemyślanych detali. Chociażby skromne wejście, które składa się z solidnych drzwi z brązu.

Od niskiej części wejściowej, wchodzi się

Na górze ill. 104.1. Zdjęcie z lotu ptaka na budynek banku oraz jego otoczenie.

Na dole ill. 104.2. Zdjęcie frontalne elewacji krótkiej banku.

Duński Bank Narodowy

105

Na górze ill. 105.1. Widok na elewację długą, wschodnią.

Na dole ill. 105.2. Wejście do banku. Hall wejściowy.

106

Rozdział 5

ill. 106.1. Hall wejściowy banku.

do imponującego, klinowego korytarza z prawie 20-metrowym sklepieniem do sufitu.

Dramatyczny efekt jest wzmocniony przez przejście do pomieszczenia przez małe wejście, co przynosi wielkie zaskoczenie dla odwiedzających. Wysokość pomieszczenia podkreślają wąskie pionowe otwory okienne. Ściany i podłogi pokryte są tym samym porcelanowym marmurem, co elewacja i dlatego można je postrzegać jako rzeźbione w jednej masie. Naprzeciw wejścia znajduje się rzeźbiona klatka schodowa. Oprawy świetlne, materiały, bawienie się przestrzeniami, to wszystko wpływa na niesamowity odbiór

wnętrz budynku. Co ciekawe, tak jak w hotelu SAS, także i tutaj występują nie tylko meble Arne Jacobsena, ale również i detale drzwi zaprojektowane przez niego, jak chociażby specjalnie zaprojektowane dla banku klamki (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Północny dziedziniec zaplanowany został jeszcze przez Arne Jacobsena, natomiast pozostałe ogrody należą do drugiego i trzeciego etapu budowy, a zatem można je przypisać pracowni Dissing + Weitling. W północnym dziedzińcu rośliny położone są na dnie z białego marmuru. W jednym narożniku znaj-

dują się oczka wodne, w innym zaś następuje zwiększenie lub zmniejszenie intensywności posadzonych roślin. Wszystko to przypomina nieco sztukę zen, która pomaga zachować pewien ład przestrzenny, służąc przy tym jako przestrzeń publiczna dla pracowników banku (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Ocena konserwatorska W 2008 roku Rada Dziedzictwa Kulturowego stwierdziła, że siedziba Duńskiego Banku Narodowego (1965-1978) autorstwa architekta Arne Jacobsena, przy Havne-

Duński Bank Narodowy

ill. 107.1. Hall wraz z oryginalną klatką schodową Arne Jacobsena. Po środku zdjęcia widać również krzesła Swan projektu tego duńskiego architekta. Zdjęcie to pokazuje rewelacyją grę światłem w budynku.

107

108

gade 5, w Kopenhadze ma architektoniczne i kulturowe wartości historyczne, które mogą uzasadniać konserwację. Danmarks Nationalbank wyraża symbolikę z wielką siłą architektoniczną, opowiadając o swoim statusie i centralnej lokalizacji jako centrali banku narodowego. Budynek dostosowuje się do otoczenia wysokiego budynku przy ulicy Niels Juels Gade i niskim budynkiem w kierunku kościoła Holmen, co pozwala uniknąć zamykania widoku ratusza w kierunku Slotsholmen. Zamknięte fasady banku podkreślają funkcję budynku, podczas gdy ogrody na niskim budynku i chodniku w kierunku Havnegade, odpowiednio, pokazują przejście między architekturą budynku banku a kościołem Holmen Kirke. Monumentalny rygor łagodzą delikatne proporcje i materialne wykorzystanie budynku, z którym bank dostosowuje się do pobliskiego otoczenia, a monumentalna budowla staje się nowoczesnym uzupełnieniem. Wewnątrz, w banku, zadbano o detale i znakomite wykończenie materiałów, od imponującej sali, dużej sali bankowej z kwiatowymi witrynami i drobnymi detalami w biurach i salach konferencyjnych, które jasno pokazują, że jest to prestiżowy projekt narodowy. Duński Bank Narodowy to również podmiot, który wymagał nowatorskiego podejścia do kompleksowych rozwiązań, takich jak zaawansowane i specjalnie zaprojektowane szklane obszary budynku czy ciężkie inżynieryjnie rozwiązania dotyczące posadowienia budynku. Jednocześnie konieczne było, aby bank mógł kontynuować swoje funkcje na wszyst-

Rozdział 5

kich etapach budowy. Ogrody stanowią część architektury, w której tworzą widok na biura budynku i łączą bank z miastem. Dodatkowo, same dziedzińce, ich proporcje oraz roślinność w nich zawarta również wymaga dużego uznania. Rada stwierdziła zatem, że trwałe wartości konserwatorskie odnoszą się w szczególności do wyglądu architektonicznego budynku w przestrzeni miejskiej, do układu budynku, znakomitego wykorzystania materiałów, szczegółowych i wszechstronnych detali oraz ogrodów związanych z budynkiem. Duńska Agencja ds. Kultury szacuje, że Bank jest bardzo wrażliwy na zmiany, które nie przypominają oryginalnego języka architektonicznego Arne Jacobsena. Zaleca się zatem, aby Bank uważnie śledził dalsze, naturalne przemiany budynku, ale zawsze przy tym patrzył na oryginalny zamysł architektoniczny tego budynku, w trakcie przyszłych pracach budowlanych.

Wreszcie Duńska Agencja ds. Kultury zaleca zachowanie oryginalnych mebli, wyposażenia i rzemiosła dostosowanego do budynku (Fredede & Bevaringsværdige Bygninger, n.d.).

Budynek/obszar w pełni chroniony

Duński Bank Narodowy

ill. 109.1. Siedziba Duńskiego Banku Narodowego w świetle zachodzącego Słońca.

109

110

Rozdział 5

Samuels Kirke / Samuels Hus

111

Iść z duchem czasu...

W 2013 roku sześć kościołów w Kopenhadze zostało zamkniętych.

Jednym z nich był kościół Samuela w dzielnicy Nørrebro, który obecnie został przekształcony w mieszkalny budynek studencki.

Kościół Samuela zbudowano w latach 1924-1936. Przez te wszystkie lata służył on lokalnej parafii ewangelickiej. Z racji zmniejszającej się ilości wiernych, kościół postanowiono po prostu zamknąć. Problemem było to, że w takim przypadku obiekt po prostu przestawał służyć społeczeństwu.

Widząc to, odezwała się do Duńskiej Fundacji Kościelnej (właściciela kościoła) firma mieszkaniowa VIBO. Wydało im się oczywiste, aby ponownie użyć starego kościoła, ale w zmienionej funkcji, tak by mógł dalej odpowiadać potrzebom mieszkańców Kopenhagi. Deweloper zaproponował pomysł, by w takim razie przebudować go na mieszkania. Tyle, że nie ekskluzywne dla bogatych rodzin, lecz mieszkania studenckie (bgb a.s. - bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger, 2016).

Po lewej ill. 110.1. Elewacja budynku.

Kaare Vestermann z firmy VIBO powiedział: “Od razu pomyślałem, że to wspaniały budynek; Całkowicie się w nim zakochałem.

Potem spotkaliśmy się z Fundacją Kościelną i poczuliśmy, że chemia między nami jest dobra i tak właśnie poszło. Kiedy pojawia się taka opcja, to po prostu trzeba działać” (Bjør-

112

Rozdział 5

Po lewej ill. 112.1. Widok na oś główną budynku z ulicy P. D. Løvs Allé.

Po prawej ill. 112.2. Widok z poziomu przyziemia i ogrodów.

Samuels Kirke / Samuels Hus

113

Po lewej ill. 113.1. Przykładowy wykusz jednego z mieszkań studenckich.

‘Widząc to, odezwała się (...) firma mieszkaniowa VIBO. Wydało się im oczywiste, aby ponownie wykorzystać użyć stary kościół, ale w zmienionej funkcji, tak by mógł dalej odpowiadać potrzebom mieszkańców Kopenhagi’

Po prawej ill. 113.2. Zewnętrzna klatka schodowa oraz seria wykuszy.

114

Na górze ill. 114.1. Tył kościoła i wspólny taras.

Rozdział 5

Samuels Kirke / Samuels Hus Sama Fundacja przyznała, że się cieszy, że firma deweloperska zauważyła potencjał w kościele i że chcą oni wybudować tam mieszkania studenckie, których zawsze w Kopenhadze jest za mało. Dzięki temu miało by to pomóc lokalnej społeczności. Co ciekawe, akcja ta sprawiła, że pojawił się żywszy ruch w innych zamkniętych kościołach w Danii, które stoją puste, jak chociaż w przypadku kościoła Absalon w Kopnhadze, czy Blågårds Kirke, również w dzielnicy Nørrebro. Sprawia to, że losy tych obiektów stają w świetle przetrwania i służenia ludziom przez przynajmniej kolejne sto lat (Bjørnager, 2014).

115

nager, 2014).

Po prawej ill. 115.1. Wnętrze jednego z mieszkań studenckich.

‘Deweloper zaproponował pomysł, by w takim razie przebudować go na mieszkania. Tyle, że nie ekskluzywne dla bogatych rodzin, lecz mieszkania studenckie’ Oczywiście najpierw odpowiednie pozwolenia musiały wydać odpowiednie organy rządowe, by mieć pewność, że technicznie taka przemiana kościoła jest do wykonania (Bjørnager, 2014). Do projektu zostały zatrudnione dwie pracownie: Arkitektbutikken oraz SEISTRUP + LUNDGAARD (Reese, 2017).

Tak więc pod koniec roku 2017 otworzono Dom Samuela (na cześć wcześniejszej nazwy Kościoła Samuela. Ma on cztery kondygnacje. Parter urządzony jest w dawnej krypcie kościoła, podczas gdy pierwsze piętro jest związane z dawnym okrętem kościelnym (wspomniana tradycja statku w kościołach skandynawskich została wcześniej przytoczona przy okazji przykładu Bagsværd Kirke, projektu Utzona). Na trzecim piętrze starożytne sklepienia skarbca kościoła zostały wykorzystane do mieszkań piętrowych (loftów) i do wspólnego pokoju spotkań dla studentów (bgb a.s. - bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger, 2016).

Co ciekawe, w Domu Samuela, wśród 34 zaprojektowanych apartamentów nie ma ani jednego takiego samego. Niektóre apartamenty mieszczą się w starym kościele, a niektóre są w bocznych oficynach. Dwa apartamenty są przeznaczone do zamieszkania przez dwie lub więcej osób, zaś reszta ma charakter mieszkań jednoosobowych z prywatną toaletą i aneksem kuchennym. Oprócz wspomnianego wspólnego pokoju znajdują się również dwa wspólne tarasy na dachu (bgb a.s. - bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger, 2016).

Duża część starego kościoła jest zachowana. We wnętrzach wielu mieszkań bardzo wyraźnie to widać, przez co nie ma wątpliwości, że budynek był pierwotnie kościołem.

Nawet a duże okrągłe okno kościoła (dawna rozeta) jest zachowane we wspólnym pokoju.

Zachowano także smukłe okna kościelne, ale aby uzyskać więcej światła w domach, a nawet wykonano nowe otwory w fasadzie

Po prawej ill. 115.2. Wnętrze jednego z mieszkań studenckich.

Po prawej ill. 115.3. Wnętrze jednego z mieszkań studenckich.

Po prawej ill. 115.4. Wnętrze jednego z mieszkań studenckich.

116

Rozdział 5 kościoła i ułożono je w stosy (bgb a.s. - bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger, 2016).

Cały projekt był ciężką realizacją z racji tego, że kościół musiał naturalnie być dostosowany do obecnych wymogów duńskiego prawa budowlanego kiedy chodzi o przekształcenie tego obiektu w budynek mieszkalny. To był bardzo nietypowy konwersji, ponieważ jest to rzadki przypadek. Co więcej, na świecie istnieje tylko kilka podobnych przypadków przebudowy kościoła na inną funkcję (bgb a.s. bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger, 2016).

Ocena konserwatorska: 2

Na górze ill. 116.1. Główna klatka schodowa wewnątrz kościoła.

Po lewej ill. 116.2. We wnętrzach nowego budynku mieszkalnego wykorzystano wiele detali ze starego kościoła, tak aby nie było wątpliwości jaka była pierwotna funkcja tego obiektu.

SAVE Kategoria 2.

Wysoka ocena konserwatorska / ochrony

Samuels Kirke / Samuels Hus

117

ill. 117.1. Przekrój podłużny oraz rzut pierwszego piętra kościoła po zmianie w studencki budynek mieszkalny.

118

Rozdział 5

Samuels Kirke / Samuels Hus

119

Po lewej ill. 118.1. Wnętrze wspólnej przestrzeni dla studentów mieszkających w tym budynku. Olbrzymie okno od strony ulicy P. D. Løvs Allé dalej służy, tym razem doświetlając to pomieszczenie. Z tyłu widać schowany aneks kuchenny. Jest tutaj też widoczny również dostęp do nieco prywatnej, lecz wciąż ogólnodostępnej przestrzeni na pół piętrach (dostęp z drabinek).

Epilog

Epilog

120

121

122

Epilog

Konkluzja

Niniejsza strona poświęcona jest krótkiemu podsumowaniu opracowaniu podstaw duńskiego systemu konserwacji.

Praca ta powstała w ramach procesu nostryfikacji duńskiego dyplomu magisterskiego.

Dzięki połączeniu dwóch podstawowych elementów, czyli dotychczasowego doświadczenia z duńską architekturą i duńską kulturą oraz problematyką ochrony zabytków w Polsce, udało się stworzyć opracowanie dotyczące podstaw systemu konserwacji architektonicznej w Danii.

Jednakże praca ta jest zaledwie wstępem, krótkim opracowaniem podstaw duńskiego systemu konserwacji.

W kraju klocków LEGO architektura stanowi nieodzowny element kształtowania podstawowych potrzeb człowieka jak i jego świadomości. Dzięki temu, że ta dziedzina nauki występuje w edukacji szkolnej jak i można spotkać dużo warsztatów dla rodzin z dziećmi, gdzie ten temat jest poruszany, Duńczycy posiadają dużą świadomość architektoniczną. Dzięki temu w tym kraju można zauważyć bardzo silną tożsamość narodu z historią architektury. Co ciekawe, nie istnieje żadne rozróżnienie w kwestii tego, jaka epoka, jaki styl architektoniczny był najważniejszy. Wszystkie lepsze budynki, niezależnie od wieku, są tak samo ważne dla Duńczyków, to zaś sprawia, że cały dorobek architektury duńskiej jest traktowana jako jedność, jako ciągły proces ewolucyjny.

Sam system współczesnej konserwacji duńskiej opiera się w znakomitej części na

tzw. systemie SAVE, stosowanym względem budynków obecnie znajdujących się oraz tych, które powinny znaleźć się na liście chronionych konserwatorsko. Jego metodyka sprawia, że opracowania dotyczące budynków wartych ochrony, są bardzo bogate w treść. Równocześnie łatwość tej metody, oraz jej przejrzystość sprawia, że gminy, dla których jest to główne narzędzie konserwacji, bardzo często i swobodnie jej używają. Co więcej system zakłada ścisłą współpracę z lokalną społecznością, co sprzyja integracji oraz jeszcze lepszym i rzetelniejszym ocenom konserwacyjnym.

To powoduje, że zostaje zachowana ciągłość architektoniczna nie tylko w narodzie, ale też w architekturze. Widać przejście od historyzmu po nowoczesność. Współczesna architektura duńska często jest projektowana w sposób bezpieczny, bez eksperymentowania. Dzięki doświadczeniu tej branży i dzięki spadkowi pozostawionemu przez architektów zarówno barokowych, renesansowych jak i modernistycznych, widać pewną spójność pomiędzy nowymi, a starymi budynkami. Nawet, gdy mamy do czynienia z eksperymentami, czy bardziej ekspresyjnymi budynkami pracowni duńskich, to widać w nich wciąż pewną ciągłość lub konkretną ewolucję pewnych elementów czy pomysłów z dotychczasowej historii architektury duńskiej.

Nie można jasno stwierdzić na ile sys-

tem konserwacji duńskiej jest dobrym przykładem dla Polski w kontekście ochrony, bowiem właśnie przez wcześniej wymienione aspekty, porównywanie bezpośrednie jest właściwie niemal niemożliwe. Do tego podejście do ochrony obiektów w Danii bywa różne. W wielu przypadkach nie tylko jest możliwe przebudowanie wnętrz starych, chronionych budynków, ale również jest to wręcz wskazane przez konserwatorów.

Nie zawsze, jednakże zdarza się, że nawet sławne historycznie budynki zmieniają swoje funkcje wewnątrz, aby dostosować się do potrzeb XXI wieku i być w pełni użytecznym świadectwem historii.

Konkluzja i refleksja

123

Refleksja

Słów kilka na temat przemyśleń po skończonej pracy.

W niniejszej pracy została omówiona podstawa systemu konserwacji duńskiej.

Jednakże nie wszystkie jej elementy zostały tu wymienione. W rozdziale 2 zostało wspomniane, że w latach 2010-2015 zaczęto testować nową metodę re-jestracji obiektów, tylko na listę zabytków. Jednakże Duńska Agencja ds. Kultury wciąż pracuje nad nią, w związku z czym w tej pracy nią została ona szczegółowo omówiona, poza wspomnianym akapitem w rozdziale. W przypadku aktualizacji niniejszego raportu, należałoby prawdopodobnie poświęcić osobny rozdział tej metodzie.

Pomimo licznych przykładów obiektów przedstawiających dorobek architektury duńskiej, zestawienie jeszcze większej ich ilości mogłoby pokazać dużo szerszy zakres metody SAVE. Wydawałoby się znaczące stworzenie porównywalnego raportu na temat konserwacji zabytków w Polsce. Kolejnym krokiem mogłaby być próba porównania systemów w obu krajach, w celu przedstawienia konkretnych różnic. Być może pozwoliłoby to znaleźć wady obu systemów oraz zaprezentować propozycję ulepszenia rozwiązań w oparciu o rezultaty prac.

Podsumowując, prezentacja zagadnienia duńskiego systemu konserwacji wydawała się bogatym i interesującym zadaniem. Praca nad opracowaniem pozwoliła w znacznym

stopniu poszerzyć wiedzę autora na temat architektury duńskiej. Równocześnie złożoność tematu domaga się głębszej analizy i wciąż pozostawia głód wiedzy odnośnie powyższych aspektów.

124

Epilog

Referencje arcspace.com. (2012). North Jutland Art Museum - arcspace.com. [online] Available at: https://arcspace.com/feature/ north-jutland-art-museum/ [Accessed 5 Jan. 2018].

Auken, S. and Christiansen, O. (1997).

Vejledning om 300 m strandbeskyttelses - og klitfredningszone. 1st ed. [ebook] Miljø- og Energiministeriet, Skov- og Naturstyrelsen.

Available at: http://naturstyrelsen.dk/media/ nst/attachments/81194/vejledningom300mstrandbeskyttelsesogklitfrednongsz.pdf [Accessed 17 Feb. 2017].

Bekendtgørelse af lov om bygningsfredning og bevaring af bygninger. bgb a.s. - bgb byggede Samuels Kirke om til ungdomsboliger. (2016). Ombygning af Samuels Kirke til ungdomsboliger - bgb a.s.. [online] Available at: http://www.bgb.dk/ referencer/samuels-kirke/ [Accessed 11 Jan. 2018].

Bjørnager, J. (2014). Boligselskab køber københavnsk kirke. [online] Politiken.

Available at: https://politiken.dk/indland/ art5522814/Boligselskab-køber-københavnsk-kirke [Accessed 4 Jan. 2018].

Consolidated Act No. 1088 of 29 August 2007 on Listed Buildings and Preservation of Buildings and Urban Environments.

English.slks.dk. (2017). All listed buildings to be visited: Slots- og Kulturstyrelsen. [online] Available at: https://english.slks.dk/cultural-heritage/listed-buildings/how-does-abuilding-become-listed/all-listed-buildingsto-be-visited/ [Accessed 3 Dec. 2017].

2018].

Kulturstyrelsen.

Fredede & Bevaringsværdige Bygninger. (n.d.). FBB: Augustenborg Slot. [online] Available at: https://www.kulturarv.dk/fbb/ sagvis.pub?sag=12525584 [Accessed 11 Jan. 2018].

Kunsten.dk. (n.d.). Arkitekturen og lyset | Kunsten. [online] Available at: http://www.kunsten.dk/da/indhold/arkitekturen-og-lyset-7391 [Accessed 9 Jan. 2018].

Fredede & Bevaringsværdige Bygninger. (n.d.). FBB: Danmarks Nationalbank. [online] Available at: https://www.kulturarv.dk/fbb/ sagvis.pub?sag=55645689 [Accessed 17 Jan. 2018].

Mapy.zabytek.gov.pl. (2017). NID | Portal mapowy. [online] Available at: https://mapy.zabytek.gov.pl/ nid/ [Accessed 9 Dec. 2017].

Fredede & Bevaringsværdige Bygninger. (n.d.). FBB: Grundtvigs Kirke. [online] Available at: https://www.kulturarv.dk/fbb/ bygningvis.pub?bygning=3177200 [Accessed 11 Jan. 2018].

Gehl, J. and Urbańska, M. (2013). Życie między budynkami. Kraków: Wydawnictwo RAM, pp.53-54.

Grundtvigs Kirke. (n.d.). Kirken. [online] Available at: http://www.grundtvigskirke.dk/ page/403/kirken [Accessed 11 Jan. 2018].

Hansen, H. and Knudstrup, M. (2005). The Integrated Design Process (IDP) – a more holistic approach to sustainable architecture..

Aalborg: Aalborg University.

Hartung, M. (1976). Berlingske Tidende. http://nyheder.tv2.dk/. (2016). Svinkløv Badehotel brændt ned til grunden i nat: - Det er simpel- then så tragisk.. [online] Available at: http://svinklov-badehotelbraendt-ned-til-grunden-i-nat-det-er-simpelthen-sa-tragisk [Accessed 15 Feb. 2017].

Hyttel, P. (2017). [email].

English.slks.dk. (2017). How does a building become listed?: Slots- og Kulturstyrelsen. [online] Available at: https://english.slks.dk/cultural-heritage/listed-buildings/how-does-abuilding-become-listed/ [Accessed 3 Dec. 2017].

English.slks.dk. (2017). Listed Buildings: Slots- og Kulturstyrelsen. [online] Available at: https://english.slks.dk/cultural-heritage/listed-buildings/ [Accessed 3 Dec. 2017].

Frampton, K. (n.d.). Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance. pp.20-23.

Fredede & Bevaringsværdige Bygninger. (n.d.). FBB: Århus Rådhus. [online] Available at: https://www.kulturarv.dk/fbb/ sagvis.pub?sag=1097118 [Accessed 11 Jan.

Interview regarading transformation of the interior of Agustenborg Palace. (2018).

Jan Zachwatowicz (1979). O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytkow.

Kragh Jespersen, P., Topperzer, P. and Sandvej, M. (2008). Svinkløv Badehotel.

[Svinkløv]: [Svinkløv Badehotel].

Kulturarv.dk. (n.d.). KUNSTEN Museum of Modern Art Aalborg, Museum as a light machine - 1001 Stories of Denmark. [online] Available at: http://www.kulturarv.dk/ 1001fortaellinger/en_GB/kunsten-museum-of-modern-art-aalborg/stories/newest/1/museum-as-a-light-machine [Accessed 9 Jan. 2018].

Kulturstyrelsen (2013). Vejledning til administration af bygningsfredningsloven.

Melander, R. (2018). Nedbrændt badehotel genopstår i 2019: Sådan skal Svinkløv 2.0 se ud. [online] Jyllands-posten.dk.

Available at: https://jyllands-posten.dk/ livsstil/rejser/danmark/ECE10119127/ nedbraendt-badehotel-genopstaar-i-2019saadan-skal-svinkloev-20-se-ud/ [Accessed 6 Jan. 2018].

Møller, E. (2016). Aarhus Raadhus. 1st ed.

[København]: Arkitektens Forlag.

Pepke, L. (2018). Conservation of the buildings in Denmark. [email].

Pilegaard, M. (2010). Building preservation practice, architects’s interpretation and communication of stories in the built environment. [online] Aarhus, p.5.

Available at: http://www.re-ad.dk/ws/ files/118584/As_Found._World_in_Denmark_2010.pdf [Accessed 9 Dec. 2017].

Reese, L. (2017). [ebook] Available at: http://www.byensnetvaerk.dk/ Files/Billeder/Arrangementer/2017/Samuels_kirke/Reportage%20fra%20Samuels%20 Kirke%202017.pdf [Accessed 8 Jan. 2018].

Royberg, S. (2017). Interview with Steen Royberg, Svinkløv Badehotel chairman..

SAVE - Kortlægning og registrering af bymiljøers og bygningers bevaringsværdi.

(2011). [ebook] Copenhagen: Kulturarvsstyrelsen.

Available at: https://slks.dk/kommuner-plan-arkitektur/bevaringsvaerdige-bygninger/save/ [Accessed 4 Dec. 2017].

Sestoft, J. and Christiansen, J. (1991).

Guide to Danish architecture. Copenhagen: Arkitektens Forlag, p.257.

Sheridan, M. (2003). Room 606: The Sas House and the Work of Arne Jacobsen (Architecture Générale). London: Phaidon, pp.44-49.

Skaftved, S. (2017). Nedbraendt badehotel genopstaar i 2018. [online] Fyens.dk.

Available at: http://fyens.dk/indland/Ned-

Referencje tesktowe

braendt-badehotel-genopstaar-i-2018/artikel/3081403 [Accessed 16 Feb. 2017].

Skov, B. (2017). Phone call.

Sønderborg. (n.d.). Augustenborg Slot. [online] Available at: http://sonderborg.dk/da/content/augustenborg-slot [Accessed 11 Jan. 2018].

Søndergaard, J. and Zbierajewski, P. (2017). Svinkløv Badehotel 2.0. Natural ventilation: re-engineered. [online] Aalborg.

Available at: https://issuu.com/zbieraj/ docs/svinkl__v_badehotel_-_light_version [Accessed 16 Jan. 2018].

Sørensen, L. (2016). Kunsten Aalborg • arkitekten.dk. [online] arkitekten.dk.

Available at: https://arkitekten.dk/2016/09/ kunsten-aalborg/ [Accessed 5 Jan. 2018].

Stubbs, J. and Makaš, E. (2011). Architectural Conservation in Europe and the Americas. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc., pp.177-186.

The Danish Government (2014). Danish architectural policy. Putting people first.

Copenhagen: Ministry of Culture.

Utzon, J. (1962). Platforms and Plateaus : ideas of a Danish architect. Zodiac, 10, pp.112-140.

Utzon, J., Godtfred, J. and Mortensen, B. (2005). Jørn Utzon logbook. 2nd ed. Hellerup: Edition Bløndal.

Web.archive.org. (n.d.). Kunsten - Collections. [online] Available at: https://web.archive.org/ web/20130921055428/http://www.kunsten. dk/Default.aspx?ID=647 [Accessed 10 Jan. 2018].

125

Epilog

126

Illustracje Okładka Hjortshøj, R. (2017). [image].

33.1 Anon, (2018). [image] Available at: https://i.pinimg.com/originals/ f6/ff/62/f6ff622a6997584b7587f93d9b4ad47b.jpg [Accessed 4 Jan. 2018].

66.3 Towner, J. (n.d.). [image] Available at: https://unsplash.com/photos/ X48hkTT1qQc [Accessed 3 Jan. 2018].

68.1 Vallø (n.d.). [image] Available at: https://www.archdaily. com/540719/ad-classics-aarhus-city-hallarne-jacobsen-and-erik-moller/53fac01ac07a80c38400086d-ad-classics-aarhus-cityhall-arne-jacobsen-and-erik-moller-photo [Accessed 6 Jan. 2018].

69.1 seier+seier (2008). Arne Jacobsen, Aarhus town hall 1937-1942. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/2780704352/in/photolist-5eDrNx-5eHQwu-7bbicb-5eDr4n-9moip5-5gLkB3-9UApRW-eksui6-o4B6vM-6RBEQF-5hJr8J-5jqfhh-5jtRTj-5eHQnh-5jpWRt-2zKQ8Q-5jpWfe-5jkXWx-5jkXkz-5jqgT1-5jtU5Y-5jpC3V5gLnh9 [Accessed 7 Jan. 2018].

70.1 Anon, (2014). [image] Available at: https://www.archdaily. com/540719/ad-classics-aarhus-city-hallarne-jacobsen-and-erik-moller/53fabf9ac07a80c38400086c-ad-classics-aarhus-cityhall-arne-jacobsen-and-erik-moller- [Accessed 8 Jan. 2018].

70.2 Anon, (2014). [image] Available at: https://www.archdaily. com/540719/ad-classics-aarhus-city-hallarne-jacobsen-and-erik-moller/53fabf46c07a80388e0007ba-ad-classics-aarhuscity-hall-arne-jacobsen-and-erik-moller- [Accessed 8 Jan. 2018].

71.1 seier+seier (2008). Arne Jacobsen, Aarhus town hall 1937-1942. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/2779847463/in/photolist-5eDrNx-5eHQwu-7bbicb-5eDr4n-9moip5-5gLkB3-9UApRW-eksui6-o4B6vM-6RBEQF-5hJr8J-5jqfhh-5jtRTj-5eHQnh-5jpWRt-2zKQ8Q-5jpWfe-5jkXWx-5jkXkz-5jqgT1-5jtU5Y-5jpC3V5gLnh9 [Accessed 7 Jan. 2018].

72.1 lalo_pangue (2009). Municipalidad - City

Wszystkie ilustracje i zdjęcia nie zamieszczone na liście poniżej są własnością intelekturalną autora niniejszej pracy.

Hall from inside. [image] Available at: https://www.flickr.com/ photos/lalo_pangue/3629466257/in/ photolist-6sm75o-6sgWCH-6wHYgn6smsBu-6smcoJ-6wN1dE-6wMDLE6smeT5-6wHUQP-6wN8Cq-6sgXTp6sm5i5-6wMAd5-6wHXSr-6smsX9-6sh1Re6smjTW-6smi6f-6sh8Dr-6sh8kR-6sm5Sb6smiBS-6shdkz-6shhw8-6sgZQF-6CuRAy6CuPWq-6sh8T4-6smmMy-6smmaJ-6smaby-6shaAp-6shi2R-6sh3ZF-6sh2St-6shbJt-6wNjyJ-6wNcKh-6wNegb-6wHZYR6wMFdE-6ArbC4-6wHrJH-6Areqp-6AvkE56CuNyf-6shgAT-6smrd7-6wJtwn-6wNR2E [Accessed 6 Jan. 2018].

72.2 seier+seier (2008). Arne Jacobsen, Aarhus town hall 1937-1942. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/2833854728/in/photolist-5eDrNx-5eHQwu-7bbicb-5eDr4n-9moip5-5gLkB3-9UApRW-eksui6-o4B6vM-6RBEQF-5hJr8J-5jqfhh-5jtRTj-5eHQnh-5jpWRt-2zKQ8Q-5jpWfe-5jkXWx-5jkXkz-5jqgT1-5jtU5Y-5jpC3V5gLnh9 [Accessed 6 Jan. 2018].

73.1 Isaksen, V. (2014). Facade på Aarhus Rådhus mod Park Alle. [image] Available at: https://commons.wikimedia. org/wiki/File:Facade_p%C3%A5_Aarhus_R%C3%A5dhus.jpg [Accessed 5 Jan. 2018].

73.2 iznogut (2004). Cityhall. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/55699674@N00/107180854/in/photolist-atk8Q-atk8R-bmudf-bmude-bmudcatk8L-atk8H-atk8J-atk8F [Accessed 6 Jan. 2018].

75.1 seier+seier (2011). Jørn Utzon, Bagsværd Kirke - Bagsvaerd Church, Copenhagen 1967-1976. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/5958688179/ [Accessed 7 Jan. 2018].

76.1 Anon, (n.d.). [image] Available at: http://mapio.net/o/57778/ [Accessed 5 Jan. 2018].

76.2 seier+seier (2011). Jørn Utzon, Bagsværd Kirke - Bagsvaerd Church, Copenhagen 1967-1976. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/5911347156/in/photostream/ [Accessed 6 Jan. 2018].

77.1 seier+seier (2011). Jørn Utzon, Bagsværd

Kirke - Bagsvaerd Church, Copenhagen 1967-1976. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/5933306410/in/photostream/ [Accessed 8 Jan. 2018].

77.2 seier+seier (2011). Jørn Utzon, Bagsværd Kirke - Bagsvaerd Church, Copenhagen 1967-1976. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/ seier/5893565856/in/photostream/ [Accessed 8 Jan. 2018].

78.1 seier+seier (2011). Jørn Utzon, Bagsværd Kirke - Bagsvaerd Church, Copenhagen 1967-1976. [image] Available at: https://www.flickr.com/photos/s eier/5897654850/in/photostream/ [Accessed 8 Jan. 2018].

81.1 KUNSTEN Museum of Modern Art Aalborg (2006). KUNSTEN Museum of Modern Art, Aalborg, Denmark. Designed by Elissa and Alvar Aalto and Jean-Jacques Baruel (196872). [image] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ File:KUNSTEN_Aalborg_2006.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

82.1 KUNSTEN Museum of Modern Art Aalborg (2007). KUNSTEN Museum of Modern Art, Aalborg, Denmark. Designed by Elissa and Alvar Aalto and Jean-Jacques Baruel (196872). [image] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ File:KUNSTEN_interior.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

83.1 Hedegaard, L. (2017). [image] Available at: https://arkitekten.dk/wp-content/uploads/2017/08/kunsten-museum-of-modern-art-aalborg-foto-lisette-hedegaard-montgomery-62_1500px.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

83.2 Snit, (2013). [image] Available at: https://arkitekten.dk/wp-content/uploads/2017/08/20130503sectionhh_1500px.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

85.1 Indgangsniveau, plan. (2017). [image] Available at: https://arkitekten.dk/wp-content/uploads/2017/08/20130503_planer_ mappe_300_ah_2_kbt_1500px.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

87.1

Referencje ilustracji

Hedegaard, L. (2017). Udstillingsrum. [image] Available at: https://arkitekten.dk/wp-cont ent/uploads/2017/08/kunsten-museum-of-modern-art-aalborg-foto-lisette-hedegaard-montgomery-3_1500px.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

89.1 Torben Hjulmand, 2016. Svinkløv Badehotel Credit / Copyright: Torben Hjulmand 90.1 Broeggerogmikkelsen (2011). Badehotellet. [image] Available at: https://broeggermikkelsen. files.wordpress.com/2011/08/img_0884.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

90.2 Torben Hjulmand, 2016. Svinkløv Badehotel Credit / Copyright: Torben Hjulmand 91.1 Torben Hjulmand, 2016. Svinkløv Badehotel Credit / Copyright: Torben Hjulmand 95.2 Praksis Arkitekter (2017). [image] Available at: https://asset.dr.dk/ ImageScaler/?server=www.dr.dk&file=%2Fimages%2Fcrop%2F2017%2F12 %2F15%2F1513341607_grundtegninger. png&w=1136&h=757&scaleAfter=ratio&quality=38&ratio=3-2&bgColor=000000 [Accessed 8 Jan. 2018].

97.1 Praksis Arkitekter (2017). [image] Available at: https://asset.dr.dk/ ImageScaler/?server=www.dr.dk&file=%2Fimages%2Fcrop%2F2017%2F 12%2F15%2F1513338914_svinkloev_2. jpg&w=1571&h=884&scaleAfter=crop&quality=38&ratio=16-9 [Accessed 8 Jan. 2018].

99.1 d line (2017). [image] Available at: http://dline.com/wp-content/ uploads/2017/10/Top-image.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

100.1 Anon, (n.d.). [image] Available at: http://78.media.tumblr.com/ tumblr_m9a4tjG2071rpn2wqo1_1280.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

100.2 Anon, (n.d.). [image] Available at: https://cdn.decoist.com/ wp-content/uploads/2016/03/Eggs-inRoom-606.jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

101.1 Lobby du SAS Royal Hotel, 1958. (n.d.).

127

[image] Available at: https://www.laboutiquedanoise. com/img/cms/SAS_royal_hotel-1800x1125. jpg [Accessed 8 Jan. 2018].

101.2 Anon, (n.d.). [image] Available at: http:// www.design-is-fine.org/post/133825421544/ arne-jacobsen-sas-royal-hotel-copenhagen-1960s [Accessed 8 Jan. 2018].

102.1 Colourbox (n.d.). Danmarks Nationalbank, The Danish National Bank, in Copenhagen. [image] Available at: https://f.nordiskemedier. dk/2ar84xomfbxhxg7b.jpg [Accessed 5 Jan. 2018].

104.1 Google Maps. (2017). Google Maps. [online] Available at: https://www.google.dk/ maps/place/Kopenhaga/@55.6753 122,12.583996,176a,35y,33h,48.58t/ data=!3m1!1e3!4m5!3m4!1s0x4652533c5c803d23:0x4dd7edde69467b8!8m2!3d55.

6760968!4d12.5683372?hl=pl [Accessed 10 Oct. 2017].

104.2 seier+seier Follow (2008). Bational bank of Denmark, Copenhagen, 1961-1978. Architect: Arne Jacobsen, 1901-1971. Final stages completed by architects dissing weitling.. [image] Available at: https://upload.wikimedia. org/wikipedia/commons/8/85/Arne_jacobsen%2C_national_bank%2C_copenhagen%2C_1961-1978_facsade..jpg [Accessed 9 Jan. 2018].

105.1 Anon, (n.d.). [image] Available at: https://fr.wikiarquitectura. com/b%C3%A2timent/banque-nationale-du-danemark/ [Accessed 9 Jan. 2018].

105.2 Anon, (n.d.). [image] Available at: https://files.guidedanmark.org/ files/382/382_16335.jpg?qfix [Accessed 9 Jan. 2018].

106.1 Anon, (n.d.). [image] Available at: https://www.metalocus.es/sites/ default/files/metalocus_nationalbank-building_arne-jacobsen_07.jpg [Accessed 14 Jan. 2018].

107.1 Anon, (n.d.). [image] Available at: https://www.metalocus.es/sites/ default/files/metalocus_nationalbank-building_arne-jacobsen_06.jpg [Accessed 15 Jan. 2018].

109.1 The Danish National Bank. Taken by me on 15/5-2005. (2005). [image] Available at: https://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/9/98/Nationalbanken_1.jpg [Accessed 16 Jan. 2018].

110.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

112.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

112.2 Hjortshøj, R. (2017). [image].

113.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

113.2 Hjortshøj, R. (2017). [image].

114.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

115.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

115.2 Hjortshøj, R. (2017). [image].

115.3 Hjortshøj, R. (2017). [image].

115.4 Hjortshøj, R. (2017). [image].

116.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].

116.2 Hjortshøj, R. (2017). [image].

117.1 Arkitektbutikken v./ Seistrup + Lundgaard C. ApS (2017). [image] Available at: https://bl.dk/media/1848774/170420-chefmoede-planche.pdf [Accessed 7 Jan. 2018].

118.1 Hjortshøj, R. (2017). [image].