Świetlica we współczesnej szkole by Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Świetlica we współczesnej szkole

Szczecin 2012

Redakcja Urszula Pańka Redakcja merytoryczna Marian Rosiński Agnieszka Czachorowska Redakcja językowa Sławomir Iwasiów Projekt graficzny i łamanie Kinga Grela Wydawca Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Druk PPH ZAPOL ISBN 978-83-89882-77-6 Nakład 500 egzemplarzy

Spis treści Urszula Pańka Wstęp. Świetlica we współczesnej szkole................................ 5 Agnieszka Czachorowska Wybrane aspekty prawne pracy świetlicy szkolnej..................... 9 Edyta Dudzińska Program zajęć korygujących niewłaściwe zachowania.............. 27 Joanna Bugiel Gry i zabawy ruchowe....................................................... 35 Beata Obertas, Jolanta Niewiarowska Zabawa w pozytywnej atmosferze........................................ 55 Agnieszka Pacholczyk Zajęcia plastyczne w świetlicy............................................ 61 Katarzyna Rymkiewicz Spotkania z naturą............................................................ 69 Agnieszka Czachorowska, Aleksandra Lupa Jak dzieci spędzają czas wolny?.......................................... 85

WSTĘP

Świetlica we współczesnej szkole

Urszula Pańka, dyrektor Zachodniopomorskiego

jednak pułapka – w moim przekonaniu druga z przy-

Centrum Doskonalenia Nauczycieli

czyn milczenia o świetlicach. Zintegrowanie świetlicy ze szkołą, choć na gruncie prawa zasadne, w po-

Jaka powinna być świetlica XXI wieku? „Niewiele się o świetlicach pisze”1 – z tą konstatacją Beaty Zięby-Kołodziej i Anny Róg, autorek wydanej w 2010 roku książki …żeby świetlica nie była przechowalnią nie sposób się nie zgodzić. Temat świetlic wyraźnie wydaje się być na marginesie oficjalnego dyskursu pedagogicznego. Jedna z przyczyn znikomej obecności tego tematu została wyartykułowana właśnie w tytule wspomnianej publikacji. Deprecjonujące przekonanie o „przybudówkowym” czy „przechowalnianym” charakterze świetlicy szkolnej2 zdecydowanie nie służy podejmowaniu dyskusji o realizowanych w szkołach zadaniach opiekuńczo-wychowawczych. Temu krzywdzącemu przekonaniu autorki przeciwstawiają swój punkt widzenia, w którym to „świetlica szkolna jest integralną i niezastąpioną częścią szkoły”3. W przywołanym zdaniu kryje się 1

B. Zięba-Kołodziej, A. Róg, …żeby świetlica nie była przecho-

walnią. Wskazówki organizacyjno-metodyczne, Kielce 2010, s. 6. 2

Por. Tamże, s. 5.

Tamże, s. 5.

tocznym myśleniu sprzyja pominięciu specyficznej roli, jaką pełni ta działająca w strukturach szkoły instytucja. Dyskusja o niej zostaje bowiem włączona w szeroką refleksję dotyczącą kondycji całego systemu oświaty, a sama świetlica staje się tylko jednym z wielu problemów współczesnej szkoły. Tymczasem w obliczu zmieniającej się rzeczywistości istnieje potrzeba podjęcia konstruktywnej refleksji nad rolą świetlicy. Objęcie obowiązkiem szkolnym dzieci 6-letnich nakłada na nauczycieli-wychowawców świetlic dodatkowe wyzwania i wymaga od nich większych kompetencji. Ale świetlice to nie tylko sześciolatkowie, choć w ich kontekście o świetlicach mówi się ostatnio najczęściej. Wyjątkowy charakter naszych czasów – życie w stanie permanentnej zmiany, labilności, wymuszona i dobrowolna mobilność, często budzi niepokój i dyskomfort psychiczny. Świetlica w tym wypadku wydaje się być miejscem, poza domem, zapewniającym uczniom bezpieczeństwo i stabilność. Na spotkaniu poświęconym polityce Unii Europejskiej na rzecz uczenia się dorosłych

pojawiła się sugestia, że w obliczu konieczności po-

•

upowszechnienie zasad kultury zdrowot-

dejmowania przez rodziców pracy często w dużym

nej, kształtowanie nawyków higieny i czy-

oddaleniu od domu, konieczne jest wypracowanie

stości oraz dbałość o zachowanie zdrowia.

przez państwa członkowskie systemu opieki nad

•

nieobecności rodziców, ale również sprzyjał roz-

rozwijanie samodzielności oraz społecznej aktywności;

dziećmi, który nie służyłby tylko „przeczekaniu” •

współdziałanie z rodzicami, nauczycielami

wojowi osobistemu uczniów. Taką rolę mają pełnić

i wychowawcami oraz środowiskiem lokal-

w polskim systemie oświaty właśnie świetlice.

nym szkoły”4.

Wszyscy uczniowie i uczennice, którzy z takich

Innymi słowy, świetlica szkolna pełni funkcję pla-

przyczyn, jak oczekiwanie na rodziców lub na

cówki, dającej przestrzeń do wszechstronnego

dojazd do domu muszą pozostawać pod opie-

rozwoju swoich wychowanków przy zapewnie-

ką szkoły przez dłuższy niż tylko lekcyjny czas,

niu maksymalnego poziomu bezpieczeństwa

powinni być otoczeni należytą opieką i objęci ko-

i opieki. Realizacja tego celu nie jest możliwa bez

niecznym wsparciem. Nie chodzi bowiem tylko

wcześniejszego zbudowania odpowiedniej więzi

o zapewnienie im bezpiecznego miejsca. Jak wy-

wychowawców z pozostającymi pod ich opie-

raźnie wylicza na swojej stronie Ministerstwo Edu-

ką wychowankami. Uczniowie przebywający w

kacji Narodowej, do zadań świetlicy szkolnej należy:

świetlicy często traktują swoją dłuższą obecność

•

„organizowanie pomocy w nauce, tworze-

w szkole jako wymuszoną konieczność i z utęsk-

nie warunków do nauki własnej, przyzwy-

nieniem czekają na powrót swoich najbliższych.

czajanie do samodzielnego myślenia;

W takich warunkach trudno realizować inne, poza

organizowanie gier i zabaw ruchowych

zapewnieniem bezpieczeństwa, obowiązki (świe-

oraz innych form kultury fizycznej w po-

tlica poza opieką odpowiedzialna jest również za

mieszczeniu i na dworze mających na celu

realizację zadań wychowawczych i dydaktycz-

prawidłowy rozwój fizyczny;

nych). Dlatego priorytetem powinno być dołożenie

organizowanie zajęć mających na celu

wszelkich starań, aby spędzający czas w murach

ujawnienie i rozwijanie zainteresowań, za-

szkolnej świetlicy uczniowie czuli bliższy kontakt

miłowań, uzdolnień;

z nauczycielami, a panująca atmosfera pozwala-

stworzenie warunków do uczestnictwa

ła w pełni zaspokoić wszystkie potrzeby dziecka,

w kulturze, organizowanie kulturalnej roz-

takie jak: potrzeba szacunku, bezpieczeństwa czy

•

rywki oraz kształtowanie kulturalnych na-

wyków życia codziennego;

icle&id=1945%3Awietlica-szkolna&catid=241%3Aycie-szkoy-

http://men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=art

szeciolatek-w-szkole-pytania-i-odpowiedzi&Itemid=301.

samorealizacji. Zbudowanie odpowiedniego kli-

nych umiejętności pracowniczych (pozostałe dwie

matu w świetlicy sprzyja ponadto pobudzaniu kre-

to kompetencje interpersonalne i zawodowe)5.

atywności i wspiera tym samym rozwój indywidualnych talentów i zainteresowań dziecka.

W tytule tego krótkiego wstępu jest również zawarte pytanie o sylwetkę nowoczesnego wycho-

Truizmem wydaje się być w tym kontekście stwier-

wawcy świetlicy. Zakres zadań i obowiązków,

dzenie, że świetlica nigdy nie będzie w pełni od-

które spoczywają na pracownikach pedagogicz-

powiadała warunkom stworzonym w rodzinie. Nie

nych świetlic wymaga od nich bowiem szerokiej

zmienia to jednak faktu, że zadaniem nauczycieli

wiedzy, kompetencji i umiejętności. Muszą pełnić

świetlic szkolnych – być może najważniejszym –

rolę nauczyciela, rodzica, opiekuna, psychologa;

jest stworzenie atmosfery jak najbliższej atmosfe-

pomagać w nauce i w razie konieczności wspie-

rze domowej. Szczególnie istotne wydaje się to być

rać w rozwiązywaniu problemów osobistych; da-

w kontekście pracy z młodszymi dziećmi, które po-

wać poczucie bezpieczeństwa, budzić zaufanie

trzebują więcej czułości i troski niż ich starsi kole-

i jednocześnie być autorytetem intelektualnym

dzy i koleżanki.

i moralnym; dostrzegać u swoich wychowanków talenty i pomagać je rozwijać – co jest o tyle trudne,

Myśląc o świetlicy szkolnej, nie można również

że często pracuje się z uczniami o zróżnicowanym

zapomnieć o istotnej funkcji, jaką jest umożliwie-

poziomie intelektualnym. Tym bardziej zasadne

nie uczniom i uczennicom odpoczynku po skoń-

wydaje się przekonanie, że w każdym dziecku

czonych lekcjach. Wyzwaniem, które stoi w tym

drzemie potencjał i ukryty talent, który szkoła po-

kontekście przed wychowawcami świetlic jest po-

winna za wszelką cenę pomóc odkryć i rozwijać.

kazanie dzieciom wiedzy o tym, jak mogą racjonalnie organizować swój wolny czas. Stworzenie

Dlatego z przyjemnością oddaję do Państwa rąk

przestrzeni do odpoczynku powinno się jednak

publikację, która stawia sobie za cel wspomaganie

równoważyć ze wsparciem, jakie mogą uzyskać

nauczycieli świetlic w ich pracy. Znajdą w niej Pań-

wychowankowie przy nauce i wykonywaniu zadań

stwo przykłady dobrych praktyk i gotowe, przezna-

domowych. Świetlica jest przede wszystkim miej-

czone do bezpośredniego wdrożenia, rozwiązania

scem, w którym uczęszczające do niej dzieci uczą

metodyczne, przygotowane przez kompetentnych

się efektywnie spędzać swój czas. Służy to naby-

nauczycieli i wychowawców.

ciu przez uczniów kompetencji w zakresie samoorganizacji, które jak wynika z najnowszych badań Bilansu Kapitału Ludzkiego Pracodawcy o rynku

pracy, należą do grupy trzech najbardziej pożąda-

143313/ RAPORT2_26_11_final.pdf?1354109631

http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downlads/20121128

Wybrane aspekty prawne pracy świetlicy szkolnej

Agnieszka Czachorowska, Szkoła Podstawowa nr 64 w Szczecinie

Regulamin – definicja Regulamin jest to dokument, który ustala organizację i porządek pracy oraz związane z nim prawa i obowiązki pracowników i pracodawcy1. W przypadku świetlicy szkolnej, która stanowi integralną część szkoły, regulamin powinien uwzględniać przepisy ustalające zadania pracowników oraz zasady obowiązujące wychowanków oraz ich rodziców (jako klientów instytucji).

Dlaczego warto sformułować regulamin świetlicy? Głównym celem opracowania i wprowadzenia regulaminu świetlicy jest skonkretyzowanie zasad organizacji procesu oddziaływań wychowawczych wobec wychowanków. Ponadto regulamin: • ułatwi należyty przebieg wychowania zgodnego z potrzebami danej szkoły (w tym świetlicy), • poprawi bezpieczeństwo dzieci (co jest jednym z głównych zadań dobrze funkcjonującej świetlicy), • udostępni rodzicom informacje dotyczące zasad przebywania ich dziecka w świetlicy, • w sposób szczegółowy określi współpracę z innymi podmiotami w szkole (dyrektorem, pedagogiem szkolnym, wychowawcą klas, rodzicami wychowanków), • obejmie i ureguluje zakres działań na styku kompetencji tychże podmiotów.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141), art. 104 ust. 1;

http://dokumenty.e-prawnik.pl/kodeksy/kodeks-pracy/obowiazki-pracodawcy-i-pracownika/regulamin-pracy.html, 20.04.2011.

Kto może zredagować regulamin świetlicy? Regulamin świetlicy może być opracowany przez zespół kierowniczy szkoły (dyrektora, wi-

Regulamin pracy wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości, w sposób przyjęty w danej instytucji (np. przez wywieszenie go na tablicy ogłoszeń).

mi świetlicy.

Jak zredagować regulamin świetlicy szkolnej i co powinien zawierać?

Regulamin może być również przygotowany

Regulamin jest dokumentem, dlatego też powi-

cedyrektora). Jeśli jest opracowywany przez ten zespół, powinien być uzgodniony z pracownika-

przez zespół pracowników świetlicy – wtedy powinien być przedstawiony dyrektorowi do rekomendacji (należy wówczas uwzględnić w toku dyskusji ewentualne poprawki), a następnie zatwierdzony przez radę pedagogiczną danej szkoły.

nien zostać zredagowany w języku formalnym2. Regulamin nie może być sprzeczny z przepisami prawa wyższego rzędu, a więc z kodeksem pracy, rozporządzeniami i innymi ustawami, Powinien on zawierać rozdziały (punkty): I Postanowienia ogólne (podstawa

Kiedy opracować regulamin?

prawna, nazwa własna świetlicy), II Cele i zadania świetlicy,

Najlepiej opracować regulamin z końcem maja

III Organizacja pracy,

danego roku szkolnego – przedstawić do reko-

IV Wychowankowie świetlicy,

mendacji dyrektorowi szkoły i do zatwierdzenia

V Rola wychowawców,

plenarnej radzie pedagogicznej placówki lub

VI Dokumentacja pracy świetlic,

zgodnie z procedurami obowiązującymi w da-

VII Postanowienia końcowe.

nej szkole. Wychowawcy powinni zapoznać dzieci z treścią regulaminu przed rozpoczęciem zajęć w świetlicy – w praktyce odbywa się to przez cały rok szkolny (gdyż egzekwowanie zasad nie zawsze jest prostą sprawą).

Ad I. Podstawa prawna 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Konwencja o Prawach Dziecka. 2

A. Bentyn, Dokumentowanie pracy świetlicy szkolnej. Mate-

riały z II Krajowej Konferencji Wychowawców Świetlic Szkolnych, Warszawa 2009 r.

3. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Cytaty z aktów prawnych odnoszących się do świetlic szkolnych:

4. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674,

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodo-

z późn. zm.).

wej z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające roz-

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

porządzenie w sprawie ramowych statutów

z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające rozporzą-

publicznego przedszkola oraz publicznych

dzenie w sprawie ramowych statutów publicz-

szkół4:

nego przedszkola oraz publicznych szkół. 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodo-

„§ 7. 1. Dla uczniów, którzy muszą dłużej prze-

wej z dnia 24 sierpnia 2010 r. zmieniające

bywać w szkole ze względu na czas pracy ich

rozporządzenie w sprawie sposobu prowa-

rodziców (prawnych opiekunów), organizację

dzenia przez publiczne przedszkola, szkoły

dojazdu do szkoły lub inne okoliczności wyma-

i placówki dokumentacji przebiegu naucza-

gające zapewnienia uczniowi opieki w szkole,

nia, działalności wychowawczej i opiekuń-

szkoła organizuje świetlicę.

czej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. z dnia 26 sierpnia 2010 r.).

2. W świetlicy prowadzone są zajęcia w grupach

7. Uchwała Nr XXX/599/04 Rady Miasta

wychowawczych. Liczba uczniów w grupie nie

Szczecin z dnia 14 grudnia 2004 r. i Zarzą-

powinna przekraczać 25, z zastrzeżeniem ust. 3.

dzenie Prezydenta Miasta w sprawie szczecińskiego standardu organizacyjnego dla

3. Liczba uczniów w grupie wychowawczej

szkół i placówek oświatowych (w przypad-

w świetlicy zorganizowanej w szkole specjalnej

ku świetlic, dla których organem prowadzą-

powinna odpowiadać liczbie uczniów określo-

cym jest UM Szczecin).

nej w § 5 ust. 3 dla oddziału szkoły specjalnej”.

8. Statut danej szkoły, w której działa świetlica. 9. Program wychowawczy szkoły (w tym program świetlicy – jeżeli istnieje)3. 3

Według Konstytucji RP w Polsce obowiązuje hierarchia aktów

prawnych w następującej kolejności: 1 – Konstytucja RP, 2 – ratyfikowane umowy międzynarodowe, 3 – rozporządzenia, dyrek-

Pełniąc w roku szkolnym 2009/2010 funkcję doradcy metodycznego ds. świetlic szkolnych zwróciłam się do Dyrektora Wydziału Oświaty Urzędu Miasta Szczecin z pisemną prośbą o wskazanie podstawy prawnej, na mocy której

tywy i decyzje Unii Europejskiej, 4 – ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy, 5 – rozporządzenia, 6 – akty prawa miejscowego.

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Akt_prawny, 20.04.2011.

nie_090207.pdf, 20.04.2011.

http://bip.men.gov.pl/men_bip/akty_prawne/rozporzadze-

dopuszcza się liczbę 35 wychowanków w grupie wychowawczej świetlicy szkolnej, gdy przepisy nadrzędnego aktu prawnego mówią o liczbie 25 wychowanków. Uważałam, że mam obowiązek udzielić wspieranym przez siebie nauczycielom – wychowawcom w świetlicach – odpowiedzi na powyższe pytanie, a aktualna praktyka w szczecińskich szkołach nakazuje przyjmować do grup wychowawczych po 35 uczniów na 1 wychowawcę zatrudnionego w świetlicy. W odpowiedzi p. Dyrektor napisała: „Od roku szkolnego 2005/2006 został wprowadzony »szczeciński standard funkcjonowania i finansowania publicznych szkół i palcówek oświatowych« (Uchwała Nr XXX/599/04 Rady Miasta Szczecin z dnia 14 grudnia 2004 r.)5. Wykonaniem tejże uchwały jest coroczne Zarządzenie Prezydenta Miasta w sprawie szczecińskiego standardu organizacyjnego dla szkół i placówek oświatowych, będące dokumentem, w oparciu o który organ prowadzący zatwierdza arkusze organizacyjne na dany rok szkolny. W związku z tym, że standardy zostały opracowane na podstawie modelowej szkoły, w dokumencie zostały użyte określenia: »postulowana liczba uczniów« oraz »średnio«. Stąd w załącznikach6 do Zarządzenia Prezydenta Miasta, pod nazwą »wskaźniki organizacyjne« konsekwentnie od 2005/2006 do bieżącego roku zawarte są zapisy dotyczące m.in. świetlic w poniższym brzmieniu:

»1. Świetlica Średnio 35 dzieci na 1 etat pedagogiczny (z zachowaniem warunku, że grupa może liczyć do 25 osób). Nie tworzy się stanowisk kierownika świetlicy«,

a więc w zapisie tym zachowano warunek liczebności grupy wymagany we wskazanym przez Panią rozporządzeniu. Podana powyżej »średnia« liczba dzieci na jeden etat pedagogiczny stosowana jest przez Wydział Oświaty jako przelicznik do wyliczeń zatrudnienia w świetlicy szkolnej”7.

5 6 7

Źródło: http://bip.um.szczecin.pl/umszczecinbip/files/B028D723111940C4BA553419B8662042/599-04.pdf, 20.04.2011. Załącznik, o którym napisała dyrektor Wydziału Oświaty UM Szczecin nie jest dostępny na stronie internetowej instytucji. Pismo z dnia 21.06.2010, nr Woś-I/AMW/0717/8/10.

Ponadto pani Dyrektor poinformowała, iż:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodo-

„Standardy opracowane z dużą dokładnością

wej z dnia 24 sierpnia 2010 r. w sprawie spo-

i starannością, są na bieżąco monitorowane

sobu prowadzenia przez publiczne placówki

(np.: analiza godzin pracy świetlicy – harmo-

dokumentacji przebiegu nauczania, działal-

nogramy, analiza zatrudnienia wychowawców

ności wychowawczej9:

świetlicy, liczba zapisanych dzieci oraz stany

„§ 8a. 1. Szkoła prowadzi dziennik zajęć

uczniów w różnych godzinach pracy świetlicy,

w świetlicy, w którym dokumentuje się zajęcia

liczba dzieci korzystających ze stołówki i ocze-

prowadzone z uczniami w świetlicy w danym

kujących na posiłek). Analizowane są pod kątem

roku szkolnym.

konkretnej jednostki arkusze organizacyjne oraz wnioski dyrektorów np. o zwiększenie etatów

Do dziennika zajęć w świetlicy wpisuje się plan

pedagogicznych, administracji i obsługi ponad

pracy świetlicy na dany rok szkolny, imiona i na-

wskaźniki wynikające ze standardu. Arkusz orga-

zwiska uczniów korzystających ze świetlicy oraz

nizacyjny jest wynikiem założeń dyrektora szko-

klasę, do której uczęszczają, a także tematy

ły/placówki, który planuje liczbę klas, uczniów

przeprowadzonych zajęć, oraz odnotowuje się

i godzin na kolejny rok szkolny. Wydział Oświa-

obecność uczniów na poszczególnych godzi-

ty po dokonaniu szczegółowej analizy sytuacji

nach zajęć. Przeprowadzenie zajęć wychowaw-

w danej placówce rozpatruje wnioski dyrektorów

ca świetlicy potwierdza podpisem, z zastrzeże-

o dodatkowe etaty. Do takich zaliczamy m.in.:

niem § 20a ust. 5.”

zwiększanie etatów w stołówkach szkolnych – po rozpoczęciu roku szkolnego będzie znana

Katarzyna Hall – Minister Edukacji Narodowej,

liczba wydawanych posiłków; dodatkowe etaty

w odpowiedzi na list jednej z wychowawczyń

w świetlicy – dodatkowe, a co za tym idzie, godzi-

świetlicy, napisała na swoim blogu: „Dziennik

ny pracy świetlic szkolnych, w celu zapewnienia

świetlicy – zgodnie z tymi nowymi przepisa-

bezpieczeństwa dzieciom. Należy podkreślić, że

mi – powinien zawierać godzinową ewidencję

zapisy wynikające z art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a i b

frekwencji dzieci oraz potwierdzenie obecno-

ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczy-

ści na poszczególnych godzinach mających

ciela dają możliwość wykorzystania dodatkowo

zajęcia w świetlicy nauczycieli (»karcianych«

godzin, o których wykorzystaniu decyduje dy-

i nie-»karcianych«). Tylko w ten sposób moż-

rektor szkoły” .

na sprawdzić, czy dyrekcja szkoły organizuje

9 8

Ibidem.

http://www.kuratorium.szczecin.pl/attachments/2540_Dz.

U.Nr156_poz.1047.pdf, 20.04.2011.

pracę świetlicy odpowiednio, przynajmniej jeśli chodzi o ten wymóg do 25 dzieci. (…) Warto

Ad I. Nazwa własna świetlicy

zastanowić się, jak zgodnie z nowymi przepi-

Przykłady: „Zgrana Paka”, „Dziupla”, „Krokus”,

sami i potrzebami konkretnej szkoły, ma wy-

„Biedronka”, „Iskierka”, „Kuźnia Talentów”,

glądać druk dziennika świetlicy (miejsce na

„Przystań”, „Skrzacik”, „Agrafka”, „Gagatek”,

wpisanie wszystkich dzieci, na tematy zajęć kilku jednocześnie nauczycieli). Nie ma tu »urzę-

„Chata Puchatka”, „Nasza Chata”, „Gniazdo”,

dowego« wzoru, jest tylko opis w prawie, jakie

„Rayska Tęcza”11.

przynajmniej informacje powinny być zawarte. Możliwe jest opracowanie w szkole własnego

Najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie

wzoru takiego druku”10.

pomysłów wychowanków danej świetlicy i na przykład przeprowadzenie plebiscytu na nazwę

Wzorów dzienników zajęć świetlicowych do-

świetlicy – to pozwoli dzieciom lepiej utożsamić

stępnych w ofercie wydawniczej jest wiele,

się z miejscem, w którym przebywają po lek-

niestety żaden z nich nie rozwiązuje w pełni

cjach. Dobrze oprzeć nazwę świetlicy na moc-

ewidencji obecności dzieci na poszczegól-

nych stronach jej pracy opiekuńczo-wychowaw-

nych godzinach zajęć. Zwłaszcza w sytuacji,

czej lub celach pracy wynikających z jej zadań

gdy w świetlicach szkolnych trudno mówić

np.: „Łowcy bajkowych przygód”, „Fantazja”,

o stałych grupach wychowawczych. W praktyce

„Spokojny Kącik” itp.

są godziny zajęć, kiedy należałoby sprawdzać obecność co 15 minut – co z pewnością nie jest

Wartościowym pomysłem może być również

dla dzieci atrakcyjnym sposobem spędzania

uroczystość nadania nazwy świetlicy, na którą,

wolnego czasu.

oprócz wychowanków i grona pedagogicznego szkoły, można zaprosić rodziców, przed-

Wychowawcy wraz z dyrektorami szkół próbu-

stawicieli organu prowadzącego, rady osiedla

ją w bardzo różny sposób sprostać wymaga-

– to jeden ze sposobów na podniesienie rangi

niom ustawy – zaczynając od księgi ewidencji

miejsca, w którym dzieci spędzają swój czas

uczniów na każdej godzinie, po samodzielne

wolny. Stanowić będzie również przyczynek do

zaznaczanie obecności wychowanków w przygotowanych tabelach. 10

http://katarzynahall.blogspot.com/2010/09/problemy-swie-

tlicy.html, 20.04.2011.

Nazwy własne świetlic, w tym świetlic środowiskowych i

socjoterapeutycznych zaczerpnęłam z Internetu (również z portali społecznościowych, gdzie niekiedy świetlice zakładają swoje profile).

integrowania społeczności wokół świetlicy i jej

5. Prowadzenie współpracy z rodzicami, wy-

spraw. Warto również zawrzeć nazwę własną

chowawcami klas i pedagogiem szkolnym

świetlicy w opracowanym regulaminie.

celem rozwiązania napotkanych trudności wychowawczych12.

Ad II. Cele i zadania świetlicy

„Do zadań nauczycieli-wychowawców świetlicy

Przykład pierwszy (cele): „Celem świetlicy szkolnej jest zapewnienie uczniom zorganizowanej opieki wychowawczej umożliwiającej wszechstronny rozwój zainteresowań

uzdolnień

Przykład drugi (zadania):

umiejętności

z uwzględnieniem misji szkoły: »Widzę ludzi wielkich i szczęśliwych, zrobię wszystko, by to osiągnęli«. Z ogólnego celu wynikają zadania szczegółowe świetlicy szkolnej: 1. Zapewnienie uczniom dojeżdżającym opieki przed lekcjami i po lekcjach. 2. Wdrażanie wychowanków do pożytecznego organizowania sobie czasu wolnego, wyrobienie nawyków kulturalnej rozrywki i zabawy. 3. Zapewnienie wychowankom warunków do odrabiania lekcji po skończonych zajęciach edukacyjnych, wdrażanie do samodzielnej pracy umysłowej i udzielenie indywidualnej pomocy uczniom mającym trudności w nauce.

szkolnej należy: 1. zapewnienie w

świetlicy

uczniom i

przebywającym

stołówce

bezpiecznych

warunków, 2. realizowanie planu pracy świetlicy w grupach wychowawczych zgodnie z planem pracy i programem wychowawczym szkoły, 3. zapewnienie uczniom pozostającym w świetlicy niezbędnych warunków do pracy własnej oraz udzielanie pomocy w tym zakresie, 4. kształtowanie nawyków higieny osobistej, troska o zachowanie zdrowia, 5. tworzenie

nawyków

świadomego

uczestniczenia w kulturze, 6. prowadzenie opieki doraźnej dla uczniów, 7. kształtowanie różnorodnych zainteresowań i rozwijanie zdolności uczniów w kołach zainteresowań, 8. otaczanie

szczególną

opieką

dzie-

ci specjalnej troski oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym,

4. Prowadzenie pracy wychowawczej zmierzającej do kształtowania u wychowanków właściwej postawy społeczno-moralnej.

12 Z regulaminu świetlicy szkolnej z dożywianiem Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Janowie Lubelskim, źródło: http://swietlica-pg.internetdsl.pl/informacje.html, 20.04.2011.

9. prowadzenie w ramach swoich godzin za-

2. Dziecko w wieku do 15 lat, poruszające się

jęć opiekuńczych przydzielonych przez dy-

po drodze po zmierzchu poza obszarem zabu-

rekcję szkoły,

dowanym, jest obowiązane używać elementów

10. organizowanie dożywiania dzieci,

odblaskowych w sposób widoczny dla innych

11. współpraca z rodzicami uczniów, wy-

uczestników ruchu”14.

chowawcami

klas

oraz

pedagogiem

szkolnym, 12. prowadzenie dokumentacji pracy zgodnie z odrębnymi przepisami”13.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego – uważa, że: „Dzieci powinny być przyprowadzane do świetlicy przez rodziców (prawnych opiekunów) lub inne upoważnione przez

Ad III. Organizacja pracy świetlicy

nich na piśmie osoby pełnoletnie. Przepisy Prawa o

Ten rozdział regulaminu wymaga szczegółowej

dziecko w wieku lat 8 może samodzielnie chodzić

analizy ze względu na specyfikę danej szkoły, jej rejonu, świetlicy szkolnej i jej współpracy

Ruchu Drogowym nie stanowią automatycznie, że ze świetlicy do domu. W sytuacji wypadku drogowego dziecka w drodze do domu dyrektor szkoły,

z innymi podmiotami w szkole.

w tym wychowawca, który zezwolił na opuszcze-

Powinien on objąć:

nie tylko za złe sprawowanie opieki, ale także

1. Zasady przyjęć dzieci do świetlicy. 2. Zasady opuszczania przez dzieci świetlicy. 3. Współpracę z gronem pedagogicznym.

nie świetlicy, mogą ponieść odpowiedzialność, karną za narażanie ucznia na niebezpieczeństwo. Ta odpowiedzialność nie ustaje nawet jeśli rodzic

4. Współpracę z rodzicami wychowanków.

wyraził zgodę na taką formę opuszczania świe-

Uwaga! Prawo o Ruchu Drogowym stanowi, że:

odpowiedzialność za nieprawidłowe sprawowa-

„Art. 43. 1. Dziecko w wieku do 7 lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która osiągnę-

tlicy. W tym przypadku również rodzice ponoszą nie pieczy. Dlatego najlepiej jest, jeżeli to rodzice sami odbierają dziecko (samodzielnie uczeń wraca ewentualnie w gimnazjum)”15.

ła wiek co najmniej 10 lat. Nie dotyczy to strefy

zamieszkania.

Prawo o Ruchu Drogowym; źródło: http://www.kodeksdrogo-

Rozdział 5 Porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach –

wy.com.pl/archiwum/2003-2005_Dzial2roz5.html, 20.04.2011. 13

Ze statutu ZSO nr 1 w Grudziądzu, źródło: http://www.zso1.

nazwa.pl/zso/statut_04.htm, 20.04.2011.

D. Skrzyński, Odbieranie dzieci ze świetlicy szkolnej w świe-

tle prawa, „Świetlica w szkole” 2010, nr 4, s. 4.

Przykład rozwiązań organizacyjnych zawartych

wych. Rodzice w karcie zgłoszenia dekla-

w regulaminie świetlicy w Szkole Podstawowej

rują czy dziecko będzie odrabiało prace

nr 231 w Warszawie:

domowe w świetlicy.

1. Świetlica jest miejscem pracy i wypoczyn-

11. W czasie zabaw swobodnych dzieci same

ku uczniów naszej szkoły. Zadaniem jej jest

decydują o tym, co będą robić. Mogą korzy-

przygotowanie dzieci do pożytecznego wy-

stać z dostępnych materiałów i zabawek. 12. Za szkody materialne celowo wyrządzone

korzystania czasu wolnego. 2. Kwalifikacja ucznia do świetlicy następuje

przez dziecko odpowiadają finansowo rodzice.

na podstawie wypełnionej przez rodziców,

13. Dzieci mogą same wychodzić do toalety,

prawnych opiekunów karty zapisu dziecka.

szkolnej stołówki, biblioteki, sklepiku, na

3. Świetlica jest czynna w godzinach 7.00–18.00

zajęcia dodatkowe po wcześniejszym, każ-

4. Rodzice, opiekunowie są zobowiązani do

dorazowym zgłoszeniu tego faktu nauczy-

odebrania dziecka do godziny 18.00.

cielowi świetlicy.

5. Wszelkie samodzielne wyjścia ze świetlicy

14. Rodzice zobowiązani są do pouczenia

do domu muszą być potwierdzone infor-

dzieci o konieczności szybkiego dotarcia

macją pisemną, zawierającą godzinę wyj-

do świetlicy po lekcjach i zajęciach dodat-

ścia, datę i podpis opiekuna.

kowych.

6. Rodzice zgłaszają pisemnie na karcie za-

15. Wychowawcy klas oraz nauczyciele prowa-

pisu (podając imię, nazwisko) osoby, które

dzący zajęcia dodatkowe zobowiązani są

upoważniają do odbioru dziecka.

do zabierania i odprowadzania dzieci przed

7. Należy

zgłosić

nauczycielom

świetlicy

przewlekłe choroby dziecka i związane z nimi zalecenia lekarza.

i po zajęciach do świetlicy. 16. W świetlicy stosuje się system motywujący do zachowań pozytywnych.

8. W świetlicy dzieci uczestniczą w zajęciach

17. Wszelkie zachowania niewłaściwe rozpa-

świetlicowych zgodnie z tygodniowym pla-

trywane są indywidualnie. Stosowane są

nem pracy.

następujące sankcje: upomnienia, czasowe

9. Uczniowie w świetlicy zobowiązani są do

odsunięcie od zabawy lub zajęć, wpis do

przestrzegania poleceń nauczycieli świetli-

dzienniczka, wezwanie rodziców, zgłoszenie

cy oraz respektowania regulaminu i ustalo-

dyrekcji, w szczególnych przypadkach, za-

nych zasad zachowania.

grażających bezpieczeństwu innych dzieci

10. W zależności od możliwości organizowane jest w grupach odrabianie zadań domo-

wychowanek świetlicy może być z niej czasowo usunięty.

18. Podczas ładnej pogody zajęcia świetlicowe odbywają się na terenie szkolnym (boisko,

„Nasza Chata”, która działa przy Szkole Podstawowej nr 64 w Szczecinie:

plac zabaw). Dzieci mogą przebywać w miejscach wyznaczonych przez wychowawców świetlicy. Świetlica nie odpowiada za zniszczone, ubrudzone, zaginione ubrania uczniów. 19. Do świetlicy dzieci mogą przynosić swoje gry lub zabawki (bezpieczne) jak i telefony komórkowe wyłącznie na własną odpowiedzialność. Korzystanie z telefonów komórkowych określa statut szkoły.

1. Świetlica szkolna jest czynna w dni nauki szkolnej w godzinach 6.45–18.00. 2. W szczególnych okolicznościach godziny pracy świetlicy mogą ulec skróceniu zarządzeniem dyrektora szkoły. 3. Do świetlicy szkolnej „Nasza Chata” mogą uczęszczać uczniowie klas 0–6. 4. Przyjęcie ucznia do świetlicy szkolnej od-

20. Dzieci nie będą wypuszczane do rodzica,

bywa się poprzez złożenie przez rodziców

który powiadamia dziecko o swoim przyby-

(lub prawnych opiekunów) karty zgłoszenia

ciu przez telefon.

do świetlicy (jest ona dokumentem) – za-

21. Materiały, przybory, zabawki i pomoce do zajęć kupowane są z dobrowolnych wpłat rodziców, których wysokość ustalana jest z rodzicami na początku roku szkolnego. 22. Wszystkie sprawy indywidualne, zastrzeżenia dotyczące pracy świetlicy, uwagi i propozycje należy zgłaszać bezpośrednio nauczycielom, kierownikowi świetlicy w godzinach pracy.

wierającej niezbędną do pracy wychowawczej wiedzę o dziecku. 5. Rodzice (opiekunowie prawni) są zobowiązani do podawania w karcie zgłoszenia zgodnych ze stanem faktycznym danych dziecku. 6. Zgodnie z ustaleniami Rady Pedagogicznej i Rady Rodziców SP 64 pobierana jest

23. W powtarzających się przypadkach odbie-

opłata za cały rok szkolny przeznaczona

rania dzieci po godzinie 18.00 nauczyciel

na zakup materiałów papierniczych, gier

powiadamia kierownika świetlicy, a ten dy-

dydaktycznych, zabawek oraz nagród dla

rekcję, pedagoga, a w szczególnych przypadkach właściwe organy16. Przykład drugi pochodzi z regulaminu świetlicy

dzieci. 7. Jeżeli do świetlicy zapisane jest rodzeństwo to obniża się opłatę za drugie dziecko do połowy, za trzecie dziecko do 1/4 wyso-

Organizacja pracy świetlicy szkolnej Szkoły Podstawowej

231 w Warszawie – z regulaminu. Źródło: http://sp231.waw. pl/index.php?option=com_content&view=article&id=79&Itemid=84, 20.04.2011.

kości stawki. 8. W szczególnie trudnych (udokumentowanych) sytuacjach rodziny dziecka zapisa-

nego do świetlicy zespół wychowawców

zgłosić wychowawcom świetlicy, na co

może podzielić opłatę na 2 raty lub nie po-

najmniej dzień wcześniej, wszelkie wyjścia

bierać jej wcale.

poza teren szkoły, wycieczki lub inne re-

9. W każdym pomieszczeniu świetlicy szkol-

alizowane przez siebie zadania na terenie

nej obowiązuje obuwie zmienne (najle-

szkoły lub poza nią, jeśli to zmienia w da-

piej „halówki” z białą podeszwą). Obuwie

nym dniu organizację zajęć świetlicy i jest

zmienne obowiązuje cały rok.

potrzeba, aby świetlica otoczyła opieką

10. Odzież wierzchnia (kurteczki, worki na obuwie) mają swoje miejsce w boksach w szatni szkolnej.

tych uczniów. 16. Wszystkie realizowane przez wychowawców świetlicy lekcje zastępcze są odnoto-

11. W świetlicy szkolnej odbywają się zajęcia

wywane w zeszycie ewidencji i są poda-

plastyczne, teatralne, dydaktyczne, rekre-

wane do wiadomości dyrekcji szkoły i na

acyjne, czytelnicze, umuzykalniające, na-

posiedzeniach Rady Pedagogicznej SP 64.

uka własna, wychowawcze oraz dowolne

17. Dzieci uczęszczające na zajęcia w świetli-

prowadzone wg planu poszczególnych

cy szkolnej nie mogą być odbierane przez

grup wychowawczych (opisane w dziennikach poszczególnych wychowawców świetlicy). 12. Świetlica szkolna „Nasza Chata” realizuje tematy przewidziane programem autor-

osoby niepełnoletnie. 18. W przypadku, gdy dziecko jest odbierane przez inne osoby niż rodzice, w tym niepełnoletnie rodzeństwo, należy pisemnie powiadomić wychowawcę świetlicy.

skim zajęć pozalekcyjnych uzupełniając

19. W przypadku wyjścia samodzielnego ro-

i rozszerzając program realizowany pod-

dzice (lub opiekunowie) podają konkretną

czas lekcji szkolnych.

godzinę wyjścia dziecka ze świetlicy. Nie

13. Zajęcia poszczególnych rodzajów mogą odbywać się w innym pomieszczeniu lub na boisku szkolnym.

będzie honorowane stwierdzenie, „kiedy dziecko będzie chciało” albo na prośbę. 20. W przypadku, gdy rodzic z przyczyn od

14. Grupa wychowawcza przypadająca na jed-

siebie niezależnych nie zdąży odebrać

nego wychowawcę świetlicy nie powinna

dziecka do godziny 18.00, ma obowiązek

przekraczać 25. W przypadku przekrocze-

telefonicznie poinformować wychowawcę o

nia liczby uczniów wychowawca organizuje zajęcia opiekuńcze. 15. Wychowawcy klas 0–6 mają obowiązek

swoim spóźnieniu. 21. W przypadku spóźnienia rodzic ma obowiązek podpisać się w zeszycie spóźnień.

22. Jeżeli sytuacje spóźnień po dziecko będą powtarzały się nagminnie wychowawca za-

Wychowanek jest zobowiązany do: 1. Przestrzegania regulaminu wewnętrznego świetlicy.

wiadamia dyrektora szkoły, który może powiadomić odpowiednie instytucje. 23. Jeśli w trakcie roku szkolnego rodzic posta-

2. Przestrzegania zasad współżycia w grupie. 3. Współpracy w procesie wychowania.

nowi wypisać dziecko ze świetlicy powinien

4. Pomagania słabszym.

ten fakt zgłosić wychowawcy17.

5. Dbałości o wspólne dobro, ład i porządek w świetlicy.

Ad IV. Wychowankowie świetlicy szkolnej Niniejszy podrozdział regulaminu powinien objąć: 1. Prawa i obowiązki wychowanka świetlicy. 2. Nagrody i wyróżnienia.

6. Ponoszenia odpowiedzialności za własne postępowanie”18.

Ad V. Rola wychowawców świetlicy Przykładem roli wychowawców świetlic mogą

3. Konsekwencje łamania zasad regulaminu.

być zapisy w regulaminie świetlicy „Nasza Cha-

Przykład pochodzi z:

1. Wychowawcy świetlicy szkolnej „Nasza Cha-

ta”:

„V. Prawa i obowiązki ucznia uczęszczającego

ta” są pracownikami pedagogicznymi szkoły

do świetlicy szkolnej.

i członkami Rady Pedagogicznej SP 64. 2. Do wychowawców świetlicy szkolnej należy

Wychowanek ma prawo do:

realizacja jej zadań a także prowadzenie po-

1. Właściwie zorganizowanej opieki.

szczególnych rodzajów zajęć oraz obowią-

2. Życzliwego traktowania.

zującej dokumentacji merytorycznej.

3. Swobodnego wyrażania myśli i przekonań.

3. Wychowawcy

świetlicy

szkolnej

dbają

4. Opieki wychowawczej.

o przestrzeganie przez wychowanków za-

5. Poszanowania godności osobistej.

sad przyjętych w świetlicy i właściwą orga-

6. Ochrony przed przemocą fizyczną i psy-

nizację jej pracy.

chiczną.

4. Wychowawcy są zobowiązani do traktowania każdego wychowanka podmiotowo,

Przykład rozwiązań organizacyjnych zawarty w regulami-

nie świetlicy „Nasza Chata” przy Szkole Podstawowej nr 64 w Szczecinie – opracowanie moje.

uwzględniając jego możliwości fizyczne, in18 Regulamin świetlicy Szkoły Podstawowej nr 16 w Rudzie Śląskiej. Źródło: http://korjan.edu.pl, 20.04.2010.

telektualne, emocjonalne i społeczne. 5. W kwestiach spornych między poszczegól-

Ad VI. Dokumentacja pracy świetlic

nymi wychowankami wychowawcy przyj-

Na dokumentację pracy świetlicy składa się

mują rolę mediatorów i rozstrzygają konflik-

1. Dokumentacja formalna:

ty w sposób sprawiedliwy. 6. Wychowawcy są odpowiedzialni za stosowanie nagród za właściwą postawę wycho-

a) roczny plan pracy świetlicy, b) semestralne sprawozdania z pracy świetlicy,

wanków, jak również za wyciąganie konse-

c) karty zgłoszeń do świetlicy,

kwencji za niewłaściwe zachowanie.

d) regulamin świetlicy.

7. Wychowawca dba o majątek i estetykę pomieszczeń świetlicy a także ogólną atmosferę wychowawczą placówki. 8. W swej działalności wychowawcy współpracują z pedagogiem szkolnym i wychowawcami poszczególnych klas. 9. Opinie wyrażone przez wychowawców świetlicy są uwzględniane przez nauczycieli – wychowawców klas w semestralnej

a) dzienniki zajęć, b) miesięczny plan pracy grupy wychowawczej, c) dziennik zajęć dodatkowych. 3). Dokumentacja nieformalna: a) wytwory pracy dzieci eksponowane na gazetkach ściennych,

i końcowej ocenie ze sprawowania uczniów

b) kronika świetlicy,

uczęszczających na zajęcia świetlicowe.

c) scenariusze, informacje, reportaże

10. Wychowawcy w sposób szczególny współ-

i fotoreportaże zamieszczane na stronie

pracują z rodzicami podopiecznych w zakre-

internetowej szkoły w zakładce prze-

sie ich rozwoju emocjonalno-społecznego.

znaczonej dla świetlicy szkolnej.

11. Wychowawcy włączają rodziców w pracę dydaktyczno-wychowawczą świetlicy. 12. Wychowawcy świetlicy szkolnej mogą realizować autorskie programy, projekty edukacyjno-wychowawcze i cykle warsztatowe rozwijające zainteresowania swoich wychowanków19. 19

2. Dokumentacja wychowawcy:

4). Dokumentacja użyteczna – zadania zlecone świetlicy dodatkowo: a) dokumentacja dożywiania np.: Dokumentacja HACAPP (stołówka), b) dokumentacja finansowa, c) korespondencja z instytucjami zewnętrznymi,

Z regulaminu świetlicy szkolnej „Nasza Chata” w Szkole

Podstawowej nr 64 w Szczecinie – opracowanie moje.

d) księga obecności uczniów,

2. Załącznik nr 1 i 2 tj. skrót regulaminu jest

e) karta obserwacji dziecka,

dołączany każdorazowo do karty zgłosze-

f) zasady uczestnictwa w zajęciach,

nia ucznia.

g) procedury postępowania w trudnych

3. Regulamin świetlicy szkolnej „Nasza Cha-

sytuacjach,

ta” jest dostępny: u dyrektora szkoły,

h) system oceniania zachowania dzieci,

w czytelni szkolnej, w świetlicy szkolnej,

i) ewidencja godzin zastępczych realizo-

a ponadto na stronie internetowej szkoły

wanych przez wychowawców świetlicy (tzw. godziny równoległe).

w zakładce świetlicy. 4. W trakcie roku szkolnego każdy wychowawca świetlicy ma obowiązek zapoznać

Jak można zauważyć, zadania powierzane

wychowanków z regulaminem świetlicy

świetlicom stale się zwiększają. Szczególnie

„Nasza Chata” i czuwać nad przestrzega-

namawiam wychowawców do opracowania procedur postępowania w sytuacjach trudnych wychowawczo – takich jak np.: samowolne wyj-

niem jego postanowień. 5. Regulamin świetlicy i ewentualne w nim zmiany jest przedstawiany dyrekcji szkoły,

ścia z zajęć świetlicowych, agresja słowna lub

a następnie przekazywany do zatwierdze-

fizyczna wobec innych wychowanków czy wychowawców.

nia Radzie Pedagogicznej SP 64. 6. O wprowadzeniu w życie regulaminu świetlicy decyduje Rada Pedagogiczna SP 64

Ad VII. Postanowienia końcowe

w Szczecinie w głosowaniu jawnym większością głosów.

Ostatni rozdział regulaminu powinien zawierać:

7. Regulamin wchodzi w życie po zatwier-

sposób zapoznawania dzieci i rodziców z re-

dzeniu przez Radę Pedagogiczną SP 64

gulaminem, tryb jego zmiany oraz dostępność

w Szczecinie20.

i sposób przyjęcia regulaminu. Jako załącznik do regulaminu można opracować

Przykład rozdziału dotyczącego postanowień

jego skrót (uproszczoną wersję), aby w łatwy

końcowych (na podstawie regulaminu „Naszej

sposób zapoznawać z jego zasadami swoich wy-

Chaty”):

chowanków. Może się to odbyć np. w postaci ko-

1. Wychowankowie i ich prawni opiekunowie

deksu wychowanka świetlicy każdorazowo pod-

są zapoznawani z Regulaminem w trakcie

składania do świetlicy karty zgłoszenia.

nr 64 w Szczecinie.

Z regulaminu świetlicy „Nasza Chata” Szkoły Podstawowej

pisywanego przez dziecko w momencie przyjęcia

•

do świetlicy i dołączanego do karty zgłoszenia. Warto zredagować kodeks w taki sposób, żeby

dziesz mniej nerwowy. •

zawierał jak najmniej zakazów, a wskazywał dzieciom, jak należy postępować.

Mów po cichu – pomysł nowy, wtedy bęBądź aktorem, czy muzykiem możesz zostać też plastykiem.

•

Kto w zajęciach uczestniczy na pochwały może liczyć”21.

Przykład kodeksu wychowanka: Zachęcam również do opracowania karty zgło• • • • • •

„Stosuj wszystkie te zasady, będziesz do-

szenia do świetlicy. Powinna ona uwzględniać

bre miał układy.

specyfikę danej palcówki i zawierać najistotniej-

Pięknie wzorem być dla reszty, jak zacho-

sze dla pracy świetlicy dane o dziecku: jego dane

wać się należy.

osobowe, wiek, kontakty z opiekunami prawnymi,

Każdy plecak półkę ma, jeśli się o niego

opis zainteresowań i trudności dziecka, problemy

dba.

zdrowotne, zgody rodziców na udział dziecka

Gdy zabawę skończysz swoją to rozejrzyj

w proponowanych przez świetlicę wyjściach czy

się wokoło.

imprezach, zgody dotyczące publikacji zdjęć

Książki, klocki, lalki, gry sprzątaj sam i nie

i wytworów pracy dziecka na stronie internetowej,

bądź zły.

godziny pobytu dziecka w świetlicy oraz osoby

Po drobiazgi do sklepiku chodź na prze-

upoważnione przez rodzica do odbioru dziecka.

rwach mały smyku. •

Rysuj po południu, z rana – to jest frajda murowana.

•

Szanuj papier przyjacielu, bo on powstał z drzewek wielu.

•

Z kolegami baw się zgodnie to jest trendy, znaczy: modnie.

•

Kto o czystość w sali dba, ten obuwie zmienne ma.

•

Ze świetlicy, przyjacielu, nie wychodzi się bez celu.

•

Wychowawcę proś o zgodę i zapytaj: a czy

mogę…?

Podstawowej nr 64 w Szczecinie.

Kodeks wychowanka świetlicy „Nasza Chata” w Szkole

Karta zgłoszenia do świetlicy – przykład22 KARTA ZGŁOSZENIA DZIECKA DO ŚWIETLICY SZKOLNEJ

Szkoły Podstawowej nr…..... w………….....…………. na rok szkolny….....………………… Dane osobowe Imię i nazwisko dziecka: Klasa: Data i miejsce urodzenia: Adres zamieszkania: Imiona i nazwisko rodziców/opiekunów: Telefony kontaktowe z rodzicami/opiekunami: Ważne informacje o zdrowiu dziecka

Informacje o odbieraniu dziecka ze świetlicy Dziecko będzie odbierane przez: W przypadku zgody na samodzielny powrót dziecka do domu, rodzice/opiekunowie zobowiązani są napisać (poniżej) pisemne oświadczenie: „Jednocześnie ponoszę pełną odpowiedzialność za bezpieczny powrót dziecka do domu”. 22

Na postawie karty zgłoszenia dziecka do świetlicy Szkoły Podstawowej nr 45 w Gdańsku. Źródło: http://sp45gdansk.republika.pl/

karta.pdf, 20.04.2011.

Zainteresowania i uzdolnienia dziecka (instytucje kulturalne, szkoły artystyczne, do których dziecko uczęszcza na zajęcia).

Poświadczenie o zatrudnieniu rodziców/opiekunów (stałym, czasowym)

(pieczątka zakładu pracy matki)

(pieczątka zakładu pracy ojca)

........................................................... (podpis rodziców/opiekunów)

Miejsce, data ............................. Dziecko zostało przyjęte do świetlicy szkolnej dnia……................... Dziecko zostało wypisane ze świetlicy szkolnej dnia….................…

II.

Program zajęć korygujących niewłaściwe zachowania

Edyta Dudzińska, Szkoła Podstawowa nr 51

Program zajęć składa się z zestawu gier i zabaw

w Szczecinie

o ustalonych celach i konkretnym przebiegu – skonstruowany jest w taki sposób, aby znalazły

Program ma na celu pomóc uczniom, wymaga-

się w nim elementy sytuacji korygujących szero-

jącym wsparcia ze strony szkoły, w korekcie za-

ki zakres niewłaściwych zachowań poprzez do-

chowań utrudniających naukę. Skierowany jest

świadczanie zachowań poprawnych. Ważnym

do grupy uczniów wykazujących nieprawidłowe

elementem w realizacji programu jest uwzględ-

zachowania – zarówno w szkole, jak i w świetli-

nienie ujawnionych przez dzieci potrzeb oraz

cy szkolnej .

opinii i modyfikowanie ich w zależności od

oczekiwań. Prowadzący oczekuje zaangażo-

Opis programu

wania uczestników w realizację zajęć i aktywny w nich udział.

Na realizację treści programu przewiduje się 90 minut tygodniowo (w ciągu roku szkolnego). Za-

Program skierowany jest do uczniów klas I–III

jęcia odbywają się w świetlicy szkolnej. Pomoce

z problemami zachowania. Udział w zajęciach

potrzebne do prowadzenia zajęć wykonywane

jest dobrowolny.

są przez osoby prowadzące, wykorzystuje się również gotowe pomoce, materiały plastyczne, nagrania muzyczne i inne pomoce edukacyjne. Istotnym elementem realizacji zajęć świetlicowych jest relacja między prowadzącym a uczniem. Ważne, aby dziecko zrozumiało, że nauczyciel jest opiekunem i sojusznikiem w zabawie i zajęciach. 1

Program został napisany dla uczniów Szkoły Podstawowej

Struktura zajęć Zajęcia mają charakter spotkań grupowych, na które składają się odpowiednio dobrane gry, zabawy i ćwiczenia. Struktura zajęć jest wyraźnie określona i zawiera określone standardy. Jest dostosowana do wieku uczestników i różni się ze względu na dojrzałość emocjonalną grupy.

nr 51 w Szczecinie na podstawie książki pod redakcją Katarzyny Sawickiej Socjoterapia (Warszawa 1998).

Zajęcia prowadzone są zgodnie z regulaminem

Ostatni etap pracy z grupą zmierza do zakoń-

układanym w obecności nauczyciela przez

czenia jej funkcjonowania. Zadaniem prowa-

wszystkich

założenia

dzącego jest wypracowanie w grupie sposobów

regulaminu mają na celu zachowanie bezpie-

kontaktowania się ze sobą oraz umiejętności

czeństwa uczestników, zarówno fizycznego, jak

poszukiwania wsparcia. Kończąc cykl zajęć

i psychicznego, zachowanie tajemnicy, swobo-

prowadzący powinien zapewnić uczestnikom

dę wypowiedzi, czynny udział i inne wybrane

wzmocnienie pozytywnych uczuć – jest to

przez grupę.

czas na podsumowanie nabytych umiejętności

uczestników.

Główne

i wskazanie możliwości ich wykorzystania w żyCałość zajęć składa się z poszczególnych eta-

ciu. Grupa udziela sobie pozytywnych informa-

pów. Pierwszy z nich to powstawanie grupy

cji zwrotnych, najlepiej w formie pisemnej, aby

i wzajemne zapoznanie. Ma on na celu pozna-

można było zachować je dla siebie, uczestnicy

nie sił uczestników spotkań, wspólne określenie

obdarowują się drobnymi prezentami.

celów, ustalenie norm grupowych, reguł i rytuałów, budowanie atmosfery opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Zadaniem tego etapu jest zadbanie o poczucie bezpieczeństwa, zbudowanie empatii. Etap drugi określa się jako właściwy. Polega on na realizacji zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych stanowiących istotę programu opracowanego pod kątem danej grupy. Istotę programu mogą stanowić problemy uzależnień, nieśmiałości, poczucia własnej wartości, zdobywania nowych umiejętności i wzajemnego zaufania. Podstawą projektowania tej części zajęć jest dostosowanie ćwiczeń i zadań do możliwości rozwojowej danej grupy dostosowanej do ich potrzeb.

Cele ogólne 1. Rozwijanie pozytywnych umiejętności interpersonalnych. 2. Diagnoza własnych i cudzych potrzeb. 3. Poprawa społecznego i emocjonalnego funkcjonowania dzieci z problemami w zachowaniu. 4. Zmniejszenie napięć i niepokojów związanych z nową sytuacją szkolną. 5. Zdobycie nowych doświadczeń społecznych. 6. Zdobycie

umiejętności

w trudnych sytuacjach.

radzenia

sobie

Cele rozwojowe

Metody i techniki pracy

1. Rozwijanie indywidualnych talentów.

W programie zajęciowym wykorzystuje się róż-

2. Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach

ne metody pracy. Ich podstawą jest praca w krę-

konfliktowych. 3. Uczenie się życia w społeczności.

gu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami.

4. Budowanie satysfakcjonujących więzi koleżeńskich.

Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczest-

5. Umiejętność poszukiwania pomocy.

nikom kontakt wzrokowy i emocjonalny, wy-

6. Umiejętność zabawy i relaksu.

równuje pozycję społeczną, zmniejsza dystans

7. Obrona przed presją i manipulacją.

między dziećmi i prowadzącymi. Krąg może być stałym elementem zajęć socjoterapeutycznych

Cele szczegółowe

na ich początku i końcu.

Każde spotkanie posiada cel szczegółowy –

Rundka to technika pomagająca uczestnikom

podporządkowany celowi ogólnemu – oraz propozycje zabaw i ćwiczeń sprzyjających osiągnięciu założonych celów. Cele szczegółowe

zwerbalizować swoje odczucia, wykorzystywana do podsumowania ćwiczenia. Może polegać na dokończeniu różnych zdań. Rundka oznacza

wykazują to, co uczeń będzie umiał.

prawo do wypowiedzenia się, a nie obowiązek

Uczeń:

czucia na końcu. Wypowiedzi nie podlegają

1. zna różne formy komunikowania się; 2. rozpoznaje i nazywa emocje swoje i innych; 3. komunikuje swoje emocje; 4. wie, jak radzić sobie z emocjami; 5. akceptuje odmienność innych; 6. potrafi komunikować się z innymi; 7. umie współdziałać w grupie;

mówienia. Prowadzący wypowiada swoje odkomentarzom. „Burza mózgów” to kolejna technika aktywizująca grupę i wyzwalająca jej twórczy potencjał. Chodzi w niej o wygenerowanie jak największej liczby pomysłów w oznaczonym czasie. Propozycje mogą być realne, nierealne, a nawet absurdalne. Następnie grupa wybiera propozycje najtrafniejsze. Praca w małych grupach (3–5-osobowych) jest

techniką stosowaną w realizacji niektórych ćwiczeń. Umożliwia ona bliski kontakt oraz możliwość wypowiedzenia się.

Ewaluacja programu 1. Obserwacja zachowania uczestników. 2. Wytwory prac uczniów.

Rysunki oraz inne formy plastyczne są ważną formą wypowiedzi dla osób mających trudności z werbalizacją. W wytworach plastycznych

3. Rozmowa z uczestnikami, rodzicami, opiekunami, pedagogiem. 4. Ankieta na zakończenie zajęć.

uczestnicy socjoterapii mogą wyrazić siebie i swoje emocje, uwolnić się od napięć. Prace plastyczne mogą być abstrakcyjne. Poza tym mogą być także wykorzystywane inne techniki, jak: psychodrama, pantomima, gry i zabawy ruchowe oraz ćwiczenia i techniki wyobrażeniowe, dzielenie się własnymi doświadczeniami, poszukiwanie wspólnych konstruktywnych rozwiązań poprzez stosowanie różnorodnych technik, na przykład przy pomocy muzyki i śpiewu.

Treści programu

Przykłady zajęć Temat: Poznajmy się! Cel: umożliwienie dzieciom wzajemnego poznania się oraz zapoznanie ich z tym, co się będzie działo na zajęciach. Przebieg zajęć: 1. „Imię z gestem”. Dzieci wraz z prowadzącym stają w kręgu. Jedna osoba staje w środku, mówiąc swoje imię i dodając jakiś gest. Następnie wszyscy razem powtarzają, naśladując gest. W ten sposób

1. Integracja grupy.

przedstawiają się wszystkie dzieci i prowa-

2. Rozpoznawanie i nazywanie emocji.

dzący.

3. Wyrażamy emocje swoje i szanujemy emocje innych.

2. „Grupowy wywiad”. Wszyscy siedzą w kręgu, prowadzący zadaje pytanie, na które

4. Granice.

odpowiadają kolejno wszystkie dzieci (np.:

5. Komunikacja interpersonalna.

„Kto u was pierwszy wstaje w domu?”,

6. Wzmacniamy poczucie własnej wartości.

„Jaką zupę lubisz najbardziej?”). Można

7. Rozwijamy wyobraźnię.

poprosić dzieci, aby same wymyślały i zadawały pytania.

3. „Rysowanie”. Dzieci rysują dowolnie wy-

4. Każde zajęcia kończą się „Rundką”. Dzie-

braną część swojego mieszkania (ołów-

ci kolejno dokańczają zdanie: „Dzisiaj na

kiem), następnie kolorami zaznaczają

zajęciach najprzyjemniej mi było, gdy…”,

miejsca, w których często przebywają.

„Dzisiaj na zajęciach najbardziej podobało

Prezentujemy rysunki, a każde dziecko je

mi się…”.

omawia. Temat: Granice

Zabawy rozluźniające i integrujące: 1. „Zwierzęta”. Dzieci losują kartki z nazwami zwierząt. Na sygnał prowadzącego wszystkie zwierzęta zachowują się w charakterystyczny dla siebie sposób i szukają swoich krewniaków. 2. „Przeprawa przez rzekę”. Materiały: kartki A4. Dzieci dobierają się w pary. Rozłożone kartki symbolizują kamienie górskiej rzeki. Zadaniem uczestników jest przejście z jednego brzegu na drugi bez zamoczenia nóg, czyli nie spadając z kamienia. Trzeba pamiętać, aby nie zrzucić partnera. 3. „Wywiad”. Jedno dziecko udziela wywiadu osobie prowadzącej (pytania powinny być tak skonstruowane, aby dały dziecku możliwość pełnego zaprezentowania się np. Co lubisz robić w sobotę?, Kiedy ostatnio płakałeś?, Czy bicie dzieci jest czymś dobrym?). Pytania mogą zadawać również dzieci. Należy przeprowadzać do dwóch wywiadów na zajęciach ze względu na ich czasochłonność.

Cele: świadomość istnienia granic, konsekwencje przekraczania granic, umiejętność postępowania w sytuacji łamania granicy. Przebieg zajęć: 1. Powitanie uczestników grupy przez osoby prowadzące. 2. „Góry lodowe” – grupa dzieli się na góry lodowe i statki. Na końcu sali stoi latarnia, która wydaje cicho dźwięk „Tutaj, tutaj…”. Góry lodowe rozstawiają się po całej sali (gdy „przechodzi” koło nich statek wydają cichy dźwięk „pip, pip”), statki stoją na drugim końcu sali, a ich zadaniem jest dojść do latarni z zamkniętymi oczami. 3. Rozmowa o granicach. Dzieci próbują odpowiedzieć sobie na pytania: Co to są granice? Jakie są moje granice? Co czuję, gdy ktoś łamie moje granice? Co mogę zrobić, kiedy ktoś przekracza moje granice? 4. Zabawa z balonami. Uczestnicy otrzymują balony, przywiązują je do nóg. Zadanie polega na tym, aby obronić swój balon i przebić balon przeciwnika.

5. Omówienie zabawy. Jak się czuli uczestni-

szymy się, gdy dostaniemy nową bluzkę,

cy zabawy, gdy łamali cudze granice, a jak

spodnie, gdy odwiedzi nas ktoś, kogo lu-

odczuwali łamanie ich granic?

bimy. Martwimy się i smucimy, kiedy dosta-

6. „Ślepy Bazyliszek”. Uczestnicy zabawy sie-

niemy gorszą ocenę, koleżanka lub kolega

dzą w kole, jedno z dzieci wychodzi z sali,

nie odzywa się do nas. Często towarzyszą

pozostałe zamykają oczy. Prowadzący (na-

nam też (niezbyt pozytywne) uczucia np.:

uczyciel) chodzi po sali – kiedy położy rękę

strach, gniew, zazdrość. Nie zawsze po-

na głowie wybranego uczestnika zabawy,

trafimy sobie z nimi poradzić, ale na pewno

ta osoba zostaje Bazyliszkiem. Zadaniem

łatwiej się żyje tym, którzy okazują swoje

Bazyliszka jest zabicie wzrokiem jak naj-

uczucia i wyrażają je. Te uczucia malują

większej liczby dzieci. Osoba, która wyszła

nam się na twarzach i łatwo je rozpoznać.

musi odgadnąć, kto jest Bazyliszkiem. Za-

Wyrażamy je głosem, ruchem, mimiką. Na

kończenie zajęć. Rundka („Jak się czułeś

dzisiejszych zajęciach będziemy wyrażać

się w czasie zajęć”?).

swoje emocje i nastroje.

7. Pożegnanie – iskierka.

3. „Miło mi cię widzieć”. Dzieci chodzą powoli po całej sali we wszystkich kierunkach

Temat: Jak przekazać to, co czujemy?

– z zamkniętymi oczami. Starają się nikogo nie potrącić. Jeśli jednak kogoś dotkną –

Cele ogólne: rozpoznawanie i nazywanie

otwierają oczy i kłaniają się z uśmiechem.

uczuć; wzbogacanie słownictwa wyrazami okre-

4. „Ludzie do ludzi”. Dzieci dobierają się para-

ślającymi uczucia i nastroje; przełamywanie

mi, stają naprzeciwko siebie, prowadząca

nieśmiałości przed publicznym wystąpieniem;

osoba (dziecko bez pary) informuje o spo-

nabywanie umiejętności współpracy.

sobie ustawienia dzieci (twarzami do siebie, plecami do siebie). Na hasło: „Ludzie do

Przebieg zajęć:

ludzi!”, dzieci szukają pary. Osoba, która

1. Przywitanie dzieci. Dzieci ustawiają się

5. „Powiedz to z uczuciem”. Dzieci siadają

przez jego środek, jest owacyjnie witane

w kręgu, kolejno określają swój nastrój, to

przez pozostałych członków grupy.

jak się czują. Powtórz zdanie: lubię chodzić

2. Wprowadzenie

nie znajdzie pary dalej prowadzi zabawę.

w szpaler. Każde z nich kolejno przechodzi

Codziennie

do szkoły. Każde dziecko wypowiada po-

przeżywamy wiele sytuacji, w których

zajęć.

dane zdanie z uczuciem radości, zdziwie-

wyrażamy swoje uczucia i emocje. Cie-

nia, zmęczenia itp.

6. „Pokaż uczucie”. Każdy uczestnik ruchem ciała i mimiką pokazuje podane uczucie

wa ta osoba, która najszybciej pozbędzie się kart.

np.: lęk, smutek, miłość. Dzieci dobierają

9. „Zajęcia plastyczne”. Rozdajemy dzieci-

się parami, stają naprzeciwko siebie

om kartony, wąskie paski papieru i kredki.

w pewnej odległości. Na sygnał nauczy-

Wyjaśniamy, że nasze nastroje najwyraźniej

ciela, dzieci zamieniają się miejscami, ale

rysują się na naszych oczach i ustach. Na

w sposób podany przez nauczyciela (np.

wąskich kawałkach papieru dzieci rysują

zamieniają się miejscami jak dzieci znud-

same oczy i usta wyrażające dwa stany emoc-

zone, przestraszone, szczęśliwe, spoko-

jonalne (np. smutek i radość). Na dużych

jne).

kartonach rysują owal twarzy i ozdabiają go

7. „Dokończ zdanie”. Dzieci siedzą w kręgu.

(rysują włosy, uszy, nos) i kolorują kredkami.

Przygotowujemy kulę z kartek papieru, na

W miejscach, gdzie znajdują się oczy i usta

której są napisane niedokończone zdania.

robimy nacięcia i przeciągamy wąskie paski

W rytm piosenki Krakowiaczek jeden dzie-

papieru. Po wykonaniu prac plastycznych

ci przekazują sobie kulę. W dowolnym mo-

umieszczamy wszystkie na wystawie.

mencie przerywamy piosenkę; dziecko,

10. Pożegnanie. Każde dziecko wybiera buźkę,

które trzyma kulę rozwija kartkę i kończy

która odpowiada jego nastrojowi i przykleja

zdanie (np.: „Gdy dostanę piątkę, czuję…”,

ją na tablicy. Kilkoro dzieci uzasadnia swój

Gdy ktoś na mnie krzyczy, czuję…”, „Gdy

wybór.

nie odrobię lekcji, czuję…”). 8. „Gra w karty”. Rozdajemy dzieciom po trzy karty do gry, każdej karcie przypisujemy jakieś uczucie (as – gniew, król – złość, dama – radość, walet – miłość, dziesiątka – strach, dziewiątka – zachwyt). Prowadzący wskazuje jedną osobę, która ma wybrać jedną kartę i pokazać to uczucie, które odpowiada wybranej przez siebie karcie. Pozostali odgadują i obstawiają odpowiednimi kartami. Ci, co odgadli, pozbywają się karty; ci, którym się nie udało, dostają dodatkową. Wygry-

III.

Gry i zabawy ruchowe

Joanna Bugiel, Szkoła Podstawowa nr 55

•

dotlenienie,

w Szczecinie

•

znalezienie równowagi ze sobą i innymi,

•

doświadczenie miejsca i czasu,

Biorąc pod uwagę wszelkie aspekty i korzyści

•

redukcję agresji2.

wynikające z zabaw ruchowych – a także ilość czasu, jaką obecnie dzieci spędzają w świe-

Brak ruchu może wywoływać agresję, ponie-

tlicy szkolnej – ten typ zajęć musi być poważ-

waż naturalna energia ruchowa, jaką posiadają

nie brany pod uwagę przy planowaniu pracy

dzieci, kumuluje się i – jeśli nie znajduje ujścia –

z uczniami. Świetlica szkolna jest dopełnieniem

„wybucha”3. Zatem należy szczególnie zadbać

zajęć dydaktycznych, ale także zapewnia dzie-

o zapewnienie dzieciom odpowiednich warun-

ciom czas na relaks i odpoczynek po wysiłku

ków do wykorzystania drzemiącej w nich ener-

intelektualnym, stwarzając warunki do zajęć

gii. Zabawy ruchowe cieszą, bawią, uczą i wy-

o charakterze sportowym i ruchowym. W wielu

chowują – są źródłem optymizmu i radości4.

przypadkach świetlica zastępuje dzieciom dom rodzinny. W związku z tym tutaj właśnie uczą się

Kazimiera Wlaźnik podaje kilka istotnych ról,

aktywnego spędzania czasu.

jakie gry i zabawy ruchowe pełnią w ogólnym rozwoju dziecka:

Dlaczego dzieci muszą się ruszać?

1. Podnoszą wydolność i poziom sprawności

Ruch pobudza możliwości umysłowe, pomaga

2. Poprawiają stan zdrowia i zwiększają od-

poznawać i badać świat oraz korzystnie i bezpośrednio oddziałuje na układ nerwowy . Ruch 1

fizycznej. porność organizmu. 3. Kształtują podstawowe cechy motoryczne

ma pozytywny wpływ na:

Ibidem, s. 15.

•

Ch. Liebertz, Zabawy do nauczania integracyjnego, przeł.

redukcję nadmiernej energii,

Edyta Panek, Kielce 2002, s. 14. 1

C. Hannaford, Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, przeł.

Magdalena Szpala, Warszawa 1995, s. 96-101.

K. Wlaźnik, Zabawy i gry ruchowe dla dzieci w wieku 6–10

lat, Warszawa 2002, s.7.

(siłę, szybkość, skoczność, wytrzymałość, zręczność) oraz poszerzają i udoskonalają praktyczne umiejętności. 4. Wspomagają ogólny rozwój umysłowy. 5. Kształtują pozytywne cechy charakteru – opanowanie, zdyscyplinowanie, koleżeństwo, samodzielność, zaradność i odwagę. 6. Wdrażają do czynnego odpoczynku w ciągu całego roku. 7. Stanowią rozrywkę, wprowadzają dobry nastrój i zaspokajają naturalną potrzebę ruchu5. Celem zabaw ruchowych jest ćwiczenie sprawności fizycznej, wpływanie na prężność ciała i zwinność ruchów, ale także podnoszenie sprawności umysłu, wyrabianie woli przy okazji uciążliwych często prób i wysiłków w osiąganiu zamierzonego celu6. Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa zwracała uwagę, że: „Gry i zabawy ruchowe trzeba tak przeplatać, ażeby dziecko miało zabawę, swobodę i ruch, żeby jednocześnie wyrabiało sprawność fizyczną, lecz nie przemęczało się”7. Warto zatem – zachowując umiar – urozmaicać zabawy i wykorzystywać zarówno gry ruchowe, jak i gry umysłowe. 5

Ibidem, s. 8.

D. Chrzanowska, L. Dzieniszewska-Klepacka, R. Kurniewicz-

Do gier sportowych zaliczamy między innymi: siatkówkę, koszykówkę, piłkę nożną, piłkę ręczną, hokej itp. Są one uboższe w swej treści od zabaw ruchowych, a poziom ich podnosi się dzięki popularyzowaniu i rozpowszechnianiu zabaw ruchowych – to one bowiem odznaczają się różnorodnością i swobodą w stosowaniu ruchów i dużą kreatywnością8. Zabawy i gry ruchowe są podstawowym środkiem wychowania fizycznego i zwykle towarzyszy im duże zaangażowanie uczuciowe oraz przeżywanie emocji, co zbliża je do sportu. Ale są zabarwione radością i zadowoleniem, co sprzyja wypoczynkowi i odprężeniu (w przeciwieństwie do sportu). Według cytowanej wyżej Kazimiery Wlaźnik, zabawa ruchowa jest prostą, nieskomplikowaną formą ruchu, a jej treść „oparta jest na podstawowych czynnościach ruchowych człowieka, takich jak: chód, bieg, skok, rzut, poruszanie się na czworakach, pełzanie, wspinanie itp”9. Przepisy i zasady zabaw są proste, można w trakcie ich trwania dokonywać zmian, wprowadzać

-Witczakowa, S. Witkowska, Dziecko w wieku przedszkolnym,

Warszawa 1978, s. 62.

s. 17.

D. Wawrzykowska-Wierciochowa, Świetlice dla uczniów,

Warszawa 1963, s. 46.

Zabawy i gry ruchowe a gry sportowe

R. Trześniowski, Zabawy i gry ruchowe, Warszawa 1995, K. Wlaźnik, Zabawy i gry ruchowe dla dzieci w wieku 6–10

lat, op. cit., str. 9

trudniejszy bądź łatwiejszy element, zmieniać

oraz omówić błędy (jeśli takie były). Dobór gier i

liczbę uczestników. Występuje tu współzawod-

zabaw opiera się na wytycznych programowych,

nictwo indywidualne, każdy odpowiada za swo-

ale także na: rozwoju uczestników i ich zaintere-

je zadanie, ma możliwość porównania umiejęt-

sowaniach, możliwościach terenowych, sprzęcie,

ności z innymi rówieśnikami.

jakim dysponujemy, warunkach pogodowych, potrzebach tematycznych itp.

Gra ruchowa jest w pewnym sensie ulepszonym wariantem zabawy ruchowej. W grze ruchowej występują bardziej skomplikowane i trudniej-

Formy zabaw i gier ruchowych: •

ze śpiewem,

•

orientacyjno-porządkowe,

ły) i rywalizują ze sobą o zwycięstwo.

•

na czworakach,

•

bieżne,

Warunkiem prawidłowego przeprowadzenia za-

•

rzutne,

•

skoczne,

•

kopne,

•

zabawy z mocowaniem,

•

wyścigi na wesoło,

•

gry drużynowe10.

sze formy ruchu, obowiązują konkretne zasady i przepisy: w grach biorą udział drużyny (zespo-

jęć ruchowych jest ich wcześniejsze przygotowanie – muszą odpowiadać założeniom i wymaganiom wychowawczym. Prowadzący powinien znać uczestników, ich liczbę, czas i miejsce zajęć, przygotować przybory i rekwizyty oraz dokonać wyboru zabawy i gry w taki sposób, aby uwzględniała poziom psychomotoryczny dzieci i ich zainteresowania. Przed rozpoczęciem zabawy należy objaśnić zasady, czuwać nad jej przebiegiem, przestrzeganiem reguł, zadbać o porządek; zwłaszcza w takich wypadkach, kiedy grze towa-

W zależności od rodzaju zajęć (gimnastycznych, zabaw i gier ruchowych, gier sportowych) zawartość ćwiczeń i zabaw może być inna. Każde z zajęć dzieli się na trzy części: 1. Wstępna – zawiera najczęściej sprawy organizacyjne, przygotowanie i zorganizowanie

rzyszą elementy współzawodnictwa i współdzia-

grupy, przedstawienie celu zajęć, warunków

łania. Prowadzący może włączyć się do zabawy,

bezpieczeństwa oraz przeprowadzenie krót-

na bieżąco kontrolować tempo zajęć. Może po-

kich ćwiczeń i zabaw np.: ze śpiewem, orien-

wierzyć funkcje i zadania uczniom, gdyż kształtuje

tacyjno-porządkowych. W tej części następu-

to u dzieci samodzielność, sumienność, obowiąz-

je ewentualny podział grupy na zespoły.

kowość i inicjatywę. Na koniec powinien podsumować zajęcia, wyróżnić aktywnych uczestników

R. Trześniowski, Zabawy i gry ruchowe, op. cit., s. 18.

2. Główna – skupia się na podaniu nazwy nowej

Wymienione rodzaje zabaw można przepro-

zabawy, omówieniu zasad i reguł, przepro-

wadzać na świeżym powietrzu, na boisku lub

wadzeniu zabawy bieżnej, rzutnej, skocznej

terenie zielonym oraz w pomieszczeniach za-

(ich kolejność zależna jest od wcześniej po-

mkniętych. Z punktu widzenia praktyki nauczy-

stawionego celu). W tej części należy skupić

ciela świetlicy mogę dodać do wymienionych

się na doskonaleniu koordynacji ruchowej,

już form: zabawy z rekwizytami nietypowymi

siły, szybkości, zwinności, wytrzymałości,

(np. chustą animacyjną, tunelem, gazetami)

kształtowaniu prawidłowych postaw, nawy-

oraz zabawy prowadzone metodą ruchu rozwi-

ków życiowych, wyrabianiu samodzielności,

jającego Weroniki Sherborne.

aktywności, śmiałości i zdecydowania. 3. Końcowa – zakłada zakończenie pracy ćwi-

Zasady bezpieczeństwa i higieny w czasie

czących, zmniejszenie natężenia ćwiczeń,

zabaw i gier ruchowych:

podsumowanie zajęć, skupienie na zacho-

•

odpowiedni dobór sprzętu, sprawnego

waniu atmosfery dobrej zabawy. Elementem

i dostosowanego do celu zajęć oraz zabez-

dominującym tej części jest odpoczynek11.

pieczenie go przed samowolnym używaniem przez dzieci,

Zajęcia ruchowe są realizowane także po-

•

przez następujące formy: •

rów i przyrządów,

kilkuminutowe zajęcia zintegrowane z tre-

•

ściami i charakterem zajęć edukacyjnych, wplecione w ich ogólny tok, bądź pojedynciach świetlicowych,

•

zajęcia ruchowe w sali gimnastycznej jako

•

zajęcia ruchowe w terenie (poza budynzajęcia ruchowe z wykorzystaniem muzyki .

M. Rosiński, Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej B. Wcisło, Wychowanie fizyczne w kształceniu zintegrowa-

nym, http://literka.pl/article/show/id/24962, 27.05.2006.

zajęcia zacząć od rozgrzania mięśni, a nie ćwiczeń zbyt forsownych,

w świetlicach, Szczecin 1997, s. 107–109.

unikanie prowadzenia intensywnych zajęć po posiłkach,

• •

przeprowadzanie zabaw na czworakach na materacach lub na wykładzinie,

•

kiem szkolnym),

zabawy przeprowadzać bez ryzyka niebezpieczeństwa, np. upadku do tyłu,

•

lekcja wychowania fizycznego,

odpowiedni strój prowadzącego i uczestników (luźny, swobodny, przewiewny),

•

czo, jako przerywnik w dowolnych zaję•

stabilne i bezpiecznie ustawienie przybo-

w miejscach nasłonecznionych zadbać o nakrycia głów,

•

zadbać, by pragnienia nie gasić zimną wodą,

• •

zwracanie uwagi na nadmierny wysiłek ćwi-

odróżnianie i zapamiętywanie poleceń, sygna-

czących,

łów, dźwięków, umownych gestów i znaków. Są

dobór ćwiczeń odpowiednio do reakcji

także okazją do uczenia zasad poruszania się

uczestników.

w grupie, zajmowania i wymiany miejsc w określonym czasie.

Przykłady zabaw i gier ruchowych

„Marmurki – figurki”

Zabawy ze śpiewem – są szczególnie lubiane przez dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Liczba uczestników: dowolna.

oraz dziewczęta znacznie wykraczające poza

Miejsce: boisko, sala gimnastyczna.

ten okres. Zabawy te wpływają korzystnie na

Przebieg zabawy: Na sygnał wszyscy porusza-

umuzykalnienie dzieci oraz kształtowanie ich

ją się w dowolny sposób (chodzą, biegają, pod-

poczucia rytmu, koordynacji ruchowej, este-

skakują), a na hasło „marmurki” – zatrzymują

tyki ruchów, ich piękna i harmonii. Sprzyjają

się w bezruchu stojąc wyprostowane. Przy po-

kształtowaniu koordynacji ruchu z rytmem oraz

wtórzeniu zabawy, hasłem do zatrzymania się

wyrażaniu indywidualności i inwencji twórczej,

będzie słowo „figurki”. Dzieci przyjmują wtedy

jak też ujawnianiu zdolności obserwacyjnych

dowolną pozycję, np.: łyżwiarza, baletnicy, szer-

i naśladowczych. Dużym walorem zabaw ze

mierza, piłkarza, boksera itp. Zabawę powtarza-

śpiewem jest to, iż sprzyjają dobremu nastrojo-

my kilka razy zmieniając hasła („marmurki” i „fi-

wi, wyrażają radość i uśmiech, odprężają psy-

gurki”), podając je w różnej kolejności. Można

chicznie.

wyróżnić dzieci, które miały ciekawe pomysły w demonstrowaniu „figurek”.

Zabawy te mogą być wykorzystywane jako przerywnik w zajęciach dydaktycznych, niekoniecznie jako osobne zajęcia. Zabawy sowane

orientacyjno-porządkowe najczęściej

grupach

–

sto-

najmłod-

szych. Ich celem jest doskonalenie umiejętności

skupienia

uwagi

podczas

zajęć

i zabaw. Wyrabiają orientację, szybkie decyzje,

„Znajdź sobie parę” Liczba uczestników: dowolna. Miejsce: boisko, sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: szarfy w dwóch kolorach, np. zielone i czerwone. Przebieg zabawy: Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymują szarfy, jedna grupa kolor czer-

wony, a druga zielony. Na sygnał dzieci rozbiegają się w różnych kierunkach, a na polecenie

„Wyścig szczurów”

dobierają się parami, według zasad, na przykład

Liczba uczestników: dowolna.

tak, aby różne kolory szarf znalazły się w parze

Miejsce: sala świetlicowa, sala gimnastyczna.

lub jednakowe kolory szarf znalazły się w parze.

Przebieg zabawy: Uczestnicy zabawy, zwróceni do siebie twarzami, tworzą dwa współśrod-

Zabawy i gry na czworakach – wpływają na

kowe koła. Dzieci z koła zewnętrznego stoją w

kształtowanie postawy ciała, poprzez wzmoc-

szerokim rozkroku trzymając się za ręce. Na sy-

nienie mięśni pasa barkowego, szyi i tułowia,

gnał – stojący wewnątrz wydostają się na czwo-

wpływają na wzmocnienie układu kostno-sta-

rakach na zewnątrz, między nogami stojących i

wowego oraz niektórych cech motoryki, zwłasz-

w tej pozycji obiegają jak szczury współćwiczą-

cza siły i zręczności. Ponieważ są dosyć męczą-

cych, po czym wracają między nogami kolegów

ce dla młodszych dzieci, należy zatem zadbać

na swoje miejsca. Wygrywa to dziecko, które

o krótkie odcinki takich zabaw.

najszybciej wykona zadanie.

„Krety”

Zabawy i gry bieżne – są najczęściej występującą postacią aktywności ruchowej dzieci.

Liczba uczestników: dowolna.

Bieg dominuje w spontanicznych zabawach,

Miejsce: sala świetlicowa, sala gimnastyczna.

ale także jako najczęściej stosowana forma kie-

Przebieg zabawy: Połowa uczestników stoi

rowanych zajęć ruchowych. Wszechstronnie

trzymając się za ręce i tworząc chodnik, pozo-

oddziałuje na układ krążenia i oddychania, po-

stałe dzieci stoją w kolejce przed krecim chod-

prawia przemianę materii. Zabawy i gry bieżne

nikiem. Na sygnał, pierwsze dziecko z kolejki

w dużym stopniu sprzyjają kształtowaniu takich

biegnie na czworakach pod podanymi rękami,

cech charakteru, jak ambicja i wytrwałość oraz

ale uważając, by nie dotknąć stojących dzieci.

umiejętność współdziałania w zespole.

Gdy grupa „kretów” przebiegnie 2 lub 3 razy chodnikiem, następuje zamiana ról i powtórze-

„Berek z przysiadem”

nie zabawy od początku. Można zmodyfikować i wprowadzić współzawodnictwo – „wyścigi kre-

Liczba uczestników: dowolna.

tów”. Ile chodników – tyle grup „kretów”.

Miejsce: boisko, sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: szarfy dla berków.

Przebieg zabawy: Dzieci stoją w rozsypce na wyznaczonym terenie, wśród nich dwóch ber-

„Złap piłkę”

ków wyróżnionych szarfami. Na sygnał dzieci

Liczba uczestników: dowolna.

uciekają przed berkami i bronią się przed do-

Miejsce: boisko, sala gimnastyczna.

tknięciem. Gdy nie mogą już uchronić się przez

Środki dydaktyczne: piłka.

berkiem, mogą bronić się przysiadem i wtedy

Przebieg zabawy: Uczestnicy zabawy stoją na

są bezpieczne. Berek wówczas musi udać się

obwodzie koła, twarzami do środka. Poprzez

w pogoń za innymi.

kolejne odliczanie, każdy uzyskuje swój numer i ma go zapamiętać. Zawodnik z numerem

„Wyścig z woreczkami”

pierwszym wchodzi do środka koła podrzucając piłkę i wywołuje dowolny numer zawodnika

Liczba uczestników: 20

z obwodu koła. Wywołany zawodnik podbiega

Miejsce: boisko, sala gimnastyczna.

i chwyta piłkę. Następnie on wywołuje kolejny

Środki dydaktyczne: woreczki dla każdego

numer. Za każdy nieudany chwyt trzeba przy-

uczestnika.

znać punkt karny. Wygrywają zawodnicy bez

Przebieg zabawy: Uczestnicy stają na linii star-

karnych punktów.

tu i kładą woreczki na głowie. Na sygnał rozpoczynają marsz lub bieg w kierunku mety (trasa około 15 metrów) uważając, by woreczki nie

„Kasztany”

spadły z głów. Wyścig wyrabia grację ruchów.

Liczba uczestników: 10–20.

Można zastosować wyścigi w rzędach z tym sa-

Miejsce: boisko.

mym zadaniem.

Środki dydaktyczne: kasztany. Przebieg zabawy: Dzieci ustawiają się na

Zabawy i gry rzutne – stanowią atrakcyjną for-

wyznaczonej linii i ich zadaniem jest trafienie

mę ruchu, wyrabiają celność, pewność i siłę

kasztanem do kółka narysowanego lub zazna-

rzutów oraz zręczność chwytów. Kształcą

czonego na ziemi przez prowadzącego. Każdy

także zdolność oceny kierunku i odległości,

z uczestników ma po pięć rzutów. Za każde tra-

a także kształtują koordynację wzrokowo-ru-

fienie kasztanem do pola przyznajemy punkt.

chową i koncentrację.

Wygrywa ta osoba, która zdobędzie najwięcej punktów.

Zabawy i gry skoczne – angażują duże partie

Zabawy i gry kopne – są przygotowaniem do

mięśni, stawy kończyn dolnych, głównie skoko-

gry w piłkę nożną. Umożliwiają opanowanie

we i kolanowe. Rozwijają zwinność, zręczność

techniki podawania piłki, prowadzenia jej nogą,

i szybkość. Gry i zabawy skoczne cieszą się du-

celnego wbijania piłki do bramki, podbijania

żym zainteresowaniem wśród dzieci korzystają-

stopą, kolanem, głową. Zabawy te doskonalą

cych z zajęć w świetlicy.

sprawność kończyn dolnych, a w połączeniu z biegiem sprzyjają kształtowaniu zręczności,

„Gorąca kula”

szybkości i wytrzymałości.

Liczba uczestników: dowolna.

„Kręgle”

Miejsce: sala gimnastyczna, boisko. Środki dydaktyczne: piłki średniej wielkości.

Liczba uczestników: 20.

Przebieg zabawy: Dzieci biegają swobodnie

Miejsce: sala gimnastyczna, boisko.

po wyznaczonym terenie. Prowadzący niespo-

Środki dydaktyczne: kręgle, piłka nożna.

dziewanie rzuca piłkę pod ich nogi. Zadaniem

Przebieg zabawy: Zabawę można przeprowa-

dzieci jest przeskakiwanie piłki tak, aby jej nie

dzić w zespołach. Jedna osoba z zespołu usta-

dotknąć. Można wprowadzić więcej piłek przy

wia kręgle, a pozostałe dzieci stoją oddalone

dużej liczbie uczestników. Pomocnikiem może

o około 5 metrów i próbują po kolei strącić

stać się osoba, której nie udało się przeskoczyć

kręgle (mają po dwie próby). Można liczyć

piłki.

w zabawie punkty – liczbę kręgli, które udało się strącić.

„Grupowe skoki przez skakankę” „Kto trafi lepiej” Liczba uczestników: 10.

Miejsce: sala gimnastyczna, boisko.

Liczba uczestników: dowolna.

Środki dydaktyczne: długa skakanka.

Miejsce: sala gimnastyczna, boisko.

Przebieg zabawy: Jedna osoba łapie za koniec

Środki dydaktyczne: piłki nożne – tyle ile jest

długiej skakanki i kręci nią dookoła tuż przy samej

par.

ziemi, a reszta dzieci przeskakuje przez nią. Komu

Przebieg zabawy: Dzieci dobierają się parami

się nie uda w porę przeskoczyć skakanki, ten

i stają naprzeciwko siebie, w odległości 4–6 kro-

zmienia osobę ze środka koła i kręci skakanką.

ków. Jeden uczeń z pary staje w szerokim roz-

kroku, drugi przy piłce leżącej na ziemi. Zawod-

Wyścigi na wesoło – to jedna z ulubionych za-

nik z piłką stara się trafić do bramki stworzonej

baw. W zależności od doboru poszczególnych

przez kolegę. Po strzale zmiana ról. Za każde

konkurencji kształtowane są inne cechy motory-

trafienie do bramki – jeden punkt.

ki u dzieci. Pomysły można zaczerpnąć z każdej pozycji książkowej o zabawach ruchowych, ale

Zabawy z mocowaniem – dają dzieciom dużo

także liczy się tu pomysłowość prowadzącego

radości. Pod kierunkiem prowadzącego uczest-

i dzieci.

nicy uczą się panować nad swoją siłą tak, aby dobrze się bawić, ale nie wyrządzić krzywdy innym. Najczęstszą i najbardziej znaną zabawą z mocowaniem jest przeciąganie liny.

Gry drużynowe – jak sama nazwa wskazuje, ćwiczą współpracę w grupie i stwarzają

„Przeciąganie w parach”

okazję do sportowej rywalizacji. Uczą współ-

Liczba uczestników: dowolna (parzysta).

i realizacji wspólnego celu. Oprócz tego, ćwiczą

Miejsce: boisko, sala gimnastyczna. Przebieg zabawy: Uczestnicy zabawy są dzieleni na dwie drużyny (o tej samej liczebności). Drużyny ustawiają się twarzą do siebie, a na-

odpowiedzialności za drużynę, planowania szybkość reakcji, refleks, spostrzegawczość, zwinność, spryt i wiele innych. Najbardziej znane gry drużynowe to: „Dwa ognie”, piłka nożna, piłka ręczna, koszykówka, siatkówka.

stępnie obracają się o dziewięćdziesiąt stopni (tak, aby stać bokiem do swojego przeciwnika z pary). Każde dziecko podaje swojemu partnerowi rękę oraz opiera swoją nogę o jego nogę. Na komendę „Start!”, uczestnicy przeciągają się. Zwycięża ta osoba z pary, której uda się przeciągnąć partnera na swoją stronę. Dzieci mogą w tej zabawie stosować różne zwody i sztuczki. Punkt otrzymuje ta drużyna, której uda się przeciągnąć na swoją stronę większą

Gry i zabawy ruchowo-zręcznościowe – zapewniają dzieciom aktywny wypoczynek i są często wykorzystywane podczas zajęć świetlicowych z dziećmi, a także na świeżym powietrzu. Można je prowadzić przy użyciu różnych pomocy i przyborów, jak również przedmiotów codziennego użytku (krzesła, ławki, stolika)13.

liczbę przeciwników. Po wykonaniu kilku konkurencji, można dokonać zamiany rąk.

M. Rosiński, Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej

w świetlicach, Szczecin 1997, s. 99.

„Taniec z balonem”

„Zamiana miejsc”

Liczba uczestników: 10–20.

Miejsce: świetlica.

Środki dydaktyczne: balony dla każdej pary,

Środki dydaktyczne: krzesła dla każdego

magnetofon.

z uczestników.

Przebieg zabawy: Pary tańczą trzymając balon

Przebieg zabawy: Dzieci siadają w kole na

między głowami (można użyć zamiast balonu

swoich krzesełkach. W środku stoi prowadzą-

piłki lub pomarańczy). Nie można podtrzymy-

cy, który wypowiada zdanie: „Zmieniają miejsca

wać balonu rękoma. Wygrywa para, która naj-

te osoby, które (na przykład) lubią chodzić do

dłużej utrzyma balon. Prowadzący może do-

kina”. Dzieci, które z tym zdaniem się zgadza-

dawać polecenia, aby utrudnić figury w tańcu

ją wstają z krzeseł zamieniają się miejscami

(np.: „kręcimy rękoma”, „podnosimy na zmianę

z innymi. Prowadzący również próbuje zająć

nogi”, „kucamy”).

wolne miejsce. Osoba, która nie znalazła wolnego krzesełka, albo wstała i usiadła z powro-

„Balonowa siatkówka”

tem na swoje miejsce – pozostaje w środku koła

Liczba uczestników: 10–20.

wami, ale kończy je tak, jak sama wymyśli. Np.

Miejsce: świetlica, sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: balon i skakanka. Przebieg zabawy: Nauczyciel dzieli dzieci na dwie drużyny o tej samej liczbie uczestników. Dwoje innych dzieci trzyma skakankę jako siatkę, dzieląc salę na dwie części. Każda drużyna stara się odbić balonik na stronę przeciwnika trzema podaniami i spowodować, by upadł na pole przeciwnika. Punkty otrzymuje ta drużyna, której uda się przerzucić balonik.

i teraz ona zaczyna zdanie tymi samymi słozmieniają miejsca te osoby, które mają na sobie spodnie, mają ciemne włosy, lubią szkołę, świetlicę, lody itd.

„Rzucanie woreczków na stół” Liczba uczestników: 10. Miejsce: świetlica. Środki dydaktyczne: woreczek z grochem i stół. Przebieg zabawy: Dzieci ustawiają się na linii i po kolei rzucają woreczkiem na stół tak, aby upadł i zatrzymał się na blacie stołu. Każdy ma po jednym rzucie. Nie ma punktu, jeśli woreczek nie dosięgnie stołu lub z niego spadnie.

„Rzucanie fasolek do butelek”

„Skaczące kule”

Liczba uczestników: 10.

Liczba uczestników: 10–20 osób.

Miejsce: świetlica.

Miejsce: świetlica, sala gimnastyczna.

Środki dydaktyczne: 5 pustych butelek, nasio-

Środki dydaktyczne: jedna kartka gazety dla

na grochu, fasoli lub kamyczki.

każdego uczestnika, gwizdek.

Przebieg zabawy: Dzieci stoją wyprostowane

Przebieg zabawy: Każde dziecko otrzymuje ga-

nad swoimi butelkami i w określonym czasie

zetę, formuje z niej kulę. Nauczyciel dzieli grupę

próbują wrzucić do nich nasiona grochu, fasoli

na 2 zespoły, ustawia je na przeciwległych po-

lub kamyczki. Nie wolno się schylać! Wygrywa

lach (oddzielonych skakanką lub narysowanych

ten, komu uda się wrzucić najwięcej do butelki

kredą). Na sygnał dzieci przerzucają kule z pola

w określonym czasie. Potem zmiana uczestni-

na pole. Na kolejny sygnał – przestają to robić.

ków.

Punkt otrzymuje ta drużyna, na której polu jest mniej gazetowych kul.

Zabawy z gazetami „Tratwa” Liczba uczestników: 8–20. Miejsce: świetlica, sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: kartka z gazety dla każdego uczestnika, gwizdek, magnetofon. Przebieg zabawy: Każde dziecko rozkłada swoją gazetę jako tratwę na podłodze. Nauczyciel zabiera jedną gazetę. Uczniowie biegają w rozsypce (lub przy muzyce) i na sygnał gwizdka wskakują na tratwy (jedna gazeta tylko dla jednego dziecka). Kto nie zdąży, odchodzi na bok i zabiera kolejną gazetę. Zabawę się powta-

„Kręgle” Liczba uczestników: 10–20 osób. Miejsce: świetlica, sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: 5 gazetowych kul, 10 plastikowych butelek, ławeczka. Przebieg zabawy: Butelki stoją na ławeczce jako kręgle. Z wyznaczonego miejsca każde dziecko rzuca kulami i próbuje strącić plastikowe butelki. Za każdy strącony „kręgiel” dziecko otrzymuje punkt. Wygrywa uczestnik, któremu uda się zdobyć najwięcej punktów w określonym czasie i w określonej liczbie rundek.

rza, aż zostanie 2 uczestników. Wygrywa ten, kto wskoczył szybciej na gazetę.

„Wyścig – łańcuch miast”

Przykładowe zabawy z chustą

Liczba uczestników: 10–20.

„Imiona”

Miejsce: świetlica, sala gimnastyczna, boisko. Środki dydaktyczne: kartki i długopisy dla każ-

Uczestnicy siedzą na chuście, rzucają do sie-

dej z drużyn, stoliki lub ławki.

bie piłkę mówiąc swoje imię oraz imię osoby, do

Przebieg zabawy: Uczestników dzielimy na

której rzucają (np.: Ania do Eli, Ela do Marka).

dwie drużyny. Każda ma swój stół lub ławkę na

Do imienia można dodać nazwę koloru, na któ-

końcu sali, kartkę i długopis. Zawodnicy stoją na

rym siedzi dana osoba.

wyznaczonej linii w rzędzie i na sygnał pierwsze osoby biegną do swoich stolików i zapisują na kartce nazwę polskiego miasta, wracają do swoich drużyn. Jak przekroczą linię – wybiega kolejna

Uczestnicy podnoszą i opuszczają chustę, trzy-

osoba. Jej zadaniem jest napisanie nazwy miasta

mając ją za uchwyty. Prowadzący mówi, kto ma

na ostatnią literę wcześniejszego (miejscowości

zmienić miejsce (np.: „Przebiegają ci, którzy

nie mogą się powtórzyć). Wygrywa ten zespół,

mają niebieskie oczy”, „Przebiegają ci, którzy

któremu uda się jako pierwszemu prawidło-

mają siostrę”, „Przebiegają ci, którzy mają na

wo stworzyć łańcuch z 15 różnych nazw miast.

imię…”). Gdy chusta jest w górze, przebiegają

Nauczyciel sprawdza i ocenia pracę zespołów.

pod nią wymienione osoby.

Zabawy z chustą animacyjną

„Kurtyna”

Zabawy z tym rekwizytem zachęcają do wspól-

Dwie osoby trzymają rozciągniętą chustę. Po

nych zabaw, ułatwiają wzajemne poznanie się i integrację grupy, ćwiczą współdziałanie, refleks i spostrzegawczość, zwinność i zręczność, a także zaufanie, sprawność manualną, a przede wszystkim wprowadzają atmosferę odprężenia i relaksu14. W tych zabawach bierze czynny udział nauczyciel (dorosły), co dodatkowo je uatrakcyjnia. 14

„Przebieganie pod chustą”

A. Wasilak, Zabawy z chustą, Lublin 2002, s. 7.

obu jej stronach stoją uczestnicy zabawy. Każda grupa wysyła pod chustę swojego przedstawiciela. Na znak prowadzącego chusta opada, a dwie osoby z grup muszą szybko powiedzieć swoje imiona. Ten, kto zrobił to wolniej, przechodzi do grupy przeciwnej.

z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego

„Naleśnik”

kontaktu15.

Osobę leżącą na brzegu chusty zawijamy (głowa pozostaje poza chustą). Następnie ta osoba

Ten rodzaj zajęć nie wymaga od dzieci żad-

próbuje się sama rozwinąć. Można spróbować

nych

jednocześnie zwinąć dwie osoby.

z lekcji szkolnych. Dlatego też podczas ich

umiejętności

wiedzy

wyniesionych

trwania uczniowie czują się rozluźnieni i bardzo chętnie biorą w nich udział.

„Rybak i rybka” Uczestnicy stoją w kręgu trzymając brzegi chusty. Wybieramy dwie osoby – do roli rybaka i rybki. Rybak wchodzi na chustę i stara się złapać rybkę, która pływa w wodzie (pod chustą). Pozostałe dzieci falują chustą i utrudniają rybakowi zadanie. Gdy rybka zostanie złapana – zmiana pary.

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne W pracy z dziećmi w świetlicy można wykorzystać dzone

także

metodą

zabawy Weroniki

ruchowe

napięć

Sherborne.

niewykorzystanej

Temat: „Radość ruchu” Cele zajęć: •

Są ener-

gii, stwarzania możliwości angażowania się w zabawy i ćwiczenia, dają poczucie radości ze współdziałania z drugim człowiekiem oraz całą grupą. Założeniem tej metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej, dzielenia przestrzeni

poznanie własnego ciała, świadomość samego siebie,

•

poznanie właściwości fizycznych poszczególnych części ciała,

•

utrwalenie orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni,

•

umożliwienie odczucia własnej siły,

•

uzyskanie większej śmiałości w nawiązywaniu kontaktów oraz w podejmowaniu trud-

prowa-

one bowiem wspaniałą okazją do rozładowywania

Przykładowe zajęcia prowadzone tą metodą:

nych zadań, •

rozwijanie

umiejętności

współdziałania

z drugą osobą w grupie. Uczestnicy zajęć: 20 dzieci z klas I–III. Miejsce zajęć: sala gimnastyczna. Środki dydaktyczne: koce po jednym na parę, balon, magnetofon, muzyka relaksacyjna, chusta, utwory do tańców integracyjnych. 15

M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki

Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1998, s. 38.

Struktura zajęć

Zestaw ćwiczeń

Powitanie

• Powitanie „Hej-cześć! Hej-OK!”; • Powitanie stopami w środku koła. • Leżenie na brzuszku z głowami skierowanymi do środka, powitanie rękoma, przekazanie iskierki.

Schemat ciała

• Budzenie części ciała. • Kręcenie się wokół własnej osi na pośladkach – w lewo i w prawo. • Leżenie na plecach – dzieci próbują „przykleić się” do podłogi, a prowadzący stara się je „odkleić”. • Przyciąganie kolan, poklepywanie ich. • Wstawanie z siadu skrzyżnego z rękoma z tyłu.

Przestrzeń

• Siedzenie na pośladkach – jeżdżenie po sali – do przodu i do tyłu. • Chodzenie po sali z wysoko uniesionymi nogami (jak bocian). • Chodzenie na palcach i na piętach. • Turlanie się po sali w różne strony. • Jeżdżenie po sali jak samochodem.

Ćwiczenia „z”

• Przepychanie plecami drugiej osoby, która nie stwarza oporu. • Lustro – jedno dziecko naśladuje partnera, a potem zmiana. • Mostki – jedno dziecko robi mostek, drugie je obchodzi – wokoło, nad, pod (zmiana). • Jedno dziecko kładzie się na mostku – próba bujania i zmiana. • Prowadzenie ślepca – prowadzenie swoich partnerów. • Wycieczka po sali w kocach. • Rolowanie – przetaczanie partnera leżącego swobodnie.

Relaks

• Masażyk (np. „List do babci”, „Rolnik”, „Rzeczka”). • Wieżowiec – budowanie go jak najwyżej nad głowami z liczeniem pięter (i prawidłowym oddychaniem).

Ćwiczenia „przeciwko”

Relaks

Ćwiczenia „razem”

• Przepychanie plecami partnera, który stawia opór. • Paczka – próba „rozpakowania” mocno zwiniętego w kłębek partnera. • Skała – próba przesunięcia kolegi z pary, który twardo przylega do podłogi. • Próba odklejania swojej pary od podłogi – zmiana. • Słuchanie muzyki z balonem w ręku – przekazywanie go kolejno w kole. • Wyrzutnia rakiet – odpychanie nogami partnera. • Równowaga – wstawanie i siadanie razem. • Podskoki w trójkach. • Tunel – kilkoro dzieci tworzy tunel, pozostałe przechodzą pod nim. • Waga – kładzenie się na plecy partnera. • Zabawy z chustą. • Tańce integracyjne.

Relaks

• Ćwiczenia oddechowe na stojąco lub słuchanie piosenki Misiu w krzesełkach (fotelikach) – w parach.

Pożegnanie

• Jazda na pośladkach i poprzez podanie ręki żegnanie się ze wszystkimi. Iskierka w kręgu.

Scenariusze zajęć ruchowych

Zabawy orientacyjno-porządkowe:

Temat: „Gry i zabawy na wesoło – aktywizowa-

„Powódź” – dzieci biegają po sali, a na sygnał

nie każdego ucznia”

i słowo „powódź” stają ponad ziemią – na ka-

Cele (uczeń):

mieniu, ławce, krześle, gazecie (stają na tym, co

•

prowadzący wcześniej rozłożył na podłodze).

potrafi wspólnie z rówieśnikami bawić się w proponowane zabawy,

• • • •

potrafi przełamać nieśmiałość i zaprezento-

„Woda, powietrze, ogień” – dzieci biegają w roz-

wać coś przed innymi,

sypce. Na hasło „ogień” – kładą się na plecach,

umie dostosować się do pewnych ustalo-

„woda” – skaczą jak żabki, „powietrze” – latają

nych reguł,

jak ptaki.

rozwija wyobraźnię, spostrzeżenia i pamięć w zabawach,

„Kto zmienił miejsce?” – jedno dziecko przyglą-

stara się prawidłowo pokazać ruchem, ge-

da się grupie i próbuje zapamiętać, kto gdzie

stem czy mimiką treść słowną.

siedzi. Po jego odwróceniu się – zmieniają miej-

Metoda: zabawowa, praktyczna.

sca niektóre osoby, a zadaniem tej pierwszej

Forma: zbiorowa, indywidualna.

jest odgadnięcie, kto zmienił miejsce.

Środki dydaktyczne: ławki, gazety, koła hula-hop, różne drobne przedmioty codziennego

Część główna:

użytku do rozpoznawania dotykiem.

Przedstawienie nowych zabaw i wyjaśnienie za-

Miejsce: sala gimnastyczna.

sad.

Przebieg: Część wstępna:

Zabawa bieżna „Berek-czarodziej” – berek doty-

Zbiórka w dwuszeregu.

ka tego, kogo dogoni. Ta osoba staje okrakiem

Sprawdzenie listy obecności.

i może być „odczarowana” przez inne dziecko, któremu uda się przebiec między nogami. Najlepszy berek to taki, któremu uda się wszystkich zaczarować i „unieruchomić”.

Zabawy spokojniejsze, orientacyjno-porządkowe:

Zabawy skoczne: „Naśladowanie zwierzątek” – w rytm tamburynu

„Kto najlepiej pokaże co je?” – dzieci siedzą

dzieci naśladują np.: żabki, koniki, ptaki, pieski,

w kole i po kolei każde przedstawia (za pomocą

węże, małpki itd.

ruchu, mimiki i gestów) co je. Może to być zupa, cukierek, ryba, lizak, słonecznik, kukurydza, ar-

„Piątki” – dzieci są w rozsypce, biegają. Na sy-

buz, lód, kwaśne jabłko, winogrona, czereśnie,

gnał zatrzymują się i słuchają jaką cyfrę poda

pomarańcze itp. Pozostałe dzieci muszą odgad-

nauczyciel. Jeżeli 5 – tworzą zespoły pięciooso-

nąć, co takiego je ich kolega.

bowe. Kto nie znajdzie swojej piątki – odpada.

„Odgadywanie nazw przedmiotów z zakrytymi

„Raz, dwa, trzy…” – dzieci są w rozsypce. Kiedy

oczami” – dzieci siedzą w kole, jedno w środku

nauczyciel powie „dwa” – dzieci dotykają pod-

z zasłoniętymi oczami. Prowadzący podaje mu

łogi dwiema częściami ciała, jeżeli „jeden” – to

do rąk jakiś przedmiot, a zadaniem dziecka jest

np. stoją na jednej nodze itd.

odgadnąć, co trzyma w dłoniach. Część końcowa: Zabawa ko

stara

bieżna się

„Murarz” łapać

–

dzieci

jedno

dziec-

przebiegające

Podsumowanie gier i zabaw. Sprzątanie przyborów, gier i zabawek w sali.

na drugi koniec sali. Złapane dziecko tworzy mur, który w końcu będzie miał maleńką lukę. Wygrywa ten, któremu uda się do samego końca przebiegać przez lukę w murze.

Temat: Turniej sportowy w rzędach Cele (uczeń):

Zabawy rozwijające wrażenia słuchowe: „Puk, puk, kim jestem?” – jedno dziecko siedzi z zasłoniętymi oczami w środku koła. Jedno dziecko z koła podchodzi do niego i puka je w ramię mówiąc: „Puk, puk, kim jestem?”. Osoba ze środka ma odgadnąć, kto to powiedział.

•

wie, jak zachowywać się podczas zawodów sportowych,

•

potrafi bawić się, a nie tylko rywalizować podczas turnieju,

•

potrafi przegrywać z honorem,

•

rozumie polecenia nauczyciela i sposób wykonania zadania,

•

reczek upadnie – wracamy na linię startu),

potrafi współpracować z kolegami, by osiągnąć wspólny cel.

•

Metoda: praktyczna, wyścigi w rzędach. Forma: zbiorowa.

„raczka”, podawanie piłki górą, •

Miejsce: sala gimnastyczna. Przybory: chorągiewki, piłki, woreczki, ławecz-

toczenie piłki między kręglami tam i z powrotem,

•

przeskoki przez ławeczkę, okrążenie chorągiewki i powrót biegiem,

ki, szarfy, paletki do badmintona, piłeczki pingpongowe, kartki, ołówki, kręgle, obręcze lub

bieg z piłką między kolanami w pozycji

•

przełożenie szarfy przez siebie (od stóp

kosze.

począwszy) ułożonej w odległości ok. 1,5

Przebieg:

m od drużyny, powrót po piłkę, popychanie

Część wstępna:

jej głową do chorągiewki i powrót biegiem,

a. Zbiórka w dwuszeregu.

•

podawanie piłki dołem,

b. Sprawdzenie listy obecności.

•

bieg z piłeczką pingpongową na paletce

c. Dzieci stoją w jednym rzędzie i poprzez od-

do badmintona do chorągiewki i z powro-

liczanie od 1 do 3 tworzą się 3 zespoły.

tem (jak piłeczka upadnie – nie wracamy na start),

d. Dzieci ustawiają się w swoich grupach w wyznaczonym przez nauczyciela miejscu.

•

rzucanie woreczków w obręcz lub piłkami do kosza,

Część główna:

•

ostatnia konkurencja polega na tym, że ze-

a. Wychowawca przypomina o zasadach

społy próbują w przeciągu 10 minut z wy-

obowiązujących podczas zawodów (współ-

razu „wiklina” ułożyć jak najwięcej innych,

praca w zespołach, spokój bez krzyków,

nowych wyrazów (za każdy wyraz otrzymu-

zespoły stoją równo, nie oszukują, nie prze-

ją po 1 punkcie).

szkadzają innym, nie obrażają się na siebie itp.). b. Określenie numerów zespołów i ustaleniem

a. Prowadzący podlicza punkty i wyłania zwy-

punktacji za kolejne zadania i punktów kar-

cięzcę. Każdy zespół gratuluje sobie wy-

nych za niezdyscyplinowanie drużyny. c. Rozpoczęcie konkurencji – kolejno: •

bieg z piłką w ręku do chorągiewki i powrót, wyścig z woreczkami na głowie do mety z powrotem z woreczkami w ręku (jeżeli wo-

Część końcowa:

granej, dziękuje za grę. b. Przeprowadzenie

zabawy

relaksacyjnej

z wykorzystaniem spokojnej muzyki. c. Porządkowanie sali po zawodach i wręczenie słodkiego poczęstunku.

Bibliografia •

Hannaford C.: Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, przeł. Magdalena Szpala, Warszawa 1995.

•

Liebertz Ch.: Zabawy do nauczania integracyjnego, przeł. Edyta Panek, Kielce 2002.

•

Wlaźnik K.: Zabawy i gry ruchowe dla dzieci w wieku 6–10 lat, Warszawa 2002.

•

Chrzanowska D., Dzieniszewska-Klepacka L., Kurniewicz-Witczakowa R., Witkowska S.: Dziecko w wieku przedszkolnym, Warszawa 1978.

•

Rosiński M.: Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicach, Szczecin 1997.

•

Wawrzykowska-Wierciochowa D.: Świetlice dla uczniów, Warszawa 1963.

•

Trześniowski R.: Zabawy i gry ruchowe, Warszawa 1995.

•

Wcisło B.: Wychowanie fizyczne w kształceniu zintegrowanym, http://literka.pl/article/show/id/24962, 27.052006.

•

Wasilak A.: Zabawy z chustą, Lublin 2002.

•

Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1998.

•

Felistak A.: Gry i zabawy w placówkach wychowania pozaszkolnego, Warszawa 1976.

IV.

Zabawa w pozytywnej atmosferze

Beata Obertas, Jolanta Niewiarowska, Szkoła

dobrowolną czynnością lub zajęciem, dokony-

Podstawowa nr 16 w Szczecinie

wanym w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni według dobrowolnie przyjętych,

Atrakcyjną formą zajęć świetlicowych są zaba-

lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł; jest

wy i gry ruchowe. Stanowią one jedną z najbar-

celem samym w sobie, towarzyszy jej zaś uczu-

dziej interesujących postaci dziecięcej aktywno-

cie napięcia, radości i świadomości: odmienno-

ści. Mogą być oparte na różnych rodzajach ru-

ści od zwyczajnego życia”1.

chu, mają swoje zasady i określone ramy, każda z nich ma swój początek i zakończenie. Stosu-

Zabawy i gry ruchowe rozwijają pamięć i twór-

jąc metody gier i zabaw ruchowych pozytyw-

czą wyobraźnię dziecka. Wywierają wpływ

nie oddziałujemy na organizm, zwłaszcza na

na rozwój charakteru, kształtują: dokładność,

układy: ruchu, krążenia, oddychania i proces

zdyscyplinowanie, sumienność. Mają duże

przemiany materii. Zabawom i grom ruchowym

znaczenie w procesie moralnego wychowania,

zwykle towarzyszy przeżywanie emocji: rado-

ponieważ przyzwyczajają dzieci do działania

ści i zadowolenia, a to sprzyja nie tylko wypo-

w zespole, do brania odpowiedzialności za

czynkowi i odprężeniu, ale także budowaniu,

swoje obowiązki, rozwijają ducha koleżeństwa

w pozytywnej atmosferze, kompetencji interper-

i społecznej solidarności. Współdziałają w du-

sonalnych i społecznych.

żym stopniu z rozwojem wrażliwości, uczą, jak skonstruowany jest świat. Podczas zabawy

Znaczenie zabaw i gier ruchowych

dziecko dostrzega otaczające je przedmioty

Zabawa towarzyszy człowiekowi w każdym

percepcyjne (na przykład potrafi ocenić ciężar

okresie życia – w dzieciństwie natomiast odgry-

i zjawiska, zyskuje podstawowe umiejętności czy wytrzymałość przedmiotów).

wa szczególną rolę, będąc jedną z elementarnych potrzeb. Zdaniem Johana Huizingi, holen-

derskiego historyka kultury, zabawa „(…) jest

Maria Kurecka, Witold Wirpsza, Warszawa 1985.

J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przeł.

Według Romana Trześniowskiego, wszelkie rodzaje zabaw ruchowych: wprowadzają radosny

Scenariusze zajęć w świetlicy

nastrój i dobre samopoczucie dzieci, wzmaga-

Temat 1: „Jesień w zabawach muzyczno-ru-

ją ogólny rozwój, rozwijają sprawność fizycz-

chowych”

ną, wyrabiają dodatkowe cechy charakteru,

Cele zajęć:

w szczególności dyscyplinę i karność, wyrabia-

•

ją umiejętność zespołowego współdziałania2.

rozwijanie umiejętności współpracy w grupie oraz wspólnej zabawy,

•

kształcenie ekspresji ruchowej u dzieci,

Wychowawca prowadzący zabawę powinien

•

kształcenie wyobraźni muzycznej.

kierować się kilkoma zasadami. Zaliczamy do

Cele operacyjne (dziecko potrafi):

nich: jasność formułowanych reguł i przepisów,

•

współpracować w grupie,

konsekwentność w ich przestrzeganiu oraz

•

interpretować ruchem śpiew i muzykę,

czujność na zmęczenie uczestników i umiejęt-

•

reagować ruchem na zmiany rytmu i dyna-

ność zmiany tempa lub przerwania zajęć w odpowiednim czasie.

miki. Metody: •

percepcyjne (obserwacji i pokazu),

Tylko właściwe stosowanie się do wyżej wymie-

•

słowne (objaśnienia, instrukcje, rozmowa).

nionych wskazówek może przynieść zadowala-

Formy:

jące efekty. Należy również pamiętać o ciągłym

•

indywidualna,

odnawianiu i wzbogacaniu zasobów gier i za-

•

zbiorowa.

baw.

Środki dydaktyczne: •

odtwarzacz,

•

nagrania podkładów muzycznych do piosenek i zabaw.

Przebieg zajęć: 1. Powitanie „Iskierką” – grupa wita się różnymi częściami ciała (plecami, głowami, łokciami). 2. Piosenka „Choć za oknem”. 2

Zob. R. Trześniowski, Zabawy i gry ruchowe, Warszawa

1995.

3. Zabawa w kole „Drzewa na wietrze” –

nujemy wymach jedną nogą i gest obu

w parku znajduje się bardzo dużo drzew

rąk naśladujący podrzucanie liści z ziemi

i krzewów. W tej zabawie dzieci będą na-

w górę – to samo wykonujemy drugą nogą.

śladowały drzewa. Dzieci stoją w miejscu w lekkim rozkroku. Gdy nauczyciel zagra

4. Zabawa „Orzeszek” – ustawienie w roz-

cichutko na trójkącie, poruszają lekko pa-

sypce: 1 zetknięcie kciuków i palców

luszkami („listkami”). Kiedy nauczyciel

wskazujących obu dłoni; 2 zetknięcie pal-

zagra troszkę głośniej na tamburynie, po-

ców środkowych obu dłoni; 3 zetknięcie

ruszają całymi rękami („gałęziami”). Gdy

palców serdecznych obu dłoni; 4 zetknię-

bardzo głośno zabrzmi gong, dzieci starają

cie palców małych obu dłoni; 5–6 dwa

się jak najbardziej wyginać swoje ciało (jak

klaśnięcia w dłonie; 7–8 położenie prawej

„pień”) na wszystkie strony. Muszą jednak

dłoni na lewym ramieniu; całość powta-

pamiętać, że nie wolno im oderwać stóp od

rzamy kładąc lewą dłoń na prawym ramie-

podłogi.

niu. Powtarzamy jeszcze cztery razy. Dwa uderzenia dłońmi w uda; dwa klaśnięcia

Taniec

stoją

w dłonie; dwa zaciśnięcia dłoni przed

w kole. W takt muzyki na 2/4 wykonują

„Kasztany”

–

uczestnicy

sobą; rozłożenie otwartych dłoni przed

ruchy i gesty pokazywane przez prowa-

sobą. Powtarzamy trzy razy.

dzącego. Rytmicznie machamy rękami nad głową raz w prawo, raz w lewo, na-

5. Podsumowanie wspólnych zajęć, wycisze-

śladując gałęzie kasztanowca wygina-

nie po zabawie przy muzyce relaksacyjnej.

jące się na wietrze (1–8). Kolistymi ruchami, płasko ułożonymi przed sobą

Temat 2: „Spotkanie z muzyką w zabawach”

dłońmi, zaczynając od poziomu oczu

Cele ogólne:

w dół – naśladujemy liście kasztanowca

•

rozwijanie wrażliwości słuchowej,

opadające powoli na ziemię (9–14). Na-

•

rozwijanie ekspresji ruchowej,

stępnie wykonujemy dwa klaśnięcia w dło-

•

rozbudzenie wyobraźni i inwencji twórczej

nie tuż nad podłogą obrazując spadające z drzew kasztany, które spadając na ziemię pękają (15–16), (17–24) powtarzamy (9–16).

dzieci, •

kształcenie umiejętności odbierania muzyki klasycznej.

(25–32) chodząc wśród liści, które spadły z drzew, rytmicznie i jednocześnie wyko-

Cele operacyjne (dziecko potrafi):

muzyka milknie, listki opadają na ziemię.

•

bawić się przy muzyce,

Muzyka zmienia się ze spokojnej i nastrojo-

•

odtwarzać ruchem nastrój muzyki,

wej na wyrazistą i energiczną.

•

odtworzyć podany rytm,

•

umiejętnie współdziałać i komunikować się

7. Słuchanie utworu Vivaldiego – Koncert F-dur

w grupie.

„Jesień” – wyciszenie dzieci.

Metody: •

percepcyjne (obserwacja i pokazywanie),

Temat 3: „Zabawy ruchowe w świetlicy”

•

słowne (objaśnienia, instrukcje, rozmowa).

Cele ogólne:

Środki dydaktyczne:

•

wdrażanie do samodyscypliny,

•

odtwarzacz,

•

kształtowanie zachowań dzieci w grupie,

•

płyty CD z utworami muzycznymi,

•

kształtowanie działań przez reagowanie na

•

instrumenty muzyczne.

sygnały słuchowe i wzrokowe,

Przebieg zajęć:

•

egzekwowanie zasad współpracy w zespole,

1. Powitanie „Iskierką” – grupa wita się róż-

•

wdrażanie do współdziałania.

nymi częściami ciała (plecami, głowami,

Cele operacyjne (dziecko potrafi):

łokciami).

•

zareagować na sygnał dźwiękowy lub wzrokowy,

2. Zabawa rytmiczna „Zagraj swoje imię”.

•

umie czynnie odpoczywać,

•

dokonuje samokontroli poprawności wyko-

3. „Lusterko” (w parach) – jedna osoba w pa-

nywania wybranych ćwiczeń.

rze robi różne miny i ruchy dłońmi, a druga

Środki dydaktyczne:

je naśladuje.

•

kartoniki białe i czerwone,

•

piłka,

•

szarfy.

4. Zabawa (w parach) – „Nie chcę cię”.

Przebieg zajęć: 5. „Walka kogutów” (w parach) – w pozycji

1. „Berek-murarz” – dzieci ustawiają się

kucającej odpychanie się dłońmi od siebie.

w szeregu na linii. Każdy z graczy (są jak „cegły”) próbuje przedostać się na drugą

6. „Wirujące listki” – ćwiczenia oddechowe.

stronę sali („budowy”). Jednak „murarz”

Dzieci poruszają się po sali w rytm muzyki,

stoi na środku sali i próbuje schwytać

wprawiając w ruch papierowe listki. Kiedy

przebiegające osoby. Schwytany staje

się cegłą, z której murarz stawia pas na

4. „Kto zmienił miejsce” (zabawa uspokajają-

środku – raz z prawej, raz z lewej strony.

ca) – jeden z uczestników, stojąc naprze-

Zabawa kończy się wtedy, gdy wszyscy

ciwko grupy, przygląda się jej ustawieniu,

zostaną schwytani.

a potem odchodzi na bok i odwraca się tyłem tak, żeby nic nie widzieć. W tym czasie

2. „Kto dalej” – zabawa polega na dodawaniu

w grupie następują zmiany w ustawieniu

przez drużynę skoków. Wygrywa ta druży-

(np.: zmiana miejsc uczestników o różnym

na, która „doskoczy” najdalej.

wzroście, różnym ubiorze, oznaczonych szarfami o różnych kolorach itp.). Uczest-

3. „Czerwone i białe” – uczestnicy biegają swobodnie, lecz gdy nauczyciel podniesie

nik zabawy musi odgadnąć, co się zmieniło w ustawieniu.

do góry biały kartonik, wykonują przysiad podparty, a gdy zobaczą kartonik czerwony, wykonują stanie na jednej nodze. Gdy nauczyciel opuści kartoniki, wtedy uczestnicy biegają swobodnie.

Bibliografia Bissinger-Ćwierz U.: Muzyka i ruch dla każdego, Lublin 2007. Huizinga J.: Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, przeł. Maria Kurecka, Witold Wirpsza, Warszawa 1985. Koc M.: Zabawy w edukacji elementarnej, Toruń 2001. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1995. Portmann R., Schneider E.: Zabawy na odprężenie i koncentrację, przeł. Magdalena Jałowiec, Kielce 2003. Szymańska M.: Zabawy i gry świetlicowe, Warszawa 1961. Trześniowski R.: Zabawy i gry ruchowe, Warszawa 1995. Herdtweck W.: Warsztaty rytmiki dla dzieci, przeł. Monika Rudna-Jaros, Kielce 2005. Woźniak I.: Zabawy ruchowe ze śpiewem i muzyką, Warszawa 1968.

Zajęcia plastyczne w świetlicy

Agnieszka Pacholczyk, Szkoła Podstawowa nr 37 w Szczecinie Różne rodzaje aktywności plastycznej – przede wszystkim na najniższym poziomie nauczania – mogą pełnić rolę integrującą wobec większości przedmiotów nauczanych w szkole. To właśnie plastyka, we wczesnym okresie rozwoju psychicznego, staje się (obok mowy) podstawową formą ekspresji dzieci i czynnikiem rozwijającym twórcze myślenie. W związku z tym warto zachęcać uczniów do zajęć plastycznych i przygotowywać je tak, żeby sprawiały im, z jednej strony, wiele radości, ale także, z drugiej strony – żeby były źródłem zdobywania wiedzy i praktycznych umiejętności. Świetlica jest chyba jednym z najlepszych miejsc do tego, aby rozwijać plastyczne zdolności wychowanków – to w świetlicy uczniowie mogą poznać różnorodne techniki wykonywania prac plastycznych i twórczo spędzić czas wolny od zajęć lekcyjnych.

Przykładowe scenariusze zajęć plastycznych Temat: „Pani Wiosna odwiedza dzieci – technika collage” Cele operacyjne (uczeń): •

zna technikę collage,

•

potrafi zastosować technikę collage przy wykonaniu swojej pracy,

•

zna i potrafi zastosować różnego rodzaju materiały plastyczne,

•

zachowuje logikę kompozycji i właściwie dobiera jej kolorystykę,

•

rozumie i wykonuje polecenia prowadzącego,

•

dba o estetykę pracy i otoczenia,

•

potrafi współdziałać w grupie,

•

zachowuje właściwą postawę podczas pracy,

•

potrafi obiektywnie ocenić pracę swoją i kolegów.

Metody: •

instrukcja,

•

pokaz.

Formy:

Temat: „Motyle na wiosennej łące”

•

indywidualna,

Cele operacyjne (uczeń):

•

grupowa.

•

Środki dydaktyczne: •

różnego rodzaju prace plastyczne wykona-

rackiego, •

ne techniką collage, •

sylwetka „Pani Wiosny” wykonana techniką

potrafi uważnie wysłuchać utworu litekojarzy opis słowny zagadki z elementami ilustracji łąki,

•

collage,

potrafi ozdobić szablon motyla elementami z papieru,

•

sylwetka „Pani Wiosny” wycięta z tektury,

•

łączy ze sobą papierowe elementy,

•

tkaniny o różnych fakturach i kolorach,

•

zna i potrafi zastosować różnego rodzaju

•

włóczka, mulina, papier kolorowy, bibuła, kredki, klej, nożyczki.

materiały plastyczne, •

Przebieg zajęć: 1. Powitanie.

dobiera jej kolorystykę, •

2. Podział dzieci na grupy przy pomocy wyliczanki.

zachowuje logikę kompozycji i właściwie rozumie i wykonuje polecenia prowadzącego,

•

dba o estetykę pracy i otoczenia,

3. Zapoznanie dzieci z techniką collage.

•

potrafi współdziałać w grupie,

4. Zademonstrowanie dzieciom przykłado-

•

zachowuje właściwą postawę podczas

wych prac wykonanych techniką collage. 5. Zademonstrowanie gotowej sylwetki „Pani

pracy, •

Wiosny” i objaśnienie dzieciom sposobu jej wykonania przy pomocy techniki collage. 6. Rozdanie dzieciom potrzebnych materiałów i przygotowanie stanowisk pracy. 7. Praca dzieci w grupach – indywidualna korekta prowadzącego w czasie pracy.

potrafi obiektywnie ocenić pracę swoją i kolegów.

Metody: •

podająca,

•

praktyczna.

Formy: •

indywidualna,

8. Uporządkowanie stanowisk pracy.

•

grupowa.

9. Ekspozycja prac i ich omówienie.

Środki dydaktyczne:

10. Ocena prac przez uczniów i wybranie jed-

•

opis łąki i jej mieszkańców,

nej najlepszej (według wcześniej określo-

•

teksty zagadek,

nych kryteriów).

•

kolorowe bloki, klej, nożyce, cekiny, szablon motyla, piórka.

Przebieg zajęć:

zmieniły swoje miejsca. Kiedy padnie ha-

1. Powitanie. Powitane osoby machają ręką.

sło „Wiosenna łąka!”, wszystkie „kwiaty”

2. Zagadki słowne dotyczące łąki:

zamieniają się miejscami. 4. Zapoznanie dzieci z techniką wykonania

Przy rzece leży ten dywan zielony,

pracy. 5. Rozdanie dzieciom potrzebnych materia-

przeróżnym kwieciem zawsze umajony.

łów i przygotowanie stanowisk pracy. 6. Praca dzieci w grupach – indywidualna ko-

Rosa go srebrzy wieczorem i z rana.

rekta prowadzącego w czasie pracy.

Znasz go zapewne

7. Uporządkowanie stanowisk pracy.

dostarcza nam siana. (Łąka)

8. Ekspozycja prac i ich omówienie.

Tu cytrynek, tam paź królowej. Wszędzie pięknie, kolorowo. lekko unoszą się nad łąką, gdy tylko zaświeci słonko. (Motyle)

Temat: Rozumienie wiersza o wiośnie – tworzenie ilustracji

Na zielonej łące kwitnie ich tysiące. W swojej nazwie sto mają.

Cele operacyjne (uczeń): •

Jak się nazywają? (Stokrotki)

kiego, •

Po łące chodzi rycerz srogi. Ma długie czerwone nogi.

potrafi

dostrzec

bogactwo

kształtów

w przyrodzie, •

Kiedy otwiera czerwony dziób,

wie, jak można uzyskać różnorodne efekty poprzez zastosowanie różnorodnych

skaczą żabki do wody chlup. (Bocian)

materiałów plastycznych, •

3. Zabawa ruchowa „Wiosenna łąka” – dzieci tworzą krąg na środku sali, kolejno każ-

potrafi uważnie wysłuchać utworu literac-

zna i potrafi zastosować materiały plastyczne,

•

dej osobie przydziela się nazwę jednego

rozumie i wykonuje polecenia prowadzącego,

z kwiatów: kaczeniec, niezapominajka,

•

dba o estetykę pracy i otoczenia,

stokrotka, koniczyna itd. Zadanie polega

•

potrafi współdziałać w grupie,

na tym, aby na komendę (np.: „Niezapo-

•

zachowuje właściwą postawę podczas

minajka!”)

wszystkie

,,niezapominajki”

pracy.

Metody:

Temat: „Czary-mary z kredką i papierem”

•

podająca,

Cele operacyjne (uczeń):

•

praktyczna.

•

rozbudza wrażliwość estetyczną,

•

wzbogaca wiedzę z zakresu sztuk plastycz-

Formy: •

indywidualna,

•

grupowa.

nych, •

Środki dydaktyczne:

wdraża się do właściwego planowania i organizowania działań,

•

wiersz o wiośnie,

•

zachowuje właściwą postawę podczas pracy,

•

ilustracja przedstawiająca wiosnę,

•

dba o estetykę pracy i otoczenia.

•

plastelina, blok, papier kolorowy, farby,

Metody:

nożyczki.

•

rozmowa kierowana,

Przebieg zajęć:

•

praktyczna,

1. Powitanie.

•

pokaz.

2. Recytacja wiersza Czesława Janczarskie-

Formy:

go Marcowe słoneczko. 3. Omówienie charakterystycznych zmian

•

indywidualna,

•

grupowa.

zachodzących w przyrodzie (pokaz ilu-

Środki dydaktyczne:

stracji), zwrócenie uwagi na kolory.

•

4. Zapoznanie dzieci z techniką wykona-

kartki z bloku rysunkowego, kredki świecowe, ciemna farba plakatowa, pędzel,

nia pracy (możliwość wyboru techniki

gazeta.

wykonania pracy: malowanie plasteliną,

Przebieg zajęć:

collage).

1. Powitanie.

5. Rozdanie dzieciom potrzebnych materiałów i przygotowanie stanowisk pracy. 6. Wykonanie prac. 7. Uporządkowanie stanowisk pracy. 8. Ekspozycja prac i ich omówienie.

2. Pokaz reprodukcji Słoneczników Vincenta van Gogha – rozmowa na temat obrazu i odczuć jakie wywołuje. Określenie barw występujących na obrazie. 3. Zapoznanie dzieci z tematyką pracy oraz omówienie sposobu wykonania. 4. Rozdanie dzieciom potrzebnych materiałów i przygotowanie stanowisk pracy. 5. Praca dzieci w grupach – indywidualna korekta prowadzącego w czasie pracy.

Rysunek kredkami świecowymi lub pa-

Środki dydaktyczne:

stelami (kwiaty, łodygi tak jak na obra-

•

zie). Zgniatanie obrazka, malowanie far-

płyta CD z utworem Zima zła Marii Konopnickiej,

bą, „mycie” obrazka pod bieżącą wodą,

•

aby spłukać farbę, pozostawienie do wy-

Przebieg zajęć:

schnięcia.

1. Powitanie. „Jakim jesteś kolorem, jak się

6. Uporządkowanie stanowisk pracy. 7. Ekspozycja prac i ich omówienie.

białe kartki, kolorowy blok, klej.

czujesz?” 2. Pokaz i omówienie ciepłych i zimnych barw w plastyce. 3. Zimowy

spacer

przez

wyobraźnię

–

uczniowie kładą się na dywanie, zamykają oczy i w ciszy słuchają opowiadania Temat: „Portret Pani Zimy (na podstawie wiersza Marii Konopnickiej)” Cele operacyjne (uczeń):

o tematyce zimowej. 4. Zapoznanie dzieci z tematyką pracy oraz omówienie sposobu wykonania.

•

rozbudza wrażliwość estetyczną,

5. Rozdanie dzieciom potrzebnych materia-

•

doskonali sprawność manualną,

łów i przygotowanie stanowisk pracy.

•

rozwija twórczość plastyczną, wyobraźnię

6. Praca dzieci w grupach – indywidualna

twórczą,

korekta prowadzącego w czasie pracy.

•

kształci zdolności koncentracji uwagi,

Wykonanie zimowej wydzieranki: darcie

•

wdraża się do właściwego planowania i or-

kartek, naklejanie wydartych kształtów na

ganizowania działań,

kolorowe kartki, układanie kompozycji zi-

zachowuje właściwą postawę podczas

mowych.

• •

pracy,

7. Uporządkowanie stanowisk pracy.

dba o estetykę pracy i otoczenia.

8. Ekspozycja prac i ich omówienie.

Metody: •

praktyczna,

•

pokaz,

•

pogadanka.

Formy: •

indywidualna,

•

grupowa.

Temat: Warzywne pieczątki

Środki dydaktyczne:

Cele operacyjne (uczeń):

•

rozbudza wrażliwość estetyczną,

•

wzbogaca wiedzę z zakresu sztuk plastycznych,

•

wykorzystuje nietypowe przedmioty w pracy

•

materiały na pieczątki (warzywa, guziki, suche liście),

•

kartki z bloku rysunkowego, farby plakatowe, pędzel.

plastycznej,

Przebieg zajęć:

wdraża się do właściwego planowania i orga-

1. Powitanie.

nizowania działań,

2. Demonstracja przygotowanych materiałów

•

zachowuje właściwą postawę podczas pracy,

•

dba o estetykę pracy i otoczenia.

Metody: •

słowna,

•

praktyczna.

Formy: •

indywidualna,

•

grupowa.

do wykonania pieczątek. 3. Zapoznanie dzieci z tematyką pracy oraz omówienie sposobu wykonania, prezentacja przykładowych prac. 4. Rozdanie dzieciom potrzebnych materiałów i przygotowanie stanowisk pracy. 5. Praca dzieci w grupach – indywidualna korekta prowadzącego w czasie pracy. 6. Uporządkowanie stanowisk pracy. 7. Ekspozycja prac i ich omówienie, nadanie tytułu swojej pracy.

VI.

Spotkania z naturą

Katarzyna Rymkiewicz, Szkoła Podstawowa

Realizowane cele zajęć przyrodniczych powin-

nr 55 w Szczecinie

ny być skorelowane z celami wychowania ekologicznego i prowadzić do kształtowania u dzie-

Zajęcia przyrodnicze stanowią jedną z wielu

ci podstawowych nawyków ochrony przyrody,

form pracy opiekuńczo-wychowawczej w świe-

rozwijania aktywnych form wypoczynku na łonie

tlicy. Mogą być przeprowadzane w postaci sta-

natury oraz wyposażenia w wiedzę dotyczącą

cjonarnej i terenowej. Zajęcia stacjonarne od-

budowy i czynności życiowych organizmów ro-

bywają się w sali, prowadzone są na podstawie

ślinnych i zwierzęcych2.

tekstów, ilustracji i zabaw edukacyjnych. Zajęcia terenowe wiążą się z wyjściem poza teren szko-

Plan dydaktyczno-wychowawczy świetlicy za-

ły: uczniowie obserwują i poznają tajniki przy-

kłada stosowanie następujących form zajęć

rody bezpośrednio w parku, lesie i ogrodach

przyrodniczych:

działkowych. Poprzez zabawę i naukę na świe-

•

współpracę z wybranym ogrodem Polskiego Związku Ogrodów Działkowych,

żym powietrzu, dzieci mają kontakt ze środowiskiem, analizują je za pomocą wielu zmysłów

•

pracę z tekstem,

oraz aktywnie angażują się w wykonywanie po-

•

zajęcia plastyczne o tematyce przyrodniczej,

wierzonych im zadań. W praktyce zajęć świetlicowych najlepiej łączyć obie te formy.

•

spotkania z ciekawymi osobami,

•

organizowanie konkursów przyrodniczo-ekologicznych.

Przyroda na wyciągnięcie ręki Zajęcia przyrodnicze powinny być przede wszystkim prowadzone zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami uczniów, ale także muszą posiadać charakter planowy i systematyczny . 1

Współpraca z wybranym ogrodem działkowym stanowi dla uczniów atrakcyjną formę zajęć. Pobyt na działkach ma charakter rekreacyjny, estetyczny i poznawczy.

M. Rosiński, Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej

w świetlicach, Szczecin 1997, s. 63.

„Działkowiec” 2007, nr 2, s. 47.

Zajęcia przyrodnicze obejmują:

W ramach akcji „Pomagamy ptakom”

1. Spacery i wycieczki na pobliskie działki,

uczniowie mogą przygotować karmniki

podczas których dzieci przebywają w sta-

i zawiesić je na terenie ogrodu działkowego.

łym kontakcie z przyrodą, poznają użyt-

5. Uczestnictwo w działkowych imprezach

kowników działek, zapoznają się z terenami

plenerowych. W ramach opisywanej współ-

działkowymi oraz narzędziami do ich upra-

pracy uczniowie zapraszani są na: „Poże-

wy. Uczniowie są przyjmowani w pomiesz-

gnanie zimy – powitanie wiosny”, „Wysta-

czeniach ogólnodostępnych dla działkowi-

wę plonów działkowych”, poczęstunek

czów (jak np. świetlica działkowa czy plac

z okazji „Dnia Dziecka”.

zabaw).

6. Udział w prostych pracach remontowo-po-

2. Obserwację świata roślinnego i zwierzęce-

rządkowych (malowanie, grabienie, zbieranie

go poprzez dokonanie opisu zmian zacho-

i segregowanie plonów, składowanie gałęzi).

dzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku. Uczniowie analizują kolory-

Praca z tekstem ma celu wprowadzenie

stykę, zapoznają się z rodzajami drzew

i utrwalenie wiedzy przyrodniczo-ekologicznej.

i krzewów. Nazywają i rozpoznają gatunki

Uczniowie poszukują ciekawostek tematycz-

owoców i warzyw. Sporządzają rysunkowe

nych w książkach i czasopismach. Dokonują

lub pisemne notatki. Analizie i obserwacji

opisu roślin i zwierząt na podstawie ilustracji,

poddawane jest życie niektórych gatun-

rozwiązują krzyżówki, zagadki, rebusy. Lubia-

ków zwierząt (jeże, ślimaki, motyle, ptaki,

ną i akceptowaną przez uczniów formą jest

pszczoły itp.).

samodzielne

tworzenie

własnych

3. Zajęcia praktyczne w ogrodzie działkowym

krzyżówek i plątaninek wyrazowych. Wiele cen-

mają na celu przekazanie takich umiejęt-

nych wiadomości teoretycznych i praktycznych

ności, jak: sadzenie, wysiewanie i pielę-

znajduje się w czasopismach „Zielona Arka”,

gnowanie roślin i warzyw (odchwaszcza-

„Odkryj Świat” i „Działkowiec”. Dzięki regular-

nie, podlewanie). Uczniowie zapoznają się

nej współpracy z Polskim Związkiem Ogrodów

z budową drzew, warzyw, owoców i kwia-

Działkowych świetlica Szkoły Podstawowej nr

tów.

55 w Szczecinie otrzymuje bezpłatnie nume-

4. Opiekę nad zwierzętami i ptakami, która

ry „Działkowca” – prowadzona w przeszłości

polega na dokarmianiu ich szczególnie

przez wydawnictwo wkładka „Działka dla dzieci”

podczas trudnych warunków zimowych.

stanowiła nieodłączną pomoc dla nauczycieli i cenne źródło informacji dla uczniów.

rebusów,

Zajęcia plastyczne o tematyce przyrodniczej

1. Należy ściśle określić datę konkursu i jego

mogą być zarówno sposobem na przekazywa-

rodzaj (konkurs świetlicowy, szkolny, mię-

nie wiedzy, jak i elementem podsumowania za-

dzyszkolny) oraz sposób udzielania odpo-

jęć. Wiedza przyrodnicza zdobyta podczas zajęć

wiedzi (ustny lub pisemny).

w świetlicy i w plenerze często znajduje swoje od-

2. Uczniowie powinni być dokładnie poinfor-

zwierciedlenie w ekspresji plastycznej. Uczniowie

mowani o tematyce i formie konkursu (ze-

mogą wykonywać prace w szkole (bezpośrednio

społowa, zbiorowa, indywidualna).

po wycieczce, spacerze), jak również podczas

3. Należy stworzyć regulamin konkursu.

odwiedzin w parku, na działkach czy w lesie.

4. Uczestników konkursu ocenia niezależne

Podczas zajęć plastycznych uczniowie stosują

jury składające się z nieparzystej liczby

różnorodne techniki plastyczne, w zależności od

członków.

zdolności i zainteresowań. Wykonane prace są

5. Każdy konkurs ma stanowić formę zdoby-

eksponowane na terenie szkoły lub w miejscu,

wania i utrwalania wiedzy poprzez wzmac-

w którym powstawały (np. w świetlicy ogrodu

nianie pozytywnych emocji.

działkowego). Zdobywanie wiedzy przyrodniczej może odbywać się podczas różnorodnych spotkań z ciekawymi osobami, które na co dzień mają styczność z przyrodą. Posiadają one wiedzę praktyczną i duże doświadczenie. Osobami takimi są: ogrodnicy, leśnicy, pszczelarze, weterynarze i instruktorzy PZODZ. Organizowanie

konkursów

przyrodniczo-

-ekologicznych dla uczniów uczęszczających do świetlicy szkolnej może stanowić formę aktywizacji. Konkursy przyczyniają się do poszerzania wiedzy, jak również do zdobywania nowych umiejętności. Podczas organizacji konkursu należy przestrzegać następujących zasad:

Przykłady konkursów przyrodniczo-ekologicznych Konkurs przyrodniczo-ekologiczny „Jestem przyjacielem ziemi”3 1. Konkurencja „Sprawdź swoją wiedzę”. •

Wymień pięć drzew liściastych.

•

Jak nazywają się owoce dębu?

•

Wymień trzy drzewa iglaste.

•

Które drzewo iglaste gubi igły na zimę?

•

Jak kukułka opiekuje się swoimi pisklętami?

• 3

Jak nazywa się mieszkanie niedźwiedzia?

B. Bleja-Sosna (red,), Świetlicowe zajęcia, tom II, Toruń

2005, s. 98–101.

2. Układanie na czas hasła przyrodniczego z rozsypanki wyrazowej.

4. Zaznacz pierwsze oznaki wiosny: •

przylatują ptaki z ciepłych krajów, pojawiają

•

Nie zrywam roślin chronionych.

•

Nie skracam sobie drogi wydeptując trawnik.

•

jest chłodno i często pada deszcz,

•

Dbam o czystość i porządek w swoim mieście.

•

zwierzęta robią zapasy jedzenia.

3. Konkurencja „Prawda czy fałsz?”. •

się pierwsze kwiaty wiosenne,

5. Wybierz

Jestem przyjacielem środowiska, dlatego wy-

wiosenne

prace

ogrodzie

(zaznacz więcej niż jedną odpowiedź):

ciąłem scyzorykiem swoje imię na drzewie.

•

zbieranie owoców,

•

Rośliny chronione można zrywać i kupować.

•

wyznaczanie grządek,

•

Przyjaciel przyrody przebywając nad wo-

•

wysiewanie nasion,

dami nie wrzuca do nich żadnych przed-

•

usuwanie chwastów,

miotów, aby nie śmiecić i nie zatruwać ich

•

grabienie liści,

mieszkańców: zwierząt i roślin.

•

podlewanie.

6. Odgadnij bohatera zagadek: Kiedy ciepła wiosna stopi śnieg i lód, Konkurs przyrodniczy pt. „Powitanie wiosny” Odpowiedz na pytania: 1. Kiedy rozpoczyna się kalendarzowa wiosna? •

8 marca,

•

21 marca,

•

1 maja.

2. W jaki sposób żegnamy zimę i witamy wiosnę? •

polewamy się wodą,

•

topimy marzannę,

•

czytamy interesujące książki.

3. Wymień barwy wiosenne:

•

brązowy, pomarańczowy, czerwony,

•

biały, szary, granatowy,

•

zielony, żółty, różowy.

on budzi się ze snu i pyta o miód (niedźwiedź). Piórka biało – czarne, buciki czerwone, uciekają przed nim żaby, gdy idzie w ich stronę (bocian). Co to za kotki na drzewie siedzą, myszy nie łowią, ptaszków nie jedzą? (bazie) Jest to kolczasty zwierz, dziś zbudził się. Czy wiesz, że to...? (jeż) Jeszcze śpi wszystko, co żyje, jeszcze nic nie rośnie, a on śmiało śnieg przebije i powie nam o wiośnie (przebiśnieg).

7. Uzupełnij zdania:

Są one pod .............. (ochroną).

Kiedy zbliża się wiosna, dzień jest coraz ........... (dłuższy).

Z ciepłych krajów przylatują dzikie .......... (gęsi, kaczki i łabędzie).

Pojawiają się pierwsze wiosenne kwiaty: .......... (przebiśniegi, krokusy, sasanki, zawilce,

Ptaki rozpoczynają budowę ...........

przylaszczki).

(gniazd).

Tematyka programowa zajęć przyrodniczo-ekologicznych (z planu dydaktyczno-wychowawczego świetlicy SP 55) I.

Przyroda wokół nas

II.

Jesień jako pora roku

•

świat roślin – obserwacja

•

oznaki jesieni

•

cuda w papierowym ogrodzie

•

Pani Jesień

•

świat zwierząt – obserwacja

•

jesienna pogoda

•

działkowe krajobrazy

•

jesienne skarby

•

Liga Ochrony Przyrody

•

jesienne smakołyki

IV.

Nadchodzi wiosna

III.

Pomagamy zwierzętom przetrwać zimę

•

zima jako pora roku

•

wiosna wokół nas

•

sposoby pomagania zwierzętom

•

tradycje związane z wiosną

•

ptasie i zwierzęce zimowiska

•

wiosenne rośliny

•

ptaki odlatujące i przylatujące na zimę

•

szanuj zieleń

•

zimowe łamigłówki

•

przyroda w zagadkach

VI.

Światowy Dzień Ziemi

Chrońmy naszą przyrodę

•

substancje potrzebne roślinom

•

z ekologią „na ty”

•

sposoby ochrony lasów i innych terenów zielonych

•

ekologiczne źródła energii

•

zwierzęta pod ochroną

•

segregacja śmieci

•

parki narodowe i ich bogactwo

•

zdrowa żywność

•

ochrona zbiorników wodnych i ich ujęć

•

ekologiczna wyobraźnia

Przykłady zabaw na zajęcia przyrod-

i smaku rodzaj wyciągniętego warzywa. Po-

nicze

prawna odpowiedź nagradzana jest punktami.

„Sałatka owocowa”

przez prawidłowe nazwanie części składowych

Do zabawy wykorzystujemy chustę animacyjną. Uczniowie stoją wkoło chusty, trzymając ją za uchwyty. Nauczyciel prowadzący zabawę przyporządkowuje dzieciom stojącym po przeciwnych stronach nazwy poszczególnych owoców. Kiedy nauczyciel wywoła dany owoc, uczniowie, przebiegając pod chustą, zamieniają się miejscami. Na hasło „sałatka owocowa”, wszystkie dzieci zmieniają miejsca. Muszą one jednak pamiętać, z którym uczniem mają taki sam owoc, ponieważ zabawa rozpoczyna się od początku4. Uwaga: do zajęć przyrodniczych z zastosowaniem chusty można wykorzystać

warzywa. Zwycięzca zabawy otrzymuje medal „Wzorowego działkowca”. „Kwiatowe poszukiwania” Grupa świetlicowa udaje się na spacer do ogrodu działkowego. Uczniów oprowadza działkowiec, pokazując charakterystyczne dla danej pory roku kwiaty. Zadaniem dzieci jest obserwacja przyrody. W działkowej świetlicy zostają podzielone na zespoły trzyosobowe – każdy zespół otrzymuje zestaw pięciu kopert. W jednej z nich znajdują się nazwy kwiatów, w pozostałych czterech są ilustracje kwiatów (żonkil, stokrotka,

nazwy warzyw, drzew, zwierząt i ptaków.

niezapominajka, przebiśnieg) pocięte w puzzle.

„Wzorowy działkowiec”

puzzli i dopasowanie do nich odpowiedniej na-

Zabawę można przeprowadzić zarówno podczas zajęć świetlicowych w szkole, jak i w trakcie wycieczki do pobliskiego ogrodu działkowego. Wykorzystujemy różne gatunki warzyw (marchew, seler, pietruszkę, kukurydzę, pomidora, ogórek) oraz wcześniej przygotowane na zajęciach plastycznych „Pudło działkowych rozmaitości”. Warzywa wkładamy do kartonu. Zadaniem uczniów jest rozpoznanie (przy zakrytych oczach) na podstawie dotyku, węchu 4

Dodatkowe punkty uczniowie mogą zdobyć po-

A. Wasilak, Zabawy z chustą, Lublin 2002, s. 17.

Zadaniem uczniów jest prawidłowe ułożenie zwy. Dodatkowe punkty zdobywa zespół, który wskaże kwiaty występujące w zadaniach na konkretnym terenie działkowym. „Historia drzew” Odpowiednim etapom wzrostu drzewa towarzyszą ćwiczenia gimnastyczne wykonywane przez uczniów: 1. Nasiona drzew padają na ziemię – kładziemy się na ziemię i odprężamy. 2. Po roku kiełki nieśmiało wyglądają spod ziemi – ostrożnie podnosimy palce nóg do góry.

3. Po trzech latach młode roślinki mają po 30

z obrazkiem karmnika (jeżeli odpowiedź doty-

cm – klęczymy siedząc na piętach, ręce

czy ptaka) lub z obrazkiem paśnika (jeżeli od-

zwisają swobodnie po bokach.

powiedź dotyczy zwierzęcia). Dodatkowy punkt

4. Po 10 latach drzewka mają około 3 metrów

zdobywa drużyna, która jako pierwsza poda

wysokości – podnosimy się na kolana i od-

prawidłową odpowiedź na zadaną zagadkę.

chylamy nieco ręce od tułowia.

Zagadki znajdują się w książeczce, będącej na

5. Po 30 latach młode drzewa mają około 10

wyposażeniu klocków „Mini – PUS”6.

metrów wysokości – stoimy z rękoma odchylonymi nieco od tułowia.

„Kwiatowa pajęczynka”

6. Po 70 latach czubki drzew wznoszą się na

Uczniowie siedzą w kręgu, każdy z nich dosta-

18 metrów powyżej ziemi – stoimy w kręgu,

je obrazek z kwiatem. Wspólnie z uczniami po-

ręce uniesione do góry.

dajemy nazwy kwiatów. Dzieci z klas „0” dzielą

7. Po 100 latach drzewa mają gęste korony

nazwy na sylaby, natomiast z klas I–III literują.

i ponad 30 metrów wysokości – stoimy

Zabawa polega na wywołaniu przez nauczy-

na czubkach palców i wyciągamy ręce do

ciela dowolnego kwiatka, natomiast dziecko

góry tak wysoko, jak tylko można i szeroko

posiadające go, podnosi rękę do góry, odwra-

rozkładamy palce.

ca na drugą stronę obrazek i otrzymuje wełnę.

8. W ciągu 20 sekund wspaniałe drzewo zo-

Podobnie postępujemy z pozostałymi obrazka-

staje ścięte piłą mechaniczną – upadamy,

mi. Na zakończenie tworzy się sieć – pajęczyna.

leżymy zwinięci w kłębek na ziemi.

Uczniowie podnoszą ją do góry i mówią: „Je-

9. Co

robić?

Zasadźmy

nowe

drzewa!

stem przyjacielem przyrody”.

Wszyscy sadzą ostrożnie sadzonkę nowego drzewa5. „Karmnik czy paśnik?” Teleturniej. Spośród uczniów chętnych do udziału w teleturnieju wybieramy dwa zespoły 6-osobowe. Członkowie zespołów wybierają kapitana drużyny. Pozostałe dzieci tworzą publiczność. Po usłyszeniu zagadki i krótkiej konsultacji z drużyną, kapitanowie podnoszą tabliczkę 5

Zob. „Działkowiec” 2004, nr 3.

„Dobierz parę” W zabawie bierze udział parzysta liczba uczniów.

Dostają

oni

karty

dydaktyczne

z obrazkami drzew, krzewów i ich owoców. Na odgłos tamburynu uczniowie swobodnie biegają po sali lub wybranym terenie zielonym. Kiedy tamburyn milknie, zadaniem uczniów jest ustawienie się w pary, aby obrazki tema6

M. Krupska, E. Pryzowicz, Zgadywanki. Zima, Lublin 1997,

s. 18–19.

tycznie pasowały do siebie. Np.: liść dębu –

Konspekty zajęć przyrodniczych

żołędzie, liść kasztanowca – kasztany, kwitnący krzaczek truskawek – truskawki, sosna

Konspekt 1.

– szyszki, liście jarzębiny – kulki jarzębiny,

Temat: „Rośliny i ich budowa”

krzak pomidora – pomidor itp.

Cele główne: •

„Rodziny”

rozwijanie zainteresowań i zamiłowań przyrodniczych,

Uczniowie ponownie mają do wykorzystania

•

przyrodnicze karty edukacyjne. Jednak tym ra-

Cele szczegółowe (uczeń):

zem muszą ustawić się w grupie, aby stanowiła

•

zna części składowe roślin,

ona jedną rodzinę, np. ptaków, owoców, wa-

•

zna rodzaje najczęściej występujących

rzyw, kwiatów, narzędzi ogrodniczych itp. Wy-

wyrabianie postawy poszanowania przyrody.

chwastów,

grywa ten zespół, który jako pierwszy stworzy

•

wie, w jaki sposób dbać o rozwój roślin,

kompletną rodzinę.

•

wie, czego potrzebuje roślina do prawidło-

„Poszukiwacze-zbieracze”

•

wie, jak wygląda maciejka,

Zabawę przeprowadzamy podczas spaceru do

•

potrafi prawidłowo wysiać nasiona maciejki,

lasu, parku lub na działkach. Uczniowie podzie-

•

potrafi pielęgnować wysiane rośliny.

leni są na zespoły pięcioosobowe. Ich zada-

Metoda:

niem jest zebranie i zgromadzenie różnych oka-

•

słowna,

zów przyrodniczych (owoce, warzywa, szyszki,

•

praktyczna.

pióra, liście, kasztany, korzenie itp.). Po powro-

Forma:

cie do świetlicy, uczniowie, w tych samych ze-

•

indywidualna,

społach, przygotowują prace plastyczne z wy-

•

zbiorowa.

korzystaniem zebranych materiałów. Efektem

Środki dydaktyczne:

końcowym jest zorganizowanie wystawy „Przy-

•

książka Świat wokół ciebie,

rodnicze to i owo”.

•

nasiona maciejki,

•

tablica dydaktyczna Części roślin.

wego wzrostu,

Przebieg: 1. Powitanie 2. Czynności organizacyjno-porządkowe.

3. „Słonecznik” – uczniowie biegają po sali

5. Zadanie edukacyjne – uczniowie otrzymu-

w rytm bębenka. Nagle zrywa się wiatr

ją kartę z rysunkiem słonecznika oraz kart-

(dzieci wznoszą ręce do góry i naśladu-

ki z następującymi wyrazami: woda, ciem-

jąc szum wiatru, poruszają wzniesiony-

ność, silny wiatr, powietrze, cisza, gleba,

mi rękoma w różnych kierunkach). Wiatr

niska temperatura, wysoka temperatura,

przenosi nasionko słonecznika, które

światło, chwasty. Wokół słonecznika w po-

upada na wilgotną ziemię (dzieci kładą

staci „promyków słońca” uczniowie nakle-

się na wykładzinie). Pod wpływem świa-

jają składniki konieczne do życia rośliny.

tła i wilgoci nasionko słonecznika za-

6. Wysianie nasion maciejki:

czyna kiełkować (przysiad). Bawiące się

•

niedaleko dzieci zauważyły budzącą się do życia roślinę. Zaczęły się nią opieko-

przygotowanie donicy, zrobienie niewielkiego otworu w jej dnie,

•

wać. W dni suche podlewały ją, spulch-

wsypanie ziemi i niewielkiej ilości piasku do donicy,

niały wysuszoną ziemię oraz wyrywały

•

wysiew nasion,

niepotrzebne rośliny (naśladowanie ru-

•

przysypanie nasion cienką warstwą ziemi,

chem wymienionych czynności). Dzięki

•

pielęgnowanie siewu,

tym zabiegom młoda roślina miała coraz

•

obserwacja wzrostu rośliny,

silniejszą łodygę (dzieci stoją na bacz-

•

nazywanie i wskazywanie części składo-

ność), zaczęły pojawiać się młode liście (podniesienie rąk prostopadle do tuło-

wych rośliny. 7. „Chwasty – co to takiego?” – rozmowa kie-

wia) i pąki (złożenie dłoni w pięści). Po

rowana:

jakimś czasie pąki rozwinęły się i ukazał

•

Co to jest chwast?

się młody kwiat słonecznika (podniesie-

•

Dlaczego bywają zagrożeniem dla innych

nie, wyprostowanie i skierowanie rąk do góry w stronę słońca).

roślin? •

4. Omówienie tablicy dydaktycznej Części roślin, wyróżnienie części składowych:

Jakie znamy chwasty (wyszukiwanie informacji w Internecie)?

•

Czy chwasty mogą być pożyteczne?

część podziemna (korzeń główny, korzenie

•

Przegląd ilustracji edukacyjnych Chwasty.

boczne), część nadziemna (łodyga, liść,

•

„Wypowiadamy wojnę chwastom!” – burza

pąk, kwiat, owoc). Ułożenie rozsypanki obrazkowej i przyporządkowanie do poszcze-

mózgów. 8. Podsumowanie i zakończenie zajęć.

gólnych części rośliny nazw składowych.

Konspekt 2.

była czysta musimy... ” (swobodne wypo-

Temat: „Dbamy o nasze środowisko – sprzątanie świata” Cele ogólne: •

rozwijanie

pada”. postaw

proekologicznych

u uczniów, •

wzbogacanie słownictwa.

Cele szczegółowe (uczeń): • •

rozumie terminy: ekologia, odpady, zanie-

4. Zapoznanie uczniów z tematem zajęć. 5. Swobodne wypowiedzi na temat zanieczyszczenia kuli ziemskiej i związanych z tym zagrożeń. 6. Zabawa „Skojarzenia” – podawanie słów

czyszczenia,

podobnych do pojęć: odpady, ścieki, za-

potrafi swobodnie wypowiedzieć się na te-

nieczyszczenie, śmieci.

mat zagrożeń związanych z zanieczyszcze-

7. Wypisanie haseł ekologicznych na tablicy.

niem Ziemi,

8. Wyjaśnienie pojęcia ekologia – korzysta-

•

wie, jak segregować śmieci,

nie ze Słownika Języka Polskiego (obja-

•

wie, gdzie i w jakich czasopismach dowie-

śnienie sposobu korzystania ze słownika,

dzieć się o ochronie środowiska naturalnego, •

samodzielne korzystanie ze słowników). 9. Zapoznanie się ze sposobem segregacji

potrafi wykorzystać różne materiały do eks-

śmieci na podstawie artykułu pt. Dzień

presji plastycznej.

Dobry Dzieci! z czasopisma „Zielona

Metoda: •

słowna,

•

praktyczna.

Forma: •

indywidualna,

•

zbiorowa.

Arka”. 10. Przegląd

plakatów

proekologicznych

Tak chronisz środowisko („Zielona Arka”). 11. Zabawa ruchowa: podskoki przy piosence pt. Ziemia. 12. Zajęcia plastyczne: wykonanie żaglówek

Środki dydaktyczne:

z zastosowaniem rolek po papierze toa-

•

Słownik Języka Polskiego,

letowym.

•

czasopismo „Zielona Arka”,

13. Ekspozycja prac.

•

tablica i kreda.

14. Podsumowanie i zakończenie zajęć.

Przebieg:

15. Ocena pracy uczniów.

1. Sprawdzenie listy obecności.

16. Odczytanie refrenu piosenki Ziemia:

2. Zabawa „Dokończ zdanie” – „Aby Ziemia

wiedzi uczniów). 3. Zabawa ruchowa „Świeci słońce, deszcz

„Wszyscy zawsze dbajmy o Ziemię

Forma:

Aby dla nas oazą była

•

indywidualna,

By jej człowiek nie zaśmiecał

•

zbiorowa.

Aby pełnią życia nam tętniła”.

Środki dydaktyczne: •

klej, bibuła, papier kolorowy, wełna,

•

wydawnictwo albumowe Las,

•

kaseta/płyta z piosenką A to jeż.

Konspekt 3.

Przebieg:

Temat: „Mieszkańcy lasu”

1. Czynności organizacyjno-porządkowe.

Cele główne:

2. Zabawa „Liczymy ze zwierzętami”. Dzieci

•

uwrażliwienie na piękno krajobrazu,

•

wdrożenie do ładu i dyscypliny,

•

upowszechnianie

tematyki

siedzą w kole. Po kolei odliczają podają nazwę jakiegoś zwierzęcia.

zakresu

ochrony środowiska.

3. Wysłuchanie piosenki A to jeż. 4. Oglądanie albumu Las. Przypomnienie

Cele szczegółowe (uczeń):

warstwowej budowy lasu, określenie ro-

•

zna warstwową budowę lasu (utrwalanie

dzaju lasu na przedstawionych ilustra-

wiadomości),

cjach (iglasty, liściasty, mieszany).

• •

zna zasady dobrego i bezpiecznego za-

5. Zabawa ruchowa „Wiewiórki do dziupli”.

chowania się w lesie,

6. Ochrona środowiska leśnego – rozmowa

wie, jakie znaczenie dla człowieka ma

na temat: wyrzucania śmieci, pozostawia-

ochrona lasów,

nia butelek i puszek, łamania gałęzi, obry-

•

wie, jakie zwierzęta żyją w lesie,

•

wie, jaka jest tematyka piosenki A to jeż,

•

wie, w których miejscach lasu można roz-

razek ze zwierzęciem leśnym porozcina-

palić ognisko,

ny jest w formie puzzli. Nauczyciel poka-

•

potrafi zaśpiewać piosenkę A to jeż,

zuje jeden fragment. Jeżeli nie zostanie

•

potrafi przedstawić treść piosenki za pomo-

podana poprawna odpowiedź, nauczy-

cą ruchów. Metoda:

wania kory z drzew, palenia ognisk. 7. Mieszkańcy lasu. „Zgaduj zgadula” – ob-

ciel pokazuje następny fragment. 8. Nauka

słów

piosenki

pamięć

•

słowna,

(próby śpiewu indywidualnego i zbioro-

•

praktyczna.

wego).

9. Jeż – odczytanie wiadomości na temat jeża z czasopisma „Odkryj Świat”. 10. Zajęcia plastyczne – wykonanie jeżyków

Metoda: •

słowna,

•

praktyczna.

z zastosowaniem papieru kolorowego

Forma:

i wełny.

•

indywidualna,

•

zbiorowa.

11. Przedstawianie ruchem tekstu piosenki A to jeż. 12. Podsumowanie i zakończenie zajęć.

Środki dydaktyczne: •

klocki PUS,

•

naturalne owoce i warzywa,

•

ilustracje: bakłażan, cukinia, historyjka obrazkowa pt. Szykujemy przetwory,

Konspekt 5.

•

Temat: „Dary jesieni” – różnorodne wykorzy-

Przebieg:

stanie warzyw i owoców

1. Powitanie,

Cele główne: •

wyrabianie postawy poszanowania otacza-

organizacyjno-po-

2. Dary jesieni – segregowanie produktów na owoce i warzywa. 3. Pogadanka na temat spożywania warzyw

•

zna budowę roślin,

i owoców, znajdujących się w nich witami-

•

zna składniki niezbędne do prawidłowego

nach i składnikach odżywczych. Zwrócenie

wzrostu roślin,

uwagi na mycie owoców przed ich spoży-

•

wie, jak ważne dla organizmu człowieka jest spożywanie warzyw i owoców,

ciem. 4. Układanie historyjki obrazkowej pt. Szyku-

•

wie, jak przygotowywane są przetwory,

jemy przetwory według odpowiedniej kolej-

•

wie, jak wygląda cukinia, bakłażan, kaba-

ności.

czek i dynia, •

5. Rozwiązywanie zagadek pt. Z jesiennego ogrodu z zastosowaniem klocków PUS:

potrafi zaprojektować i wykonać pracę plastyczną z zastosowaniem warzyw,

czynności

rządkowe.

jącej przyrody Cele szczegółowe (uczeń):

roślina – paprotka.

•

„Stała sobie gruba pani, sto spódnic

•

potrafi ułożyć historyjkę obrazkową,

chrzęściło na niej. Z tych spódnic zrobio-

•

potrafi wyciągnąć wnioski z ekspery-

na sieczka, a z tej sieczki pełna beczka”

mentu.

(kapusta).

• •

•

„Latem w ogrodzie wyrósł zielony, a teraz

Konspekt 6.

w beczce leży kiszony (ogórek)”.

Temat: Wystawa plonów działkowych. Wy-

„Ma gruby brzuszek i ogonek mały. Bę-

cieczka do ogrodu działkowego im. Mieszka I

dzie z niego pewnie barszczyk doskonały

w Szczecinie.

(burak)”.

Cele główne:

„Na jakim drzewie jesienią korale się czer-

•

wienią? (jarzębina)” •

obserwacja roślin w ich naturalnym środowisku,

„Rumiana kula – soczysta, słodka. Będzie

•

Cele szczegółowe (uczeń):

niej

pewnie

pyszna

szarlotka

(jabłko)7”.

obejrzenie wystawy plonów działkowych.

•

zna zasady zachowania podczas wycieczki,

6. Analiza porównawcza dwóch paprotek

•

zna części składowe roślin warzywnych,

(jedna była słabo podlewana i stała w za-

•

zna pozytywny wpływ jedzenia warzyw

cienionym miejscu, druga systematycznie podlewana, przy dostępie światła natural-

i owoców na zdrowie człowieka, •

nego) – wyciagnięcie wniosków.

nych,

7. Przegląd ilustracji warzyw mniej znanych, (cukinia,

dynia,

kabaczek,

wie, jakie są części jadalne roślin warzyw-

•

bakłażan).

znajdujących się na wystawie plonów dział-

Uczniowie samodzielnie dokonują charakterystyki warzyw.

potrafi nazwać rodzaje warzyw i owoców, kowych,

•

8. Zajęcia plastyczne: przygotowanie okrętu

potrafi wymienić rodzaje potraw przygotowanych na bazie warzyw i owoców.

z cukinii, brystolu i patyczków, wykonanie

Metoda:

„dynioludka” i innych prac z wykorzysta-

•

słowna,

niem warzyw, ekspozycja prac.

•

praktyczna.

9. Ocena i podsumowanie zajęć.

Forma: •

indywidualna,

•

zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

•

książka Jan Brzechwa Wiersze,

•

warzywa i owoce.

M. Krupska, E. Pryzowicz, Zgadywanki. Jesień, Lublin 1996,

s. 2–3.

Przebieg: 1. Powitanie i czynności organizacyjno-porządkowe. 2. Obejrzenie wystawy plonów działkowych. 3. Odczytanie wiersza Jana Brzechwy pt. Na straganie. Wyszukanie wymienionych w utworze warzyw na stołach wystawowych. 4. Krótka inscenizacja z wykorzystaniem naturalnych warzyw. 5. Zadanie edukacyjne „Warzywa i ich części jadalne”. Przed uczniami są rozłożone różnego rodzaju warzywa. Zadaniem uczniów jest dokonanie segregacji warzyw ze względu na rodzaj części jadalnych (korzeń, owoce, liście, pąk kwiatowy, łodyga). 6. „Warzywno-owocowe przysmaki” – sporządzanie kulinarnych przepisów. 7. Owocowy poczęstunek w świetlicy Rodzinnego Ogrodu Działkowego. 8. Podsumowanie i zakończenie zajęć.

Bibliografia Bleja-Sosna B. (red.): Świetlicowe zajęcia, tom II, Toruń 2005. Cichy D., Odechowska G.: Świat wokół ciebie, Warszawa 1998. Graboś U., Mucha L.: Witaj pierwsza klaso!, Gdańsk 2000. Kitlińska-Pięta H.: Scenariusze. Środowisko społeczno-przyrodnicze, Warszawa 1997. Krupska M., Pryzowicz E.: Zgadywanki. Jesień, Lublin 1996. Krupska M., Pryzowicz E.: Zgadywanki. Zima, Lublin 1997. Polanowska D., Tyszer B.: Środowisko wokół nas, Kielce 1993. Polanowska D., Tyszer B.: Środowisko wokół nas. Gry i zabawy dla klasy I, Kielce 1994. Rekłajtis-Zawada A.: Nasz świat i my, Warszawa 1979. Rosiński M.: Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicach, Szczecin 1997. Wasilak A.: Zabawy z chustą, Lublin 2002.

VII.

Jak dzieci spędzają czas wolny?

Na podstawie badań przeprowadzonych wśród wychowanków świetlicy „Nasza chata” w Szkole

Geneza przeprowadzonych badań

Podstawowej nr 64 w Szczecinie

Żeby móc monitorować efekty wychowania,

Aleksandra Lupa, Agnieszka Czachorowska,

budować programy wspierające i wpływać na

Szkoła Podstawowa nr 64 w Szczecinie

atrakcyjność spędzania czasu wolnego, przeprowadziłyśmy badania wśród wychowanków

W ujęciu Joffre Dumaziedera czas wolny to „(…)

świetlicy szkolnej „Nasza Chata”. Pierwsze ba-

wszelkie zajęcia, którym jednostka oddać się

danie odbyło się w roku szkolnym 2006/2007.

może z własnej chęci, lub dla odpoczynku, bądź

Analizy porównawczej dokonałyśmy w marcu

dla rozrywki, bądź dla rozwoju swych wiadomości,

i kwietniu roku szkolnego 2008/2009 po realiza-

czy kształcenia, lub dobrowolnego udziału w ży-

cji dwóch programów autorskich: „Podróż przez

ciu społecznym po oswobodzeniu się z obowiąz-

historię” (zajęcia holistyczne mające na celu

ków zawodowych, rodzinnych, społecznych”1. Świetlica szkolna może być jednym z ważniejszych miejsc kształtowania umiejętności wartościowego spędzania czasu wolnego. Osobowość dziecka jest najczęściej przekształcana i rozwijana w czasie pozalekcyjnym, ponieważ wtedy istnieje największa szansa na urzeczywistnienie własnych poglądów. To w czasie wolnym najpełniej ujawniają się uzdolnienia i zainteresowania. Dzieciom nie wystarcza jednak sama nauka szkolna i związana z tym praca, ponieważ potrzebują okazji do poszukiwania – samodzielnie i w grupie rówieśniczej – interesujących je zjawisk. 1

H. Pielka, Procesy socjalizacji i wychowania w rodzinie, Ko-

rozwój zainteresowań historycznych uczniów) oraz „Kompozycja fakturowa” (rozwój zainteresowań i uzdolnień plastycznych). Cele badania wstępnego: 1. Ustalenie, w jaki sposób uczniowie uczęszczający do świetlicy szkolnej rozumieją pojęcie „czas wolny”. 2. Zbadanie preferencji uczniów w odniesieniu do form spędzania czasu wolnego w domu rodzinnym oraz w świetlicy szkolnej (dni powszednie, soboty i niedziele). 3. Modyfikacja i zastosowanie techniki projekcyjnej „Aukcja” do określenia ulubionych

szalin 1990, s. 60.

form spędzania czasu wolnego przez wychowanków.

2. Analiza porównawcza reprezentatywnych grup wychowanków według poziomu aktyw-

4. Wstępne badanie świadomości wzorów, nawyków i umiejętności organizowania czasu wolnego przez wychowanków. 5. Kształtowanie wśród wychowanków umiejętności kategoryzowania form spędzania czasu wolnego według dominującego w danej formie działania.

ności pozalekcyjnej poszczególnych dzieci. 3. Umożliwienie

doskonalenia

organizacji

i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej według

poszczególnych

zainteresowań

i w podgrupach rówieśniczych. 4. Dostarczenie informacji uczniom o stanie opanowanej wiedzy i umiejętności poprzez

6. Uświadomienie uczniom walorów spędzania czasu wolnego w sposób czynny.

wskazanie na to, co już osiągnęli, a tym samym motywowanie do dalszej pracy.

7. Wybór strategii wychowania ukierunkowa-

5. Dostarczenie informacji rodzicom oraz na-

nej na kształcenie właściwej i ciekawej orga-

uczycielom o postępach i uzdolnieniach

nizacji czasu wolnego wychowanków.

uczniów.

8. Zaplanowanie dalszej pracy z uczniami według

poszczególnych

zainteresowań

i w podgrupach rówieśniczych.

Wszechstronny rozwój uczniów jest możliwy tylko wówczas, gdy uwzględniając indywidualne

9. Podnoszenie jakości pracy szkoły poprzez

potrzeby i umiejętności dzieci zapewni im się

wkład do budowania programów wspiera-

zróżnicowane i atrakcyjne formy spędzania cza-

jących.

su wolnego.

10. Dostarczenie uczniom informacji o stanie ich zainteresowań oraz możliwościach ich rozwijania na zajęciach w świetlicy szkolnej. Cele badania podsumowującego (po wprowadzeniu programów własnych „Podróż przez historię” oraz „Kompozycja fakturowa”): 1. Stwierdzenie czy wdrożenie programów własnych realizowanych w świetlicy szkolnej w latach 2007/2008 i 2008/2009 ma wpływ na kształtowanie preferencji spędzania czasu wolnego wychowanków.

Badanie I. „Preferencje uczniów uczęszczających na zajęcia świetlicowe w zakresie form spędzania czasu wolnego” By ustalić, w jaki sposób uczniowie uczęszczający do świetlicy przy Szkole Podstawowej nr 64 w Szczecinie lubią spędzać czas wolny, przeprowadziłyśmy sondaż wśród 20 wycho-

wanków. Poniższe badania miały wskazać, co

Zabawa okazała się doskonałą diagnozą gru-

konkretnie można zrobić, żeby czas spędzany

py wychowawczej, z którą wcześniej prze-

w świetlicy był dla dzieci atrakcyjny i zaspokajał

prowadzono wywiad. „Aukcja” polega na

ich potrzeby. Badania zostały przeprowadzone

prezentacji pojęć i wartości, które zostały

w październiku i listopadzie 2006 r.

przeczytane i wyeksponowane na dużej kartce papieru, a także zapisane na małych kartecz-

Osobami badanymi byli uczniowie klasy I – 5

kach. Każdez tych pojęć, po odczytaniu, trafi-

osób, II – 8 osób, III – 7 osób (w wieku 7–9 lat).

ło na aukcję. Poszczególni uczestnicy zabawy

Proporcja płci nie była wyrównana (6 chłopców

mieli do dyspozycji 100 punktów do przyznania

i 15 dziewczynek). Ze względu na wiek dzieci

i nie mogli tej wartości przekroczyć.

oraz chęć uzyskania wszechstronnych danych w badaniach, zdecydowałyśmy się zastosować

Po zakończonej aukcji osoby, w których posia-

technikę jawnego wywiadu skategoryzowane-

daniu znalazły się poszczególne pojęcia (wypi-

go. Kolejność zadanych pytań była ściśle okre-

sane na małych karteczkach) miały uzasadnić,

ślona, a badani byli poinformowani o celach,

dlaczego „kupiły” te właśnie pojęcia, dlaczego

charakterze i przedmiocie wywiadu.

są one dla nich ważne. Dzieci na bieżąco śledziły wartość w punktach, za jaką były sprze-

Dzieciom postawiono następujące pytania:

dawane poszczególne pojęcia. Wszystkie po-

•

Twój wiek, płeć?

jęcia dotyczyły form spędzania czasu wolnego

•

Co to jest czas wolny?

w świetlicy.

•

W jaki sposób spędzasz czas wolny

W opinii dzieci czas wolny jest wtedy, gdy:

w domu (w soboty, w niedziele, święta, dni

•

„jestem po lekcjach” (10),

powszednie)?

•

„w soboty i niedziele” (10),

Czy uważasz, że czas wolny jest potrzebny

•

„jestem w domu” (5),

– uzasadnij, dlaczego?

•

„są wakacje, ferie, święta” (20),

•

„wieczorem” (1),

Drugim etapem badań było zastosowanie techni-

•

„przebywam w świetlicy” (10),

ki projekcyjnej – była to zabawa „Aukcja” (pomysł

•

„odpoczywam po pracy” (3).

na tę zabawę został zaczerpnięty z książki Małgorzaty Jachimskiej Grupa bawi się i pracuje2). 2

M. Jachimska: Grupa bawi się i pracuje. Zbiór grupowych

gier i ćwiczeń psychologicznych, Wałbrzych 1994, s. 119.

Czas wolny kojarzy się dzieciom z czasem, kiedy nic nie trzeba robić, z czasem wolnym od zajęć lekcyjnych.

Na pytania o sposób spędzania czasu wolnego

ny jest potrzebny, uzasadniając swoje poglądy

w domu, dzieci wymieniały najczęściej:

w następujący sposób:

•

grę na komputerze (5),

•

oglądanie telewizji (5),

•

grę na playstation (3),

•

„żeby odświeżyć mózg”,

•

czytanie lektur, czasopism (6),

•

„żeby realizować swoje pasje”,

•

brak zajęcia (3),

•

„żeby się czegoś nauczyć (gotować, jeź-

•

jazdę na rowerze (3),

•

wychodzenie na podwórko i granie w piłkę (4),

•

„żeby nie chorować” – 2 osoby,

•

zabawę z koleżankami (3),

•

„żeby się nie nudzić w domu i w szkole”,

•

zakupy (1),

•

„żeby nabrać siły”,

•

wizyty u rodziny i odwiedziny w domu ro-

•

„żeby się pouczyć”,

dzinnym (1),

•

„żeby sprzątać”,

•

łowienie ryb (1),

•

„dla zdrowia i urody”,

•

tańce (1),

•

„dla spokoju”,

•

jazdę na snowboardzie (1).

•

„żeby wdychać świeże powietrze”,

•

„żeby leżeć bezczynnie”,

•

„żeby się skoncentrować”.

Najczęściej czas wolny dzieci organizują sobie

„gdyby człowiek cały czas pracował, byłby zmęczony”,

dzić na rowerze) – 3 osoby,

same. Rzadziej spędzają czas wolny z rodzicami i innymi członkami rodziny. Dane pozwalają

W kolejnym etapie dzieci uczestniczące w zaba-

stwierdzić, że rodzicom brak świadomości, że

wie „kupowały” ulubione formy spędzania czasu

wzory, nawyki i umiejętności organizowania cza-

wolnego w świetlicy. Dzieciom nie były podawa-

su wolnego dziecka kształtuje przede wszystkim

ne sugestie dotyczące tego, w jaki sposób mają

dom rodzinny. Brak zainteresowania ze strony ro-

wartościować pojęcia – to była wyłącznie ich

dziców sprawia, że dzieci w większości wybierały

opinia. Na pewno w sposobie wartościowania

towarzystwo rówieśników, grę na komputerze,

znaczenia nabrał element rywalizacji – co jest

oglądanie telewizji. Takie formy spędzania czasu

charakterystyczne dla aukcji – ponieważ dany

wolnego na pewno nie wpływają korzystnie na

towar nabywa się poprzez licytację punktów. Na

rozwój zainteresowań dziecka i jego aktywność.

aukcję trafiły 24 pojęcia (formy spędzania czasu

Rodzice nie dostrzegają ujawnianych zaintereso-

wolnego), które osiągnęły następujące wartości

wań dzieci, a więc nie mogą ich rozwijać.

punktowe:

Wszyscy respondenci stwierdzili, że czas wol-

kategorie spędzania czasu

formy spędzania czasu

wartość

wolnego

w punktach

gry i zabawy ruchowe

zajęcia rekreacyjne

zajęcia plastyczne

zajęcia umuzykalniające

zajęcia teatralne

zajęcia percepcyjne

zajęcia uspołeczniające

gry dydaktyczne

zabawy i gry bieżne

zabawy i gry rzutne

zabawy i gry skoczne

wycieczki

spacery

wyprawy (obserwacje przyrody)

rysowanie

malowanie

rzeźby (plastelina, masa)

śpiewanie

zabawy ze śpiewem i tańcem

gra na instrumentach

inscenizacje

dramy

teatr lalek i cieni

czytanie

opowiadanie

oglądanie tv

uczęszczanie na imprezy

rozmowy z nauczycielami

rozmowy z kolegami

zabawy orientacyjno-porządkowe

łamigłówki

gry planszowe

79 RAZEM: 1104

Po zabawie prowadzące wraz z dziećmi podzieliły podstawowe pojęcia na osiem kategorii i podsumowały wyniki. LICZBA

UDZIAŁ

W PUNKTACH

PROCENTOWY

gry i zabawy ruchowe

150

14%

zajęcia rekreacyjne

141

13%

zajęcia plastyczne

161

14%

zajęcia umuzykalniające

121

11%

zajęcia teatralne

119

11%

zajęcia percepcyjne

108

10%

zajęcia uspołeczniające

138

13%

zajęcia dydaktyczne

166

14%

1104

100%

KATEGORIA

RAZEM:

DIAGRAM KOŁOWY WYNIKÓW

Dane zaprezentowane w tabeli 1. wskazują,

Z wypowiedzi wynika, że dzieci poprzez zajęcia

że ulubioną formą spędzania czasu wolnego

plastyczne wyrażają swoje marzenia. Rysunek

w świetlicy są gry dydaktyczne (166 p.). Dzięki

malowanie są dla nich zabawą i źródłem rado-

zajęciom dydaktycznym dziecko rozwija logicz-

ści. Dziecko przedstawia świat tak, jak go widzi

ne myślenie i pamięć. A oto ciekawsze uzasad-

i odczuwa.

nienia, jakie podawały dzieci wybierając tę formę: • • •

Wychowankowie lubią także aktywnie wypoczy„Lubię rozwiązywać łamigłówki, bo mogę

wać, uczestniczą w grach i zabawach rucho-

się czegoś nauczyć”;

wych. Ta kategoria otrzymała 150 p., a dzieci

„Lubię rozwiązywać krzyżówki, rebusy, cie-

uzasadniały swój wybór w następujący sposób:

kawi mnie jakie może być hasło”;

•

„Lubię gry planszowe” jeśli mam uczciwego partnera”.

wam”; •

„Lubię grać w zbijaka, bo jestem szybki”;

•

„Lubię biegać, bo jestem najszybszy w kla-

Z wypowiedzi wynika, że zajęcia dydaktyczne zaspokajają ciekawość dzieci. W czasie rozwiązywania krzyżówek uczniowie bawią się i stosu-

„Lubię wygrywać i cieszę się, gdy wygry-

sie”; •

„Lubię gry i zabawy bieżne jak jest uczciwa rywalizacja”.

ją w praktyce zdobyte wiadomości. Wypowiedzi świadczą o tym, że gry i zabawy ruKategoria zajęcia plastyczne jest drugą pod

chowe pozwalają dzieciom w sposób naturalny

względem swej wartości (161 p.). Rysowanie,

i swobodny wyładować nadmiar energii. Wpro-

malowanie, rzeźby z masy rozwijają wyobraź-

wadzają radosny nastrój, rozwijają sprawność

nię, wrażliwość i pomysłowość dzieci. Ucznio-

fizyczną. Dzieci szczególną uwagę zwracają na

wie uzasadniali swój wybór w sposób następu-

zasadę fair play i jest to dla nich warunek ko-

jący:

nieczny, by uczestniczyć w zabawie. Ta zasada

•

„Zajęcia plastyczne to fajna zabawa”;

rozwija wewnętrzne poczucie sprawiedliwości.

•

„Lubię eksperymentować, łączyć różne

Kategoria określona jako zajęcia rekreacyjne

• •

techniki”;

osiągnęła wartość 141 p. Wycieczki, spacery

„Można rysować dziwne pojazdy, gry, zwie-

i wyprawy są formą rozrywki, która przygotowu-

rzęta”;

je dzieci do umiejętnego wykorzystania czasu i

„Można nauczyć się estetyki”.

aktywnego wypoczynku. „Kupując” zajęcia rekreacyjne, dzieci uzasadniały:

•

„Lubię zwiedzać świat”;

•

„Lubię obserwować drzewa jak rosną”;

•

„Lubię grać. Uczę się gry na fortepianie”.

•

„Mogę odpocząć od osób, które mnie de-

Kategoria zajęcia teatralne uzyskała 119 p.

•

w telewizji, naśladuję ich”;

nerwują”;

Dzieci, wybierając tę formę, komentowały

„Przebywać na świeżym powietrzu jest

to w następujący sposób:

zdrowo. Dziadek mnie od małego zabierał.

•

„Lubię recytować. Pani mnie pochwaliła”;

Jestem przyzwyczajony do trudnych wa-

•

„Lubię występować, ale mam tremę”;

runków pogodowych”;

•

„Można się dowiedzieć, jak się ktoś inny

•

„Dotleniam się i czuję się lepiej”.

138 p. uzyskała kategoria zajęć uspołecz-

czuje”; •

niających. Uczestnicy zabawy tak komen-

„Lubię wykonywać lalki do przedstawienia”.

towali swój wybór: • •

•

„Lubię z kimś chodzić do kina, teatru, oglą-

Z wypowiedzi wynika, że zajęcia teatralne po-

dać zawody siatkówki, koszykówki”;

budzają uczniów do aktywności twórczej, do

„Rozmawiając z nauczycielami dowiaduję

tworzenia sztuki, dają im możliwość spontanicz-

się wielu ciekawych rzeczy. Nauczyciele

nego reagowania, przeżywania radości i wypo-

ciekawie opowiadają”;

wiadania się.

„Nauczyciele są fajni”. Zajęcia percepcyjne osiągnęły wartość 108 p.

Zajęcia uspołeczniające pełnią nie tylko funkcje

Dzieci uzasadniały to w następujących słowach:

wychowawcze, ale i poznawcze. Są formą roz-

•

rywki i integracji. Dzieci pozostawione pod opieką w świetlicy, czują wyraźną potrzebę kontaktu

„Mogę dowiedzieć się o moim hobby – ssakach i sporcie”;

•

z pracującymi tam nauczycielami.

„Lubię oglądać bajki, kabarety, filmy. Mogę się pośmiać, nauczyć się, np. filmy przyrodnicze – interesuję się przyrodą”;

Ważną rolę w uwalnianiu dziecka od napięć

•

emocjonalnych pełnią zajęcia umuzykalniające.

ję bohaterów – robię to co oni”;

Kategoria ta uzyskała 121 p. Nasi wychowanko-

•

„Czytanie wciąga mnie”;

wie uzasadniali swój wybór następująco:

•

„Lubię wiersze Brzechwy, bo rymują się”.

•

„Lubię, gdy ktoś śpiewa i lubię też śpiewać”;

•

„Lubię oglądać bajki, filmy, potem naśladu-

„Chcę zostać piosenkarką, widzę artystów

wychowawczej, warsztatów czy cyklów za-

Wypowiedzi dzieci wskazują na ich upodobania

jęć z uczniami.

do baśni i tekstów rymowanych. Książki i telewizja wzbogacają także ich wiedzę, mogą być

•

Pracować metodami holistycznymi.

także źródłem emocji.

•

„Zarażać” wychowanków własnymi pasjami i zainteresowaniami.

Procentowy udział w poszczególnych zaję-

•

w świetlicy.

o tym, że dzieci w równym stopniu brały udział w proponowanych przez nas formach spędzania

Budować motywację uczniów i tworzyć atrakcyjne formy spędzania czasu wolnego

ciach nie jest zróżnicowany. Świadczyć to może •

Prezentować rodzicom efekty pracy świe-

czasu wolnego. Zajęcia były prowadzone po-

tlicy w postaci wystaw, wernisaży, progra-

dobnie do jednostek lekcyjnych: raz odbywały

mów artystycznych, spektakli teatralnych,

się umuzykalniające, a potem, na przykład, pla-

konkursów i akcji performatywnych, a tym

styczne. Warsztaty były prowadzone z przewagą

samym wspierać pasje i zainteresowania pozalekcyjne uczniów.

zajęć plastycznych, ruchowych i dydaktycznych. •

Prezentować działania w zakresie spę-

Najwyższą wartość w badaniu osiągnęło ryso-

dzania czasu wolnego w świetlicy szkol-

wanie (82 p.), gry planszowe (79 p.), gry i za-

nej poza środowiskiem szkoły (np. domy

bawy bieżne (70 p.), łamigłówki (62 p.) oraz

dziecka, ośrodki kultury, inne świetlice).

uczestnictwo w imprezach (55 p.). Na podstawie analizy wyników ustaliłyśmy

Badanie II.

wskazówki do dalszej pracy z wychowankami:

„Preferencje uczniów uczęszczających na zaję-

•

Wykorzystać edukacyjne gry komputerowe

cia świetlicowe w zakresie form spędzania cza-

do realizacji założeń programowych świe-

su wolnego”

tlicy szkolnej. •

•

Metodami wpływu osobistego zachęcać

W latach 2007/2008 oraz 2008/2009 opracowa-

uczniów i ich rodziców do spędzania czasu

łyśmy i realizowałyśmy dwa programy własne:

wolnego w sposób czynny.

„Podróż przez historię” oraz „Kompozycja Faktu-

Obserwować indywidualne zainteresowa-

rowa”. Pierwszy z tych programów w sposób ho-

nia, zamiłowania i uzdolnienia kierunkowe

listyczny wprowadzał dzieci w zagadnienia: pre-

wychowanków i stosować zdobytą wiedzę

historii człowieka, cywilizacji starożytnego Egiptu

do tworzenia ciekawych programów pracy

i dorobku starożytnych Greków. Drugi z progra-

mów kształcił umiejętność twórczego wykorzysta-

Grupa I to dzieci z klas 1–2, które w mniejszym

nia faktury w twórczości plastycznej. Programy te

stopniu włączały się w zadania związane z re-

nawzajem się przenikały i uzupełniały. Ponieważ

alizacją własnych programów w świetlicy. Z na-

do ich realizacji były wykorzystane różne aktywne

szych obserwacji wynika, że wychowankowie ci

formy spędzania czasu wolnego, postanowiłyśmy

raczej unikają trudności i przejawiają lęk przed

ponownie zastosować technikę projekcyjną w po-

niepowodzeniami. Niektórzy z nich włączyli się

staci zabawy „Aukcja”.

w mniej skomplikowane i łatwiejsze zadania zawarte w programach.

W związku z tym w marcu i kwietniu 2009 r. przeprowadziłyśmy badanie na dwóch grupach wy-

Grupę II stanowili uczniowie przeważnie z kla-

chowanków świetlicy. Obie grupy składały się

sy 3 i starsi, którzy wykazali się dużą aktywno-

z równej liczby chłopców i dziewcząt. Kryterium

ścią i większą odpornością na porażki. Dzieci

podziału stanowił wiek i aktywne zaangażowa-

te niejednokrotnie włączały się w dodatkowe

nie się dzieci w dodatkowe inicjatywy progra-

działania i przejawiały dużą motywację. Zajęcia

mowe wychowawców świetlicy (programy „Po-

poprzez działanie stanowiły dla nich dużą atrak-

dróż” i „Kompozycja”). Ogółem przebadałyśmy

cję, w sposób bardziej świadomy postrzegały

32 uczniów po 16 osób w każdej grupie.

cel kolejnych etapów programu.

kategorie spędzania

formy spędzania

czasu wolnego

czasu wolnego zabawy i gry bieżne

gry i zabawy ruchowe

zajęcia rekreacyjne

zajęcia plastyczne

grupa I

grupa II

zabawy i gry rzutne

zabawy i gry skoczne

wycieczki

100

spacery

wyprawy (obserwacje przyrody)

100

rysowanie

malowanie

42,5

100

rzeźby (plastelina, masa)

wartość w punktach wartość w punktach

śpiewanie zajęcia umuzykalniające

zajęcia teatralne

zajęcia percepcyjne

zabawy z tańcem

inscenizacje

dramy

teatr lalek i cieni

czytanie

opowiadanie

oglądanie tv

42,5

rozmowy z nauczycielami

rozmowy z kolegami

gry komputerowe

100

gry planszowe

1184

1266

zabawy gry dydaktyczne

100

gra na instrumentach

uczęszczanie na imprezy zajęcia uspołeczniające

orientacyjno - porządkowe

RAZEM:

Diagram i tabela ilustrujące formy spędzania czasu wolnego przez wychowanków z I grupy.

Najwyższą

KATEGORIA

LICZBA W PUNKTACH

UDZIAŁ PROCENTOWY

gry i zabawy ruchowe

203

17%

zajęcia rekreacyjne

110

zajęcia plastyczne

181,5

15%

zajęcia umuzykalniające

110

zajęcia teatralne

zajęcia percepcyjne

128,5

11%

zajęcia uspołeczniające

212

18%

zajęcia dydaktyczne

202

17%

RAZEM:

1184

100%

wartość

procentową

grupie

tość 100 p. Przypuszczamy, że komputery są

I osiągnęły zajęcia uspołeczniające (18%).

dla dzieci najważniejszym medium – nie tylko

Świadczyć to może o potrzebie zintegrowania

w świetlicy, ale również w domach rodzinnych.

się wychowanków ze społecznością świetlicy

Zdając sobie z tego sprawę, starałyśmy się

(zarówno z kolegami, jak i wychowawcami).

wykorzystać komputer do naszych zajęć pro-

Jeden z uczestników zabawy „kupił” rozmowy

gramowych (gry edukacyjne, filmy dotyczące

z nauczycielami za 89 z możliwych 100 p.,

omawianej tematyki, a nawet do zajęć plastycz-

a inny „zapłacił” 80 p. za rozmowy z kolegami.

nych i umuzykalniających). Popularność zajęć ruchowych wynika z potrzeb rozwojowych dzie-

Zajęcia ruchowe i dydaktyczne otrzymały po

ci (zajęcia ruchowe doskonalą, między innymi,

17%. Do zajęć dydaktycznych zaliczyłyśmy gry

czas reakcji na bodźce zewnętrzne – zwłaszcza

komputerowe, które osiągnęły najwyższą war-

w okresie wczesnoszkolnym).

Zajęcia plastyczne osiągnęły wartość 15%.

aktywność teatralna wymaga od dzieci dużego

Najwyższą wartość (95 p.) osiągnęła rzeźba.

poczucia bezpieczeństwa w grupie rówieśniczej

Świadczyć to może o dużej atrakcyjności tej

(można sobie poradzić z tremą jedynie wtedy, gdy

techniki dla małych dzieci.

grupa działa wspierająco na jednostkę, kiedy nikt nie obawia się ośmieszenia). Dzieci młodsze nie

Pozostałe kategorie osiągnęły: zajęcia percep-

czują się jeszcze wystarczająco pewnie, potrze-

cyjne – 11%, zajęcia rekreacyjne i umuzykalnia-

bują wsparcia i akceptacji, zanim otworzą się oraz

jące – 9%, zajęcia teatralne – 3%. Zajęcia per-

nabiorą odwagi do indywidualnych prezentacji.

cepcyjne są dla dzieci raczej nudne, ponieważ

Podobnie jest z zajęciami umuzykalniającymi.

wymagają uwagi i długiego okresu koncentracji. Dziecko jest bierne, szybko się męczy, ponieważ

Spośród zajęć rekreacyjnych aż 88 p. uzyskały

rzadko włączane jest do działania.

wycieczki, natomiast spacery – 12 p., wyprawy (obserwacje przyrody) – jedynie 10 pkt. Jest

Najmniej punktów otrzymały zajęcia teatralne,

to spowodowane, naszym zdaniem, preferen-

potem umuzykalniające i rekreacyjne (związane

cjami rodziców w sposobach spędzania czasu

z wyjściami poza teren szkoły). Naszym zdaniem

wolnego.

KATEGORIA

LICZBA W PUNKTACH

UDZIAŁ PROCENTOWY

gry i zabawy ruchowe

161

13%

zajęcia rekreacyjne

221

17%

zajęcia plastyczne

207

16%

zajęcia umuzykalniające

165

13%

zajęcia teatralne

120

zajęcia percepcyjne

zajęcia uspołeczniające

150

12%

zajęcia dydaktyczne

192

15%

RAZEM:

1266

100%

W grupie II, czyli bardziej aktywnych dzieci

można wnioskować, że dzieci te są już w pewien

uczęszczających co najmniej 2,5 roku na zajęcia

sposób ukierunkowane, świadome swoich zainte-

w świetlicy szkolnej, najniższą wartość procento-

resowań, uzdolnień i możliwości. Odzwierciedle-

wą uzyskały zajęcia percepcyjne – 4%. Z kolei 9%

niem tego są „wydane” przez nie punkty: wartość

uzyskały zajęci teatralne – dzieci lubią insceniza-

100 p. osiągnęło aż pięć form działania: wycieczki,

cje i dramy (odpowiednio: 45 p. i 50 p.). Wycho-

wyprawy (obserwacje przyrody), rzeźba, śpiewa-

wankowie bardziej wolą improwizacje niż pracę

nie i gry komputerowe. 80 p. uczeń „wydał” na

nad inscenizacją i teatrem lalek, które są związane

uczestnictwo w imprezach, 71 p. na zabawy rzutne,

z systematyczną, wytężoną pracą, często według

70 p. na malowanie, 51 p. na zabawy bieżne. Je-

ustalonego scenariusza. Zabawy i gry ruchowe

steśmy przekonane, że w wyborach tych dużą

oraz zajęcia umuzykalniające uzyskały po 13%,

rolę odegrały zrealizowane przez nas programy

natomiast zajęcia uspołeczniające – 12%. Następ-

własne. Dwie formy zajęć rekreacyjnych i dwie

nie zajęcia dydaktyczne – 15%, plastyczne – 16%,

formy artystycznych (plastyka i muzyka), które

rekreacyjne – 17%.

osiągnęły najwyższe wartości, wskazują na to, że kształtujemy świadomych odbiorców sztuki

Na podstawie indywidualnych preferencji uczniów

i ludzi ciekawych świata. Taka interpretacja wy-

z grupy II uczestniczących w zabawie „Aukcja”,

ników znajduje potwierdzenie w wypowiedziach

dzieci. Wychowankowie z grupy II aktywnie

5. Wzrosły postawy prospołeczne i satys-

uczestniczą w imprezach – są ich realizatorami.

fakcja chłopców (w pierwszym badaniu,

Występy, oprócz pewnej dozy tremy, sprawiają

które było dobrowolne dla uczniów, chłop-

im satysfakcję, budują poczucie odpowiedzialno-

ców zgłosiło się 25% z grupy badawczej,

ści oraz sukcesu. Pomimo tego uczniowie pozo-

a w badaniu porównawczym – 50%).

stają „zwykłymi” dziećmi, potrzebującymi ruchu i zabawy.

Po zakończeniu zabawy „Aukcja” pytałyśmy dzieci, czy prócz zaproponowanych przez nas

Podsumowanie

form spędzania czasu wolnego mają swoje

Co się zmieniło w sposobach spędzania czasu

cu zabaw, a dziewczęta zajęcia z gotowania.

wolnego uczniów po realizacji programów au-

W takim razie należałby pomyśleć o rozszerze-

torskich świetlicy? Wnioski po porównaniu obu

niu oferty zajęć w świetlicy. Badania ujawniły,

grup badawczych kształtują się w następujący

że najczęstszą formą odpoczynku w domu jest

sposób:

gra na komputerze, playstation, oglądanie tv,

1. Nastąpiła większa krystalizacja zaintere-

natomiast w świetlicy te formy spędzania czasu

sowań (dzieci częściej niż w pierwszym

wolnego były najmniej ważne. Przyczyny moż-

badaniu decydowały się na „wydanie”

na chyba upatrywać w tym, że, po pierwsze,

maksymalnej ilości 100 p. na ulubione

w domu dzieci oglądają telewizję z konieczno-

zajęcia).

ści, z braku alternatywnego sposobu spędzania

propozycje. Chłopcy wymienili treningi na pla-

2. Zdecydowanie obniżyło się zainteresowa-

czasu wolnego, nie mają właściwych wzorców

nie zajęciami percepcyjnymi (z 10% do

spędzania czasu (bierny wypoczynek dziecka),

4%), co może znaczyć, że dzieci zaczęły

a po drugie – wiek dziecka sprawia, że nie jest

preferować aktywne i kreatywne spędzanie

ono w stanie zorganizować sobie innej formy

czasu wolnego.

spędzania czasu.

3. Dzieci młodsze wykazały większą chęć uczestniczenia w zajęciach uspołecznia-

Z kolei różnorodność form spędzania cza-

jących (18%), przede wszystkim w rozmo-

su wolnego w świetlicy daje dzieciom moż-

wach z nauczycielami.

liwości wyboru, którą chętnie wykorzystują

4. Wzrosły zainteresowania zajęciami artystycznymi (śpiew i technika rzeźby) oraz

w sposób odpowiadający ich zainteresowaniom, upodobaniom, umiejętnościom.

czynną rekreacją.

Ucząc właściwego wykorzystania czasu wol-

Środkiem do osiągnięcia tego celu w naszej

nego dbamy o rozwój fizyczny i psychiczny

świetlicy jest organizowanie zajęć według okre-

dzieci. Możemy w nich zaszczepić zaintere-

ślonych zasad:

sowania, kształtować kreatywność, inwencję

•

twórczą. Pozwalamy wychowankom „wyżyć

i ciekawych zajęciach dzieci zaspokajają

się”, realizować własne pomysły, życzenia, marzenia. Uczestnicząc w różnych formach

swoje potrzeby. •

zajęć dzieci nie tylko spędzają swój wolny czas efektywnie, ale i bezpiecznie. Wychowawcy

Aktywności – własna inicjatywa wychowanków.

•

powinni dążyć do tego, by odkrywać uzdolnienia, a następnie tworzyć warunki tak, by dzieci

Motywacji – poprzez udział w atrakcyjnych

Swobody – udział dzieci w zajęciach z własnej woli.

•

mogły je rozwijać.

Atrakcyjności – nowych i różnorodnych form zajęć.

•

Systematyczności – nieustającej pracy z wychowankiem.

Bibliografia Gajewska G., Bazydło-Stodolna K.: Teoretyczno-metodyczne podstawy pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicy. Scenariusze zajęć wychowawczych, Zielona Góra 2005. Jachimska M.: Grupa bawi się i pracuje, Wałbrzych 1994. Pielka H.: Procesy socjalizacji i wychowania w rodzinie, Koszalin 1990. Pietkiewicz M.: Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, Warszawa 1988. Rosiński M.: Organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicy, Szczecin 1997. Safuta B.: Świetlice szkolne – przechowalnie dzieci czy pozalekcyjne formy wspomagania ich rozwoju?, „Dyrektor Szkoły” 2003, nr 6, s. 34–35. Vasta R., Haith M. M., Miller S. A.: Psychologia dziecka, przeł. Anna Ciechanowicz, Anna Matczak, Anna Piotrowska i inni, Warszawa 2004.

100