5 minute read
Zmotywowani do działania
Mariusz Zajączkowski
Jak wykorzystać własną pasję do budowania zaufania i relacji z podopiecznymi?
Advertisement
Efektywne oddziaływanie wychowawcze na młodzież niedostosowaną społecznie od lat jest przedmiotem rozważań teoretyków, jak i praktyków pedagogiki resocjalizacyjnej. Ich celem jest znalezienie złotego środka, dzięki któremu w sposób realny można by dokonywać pożądanych zmian w osobowości nieletnich, kompensować braki edukacyjne, rozwijać uczucia wyższe oraz wskazywać taką drogę, aby młodzi nie wchodzili w konflikt z prawem. Różne koncepcje myślenia oraz rozkładanie na czynniki pierwsze pojęć często zamykają pedagogów w schemacie pracy z podopiecznym. Czy tak naprawdę proces resocjalizacji musi być hermetyczny, gdy jednocześnie mówimy o podmiotowości i indywidualizacji wychowawczej? Czy przyjmując pewien utrwalony schemat, jako wychowawcy nie pozbawiamy siebie ekspresji i autentyczności, zwłaszcza że naszym zadaniem jest wyciąganie tłumionych emocji i rozwijanie talentów u podopiecznych? Czy możemy żądać szczerości i otwartości od młodzieży, gdy sami, tak naprawę, nie jesteśmy przekonani do skuteczności tego, co robimy?
70 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 5/2022
Bez sztucznych zachowań
Fundamentem tworzenia relacji wychowawczej jest autentyczność wychowawcy – jako osoby, która prowadzi i udziela wskazówek. Relacja ta powstanie tylko wówczas, gdy podopieczny nam zaufa i będzie czuł, że sami wierzymy w to, co mówimy i robimy. Warto przytoczyć tu słowa amerykańskiego pisarza Robena Fulghuma: „Nie martwcie się, że dzieci was nigdy nie słuchają. Martwcie się, że zawsze was obserwują”. Gdy zrozumiemy sens tych słów, być może dojdziemy do wniosku, iż to wzorce i pasje, którymi emanujemy podczas pracy z grupą, decydują o efektywności wychowawczej.
Oddziaływanie wychowawcze na młodzież niedostosowaną społecznie to jakby zderzenie dwóch światów, w których każda ze stron chce pozostać, gdyż czuje się w ich przestrzeni swobodnie. Wszyscy potrzebujemy poczucia bezpieczeństwa, zrozumienia przez innych rzeczywistości, w której funkcjonujemy. Należy sobie uświadomić, że wprowadzenie w czyjeś życie gwałtownych zamian powoduje głównie dyskomfort i niepokój. W takich warunkach budowanie relacji i zaufania jest niemożliwe. Utworzenie sfery neutralnej – która nie naruszy poczucia bezpieczeństwa, nie wywoła sztucznych zachowań, stresu i presji – da nam możliwość realnej pracy z młodym człowiekiem. Taką sferą oddziaływania o szerokim zakresie może być pasja wychowawcy.
Pomimo deficytów
Większość pedagogów poza pracą pasjonuje się jakąś dziedziną, której poświęca czas wolny. Jedni uwielbiają literaturę, inni zbierają monety. Niezliczone godziny zagłębiania się w problematykę danego hobby czynni z nas mimowolnie fachowców. To jest, moim zdaniem, ogromny kapitał, który powinien być wykorzystywany w pracy wychowawczej.
Sferą wychowawcy, który pasjonuje się poezją, może być twórczość Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Cypriana Kamila Norwida – między innymi interpretacja znaczenia poszczególnych słów; tego, co autor „miał na myśli”, co czuł, pisząc utwór. Sferą grupy wychowanków jest hip-hop – młodzież godzinami słucha piosenek niosących określone przesłanie, nierzadko również tworzy własne teksty, pomimo deficytów z zakresu gramatyki, przelewa na papier swoje uczucia i poglądy. Czy nie byłoby czymś wspaniałym połączenie tych dwóch światów?
W utworzonej sferze neutralnej, w której podopieczny będzie chciał z nami współpracować, to my, jako pedagodzy, nadajemy kierunek i proponujemy tematykę zajęć. Naturalnie powinny one być związane z założeniami i celami, które przyjmiemy w kompensacji określonych deficytów; w ten sposób zyskujemy szeroki obszar oddziaływania. Dla przykładu: gdy chcemy nawiązać do historii Polski i określonych dziejów, możemy interpretować i omawiać utwór Zipery Patriota. Natomiast gdy chcemy się odnieść do relacji rodzinnych, kształtując jej prawidłowy wizerunek, możemy interpretować utwór Bonus RPK List do mamy. Utworzona sfera dostarcza nam tematykę do pracy wychowawczej przy jednoczesnym prawdziwym zainteresowaniu wychowanków.
Aktywność i wiedza
Po wielu latach pracy z młodzieżą niedostosowaną społecznie zrozumiałem, że efektywne oddziaływanie wymaga utworzenia niszy, w której będę mógł realizować założenia wychowawcze o szerokim zakresie. Oprócz kultury fizycznej, na której bazowały moje zajęcia, chciałem utworzyć coś, co poszerzyłoby zakres oddziaływania, zarazem wzmacniając zainteresowanie. Wówczas pojawiła się koncepcja wykorzystania mojej pasji, którą jest terrarystyka.
Jest to dziedzina wiedzy dotycząca planowania, budowania, urządzania i prowadzenia terrarium oraz hodowli trzymanych w nim zwierząt i roślin. Hobbystyczna hodowla węży, którą prowadzę prywatnie, ukierunkowana jest na łączenie określonych odmian genetycznych boa cesarskich. Pasja ta wymaga ode
OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 5/2022 71
mnie szerokiej wiedzy z różnych dziedzin, takich jak biologia czy prawo. Jako nauczyciel geografii posiadam również wiedzę z zakresu środowiska naturalnego zwierząt, będących pod moją opieką. Terrarystyka, obok głównego założenia wynikającego z definicji, daje mi możliwość oddziaływania wielopłaszczyznowego między innymi w takich obszarach, jak: kształtowanie konsekwencji i systematyczności, kompensacja wiedzy z zakresu różnych przedmiotów (biologia, geografia, matematyka), rozwijanie zdolności techniczno-plastycznych, rozwijanie uczuć wyższych, rozbudzanie ciekawości poznawczej, rozwijanie kreatywności, kanalizowanie adrenaliny i nadpobudliwości oraz wiele innych.
Zamysł, cele, założenia oraz kierunek podejmowanych przeze mnie działań zostały zawarte w programie Schroniskowego Koła Terrarystycznego. Treści programowe i formy ich realizacji zostały tak dobrane, aby motywować wychowanków do aktywnego zdobywania wiedzy oraz doskonalić ich ogólną sprawność intelektualną. Utworzone przeze mnie koło zainteresowań to oferta skierowana do wychowanków przejawiających zainteresowania w tym zakresie. Udział w zajęciach umożliwia im zdobywanie wiedzy i zagłębianie nieznanej dotąd tematyki. Realizacja koła zainteresowań w zakładach resocjalizacyjnych ma poszerzone oddziaływanie wychowawcze, które uwzględnia kształtowanie pożądanych cech osobowości, prawidłowych zachowań społecznych, zniekształconych w warunkach wolnościowych i środowisku patologicznym.
Doskonalić sprawność
Udział wychowanków w Schroniskowym Kole Terrarystycznym umożliwia oddziaływanie na nieletniego w subtelny i długotrwały sposób we wszystkich sferach, w których stwierdzono nieprawidłowości. Terrarystyka, jako dziedzina wiedzy ukierunkowana na opiekę nad różnymi gatunkami zwierząt egzotycznych, stwarza znakomite warunki do rozwijania uczuć wyższych, takich jak wrażliwość, empatia czy szacunek. Poszanowanie praw przyrody oraz istot żywych jest fundamentalnym aspektem, na którym opierają się wszystkie normy społeczne i dobrze ukształtowane cechy ludzkiej osobowości.
Dzięki swoistej innowacyjności program daje szansę na duże zaangażowanie podczas zajęć, co wzmacnia aspekt kompensacji różnych deficytów. Treści programowe i formy ich realizacji zostały tak dobrane, aby motywować wychowanków do aktywnego zdobywania wiedzy, doskonalić ich ogólną sprawność intelektualną. Zapewnienie swobody wykonywania poszczególnych zadań, przywiązywanie uwagi nie tylko do efektów działania wychowanka, ale też do sposobu i przebiegu ich realizacji, pobudzenie do gromadzenia różnych doświadczeń i dzielenia się z innymi – to jedne z ważniejszych elementów aktywności prowadzonych w ramach koła.
Taki charakter zajęć – pozbawiony sztuczności, dający swobodę wyrażania emocji, oparty na prawdziwych przekonaniach wynikających z pasji – tworzy atmosferę, w której młodzież wielokrotnie „uzewnętrznia się”, co mi, jako wychowawcy, pomaga w stworzeniu obrazu i realnej oceny stanu podopiecznego. Czas wspólnej pracy i rozmów to niezapomniane chwile, które potrafią ukazać tak naprawdę istotę problemów, z jakimi borykają się młodzi ludzie, mocno błądzący już na początku swojej życiowej drogi.
Jako pedagodzy często poszukujemy sensu i kierunku działań w naszej pracy w oparciu o schematyczne idee, odbiegając od tego, co czujemy i co nas kształtuje jako ludzi. Być może zatracamy radość na rzecz bezpieczeństwa przed lękiem podejmowania nowych działań. Czy można rozbudzić ogień ciekawości poznawczej u młodzieży, gdy sami funkcjonujemy w popiołach utartych schematów pracy pedagogicznej? Poszukując odpowiedzi na to pytanie, warto zajrzeć w głąb siebie i wydobyć to, co w nas najpiękniejsze – pasję.
Mariusz Zajączkowski
Wychowawca w Schronisku dla Nieletnich w Szczecinie.
