Uczniowskie projekty edukacyjne z wos-u dla lo i technikum

E D U K AC JA O BY WAT E L SK A

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

pod redakcją Janusza Korzeniowskiego

ZESZYT 8.

EDUKACJA OBYWATELSKA

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

pod redakcją

Janusza Korzeniowskiego

SZCZECIN 2013

Redakcja

Janusz Korzeniowski Korekta

Sławomir Iwasiów

Skład

Piotr Lachowicz

Copyright © 2013 by Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli

ISBN: 978-83-89882-82

Wydawca

Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Gen. J. Sowińskiego 68 70-236 Szczecin

Spis treści UCZNIOWSKIE PROJEKTY EDUKACYJNE W ZAŁOŻENIACH REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO . . . . . . . . . 6 PROJEKT EDUKACYJNY „OD A DO Z” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH (TIK) W REALIZACJI PROJEKTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 PROPOZYCJE PROJEKTÓW EDUKACYJNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Janusz Korzeniowski Przewodniczący Forum Nauczycieli Edukacji Obywatelskiej przy Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Wstęp Ważnym zadaniem współczesnej szkoły jest integrowanie wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin. Wiedza o społeczeństwie jest sama w sobie konglomeratem wielu dyscyplin, a jednocześnie powiązana z innymi przedmiotami nauczania i rzeczywistością społeczną, w której funkcjonują na co dzień uczniowie. Stwarza to wiele możliwości podejmowania ciekawych i aktualnych problemów wykraczających poza tradycyjne zajęcia lekcyjne. Szczególne miejsce w zakresie kształcenia kompetencji społecznych i obywatelskich uczniów zajmuje projekt edukacyjny.

Autorami niniejszej publikacji są nauczyciele działający w ramach Forum Nauczycieli Edukacji Obywatelskiej. W założeniu jest ona materiałem dydaktycznym wspierającym nauczycieli, w realizacji zaleceń Ministerstwa Edukacji Narodowej, aby około 10% treści nauczania określonych w nowej podstawie programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie, realizowane było przez uczniów liceów i techników z wykorzystaniem metody projektów.

Zaproponowane rozwiązania metodyczne koncentrują się na zagadnieniach wybranych z treści nauczania podstawy programowej. Opracowania poszczególnych tematów przedstawiają proponowane cele edukacyjne, rodzaje zadań dla uczniów oraz formy ich realizacji. Materiał określa również katalog zadań i powinności nauczyciela, który w tym procesie przede wszystkim pełni funkcję opiekuna i konsultanta.

5

Edukacja obywatelska

I Uczniowskie projekty edukacyjne w założeniach reformy programowej kształcenia ogólnego1 Zalecane warunki i sposób realizacji 1) 2) 3) 4) 5)

Zajęcia z wiedzy o społeczeństwie kształtują u uczniów następujące postawy: zaangażowanie w działania obywatelskie – uczeń angażuje się w działania społeczne i obywatelskie; wrażliwość społeczna – uczeń dostrzega przejawy niesprawiedliwości i reaguje na nie; odpowiedzialność – uczeń podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności, konstruktywnie zachowuje się w sytuacjach konfliktowych; poczucie więzi – uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną; rozumie, na czym polega otwarty patriotyzm obywatelski; tolerancja – uczeń szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajów i przekonań, jeżeli nie stanowią one zagrożenia dla innych ludzi; przeciwstawia się przejawom dyskryminacji.

Aby to umożliwić, szkoła powinna zapewnić takie warunki, by uczniowie: 1) mieli dostęp do różnych źródeł informacji i różnych punktów widzenia; 2) wykorzystywali zdobywane wiadomości i umiejętności obywatelskie w życiu codziennym; 3) uczyli się planować i realizować uczniowskie projekty edukacyjne; 4) brali udział w dyskusjach i debatach na forum klasy, szkoły i w innych sytuacjach społecznych; 5) pracowali nad rozwiązywaniem wybranych problemów swego otoczenia i szerszych społeczności; 6) mieli realny wpływ na wybrane obszary życia szkoły, m.in. w ramach samorządu uczniowskiego; 7) brali udział w życiu społeczności lokalnej; 8) nawiązywali kontakty i współpracowali z organizacjami społecznymi i instytucjami publicznymi; 9) uczestniczyli w obywatelskich kampaniach i działaniach oraz korzystali z różnych form komunikowania się w sprawach publicznych; 10) budowali swoje poczucie wartości i sprawstwa w życiu społecznym oraz zaufanie do innych.

Ze względu na cele przedmiotu wiedza i społeczeństwo, na III etapie edukacyjnym około 20% treści nauczania określonych w podstawie programowej tego przedmiotu powinno być realizowanych w formie uczniowskiego projektu edukacyjnego, a na IV etapie edukacyjnym – nie mniej niż 10%.

Uczniowski projekt edukacyjny powinien mieć charakter zespołowy; poszczególne zadania mogą być wykonywane indywidualnie. Wskazane jest, by każdy uczeń uczestniczył w co najmniej jednym projekcie w każdym roku nauczania przedmiotu.

Realizując projekt, uczeń: 1) zdobywa wiedzę i umiejętności związane z przedmiotem projektu; 2) wybiera zagadnienie: problem lub działanie, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i założonymi celami projektu; Podstawa programowa z komentarzami. Tom 4. Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2009, s. 110–127.

1

6

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

3) poszukuje sposobów zbadania i rozwiązania problemu oraz skutecznego przeprowadzenia założonego w projekcie działania; 4) organizuje własną pracę i współpracuje z innymi realizatorami projektu; 5) wytrwale i w przemyślany sposób dąży do realizacji zamierzonego celu; 6) przygotowuje i przeprowadza publiczną prezentację efektów projektu (np. na forum klasy, szkoły, gminy).

1) 2) 3) 4) 5)

Etapy realizacji uczniowskiego projektu edukacyjnego oraz zadania nauczyciela: wprowadzenie: nauczyciel przekazuje podstawy wiedzy na temat wybranego zagadnienia i pomaga uczniom zdobyć umiejętności umożliwiające przeprowadzenie projektu; wybór problemu i formy działania: nauczyciel przedstawia możliwe tematy projektów lub pomaga uczniom w zaproponowaniu własnego tematu; zaplanowanie pracy nad projektem i prezentacji końcowej: nauczyciel pomaga w stworzeniu planu działań i podziału zadań, w wyborze formy prezentacji końcowej, podaje kryteria oceniania; realizacja zaplanowanych działań: nauczyciel konsultuje i akceptuje realizację kolejnych etapów zadania; publiczna prezentacja efektów: nauczyciel stwarza możliwość publicznej prezentacji efektów projektu oraz go ocenia.

7

Edukacja obywatelska

Alicja Pacewicz, Andrzej Waśkiewicz

Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie (wybrane fragmenty) […] Ogólne i szczegółowe cele nauczania wiedzy o społeczeństwie wymagają odpowiedniego sposobu pracy z uczniami. Nie da się skutecznie kształtować obywatelskich umiejętności i postaw, korzystając wyłącznie z tradycyjnych metod, takich jak wykład, lektura podręcznika i odrabianie ćwiczeń. Edukacja obywatelska powinna być „szkołą demokracji” – musi przekraczać model jednostronnej transmisji wiedzy na rzecz kształcenia zorientowanego na uczestnictwo i dialog. Nauczyciel jest w tym procesie przewodnikiem i pośrednikiem.

– – – – –

Takie kształcenie nastawione na uczestnictwo polega m.in. na: systematycznym odnoszeniu omawianego materiału do doświadczeń i obserwacji uczniów i zachęcaniu do dzielenia się nimi, krytycznym podejściu do omawianych treści i wykorzystywanych źródeł, odwoływaniu się do różnych punktów widzenia i wskazywaniu argumentów „za i przeciw” w rozwiązywaniu problemów życia publicznego, korzystaniu z metod aktywizujących uczniów: rozwiązywania problemów, analizy przypadku, debaty i dyskusji, odgrywania ról, burzy mózgów, pracy w parach i grupach i in., organizowaniu samodzielnej – indywidualnej i zespołowej – pracy uczniów oraz publicznej prezentacji jej wyników, poprzez wykorzystanie metody zespołowego projektu uczniowskiego. […]

Skoro edukacja obywatelska ma przygotowywać do udziału w życiu publicznym, uczniowie powinni już w ramach zajęć i w trakcie realizacji projektów edukacyjnych planować i podejmować rzeczywiste działania.

Mogą to być inicjatywy w klasie i szkole (np. założenie gazetki szkolnej), jak i przedsięwzięcia wykraczające poza ramy szkoły, związane z życiem społeczności lokalnej (uporządkowanie miejskiego parku, założenie dyskusyjnego klubu filmowego), czy szerszych społeczności (udział w kampanii na rzecz wysokiej frekwencji w wyborach lub w sprawie globalnego ocieplenia). Młodzi ludzie uczą się współpracy, planowania własnego działania i odpowiedzialnego wywiązywania się z indywidualnych i zespołowych zadań. Dowiadują się także, jak w praktyce podejmuje się decyzje dotyczące szerszych społeczności, jakie przepisy prawne regulują daną dziedzinę życia, uczą się promowania swoich inicjatyw i szukania sojuszników.

Mogą to być zarówno samodzielne inicjatywy uczniów, jak i przedsięwzięcia, do których zachęci uczniów nauczyciel; działania jednorazowe (szkolna kampania informacyjna na temat praw ucznia) lub projekty dłuższe, trwające kilka tygodni lub miesięcy (wolontariat na rzecz bezdomnych zwierząt). Szkoła powinna stworzyć takie możliwości, by każdy uczeń choć raz do roku wziął udział w społecznym działaniu.

Uczniowski projekt edukacyjny powinien mieć charakter zespołowy, choć poszczególne zadania mogą być wykonywane indywidualnie. Wskazane jest, by każdy uczeń uczestniczył w co najmniej jednym projekcie w każdym roku nauczania przedmiotu.

8

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

– – – – – –

Realizując projekt, uczeń: zdobywa wiedzę i umiejętności związane z przedmiotem projektu; wybiera problem lub działanie zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i założonymi celami projektu; poszukuje sposobów zbadania i rozwiązania problemu oraz skutecznego przeprowadzenia założonego w projekcie działania; organizuje własną pracę i współpracuje z innymi uczestnikami projektu; wytrwale i w przemyślany sposób dąży do realizacji zamierzonego celu; przygotowuje i przeprowadza publiczną prezentację efektów projektu (np. na forum klasy, szkoły, gminy).

Etapy realizacji uczniowskiego projektu edukacyjnego oraz zadania nauczyciela: – wprowadzenie: nauczyciel przekazuje podstawy wiedzy na temat wybranego zagadnienia i pomaga uczniom zdobyć umiejętności umożliwiające przeprowadzenie projektu; – wybór problemu i formy działania: nauczyciel przedstawia możliwe tematy projektów lub pomaga uczniom w zaproponowaniu własnego tematu; – zaplanowanie pracy nad projektem i prezentacji końcowej: nauczyciel pomaga w stworzeniu planu działań i podziału zadań, w wyborze formy prezentacji końcowej, podaje kryteria oceniania; – realizacja zaplanowanych działań: nauczyciel konsultuje i akceptuje realizację kolejnych etapów zadania; – publiczna prezentacja efektów: nauczyciel stwarza możliwość publicznej prezentacji efektów projektu oraz ocenia go.

Tam, gdzie jest to uzasadnione merytorycznie, uczniowie powinni być zachęcani do projektów interdyscyplinarnych, wychodzących poza ramy wiedzy o społeczeństwie, które mogą być prowadzone we współpracy z nauczycielem historii, języka polskiego, geografii, a nawet biologii czy matematyki.

9

Edukacja obywatelska

Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

II Projekty edukacyjne „od A do Z” A. Założenia edukacyjne i organizacyjne projektów Najlepiej, jeśli postawiony przed uczniami problem będzie budzić ich zainteresowanie, a zgłębianie go stanie się wyzwaniem. Rozwiązując problem, uczniowie samodzielnie zdobędą wiedzę i będą rozwijać swoje umiejętności oraz kształtować postawy. W projekcie edukacyjnym rolą nauczyciela jest postawienie ciekawego i wartościowego z edukacyjnego punktu widzenia problemu.

Minister pozostawił szkołom znaczną swobodę w organizacji projektów, zarazem nakładając na dyrektora i nauczycieli konieczność wypracowania najbardziej odpowiednich dla ich szkoły rozwiązań organizacyjnych.

B. Zakres projektów Projekty mogą mieć charakter przedmiotowy; np.: Funkcjonowanie wybranych instytucji społecznych, ale mogą też być realizowane projekty interdyscyplinarne, łączące wiadomości i umiejętności z różnych przedmiotów, lub poza nie wykraczające. Jakieś zagadnienie czy zjawisko może być badane przez zespoły uczniów z perspektywy różnych dziedzin wiedzy lub obszarów życia społecznego; np.: Jak powinna rozwijać się nasza gmina?

C. Rodzaje projektów 1. Projekty poznawczo-badawcze; uczniowie zbierają informacje na określony temat, analizują daną problematykę oraz opracowują koncepcje nowych rozwiązań. np.: • Funkcjonowanie wybranych instytucji społecznych • Problem wykluczenia społecznego w Polsce • Obywatele zrzeszają się i działają 2. Projekty zadaniowe (działania); uczniowie planują i realizują program jakiegoś przedsięwzięcia – kampanii społecznej, akcji lub innych praktycznych działań obywatelskich np.: • Prawa człowieka: Teraz! To jest w Twoich rękach (projekt realizowany we współpracy z Amnesty International) • Gminna kampania prospołeczna – chrońmy nasze dobra • Walczymy o swoje prawa

10

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

D. Powinności nauczyciela Ingerencja nauczyciela w projekt powinna być jak najmniejsza i pozwalająca na maksymalną samodzielność uczniów. Nauczyciel – opiekun projektu powinien: • określić zakres tematyczny projektów, • wyjaśnić uczniom na czym polega metoda projektów, • przedstawić uczniom zasady współpracy przy realizacji projektu edukacyjnego, • ustalić z uczniami problematykę i cele projektu, • wspierać merytorycznie i organizacyjnie zespoły uczniów realizujące projekt, • rozbudzać zainteresowania uczniów, • ukazywać wartość i użyteczność gromadzonej wiedzy i nabywanych umiejętności, • wyznaczać realne cele, • pobudzać do kreatywności, • uczyć podopiecznych samodzielności i autokontroli, • uczyć efektywnego współdziałania w zespole, • służyć pomocą podopiecznym i pomagać w rozwiązywaniu problemów, • systematycznie sprawdzać stopień wykonywania kolejnych zadań, • monitorować realizację projektów przez uczniów m.in. przez wgląd w Kartę projektu i dokonywane w niej zapisy, • przyjmować stosownie do etapu realizacji projektu rolę opiekuna, mentora, konsultanta, doradcy, arbitra itp.

E. Etapy pracy metodą projektów2 Etap I. Przygotowanie projektu W wyborze tematu projektu należy kierować się treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej i programie nauczania, a także możliwościami organizacyjnymi szkoły. Realizacja każdego projektu składa się z trzech etapów, na których zarówno nauczyciel, jak uczniowie mają określone zadania. Pierwszy etap pracy jest zawsze decydujący dla powodzenia całego przedsięwzięcia i wymaga dużego zaangażowania nauczyciela. Podczas przygotowania projektu ważne jest zachowanie kolejności czynności nauczyciela i uczniów. Sama realizacja projektu powinna odbywać się poza godzinami lekcyjnymi.

Czynności ucznia

Czynności nauczyciela 1. przygotowuje uczniów do pracy metodą projektu edukacyjnego; 2. wprowadza uczniów w zagadnienie; 3. określa ogólną tematykę i formę projektu;

4. tworzą grupy, w których będą realizować projekt;

2

J. Korzeniowski, M. Machałek, Edukacja obywatelska w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2011, s. 124–129.

11

Edukacja obywatelska

5. przygotowuje uczniów do pracy metodą projektu edukacyjnego; 6. sporządzają opis projektu zawierający: • szczegółowy temat projektu; • cele projektu; • przewidywane: formę i czas realizacji; • planowane: termin i sposoby prezentacji; • plan pracy grupy i zakres zadań dla każdego z uczestników.

7. posługując się opisem projektu, opracowuje instrukcję zawierającą: • temat projektu; • cele projektu; • plan działania – zadania dla każdego ucznia w grupie; • źródła informacji i materiałów; • terminy konsultacji z nauczycielem; • termin, miejsce i formę prezentacji; • kryteria oceny projektu.

Nauczyciel i uczniowie wspólnie analizują, korygują i akceptują założenia projektu, będące podstawą do opracowania instrukcji wykonania projektu. Jeżeli instrukcja przyjmie formę kontraktu, nauczyciel i uczniowie podpisują się pod nim.

Etap II. Realizacja projektu Czynności ucznia Czynności nauczyciela • zbieranie, analizowanie i selekcjonowanie in• regularne konsultacje z uczniami; formacji z różnych źródeł: specjalistycznej literatury, • systematyczna obserwacja i ocena postędokumentów, sprawozdań, raportów, prasy co- pów uczniów w pracy nad projektem; dziennej i czasopism, Internetu, obserwacji; • koordynowanie pracy zespołów; • opracowanie programu przedsięwzięcia; • doradzanie; • realizacja programów, kampanii, akcji orga• konsultowanie; nizowanych i promowanych przez m.in. organi• pomaganie; zacje pozarządowe; • monitorowanie; • wykonywanie prezentacji multimedialnych, • obserwowanie; filmów, makiet, map, folderów, gazetek, broszur, • inspirowanie; ulotek, plakatów, wystaw zdjęć, portfolio; • wspieranie.

• tworzenie strony internetowej; • przeprowadzanie wywiadów; • nawiązywanie kontaktów z ekspertami w danej dziedzinie;

12

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• badania ankietowe opinii; • dokumentowanie efektów działań; • sporządzanie sprawozdań; • przygotowywanie wykładów, debat, dyskusji, konferencji popularnonaukowych; • organizacja konkursów; • opracowanie gier dydaktycznych; • przygotowanie studium przypadku; • przygotowanie wspólnej prezentacji.

Etap III. Prezentacja projektu Prezentacja powinna się odbyć na forum klasy lub przed szerszym audytorium. Jej celem jest zapoznanie innych uczniów z zagadnieniami będącymi przedmiotem pracy danej grupy oraz stworzenie warunków kształcenia umiejętności wypowiadania się, przedstawiania rezultatów swojej pracy, ich obrony i innych umiejętności związanych z wystąpieniami publicznymi.

Czynności ucznia Prezentowanie swoich dokonań w klasie lub na lekcjach otwartych, w takich formach jak: • odczyt, wykład, prelekcja, debata; • konferencja, seminarium; • raport z przeprowadzonego badania; • prezentacja modelu, makiety, folderu, przewodnika; • wystawa prac wykonanych przez uczniów (albumy, plakaty, rysunki, modele, zdjęcia, plansze, foliogramy, slajdy) z komentarzem; • gazetka szkolna, folder, plakat edukacyjny; • portfolio; • prezentacja problemu w formie inscenizacji; • projekcje filmów; • prezentacje multimedialne; • założenie strony internetowej; • audycja w radiowęźle; • happening; • realizacja programu, akcji, kampanii; • zaproszenie ekspertów np. z organizacji pozarządowych • organizacja konkursów; • gry dydaktyczne; • studium przypadku; • promocja.

13

Czynności nauczyciela • zapewnienie warunków technicznych prezentacji; • słuchanie; • obserwowanie; • zadawanie pytań; • ocenianie.

Edukacja obywatelska

Nauczyciel, oceniając różne formy aktywności uczniów realizujących projekt, powinien w ostatecznej ocenie uwzględnić takie elementy jak: sformułowanie tematu, określenie celów projektu, innowacyjność projektu, kreatywność w podejściu do rozwiązania problemu określonego w temacie, dobór źródeł informacji, przestrzeganie harmonogramu – terminowość, stopień realizacji zamierzonych celów, poziom zaangażowania w pracę, jakość prezentacji projektu na forum klasy lub szkoły.

Rola nauczyciela jest największa na początku i na końcu projektu.

F. Dokumentowanie projektów edukacyjnych Karta projektu (projekt) 1. Temat projektu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Autorzy projektu l.p. imię i nazwisko

klasa

podpis*

* podpis jest jednoznaczny z akceptacją ustaleń zawartych w Karcie projektu w punktach 1, 4 – 9 (zawarcie kontraktu)

3. Nauczyciel – opiekun projektu l.p. imię i nazwisko

przedmiot

podpis*

* podpis jest jednoznaczny z akceptacją ustaleń zawartych w Karcie projektu w punktach 1, 4 – 9 (zawarcie kontraktu)

4. Termin realizacji początek pracy nad projektem

koniec pracy nad projektem

5. Cele projektu • cel główny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• cele szczegółowe (operacyjne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

6. Plan działań l.p. zadania

działania (formy realizacji)

uczniowie odpowiedzialni termin realizacji za realizację zadania zadania

1.

2.

7. Konsultacje z opiekunem projektu l.p. problematyka konsultacji 1.

2.

nazwisko nauczyciela

podpis

8. Prezentacja rezultatów projektu Termin prezentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Miejsce prezentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Forma prezentacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Odbiorcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Kryteria oceny projektu3 Na ocenę przedmiotową składają się np.: • wybór tematu, • zaangażowanie na poszczególnych etapach realizacji projektu, • zbieranie i opracowywanie materiałów, • umiejętność selekcji zebranych informacji, • ocena zebranych informacji, • przetwarzanie informacji w celu nadania im nowej formy zgodnej z potrzebami projektu, • terminowość wykonywania zadań, • współpraca w grupie, • stopień realizacji zamierzonych celów, • walory edukacyjne prezentacji. […]

G. Efekty kształcenia metodą projektów Metoda zespołowego projektu edukacyjnego jest najskuteczniejszym sposobem rozwijania wielu kompetencji określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

Uczniowie realizujący projekty edukacyjne zdobywają wiedzę i rozwijają umiejętności, takie jak: • formułowanie celów, • planowanie pracy, • organizowanie pracy własnej,

3

Zgodnie ze Statutem Szkoły i WSO.

15

Edukacja obywatelska

• • • • • • • • • • • • • • • • •

współpraca w grupie, myślenie twórcze i kreatywne rozwiązywanie problemów, odpowiedzialne uczestniczenie w urzeczywistnianiu programów, kampanii, akcji itp., nawiązywanie współpracy z organizacjami i instytucjami itp., stawianie pytań badawczych, korzystanie z różnych źródeł informacji, zbieranie, selekcjonowanie i przetwarzanie informacji, integrowanie wiedzy z różnych dyscyplin naukowych, wyciąganie wniosków z danych i obserwacji, analizowanie, wyjaśnianie i ocenianie określonych wydarzeń, formułowanie i wyrażanie swoich opinii, aktywne słuchanie poglądów wyrażanych przez innych, rozwiązywanie konfliktów, samodzielne uczenie się, ocenianie własnej pracy, przygotowanie i prezentowanie efektów pracy własnej i zespołowej, przygotowywanie i praktykowanie wystąpień publicznych.

16

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Krzysztof Koroński nauczyciel konsultant ds. technologii informacyjnej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

III Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w realizacji projektów Choć podstawy teoretyczne metody projektów zostały wypracowane na początku XX wieku, to nowoczesne technologie doskonale wpisują się w jej założenia. Pokolenie współczesnych uczniów traktują TIK jako naturalne i bardzo atrakcyjne środowisko, w którym czują się bardzo sprawni. Warto więc wykorzystać ten bliski im świat mediów do wzmocnienia motywacji w pracy nad projektem. Według rozporządzenia MEN nauczyciel jest zobowiązany wspierać zespół uczniowski w czterech fazach, którymi są: 1. Wybranie tematu projektu edukacyjnego 2. Określenie celów projektu edukacyjnego i zaplanowanie etapów jego realizacji 3. Wykonanie zaplanowanych działań 4. Publiczne przedstawienie rezultatów Każda z tych faz może być bardzo efektywnie wspierana przez nowoczesne technologie. Skupię się na kilku zastosowaniach wybranych rozwiązań opartych na powszechnie dostępnym oprogramowaniu służącym multimedialnej prezentacji.

Fotoreportaż zdjęciowy Aby mieć ciekawy materiał do pracy należy zbierać dokumentację zdjęciową. Dziś jest to łatwe, gdyż urządzenia, które zrobią nam cyfrowy dokument nosimy zawsze przy sobie. Oczywiście ten dostatek zdjęć wymaga selekcji tematycznej i jakościowej, ale nie ponosimy tu żadnych kosztów, oprócz czasu. Zgromadzony materiał możemy wykorzystać do stworzenia „cyfrowej opowieści” w darmowym programie Photo Story. Łączy on wybrane zdjęcia z podkładem muzycznym, narracją lektora, umieszcza napisy, tworzy efektowne przejścia i pozwala na dynamiczne oglądanie kadru.

Po zainstalowaniu i uruchomieniu program wita nas ekranem:

Okno startowe programu Photo Story

17

Edukacja obywatelska

Możemy tu utworzyć nowy projekt, edytować zapisane wcześniej projekty naszych „cyfrowych historii” lub odtworzyć skończony już film. Po wybraniu zaznaczonej na rysunku opcji przechodzimy „Dalej>” do okna importu zdjęć, czyli wskazania miejsc w komputerze, w których przechowywane są wyselekcjonowane obrazy niezbędne do stworzenia naszej filmowej historii.

Okno importu zdjęć do prezentacji

Po imporcie wszystkich potrzebnych nam zdjęć możemy ustalić ich kolejność używając przycisków ze strzałkami. Możliwa jest również prosta edycja każdego z obrazów np. obrót, redukcja efektu czerwonych oczu, korekcja poziomu kolorów, czy wykadrowanie. Ważną cechą programu jest możliwość łatwego poruszania się między poszczególnymi fazami przygotowywania filmu za pomocą przycisków „<Wstecz” i „Dalej>”. Warto już na tym wstępnym etapie zapisać nasz projekt pod własną nazwą i we wskazanym miejscu na dysku i ponawiać zapis każdorazowo po wprowadzeniu zmian.

Okno do umieszczania podpisów zdjęć

Przejście „Dalej>” powoduje pojawienie się kolejnego etapu naszej pracy, czyli możliwości umieszczania napisów na zdjęciu. Do tego celu została wydzielona specjalna ramka, a do ustalenia koloru, położenia i kroju czcionki służą ikony podobne do tych w edytorach tekstowych. Ciekawą rzeczą jest zastosowanie wybranych efektów, takich jak sepia, akwarela, negatyw itp.

18

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Okno do nagrywania narracji

Po wykonaniu potrzebnych napisów przechodzimy „Dalej>” do okna nagrywania narracji i dostosowania ruchu. Specjalna ramka umożliwia nam napisanie tekstu do wybranych zdjęć, który później będzie wypowiedziany przez lektora i zapisany. Aby rozpocząć nagrywanie musimy jedynie posiadać mikrofon i „wcisnąć” okrągły guzik z czerwoną kropką – przycisk sąsiedni kończy nagrywanie. „Podgląd…” daje nam możliwość odsłuchania zarejestrowanego dźwięku, a w przypadku niezadowalającej jakości, usuwamy nagranie i powtarzamy zapis.

Ustawienia ruchu w prezentacji

Pod każdym wybranym zdjęciem znajdziemy przycisk „Dostosuj ruch…” umożliwiający ustalenie pozycji początkowej i końcowej kadru, co daje złudzenie ruchu i bardzo uatrakcyjnia pokaz. Efekty naszych ustawień możemy zobaczyć poprzez użycie funkcji podglądu.

19

Edukacja obywatelska

Wybór efektów przejść między obrazami

Oprócz wprowadzenia ruchu mamy jeszcze możliwość ustalenia rodzaju przejść, czyli sposobu przenikania się kolejnych zdjęć. Warto skupić się na tych dwóch ostatnich fazach, ponieważ decydują one o dynamice i atrakcyjności filmu.

Ustawienia podkładu muzycznego

Kolejnym etapem jest wybór podkładu muzycznego. Możemy tu „Wybrać muzykę…” – czyli wskazać plik dźwiękowy zapisany na dysku, lub „Utworzyć muzykę…” – czyli odpowiednio opracować wbudowane różnorodne sample. Warto pamiętać, że jeżeli nagrywaliśmy wcześniej narrację, to podkład muzyczny powinien mieć wyważoną głośność, aby nie zagłuszył nagranego tekstu wypowiadanego przez lektora. Możemy to zrobić dzięki dostępnej w oknie funkcji „Podgląd…” i suwaka „Głośność”.

20

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Zapis przygotowanej prezentacji w postaci pliku filmowego

Po przejściu „Dalej>” ustalamy sposób zapisu przygotowanej przez nas historii. Filmy zapisywane są w formacie „wmv” i w zależności jakie urządzenie wybierzemy do jego odtwarzania uzyskamy różną jakość i wielkość końcową pliku. Najlepszy efekt daje funkcja „Zapisz historię do odtwarzania na komputerze” rejestrująca obraz w największej rozdzielczości, czyli 1024x768. Jednak przed końcowym zapisem filmu, powinniśmy użyć funkcji „Zapisz projekt…” – przycisk jest dostępny podczas każdej fazy pracy i umożliwia zachowanie projektu oraz powrót dalszej jego edycji w przyszłości. Przykład filmu wykonanego w programie Photo Story dołączony jest do niniejszego opracowania na płycie CD. Jest to praca przygotowana na konferencję nauczycieli WOS „Prawa człowieka w edukacji”.

Prezentacje multimedialne Dziś prawie na każdym spotkaniu służącym przedstawieniu dowolnego tematu wykorzystywana jest prezentacja multimedialna. Niestety nie wszyscy twórcy kolorowych slajdów stosują się do zasad, które mają pokaz uczynić efektywnym i atrakcyjnym dla widza. Widać to szczególnie teraz, gdy gimnazjaliści publikują w Internecie prezentacje swoich projektów edukacyjnych.

Tworzenie prezentacji multimedialnej jest sztuką korzystającą z pełni twórczej wolności, ale dla każdego artysty ważny jest dobry warsztat i znajomość rzemiosła by swobodnie urzeczywistniać swoje pomysły. Oto kilka zasad, których przestrzeganie przysłuży się do podniesienia jakości przygotowanego pokazu slajdów.

1. Kolorystyka i tło powinny być jednorodne w całej prezentacji i tak dobrane, by nie dominowały nad prezentowanymi treściami.

2. Czcionka powinna być czytelna (bezszeryfowa), ujednolicona i w rozmiarze min. 24 pkt.

3. Każdy slajd powinien mieć swój tytuł tworzący kontekst dla publikowanej treści.

4. Informacje tekstowe powinny zmieścić się maksymalnie w ośmiu liniach i powinny być tworzone z haseł, a nie z rozbudowanych akapitów.

5. Pojemność informacyjna ekranu powinna być tak dobrana, aby w kilkanaście sekund widzowie mogli uzyskać wstępną orientację co do jego zawartości.

6. Animacje i dźwięki powinny mieć swoje uzasadnienie w przekazywaniu treści, inaczej jedynie rozpraszają uwagę.

21

Edukacja obywatelska

7. Wykorzystane źródła informacji powinny być podane zgodnie z normą, a jeżeli jest to adres strony internetowej, to potrzebny jest krótki opis.

Oczywiście najważniejszym elementem prezentacji multimedialnej jest sam prelegent, który: • powinien patrzeć na widzów i do nich mówić, • nie może czytać z kartki, ani nawet z ekranu, • powinien zachowywać się dynamicznie, nie może siadać, • swoim entuzjazmem i humorem powinien przekonać widownię do zgłębienia tematu.

O prawdziwym sukcesie spotkania będziemy mogli powiedzieć wtedy, gdy przyniesie ono satysfakcję prowadzącemu, nie znudzi widzów i nauczy ich czegoś nowego. Właśnie te idee przyświecały dwóm japońskim studentom architektury, którzy postanowili jasno określić reguły pokazu i zastosować je do prezentacji swoich projektów.

Prezentacja Pecha Kucha 20x20=400=6:40 Pecha Kucha (jap. ペチャクチャ czyt. Pe-cza-kcza), to wymyślony w 2003 roku przez Astrid Klein i Marka Dythama pokaz, który zawiera dokładnie 20 slajdów i każdy z nich wyświetlany jest na ekranie przez 20 sekund. Ten trwający 6 min. i 40 sekund spektakl początkowo służył do przedstawiania zagadnień z dziedzin kreatywnych, takich jak moda, grafika czy architektura, szybko jednak został rozpowszechniony jako rodzaj dynamicznej i zwięzłej prezentacji dowolnego tematu. Dziś już w ponad 300 miastach na całym świecie organizowane są tzw. Pecha Kucha Nights, gdzie każdy może zmierzyć się z surowymi regułami pokazu i jednocześnie przekazać widzom swoje często bardzo oryginalne zainteresowania i pasje.

Czy Pecha Kucha zadomowi się w polskiej szkole? Na pewno warto spróbować, bo jest to sposób na pozbycie się rozwlekłych, przegadanych prezentacji i zmuszający do precyzyjnej, przemyślanej wypowiedzi. Myślę tu nie tylko o zastosowaniu w prezentacjach projektów edukacyjnych. Samo zorganizowanie w szkole spotkania w stylu Pecha Kucha Night może być tematem projektu, posłużyć integracji lokalnego środowiska oraz wypromować ciekawych ludzi z pasją. Zachęcam serdecznie do zmierzenia się z rygorami tej wyrafinowanej prezentacji, a inspiracji do działania możemy szukać w Internecie: http://pecha-kucha.org – światowy serwis poświęcony Pecha Kucha, http://www.pechakuchawarsaw.pl – strona prowadzona przez warszawskie środowisko zwolenników Pecha Kucha, http://www.youtube.com – serwis internetowy pozwalający na łatwe wyszukanie wielu sfilmowanych prezentacji Pecha Kucha.

22

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

IV Propozycje projektów edukacyjnych Opracowania uczestników Forum Nauczycieli Edukacji Obywatelskiej

23

Edukacja obywatelska

Projekt 1 Opracowanie: Joanna Tyczkowska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Łączności w Szczecinie

I Podstawa programowa: 1. Życie zbiorowe i jego reguły.

Uczeń: […] 2) podaje przykłady norm i instytucji społecznych; charakteryzuje ich funkcje w życiu społecznym […]

II Temat lekcji: Instytucje społeczne III Tytuł projektu: Instytucje w moim mieście IV Założenia projektu Instytucje to pewne wyodrębnione zorganizowane typy działalności podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb jednostek i całych zbiorowości. Składnikami instytucji są: zamiary i cele, które chce ona osiągnąć bądź do których jest powołana; normy; personel; urządzenia materialne; działalność oraz funkcja, tzn. całościowy ostateczny wynik i konsekwencje jej zorganizowanej działalności.

Wyróżnia się zwykle kilka typów instytucji, niezbędnych do funkcjonowania systemu społecznego. Są to: • instytucje ekonomiczne, zajmujące się produkcja i dystrybucją dóbr i usług oraz tworzeniem i cyrkulacją kapitału; • instytucje polityczne, regulujące stosunki władzy oraz wyznaczające polityczną organizację społeczeństwa, jego system prawny i funkcjonowanie środków przymusu; • instytucje rodziny i pokrewieństwa, zapewniające fizyczną i kulturową reprodukcję społeczeństwa i wyznaczające kształt procesów socjalizacji; • instytucje wychowawcze i edukacyjne; instytucje kulturowe związane z religią, działalnością naukową i artystyczną, funkcjonowaniem środków masowego przekazu i uczestnictwem w kulturze.

Instytucje muszą zaspokajać zarówno potrzeby jednostek, jak i przede wszystkim systemu społecznego jako całości. Instytucje w postaci społecznie uznanych form organizacji czy względnie utrwalonych praktyk integrują, porządkują i stabilizują główne obszary życia społecznego oraz ustanawiają społecznie aprobowane procedury i formy artykulacji społecznych stosunków i interesów.

Uczniowie realizując zagadnienie polegające na zgłębianiu tajników funkcjonowania wybranych miejskich instytucji społecznych, będą jednocześnie mieli szansę, na swoistą preorientację zawodową, związaną z poszukiwaniem własnej drogi kariery zawodowej. Zadaniem uczniów jest syntetyczne przedstawienie najważniejszych aspektów społecznego wymiaru działalności wybranych instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem rzeczywistych funkcji jakie pełnią w życiu społecznym. Ważnym aspektem w ocenie stopnia użyteczności instytucji dla mieszkańców regionu, będzie ukazanie podejmowanych przez nie form i przykładów działalności. Realizacja projektu stwarza uczniom duże możliwości kreatywnego podejścia w przygotowaniu prezentacji multimedialnych wizualizujących dokonania poszczególnych lokalnych instytucji.

24

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

V Cele projektu Cel ogólny: uświadomienie znaczenia instytucji społecznych dla funkcjonowania społeczności lokalnych i budowy kapitału społecznego.

Cele operacyjne: Uczeń: • wyjaśnia pojęcie: instytucja społeczna; • wymienia rodzaje i przykłady instytucji społecznych funkcjonujących w Polsce; • określa najważniejsze funkcje lokalnych instytucji społecznych; • podaje przykłady korzystania przez obywateli z wybranych form działalności wskazanych instytucji; • wykazuje wpływ działalności poszczególnych instytucji na rozwój kapitału społecznego w środowisku lokalnym; • wykazuje „białe plamy” w obszarze instytucjonalnym, spowalniające rozwój miejscowości.

VI Czas wykonania projektu 2 tygodnie

VII Plan działania Zadania uczniów Forma realizacji Scharakteryzowanie działalności Uczniowie w czternastu parach opracowują – na podstawie matelokalnych instytucji społecznych. riałów instytucji, literatury, prasy, Internetu – funkcje (zadania) oraz przykładowe formy i przykłady działań wybranych instytucji; 1. Jednostki samorządu lokalnego, np. urzędy gminne, miejskie i ich jednostki organizacyjne.

2. Instytucje sytemu oświaty; przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, kuratoria, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, ośrodki doskonalenia nauczycieli.

3. Organy porządku publicznego, np. policja, straż miejska, sądy.

4. Instytucje pomocy społecznej, np. ośrodki pomocy społecznej, świetlice.

5. Instytucje kulturalne, np. filharmonie, muzea, teatry, kina.

6. Publiczne instytucje kulturalno-oświatowe, np. biblioteki, gminne/miejskie ośrodki kultury.

7. Kluby sportowe.

8. Kościoły i związki wyznaniowe.

9. Przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe.

10. Służby ratownicze, np.: państwowa straż pożarna, pogotowie ratunkowe.

11. Uczelnie wyższe.

12. Placówki ochrony zdrowia.

13. Media, np. prasa lokalna, radio, TV. 14. Inne

VIII Formy prezentacji Prezentacje multimedialne.

25

Edukacja obywatelska

Projekt 2 Opracowanie: Magdalena Łysakowska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Gimnazjum nr 18 w Szczecinie

I Podstawa programowa: 4. Struktura społeczna.

Uczeń: […] 4) opisuje mechanizm i skutki społecznego wykluczenia oraz sposoby przeciwdziałania temu zjawisku; 5) charakteryzuje wybrane problemy życia społecznego w Polsce (w tym sytuację młodych ludzi); rozważa możliwości ich rozwiązania.

II Temat lekcji: Wykluczenie społeczne III Tytuł projektu: Na marginesie życia społecznego IV Założenia projektu Wykluczenie społeczne (ekskluzja, marginalizacja) to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich. Polega na niepodejmowaniu przez poszczególne osoby, rodziny lub grupy ludności zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej. Problem ten dotyczy wszystkich współczesnych społeczeństw. Dotyka osób, które żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych i podlegają niekorzystnym procesom społecznym, wynikającym z masowych i dynamicznych zmian rozwojowych. W Polsce stał się widoczny w kontekście transformacji ustrojowej i wynikających z niej przemian społecznych. Postawy ukształtowane w czasach realnego socjalizmu okazały się zupełnie nieprzydatne w nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Znaczna grupa osób doświadczyła efektu nakładania się na siebie różnych czynników marginalizacji (bezrobocie, ubóstwo, bezdomność, uzależnienia), a następnie ów brak zaradności życiowej i umiejętności skutecznego radzenia sobie w otaczającej rzeczywistości przekazała następnemu pokoleniu.

Niniejszy projekt opracowany został w dwóch wariantach: 1. Uczniowie w grupach przygotowują materiał dokumentalny, będący zapisem filmowym lub tylko audio rozmowy przeprowadzonej z osobą, która jest wykluczona społecznie. Opracowany materiał powinien być przygotowany tylko za zgodą osoby nagrywanej i trwać maksymalnie 10 minut.

2. Uczniowie w grupach analizują poszczególne odcinki serialu telewizyjnego pt. „Głęboka woda” (dostępny: http://www.tvp.pl/vod/seriale/obyczajowe/gleboka-woda/wideo).

26

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

V. Cele projektu

• • • • • •

Cel ogólny: kształtowanie postaw społecznych.

Cele operacyjne: Uczeń: wyjaśnia pojęcia: wykluczenie społeczne, wyuczona bezradność; wskazuje wpływ czynników społecznych na możliwość wykluczenia społecznego; przedstawia przyczyny wykluczenia społecznego w swoim regionie; charakteryzuje skutki marginalizacji w sferze społecznej i gospodarczej; wskazuje możliwości poprawienia sytuacji osób, które zostały dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi; wskazuje instytucje rządowe i pozarządowe, które mają za cel walkę z wykluczeniem społecznym – określa skuteczność ich działań.

VI Czas wykonania projektu: 6 tygodni

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Przygotowanie informacji na temat grup podat- Zespół I – (2 uczniów) opracowuje zagadnienie nych na wykluczenie społeczne. na podstawie informacji znajdujących się na stronach internetowych, prasy, literatury.

Przygotowanie informacji na temat grup poważ- Zespół II – (2 uczniów) opracowuje zagadnienie nie zagrożonych wykluczeniem społecznym w na podstawie informacji znajdujących się na regionie. stronach internetowych, prasy, literatury.

Przygotowanie informacji na temat działalności Zespół III – (2 uczniów) opracowuje zagadnienie instytucji rządowych i samorządowych. na podstawie informacji znajdujących się na stronach internetowych, prasy, literatury.

Przygotowanie informacji na temat działalności Zespół IV – (2 uczniów) opracowuje zagadnieinstytucji pozarządowych. nie na podstawie informacji znajdujących się na stronach internetowych, prasy, literatury.

Przedstawienie wszystkim uczniom uzyskanych Po dwóch tygodniach każda grupa przygotowuwiadomości je dla pozostałych zwięzłe informacje, które pomocne przy realizacji następnej części projektu.

Wariant 1 projektu: Odnalezienie w środowisku lokalnym osób do- Zespoły 2–3 osobowe – robią wywiad, w któtkniętych wykluczeniem społecznym, uzyskanie rym rozmówca: • przedstawi swoją sytuację ekonomiczną ich zgody i przeprowadzenie wywiadu (zapis wii społeczną (także warunki życia najbliższej rodziny), deo lub tylko audio).

• określi przyczyny takiego położenia, • omówi próby jakie podjął, by poprawić warunki życia,

27

Edukacja obywatelska

• wskaże pomoc, jaką uzyskał od instytucji i organizacji pozarządowych, • opowie, jakiej pomocy się spodziewa i co dzięki niej mógłby zrobić dla poprawienia swojej sytuacji, • zaprezentuje własną wizję przyszłości (swojej oraz najbliższych członków rodziny).

Wariant 2 projektu: Obejrzenie i analiza poszczególnych odcinków Zespoły 2–3 osobowe wybierają lub losują jepolskiego serialu telewizyjnego pt. „Głęboka den z odcinków serialu. Szukają w nim osób wywoda” kluczonych społecznie (lub zagrożonych wykluczeniem. Wskazują przyczyny tej sytuacji i starahttp://www.tvp.pl/vod/seriale/obyczajowe/gle- ją się wskazać możliwości wyjścia z niej. boka-woda/wideo )

VIII Formy prezentacji Wariant 1:

film nagrany w pliku, który może być odtworzony publicznie w szkole lub innym dostępnym dla uczniów miejscu;

Wariant 2: PowerPoint lub inny legalny program, np. ashampoo Snap3, IrfanView, Photo Story.

Po prezentacjach – dyskusja.

28

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 3 Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

I Podstawa programowa: 12. Społeczeństwo obywatelskie.

Uczeń: […] 4) opisuje formy aktywności obywateli w ramach społeczności lokalnej, regionu, państwa oraz na poziomie globalnym; w miarę możliwości uczestniczy w wybranym działaniu; 5) uzasadnia znaczenie swobody zrzeszania się dla jakości życia publicznego; 6) przedstawia zasady zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń, fundacji i organizacji pożytku publicznego w Polsce; 7) opracowuje według wzoru projekt statutu stowarzyszenia (nazwa, siedziba, członkowie, władze, majątek, zasady zmiany statutu i rozwiązania stowarzyszenia); 8) charakteryzuje lokalne organizacje pozarządowe.

II Temat lekcji: Funkcjonowanie organizacji pozarządowych w Polsce III Tytuł projektu: Obywatele zrzeszają się i działają IV Założenia projektu O funkcjonowaniu społeczeństwa obywatelskiego mówimy wtedy, gdy przede wszystkim ludzie sobie ufają i zrzeszają się dla realizacji zbiorowych celów, podejmowane przez obywateli działania mają na celu właściwe zarządzanie sprawami dotyczącymi całej społeczności, w imię dobra wspólnego i wspólnych korzyści, a także gdy społeczeństwo jest pluralistyczne, czyli każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie instytucjach i organizacjach służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika itp.

Dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego najbardziej korzystnymi formami działań organizacji pozarządowych są: prowadzenie kampanii społecznych, mobilizowanie i edukowanie opinii publicznej dla poparcia działań organizacji, świadczenie usług, reprezentowanie i rzecznictwo interesów członków, podopiecznych oraz klientów organizacji.

Obywatele dzięki angażowaniu się w działalność organizacji pozarządowych, mają m.in.: możliwość wypowiadania się w sprawach publicznych, brania na równych prawach czynnego udziału w życiu publicznym w celu realizacji indywidualnych lub zbiorowych interesów i zainteresowań oraz zaspokajania potrzeb.

Uczniowie realizujący projekt, maja szansę na internalizację prospołecznych form uczestnictwa i zaangażowania oraz na podjęcie działań w wybranych organizacjach i animowanych przez nie przedsięwzięciach.

29

Edukacja obywatelska

V Cele projektu Cel ogólny: kształtowanie prospołecznych postaw.

Cele operacyjne Uczeń: • przedstawia prawne warunki tworzenia i funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce; • przedstawia rodzaje i przykłady ogólnopolskich organizacji pozarządowych; • przedstawia wybrane formy i przykłady aktywności obywateli w gminie, powiecie, województwie, państwie i w zakresie globalnym; • określa formy działań organizacji pozarządowych; • określa funkcje zrzeszania się i działania w organizacjach pozarządowych; • przedstawia cele, zadania i przykłady działalności lokalnych organizacji; • opracowuje projekt statutu wybranego stowarzyszenia.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Przedstawienie zasad funkcjonowania polskich Zespół I opracowuje – na podstawie literatury, organizacji pozarządowych. prasy, Internetu, materiałów instytucji i organizacji pozarządowych – następujące zagadnienia: A. prawne warunki tworzenia i działalności stowarzyszeń, fundacji i organizacji pożytku publicznego w Polsce, B. rodzaje i przykłady organizacji pozarządowych w Polsce; • organizacje społeczne, których głównym zadaniem jest przeciwdziałanie skutkom plag społecznych, np. chorom, bezdomności, alkoholizmowi, narkomanii; np. Stowarzyszenie MONAR. • fundacje wspomagające szkoły państwowe, ukierunkowane na fundusze stypendialne i programy pomocy skierowane do uzdolnionych, ale niezamożnych uczniów oraz tych, którzy chcą kontynuować naukę za granicą; np. Fundacja im. Stefana Batorego.

• organizacje zawodowe i twórcze; np. Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.

30

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• organizacje naukowe; np. Polskie Towarzystwo Socjologiczne.

• organizacje hobbystyczne i zainteresowań; np. Polski Związek Filatelistów.

• organizacje działające na rzecz kobiet; np. Liga Kobiet Polskich.

• organizacje mniejszości narodowych; np. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców.

• organizacje regionalne; np. Towarzystwo Przyjaciół Szczecina.

• organizacje wyznaniowe; np. Polskie Towarzystwo Ewangelickie.

• organizacje emerytów, inwalidów i kombatantów; np. Polski Związek Emerytów, Inwalidów i Rencistów.

• organizacje studenckie, w tym o charakterze międzynarodowym; np. Niezależne Zrzeszenie Studentów.

• organizacje nawiązujące do tradycji skautingu; np. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.

• organizacje zajmujące się sprawami kultury; np. Fundacja Kultury.

• organizacje działające na rzecz kultury fizycznej i sportu; np. Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej.

• organizacje specjalizujące się w działaniach na rzecz ochrony praw człowieka; np. polski oddział Amnesty International.

• organizacje proekologiczne; np. Fundacja Nasza Ziemia.

• organizacje zajmujące się działalnością charytatywną; np. Fundacja Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

• organizacje społeczne pełniące funkcję administracyjną w ściśle określonych sferach życia publicznego; np. Polski Związek Wędkarski.

C. obszary działalności organizacji pozarządowych; D. formy działań organizacji pozarządowych; E. znaczenie zrzeszania się i działania w organizacjach pozarządowych.

Scharakteryzowanie działalności lokalnych orga- Zespół II opracowuje – na podstawie Internetu, nizacji pozarządowych. materiałów instytucji i organizacji pozarządowych – następujące zagadnienia:

31

Edukacja obywatelska

A. „mapa” stowarzyszeń i fundacji działających w gminie; B. wybrane lokalne stowarzyszenia i fundacje; ich cele, zadania i formy działania oraz tytuły i cele zrealizowanych projektów, programów, kampanii, akcji i innych przedsięwzięć.

C. projekt statutu stowarzyszenia.

VIII Formy prezentacji Referat, folder, plakaty, prezentacje multimedialne.

32

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 4 Opracowanie: Agata Popielarz nauczycielka wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół w Resku

I Podstawa programowa: 13. Opinia publiczna.

Uczeń: […] 5) analizuje wybraną kampanię społeczną z punktu widzenia jej celów, sposobów realizacji i skuteczności; 6) wyjaśnia, na czym polega specyfika marketingu społecznego; opracowuje projekt akcji społecznej w wybranej sprawie i w miarę możliwości go realizuje.

II Temat lekcji: Kampanie społeczne w Polsce III Tytuł projektu: Gminna kampania prospołeczna – chrońmy nasze publiczne dobra.

Eko-szkoła. Eko-miejscowość IV Założenia projektu Kampania społeczna to nic innego, jak kampania promocyjna z tą różnicą, że jej efektem nie będzie zysk. O ile w kampaniach promocyjnych celem jest promocja produktu czy usług, która przynieść ma wymierny wynik sprzedażowy, to w kampaniach społecznych chodzi o promocję idei. Celem kampanii społecznej jest zazwyczaj wywołanie zmian postaw społecznych wobec danej idei czy problemu.

Kampanie społeczne często poruszają tematy, które dotykają delikatnych sfer naszego życia.

Przedstawiają problem, przekazują wiedzę i mówią, jak można pomóc, co należy zrobić. A co najważniejsze, uświadamiają, że nie jesteśmy sami. Mają powodować wzrost świadomości społeczeństwa, uwrażliwiać na problem, kształtować i rozwijać odpowiedzialne postawy prospołeczne.

Zadaniem kampanii edukacyjnej np. z zakresu segregacji odpadów jest aktywizowanie społeczeństwa i motywowanie do wspólnych działań proekologicznych młodzieży i dorosłych. Kampania będzie skuteczna, gdy zrealizowane zostaną cele założone przez jej organizatorów.

Projekt – gminna kampania prospołeczna, należy zrealizować w formie przede wszystkim badawczej. Nauczyciel powinien wskazać uczniom sposoby zdobycia informacji, podpowiedzieć, gdzie uzyskają pomoc, informacje. Należy podkreślić znaczenie rozmów z mieszkańcami, wykorzystania lokalnej prasy oraz Internetu przy wykonywaniu poszczególnych zadań.

33

Edukacja obywatelska

V Cele projektu

• • • •

Cel ogólny: kształtowanie postaw obywatelskich.

Cele operacyjne Uczeń: wyjaśnia pojęcia: kampania społeczna, marketing społeczny; przedstawia zasady, cele marketingu społecznego i kampanii społecznych; wyszukuje przykłady problemów lokalnej społeczności; opracowuje projekt akcji społecznej w wybranej sprawie.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Przedstawienie zasad, celów marketingu spo- Zespół I opracowuje – na podstawie literatury, łecznego i kampanii społecznych. prasy, Internetu, materiałów instytucji i organizacji – następujące zagadnienia: A. zasady kampanii społecznych; B. cele, sposoby realizacji kampanii społecznych; C. specyfika marketingu społecznego (kto organizuje, co jest produktem, kto odnosi korzyści); D. mieszanka marketingowa (4P lub marketing-mix); E. zasady etyczne marketingu społecznego; D. skuteczność kampanii społecznych; E. znaczenie kampanii społecznych.

Wyszukanie przykładowych problemów lokalnej Zespół II opracowuje – na podstawie Internetu, społeczności. prasy lokalnej, materiałów instytucji i organizacji – mapę problemów gminy: A. problemy społeczne; B. problemy ekonomiczne; C. problemy kulturowe; D. problemy ekologiczne.

Zespół II wskazuje i uzasadnia problem do rozwiązania przez zespół III. Opracowanie projektu akcji społecznej w wy- Zespół III opracowuje – na podstawie Interbranej sprawie. netu, prasy lokalnej, materiałów instytucji i organizacji – projekt akcji społecznej (np. ekologicznej „Eko-… nazwa miejscowości, szkoły): A. wyjaśnienie celów kampanii; • zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców naszej miejscowości,

34

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• edukacja społeczeństwa w zakresie gospodarki odpadami, • kształtowanie postawy proekologicznej poprzez wyrobienie właściwych zachowań dotyczących segregacji odpadów, • uświadomienie skutków braku troski o najbliższe środowisko, • wpajanie postaw związanych z recyklingiem i segregacją odpadów, • przekonywanie właścicieli psów do sprzątania po swoich pupilach, B. pomysł na nazwę kampanii (np. Śmiecenie zdecydowanie odpada); C. formy działania: • krótkie reklamy – np. filmy, • ulotki tematyczne, • plakaty, • informacja na stronie szkoły, miasta, gminy, • zachęcenie do współpracy władz lokalnych, • nawiązanie współpracy z lokalna prasą…

D. grupa docelowa (odbiorcy kampanii) – dorośli mieszkańcy miejscowości; E. co chcemy zrobić w ramach kampanii: • pogadanki i spotkania z ciekawymi ludźmi (przedstawiciele władz lokalnych, zakładów przemysłowych, organizacji ekologicznych), • konkursy plastyczne, konkursy zbiórki surowców wtórnych np. Zbieraj puszki, Druga szansa dla śmieci, • happeningi ekologiczne np. wykonanie strojów lub rzeźb z materiałów przeznaczonych do recyklingu, worków do śmieci, • dni otwarte w zakładach przemysłowych (zakłady utylizacji odpadów, wysypiska odpadów, zakłady oczyszczania miast, centra recyklingowe), • współpraca i wymiana doświadczeń z innymi szkołami poprzez Internet, • kluby młodego ekologa, • pojemniki na „psie kupki”, • inwentaryzacja dzikich wysypisk śmieci;

35

Edukacja obywatelska

F. prezentacja efektów pracy: • prezentacja PowerPoint, • plakaty, • filmy, • Festiwal Recyklingu: rzeźby z zebranych puszek, kapsli, papieru…, • zebrane baterie, • mapa dzikich wysypisk śmieci.

VIII Formy prezentacji Prezentacja PowerPoint, plakaty, filmy, wywiady, mapa dzikich wysypisk śmieci.

36

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 5 Opracowanie: Agata Popielarz nauczycielka wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół w Resku

I Podstawa programowa: Uczeń: […] 5) przedstawia najważniejsze media w Polsce i na świecie (odbiorcy, zasięg, forma przekazu, orientacja ideologiczna, typ własności); charakteryzuje wybrane media lokalne; 6) charakteryzuje prasę wielkonakładową i ocenia jej rolę w debacie publicznej; 7) krytycznie analizuje przekazy medialne, oceniając ich wiarygodność i bezstronność oraz od różniając informacje od komentarzy; 8) ocenia zasoby Internetu z punktu widzenia rzetelności i wiarygodności informacyjnej; świa domie i krytycznie odbiera zawarte w nich treści.

II Temat lekcji: Środki masowego przekazu III Tytuł projektu: W świecie mediów. Od sumeryjskiej tabliczki do Internetu IV Założenia projektu „Dzisiejszy świat w dużej mierze zależy od mediów, a kształt współczesnych mediów zależy przede wszystkim od przekazywanych przez nie wartości oraz od jakości i wartości samych mediów” twierdzi ks. dr hab. Michał Drożdż, przewodniczący Międzynarodowej Konferencji Etyki Mediów.

Obecnie jesteśmy otaczani przez bardzo wiele mediów. Jeszcze przed kilkudziesięcioma laty nie mieliśmy Internetu, nie było tyle programów telewizyjnych i stacji radiowych. Dziś natomiast media towarzyszą nam praktycznie wszędzie i wielu z nas już nie wyobraża sobie bez nich życia. To dzięki nim bowiem mamy dostęp do wielu wiadomości, z nich możemy także dowiadywać się o najświeższych informacjach z kraju i ze świata. Nie bez powodu żyjemy w świecie określanym „globalną wioską”, gdyż wszelkie wiadomości dziś rozchodzą się właściwie błyskawicznie.

Podczas realizacji projektu uczniowie będą mieli okazję poznać najważniejsze media w Polsce i na świecie, zrozumieć ich znaczenie dla współczesnego człowieka. Nauczyciel powinien podkreślić konieczność krytycznej analizy przekazów medialnych. Uczniowie w trakcie pracy nauczą się oceniać wiarygodność i dostrzegać bezstronność lub uzależnienie mediów. Nie bez znaczenia będzie również wspólna ocena zasobów Internetu z punktu widzenia rzetelności, wiarygodności informacyjnej oraz postawy krytycznej wobec Internetu, zwłaszcza przemocy i brutalizacji życia.

V Cele projektu Cel ogólny: dokonanie krytycznej analizy i oceny funkcjonowania współczesnych środków masowej komunikacji

37

Edukacja obywatelska

• • • • • • • • • •

Cele operacyjne Uczeń: wyjaśnia pojęcia: środki masowego przekazu (mass media), czwarta władza; charakteryzuje najważniejsze media w Polsce i świecie; dokonuje krytycznej analizy różnych przekazów medialnych; odróżnia fakty od komentarzy; ocenia znaczenie Internetu we współczesnym świecie; przedstawia zalety i zagrożenia płynące z sieci; określa funkcje mediów jako „czwartej władzy”; wyjaśnia, na czym polega kulturotwórcza rola mediów; dostrzega zagrożenia płynące ze strony współczesnych mediów; określa funkcje współczesnych środków masowej komunikacji.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania

Zadania uczniów Formy realizacji Dokonanie krytycznej analizy i oceny funkcjono- Zespół I Zebranie i opracowanie – na podstawie wania Internetu. literatury, prasy, Internetu, następujących zagadnień związanych z funkcjonowaniem Internetu; A. Historia powstania Internetu.

B. Formy korzystania z Internetu.

C. Rodzaje zasobów informacyjnych Internetu.

D. Różnice między przekazem elektronicznym a tradycyjnym.

E. Korzyści i zagrożenia wynikające z funkcjonowania Internetu.

F. Charakterystyka wybranych portali internetowych, ze względu na prezentowaną przez nie tematykę i odbiorców.

Dokonanie krytycznej analizy i oceny funkcjono- Zespół II wania prasy.

Zebranie i opracowanie – na podstawie literatury, prasy, Internetu, następujących zagadnień związanych z funkcjonowaniem prasy; A. Historia powstania prasy.

B. Ocena znaczenia wynalazku druku.

C. Klasyfikacja współczesnej prasy ze względu na częstotliwość ukazywania, tematykę, odbiorców.

38

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

D. Różnice między gazetą a czasopismem.

E. Charakterystyka wybranych tytułów prasowych ze względu na częstotliwość ukazywania, tematykę, odbiorców.

Dokonanie krytycznej analizy i oceny funkcjono- Zespół III wania telewizji.

Zebranie i opracowanie – na podstawie Internetu, prasy, materiałów instytucji i organizacji, następujących zagadnień związanych z funkcjonowaniem telewizji; A. Historia powstania telewizji.

B. Kryteria i istota podziału na telewizję publiczną i prywatną.

C. Formy i przykłady urzeczywistniania Misji telewizji publicznej, w jej programach; zadania realizowane przez współczesną telewizję (np. informacja, rozrywka, edukacja, wychowanie, relaks).

D. Zagrożenia płynące z programów telewizyjnych (np. wywieranie wpływu na postawy, sterowanie rzeczywistością, uzależnienia, podglądactwo).

Dokonanie krytycznej analizy i oceny funkcjono- Zespół IV wania radia.

Zebranie i opracowanie na podstawie Internetu, prasy, materiałów instytucji i organizacji, następujących zagadnień związanych z funkcjonowaniem radia; A. Historia radia.

B. Znaczenie radia dawniej i dziś.

C. Linia programowa wybranych stacji radiowych z uwzględnieniem np. rodzaju audycji, prezentowanej muzyki, słuchaczy.

D. Różnice między radiem a wizualnymi środkami masowego przekazu.

E. Wpływ audycji radiowych na kreowanie wzorców osobowych, postawy i zachowań.

Dokonanie krytycznej analizy różnych przeka- Zespół V zów medialnych.

Dokonanie na podstawie wybranych artykułów z prasy codziennej oraz tygodników społecznopolitycznych (tzw. tygodników opinii), krytycznej analizy wybranych przekazów prasowych.

Uczniowie analizują i porównują wybrane teksty dotyczące tego samego problemu:

39

Edukacja obywatelska

Określenie funkcji mediów.

A. Analizuje tekst z „Super Expressu”.

B. Analizuje tekst z „Gazety Wyborczej”.

C. Analizuje tekst z „Naszego Dziennika”.

D. Analizuje tekst z „Wprost”.

E. Analizuje tekst z „Polityki” F. Analizuje tekst z „Uważam Rze”.

Podczas analizy w krytyczny sposób oceniają ich wiarygodność i bezstronność, odróżniają informacje od komentarzy.

Zespół VI Określenie na podstawie Internetu, prasy, telewizji, radia, materiałów zaprezentowanych przez inne zespoły, funkcji współczesnych mediów.

A. Funkcje mediów jako „czwartej władzy”.

B. Kulturotwórcza rola mediów.

C. Zagrożenia płynące ze strony współczesnych mediów.

D. Funkcje współczesnych środków masowej komunikacji.

E. Ocena rzetelności i wiarygodności informacyjnej współczesnych polskich mediów.

VIII Formy prezentacji Prezentacje multimedialne, spotkanie z dziennikarzem z lokalnej prasy-wywiad, dyskusja.

40

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 6 Opracowanie: Helena Tomaszewska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Społecznym Liceum Ogólnokształcącym STSG w Świnoujściu

I Podstawa programowa:

15. Demokracja – zasady i procedury.

Uczeń: 1) opisuje wartości będące fundamentem współczesnej demokracji; podaje różne sposoby rozumienia wolności, równości i sprawiedliwości; […]

II Temat lekcji: Wartości i zasady współczesnej demokracji III Tytuł projektu: Demokracja i jej podstawowe wartości IV Założenia projektu Demokracja jest ustrojem, w którym władza spoczywa w rękach obywateli. Jednym słowem istnienie demokracji jest niemożliwe bez obywateli świadomych swoich praw i wolności, którzy odpowiedzialnie z nich korzystają. U podstaw demokracji leżą wartości, bez których jej prawidłowe funkcjonowanie jest niemożliwe. Zaliczamy do nich wolność, równość i sprawiedliwość. Pojęcia te są jednak wieloznaczne i różnie rozumiane.

Projekt należy realizować w formie poznawczo – badawczej. Uczniowie realizując projekt muszą zapoznać się z różnymi koncepcjami uniwersalnych wartości demokratycznych, zrozumieć różnice w ich interpretacji, a także konsekwencje przyjęcia takiej a nie innej interpretacji.

Ważnym aspektem realizacji projektu jest analiza Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w celu ukazania wartości demokratycznych w niej zawartych oraz przedstawienie przykładów urzeczywistnienia tych wartości. Dzięki temu uczniom łatwiej będzie dostrzec aspekt społeczny, społeczno-ekonomiczny, polityczno-prawny takich wartości jak wolność, równość i sprawiedliwość.

Uczniowie po opracowaniu informacji tworzą plakat – mapę mentalną, który następnie przedstawiają na forum klasy. Następnie uczniowie analizują i oceniają stopień realizacji powyższych wartości we współczesnej Polsce.

V Cele projektu

• • • • •

Cel ogólny: poznanie i zrozumienie znaczenia uniwersalnych wartości współczesnej demokracji.

Cele operacyjne Uczeń: wymienia i wyjaśnia uniwersalne wartości współczesnej demokracji; przedstawia różne sposoby rozumienia wolności, równości i sprawiedliwości; porównuje katalogi wartości ujmowane w konstytucjach wybranych państw demokratycznych; wskazuje artykuły Konstytucji RP, w których występują uniwersalne, demokratyczne wartości; wykazuje znaczenie urzeczywistnienia uniwersalnych wartości dla rozwoju demokracji.

41

Edukacja obywatelska

VI Czas wykonania projektu 3 tygodnie

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Wymienienie i wyjaśnienie uniwersalnych war- Zespół I – porównuje konstytucje wybranych tości współczesnej demokracji. państw demokratycznych; A. Sporządza tabelę przedstawiającą wartości wymieniane w konstytucjach wybranych państw.

B. Wskazuje wartości uniwersalne.

C. Wyjaśnia pojęcia.

D. Sporządza plakat „Uniwersalne wartości demokracji” Przedstawienie różnych sposobów rozumienia Zespół II – na podstawie literatury i Internetu; wolności.

A. Opracowuje różne aspekty pojęcia „wolność”: • w sferze fizycznej, • w sferze psychicznej, • w sferze moralnej, • w sferze prawnej, • w sferze społeczno-państwowej.

B. Przedstawia różne aspekty wolności na podstawie konkretnych zapisów Konstytucji RP. C. Przedstawia przykłady urzeczywistniania „różnych” wolności we współczesnej Polsce.

D. Sporządza plakat „Wolność we współczesnej demokracji”.

Przedstawienie różnych sposobów rozumienia Zespół III – na podstawie literatury i Internetu: równości.

A. Opracowuje różne aspekty pojęcia „równość”: • sferze społecznej, • w sferze polityczno-prawnej, • w sferze społeczno-ekonomicznej.

B. Charakteryzuje: • liberalną koncepcję równości, • konserwatywną koncepcję równości, • socjaldemokratyczną koncepcję równości.

C. Przedstawia różne aspekty równości na podstawie konkretnych zapisów Konstytucji RP. D. Przedstawia przykłady urzeczywistniania „różnych” koncepcji równości we współczesnej Polsce.

42

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

E. Sporządza plakat „Równość we współczesnejdemokracji”.

Przedstawienie różnych sposobów rozumienia Zespół IV – na podstawie literatury i Internetu: sprawiedliwości.

A. Opracowuje różne aspekty pojęcia „sprawiedliwość” • wg Arystotelesa (rozdzielczą i wyrównawczą), • w sferze polityczno-prawnej, • w sferze społecznej.

B. Przedstawia różne aspekty sprawiedliwości na podstawie konkretnych zapisów Konstytucji RP. C. Przedstawia przykłady urzeczywistnienia „różnych” koncepcji sprawiedliwości we współczesnej Polsce.

D. Sporządza plakat „Sprawiedliwość we współczesnej demokracji”.

VIII Formy prezentacji Przedstawienie i omówienie plakatów. Dyskusja.

43

Edukacja obywatelska

Projekt 7 Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

I Podstawa programowa:

16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne.

Uczeń: 2) charakteryzuje kulturę polityczną współczesnej Polski (normy, formy komunikacji, poziom partycypacji, natężenie konfliktów). […]

II Temat lekcji: Kultura polityczna współczesnej Polski III Tytuł projektu: Kultura polityczna obywateli Rzeczypospolitej Polskiej IV Założenia projektu Kultura polityczna w najszerszym ujęciu stanowi część kultury społeczeństwa, odnosi się do zachowań politycznych rządzących i rządzonych, stylu przywództwa politycznego, stosunku jednostki do państwa, zakresu ingerencji państwa w życie prywatne. Kultura polityczna jednostki (grupy) w ujęciu psychologicznym to ogół przekonań, ocen, postaw wobec instytucji i osób sprawujących władzę, zwłaszcza stopień poinformowania o przysługujących prawach politycznych i sposobach ich wykorzystania, akceptowane ideały i wartości życia politycznego, wyobrażenia o roli własnej grupy w życiu politycznym, postawy wobec ruchów politycznych organizowanych przez inne grupy, wiedza historyczna, zainteresowanie polityką, rozumienie bieżącej gry i walki politycznej.

Stosunkowo niski poziom kultury politycznej obywateli naszego państwa, wyrażający się przede wszystkim utratą wiary w możliwość wpływania na sprawy państwa i narodu, a w konsekwencji niechętnym uczestnictwem w szeroko rozumianym życiu politycznym, każe przyjrzeć się możliwościom poprawy jakości obywatelskiego zaangażowania. Uczniowie analizujący problem, będą mieli okazję do określenia katalogu modeli, wzorców, standardów i wartości demokratycznej kultury politycznej, które instytucje społeczeństwa obywatelskiego powinny promować.

V Cele projektu Cel ogólny: uświadomienie uwarunkowań wzrostu poziomu kultury politycznej obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.

Cele operacyjne Uczeń: • przedstawia formy i przykłady urzeczywistniania komponentów kultury politycznej w III RP; • dokonuje analizy i oceny poziomu kultury politycznej obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; • przedstawia wnioski, postulaty i rekomendacje mające na celu kształtowanie postaw aktywnego uczestnictwa, • określa funkcje kultury politycznej.

44

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Scharakteryzowanie funkcjonowania kultury po- Zespół litycznej w Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Opracowuje zestawienie form i przykładów urzeczywistniania komponentów kultury politycznej; A. komponent poznawczy; B. komponent aksjologiczny; C. komponent oceny; D. komponent behawioralny.

2. Dokonuje analizy i oceny poziomu kultury politycznej obywateli RP, uwzględniając następujące zagadnienia: A. poziom zaangażowania politycznego; B. standardy zachowań politycznych w społeczeństwie obywatelskim; C. formy komunikacji politycznej; D. poziom partycypacji w działaniach i wydarzeniach politycznych; E. rodzaje, natężenie oraz sposoby i skuteczność rozwiązywania konfliktów politycznych.

3. Opracowuje zalecenia na rzecz podniesienia poziomu demokratycznej kultury politycznej obywateli RP. 4. Opracowuje Kodeks etyczny, w oparciu o katalog wolności i praw obywatelskich.

5. Określa szczegółowe funkcje kultury politycznej.

VIII Formy prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej.

45

Edukacja obywatelska

Projekt 8 Opracowanie: Anna Kowalczyk nauczycielka historii w Zespole Szkół nr 5 w Szczecinie

I Podstawa programowa: 16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne.

Uczeń: […] 5) charakteryzuje ideologie totalitarne (nazizm i komunizm) odwołując się do przykładów historycznych; […]

II Temat lekcji: Ideologie totalitarne w XX wieku III Tytuł projektu: Nazizm i komunizm – charakterystyka ideologii IV Założenia projektu Ideologie polityczne kształtują świadomość polityczną społeczeństwa i rozumienie rzeczywistości. Od czasu oświecenia określają cele działalności politycznej różnych grup społecznych i obejmują swoim zasięgiem wszystkie dziedziny życia społecznego. Stanowią podstawę do tworzenia programów politycznych różnych partii i ugrupowań poprzez tworzenie podstaw poglądów naukowych, twierdzeń czy założeń i prezentowanie wzorców dotyczących funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Specyfika uwarunkowań politycznych, religijnych, społecznych czy ekonomicznych w różnych epokach historycznych powoduje powstawanie charakterystycznych dla tych epok ideologii, które mają odzwierciedlenie w tworzeniu wzorców zachowań, zasad funkcjonowania państwa i jego instytucji i prowadzą do szeroko zakrojonych zmian. W historii jednym z najbardziej wyrazistych przykładów ideologii są faszyzm i komunizm. Powstanie obu tych ideologii zostało podyktowane warunkami historycznym, w jakich znalazły się Niemcy i ZSRR po zakończeniu I wojny światowej. Kryzys spowodowany wojną doprowadził do rozpowszechnienia się poglądów skrajnie odbiegających od ideologii demokracji i pozwolił na wykreowanie przywódców dążących do konfrontacji i wojny.

Podstawowym założeniem projektu jest przeprowadzenie dyskusji panelowej na temat założeń ideologii faszyzmu i komunizmu w oparciu o przykłady historycznych uwarunkowań ich powstania i rozwoju.

Uczniowie powinni dokonać porównania tych ideologii w obszarze historyczno-politycznym, społecznym i kulturowym oraz skonfrontować je z wcześniej poznanymi demokratycznymi doktrynami politycznymi.

Podsumowanie dyskusji należy ukierunkować na ocenę skutków, jakie przyniosło za sobą wprowadzenie i realizacja tych ideologii w XX wieku.

V Cele projektu Cel ogólny: uświadomienie skutków wprowadzenia i realizacji zasad ideologii politycznej na życie społeczeństwa.

46

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• • • • • •

Cele operacyjne Uczeń: określa historyczne aspekty genezy reżimów totalitarnych; podaje przykłady wpływu sytuacji politycznej na powstawanie ideologii politycznej; charakteryzuje ideologie totalitarne; porównuje założenia różnych ideologii politycznych; przedstawia życie codzienne obywateli w reżimie totalitarnym; krytycznie ocenia wpływ ideologii na życie społeczeństw.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Przedstawienie genezy faszyzmu i komunizmu Zespół I określa na podstawie literatury i źródeł w XX wieku. historycznych następujące zagadnienia: A. podłoże polityczno-historyczne powstania ideologii totalitarnych w XX wieku; • postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie Niemiec, • słabość polityczna Republiki Weimarskiej, • rozwój ruchu socjaldemokratycznego i komunistycznego w Niemczech, • skutki udziału Rosji w I wojnie światowej • rewolucja lutowa i październikowa w 1917 roku, • źródła zwycięstwa bolszewików w Rosji, B. działalność twórców ideologii faszystowskiej i komunistycznej; • dojście Mussoliniego i Hitlera do władzy, • dojście Stalina do władzy, • powstanie i działalność NSDAP, • działalność partii komunistycznej w ZSRR, C. przestrzeń i czas powstania ideologii; • Niemcy i Włochy w XX-leciu międzywojennym, • ZSRR w XX-leciu międzywojennym, D. zasięg terytorialny ideologii faszystowskiej i komunistycznej; • rozprzestrzenianie się ideologii totalitarnych.

Scharakteryzowanie ideologii totalitarnych.

Zespół II opracowuje – na podstawie literatury i wiedzy źródłowej – następujące zagadnienia: A. idea człowieka w faszyzmie i komunizmie;

47

Edukacja obywatelska

• rasizm w ideologii faszystowskiej, • antysemityzm (ustawy norymberskie i „kryształowa noc”), • człowiek jako część przyrody (materializm dialektyczny w komunizmie), • całkowita równość społeczna w komunizmie, B. wzór obywatela państwa totalitarnego np.; • bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy, • utożsamianie się z państwem, • realizacja „misji dziejowej”, • donosicielstwo, jako obowiązek państwowy, • bierność wobec nadużyć władzy, C. model gospodarki w państwie totalitarnym; • kontrola i planowanie w gospodarce państw faszystowskich, • własność prywatna w gospodarce faszystowskiej, • centralizacja i nacjonalizacja przemysłu, • obowiązek pracy na rzecz państwa, • Nowa Ekonomiczna Polityka w ZSRR, • kolektywizacja w ZSRR, D. model ustroju politycznego państwa totalitarnego; • system monopartyjny, • zasada wodzostwa, • rozbudowany aparat policji politycznej, • walka z opozycją, • łamanie praw człowieka, • rozbudowana biurokracja, • militaryzm państwowy, • prawo podporządkowane państwu, • kult wodza, • wszechobecna cenzura, E. cele polityki zagranicznej państw totalitarnych; • polityka podboju, • „przestrzeń życiowa dla Niemców”, • „ światowa rewolucja komunistyczna”, F. kultura w służbie ideologii totalitarnej; • indoktrynacja społeczeństwa, • rozbudowana propaganda, • podporządkowanie mediów ideologii,

48

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• służebna rola kultury, • masowość, • prostota przekazu.

VIII Formy prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem np.: mapy, plakatu, prezentacji multimedialnej.

49

Edukacja obywatelska

Projekt 9 Opracowanie: Helena Tomaszewska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Społecznym Liceum Ogólnokształcącym STSG w Świnoujściu

I Podstawa programowa: 22. Współczesna demokracja w Polsce i na świecie – problemy i zagrożenia.

Uczeń: […] 2) rozpoznaje przejawy populizmu i wyjaśnia, dlaczego stanowi on zagrożenie dla demokracji; 3) omawia na przykładach patologie życia publicznego (np. korupcja, nepotyzm, klientelizm) i wyjaśnia, dlaczego wpływają one destrukcyjnie na życie publiczne; […]

II Temat lekcji: Zagrożenia dla demokracji III Tytuł projektu: Czy polska demokracja jest zagrożona?

IV Założenia projektu W polskim życiu publicznym istnieją patologie, które niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie demokratycznego państwa i decydują o negatywnej ocenie systemu demokratycznego przez część opinii publicznej. Celem projektu jest nie tylko uświadomienie uczniom istnienia nieprawidłowości w polskim życiu publicznym, i w ich bezpośrednim otoczeniu, ale również zachęcenie do walki z ich przejawami. Nie chodzi tutaj tylko o zapoznanie uczniów z patologiami, ale przede wszystkim o wyrażenie negatywnej oceny tych zjawisk i ukazanie możliwych dalekosiężnych ich skutków.

Bardzo ważnym aspektem tego projektu jest przygotowanie, przeprowadzenie i opracowanie przez poszczególne grupy ankiet. Zmusi to uczniów do precyzyjnego formułowania pytań i proponowanych odpowiedzi. W tej formie zostaną przeprowadzone wśród mieszkańców danego miasta badania opinii publicznej.

Tematyka projektu jest bardzo obszerna, dlatego, proponuję zaprezentować wyniki badań i ocenić poziom destrukcji polskiego życia publicznego, na dwóch godzinach lekcyjnych. Na pierwszej lekcji poszczególne grupy przedstawią prezentacje multimedialne dotyczące poszczególnych zagrożeń demokracji. Na drugiej godzinie uczniowie przeprowadzą sąd nad polską demokracją, w którym uwzględnią przejawy patologii we współczesnej Polsce i odpowiedzą na pytanie „Czy polska demokracja jest zagrożona?”. Jeżeli przeprowadzenie dwóch lekcji jest niemożliwe, warto zadać uczniom do domu napisanie wypracowania na ten właśnie temat.

V Cele projektu Cel ogólny: uświadomienie wymiarów patologii w polskim życiu politycznym oraz kształtowanie postaw obywatelskich.

50

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• • • • •

Cele operacyjne Uczeń: wyjaśnia pojęcia: populizm, demagogia, korupcja, nepotyzm, klientelizm, alienacja, fasadowość demokracji, demokracja telewizyjna; charakteryzuje rodzaje patologii władzy; rozpoznaje formy zagrożeń dla demokracji – w państwie, społeczności lokalnej i życiu szkoły; podaje przykłady patologii władzy we współczesnej Polsce; wykazuje negatywne konsekwencje patologii władzy dla życia publicznego.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Scharakteryzowanie populizmu i demagogii.

Scharakteryzowanie korupcji.

Formy realizacji Zespół I – na podstawie Internetu, literatury i publicystyki oraz własnych badań: A. Wyjaśnia pojęcia: populizm, demagogia.

B. Wymienia cele, które stawiają przed sobą populiści.

C. Wyjaśnia czynniki mające wpływ na powstawanie i rozwój zjawiska populizmu.

D. Przedstawia cechy populizmu.

E. Analizuje programy wyborcze różnych komitetów wyborczych (wybory parlamentarne 2011 r. lub wybory samorządowe 2014 r.) i sporządza zestawienie haseł populistycznych.

F. Przygotowuje ankietę, przeprowadza i opracowuje jej dane. Temat „Zaufanie do polityków”, w której uwzględnia takie kwestie jak: • poziom zaufania ankietowanych do polityków, • przyczyny takiego poziomu zaufania do polityków, • propozycje działań, które mogłyby zmienić na stawienie ankietowanych do polityków.

G. Ocenia wpływ populizmu na funkcjonowanie demokratycznego państwa.

Zespół II – na podstawie Internetu, literatury i publicystyki oraz własnych badań: A. Wyjaśnia pojęcie: korupcja.

B. Przedstawia główne dziedziny życia publicznego narażone na korupcję.

51

Edukacja obywatelska

Scharakteryzowanie nepotyzmu i klientelizmu.

C. Wyjaśnia czynniki mające wpływ na powstawanie zjawiska korupcji.

D. Przedstawia typy korupcji i jej cechy.

E. Przygotowuje ankietę, przeprowadza ją i opracowuje dane. Temat: „Łapownictwo w opinii publicznej mieszkańców mojego miasta”.

W ankiecie uwzględnia: • przyczyny łapownictwa, • styczność z łapownictwem w życiu codziennym ankietowanych, • stosunek ankietowanych do tego zjawiska, • propozycje działań antykorupcyjnych.

F. Przedstawia konkretne przykłady afer korupcyjnych we współczesnej Polsce.

G. Ocenia wpływ korupcji na funkcjonowanie demokratycznego państwa; • w sferze polityki, • w sferze gospodarki.

Zespół III – na podstawie Internetu, literatury i publicystyki oraz własnych badań: A. Wyjaśnia pojęcia: nepotyzm i klientelizm.

Przedstawia różnice między nimi.

B. Przedstawia główne dziedziny życia publicznego, w których występują te zjawiska.

C. Wyjaśnia czynniki mające wpływ na powstawanie tych zjawisk.

D. Przygotowuje ankietę, przeprowadza ją i opracowuje dane. Temat: „Zjawisko nepotyzmui klientelizmu w moim mieście”.

W ankiecie uwzględnia: • styczność z nepotyzmem/klientelizmem w życiu codziennym ankietowanych, • stosunek ankietowanych do tego zjawiska, • propozycje działań mogące ograniczyć te zjawiska.

F. Przedstawia konkretne przykłady afer korupcyjnych (związanych ze zjawiskiem klientelizmu i nepotyzmu) we współczesnej Polsce.

G. Ocenia wpływ nepotyzmu i klientelizmu na funkcjonowanie demokratycznego państwa: • w sferze polityki, • w sferze gospodarki.

52

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Scharakteryzowanie demokracji fasadowej.

Scharakteryzowanie demokracji telewizyjnej.

Zespół IV – na podstawie Internetu, literatury i publicystyki oraz własnych badań: A. Wyjaśnia pojęcie demokracja fasadowa.

B. Wymienia cechy demokracji fasadowej.

C. Przedstawia przykłady fasadowości demokracji we współczesnym świecie i w Polsce.

D. Wyjaśnia warunki umożliwiające powstanie demokracji fasadowej.

G. Przygotowuje ankietę, przeprowadza ją i opracowuje dane. Temat: „Jakość demokracji w Polsce”.

W ankiecie uwzględnia: • negatywne i pozytywne cechy polskiej demokracji, • stosunek ankietowanych do ustroju demokratycznego, • zaufanie ankietowanych do instytucji politycznych, • zmiany, które ankietowani chcieliby wprowadzić, by wzmocnić polską demokrację.

H. Ocenia wpływ fasadowości na funkcjonowanie demokratycznego państwa.

Zespół V – na podstawie Internetu, literatury i publicystyki oraz własnych badań: A. Wyjaśnia pojęcia: demokracja telewizyjna, alienacja.

B. Wymienia cechy demokracji telewizyjnej.

C. Wyjaśnia uwarunkowania demokracji telewizyjnej.

D. Przygotowuje ankietę, przeprowadza ją i opracowuje dane.

Temat: „Na kogo głosuję i dlaczego?”.

W ankiecie uwzględnia: • czynniki, które mają wpływ na dokonywany przez ankietowanego wybór, • stosunek ankietowanych do sondaży wyborczych, • znajomość programów komitetów wyborczych wśród ankietowanych, • znajomość telewizyjnych programów publicystycznych wśród ankietowanych,

53

Edukacja obywatelska

• ocenę opinii publicznej stosunku polityków do wyborców po zakończeniu kampanii wyborczej.

E. Ocenia wpływ ww. zjawiska na zagrożenie demokracji.

VIII Formy prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej.

54

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 10 Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

I Podstawa programowa:

23. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń: 1) przedstawia konstytucyjne zasady ustroju państwa; 2) wyjaśnia konstytucyjne pojęcie suwerenności; 3) wyjaśnia relację między prawem międzynarodowym (w tym unijnym) a prawem krajowym; […]

II Temat lekcji: Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej III Tytuł projektu: Fundamenty ustroju Rzeczypospolitej Polskiej IV Założenia projektu Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej to podstawowe rozwiązania zamieszczone w ustawie zasadniczej, regulujące podstawy ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego państwa. Katalog zasad ustrojowych wywodzi się z rozdziału I Konstytucji RP, zatytułowanego Rzeczpospolita. Z treści Konstytucji można wyprowadzić następujące zobiektywizowane zasady ustrojowe: suwerenności narodu, niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej, republikańskiej formy państwa, demokratycznego państwa prawnego, unitarnej formy państwa, podziału władzy i równowagi władz, reprezentacji politycznej (przedstawicielstwa), społeczeństwa obywatelskiego, społecznej gospodarki rynkowej, wolności i praw człowieka i obywatela, decentralizacji władzy publicznej i samorządu, niezależności i współdziałania państwa i Kościołów oraz innych związków wyznaniowych, pomocniczości (subsydiarności). Uwaga! Sporządzane przez konstytucjonalistów katalogi zasad ustrojowych oparte na tej samej Konstytucji RP, mogą wykazywać różnice; jedni przedstawiają katalog bardziej rozbudowany, inni liczbowo mniejszy.

Projekt należy realizować w formie poznawczo-badawczej. Rzetelne opracowanie tematu powinno ułatwić uczniom zrozumienie mechanizmów działania systemu politycznego RP, któremu będą poświęcone kolejne zajęcia lekcyjne. Uczniowie, w trakcie realizacji projektu muszą dotrzeć do różnych źródeł informacji, i na ich podstawie zinterpretować poszczególne zasady, przedstawić formy i przykłady ich urzeczywistniania oraz dokonać analizy i oceny poziomu rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej jako państwa demokratycznego.

W ramach dyskusji panelowej, uczniowie powinni odnieść się do przedstawionych wymiarów funkcjonowania zasad ustrojowych oraz ocenić na gruncie kultury politycznej, stopień zaangażowania obywateli w rozwój demokracji w Polsce. Zwieńczeniem analizy funkcjonowania fundamentów naszego państwa może być pogłębiona refleksja wraz z uzasadnionymi postulatami na temat przyszłego kształtu ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

55

Edukacja obywatelska

V Cele projektu

• • • • •

Cel ogólny: scharakteryzowanie ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

Cele operacyjne Uczeń: wymienia i wyjaśnia konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej; określa formy urzeczywistniania konstytucyjnych zasad ustroju RP; omawia przykłady urzeczywistniania konstytucyjnych zasad ustroju RP; analizuje i ocenia realizację zasad ustroju RP; formułuje i uzasadnia postulaty modyfikacji elementów ustroju naszego państwa.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Scharakteryzowanie ustroju Rzeczypospolitej Uczniowie w parach opracowują – na podstaPolskiej. wie literatury, prasy, TV, Internetu – poszczególne konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem następujących zagadnień; 1. Zasada suwerenności (zwierzchnictwa) narodu; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, naród jako kategoria polityczna, • pojęcie suwerenności narodu – obywateli, • suwerenność narodu a suwerenność państwa, • suwerenność narodu w warunkach integracji europejskiej, • formy demokracji bezpośredniej i pośredniej oraz przykłady ich urzeczywistniania w III RP, • przykłady inicjatyw obywatelskich; – forma, – obywatelskie uzasadnienie celowości, – efekty, – rekomendacje, • ocena stopnia współdecydowania narodu polskiego w procesie rządzenia.

2. Zasada niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady,

56

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

• pojęcie niepodległości i suwerenności państwa, • relacja między prawem międzynarodowym (w tym Unii Europejskiej) a prawem Rzeczypospolitej Polskiej; • formy i przykłady urzeczywistniania suwerenności przez państwo polskie.

3. Zasada republikańskiej formy państwa; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • pojęcie republiki i Rzeczpospolitej, • obowiązki i powinności obywateli wobec państwa, jako „dobra wspólnego wszystkich obywateli”, • formy i zasady urzeczywistniania republikańskiej formy rządów w państwie polskim.

4. Zasada demokratycznego państwa prawnego; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • pojęcie państwa prawa i sprawiedliwości społecznej, • cechy państwa prawa, • formuły sprawiedliwości, • formy i przykłady urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej.

5. Zasada unitarnej formy państwa; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • państwo unitarne a państwo złożone (federalne), • formy i przykłady jednolitości państwa polskiego.

6. Zasada podziału władzy i równowagi władz; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • aspekty podziału władzy; przedmiotowy (funkcjonalny), podmiotowy (organizacyjny) i personalny, • pozycja ustrojowa poszczególnych organów władzy państwowej, • konstytucyjne regulacje zasady równowagi, wzajemnego hamowania się i kontroli władz,

57

Edukacja obywatelska

• formy rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy organami władzy, • przykłady współdziałania i współpracy organów władzy, • ocena konstytucyjnych regulacji zasady podziału władzy w aspekcie sprawności funkcjonowania państwa.

7. Zasada reprezentacji politycznej (przedstawicielstwa); • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • rola polskich partii politycznych w demokracji przedstawicielskiej, • istota mandatu wolnego, • formy odpowiedzialności przedstawicieli Narodu.

8. Zasada społeczeństwa obywatelskiego; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • cechy społeczeństwa obywatelskiego, • formy i przykłady udziału obywateli, w życiu społeczno-politycznym, • ranking najmocniejszych i najsłabszych stron funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego we współczesnej Polsce.

9. Zasada społecznej gospodarki rynkowej; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • pojęcie społecznej gospodarki rynkowej, • formy i przykłady urzeczywistniania zasady wolności działalności gospodarczej; wolności konsumentów, wolności właścicieli środków produkcji, wolność produkcji i handlu, wolność konkurencji, • formy respektowania zasady ochrony własności, • formy i wymiary solidarności, dialogu i współpracy, partnerów społecznych, • wykorzystywanie przez państwo instrumentów, służących osiąganiu bezpieczeństwa społecznego, • blaski i cienie ustroju gospodarczego współczesnej Polski.

58

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

10. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • godność człowieka jako źródła wolności i praw, • prawo a wolność, • prawa zastrzeżone dla obywateli, • zadania państwa polskiego w zakresie zapewnienia wolności i praw człowieka i obywatela, • granice dopuszczalnej ingerencji państwa, w sferę wolności i praw, • katalog konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela, gwarancje przestrzegania praw człowieka w Polsce.

11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • pojęcie decentralizacji władzy, • struktura oraz organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego, • struktura administracji publicznej, • zadania gminy, powiatu, województwa, • inne formy samorządu.

12.

Zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i Kościołów oraz innych związków wyznaniowych; • numery i treści artykułów z Konstytucji RP, stanowiących podstawę do sformułowania zasady, • równouprawnienie wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce, • analiza postanowień konkordatu, • regulacje ustawowe pomiędzy państwem a Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, • wymiary autonomii i niezależności Kościołów i związków wyznaniowych.

13. Zasada pomocniczości (subsydiarności); • treści preambuły Konstytucji RP, stanowiące podstawę do sformułowania zasady,

59

Edukacja obywatelska

• pojęcie pomocniczości (subsydiarności), • solidarność podmiotów państwowych i społecznych, • formy i przykłady urzeczywistniania idei pomocniczości pomiędzy państwem a społeczeństwem obywatelskim; „umacnianie uprawnień obywateli i ich wspólnot”.

VIII Forma prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych.

60

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 11 Opracowanie: Elżbieta Kulik nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół nr 1 w Pyrzycach

I Podstawa programowa: 28. Samorząd terytorialny w Polsce.

Uczeń: 6. Ocenia perspektywy rozwoju własnej gminy, powiatu lub regionu na podstawie samodzielnie zebranych materiałów.

II Temat lekcji: Samorząd terytorialny w Polsce III Tytuł projektu: Program rozwoju naszej gminy IV Założenia projektu Projekt ma za zadanie zainteresowanie uczniów perspektywami rozwoju własnego regionu.

Uczniowie w trakcie realizacji projektu muszą dotrzeć do odpowiednich osób zajmujących się rozwojem i promocją gminy oraz pozyskiwaniem środków unijnych.

W ramach dyskusji powinni przeanalizować te działania, które mogą wpłynąć na poprawienie jakości życia mieszkańców lub też zaproponować swoje koncepcje rozwoju gminy.

V Cele projektu:

• • • •

Cel ogólny: uświadomienie perspektyw i uwarunkowań rozwoju własnej gminy.

Cele operacyjne: Uczeń: przedstawia i ocenia program rozwoju własnej gminy, analizuje poziom rozwoju cywilizacyjnego gminy, przedstawia społeczne oczekiwania i postulaty związane z przyszłością gminy, proponuje własną koncepcję rozwoju gminy.

VI czas trwania projektu: Miesiąc

VII Plan działań

Zadania uczniów Formy realizacji Analiza samorządowych koncepcji i programów Uczniowie w parach opracowują – na podstawie rozwoju gminy. zebranych w urzędzie gminy materiałów, strategię rozwoju gminy.

61

Edukacja obywatelska

Zespół I Rozwój gospodarczy; • pozyskiwanie nowych miejsc pracy poprzez; rozszerzanie sektora gospodarczego, budowę nowych zakładów przemysłowych i przedsiębiorstw usługowych, rozszerzanie działalności już istniejących zakładów itp.

Zespół II Rozwój kulturalny; • rozwój turystyki; opracowanie szlaku turystycznego ciekawych miejsc, • scharakteryzowanie regionalnego folkloru, • zaprezentowanie działalności Domu Kultury.

Zespół III Rozwój społeczny; • zaprezentowanie działalności lokalnych stowarzyszeń i fundacji, • podejmowanie inicjatyw społecznych, • propozycje kampanii prospołecznych na rzecz rozwoju • gminy, np. powołania nowego klubu osiedlowego.

VIII Forma realizacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej.

62

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 12 Opracowanie: Mariola Pilarz nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w VIII Liceum Ogólnokształcącym im. Olimpijczyków Polskich w Szczecinie

I Podstawa programowa:

36. Prawa człowieka.

Uczeń: 1) rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, dlaczego dochodzi do łamania praw człowieka na wielką skalę przez reżimy autorytarne.

II Temat lekcji: Łamanie praw człowieka w świecie III Tytuł projektu: Łamanie praw człowieka IV Założenia projektu Ochrona praw człowieka w świecie współczesnym, stanowi jedno z najważniejszych zadań i zobowiązań dla państw i organizacji międzynarodowych. Mimo dużego postępu w rozwoju systemów i gwarancji ochrony, uchwalenia szeregu deklaracji, konwencji a także powoływania różnych instytucji, zarówno o zasięgu ogólnoświatowym jak i regionalnym, prawa człowieka były i są nieustannie łamane.

Problem naruszania praw człowieka nie odnosi się wyłącznie do dawnych reżimów totalitarnych czy autorytarnych, lecz także do szeregu współczesnych państw, w tym również demokratycznych.

Celem projektu jest zaznajomienie uczniów z tym ważnym problemem, przedstawienie przyczyn łamania praw człowieka dawniej i współcześnie, jak również uwrażliwienie na ludzką krzywdę i pobudzenie do aktywnego działania w obronie godności człowieka. Uczniowie w trakcie realizacji projektu będą musieli dotrzeć do różnych źródeł informacji i na ich podstawie określić oraz zanalizować przyczyny łamania praw człowieka w przeszłości i obecnie, a także wyszczególnić reżimy najczęściej dopuszczające się łamania praw człowieka.

V Cele projektu:

• • • • •

Cel ogólny: scharakteryzowanie przyczyn łamania praw człowieka.

Cele operacyjne: Uczeń: wymienia i analizuje przyczyny łamania praw człowieka w przeszłości oraz we współczesnym świecie (ekonomiczne, kulturowe, prawne, polityczne); wskazuje państwa, w których na wielką skalę łamano prawa człowieka w XX wieku, oraz państwa, w których prawa człowieka są nadal łamane; podaje przykłady aktów najczęściej łamanych praw człowieka; wyjaśnia złożoność problemu łamania praw człowieka we współczesnym świecie; określa zagrożenia, jakie niesie ze sobą łamanie praw człowieka dla współczesności i na przyszłość.

63

Edukacja obywatelska

VI czas trwania projektu: Miesiąc

VII Plan działań Zadania uczniów Formy realizacji Przedstawienie form i przyczyn łamania praw Zespół I opracowuje, na podstawie literatury, człowieka, w XX wiecznych państwach totalitar- publikacji prasowych, filmów dokumentalnych, nych i autorytarnych. reportaży, podręcznika i Internetu, zagadnienia; • mapa państw totalitarnych i autorytarnych wraz z sylwetkami ich przywódców, dopuszczających się łamania praw człowieka; • przykłady form i analiza przyczyn łamania praw człowieka przez dawne reżimy, pod kątem ekonomicznym, kulturowym, prawnym i politycznym.

Przedstawienie form i przyczyn łamania praw Zespół II opracowuje, na podstawie literatury, człowieka, w państwach współczesnych. publikacji prasowych, filmów dokumentalnych, reportaży, podręcznika i Internetu, zagadnienia; • mapa państw, w których: a) łamane są prawa człowieka, b) zagrożone są prawa człowieka, c) w zasadzie przestrzega się praw człowieka, d) w pełni przestrzega się praw człowieka; • przykłady form i analiza przyczyn łamania praw człowieka przez obecne reżimy autorytarne, pod kątem ekonomicznym, kulturowym, prawnym i politycznym.

VII. Formy prezentacji • prezentacja multimedialna, • folder, • referat ilustrowany mapami, plakatami, zdjęciami, krótkimi formami filmowymi, slajdami.

64

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 13 Opracowanie: Mariola Pilarz nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w VIII Liceum Ogólnokształcącym im. Olimpijczyków Polskich w Szczecinie

I Podstawa programowa:

37. Ochrona praw człowieka w Polsce.

Uczeń: 1) odnosi przedstawiane w mediach przypadki naruszania praw lub wolności w Polsce do Konstytucji RP; 2) analizuje stan przestrzegania praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych; 3) przygotowuje opracowanie na temat naruszania i ochrony praw człowieka w wybranej dziedzinie;

II Temat lekcji: Naruszanie i ochrona praw człowieka w Polsce III Tytuł projektu: Walczymy o swoje prawa IV Założenia projektu Rzeczpospolita Polska należy do tych państw demokratycznych, które przyjęły wszystkie międzynarodowe konwencje dotyczące ochrony praw człowieka. Sama jako państwo dysponuje obszernym, wewnętrznym katalogiem wolności i praw człowieka i obywatela, który został zawarty w rozdziale II Konstytucji RP. W Polsce funkcjonuje szereg instytucji, mechanizmów i środków ochrony, poprzez które możemy dochodzić swoich praw. Niestety, pomimo istnienia szeregu gwarancji i zabezpieczeń, w naszym kraju dochodzi do naruszania i łamania praw człowieka.

Zadaniem projektu jest zwrócenie uwagi na ten poważny problem, a także jak najszersze zapoznanie uczniów z najczęściej występującymi formami i aktami łamania praw człowieka w Polsce. Ważne będzie również zapoznanie się uczniów ze środkami ochrony praw człowieka, jakie przysługują każdemu Polakowi.

V Cele projektu:

• • • • •

Cel ogólny: scharakteryzowanie naruszania i ochrony praw człowieka w Polsce.

Cele operacyjne: Uczeń: przedstawia występujące w Polsce formy i przykłady naruszania praw człowieka; odnosi przedstawiane w mediach przypadki naruszania praw lub wolności w Polsce do treści o ich ochronie zawartych w Konstytucji RP; rozpoznaje przejawy nietolerancji, dyskryminacji, rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu, ksenofobii występujących w Polsce; określa formy przeciwstawiania się przejawom łamania praw człowieka; przedstawia zagrożenia dla potrzeb, interesów i celów ludzkich, wynikające z łamania praw człowieka we współczesnym świecie;

65

Edukacja obywatelska

• •

przedstawia rolę i zakres odpowiedzialności mediów w przekazywaniu informacji o stanie przestrzegania praw człowieka; dokonuje krytycznej analizy i oceny przekazów medialnych.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc.

VII Plan działania Zadania uczniów Przedstawienie występujących w Polsce przykładów łamania praw człowieka prezentowanych w mediach w odniesieniu do odpowiednich treści Konstytucji RP.

Przedstawienie stanu przestrzegania praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych.

Przedstawienie przykładów naruszania praw człowieka w wybranej dziedzinie.

Formy realizacji Zespół I opracowuje na podstawie przekazów medialnych przypadki łamania praw człowieka w Polsce i odnosi je do odpowiednich zapisów w Konstytucji RP (np. publikowane wizerunki poszukiwanych przestępców, nietrzeźwych kierowców, kiboli, neonazistów itp.)

Zespół II przedstawia na podstawie zapisów w Konstytucji RP oraz Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych z 2005 r., status prawny tych grup, a następnie na podstawie przekazów medialnych odnosi go do praktyk w życiu codziennym.

Podaje przykłady dyskryminacji i nietolerancji występujące w polskim społeczeństwie.

Zespół III dzieli się na trzy podzespoły, z których każdy przygotowuje po jednym przykładzie łamania praw człowieka w następujących obszarach życia społecznego: Podzespół „A”- sfera kulturowa; Podzespół „B”- sfera ekonomiczna; Podzespół „C”- sfera polityczna.

VIII Formy prezentacji • prezentacja multimedialna, • scenki rodzajowe (np. zespół III), • referaty ilustrowane krótkimi formami filmowymi.

66

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 14 Opracowanie: Jerzy Sowa nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Czesława Miłosza w Gryficach

I Podstawa programowa:

40. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym.

Uczeń: 1) przedstawia podmioty oraz zasady prawa międzynarodowego (zasadę suwerenności, wzajemności, pacta sunt servanda); […]

II Temat lekcji: Zasady prawa międzynarodowego publicznego III Tytuł projektu: Zasady prawa międzynarodowego publicznego. Teoria i praktyka IV Założenia projektu Zasady prawa międzynarodowego publicznego zostały przyjęte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz w wielu rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, przede wszystkim w Deklaracji zasad prawa międzynarodowego z 24 października 1970. Wyróżniamy następujące zasady prawa międzynarodowego publicznego: zasadę suwerennej równości państw, zasadę nieinterwencji, zasadę równości państw, zasadę pacta sunt servanda, zasadę pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych, zasadę wyrzeczenia się siły, zasadę bezpieczeństwa zbiorowego, zasadę nienaruszalności granic, zasadę poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, zasadę prawa narodów do samostanowienia, zasadę współpracy międzynarodowej. Zasady prawa międzynarodowego są normami uznanymi i akceptowanymi przez całą społeczność międzynarodową i ich zmiana jest dopuszczalna jedynie za zgodą całej społeczności. Mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Respektowanie zasad jest niezbędne do utrzymania międzynarodowego porządku prawnego. Niestety we współczesnym świecie, głównie w wyniku konfliktów międzynarodowych, dochodzi do naruszania tych zasad.

Projekt należy realizować w formie poznawczo-badawczej. Dobrze opracowany temat pozwoli uczniom na następnych lekcjach lepiej zrozumieć istotę stosunków międzynarodowych, zwłaszcza stosunki między państwami, konflikty międzynarodowe oraz sposoby ich rozwiązywania. Aby zrealizować projekt uczniowie muszą wykorzystać różne źródła informacji i dokonać oceny funkcjonowania zasad prawa międzynarodowego we współczesnym świecie.

V Cele projektu: Cel ogólny: scharakteryzowanie zasad prawa międzynarodowego publicznego.

67

Edukacja obywatelska

• • • •

Cele operacyjne: Uczeń: wymienia podstawowe umowy i traktaty międzynarodowe, w których zawarte są zasady prawa międzynarodowego publicznego; wymienia i wyjaśnia powszechne zasady prawa międzynarodowego publicznego; omawia funkcjonowanie zasad prawa międzynarodowego publicznego w stosunkach międzynarodowych (we współczesnym świecie); podaje przykłady naruszania (łamania) zasad prawa międzynarodowego publicznego.

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania Zadania uczniów Formy realizacji Przedstawienie umów i traktatów międzynaro- Zespół I (2 uczniów) wyszukuje – na podstawie dowych, w których zawarte są zasady prawa literatury, prasy, Internetu – umowy i traktaty międzynarodowego publicznego. międzynarodowe zawierające zasady prawa międzynarodowego publicznego, z uwzględnieniem treści artykułów dotyczących poszczególnych zasad.

Scharakteryzowanie powszechnych zasad pra- Zespoły II–XII (po 2 uczniów w zespole) opracowa międzynarodowego publicznego. wują – na podstawie literatury, prasy, TV, Internetu – poszczególne zasady prawa międzynarodowego publicznego, z uwzględnieniem następujących zagadnień; 1. Zasada suwerennej równości państw; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady suwerennej równości państw).

2. Zasada nieinterwencji; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady nieinterwencji.

68

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

3. Zasada równości państw; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady równości państw.

4. Zasada pacta sunt servanda; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady pacta sunt servanda.

5. Zasada pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych.

6. Zasada wyrzeczenia się siły; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady wyrzeczenia się siły.

7. Zasada bezpieczeństwa zbiorowego; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady bezpieczeństwa zbiorowego.

8. Zasada nienaruszalności granic; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady nienaruszalności granic.

69

Edukacja obywatelska

9. Zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

10. Zasada prawa narodów do samostanowienia; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady prawa narodów do samostanowienia.

11. Zasada współpracy międzynarodowej; • wyjaśnienie zasady, • zastosowanie i funkcjonowanie zasady w stosunkach międzynarodowych (międzypaństwowych) – przykłady, • przykłady naruszania (łamania) zasady współpracy międzynarodowej.

VIII Formy prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej.

70

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Projekt 15 Opracowanie: Jerzy Sowa nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Czesława Miłosza w Gryficach

I Podstawa programowa:

41. Globalizacja współczesnego świata.

Uczeń: 1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia); 2) ocenia rolę wybranych państw oraz instytucji o zasięgu globalnym (organizacji, korporacji, mediów) w procesach globalizacyjnych; […]

II Temat lekcji: Płaszczyzny globalizacji III Tytuł projektu: Wymiary globalizacji IV Założenia projektu Globalizacja to ogół procesów prowadzących do wzrostu zależności i postępującej integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur w skali całego globu. Istotną cechą globalizacji jest jej wielowymiarowość i wzajemne oddziaływanie na siebie bardzo wielu sfer. Możemy wyróżnić następujące płaszczyzny globalizacji: globalizację polityczną, globalizację informacyjną, globalizację kulturową, globalizację rynków finansowych i towarowych oraz globalizację działalności gospodarczej. Globalizacja ma zarówno wielu zwolenników, jak i przeciwników. Stanowi bardzo poważne wyzwanie dla państw, narodów i społeczeństw, w jaki sposób wykorzystać jej możliwości, jednocześnie unikając zagrożeń.

Projekt należy realizować w formie poznawczo badawczej. Dobrze opracowany temat pozwoli uczniom na zrozumienie wielowymiarowego charakteru globalizacji oraz na ocenę możliwości i zagrożeń wynikających z niej. Aby zrealizować projekt uczniowie muszą wykorzystać różne źródła informacji – literaturę, prasę, Internet, TV.

V Cele projektu:

• • • • •

Cel ogólny: scharakteryzowanie płaszczyzn globalizacji.

Cele operacyjne: Uczeń: wyjaśnia pojęcia: globalizacja, alterglobaliści, macdonaldyzacja; przedstawia przyczyny globalizacji; charakteryzuje globalizację: polityczną, informacyjną, kulturową, rynków finansowych, rynków towarowych, działalności gospodarczej; podaje przykłady organizacji międzynarodowych, międzynarodowych instytucji finansowych oraz korporacji transnarodowych o zasięgu globalnym, i ocenia ich rolę w procesie globalizacji; przedstawia zalety i wady globalizacji.

71

Edukacja obywatelska

VI Czas wykonania projektu Miesiąc

VII Plan działania

Zadania uczniów Przedstawienie przyczyn globalizacji.

Scharakteryzowanie globalizacji politycznej.

Scharakteryzowanie globalizacji informacyjnej.

Scharakteryzowanie globalizacji kulturowej.

Formy realizacji Zespół I (2 uczniów) opracowuje – na podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – przyczyny globalizacji; ekonomiczne, polityczno-prawne, technologiczne i telekomunikacyjne.

Zespół II (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację polityczną, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja polityczna – charakterystyka zjawiska; B. przykłady organizacji międzynarodowych i nieformalnych forów międzynarodowych powstałych w wyniku globalizacji politycznej; C. rola organizacji międzynarodowych i nieformalnych forów międzynarodowych w procesie globalizacji politycznej świata.

Zespół III (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację informacyjną, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja informacyjna – charakterystyka zjawiska; B. rewolucja informacyjna; C. przykłady globalizacji informacyjnej; D. wpływ mediów elektronicznych (Internet, TV, telefonia komórkowa i satelitarna) na przemiany społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe współczesnego świata.

Zespół IV (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację kulturową, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja kulturowa – charakterystyka zjawiska; B. przykłady globalizacji kulturowej; C. kultura globalna a kultura narodowa.

72

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Scharakteryzowanie globalizacji rynków finan- Zespół V (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na sowych. podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację rynków finansowych, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja rynków finansowych – charakterystyka zjawiska; B. przykłady globalizacji rynków finansowych; C. przykłady międzynarodowych instytucji finansowych i ich wpływ na gospodarkę światową w dobie globalizacji; D. zalety i wady globalizacji rynków finansowych.

Scharakteryzowanie globalizacji rynków towaro- Zespół VI (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na wych. podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację rynków towarowych, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja rynków towarowych – charakterystyka zjawiska; B. przykłady globalizacji rynków towarowych; C. zalety i wady globalizacji rynków towarowych.

Scharakteryzowanie globalizacji działalności go- Zespół VII (3 lub 4 uczniów) opracowuje – na spodarczej. podstawie literatury, prasy, Internetu, TV – globalizację działalności gospodarczej, uwzględniając następujące zagadnienia: A. globalizacja działalności gospodarczej – charakterystyka zjawiska; B. przykłady globalizacji działalności gospodarczej; C. korporacje transnarodowe i ich rola w światowym handlu, produkcji i usługach; D. zalety i wady globalizacji wobec działalności gospodarczej.

VIII Forma prezentacji Dyskusja panelowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych.

73

Edukacja obywatelska

Projekt 16 Opracowanie: Emilia Chrustowska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Nr 1 im. Bolesława Krzywoustego w Choszcznie

I Podstawa programowa:

45. Polska w Unii Europejskiej.

Uczeń: 1) wyjaśnia, na czym polega swobodny przepływ osób, kapitału, towarów i usług w Unii Europejskiej oraz jakie są zasady przekraczania granic przez polskich obywateli (w strefie Schengen i poza nią); 2) opisuje prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej, w tym możliwość skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej; 3) ocenia skutki członkostwa Polski w Unii Europejskiej i perspektywy jej rozwoju w Unii Europejskiej, odwołując się do danych statystycznych, badań opinii publicznej oraz informacji o wykorzystaniu środków unijnych w Polsce, regionie i gminie; 4) podaje ogólne zasady korzystania z funduszy unijnych przez obywateli, przedsiębiorstwa i inne organizacje w Polsce; 5) wyszukuje informacje o możliwościach podejmowania nauki i pracy w państwach Unii Euro pejskiej, potrafi posługiwać się Europass.

II Temat lekcji: Polska w Unii Europejskiej – korzyści i straty.

III Tytuł projektu: Ile Europy w mojej gminie?

IV Założenia projektu Unia Europejska jest związkiem 28 państw europejskich, pragnących współpracować ze sobą na płaszczyźnie gospodarczej, politycznej, kulturowej. Wstąpienie Polski do tej struktury wzbudzało wiele dyskusji politycznych, dzieląc nasz kraj na euroentuzjastów i eurosceptyków. Z perspektywy minionych 8 lat naszego członkostwa można pokusić się o dokonanie bilansu zysków i strat zarówno dla całego państwa, poszczególnych regionów lub nawet pojedynczych obywateli.

Projekt powinien być realizowany w formie poznawczo badawczej. Opracowany temat daje uczniom możliwość samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na pytania: czy warto było starać się o członkostwo w Unii Europejskiej?, co zyskał lub stracił na tym przeciętny obywatel?, jak samorządy lokalne wykorzystują środki unijne?. Aby zrealizować projekt uczniowie muszą wykazać się wiedzą z zakresu wyszukiwania informacji m.in. w Internecie, bibliotekach, urzędach.

74

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

V Cele projektu:

• • • • • • • •

Cel ogólny: dokonanie bilansu członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Cele operacyjne: Uczeń: wyjaśnia pojęcia: Unia Europejska, strefa Schengen, ombudsman; wyjaśnia na czym polega: swobodny przepływ osób, kapitału, towarów i usług w Unii Europejskiej; przedstawia zasady funkcjonowania strefy Schengen; podaje przykłady inwestycji w swojej gminie z wykorzystaniem środków unijnych; wymienia prawa i obowiązki wynikające z posiadanego obywatelstwa unijnego; prawidłowo wypełnia Europass; zna procedurę składania skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich w Unii Europejskiej; potrafi analizować dane statystyczne, badania opinii publicznej oraz informacje o wykorzystaniu środków unijnych w Polsce, regionie i gminie.

VI Czas wykonania projektu: Miesiąc

VII Plan działania: Zadania uczniów Formy realizacji Scharakteryzowanie swobodnego przepływ Zespół I Opracowuje: na podstawie literatury, u osób, kapitału, towarów i usług w Unii Euro- prasy, Internetu; pejskiej oraz omówienie zasad funkcjonowania A. Jak funkcjonuje strefa Schengen?: strefy Schengen.

• państwa należące do strefy Schengen; • znaczenie rozszerzenia obszaru Schengen dla obywateli państw członkowskich m.in. Polski; • sposoby podróżowania w obrębie obszaru Schengen; • warunki wjazdu obywateli państw trzecich; • gdzie należy ubiegać się o wizę Schengen; • dane statystyczne na temat liczby Polaków przekraczających rocznie granice państw strefy Schengen.

B. Charakterystyka swobodnego przepływu osób, kapitału, towarów i usług: • zasady działania rynku wewnętrznego; • zasady konkurencji w Unii Europejskiej; • polityka konsumencka.

75

Edukacja obywatelska

Analiza praw i obowiązków wynikających z po- Zespół II Opracowuje: na podstawie literatury, siadanego obywatelstwa unijnego. prasy, Internetu; A. Katalog praw i obowiązków obywatela Unii Europejskiej.

B. Uwarunkowania złożenia Skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej.

Sporządzenie bilansu zysków Zespół III Opracowuje: na podstawie prasy, Ini strat płynących z członkostwa Polski w Unii Eu- ternetu, literatury. ropejskiej.

A. Korzyści i straty polityczne.

B. Korzyści i straty ekonomiczne.

C. Korzyści i straty społeczno-kulturowe.

Zbieranie i analizowanie informacji na temat wy- Zespół IV Opracowuje: na podstawie materiakorzystanych przez organizacje społeczne lub łów uzyskanych z Urzędu Miasta i Gminy, Powiasamorząd lokalny (np. gminę) środków unijnych. towego Urzędu Pracy, danych statystycznych, rozmów z pracownikami lokalnych przedsiębiorstw wykorzystujących środki unijne.

A. Zasady działania: • Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego; • Europejskiego Funduszu Społecznego; • Funduszu Spójności.

B. Na jakie cele gmina, lokalne przedsiębiorstwa lub organizacje społeczne wykorzystują środki unijne – przykłady podejmowanych działań.

C. Udział samorządu lokalnego, przedsiębiorstw w programach Jessica i Jeremie.

Wyszukiwanie informacji Zespół V Opracowuje: na podstawie literatury, na temat nauki i pracy prasy, TV, Internetu, wywiadu z osobą pracującą w Unii Europejskiej. za granicą; A. Kto może pomóc w znalezieniu pracy za granicą: • EURES, wyszukiwarki pracy, agencje rekrutacyjne.

B. Przepisy wspólnotowe w zakresie swobodnego przepływu pracowników: • kogo dotyczą przepisy w dziedzinie swobodnego przepływu pracowników?

• prawa pracowników.

C. Dostęp do zatrudnienia: • uznawanie kwalifikacji zawodowych zdobytych w innym państwie.

76

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

D. Zasady równego traktowania: • przywileje podatkowe, socjalne.

E. Prawo do wjazdu oraz pobytu: • formalności dotyczące wyjazdu i pobytu w państwie członkowskim, • sytuacja po utracie pracy za granicą.

F. Nauka w państwach Unii Europejskiej: • zasady udziału w programach np. Erasmus, Comenius, Leonardo da Vinci, Jean Monnet, • zasady działania portalu e-Twinning.

VIII Forma prezentacji Prezentacja PowerPoint, debata z udziałem zaproszonych gości (np. przedstawiciele samorządu lokalnego – gminy; przedstawiciel Regionalnego Centrum Integracji Europejskiej; pracownik Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Warszawie; właściciele przedsiębiorstw działających w gminie, którzy korzystają z funduszy unijnych).

77

Edukacja obywatelska

Projekt 17 Opracowanie: Marek Rabiega Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie4

I Podstawa programowa:

35. Obywatel wobec prawa.

Uczeń: 1) odnajduje w odpowiednim akcie prawnym przepis dotyczący wybranego kazusu prawnego i interpretuje go; […]

KAZUS I Założenia: • • • • • • •

uczniowie pracują w dwóch grupach, każda grupa zna tylko swoją część kazusu, uczniowie sami wskazują na opcje które wybierają i toczy się dyskusja o tym, co powoduje wybór danej opcji, moderator (nauczyciel) zna oba kazusy, zna ich rozwiązanie, po dyskusji wskazuje na rozwiązanie, kazus może podlegać modyfikacji, poprzez dodawanie kolejnych modułów zwiększających stopień skomplikowania, istnieje skończona możliwość rozwiązań kazusu w zależności od przyjętego sposobu postępowania, nie wszystkie użyte pojęcia są pojęciami z języka prawnego lub prawniczego, kazus nie służy do omawiania z podmiotami profesjonalnymi, rozwiązując kazus dokonuje się założeń, uproszczeń i nie rozważa się wszystkich możliwych rozwiązań a jedynie interesujące z punktu widzenia złożeń kazusu.

Cele: upowszechniać podstawową wiedzę prawną w życiu codziennym oraz uprawnienia obywatela przed organami państwa.

Czas realizacji: dwie godziny lekcyjne. Na pierwszej przedstawienie kazusu; na kolejnej dyskusja i rozwiązania.

Uczniowie z poszczególnych grup wcielają się w role i opracowują zasadne ich zdaniem rozwiązania i ścieżki postępowania. Mogą także opracować pisma w danej sprawie.

Materiał opracowany i udostępniony na podstawie listu intencyjnego dotyczącego upowszechniania prawa humanitarnego z 17 kwietnia 2012 r., podpisanego pomiędzy Województwem Zachodniopomorskim. Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie, Fundacją Inicjatywa na rzecz Międzynarodowego Prawa Karnego i Praw Człowieka w Europie Środkowej i Wschodniej, Zachodniopomorskim Zarządem Okręgowym Polskiego Czerwonego Krzyża, Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, Stowarzyszeniem Edukacji Społecznej i Prawnej „Ius et Ratio” oraz Europejskim Stowarzyszeniem Studentów Prawa ELSA Szczecin.

4

78

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Środki realizacji: wybrane wyciągi z przepisów prawa, literatura, prasa, Internet; ewentualnie pomoc profesjonalna – w drugiej fazie.

Treść: Sprzedający (grupa I), lat 17, wystawił na allegro do sprzedaży używaną konsolę do gier. Konsola jest w dobrym stanie i sprawna. Cena jest okazyjna. Przekracza 300 zł. Przedmiot został kupiony.

Sprzedający po sprzedaży wyjechał na wakacje. (opcja I) Po zakupie do sprzedającego wpływa reklamacja. (opcja II) Po zakupie do sprzedającego przychodzi Policja. Zamierza zabezpieczyć (zabrać) komputer i przesłuchać sprzedającego.

Jak powinien zachować się sprzedający: • w przypadku wpłynięcia reklamacji, • w przypadku wizyty Policji.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Zagadnienia (Sprzedający): Czy dla skuteczności umowy ma znaczenie wiek stron?

Czy dla skuteczności zawarcia umowy ma znaczenie przedmiot który został zakupiony i jego cena?

Co powinien zrobić sprzedający po wpłynięciu reklamacji?

Czy sprzedający może sam rozstrzygnąć reklamację?

Czy zwrot pieniędzy wpływa automatycznie na kwestie odpowiedzialności karnej?

Czy sprzedający musi wydać policjantowi komputer i pozwolić się przesłuchać?

Czy sprzedający może ponieść odpowiedzialność karną, pomimo, iż jest niepełnoletni?

Jaką pomoc od organów państwowych może otrzymać sprzedający?

Kupujący (grupa II), lat 16, znalazł na stronach allegro i zakupił używaną konsolę. Cena była okazyjna.

Przekracza 300 zł. Konsola nie działa. Kupujący czuje się oszukany. Nie ma kontaktu ze sprzedającym.

Jak winien zachować się Kupujący (opcja I) złożyć reklamację, (opcja II) zawiadomić Policję.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Zagadnienia (Kupujący): Jak w pkt 1 i 2 dla sprzedającego, Czy kupujący może sam skutecznie złożyć reklamację?

Co lepiej zrobić w pierwszej kolejności wyjaśnić sprawę ze sprzedającym czy zawiadomić Policję?

Czy kupujący może sam skutecznie złożyć zawiadomienie na Policję, zostać przesłuchany i czy musi domyślać się jakie przestępstwo popełniono?

Czy rodzic może „cofnąć” złożone zawiadomienie?

Co ma zrobić kupujący jeśli Policja nie chce przyjąć zawiadomienia?

Jaką pomoc od organów państwowych może otrzymać kupujący?

Ten prosty kazus, pozwala na prześledzenie wielu aspektów prawa cywilnego, karnego, cyberprzestępczości. Dodawanie i zmiana poszczególnych założeń może upraszczać jak i znacznie komplikować rozwiązanie kazusu.

79

Edukacja obywatelska

Rozwiązania (moderator): Sprzedający i Kupujący: winien powiadomić o wszystkim rodziców. ad. 1 Osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych.

Umowy pomiędzy nimi zawarte wymagają zgody (lub następczego potwierdzenia) umowy przez przedstawiciela ustawowego (rodzica, kuratora) bez czego są z założenia nieważne.

Zatem wiek strony ma znaczenie. Osoba która ukończyła 18 lat ma zasadniczo pełną zdolność do czynności prawnych.

/vide – Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (art. od 8 do 24)/ ad. 2. Przedmiot sprzedawany przez osoby pomiędzy 13–18 rokiem życia a szczególnie jego cena ma znacznie dla oceny skuteczności zawarcia umowy. Umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego są w pełni skuteczne (kupno książki, gazety, artykułów spożywczych itd.). Konsola do gier do przedmiotów takich jednak nie należy. /vide - Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (art. od 8 do 24)/ Sprzedający: (opcja I) ad. 3 i 4.

Po wypłynięciu pisma z reklamacją, nie może jej uwzględnić. To rodzice winni skontaktować się z rodzicami drugiej strony albo umowy nie potwierdzić i zwrócić pieniądze za zwrotem przedmiotu, albo złożyć reklamację dotyczącą przesyłki (jej uszkodzenia w transporcie). To oni mogą jedynie ustosunkować się do reklamacji. Jeżeli jednak wpłynie oświadczenie o bra ku potwierdzenia umowy od kupującego zawsze winni zwrócić pieniądze za zwrotem przed miotu. Sprzedający niepełnoletni nie jest zatem uprawniony do dalszej modyfikacji umowy.

Osoby które ukończyły lat 18 mogą samodzielnie wykonywać prawa wynikające z umowy. /vide – Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (art. od 8 do 24 kc oraz 56-88 kc oraz 535-576 kc)/ ad. 5. Zwrot pieniędzy nie wpływa automatycznie na kwestie odpowiedzialności karnej. Ma jedy nie wpływ na ocenę przy ewentualnym wymiarze kary - oczywiście jeśli do takiego wymiaru dochodzi. Przestępstwo ma miejsce bowiem zasadniczo w chwili działania sprawcy. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks karny (art. 6 kk, art. 53 kk, art. 66§3 kk, 286kk)/ (opcja II) ad. 6. Żadne pismo od kupującego wcześniej nie wpłynęło. Za to do domu przychodzi Policji i żąda wydania komputera, nawet pod nieobecność dorosłych, należy komputer wydać. Można jednakże zażądać zatwierdzenia tej czynności przez prokuratora. Na Policji ciąży także obowiązek pouczenia o tym prawie. Prokurator po wypłynięciu wniosku zbada z urzędu czy były podstawy prawne i celowość do samodzielnego odebrania przez Policję przedmiotu (bez postanowienia prokuratorskiego) i czy dokonano go zgodnie z przepisami. W polskim prawie to prokurator uprawniony jest do nadzoru nad każdym innym organem ścigania. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 217 kpk, 219-221kpk, art. 223kpk, art. 227kpk, art. 230kpk, art. 236kpk, art. 326kpk, art. 25-26 – Ustawy z dnia

20.06.1985 r. o Prokuraturze)/

80

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

ad. 7.

ad. 8.

Każda osoba wezwana ma obowiązek złożyć zeznania. Obecność dorosłych nie jest potrzebna. Zasadniczo przyjmuje się, iż osoby w wieku 17 lat winny zeznawać pod nieobecność rodziców. Należy jednak podkreślić, iż policjant winien pouczyć sprzedającego o prawie do odmowy odpowiedzi na pytania, które mogłaby narazić go na odpowiedzialność karną. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 177kpk, art. 183 kpk Odpowiedzialności karnej podlegają w Polsce zasadniczo osoby po ukończeniu 17 roku życia (a więc przed pełnoletniością). 17 letni sprzedający może zatem ponieść odpowiedzialność karną i zostać skazany. 17 latek jest zatem zasadniczo traktowany w polskim prawie karnym tak jak osoba pełnoletnia. Natomiast młody wiek może mieć znaczenia dla wysokości wymiaru kary. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks karny (art. 10kk, art. 54kk)/ Organa ścigania nie mają obowiązku zawiadamiania o zdarzeniu rodziców. Winny jednak pouczyć – mimo braku wyraźnego obowiązku ustawowego – o potencjalnych możliwych skutkach czynu, a w przypadku przedstawienia zarzutów także prawach i obowiązkach podejrzanego. W tej ostatniej sytuacji osoby po ukończeniu lat 17 same realizują swoje prawa i obowiązki procesowe. Co więcej rodzice nie mają uprawnień do reprezentowania takiej osoby w procesie, mogą jednakże ustanowić obrońcę (może to także sam 17 latek). /vide- Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 6 kpk, art. 16kpk, art.

71kpk, art. 82-83kpk, art. 175 kpk/

Kupujący (opcja I) ad. 2. Kupujący 16 latek nie może samodzielnie złożyć reklamację, ani nie może nie potwierdzić umowy (co powoduje zwrot wzajemnych świadczeń). Mogą to zrobić natomiast rodzice kupującego. Sprzedający nie może się temu sprzeciwić. /vide jak dla sprzedającego/ ad. 3. Jeżeli nie można nawiązać kontaktu ze sprzedającym nie ma innego wyjścia jak zawiadomić Policję. Najlepiej jednakże w pierwszej kolejności próbować sprawę wyjaśnić ze sprzedają cym. Organa ścigania są powołane do ujawniania przestępstw i ścigania ich sprawców, nie zaś do wyjaśniania i interweniowania odnośnie wszelkich zachowań, choćby niezgod nych z prawem. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 297 kpk)/ (opcja II) ad. 4. Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa może złożyć każdy, bez względu na wiek, czy związek ze sprawą. Organa ścigania mają obowiązek zawiadomienie takie przyjąć.

Obecność rodzica nie jest obowiązkowa (choć oczywiście czasami wskazana). W praktyce przyjmuje się, iż osoby w wieku lat 16 mogą złożyć w pełni wartościowe zawiadomienie i zeznania. Rodzic i tak zostanie niezwłocznie poinformowany o zdarzeniu bowiem to on będzie wykonywał w sprawie prawa pokrzywdzonego. Samodzielnie jako pokrzywdzony w polskim procesie karnym może występować osoba która ukończyła lat 18 (nie może zatem 17 latek – odmiennie jak przy ocenie kwestii odpowiedzialności karnej). Zawiadamiający nie musi domyślać się jakim przestępstwem został pokrzywdzony. Ustalają to organa ścigania z urzędu. /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 9 -10kpk, art. 51 kpk art. 303-306kpk,

81

Edukacja obywatelska

ad. 5.

ad. 6.

ad. 7.

Rodzić nie może „cofnąć” zawiadomienia. Postępowanie o czyn charakteryzowany jako oszustwo toczy się z urzędu. /vide – jw., art. 286 kk nie wskazuje, iż jest to przestępstwo wnioskowe lub prywatnoskargowe/ W praktyce polskiej zdarzają się – z reguły niezasadne – przypadki odmowy przyjęcia zawiadomienia przez Policję (wymaganie aby zawiadomienie złożył rodzic). W takiej sytuacji kupujący – jeśli nie ma możliwości zapewnienia udziału rodzica- winien udać się do prokuratora, który osobiście przyjmie zawiadomienie lub poleci jego przyjęcie przez Policję (podejmie także w razie potrzeby środki dyscyplinujące wobec Policji). /vide – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (art. 15kpk, art. 19 kpk, art. 45 kpk, art. 298 kpk, art. 311kpk, art. 325a kpk, art. 326-328kpk) Organa ścigania winny zadbać z urzędu o prawa i słuszne interesy kupującego. Powiadomić rodziców i pouczyć ich o prawach i obowiązkach pokrzywdzonego (a przypadku pełnoletniego – jego samego). Winny nie tylko ustalić czy doszło do popełnienia przestępstwa, ale i starać się odzyskać utracone przez kupującego mienie. /vide – art. 2 kpk, art. 297 kpk, cały szereg przepisów szczegółowych/

Kupujący, sprzedający: ad. 7. Wszystkie osoby przed organami ścigania mają prawa do godnego, równego, bezstronnego traktowania, z uwzględnieniem ich prawnie chronionych interesów a także z korzystania z domniemania niewinności. Mają prawo robić wszystko czego przepisy prawa wyraźnie im nie zabraniają. Odmiennie organa ścigania mogą robić tylko to na co przepisy prawa im wyraźnie zezwalają. Wszystkie osoby przed organami ścigania mają prawo nie tylko do korzystania z uprawnień przewidzianych w przepisach procedury karnej ale także do składa nia skarg i wniosków do instytucji nadrzędnych jak i innych podmiotów zewnętrznych.

Wszystkie osoby cechować się winny postawą zrozumienia dla nałożonych przez prawo obowiązków organów ścigania oraz uwzględniającą, iż organa te reprezentują powagę Pań stwa Polskiego i działają w Jego imieniu. /vide – art. 1 kk, 3 kk, 2 kpk, 4 kpk, 5 kpk, 16 kpk, 297 kpk, cały szereg przepisów/ Cały kazus można zakończyć opisem, iż w wyniku śledztwa ustalono, że konsola uległa uszkodzeniu podczas przesyłki. Sprzedający nie poniósł odpowiedzialności karnej, uzyskano odszkodowanie od poczty, zaś kupujący odzyskał kwotę zapłaty, bowiem rodzice nie potwierdzili zawarcia umowy.

UWAGA – celowo podaję wyłącznie całe artykuły bez wskazywania konkretnych §. Jest to niezgodne ze sztuką, ale celem jest wymuszenie poszukiwania przez uczniów konkretnego, adekwatnego zapisu ustawowego.

82

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

KAZUS II Założenia: • • • • • •

uczniowie pracują w dwóch grupach. Grupa pierwsza tworzy problemy (rodzice); grupa druga (Łukasz) tworzy rozwiązania, moderator (nauczyciel) zna rozwiązanie, w razie potrzeby tak moderuje dyskusją aby zwrócić uwagę na poszczególne zagadnienia, po dyskusji wskazuje na rozwiązania, kazus może podlegać modyfikacji, poprzez dodawanie kolejnych modułów zwiększających stopień skomplikowania, istnieje skończona możliwość rozwiązań kazusu w zależności od przyjętego sposobu postępowania, nie wszystkie użyte pojęcia są pojęciami z języka prawnego lub prawniczego. Kazus nie służy do omawiania z podmiotami profesjonalnymi, rozwiązując kazus dokonuje się założeń, uproszczeń i nie rozważa się wszystkich możliwych rozwiązań a jedynie interesujące z punktu widzenia złożeń kazusu.

Cele: upowszechnianie podstawowej wiedzy prawnej w życiu codziennym oraz wzmacnianie postaw obywatelskich.

Czas realizacji: dwie godziny lekcyjne. Na pierwszej przedstawienie kazusu; na kolejnej dyskusja i rozwiązania.

Uczniowie z poszczególnych grup wcielają sięw role i omawiają występujące trudności oraz zasadne ich zdaniem rozwiązania.

Środki realizacji: wybrane wyciągi z przepisów prawa, literatura, prasa, Internet; ewentualnie pomoc profesjonalna – w drugiej fazie.

Treść : Łukasz lat 16 zam. w Szczecinie jest miłośnikiem historii. Hobbystycznie zajmuje się także historią własnej rodziny. Zgromadził wiele pamiątek. Na stronie internetowej IPN-u znalazł informację o toczącym się we Wrocławiu śledztwie w sprawie represji władz komunistycznych wobec członków podziemnej organizacji niepodległościowej. Prokurator w ogłoszeniu prosi wszystkie osoby mogące mieć informacje w tej sprawie o kontakt. Podaje, iż posiada bardzo niewiele informacji na ten temat, a ustalił, iż dochodziło nawet do zabójstw członków organizacji. Nie wyklucza, iż sprawcy mogą nadal żyć i że nigdy nie ponieśli odpowiedzialności. Z rozmów ze swoim nieżyjącym już Dziadkiem Łukasz wie, iż także jego Dziadek zamieszkiwał we Wrocławiu i należał do tej organizacji. Dziadek opowiadał mu o swojej działalności. Łukasz nagrał relację Dziadka.

Rodzice Łukasza, pomimo iż bardzo wspierają jego hobby, nie odpowiedzieli na ogłoszenie, wskazując, iż Dziadek Łukasza nie opowiadał im o tych zdarzeniach. Uważają zatem, iż sami nie mogą złożyć zeznań w tej sprawie, a Łukasz jest za młody, aby to uczynić. Obawiają się także, iż będą musieli jeździć do Wrocławia w tej sprawie, a także poniesienia kosztów. Boją się także, iż z uwagi na młody

83

Edukacja obywatelska

wiek Łukasz może zeznawać niedokładnie i będzie grozić mu za to odpowiedzialność karna. Ponieważ Łukasz chodzi do szkoły, a oni pracują nie wiedzą też jak można by spotkać się z prokuratorem. Łukasz jednak namówił ich na telefoniczny kontakt z prokuratorem Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu.

1.

2.

3.

4.

5.

Trudności: Czy Łukasz powinien dążyć do przekazania posiadanych wiadomości i czy powinien nakłonić do tego rodziców, a jeśli tak to dlaczego?

Czy on sam może złożyć zeznania i przed jakim organem?

Czy Łukaszowi grozi odpowiedzialność karna za niedokładne zeznania?

Czy zgromadzone przez Łukasza pamiątki, w tym nagrana relacja ma znaczenie dla śledztwa?

Czy obawy rodziców o szczególne wyrzeczenia w śledztwie prokuratora są zasadne?

Rozwiązania: ad. 1. Zgodnie z Konstytucją RP - art. 82. „Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczy pospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne”.

Z kolei art. 83. stanowi „Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.”

Dobrem wspólnym Polski, stanowiącym o jej tożsamości, ale i poczuciu przynależności do Narodu jest także Jej historia. Jest pamięć o przeszłych bohaterach tych wielkich i tych anonimowych. Dobro wspólne niepodległej i suwerennej Rzeczpospolitej to także obowią zek oddania sprawiedliwości tym wszystkim którzy w jej imieniu byli represjonowani przez systemy narzucone i totalitarne.

Ustanowione prawa Rzeczypospolitej nakładają na liczne organy państwowe obowiązek dbałości o historię kraju a także do wyjaśniania zbrodni z przeszłości. Bez obywatelskiego wsparcia tych działań realizacja tych praw napotykała by na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Postawa Łukasza jest postawą obywatelską i ze wszech miar wskazaną. Rodzice winni w peł ni wspierać takie postawy bowiem Łukasz jest już w wieku, w którym postaw tych można już od niego oczekiwać nie mówiąc o ich kształtowaniu. W niedługim czasie to on sam będzie uczył ich swoich dzieci, tak aby powstawało to co nazywamy społeczeństwem obywatelskim. ad. 2. Oczywiście tak. Łukasz, jeśli tylko on posiada informacje przekazane przez Dziadka może złożyć zeznania. Nie zachodzi obawa, iż przesłuchanie Łukasza wpłynie ujemnie na jego roz wój, wręcz przeciwnie może wzmocnić jego poczucie wartości, wykazując, iż także młodzi ludzie są częścią społeczeństwa obywatelskiego. /vide – art. 177kpk/ Do prowadzenia śledztw w sprawie zbrodni nazistowskich i komunistycznych uprawnieni są w polskim prawie wyłącznie prokuratorzy Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. /vide – art. 1-3; 8; 18; 45-52 IPN- KŚZpNP/ ad. 3. Oczywiście nie. Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania grozi tylko za świadome i ce lowe mówienie nieprawdy lub zatajanie prawdy. Prokuratorzy nie przyjmują bezkrytycznie tego co zeznają świadkowie, są specjalistami od oceniania dowodów, po wielu latach studiów, aplikacji, różnorodnych szkoleniach i wieloletnich doświadczeniach zawodowych.

Oceniali tysiące zeznań. Będą zatem umieli także należycie ocenić zeznania Łukasza. Uwzględ-

84

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

ad. 4.

ad. 5.

nią jego młody wiek. Dodatkowo Łukasz jako 16 latek nie podlega odpowiedzialności karnej za przestępstwa. Nie grozi mu zatem odpowiedzialność za niedokładności w ich złożeniu, choćby i powodowane wiekiem. /vide – art. 233 kk, art. 7 kpk/ Ogromne. Dowody w prawie polskim gromadzi z urzędu prokurator Oddziałowej Komisji.

Takimi dowodami mogą być pamiątki zgromadzone przez Łukasza. Nagrana relacja Dziadka może okazać się bezcenna dla ustaleń faktycznych śledztwa i odpowiedzialności sprawców za przestępstwa. Może być także bezcenna dla ustaleń historyków. Może być jedyną relacją uczestnika tej organizacji. Należy koniecznie umożliwić jej skopiowanie prokuratorowi (jest to wręcz obowiązkowe gdy tego formalnie zażąda). /vide – art. 167 kpk, art. 217kpk, 219kpk, art. 285-287, 290kpk, art. 54-55 IPN – KŚZpNP/ Absolutnie nie. Prokurator z Wrocławia, po uzyskaniu informacji od rodziców Macieja, przesłał do prokuratora z Oddziałowej Komisji w Szczecinie z prośbą aby przesłuchać Łukasza w Szczecinie. Prokurator w Szczecinie skontaktował się z rodzicami i ustalił dogodny – dla obu stron – termin przesłuchania. Termin był odległy ale prokurator nie miał wcześniejszych wolnych terminów. Ponieważ rodzice Łukasza zażyczyli sobie być obecni przy przesłuchaniu – wobec braku przeciwwskazań – uzyskali taką możliwość. Na adres rodziców zostały wysłane wezwania a te stanowią podstawę do uzyskania dnia wolnego w pracy, a Łukasz w szkole. Ponieważ czas pracy prokuratora określony jest wymiarem jego zadań prokurator mógłby także prze prowadzić czynności po godzinach swojego urzędowania.

Prokurator w Szczecinie przesłuchał Łukasza, zabezpieczył nagraną relację i po 3 godzinach Łukasz ponownie był w szkole. Rodzice otrzymali także ustawowy zwrot kosztów.

Prokurator ze Szczecina przesłał wszystkie te materiały prokuratorowi do Wrocławia. Uzyskane dowody okazały się przełomowe dla śledztwa i pozwoliły na ustalenie winnych osób które znęcały się nad jego Dziadkiem. /vide – art. 1; 6; 46 uP, §60 rPJP, zwolnienia regulują przepisy kodeksu pracy i wydanych na jego podstawie rozporządzeń, zwrot kosztów przewidują odrębne przepisy) kk – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. Kodeks karny kpk – Ustawa z dnia 06.06.1997 r. Kodeks postępowania karnego IPN – KŚZpNP – Ustawa z dnia 18.12.1998 o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu uP – ustawa z dnia 20.06.1985 r. o Prokuraturze rPJP- rozporządzenie MS z dnia 24 marca 2010 r. -Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury.

UWAGA: wskazuję całe artykuły, wskazane przepisy są wybranymi, podstawowymi, jednakże nie wszystkimi jakie mogą znaleźć zastosowanie.

85

Edukacja obywatelska

KAZUS III Założenia: • • • • • •

uczniowie pracują wspólnie, moderator (nauczyciel) zna rozwiązanie, w razie potrzeby tak moderuje dyskusją aby zwrócić uwagę na poszczególne zagadnienia, po dyskusji wskazuje na rozwiązania, na podstawie kazusu można rozpatrywać kolejne, inne zagadnienia zarówno bardziej ogólne jak i bardziej szczegółowe, mniej lub bardziej z nim związane, istnieje skończona możliwość rozwiązań kazusu w zależności od przyjętego sposobu postępowania, nie wszystkie użyte pojęcia są pojęciami z języka prawnego lub prawniczego. Kazus nie służy do omawiania z podmiotami profesjonalnymi, rozwiązując kazus dokonuje się założeń, uproszczeń i nie rozważa się wszystkich możliwych rozwiązań a jedynie interesujące z punktu widzenia złożeń kazusu.

Cele: uczulić na konieczność istnienia systemowych, konstytucyjnych i ustawowych gwarancji procesowych oraz należyte umocowania organów ochrony prawnej, konstytucyjnego zagwarantowania oddzielenia organów ochrony prawnej od polityki i organów władzy wykonawczej

Czas realizacji: jedna godzina lekcyjna

Środki realizacji: wybrane wyciągi z przepisów prawa, literatura, prasa, Internet; ewentualnie pomoc profesjonalna

Treść (zdarzenie rzeczywiste): Henryk Pawłowski urodził się w 1925 r. Jako 18 – to letni patriota podjął służbę w 26 Pułku AK, walcząc z okupantem niemieckim. Po zajęciu wschodnich terenów Rzeczpospolitej przez wojska sowieckie, w 1944r. został aresztowany za udział w AK i wywieziony do ZSRR do katorżniczej pracy w kopalni węgla. W 1946 r. powrócił do Polski i jeszcze w tym samym roku nielegalnie przekraczając granicę dotarł do angielskiej strefy okupacyjnej.

Tam wiedziony poczuciem odpowiedzialności za wolną i suwerenną Polskę podjął współpracę z organizacjami powiązanymi z emigracją niepodległościową a finalnie roli kuriera na kraj. W 1947 r. powrócił do Polski wykonując zadania kurierskie. W kraju nawiązał kontakty zarówno z członkami WiN-u, jak i Delegatury Rządu na kraj oraz członkami byłego podziemia niepodległościowego. Nawiązał min. pośredni kontakt z Łukaszem Cieplińskim, ostatnim Komendantem WiN-u. Działał dla istnienia wolnej i suwerennej Polski, wolnych i nieskrępowanych wyborów, wolności obywatelskich. Nie stosował przemocy, nie prowadził działalności szpiegowskiej, nie zmierzał do obalenie siłą ustroju ówczesnego państwa. Chciał aby to sami Polacy decydowali o losie ich ojczyzny.

86

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

Polskie organa bezpieczeństwa publicznego rozpracowywały organizacje niepodległościowe.

W jednym z mieszkań kontaktowych został jako sublokator umieszczony agent UB. W dniu 25.02.1948 r. kurier Henryk Pawłowski przybył do wspomnianego mieszkania. Został zatrzymany zaś w dniu 01.03.1948 r. (a więc po 5 dniach) aresztowany. Wojskowy prokurator nadzorujący sprawę nie zbadał przekroczenia terminu ani nawet nie przesłuchał zatrzymanego. Decyzję swą wydał pod dyktando Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

UB przeprowadziło śledztwo, w czasie którego nad Henrykiem Pawłowskim znęcano się. Uzyskane dowody w śledztwie nie pozwalały na przypisanie winy Henrykowi Pawłowskiemu. Pomimo tego prokurator zatwierdził akt oskarżenia i przesłał go do Wojskowego Sądu Rejonowego.

Po jednodniowym procesie dniu 18.10.1948 r. sąd ten skazał Henryka Pawłowskiego na karę śmierci. Wyrok podtrzymał Sąd Najwyższy. Nie miało znaczenia, iż dowody zostały zgromadzone niezgodnie z prawem.

Henryk Pawłowski w prośbie o ułaskawienie do prezydenta Bolesława Bieruta napisał min. „Mam 23 lata. Chciałbym żyć.” Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 03.02.1949 r. w wiezieniu mokotowskim przez rozstrzelanie.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Zagadnienia: potrzeba istnienia konstytucyjnych praw i wolności obywatela, potrzeba istnienia ustawowych jasno określonych gwarancyjnych praw i wolności oraz ściśle określonych wyjątków pozwalających na władcze wkraczanie w ich zakres, potrzeba istnienia systemowych i instytucjonalnych czynników stojących na straży wolności i praw obywatela, potrzeba istnienia pozapaństwowych (pozarządowych) organizacji stojących na straży praw i wolności obywatela, rola niezależnego prokuratora (prokuratury) w kontroli przestrzegania prawa, rola niezawisłego sądu w ferowaniu wyroków, znaczenie apolityczności sędziów i prokuratorów, rola najwyższych organów państwowych w bezstronnym podejściu do obywateli, współczesna rola i obowiązki organów państwowych (w tym jakich), w zakresie opisanego zdarzenia.

Rozwiązania: ad 1 i 2. Ówczesne przepisy tworzone były przez podmioty niekonstytucyjne (np. PKWN), nie mające umocowania w woli Narodu. Tworzyły one niedookreślone przepisy, pozwalające na ich ogólną i w zasadzie dowolną interpretację (np. art. 6 dekretu PKWN z 30.10.1944 r. o ochronie państwa umożliwiał wymierzenie kary śmierci za przechowywanie radia). Wyjątki od reguł były szerokie, ogólne i interpretowane rozszerzająco (np. jako zachowanie wypełniające znamię przestępstwa w postaci usiłowania obalenia przemocą ustroju państwa interpreto wano praktycznie każde zachowanie np. posiadanie ulotek). Obecnie wyjątki wskazuje się bardzo szczegółowo, wszystkie wyjątki interpretuje się literalnie lub zawężająco. Żaden czyn który nie jest ściśle określony w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia nie może być traktowany jako przestępstwo. /vide – Konstytucja RP, rozdział II i III – Źródła praw; art. 1, 3 kk/

87

Edukacja obywatelska

ad 3. i 4.

Brak było systemowo i instytucjonalnych czynników stojących na straży praw obywatela lub miały one wyłącznie fasadowy charakter. Podmioty pozapaństwowe bądź nie istniały bądź ich działania nie były możliwe ze względów prawnych lub faktycznych. Obecnie nie opiera się kontroli przestrzegania prawa na założeniu, iż dany podmiot (urzędnik) będzie sam z sie bie zawsze działał zgodnie z jego literą. Tworzy się zatem system kontroli niezależny od da nego podmiotu (urzędnika), a także nadaje samemu obywatelowi instrumenty do zainicjo wania kontroli. Określone uprawnienia nadaje się także instytucjom pozapaństwowym (po zarządowym np. RPO) i nakłada prawny obowiązek dla organów ochrony państwowych (rzą dowych) przestrzegania ich uprawnień. /vide – Konstytucja RP, Rozdział IX, art. 3, 4, 74 , 90, 302 kpk; cały szereg przepisów/ ad. 5. Prokurator był wówczas pod faktycznym i przemożnym wpływem organów bezpieczeństwa.

Brał udział w represjach. Także rozwiązania prawne nie dawały mu prymatu w podejmowa nych działaniach. Często jego rola – o ile sam nie brał udziału w represjach – ograniczała się do firmowania działań tych organów. Nie kontrolował ich procesowej pracy i nie wyciągał konsekwencji. Obecnie prokurator ma uprawnienie i obowiązek kontroli pracy innych orga nów ścigania. Wydaje im polecenie, kontroluje ich pracę, wyciąga konsekwencje w przypad ku naruszeń. Może także przejąć każdą sprawę do osobistego prowadzenia. Jego praca w tym zakresie podlega dalszej kontroli i ocenie, przez organa przełożone, sąd i samych oby wateli (poprzez posiadane ustawowe środki odwoławcze lub związane ze składaniem skarg), a także niektóre podmioty pozarządowe (np. RPO). /vide – art. 3, 7, 25-28 uP; 15, 19 kpk, ustawa o RPO; różne przepisy/ ad 6. Ówczesne sądy brały dział w represjach. Były pod wpływem organów bezpieczeństwa pań stwa jak i prokuratora. Orzekały w oczekiwanym od nich przez władzę kierunku. Nie liczyła się sprawiedliwość a nawet zgodność z prawem lub poczynionymi ustaleniami. Kontrola instancyjna funkcjonowała tylko w negatywnym znaczeniu. To sądy jako jedyne mogą decy dować o winie i karze. Niezawisłość sądu pozwala na orzekanie zgodnie z prawem i poczu ciem sprawiedliwości. Orzekanie to kontrolowane jest przez sądy nadrzędne, prokuratora i strony (na skutek posiadanych uprawnień do kontroli instancyjnej). Zakres, formy i procedury kontroli instancyjnej muszą być jednoznacznie uregulowane i określone. /vide – Konstytucja RP, rozdział VIII; ustawa z dnia 27.07.2001 r. – Prawo o ustroju sądów po wszechnych; przepisy działu IX kpk; art. 8 uP; cały szereg innych przepisów/ ad. 7. Ówcześni sędziowie i prokuratorzy należeli do partii komunistycznej (PPR/PZPR), a tym sa mym realizowali jej program i założenia (tzw. linię i wytyczne partii). Ich orzeczenia były za tem realizacją programu politycznego partii z wykorzystaniem instrumentów prawa karne go. Orzekano tak jak chciała tego partia (a ściśle jej niewielki grono kierownicze, nadto całko wicie podporządkowane ZSRR). Obecnie sędziowie i prokuratorzy są apolityczni. Ustawa zabrania przynależności do partii politycznych. Ważne jest też aby partie polityczne miały jak najmniejszy wpływ na pracę sędziego i prokuratora, a także systemowe rozwiązania doty czące ustroju sądów lub prokuratury. Wpływ ten powinien być ograniczony w zasadzie do władzy ustawodawczej, za pośrednictwem przedstawicieli Narodu (wybieranych zgodnie z ówczesnymi standardami). /vide Konstytucja RP jw.; art. 44 uP/

88

Uczniowskie projekty edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w liceum ogólnokształcącym i technikum

ad. 8.

ad. 9.

• • • • • •

Ówczesny prezydent Polski był agentem NKWD. Został umiejscowiony w strukturach państwa przez władze sowieckie. Na prezydenta został powołany przez Sejm Ustawodawczy, ukonstytuowany w wyniku sfałszowanych wyborów. Realizował wytyczne władz sowieckich.

Obecnie ważne jest aby naczelne organa państwa działały w oderwaniu od celów politycznych. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Winien czuwać nad przestrzeganiem Konstytucji, stać na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, a swoje zadania wykonywać w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Ważne jest też, iż jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. /vide – Konstytucja RP, rozdział V/ Państwo ma obowiązek dokonać prawnego rozliczenia zbrodni także tych popełnionych w przeszłości. Jest to o tyle ważne, iż zbrodni tych dopuściło się samo państwo, wobec własnych obywateli. Wynika to z aksjologicznych założeń ówczesnego prawa i znajduje wyraz nie tylko w prawie krajowym ale i z wiążących Polskę umów międzynarodowych. Określone rodzaje zbrodni nie przedawniają się, a na państwo nałożono obowiązek ich bezterminowe go ścigania. Uzasadnienie takiego założenia jest wielorakie i rozbudowane, jednakże należy zwrócić uwagę na jeden z czynników. Mianowicie postawienie przed sądem sprawców nie zawsze jest możliwe (np. z uwagi na śmierć czy wiek) ale bardzo ważne jest aby w imieniu państwa dać satysfakcję pokrzywdzonemu (lub jego rodzinie, często także napiętnowanej) i przywrócić naruszoną uprzednio przez państwo sprawiedliwość (urzędowo ustalić fakt represji, ich przebieg, wskazać sprawców zbrodni, dokonać oceny prawnokarnej ich zbrodniczej działalności). Do ścigania zbrodni komunistycznych i nazistowskich a także określonej kategorii innych zbrodni zobowiązani i uprawnieni są prokuratorzy IPN – KŚZpNP.

W niniejszej konkretnej sprawie prokurator KŚZpNP przeprowadzi śledztwo w sprawie zakresu i rodzaju represji, jej przebiegu i skali, ustali jakie zbrodnie popełniono, ustali sprawców zbrodni, a w miarę możliwości pociągnie ich do odpowiedzialności, o swoich ustaleniach poinformuje wykonujące prawa pokrzywdzonego osoby najbliższe, może złożyć wniosek o unieważnienie wyroku skazującego Henryka Pawłowskiego (rehabilitacja prawna), może złożyć wniosek o odszkodowanie na rzecz wykonujących prawa pokrzywdzonego za represje ze strony państwa, może, w stosownym trybie zainicjować ujawnienie faktów, okoliczności represji oraz danych sprawców opinii publicznej (reportaż, artykuł, badania naukowe i ich wynik). /vide – Konstytucja RP rozdział II, art. 105 kk, art. 4, 45, 46 IPN- KŚZpNP, preambuła do tej ustawy; art. 7 – ustawy z dnia 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego; art. 3 –ustawy z dnia 23.02.1991 r. - o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego/

Skróty aktów prawnych jak w pozostałych kazusach, zastrzeżenie co do artykułów jak w poprzednich kazusach.

89