Karty pracy ucznia. Wiedza o społeczeństwie, IV etap edukacyjny. Zakres podstawowy by Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Zakres podstawowy ZESZYT 13 pod redakcjÄ&#x2026; Janusza Korzeniowskiego

Zakres podstawowy

ZESZYT 13 pod redakcjÄ&#x2026; Janusza Korzeniowskiego

SZCZECIN 2014

Redakcja Janusz Korzeniowski Korekta Karolina Wojdała

Skład Piotr Lachowicz

ISBN: 978-83-89882-19-6

Wydawca Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Gen. J. Sowińskiego 68 70-236 Szczecin

Spis treści 1.

Młody obywatel w urzędzie

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urząd dla obywatela  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawa obywatela w urzędzie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawa wyborcze obywatela  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PRAWO I SĄDY

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6.

Systemy normatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowe wiadomości o prawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces cywilny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces karny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pisma procesowe  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 14 23 30 37 49 55 59 66 75

3. BEZPIECZEŃSTWO 3.1. 3.2.

Prokuratura i policja w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Wymiary przestępczości w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

4. EDUKACJA I PRACA W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6.

Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Formy zatrudniania i zasady wynagradzania młodzieży w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Europass – przepustka do przyszłości  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lekcja powtórzeniowa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

95 102 112 123 128 139

PRAWA CZŁOWIEKA

5.1. 5.2. 5.3.

Historyczny rozwój praw człowieka  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Zasady funkcjonowania praw człowieka  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

6. OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI 6.1. 6.2. 6.3. 6.4.

Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawa dziecka w Polsce  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

165 175 188 206

1. MŁODY OBYWATEL W URZĘDZIE Tematy lekcji: 1. Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej 2. Urząd dla obywatela 3. Prawa obywatela w urzędzie

Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Wzór obywatela w ustroju demokratycznym […] 1. Ktoś, kto ma wywierać wpływ na życie zbiorowe, winien mieć aspiracje perfekcjonistyczne, obejmujące zarówno doskonalenie tego życia zbiorowego, jak i doskonalenie siebie. Na to, żeby ulepszać, trzeba wiedzieć, czego się chce, co ważne w naszym mniemaniu a co nieważne, z czego można w razie konfliktu dóbr zrezygnować, a przy czym należy się bezwzględnie upierać. Ta umiejętność wyboru wymaga posiadania jakiejś hierarchii wartości. […] 2. Niezbędną własnością dla posuwania siebie i swego otoczenia naprzód jest otwartość umysłu. Trzeba umieć chłonąć rzeczy nowe i poddawać rewizji swoje poglądy, zwłaszcza jeżeli uległy zmianie fakty, na podstawie których poglądy te się ukształtowały. […] 3. By zrealizować swoje aspiracje perfekcjonistyczne, trzeba mieć nie tylko chłonny mózg, ale i dyscyplinę wewnętrzną. Dyscyplinę wewnętrzną przypisujemy temu, kto posiada zdolność do długodystansowego wysiłku, temu, kto umie sobie dzięki tej zdolności narzucić i umie przeprowadzić jakiś plan działania, podporządkowując – także i kosztem pewnych ofiar – rzeczy mniej ważne rzeczom ważniejszym. […] 4. Ów mocny kręgosłup winien łączyć się z tolerancją. […] Tolerancja w naszym rozumieniu to nie jest nieprzeciwstawianie się rzeczom, które poczytujemy za złe, lecz umiejętność szanowania cudzych potrzeb i cudzych opinii, których nie dzielimy. […] 5. Aktywność, której żądamy z kolei od rysowanego przez nas człowieka, realizuje wspomniane potrzeby perfekcjonistyczne w odniesieniu do samego siebie i w odniesieniu do otoczenia. […] 6. Człowiekowi biorącemu udział w życiu publicznym, a takim jest obywatel w ustroju demokratycznym, potrzebna jest odwaga i ten zwłaszcza jej gatunek, który bywa nazywany odwagą cywilną. Jak wiadomo, przypisujemy odwagę cywilną temu, kto głosi swoje przekonania i broni ich, mimo iż naraża przez to różne swoje żywotne interesy, mimo iż grozi mu z tego powodu nieżyczliwość ludzka i ludzkie oszczerstwa, że zamykają się przed nim możliwości kariery. […]

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

7. Następnym rysem, bez którego nasz obraz byłby niekompletny jest uczciwość intelektualna. Wymaga ona odwagi, bo znaczna część nieuczciwości tego typu jest właśnie wynikiem tchórzostwa. […] 8. Dla osiągnięcia uczciwości intelektualnej niezbędny jest krytycyzm, dyspozycja nie bez racji tępiona w ustrojach totalitarnych, konieczna w ustroju demokratycznym, gdzie człowiek winien swobodnie orientować się pośród różnych, na równi dopuszczonych do głosu stanowisk. […] 9. Uczciwość intelektualna i krytycyzm wiążą się jeszcze z inną dyspozycją, której nie możemy w tym katalogu pominąć. Mam tu na myśli odpowiedzialność za słowo. […] 10. Przechodzimy z kolei do dyspozycji wielkiej doniosłości – do tego, co się potocznie nazywa uspołecznieniem. […] Składają się na nie czynniki następujące: a) interesowanie się zagadnieniami społecznymi i pewien zasób kompetencji w tej dziedzinie. […] b) […] przezwyciężenie właściwego ludziom egocentryzmu. Egocentryzm jest – jak wiadomo – tym defektem intelektualnym, który uniemożliwia spojrzenie na jakąś sprawę z cudzego punktu widzenia. […] c) […] Trzeba nie tylko umieć postawić się w sytuacji skrzywdzonego, gdy nasze własne życie układa się pomyślnie, trzeba jeszcze umieć zdobyć się na pewne reakcje uczuciowe, pchające nas do pomocy, nawet gdyby to miało narazić na szwank nasze interesy osobiste – trzeba, słowem, być ofiarnym. Ofiarność pragniemy widzieć nie tylko spontaniczną i nie tylko w osobistym kontakcie człowieka z człowiekiem. Chcemy jeszcze zorganizowanej i planowej ofiarności dla realizowania celów zbiorowych, bo takiej ofiarności wymaga służba społeczna, do której obywatel w ustroju demokratycznym winien się poczuwać. […] d) służba społeczna, […] wymaga umiejętności współdziałania. […] 11. […] Nie możemy pominąć jeszcze jednego, bardzo doniosłego punktu, a mianowicie postawy, jaką powinniśmy zajmować wobec przeciwnika w walce, walka bowiem jest sytuacją powszechną. […] Walka powinna być prowadzona według starych tradycji rycerskich, z poszanowaniem przeciwnika i […] z unikaniem wszelkiej krzywdy niekoniecznej dla przeprowadzenia swoich celów. […] 12. Od człowieka, który mógłby uchodzić dla nas za wzór, oczekujemy jeszcze, oprócz wszystkich wymienionych własności, wrażliwości estetycznej. […] 13. Nasz człowiek, taki jakim go chcemy widzieć w ustroju demokratycznym, […] powinien być wyposażony w poczucie humoru. […] Źródło: Ossowska M., Wzór obywatela w ustroju demokratycznym; w: Konstytucjonalizm, demokracja, wolność. Wybór tekstów, Śpiewak P., (wybór), Warszawa 1996, s. 283–289

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

A. Uzupełnij wzór osobowy obywatela o inne cnoty obywatelskie, które afirmujesz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Podaj formy i przykłady urzeczywistniania w czasach współczesnych, wybranych trzech cnót obywatelskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Sposoby nabycia obywatelstwa polskiego REGULACJA PRAWNA Zagadnienia nabycia obywatelstwa polskiego i jego utraty reguluje ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim, później wielokrotnie nowelizowana […] SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO: Urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie – Zasada krwi/Ius Sanguinis Dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia dziecka w Polsce czy za granicą. Zagadnienie obywatelstwa dzieci urodzonych z rodziców o różnym obywatelstwie tj. polskim i obcym, zostało uregulowane w ten sposób, że […] dziecko takich rodziców nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie bez względu na miejsce urodzenia w Polsce czy za granicą. Jednakże rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem (konsul dla osób zamieszkałych za granicą lub starosta – dla osób zamieszkałych w Polsce) w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka, mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo. Urodzenie lub znalezienie dziecka na terytorium Polski – Zasada ziemi/Ius Soli Zasada ta ma zastosowanie, gdy dziecko urodzi się lub zostanie znalezione na terytorium RP, a oboje rodzice są nieznani lub obywatelstwo ich jest nieokreślone, bądź nie mają żadnego obywatelstwa […] Dziecko takie z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie. Innym sposobem nabycia obywatelstwa jest jego uzyskanie na podstawie decyzji właściwego organu władzy, tj. w drodze nadania obywatelstwa polskiego przez Prezydenta RP […] lub w drodze uznania za obywatela polskiego przez wojewodę. […] Nadanie przez Prezydenta RP […] Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub po-

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

siadając prawo stałego pobytu na terytorium RP co najmniej 5 lat. W przypadkach szczególnie uzasadnionych, których ustawa nie precyzuje, można nadać cudzoziemcowi na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom wyżej określonym. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie. Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku ukończenia przez dziecko 16 roku życia, następuje to jedynie za jego zgodą. O nadaniu obywatelstwa polskiego orzeka Prezydent RP. Podanie o nadanie obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, a zamieszkałe za granicą – za pośrednictwem właściwego konsula. […] Cudzoziemiec ubiegający się o nadanie obywatelstwa polskiego składa następujące dokumenty: Uznanie bezpaństwowca za obywatela polskiego Na podstawie Art. 9 ustawy o obywatelstwie polskim w drodze uznania za obywatela polskiego może być uznana za obywatela polskiego osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie mająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec), jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE na terytorium RP co najmniej 5 lat. Uznanie następuje na wniosek osoby zainteresowanej i rozciąga się na dzieci uznanego, jeżeli zamieszkują one w Polsce, a jeżeli dziecko ukończyło 16 lat następuje to jedynie za jego zgodą. O uznaniu orzeka wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Organem II instancji jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Uproszczony sposób nabycia obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca, pozostającego w związku małżeńskim z obywatelem polskim […] Cudzoziemiec, zarówno mężczyzna jak i kobieta, który pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim zawartym z osobą posiadającą obywatelstwo polskie i zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub posiadając prawo stałego pobytu, może złożyć oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego przed właściwym miejscowo wojewodą. Przyjęcie złożonego przez cudzoziemca oświadczenia następuje w drodze decyzji wojewody […] i powoduje nabycie obywatelstwa polskiego. Obydwa te warunki muszą być spełnione łącznie, tzn. cudzoziemiec musi posiadać wymagane zezwolenie i pozostawać co najmniej 3 lata w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim. Oświadczenie może być złożone przez uprawnionego cudzoziemca tylko w ciągu 6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie się lub 3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z obywatelem polskim. […] Odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego w dzieciństwie […] Obywatelstwo polskie nabywa dziecko, które utraciło obywatelstwo polskie na skutek oświadczenia woli rodziców o mieszanym obywatelstwie polskim i obcym o wyborze dla dziecka obywatelstwa obcego, złożonego w ciągu 3 miesięcy od urodzenia się dziecka. Dziecko takie po ukończeniu 16 lat,

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

a przed upływem 6 miesięcy od ukończenia 18 roku życia, może złożyć przed wojewodą lub konsulem (w zależności od miejsca zamieszkania) oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego. Wydanie przez właściwy organ, którym jest wojewoda lub konsul (o właściwości decyduje miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej) decyzji pozytywnej skutkuje nabyciem obywatelstwa polskiego. Odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego na skutek małżeństwa z cudzoziemcem – reintegracja W trybie reintegracji, […] osoba, która utraciła obywatelstwo polskie przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem takiego małżeństwa, odzyskuje obywatelstwo polskie, jeżeli po ustaniu tego małżeństwa lub jego unieważnieniu złoży przed wojewodą lub konsulem (o właściwości decyduje miejsce zamieszkania składającego oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego) i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia. Źródło: http://www.msw.gov.pl/portal/pl/95/5091/

A. Wyjaśnij różnice między zasadą krwi a zasadą ziemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wyszukaj informacje o możliwościach utraty obywatelstwa polskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Obywatel Polski obywatelem Unii Europejskiej

C. Opracujcie w zespole plan działania w celu uzyskania obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca będącego w związku małżeńskim z obywatelką RP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

UrzÄ&#x2026;d dla obywatela

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Kodeks Etyki Pracowników Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy Kodeks etyki określa zasady postępowania pracowników Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy. Przestrzeganie tych zasad jest gwarancją kompetencji, odpowiedzialności i wysokich walorów moralnych pracowników Urzędu, a także urzeczywistnia idei uczciwej, otwartej i przyjaznej w stosunku do społeczności lokalnej administracji samorządowej. Zasadami wyznaczającymi właściwą postawę zatrudnionych w Urzędzie Miasta Stołecznego Warszawy są: 1. Zasada praworządności Pracownik Urzędu m.st. Warszawy wykonuje swoje obowiązki ze szczególną starannością, zgodnie z obowiązującym prawem, mając na względzie interes publiczny. Podejmowane rozstrzygnięcia opiera na prawidłowo dokonanych ustaleniach, a uzyskane w wyniku prowadzonych postępowań informacje wykorzystuje wyłącznie do celów służbowych. 2. Zasada uczciwości i rzetelności Pracownik Urzędu m.st. Warszawy podczas wykonywania swoich obowiązków jest bezinteresowny i bezstronny, równo traktuje wszystkich obywateli, z poszanowaniem ich prawa do prywatności i godności. W przypadkach konfliktu interesów w sprawach prywatnych i urzędowych pracownik wyłącza się z działań mogących rodzić podejrzenia o stronniczość lub interesowność, a także nie podejmuje żadnych prac oraz zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z wykonywanymi obowiązkami. Zgłasza stwierdzone przez siebie przypadki niegospodarności, próby defraudacji środków publicznych oraz korupcji, a także inne fakty i działania budzące wątpliwości, co do ich celowości lub legalności. 3. Zasada jawności Pracownik Urzędu m.st. Warszawy, zwłaszcza gospodarujący środkami publicznymi, dokonuje czynności w sposób jawny oraz zgodny z przyjętymi standardami, a uzyskane informacje o charakterze publicznym udostępnia w pełnym zakresie z wyłączeniem informacji chronionych przepisami prawa. 4. Zasada profesjonalizmu Pracownik Urzędu m.st. Warszawy wykonuje zadania sumiennie i sprawnie, wykorzystując w pełni posiadaną wiedzę i doświadczenie. Docieka prawdy i daje jej świadectwo swoim postępowaniem. Dba o systematyczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

5. Zasada neutralności Pracownik Urzędu m.st. Warszawy nie ulega wpływom i naciskom, które mogą prowadzić do działań stronniczych lub sprzecznych z interesem publicznym. Dba o jasność i przejrzystość własnych relacji z otoczeniem. 6. Zasada współodpowiedzialności za działania Pracownik Urzędu m.st. Warszawy nie uchyla się od podejmowania decyzji oraz wynikających z nich konsekwencji. Udziela rzetelnych informacji, a relacje służbowe opiera na współpracy, koleżeństwie, wzajemnym szacunku, pomocy oraz dzieleniu się doświadczeniem i wiedzą. Godnie zachowuje się w miejscu pracy i poza nim, a swoją postawą nie narusza porządku prawnego w sposób powodujący obniżenie autorytetu i wiarygodności Urzędu miasta stołecznego Warszawy. Źródło: http://bip.warszawa.pl/NR/rdonlyres/…FDE599B70603/612829/0276_2803zal.doc

A. Wymień trzy konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, do których nawiązuje Kodeks Etyki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wymień pięć postaw ujętych w Kodeksie Etyki, które powinien wykazywać pracownik urzędu w stosunku do obywateli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

C. Przeciwko jakim patologiom życia publicznego, wprowadza się w życie, takie jak powyższy kodeksy etyczne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Gdzie trzeba pójść z konkretną sprawą W urzędzie stanu cywilnego załatwiamy sprawy związane ze zgonem, ślubem czy urodzeniem dziecka. Po dowód osobisty trzeba się udać do gminy. Czasem urząd trzeba będzie odwiedzić nawet kilka razy. To dlatego, że nie każda sprawa może być załatwiona od ręki. I nie wynika to wcale z lekceważenia ze strony urzędników. W niektórych sprawach konieczne jest przeprowadzenie postępowania albo wyjaśnienie przeróżnych okoliczności. Sprawdź, co i za ile załatwisz w urzędzie Najczęściej załatwiane sprawy to m.in. wyrobienie czy wymiana dowodu osobistego, zameldowanie, zawarcie związku małżeńskiego w urzędzie stanu cywilnego czy rejestracja działalności gospodarczej. Czasami trzeba się jednak pofatygować choćby z interwencją w sprawie źle zabezpieczonej studzienki kanalizacyjnej. Bez wizyty w urzędzie nie da się też zbudować domu czy sprawdzić, jakie jest przeznaczenie konkretnej działki w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Aby nie błąkać się od drzwi do drzwi, warto wcześniej sprawdzić, gdzie i co uda się załatwić. A także ile nas to będzie kosztowało. W urzędzie stanu cywilnego załatwiamy np. sprawy związane ze zgłoszeniem zgonu, zawarciem związku małżeńskiego czy sporządzeniem aktu urodzenia. W każdym z tych przypadków należy dostarczyć urzędnikom wymagane przez przepisy dokumenty. Konieczne jest też uiszczenie opłat. W urzędzie stanu cywilnego pojawiamy się, gdy rodzi się nam dziecko, bo trzeba sporządzić akt urodzenia. Powinniśmy zabrać ze sobą zaświadczenie wystawione przez lekarza lub zakład służby zdrowia. Wypełniamy też wniosek o wydanie trzech bezpłatnych odpisów aktu urodzenia dziecka. U matek stanu wolnego w grę będzie wchodził dodatkowo wniosek o przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa. Urzędnicy zażądają również do wglądu dokumentów tożsamości rodziców. Potrzebne będą też odpisy skrócone aktu: • małżeństwa rodziców dziecka – dla dziecka pochodzącego z małżeństwa; • urodzenia matki dziecka – dla dziecka, którego matka jest panną; • małżeństwa z adnotacją o rozwodzie – dla dziecka, które nie pochodzi z małżeństwa; • zgonu męża matki – dla dziecka wdowy. Odpisy skrócone aktów wymagane są, jeżeli akt sporządzony jest w innym urzędzie stanu cywilnego niż właściwy dla naszego miejsca zameldowania.

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

Zanim staniemy na ślubnym kobiercu Wiosna to czas, w którym wiele osób decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego. Oczywiście z tym również wiążą się formalności. Trzeba je załatwić osobiście. Polega to na złożeniu odpowiednich dokumentów oraz uiszczeniu opłaty. Potrzebne będą dokumenty potwierdzające tożsamość osób zamierzających zawrzeć małżeństwo (dowód osobisty). Trzeba również przedstawić odpisy skrócone aktów urodzenia (w przypadku kawalera i panny) albo odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie (dla osób rozwiedzionych) lub odpis skrócony aktu zgonu (dla wdowy lub wdowca), jeżeli akty te nie zostały sporządzone w urzędzie stanu cywilnego, w którym ma być zawarte małżeństwo. Trzeba także wypełnić na specjalnym druku wniosek o wydanie odpisów po zawarciu małżeństwa lub wniosek o wydanie zaświadczenia – jeżeli małżeństwo ma być zawarte w formie wyznaniowej. Dokumenty należy złożyć w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla miejsca zawarcia małżeństwa (przy ślubie cywilnym) albo w urzędzie właściwym dla miejsca stałego zameldowania jednego z przyszłych małżonków (gdy planowany jest ślub konkordatowy). Przyszli małżonkowie muszą się także liczyć z opłatami. Za sporządzenie aktu małżeństwa trzeba zapłacić 84 zł (opłatę należy wnieść na konto USC sporządzającego akt małżeństwa). Nie da się zawrzeć małżeństwa z dnia na dzień. Przy ślubie cywilnym możliwe jest to po upływie miesiąca od złożenia zapewnienia o takiej woli. Z kolei zaświadczenie do zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej zachowuje ważność przez trzy miesiące od daty jego wydania. Wymiana dowodu osobistego Do gminy trzeba się pofatygować również w celu wymiany dowodu osobistego (jeśli np. zmieniliśmy nazwisko na skutek zawarcia związku małżeńskiego albo miejsce zamieszkania, także gdy dotychczasowy dowód zgubiliśmy albo został skradziony czy też upływa termin jego ważności). W każdym przypadku musimy zabrać ze sobą do urzędu dwie aktualne fotografie (lewy profil, lewe ucho odkryte). Trzeba będzie też wypełnić wniosek o wydanie dowodu osobistego. Potrzebny będzie również dokument potwierdzający tożsamość podlegający wymianie, a także – w razie zmiany danych – dokument, który to potwierdzi. Tego rodzaju sprawy nie są załatwiane od ręki. Urząd wyda dowód w terminie do 30 dni. Co istotne, od 1 stycznia 2010 r. dowody osobiste wydawane są bezpłatnie. Po co do starostwa Samorząd powiatowy (rada powiatu, zarząd i starosta) odpowiada za sprawy dotyczące mieszkańców powiatu. Załatwić tu można sprawy z zakresu: komunikacji i transportu, a wśród nich związane z: • rejestracją i wyrejestrowaniem pojazdów (koszt zarejestrowania nowego pojazdu kupionego w polskim salonie to 178,50 zł); • wydawaniem prawa jazdy (opłata wynosi 84 zł), również międzynarodowego lub wymianą prawa jazdy; • budową, remontem, jakością nawierzchni oraz oświetleniem dróg powiatowych (czyli między

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

gminami), budową chodników; • organizowaniem sieci transportu publicznego między gminami; budownictwa, a wśród nich m.in. związane z: • wydawaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, zmianie sposobu użytkowania obiektu; • rejestracją dzienników budowy lub rozbiórki; • przyjmowaniem zgłoszeń o zamiarze budowy oraz wykonywania robót budowlanych nieobjętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia na budowę; geodezji i kartografii, a wśród nich związane z: • prowadzeniem spraw z zakresu wywłaszczeń i zwrotów wywłaszczonych nieruchomości; • koordynowaniem uzgodnień usytuowania projektowanych sieci uzbrojenia terenu; • aktualizowaniem opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego; • sporządzaniem wypisów z rejestru ewidencji gruntów; • przyjmowaniem wniosków dotyczących wyłączenia gruntów z produkcji rolnej; ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa, a wśród nich związane z: • wydawaniem karty wędkarskiej (opłata 10 zł); • wydawaniem pozwolenia na zbieranie lub transport odpadów; • wydawaniem decyzji na pozyskanie drewna niezgodnie z planem urządzenia lasu. Potrzeb obywatelskich, a wśród nich związane z: • przyjmowaniem podań w sprawie zmiany imion i nazwisk; • prowadzeniem spraw wynikających z przepisów dotyczących rzeczy znalezionych; • wydawaniem decyzji zezwalających na sprowadzenie zwłok z obcego państwa. W ramach powiatu działa również powiatowy rzecznik konsumentów. Do jego zadań należy m.in. wytaczanie powództw na rzecz konsumentów, występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów, a także zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów. Co można załatwić w gminie W gminnym ośrodku pomocy społecznej załatwimy sprawy związane m.in. z: • przyznaniem i wypłaceniem zasiłków celowych i socjalnych, zasiłków okresowych, renty socjalnej; • przyznawaniem pomocy rzeczowej; • wyprawieniem pogrzebu. Wydział spraw obywatelskich zajmie się m.in.: • sprawami wynikającymi z przyjmowania ustnych oświadczeń ostatniej woli spadkodawcy; • prowadzeniem spraw związanych z ewidencją ludności i sprawami związanymi z wydawaniem dokumentów tożsamości; • sporządzaniem zezwoleń na wykonywanie zarobkowego przewozu osób na terenie gminy.

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

Wydział inwestycji i rozwoju gospodarczego właściwy będzie w sprawach związanych z: • planowaniem i realizacją inwestycji gminnych; • zagospodarowaniem przestrzennym na terenie gminy; • utrzymaniem porządku i czystości w gminie; • planowaniem i organizacją zaopatrzenia w urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne; • oświetleniem dróg i ulic; • zawieraniem umów na korzystanie z pomieszczeń w budynkach komunalnych; • drogami gminnymi, ulicami, placami, targowiskami. Wydział podatków i opłat lokalnych to miejsce, w którym: • sporządzane są listy podatników, którym udzielono ulg; • prowadzona jest ewidencja księgowa należności gminnych; • wydawane są zaświadczenia wynikające przepisów prawa podatkowego. Źródło: http://www.rp.pl/artykul/632586.html

A. Wymień sprawy, które będziesz potencjalnie załatwiał w urzędach administracji publicznej, w ciągu najbliższych dziesięciu lat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wymień pięć życiowych okoliczności, w których należy okazać dowód osobisty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Urząd dla obywatela

C. Uzasadnij na przykładach trzech spraw słuszność rozdziału zadań realizowanych przez urzędy gminne i powiatowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Na podstawie wyszukanych informacji sporządź wnioski w celu uzyskania aktu urodzenia dziecka, zarejestrowania pojazdu, wydania karty wędkarskiej.

Prawa obywatela w urzÄ&#x2122;dzie

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Poradnik Obywatel w urzędzie […] II ZANIM PÓJDZIESZ DO URZĘDU Obecnie wiele spraw urzędowych można załatwić przez Internet, bez udawania się do urzędu i bez wychodzenia z domu. Poprzez serwis Biuletynu Informacji Publicznej http://www.bip.gov.pl można wejść na strony instytucji państwowych i samorządowych i tam uzyskać potrzebną informację czy załatwić swoją sprawę. Oprócz tego warto też sprawdzić, czy interesujący nas urząd nie ma własnego serwisu (np. Urząd Miasta Lublin: http://www.um.lublin.pl). Wchodząc do takiego serwisu można uzyskać wiele cennych informacji, pobrać wymagane druki (i z już wypełnionymi udać się do urzędu), złożyć podanie. […] Jeśli nie mamy dostępu do Internetu, przed udaniem się do urzędu w celu załatwienia sprawy warto zasięgnąć informacji telefonicznie: czy dany urząd zajmuje się interesującym nas rodzajem spraw i jakie dokumenty należy mieć ze sobą w celu ich załatwienia. Chodzi o to, aby przyjść przygotowanym i w ten sposób załatwić sprawę w czasie jednej wizyty, a nie zostać odesłanym z powodu braku jednego dokumentu. Przykładowo: do zameldowania niezbędne są, poza dowodem osobistym, wypełnione druki meldunkowe, tytuł prawny do lokalu oraz, w przypadku mężczyzn w wieku do 50. roku życia, książeczka wojskowa. Brak choćby jednego z tych dokumentów skutkuje tym, że nie możemy się zameldować. […] III SKŁADANIE PODAŃ Składając do urzędu podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia) dobrze jest przedstawić sprawę w formie pisemnej – pozwala to zwięźle i logicznie opisać sprawę. W wielu przypadkach sam urząd wymusza lub ułatwia formę pisemną, kiedy do załatwienia danej sprawy przygotowuje określone formularze. Jeśli nasza sprawa jest udokumentowana na piśmie i mamy dowód, że złożyliśmy pismo w urzędzie (kopia z pieczątką zostaje u nas), łatwiej będzie nam wymagać odpowiedzi od urzędu w sytuacji, gdy okaże się to konieczne. Jednak pamiętajmy, że złożenie podania nie gwarantuje pisemnego załatwienia sprawy przez urząd (art. 14 k.p.a. – kodeksu postępowania administracyjnego). Pismo składa się w urzędzie administracji publicznej, który ze względu na swoje kompetencje ma obowiązek rozpatrywania spraw danego rodzaju. Urzędy administracji publicznej to np.: przewodniczą-

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

cy zarządu gminy (np. burmistrz); przewodniczący zarządu powiatu (starosta); minister. Działają oni przez swoje „aparaty pomocnicze”, czyli odpowiednio: urząd gminny, urząd powiatowy, ministerstwo. Na przykład: decyzję o wymeldowaniu wydaje burmistrz poprzez upoważnionego do tego urzędnika – pracownika wydziału meldunkowego. Jeżeli złożymy podanie do niewłaściwego urzędu, wówczas ma on obowiązek niezwłocznie przekazać nasze pismo do urzędu właściwego (art. 65 k.p.a.). Gdzie i do kogo składać podania Właściwość rzeczowa oznacza, że dany urząd ma obowiązek (ponieważ został do tego upoważniony) załatwiania określonej kategorii spraw, np. zameldowania dokonuje wójt, burmistrz lub prezydent. Oczywiście nie oni bezpośrednio dokonują danej czynności – zajmują się tym odpowiednie komórki Urzędu Gminy lub Miasta. Właściwość miejscowa oznacza, że dany urząd jest upoważniony do załatwiania spraw tylko na danym terenie, np. Urząd Gminy Garwolin załatwia wyłącznie sprawy mieszkańców tej gminy. Co powinno być zawarte w podaniu Podania do urzędów zazwyczaj składamy na specjalnych formularzach, które wystarczy wypełnić odpowiednimi danymi. W innych sytuacjach podanie musimy przygotować sami. Wtedy powinno ono zawierać: • datę imiejsce sporządzenia podania, • podstawowedane osoby, która je składa, czyli imię i nazwisko oraz adres zameldowania stałego; jeśli osoba nie przebywa w miejscu zameldowania, należy również podać adres korespondencyjny, czyli miejsce pobytu, • podstawowe dane instytucji, do której kierujemy pismo, czyli nazwa instytucji i adres, • wyjaśnienie czego pismo dotyczy, najlepiej wraz z uzasadnieniem, • podpis osoby składającej podanie. Jak złożyć podanie Podanie można złożyć pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej albo za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu administracji publicznej, umożliwiającego wprowadzenie danych do systemu teleinformatycznego tego organu, a także ustnie do protokołu. • Jeśli podanie przygotowane na piśmie składamy bezpośrednio w urzędzie (np. w biurze podawczym, w sekretariacie wydziału), wówczas najlepiej jest przygotować je w dwóch egzemplarzach: jeden trafia do urzędu, a drugi egzemplarz (kopię) zachowujemy jako dowód złożenia pisma. Na kopii osoba przyjmująca podanie powinna potwierdzić przyjęcie podania, czyli złożyć pieczątkę urzędu wraz z datą złożenia. • Jeśli wysyłamy podanie, najlepiej jest zrobić to listem poleconym, dzięki czemu mamy potwierdzenie wysyłki. Pamiętajmy o zachowaniu dowodu nadania.

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

• Jeśli zgłaszamy podanie ustnie do protokołu, wówczas protokół musi być potwierdzony naszym podpisem oraz podpisany przez pracownika sporządzającego protokół. • Podania lub wnioski można również składać za pomocą elektronicznej skrzynki podawczej (np. https://miastolublin.skrzynkapodawcza.pl). Do podania dołączamy załączniki, czyli kopie dokumentów istotnych dla sprawy (jeżeli je posiadamy i powołujemy się na nie w podaniu). Oryginały dokumentów zachowujemy. Przedstawiamy je do wglądu na żądanie urzędnika, który potwierdza zgodność kopii dokumentu z jego oryginałem. Np. ubiegając się o status bezrobotnego, należy przedstawić m.in. świadectwo pracy. Opłata skarbowa Załatwienie większości spraw urzędowych wymaga również wniesienia opłaty skarbowej. Jej wysokość uzależniona jest od rodzaju załatwianej sprawy (np. opłata skarbowa za decyzję stwierdzającą posiadanie lub utratę obywatelstwa polskiego wynosi 58 zł, decyzja o zmianie imienia lub nazwiska – 37 zł). Opłatę skarbową uiszcza się w kasie danego urzędu lub też wpłacając daną sumę na konto urzędu. W jakim terminie urząd ma obowiązek rozpatrzenia sprawy • Urzędy są zobowiązane załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki, czyli najszybciej jak jest to możliwe. • Sprawa, która wymaga dodatkowych wyjaśnień, powinna być rozpatrzona przed upływem jednego miesiąca. • Sprawa szczególnie skomplikowana powinna być załatwiona przed upływem dwóch miesięcy. Organ II instancji, czyli rozpatrujący odwołanie, ma czas na rozstrzygnięcie w ciągu miesiąca od dnia otrzymania odwołania. UWAGA: Urząd jest zobowiązany poinformować osobę zainteresowaną o każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie, z podaniem przyczyn zwłoki oraz wskazaniem nowego terminu rozpatrzenia sprawy. Według przepisów k.p.a. to urząd ma podjąć czynność zawiadomienia strony, a zatem to on np. powinien wysłać pismo informujące o takim stanie rzeczy, natomiast w praktyce zdarza się, że urzędy nie spełniają tego obowiązku. Co zrobić, jeśli urząd nie odpowiada w ustawowym terminie Jeżeli nie otrzymujemy odpowiedzi w wyznaczonym czasie, przysługuje nam zażalenie do organu wyższej instancji z powodu niezałatwienia sprawy w urzędowym terminie. Przykładowe organy I instancji i odpowiadające im organy wyższego rzędu – II instancji: • Administracja Mieszkalnych >> Samorządowe Kolegium Odwoławcze, • Powiatowy Urząd Pracy >> Wojewódzki Urząd Pracy, • Prezydent Miasta – Wydział Finansowy Urzędu Miasta >> Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Organ II instancji, uwzględniając naszą skargę, wyznacza organowi I instancji termin na załatwienie danej sprawy.

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

Co to jest skarga na bezczynność administracji Jeśli mimo zażalenia do organu II instancji i wyznaczenia przez niego ponownego terminu załatwienia danej sprawy, organ I instancji nadal jej nie załatwia, wówczas przysługuje nam skarga na bezczynność administracji do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA). [...] Skargę na bezczynność trzeba wnieść za pośrednictwem danego urzędu w ciągu 30 dni od daty, oznaczającej dzień, w którym urząd miał podjąć działanie (w terminie wyznaczonym mu przez organ II stopnia). Sąd, uwzględniając skargę na bezczynność administracji, zobowiązuje urząd do wydania aktu, dokonania czynności, bądź przyznania/stwierdzenia uprawnienia lub obowiązku, wynikających z przepisów. W razie niewykonania wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność, strona powinna pisemnie wezwać właściwy organ do wykonania wyroku lub załatwienia sprawy. Następnie może ona wnieść skargę, w której zażąda wymierzenia temu organowi grzywny za niewykonanie wyroku. […] XI WYBRANE UPRAWNIENIA OBYWATELA W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM W trakcie postępowania przed urzędami obywatelom przysługują pewne prawa. Zawarte są one w Kodeksie postępowania administracyjnego i ich nieprzestrzeganie przez urząd może być podstawą uchylenia danej decyzji przed organem odwoławczym lub przed sądem administracyjnym. Poniżej przedstawiamy najistotniejsze z uprawnień. Osoby, które natrafiają na trudności w pomyślnym załatwieniu swoich spraw w urzędach powinny wiedzieć, jakie są ich prawa i korzystać z nich. Wiedza taka pomaga zachować się prawidłowo w trakcie postępowania, a nasze kompetentne i konsekwentne działanie powoduje, że jesteśmy lepiej (poważniej) traktowani przez pracowników urzędu, prowadzących naszą sprawę. Działanie urzędów na podstawie prawa Jedną z podstawowych zasad działania urzędów jest to, że działają one na podstawie przepisów prawa. Jeśli spotykamy się z działaniem, co do którego mamy wątpliwości czy jest ono zgodne z prawem, wówczas trzeba zażądać wskazania podstawy prawnej danej czynności. Wskazanie podstawy musi być konkretne – tzn. wskazujące określony paragraf lub artykuł danej regulacji, a nie tylko wybrany akt prawny. Zasada zaufania Urzędy powinny prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów. Przede wszystkim wszelkie wątpliwości rozstrzygać na korzyść obywateli oraz wydawać podobne decyzje w podobnych stanach faktycznych. Prawo do informacji Urzędy mają obowiązek w sposób należyty i wyczerpujący informować strony postępowania o wszystkich faktach i przepisach prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiąz-

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

ków, które to są przedmiotem tego postępowania. Co więcej, urząd ma obowiązek czuwać nad tym, aby strony biorące udział w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i są zobowiązane udzielać im niezbędnych wskazówek. Należy również pamiętać, że strona nie ponosi negatywnych konsekwencji błędnego pouczenia przez urząd co do prawa odwołania albo wniesienia powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego (np. co do terminu wniesienia odwołania). Prawo do czynnego udziału w postępowaniu przed urzędem Urzędy mają obowiązek zapewnić stronom postępowania czynny udział w postępowaniu (czyli np. swobodne wypowiedzenie się co do ustaleń poczynionych w jego trakcie, składanie wniosków dowodowych itp.), a przed wydaniem decyzji mają obowiązek umożliwić stronom wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Urzędy mogą odstąpić od tej zasady tylko wtedy, gdy załatwienie danej sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzkiego, albo ze względu na niepowetowaną szkodę materialną. Prawo do przeglądania akt sprawy i sporządzania odpisów W trakcie postępowania urzędy są zobowiązane umożliwić stronom przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. Jeżeli jest to uzasadnione jej ważnym interesem, strona może również zażądać uwierzytelniania sporządzonych przez siebie odpisów lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów. Prawo do obiektywnego załatwienia sprawy Prawo to polega na tym, że pracownik urzędu, który bierze udział w postępowaniu i który mógłby być osobiście zainteresowany określonym wynikiem tego postępowania, zostaje wyłączony z udziału w tym postępowaniu. Umotywowany wniosek o wyłączenie strona postępowania może złożyć do bezpośredniego przełożonego danego pracownika (dokładne wyliczenie powodów, dla których można złożyć wniosek o wyłączenie danego pracownika urzędu, znajduje się w art. 24 k.p.a.). Źródło: http://pomocspoleczna.ngo.pl/x/310301

A. Sporządź katalog praw obywatela w relacji z urzędami administracji publicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa obywatela w urzędzie

Prawa wyborcze obywatela

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa wyborcze obywatela

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Wybory reprezentantów do parlamentu i mandat przedstawicielski Podstawowym elementem (częścią składową) systemu przedstawicielskiego w demokratycznym państwie są wybory przez zbiorowy podmiot suwerenności (naród, lud) swoich reprezentantów do organów wybieralnych. Pod pojęciem wyborów rozumiemy ogólnie zespół różnorodnych działań i czynności (procedur) mających na celu powołanie odpowiednich kandydatów do wypełniania określonych funkcji. Zazwyczaj oznacza to odnawianie składu lub obsady organów wybieralnych w państwie. Interesujące nas tutaj wybory reprezentantów do parlamentu to tylko jeden z rodzaju wyborów, jakie mogą istnieć w demokratycznym państwie, ale mający bez wątpienia znaczenie zasadnicze dla funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej. Wybór reprezentantów do parlamentu uważany jest we współczesnych państwach za wystarczające, chociaż minimalne, kryterium suwerenności narodu. Wybory spełniają w demokratycznym państwie ważne funkcje. W nauce nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana ich klasyfikacja. Najczęściej do funkcji wyborów zalicza się: 1. funkcję kreacyjną; 2. funkcję polityczno-programową; 3. funkcję legitymującą (czy legitymizującą). Funkcja kreacyjna jest niewątpliwie najbardziej widoczna i najważniejsza w każdym akcie wyborczym. Sens wyborów polega bowiem na wyłonieniu, ukształtowaniu składu personalnego wybieranych organów na okres ich kadencji oraz na rekrutacji dzięki temu elit politycznych. Funkcja ta polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawianych im w postępowaniu wyborczym alternatyw personalnych. Funkcja polityczno-programowa polega na wyrażaniu przez wyborców w akcie głosowania poparcia dla określonego programu politycznego, przedstawianego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych. Można więc powiedzieć, że funkcja ta polega na wrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw programowych. Funkcja legitymizująca polega na tym, że poprzez akt wyborczy zbiorowy podmiot suwerenności (działający przez ciało wyborcze) udziela wybranym reprezentantom i organom, w których oni zsiadają, prawnej (ale także moralno-politycznej) legitymacji (inwestytury, upoważnienia, tytułu) do sprawowania władzy w imieniu i w interesie suwerena. Wybory legitymizują więc cały system polityczno-ustrojowy oraz określoną ekipę rządzącą, mającą oparcie w większości parlamentarnej wyłonionej w wybo-

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa wyborcze obywatela

rach. Legitymacja do sprawowania władzy musi być regularnie, periodycznie odnawiana, gdyż inaczej z biegiem czasu po prostu by zanikła. […] Przepisy prawa wyborczego, zwłaszcza te najwyższej, konstytucyjnej rangi, ustanawiają przede wszystkim podstawowe zasady prawa wyborczego, które rozstrzygają o charakterze wyborów (pośrednio także o ich wynikach) oraz określają kształt poszczególnych instytucji wyborczych (takich jak: spisy wyborców, okręgi wyborcze, obwody głosowania, zgłaszanie kandydatów, sposób głosowania, ustalanie wyników wyborów itp.). Postulat wolnych wyborów wymaga, aby wśród podstawowych zasad prawa wyborczego znalazły się przynajmniej: 1. zasada powszechności, 2. zasada równości, 3. zasada bezpośredniości, 4. zasada tajności głosowania. Natomiast o demokratyczności wyborów nie rozstrzyga przyjęcie którejś z zasad ustalania wyników wyborów – proporcjonalnej lub większościowej. Zasada powszechności praw wyborczych określa krąg osób, którym przysługuje prawo wyborcze –czynne (prawo wybierania innych) oraz bierne (prawo kandydowania i bycia wybranym). Zasada powszechności praw wyborczych w zasadzie wyklucza w swym demokratycznym kształcie ograniczenia tych praw cenzusami wyborczymi o charakterze politycznym, czyli wyłączenia czynnego prawa wyborczego (co automatycznie powodowałoby również pozbawienie biernego prawa wyborczego) ze względu na brak określonej według kryteriów politycznych cechy lub kwalifikacji (rasa, płeć, wykształcenie, wyznanie, zawód, posiadanie odpowiedniego majątku, płacenie podatków w odpowiedniej wysokości, zamieszkanie przez określony prawem czas na terenie kraju lub okręgu wyborczego itp.) Zasada równości praw wyborczych oznacza, że uprawnienia wyborcze wszystkich osób biorących udział w wyborach są takie same. Zasada równości rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu – formalnym i materialnym. W sensie formalnym oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów (np. jednym lub dwoma) w wyborach do danego wybieranego organu. Zasada ta w sensie materialnym oznacza, że siła głosu każdego wyborcy jest równa, co wyrażać się ma we wpływie, jaki ten głos wywiera na ostateczny wynik wyborów. Zasada bezpośredniości wyborów oznacza, że decyzję w akcie głosowania podejmuje sam wyborca, a nie ktoś inny za niego. Na zasadę tę mogą składać się trzy elementy: 1. głosowanie osobiste, polegające na tym, że wyborca oddaje głos sam osobiście, bez niczyjego pośrednictwa; 2. głosowanie imienne, oznaczające, że wyborca oddaje głoś na konkretnego kandydata, określonego z imienia i z nazwiska na liście wyborczej; 3. jednostopniowość wyborów, która stała się w ostatnich latach nieodłączną cechą demokracji wy-

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa wyborcze obywatela

borczej w zdecydowanej większości państw (tylko w niektórych państwach występują wybory dwustopniowe). Zasada tajności głosowania, która stosunkowo niedawno została uznana za niezbędny element demokracji wyborczej, dotyczy tylko fazy realizowania aktu wyborczego. Odnosi się ona jedynie do korzystania z czynnego prawa wyborczego. Polega na takim zorganizowaniu aktu głosowania, aby nie można było stwierdzić kto i jak głosował. Zasada tajności gwarantuje więc swobodę podjęcia decyzji przez wyborcę. Zasady ustalania wyników wyborów dotyczą sposobu przydzielania mandatów w okręgach wyborczych po akcie głosowania poszczególnym kandydatom lub listom kandydatów. Mamy tutaj do czynienia z dwoma możliwymi systemami ustalania wyników wyborów – z systemem wyborów większościowych i z systemem wyborów proporcjonalnych. System wyborów większościowych ukształtował się historycznie wcześniej. Polega on najogólniej na tym, że mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym (lub tej liście w okręgu wielomandatowym), który uzyska największą liczbę głosów (zwycięzca bierze wszystko). System większościowy może występować w dwóch wariantach: 1. większości względnej, polegającej na tym, że mandat uzyskuje ten kandydat (lub lista), który otrzymał więcej głosów niż którykolwiek z konkurentów, przy czym nie ma znaczenia, jaką część głosów uzyskał zwycięzca. Ponieważ taką większość zwykłą w każdych wyborach można osiągnąć, przeto nie ma potrzeby przeprowadzania drugiej tury wyborów i cały proces wyborczy ulega uproszczeniu; 2. większości bezwzględnej, polegającej na tym, że aby otrzymać mandat – kandydat (lub lista) musi uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy wyniku takiego w danym okręgu wyborczym nie osiągnie żaden kandydat (lub lista), istnieje konieczność przeprowadzenia drugiej tury głosowania, w której zazwyczaj wystarcza osiągnięcie większości względnej. System wyborów proporcjonalnych zaczął się kształtować od Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Był on wielokrotnie modyfikowany i obecnie występuje w różnych wariantach szczegółowych. System proporcjonalny może być stosowany jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych, gdy mamy do czynienia z głosowaniem na listy wyborcze. Mandaty w okręgu wyborczym są dzielone pomiędzy poszczególne listy proporcjonalnie do liczby głosów, jakie zostały w wyborach na te listy oddane. System proporcjonalny może występować w czystej postaci lub kształcie zmodyfikowanym przez wprowadzenie tzw. progów wyborczych (klauzul zaporowych). W takim przypadku w podziale mandatów w okręgach wyborczych biorą udział tylko te listy wyborcze, na które – w zależności od systemu – albo w skali kraju oddano nie mnie niż określoną prawnie część wszystkich ważnie oddanych głosów (np. 3%, 5%, 7%), albo uzyskały one w skali kraju wymaganą prawem liczbę mandatów w okręgach jednomandatowych. Listy, które wymogu nie spełniły, taktowane są tak, jakby nie uzyskały żadnego głosu. […] Źródło: Kuciński J., Nauka o państwie i prawie, Warszawa 2008, s. 148–151

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa wyborcze obywatela

A. Przedstaw kilka argumentów afirmujących demokratyczne wybory w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wyszukaj informacje o kampaniach profrekwencyjnych prowadzonych w III RP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Naszkicuj plakat zachęcający obywateli do udziału w wyborach parlamentarnych. D. Sporządź katalog pożądanych od kandydatów na parlamentarzystów kompetencji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Młody obywatel w urzędzie • Prawa wyborcze obywatela

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Przedstaw argumenty przekonujące do wybranego systemu wyborczego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. PRAWO I SĄDY Tematy lekcji: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Systemy normatywne Podstawowe wiadomości o prawie Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów Proces cywilny Proces karny Pisma procesowe

Opracowanie: Joanna Tyczkowska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Łączności w Szczecinie

Systemy normatywne

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie definicji podaj pięć przykładów powszechnie znanych norm społecznych. Normami społecznymi nazywa się akceptowane przez większość danej grupy lub społeczeństwa zasady określające, jakie zachowanie jest w danej sytuacji społecznej akceptowane, a jakie nie jest akceptowane. A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. W tabeli wpisz rodzaj normy. Charakterystyka normy

Nazwa normy

Ustalone przez jednego człowieka na własny użytek. Ustalone i przestrzegane przez daną zbiorowość. Ustanowione dla społeczeństwa.

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

Zadanie 3. W poniższej tabeli wpisz, które zdania charakteryzujące normy prawne są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsce PRAWDA (zdanie prawdziwe) lub FAŁSZ (zdanie fałszywe). Charakterystyka normy

PRAWDA/FAŁSZ

Są ustanowione za obowiązujące przez państwo (najczęściej przez parlament). Są skuteczne tylko wobec wybranych grup obywateli. Istnieją organy powołane do egzekwowania tych norm (np. policja, prokuratura). Są poparte sankcją państwa. Są przekazywane w formie ustnej z pokolenia na pokolenie.

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie zamieszczonego tekstu wypisz siedem norm moralnych (etycznych) w nim zawartych. KODEKS ETYCZNY NAUCZYCIELA Postawa etyczna nauczyciela 1. Nauczyciel pamięta, że efekty jego oddziaływań wychowawczych w głównej mierze zależą od tego, czy sam postępuje zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami etycznymi, które wpaja uczniom i czy kieruje się takimi samymi zasadami etycznymi zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Powinna go cechować wysoka kultura osobista i wyjątkową dbałość o kulturę języka ojczystego. 2. Nauczyciel wychowuje ucznia do odpowiedzialności za własne czyny i przygotowuje do ponoszenia konsekwencji dokonanych wyborów. 3. Nauczyciela obowiązuje: sprawiedliwość, bezinteresowność, obiektywizm, szacunek i takt wobec każdego ucznia. 4. Nauczyciel wychowuje w duchu patriotycznym i w zgodzie z wartościami konstytuującymi cywilizację europejską. Z powagą i szacunkiem odnosi się do przekonań religijnych uczniów, podkreślając wkład chrześcijaństwa w rozwój cywilizacyjny ludzkości. 5. W pracy wychowawczej nie opowiada się za jakąkolwiek opcją polityczną, mając jednocześnie prawo do posiadania i obrony własnych poglądów. 6. Nauczyciel zobowiązany jest do zachowywania szczególnej ostrożności w przekazywaniu informacji o uczniu i jego środowisku rodzinnym. 7. Nauczyciel przestrzega przed zagrożeniami płynącymi z nałogów, jako źródła patologii społecznych; przeciwdziała im, propagując postawy prozdrowotne. 8. Nauczycielom nie wolno włączać uczniów do żadnych form protestów, których celem miałaby być obrona własnych interesów. 9. Nauczyciel nie podważa autorytetu innych nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły.

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

10. Nauczyciel troszczy się o dobre imię szkoły, prestiż zawodu, aktywnie włącza się w życie szkoły oraz stara się poszerzać jej oddziaływanie na rzecz środowiska. 11. Nauczyciel, kierując się solidarnością zawodową, dzieli się zdobytym doświadczeniem i wiedzą z innymi nauczycielami. 12. Nauczyciel przeciwdziała dyskryminacji, traktuje wszystkich uczniów jednakowo niezależnie od: rasy, narodowości, sytuacji materialnej, pozycji społecznej. 13. Nauczyciel nie może wykorzystywać swojej pozycji do osiągania korzyści osobistych kosztem ucznia, jego rodziców lub prawnych opiekunów. 14. Nauczyciel, który naruszył zasady etyki zawodowej, powinien podjąć niezwłocznie działania mające na celu usunięcie skutków swojego postępowania i naprawienie powstałych szkód. Prawa nauczyciela 1. W sytuacjach spornych nauczyciel ma prawo przedstawić motywacje swojego postępowania. 2. Nauczyciel ma prawo do szacunku ze strony uczniów, rodziców i swoich przełożonych oraz do godnego wynagrodzenia i godnych warunków pracy. 3. Ma prawo do nowoczesnego warsztatu pracy, umożliwiającego stosowanie nowatorskich form i metod pracy, w tym technologii informacyjnej. 4. Ma prawo ubiegać się o dofinansowanie do form doskonalenia i dokształcania z funduszu przeznaczonego na ten cel. 5. Ma prawo do zdobywania kolejnych stopni awansu zawodowego w celu podnoszenia efektywności oddziaływań edukacyjnych. 6. Ma prawo do wdrażania innowacji pedagogicznych. 7. Ma prawo do odwołania od krzywdzącej jego zdaniem oceny pracy oraz do obrony swoich praw. Powinności nauczyciela 1. Nauczyciel wspomaga rodziców w procesie wychowania oraz troszczy się o wszechstronny rozwój ucznia w sferze intelektualnej, duchowej, fizycznej i społecznej. Uaktywnia jego wewnętrzny potencjał

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

twórczy, rozwija zdolności, inspiruje oraz pomaga w poszukiwaniu tego, co dobre dla jego rozwoju i doskonalenia osobowego. Rozwija u uczniów pasję poznawczą, samodzielność w wyciąganiu wniosków, refleksyjność oraz poczucie samokrytycyzmu. 2. Nauczyciel ma obowiązek sumiennie wywiązywać się ze swoich zadań w procesie nauczania, wychowania i opieki. 3. Nauczyciel, wykazując życzliwość, wyrozumiałość i cierpliwość, buduje swe relacje z uczniem na zaufaniu w stosunku do niego, a gdy zachodzi potrzeba, stara się wczuwać w jego położenie w celu podjęcia możliwie najtrafniejszej decyzji wychowawczej. Jest stanowczy i konsekwentny. 4. Nauczyciel jest moralnie zobowiązany do podnoszenia swoich kwalifikacji (dokształcania i doskonalenia). 5. Nauczyciela obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. 6. Nauczyciel zwraca uwagę na wygląd estetyczny uczniów i ład w ich otoczeniu, dając przykład własną postawą. 7. Nauczyciel daje uczniom przykład właściwego współżycia w zespole, ucząc zasad zespołowego współdziałania. 8. Nauczyciel służy fachową poradą rodzicom w sprawach dydaktyczno-wychowawczych. Źródło: http://kodeksnauczycielaprojektcchwimpresjeegazecieautorskiej.blox.pl/html/

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Na przykładzie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy odpowiedz na pytania. Jam jest Pan, Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. 1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. 2. Nie będziesz wzywał imienia Boga twego nadaremno. 3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. 4. Czcij ojca swego i matkę swoją. 5. Nie zabijaj. 6. Nie cudzołóż. 7. Nie kradnij. 8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu. 9. Nie pożądaj żony bliźniego swego. 10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.

A. Jak nazywamy ten rodzaj norm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Kto ustanowił powyższe normy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Kogo obowiązują tego rodzaju normy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

D. W jakiej formie ten rodzaj norm jest przekazywany? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Jakie kary są przewidziane za nieprzestrzeganie tego rodzaju norm? Podaj pięć przykładów sankcji: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY IV Zadanie 1. Normy zwyczajowe to pewne nawyki, zachowania w danej zbiorowości, regulujące postępowanie związane z codziennymi kontaktami z innymi ludźmi. Podaj pięć przykładów tego rodzaju norm funkcjonujących na terenie szkoły. Przykład: Określony sposób witania się uczniów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Podaj pięć przykładów norm regulujących sposoby tradycyjnego obchodzenia uroczystości i świąt (norm obyczajowych). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY V Zadanie 1. Na przykładzie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia. Sankcje społeczne, reakcje grupy społecznej na zachowania członków, uznawane za pożądane lub niepożądane z punktu widzenia interesów grupy. Zachowania pożądane i zgodne z przyjętymi normami spotykają się z pozytywną reakcją grupy lub społeczności (sankcje pozytywne w postaci nagrody), natomiast zachowania naruszające przyjęte normy spotykają się z sankcjami negatywnymi w postaci kar. Formalne sankcje społeczne stosowane przez organizacje i instytucje (także państwo) wobec jednostek lub grup łamiących przyjęte normy, opierają się na systemie prawnym i wymiarze sprawiedliwości (np.: mandaty, kary z kodeksu karnego, legalnie i oficjalnie użyta przemoc). Sankcje nieformalne, z którymi spotykają się członkowie małych grup społecznych, takich jak rodzina, grupa rówieśnicza lub koleżeńska, a także mała społeczność lokalna, to m.in. utrata akceptacji lub prestiżu, dezaprobata, odrzucenie lub ośmieszenie. Sankcje społeczne są wyrazem działania kontroli społecznej zapewniającej podporządkowanie się jednostek normom grupowym. Służą utrwaleniu zachowań korzystnych z punktu widzenia interesów grupy i wyeliminowaniu zachowań niepożądanych. Stosując sankcje społeczne grupa społeczna chroni swoją spójność, zapewniając jej przetrwanie. Nacisk sankcji społecznych może zmieniać się w zależności od funkcji społecznej pełnionej przez konkretną jednostkę lub sytuacji, w której znajduje się konkretna grupa (np. stan zagrożenia lub poziomu zaufania do władz). Każda jednostka uczestniczy co najmniej w kilku grupach, z których każda oddziałuje na nią za pomocą sankcji społecznych. Czasami sankcje różnych grup mogą kolidować ze sobą, co powoduje wewnętrzne konflikty psychologiczne jednostki uczestniczącej w tych grupach. Źródło: Wiedza o społeczeństwie. Encyklopedia szkolna PWN, pod red. A. Mikusińskiej, Warszawa 2009.

A. Oceń siłę oddziaływania oraz skutki sankcji nieformalnych, stosowanych w małych grupach społecznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

B. Wyjaśnij naturę sankcji moralnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wykaż znaczenie sankcji pozytywnych dla rozwoju i integracji grup społecznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Systemy normatywne

K ARTA PRACY VI Zadanie 1. Określ funkcje systemu normatywnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podstawowe wiadomoĹ&#x203A;ci o prawie

2. Prawo i sądy • Podstawowe wiadomości o prawie

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Do podanych w tabeli opisów dobierz właściwą funkcję prawa. Odpowiedzi wybierz spośród: dynamizująca, dystrybucyjna, gwarancyjna, kontrolna, kulturotwórcza, ochronna, organizacyjna, regulator konfliktów, represyjna, stabilizacyjna, wychowawcza. Opis funkcji prawa

Nazwa funkcji prawa

Prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Utrwala funkcjonujący w społeczeństwie ład polityczny, gospodarczy i społeczny.

Wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione (negatywne), kształtuje w ten sposób społecznie pożądane modele zachowań.

Ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia.

Dzięki odpowiednim zapisom prawnym można zmieniać różne obszary życia społecznego.

Prawo rozdziela w społeczeństwie dobra i obciążenia, które wynikają z funkcjonowania państwa, np. przez odpowiednie ustawodawstwo finansowe, podatkowe.

2. Prawo i sądy • Podstawowe wiadomości o prawie

Ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo. Prawo poddaje ludzkie zachowania społecznej kontroli. Określa, jakie zachowanie jest zabronione, a jakie dozwolone.

Prawo integruje ludność danego państwa. Jego rozwiązania są zdobyczami cywilizacyjnymi, mają wartość kulturową. Prawo decyduje także o utrzymaniu ciągłości historycznej państwa i narodu. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury, np. politycznej danej zbiorowości.

Prawo tworzy ramy działania organów władzy publicznej oraz organizacji społecznych. Wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa, jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Umożliwia rozstrzyganie sporów, określa sposoby rozwiązywania konfliktów, łagodzi sprzeczne interesy społeczne.

2. Prawo i sądy • Podstawowe wiadomości o prawie

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Przedstaw hipotetyczne sytuacje, w których zostały złamane podane poniżej podstawowe zasady prawa. Zasada prawa

Opis sytuacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prawo nie działa wstecz

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Domniemanie niewinności

Nie ma winy bez przepisu prawa

Nieznajomość prawa szkodzi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Podstawowe wiadomości o prawie

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Wpisz we właściwe miejsca, zgodnie z hierarchią, wymienione poniżej akty prawne. • • • • • •

Akty prawa miejscowego Konstytucja Rozporządzenie Umowa międzynarodowa ratyfikowana przez prezydenta Umowa międzynarodowa ratyfikowana w referendum Ustawa

2. Prawo i sądy • Podstawowe wiadomości o prawie

Zadanie 2. Do podanych w tabeli cech dobierz właściwą gałąź prawa. Odpowiedzi wybierz spośród: prawo administracyjne, prawo cywilne, prawo karne, prawo konstytucyjne. Cechy gałęzi prawa

Nazwa gałęzi prawa

Obejmuje normy dotyczące ustroju państwowego, kompetencje organów oraz prawa obywateli Mają znaczenie szczególne, są bowiem zasadami całego prawa w państwie, w którym obowiązują Reguluje organizację i funkcjonowanie organów administracji rządowej i samorządowej, a także ich relacje z obywatelami Dzieli się na materialne, ustrojowe oraz prawo postępowania Określa reguły odpowiedzialności oraz sankcje za czyny zabronione Dzieli się na materialne, procesowe i wykonawcze Normuje stosunki majątkowe i niektóre niemajątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi

Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów

2. Prawo i sądy • Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Uzupełnij schemat wpisując we właściwe miejsca następujące pojęcia: A. sąd apelacyjny; B. Naczelny Sąd Administracyjny; C. sąd garnizonowy; D. sąd rejonowy; E. wojewódzki sąd administracyjny; F. sąd okręgu wojskowego; G. Sąd Najwyższy; H. sąd okręgowy.

Sądy administracyjne

Sądy powszechne

Sądy wojskowe

2. Prawo i sądy • Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów

Zadanie 2. Do podanych w tabeli opisów dobierz właściwy sąd powszechny. Odpowiedzi wybierz spośród: sąd rejonowy, sąd okręgowy, sąd apelacyjny. Opis sądu Funkcjonują na obszarze działania co najmniej dwóch sądów okręgowych. Są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy okręgowe pierwszej instancji. Funkcjonują na obszarze jednej lub kilku gmin. Są sądami pierwszej instancji dla spraw karnych i cywilnych. Funkcjonują na obszarze działania co najmniej dwóch sądów rejonowych. Są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy rejonowe pierwszej instancji.

Nazwa sądu

Zadanie 3. Do podanych w tabeli opisów dobierz właściwy trybunał. Odpowiedzi wybierz spośród: Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Stanu.

Opis trybunału Kontroluje zgodność aktów prawnych z konstytucją. Jego głównym zadaniem jest zatem kontrola zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, a szczególnie z Konstytucją. Jego orzeczenia są ostateczne i zapadają większością głosów. Może przed nim stanąć w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania za naruszenie Konstytucji lub ustawy np. prezydent RP, prezes Rady Ministrów, prezes Narodowego Banku Polskiego, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, naczelny dowódca Sił Zbrojnych.

Nazwa trybunału

2. Prawo i sądy • Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów

K ARTA PRACY III Zadanie 1. W tabeli zamieszczonej pod tekstem opowiadania wpisz zdania, w których złamane zostały konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów w Polsce oraz napisz odpowiednio nazwy tych zasad. Nazwy zasad wybierz spośród: niezawisłości, instancyjności, kolegialności, jawności, domniemania niewinności, prawa do obrony. Pan Jarosław Z. miał tej nocy pecha. Włamał się do sklepu, ukradł trzy komputery, ale nie zdążył uciec. Zabłąkany przypadkowo w okolicy patrol policji zauważył wyłamane drzwi i zainteresował się sklepem oraz jego nocnym klientem. Pan Jarosław został zatrzymany, a następnie postawiony przed sądem. Pierwsza w jego życiu rozprawa odbyła się przed sądem apelacyjnym. Na zewnątrz budynku rozszalała się burza i to pewnie spowodowało, że na rozprawę nie dotarli ławnicy. Sędzia zdecydował, że rozprawa się odbędzie, pomimo niepełnego składu sądu. Na jego decyzję wpłynął fakt, że przed samą rozprawą dostał pismo od prezydenta miasta, w którym prezydent nakazał wymierzyć Jarosławowi Z. najwyższy wymiar kary przewidziany w Kodeksie karnym. Sędzia uznał, że w tej sytuacji nie ma co wyznaczać obrońcy z urzędu, pomimo tego, że Jarosław Z. oświadczył, że go na adwokata nie stać. Na salę sądową nie wpuszczono publiczności, ponieważ pracownik ochrony sądu stwierdził, że publiczność mogłaby uszkodzić świeżo odnowiony parkiet korytarzy. Jarosław Z. był w mieście osobą powszechnie znaną, dlatego w lokalnej prasie jeszcze przed orzeczeniem sądu ukazał się artykuł, w którym Jarosława Z. nazwano złodziejem i sugerowano, że to na pewno on ukradł most na Odrze. Sędzia, po trwającej 10 minut rozprawie ogłosił wyrok: piętnaście lat ciężkich robót.

Treść zdania

Nazwa zasady

Proces cywilny

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie. Zasady postępowania cywilnego Prawo postępowania cywilnego (prawo publiczne) reguluje tryb rozstrzygania cywilnych spraw procesowych i nieprocesowych objętych prawem cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym oraz prawem pracy. […] Zasada dyspozycyjności. W postępowaniu cywilnym – inaczej niż w postępowaniu karnym – podmiot, który chce ochrony swoich interesów, sam (bez udziału organów państwa) autonomicznie decyduje o wszczęciu (lub nie) postępowania sądowego (składa pozew), sam wybiera sposoby działania w jego toku, może zmienić żądanie, może cofnąć pozew, może uznać powództwo, zawrzeć ugodę. On rozporządza swoimi uprawnieniami procesowymi (np. może wnieść – albo nie – apelację) i swoimi prawami podmiotowymi. Jest to wyraźna różnica w porównaniu z postępowaniu karnym, gdzie króluje zasada działania z urzędu. Na tym przykładzie wyraźnie widać różnicę między ochroną prawa publicznego (k.p.k.) i prawa prywatnego (k.p.c.). Zasada prawdy materialnej. Artykuł 3 k.p.c. stanowi: „Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek oraz przedstawiać dowody”. Zasada swobodnej oceny dowodów. Artykuł 233 § 1 k.p.c. stanowi: „Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”. Ocena ta musi być uzasadniona i może być kontrolowana. Prawo przewiduje pewne wyjątki od tej zasady (np. domniemanie prawne, a więc przepisy nakazujące uznać pewien fakt za udowodniony na podstawie innych udowodnionych faktów, wiążą sąd). Zasada kontradyktoryjności (sporności). Proces toczy się w formie sporu równoprawnych stron przed obiektywnym sądem. Materiał procesowy (dowodowy) gromadzą i przedstawiają strony: powód i pozwany. Uczestnicy postępowania powinni przytoczyć odpowiednie okoliczności faktyczne mogące być podstawą rozstrzygnięcia sądowego. Zasada ciężaru dowodu. Ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym, tj. na uczestniku, który twierdzi, że fakty były takie, a nie inne. Twierdzący ma obowiązek powołać odpowiednie środki dowodowe przed sądem.

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

Zasada równości stron. Strony mają zagwarantowaną jednakową możność obrony swych praw i interesów przez podejmowanie odpowiednich działań procesowych. Inne zasady, takie jak jawności, ustności, bezpośredniości, są ukształtowane – co do idei – podobnie jak w postępowaniu karnym. Źródło: Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla ekonomistów, Warszawa 2000, s. 412–413.

A. Wykaż znaczenie obowiązywania powyższych zasad dla rzetelności procesu cywilnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia. Zanim zacznie się proces – prawo cywilne dla początkujących Proces cywilny Proces cywilny opiera się na zasadzie sporu dwóch równorzędnych stron procesowych, z których jedna, zwana powodem, wszczyna proces przez wniesienie powództwa, druga, zwana pozwanym, jest jej przeciwnikiem procesowym. Po każdej ze stron procesu może występować kilka osób. Jest to współuczestnictwo procesowe. Sprawy cywilne Sprawy cywilne rozpoznawane są w trybie procesu lub w trybie postępowania nieprocesowego. O przydzieleniu sprawy cywilnej do jednego lub drugiego trybu postępowania decyduje charakter sprawy – w procesie istnieją dwa podmioty przeciwstawne, natomiast w postępowaniu nieprocesowym liczba uczestników postępowania może być różna, bowiem uczestnikiem postępowania może być każda osoba, której praw dotyczy wynik postępowania (np. uczestnikami w prawie spadkowej są wszyscy spadkobiercy). Wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego powinien być zgodny z przepisami o pozwie z tą zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić wszystkich zainteresowanych w sprawie. Postępowanie nieprocesowe kończy się wydaniem postanowienia, a procesowe wyroku. Postanowienie ma jednak moc wyroku. Można od niego wnieść apelację, czyli odwołanie do sądu drugiej instancji. Powód Jest to jedna z dwu stron procesowych, która poszukuje przed sądem ochrony prawnej. Powoduje ona proces przez wniesienie powództwa do sądu. Powództwo opisane jest w pozwie, tzn. jest żądaniem przeprowadzenia procesu cywilnego i wydania orzeczenia w oznaczonej sprawie cywilnej. Powództwo cywilne może zmierzać do zasądzenia na rzecz powoda należnego mu świadczenia (np. zwrot długu), ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa (np. ustalenie drogi koniecznej przebiegającej przez jakiś teren) lub stosunku prawnego (np. istnienie lub nieistnienie związku małżeńskiego, powództwo o ustalenie ojcostwa) oraz do stworzenia nowego stanu prawnego drogą orzeczenia sądowego (np. powództwo o rozwód). Powód może występować osobiście przed sądem lub może być reprezentowany przez pełnomocnika. Pozwany Jest drugą stroną procesową, przeciwko której skierowane jest powództwo. Pozwany może wystąpić do tego samego sądu z roszczeniem (czyli żądaniem), które pozostaje w związku z roszczeniem powoda, tj. powództwem wzajemnym.

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

Pełnomocnik Jest to osoba posiadająca upoważnienie do działania w imieniu i na rzecz osoby biorącej udział w sprawie (powoda lub pozwanego, wnioskodawcy lub uczestnika postępowania). W niektórych przypadkach strona musi mieć pełnomocnika (np. kiedy osoba ma być ubezwłasnowolniona), w pozostałych wynika to jedynie z jej woli. Pełnomocnik procesowy jest upoważniony do prowadzenia procesu, podejmowania wszystkich czynności procesowych takich jak zawarcie ugody sądowej, zrzeczenie się roszczenia albo uznanie powództwa, oraz wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji wyroku lub postanowienia, aż do udzielenia dalszej substytucji. Pełnomocnictwo procesowe może być ogólne, upoważniające do prowadzenia wszelkich spraw w imieniu strony lub tylko do poszczególnych spraw bądź tylko do niektórych czynności procesowych. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny, osoba bliska dla strony czy też np. zarządca interesów majątkowych. Świadek To osoba składająca zeznania co do wiedzy o konkretnym wydarzeniu. Świadkowie są wzywani aby sąd mógł ustalić prawdziwy przebieg wydarzeń. Świadek nie może odmówić zeznań, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ustawie (np. jeśli zeznanie może narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą szkodę majątkową albo jeżeli odpowiedź naruszyłaby tajemnicę zawodową; ksiądz może odmówić zeznań dotyczących faktów powierzonych mu na spowiedzi). W stosunku do świadków, którzy nie stawili się na termin rozprawy, mogą być stosowane środki przymusu w postaci grzywny, przymusowego sprowadzenia na rozprawę sądową, aresztu. Świadkowie, którzy ukończyli 17 rok życia i nie byli karani za składanie fałszywych zeznań, składają przyrzeczenie. Sędzia przewodniczący Sędzia przewodniczący prowadzi postępowanie, rozstrzyga spór i określa podstawę prawną rozstrzygnięcia podając krótkie, ustne uzasadnienie. W Polsce są tylko sędziowie zawodowi. Na stanowisko sędziego może być mianowany jedynie kandydat, który spełnia określone prawem wymagania: ukończył uniwersyteckie studia prawnicze, odbył aplikację (naukę i praktykę w sądzie) sędziowską lub prokuratorską, złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski, pracował jako asesor sądowy co najmniej rok, ukończył 26 lat, jest obywatelem polskim, ma nieskazitelny charakter i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich. Ławnicy Ławnicy są wybierani. Kandydatów na ławników mogą zgłaszać radom gmin prezesi sądów, zakłady pracy, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe zarejestrowane na podstawie przepisów prawa lub grupa co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze (prawo do udziału w głosowaniu na kandydatów ubiegających się o mandat w organach przedstawicielskich), zamieszkujących stale na

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

danym terenie. Nie mogą być nimi osoby zajmujące stanowiska w organach sprawiedliwości lub z nimi współpracujące (np. funkcjonariusze policji, adwokaci i aplikanci adwokaccy, duchowni, żołnierze w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusze służby więziennej). Nie można być ławnikiem więcej niż w jednym sądzie. Rada Gminy powołuje zespół, który przedstawia jej swoją opinię o zgłoszonych kandydatach na ławników. Ławników wybierają Rady Gminy. Ławnicy są niezawiśli, mają te same prawa i obowiązki co sędziowie, a zwłaszcza równy głos przy wydawaniu wyroku. Ławnicy podpisują sentencję wyroku, mogą też zgłaszać – podobnie jak sędziowie zawodowi – votum separatum (zdanie odrębne). Zgodnie z prawem polskim w pewnych przypadkach mogą nawet przegłosować sędziego (gdy w danej sprawie jest dwóch ławników i jeden sędzia). Nie wolno im jednak przewodniczyć rozprawie ani naradzie. Kadencja ławnika trwa 4 lata. Na ławnika może być wybrany ten, kto posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, ma nieskazitelny charakter, ukończył 26 lat, jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku. Protokolant Jest urzędnikiem sądowym, którego zadaniem jest sporządzenie i podpisanie protokołu rozprawy. Protokolant sporządza protokół pod kierunkiem przewodniczącego. Protokół powinien dokładnie odzwierciedlać przebieg rozprawy. Strony i ich pełnomocnicy mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu. Protokół Protokół rozprawy powinien zawierać: 1. Oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenie sprawy, tudzież wzmiankę co do jawności. 2. Przebieg posiedzenia, w szczególności wnioski i twierdzenia stron, wyniki postępowania dowodowego, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały ogłoszone; jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenia w protokole treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się pisma przygotowawcze. 3. Czynności stron wpływające na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu). 4. Protokół podpisują przewodniczący i protokolant. 5. Strony i ich pełnomocnicy mogą żądać sprostowania protokołu rozprawy. […] Źródło: Edukacja prawna i obywatelska. Scenariusze lekcji dla szkół średnich – część druga, Merta T., Pacewicz A., (wybór i opracowanie), Warszawa 1998, s. 286–288.

2. Prawo i sądy • Proces cywilny

A. Przedstaw rodzaje spraw rozpatrywanych w postępowaniu cywilnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wykaż znaczenie udziału ławników w postępowaniu procesowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Określ status świadka w procesie cywilnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Proces karny

2. Prawo i sądy • Proces karny

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie. Zasady postępowania karnego Prawo karne procesowe (prawo publiczne) reguluje tryb postępowania organów państwa w procesie karnym oraz uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym. Postępowanie zmierza do realizacji prawa karnego materialnego. Celem postępowania jest ustalenie, czy przestępstwo zostało popełnione – jeśli tak, to wykrycie i ukaranie sprawcy. […] Do najważniejszych, ściśle procesowych zasad, zalicza się następujące reguły. Zasada ścigania przestępstw z urzędu oznacza, że przestępstwa ścigane są ex officio niezależnie od woli pokrzywdzonego. Organ ścigania, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa, wszczyna postępowanie i prowadzi je w interesie publicznym. Organy ścigania to Prokuratura i Policja. Organy te wydają postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Dochodzenie jest prowadzone przez Policję pod nadzorem prokuratora, w poważniejszych sprawach prowadzi się śledztwo – kieruje nim prokurator. Śledztwo i dochodzenie to faza nazywana postępowaniem przygotowawczym. Ściganie przestępstw z urzędu jest przeciwstawiane ściganiu na żądanie, tj. ściganiu prywatnoskargowemu i ściganiu na wniosek. Zasada legalizmu w procesie karnym ma specyficzne znaczenie (jest inaczej rozumiana niż w prawie konstytucyjnym). Oznacza nakaz skierowany do organu procesowego wszczęcia i przeprowadzenia ścigania każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne. Ukaranie sprawcy nie jest prawem, a obowiązkiem państwa. […] Zasada kontradyktoryjności (sporności). Proces toczy się w formie sporu równoprawnych stron przed obiektywnym sądem. Wyróżnia się trzy strony: czynną (oskarżyciela), bierną (oskarżony) oraz arbitra (sąd). […] Zasada prawdy materialnej. […] Postępowanie karne winno być tak ukształtowane, by podstawę wszelkich rozstrzygnięć stanowiły prawdziwe ustalenia faktyczne. Z zasadą tą ścisły związek ma zasad swobodnej oceny dowodów i zasada in dubio pro reo.

2. Prawo i sądy • Proces karny

Zasada swobodnej oceny dowodów. Artykuł 7 k.p.k. stanowi: „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego”. Ocena dowodów ma więc charakter swobodny, jeżeli organ stosujący prawo nie jest prawnie związany zasadami tej oceny. Ocena ta w zakresie ustaleń stanu faktycznego przebiega na ogół zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi. Musi być ona przez sąd uzasadniona i może być kontrolowana w toku instancji. Zasada in dubio pro reo oznacza, że organ procesowy rozstrzyga wszelkie niewyjaśnione i niemożliwe do wyjaśnienia wątpliwości na korzyść oskarżonego. Zasada domniemania niewinności. Konstytucja stanowi: „Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”. Zasada ciężaru dowodu. Obowiązek udowodnienia winy oskarżonego spoczywa w sądzie na oskarżycielu. Oskarżony zaś nie musi udowadniać swojej niewinności. Może nawet poniechać obrony i odmówić wyjaśnień. Zasada jawności. Proces przed sądem toczy się jawnie: jawnie dla stron postępowania i jawnie dla publiczności. Konstytucja stanowi: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie”. Zasada ustności. Czynności procesowe winny mieć formę ustną w postaci wypowiedzi procesowych uczestników postępowania. Rozprawa odbywa się ustnie. Nie wyklucza to dokonywania niektórych czynności w formie pisemnej. Zasada bezpośredniości. Sąd przeprowadza bezpośrednio wszystkie dowody, tj. przesłuchuje świadków, biegłych, oskarżonego, ogląda dowody rzeczowe, przeprowadza wizję lokalną. Zasada kontroli procesowej. Wszelkie decyzje zapadające w toku postępowania podlegają kontroli (w trybie instancyjnym, w trybie nadzoru). Źródło: Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla ekonomistów, Warszawa 2000, s. 408–411.

2. Prawo i sądy • Proces karny

A. Wykaż znaczenie obowiązywania powyższych zasad dla rzetelności procesu karnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Prawo i sądy • Proces karny

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie zamieszczonego tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia. Funkcje i cele prawa karnego […] Postępowanie karne dzieli się zasadniczo na trzy etapy (postępowanie przygotowawcze, postępowanie sądowe, postępowanie wykonawcze). Pierwszy etap może mieć formę śledztwa prowadzonego przez prokuratora (sprawy ważniejsze), a w przypadku przestępstw mniejszej wagi – dochodzenia policyjnego nadzorowanego przez prokuratora. Zarówno w toku postępowania przygotowawczego, jak i później, w czasie rozprawy przed sądem, muszą zostać ustalone jednoznacznie następujące elementy: • znamiona czynu (czy rzeczywiście działanie sprawcy odpowiada wszystkim elementom definicji przestępstwa); • wina sprawcy (może działał nieumyślnie, może był niepoczytalny, może nie wiedział, że dany czyn w naszym kraju stanowi przestępstwo – np. cudzoziemiec muzułmanin może nie zdawać sobie sprawy, że poligamia jest karana); • społeczne niebezpieczeństwo czynu (czy zabranie jednemu uczniowi kanapki przez drugiego należy kwalifikować od razu jako kradzież); • bezprawność działania sprawcy (wolno np. pobić napastnika albo zabrać cudzy samochód, by zawieźć do lekarza osobę poważnie chorą); • inne okoliczności zdarzenia (np. czas przestępstwa – może nastąpiło już przedawnienie, właściwości sprawcy – może jest nieletni, a może to recydywista). W toku postępowania przygotowawczego przesłuchuje się świadków i podejrzanych, robi wizję lokalną miejsca przestępstwa i przeprowadza się niezbędne ekspertyzy (np. badanie krwi). Wnioski o przeprowadzenie niektórych czynności może składać również podejrzany lub jego obrońca. Jest to przejawem działania tak zwanego prawa do obrony. Podejrzanego o popełnienie przestępstwa można zatrzymać na czas potrzebny dla dokonania pierwszych czynności procesowych, nie dłużej jednak niż na 72 godziny. Jeśli powodem zatrzymania jest na przykład jedynie niemożność ustalenia tożsamości sprawcy czynu, należy go zwolnić niezwłocznie po sprawdzeniu jego danych osobistych; przetrzymywanie go przez 72 godziny byłoby poważnym nadużyciem prawa. Zasada ta jest realizacją konstytucyjnej reguły nakazującej zapewnienie wszystkim obywatelom nietykalności osobistej. Podejrzany może zostać tymczasowo aresztowany przez sąd na wniosek prowadzącego postępowanie na czas nie dłuższy niż rok. Musi jednak zostać zwolniony, jeśli w tym czasie postępowanie przygotowawcze nie zostanie ukończone.

2. Prawo i sądy • Proces karny

Tymczasowe aresztowanie jest najsurowszym środkiem zapobiegawczym w naszym systemie prawa karnego. Jeśli nie jest konieczne albo jeśli pociągnęłoby za sobą poważne konsekwencje dla oskarżonego (np. zdrowotne) lub jego rodziny, możliwe jest zastosowanie innych środków, np. poręczenia majątkowego lub osobistego albo dozoru policji (zakaz opuszczania miejscowości, w której przebywa oskarżony, konieczność systematycznego meldowania się na posterunku policji itp.). Oczywiście można również nie stosować żadnego środka. Postępowanie przygotowawcze może zakończyć się albo umorzeniem postępowania (jeśli sprawa jest błaha, nie wykryto sprawcy, sprawca zmarł itp.), albo wniesieniem do sądu aktu oskarżenia. Od tej pory nadzór nad postępowaniem sprawuje sąd, który może m.in. zadecydować o uchyleniu lub przedłużeniu okresu tymczasowego aresztowania na czas niezbędny dla dokończenia sprawy, nie dłużej jednak (wliczając w to również postępowanie apelacyjne) niż do dwóch lat. W kilka miesięcy po wpłynięciu do sądu aktu oskarżenia wyznacza się rozprawę. Z punktu widzenia praw człowieka istotne jest, by cała procedura karna, jako łącząca się z wieloma dolegliwościami dla oskarżonego, trwała jak najkrócej. Art. 6. ust.1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zobowiązuje organy wymiaru sprawiedliwości do rozpatrzenia (…) sprawy w rozsądnym terminie. Jeśli sprawa jest poważna i zagrożona wysoką karą, to jest rozpatrywana przez sąd okręgowy jako sąd pierwszej instancji. Natomiast sprawy mniejszej wagi rozpoznaje sąd rejonowy. W składzie sądzącym jest zazwyczaj jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników, w sprawach dotyczących najgroźniejszych przestępstw sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Kolegialność orzekania stanowi gwarancję niezawisłości sądu. Rozprawą kieruje zawsze sędzia zawodowy, jednak prawa sędziego i ławników w kwestii decydowania o wyroku są równe. Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela (publicznego lub prywatnego) aktu oskarżenia. Oskarżyciel opisuje w nim zarówno okoliczności popełnienia czynu, jak i osoby samych sprawców. Następnie sąd i inni uczestnicy postępowania przesłuchują oskarżonego. Oskarżony nie musi jednak udzielać odpowiedzi, może odmówić składania wyjaśnień. W imieniu oskarżonego może działać ustanowiony przez niego obrońca. Udział obrońcy w postępowaniu jest obowiązkowy, jeśli oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy albo zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Ponadto oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu, które toczy się przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji. Jeżeli oskarżonego nie stać na zapłacenie adwokatowi honorarium, sąd wyznacza obrońcę z urzędu i pokrywa koszty obrony. W następnej kolejności zeznają świadkowie, którzy mogą przybliżyć okoliczności popełnienia danego czynu. Wezwani na świadków muszą odpowiadać na zadane pytania i mówić prawdę pod groźbą kary. Ponadto w toku rozprawy ujawnieniu ulegają inne dowody (np. rzeczowe i wyniki ekspertyz). Po zakończeniu postępowania dowodowego sąd oddaje głos stronom (oskarżycielom, obrońcom i oskarżonym). Prokurator wygłasza wówczas mowę oskarżycielską i precyzuje, jakiej kary żąda dla oskarżonego, np. za popełnienie przestępstwa przewidzianego w art. 210 § 1 kodeksu karnego wnoszę o wymierzenie kary 3 lat pozbawienia wolności. W następnej kolejności głos zabiera obrońca (tzw. mowa obrończa),

2. Prawo i sądy • Proces karny

w której polemizuje ze stanowiskiem prokuratora i zwykle powtarza argumenty świadczące o niewinności oskarżonego lub umniejszające jego odpowiedzialność. „Ostatnie słowo” przysługuje oskarżonemu: zwykle prosi on sąd o uniewinnienie lub łagodny wymiar kary. Sąd po wysłuchaniu przemówień stron udaje się na naradę, w trakcie której rozstrzyga kwestię kwalifikacji prawnej czynu, winy oskarżonego i wysokości kary. Wyrok odczytuje się w obecności wszystkich stron procesowych. Należy wysłuchać go na stojąco. Sąd stwierdza, czy uznał oskarżonego za winnego zarzucanych mu czynów i jaką karę mu wymierza. Kodeks karny zna wiele rodzajów kar: kary zasadnicze (kara dożywotniego więzienia, kara pozbawienia wolności, kara ograniczenia wolności, kara grzywny, kara aresztu wojskowego) i kary dodatkowe (pozbawienie praw publicznych, pozbawienie praw rodzicielskich lub opiekuńczych, zakaz zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów, przepadek rzeczy, podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób, degradacja i obniżenie stopnia woskowego, grzywna, odszkodowanie itp.). Jeżeli oskarżony jest niezadowolony z wyroku, może wnieść apelację do sądu drugiej instancji. Dla spraw prowadzonych w sądzie rejonowym jest nim sąd okręgowy, a dla spraw, które rozstrzygał sąd okręgowy – sąd apelacyjny. Prawo wniesienia apelacji przysługuje również oskarżycielom (mogą oni wnosić o zmianę wyroku na niekorzyść oskarżonego). Kodeks postępowania karnego przewiduje, że apelację należy wnieść w ciągu dwóch tygodni od otrzymania odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. W przeciwnym razie wyrok staje się prawomocny i zostaje wykonany. W apelacji wnioskodawca wyjaśnia, dlaczego nie zgadza się z treścią wyroku, i przedstawia argumenty podważające jego treść. Sąd rozpatrujący apelację może utrzymać w mocy zaskarżony wyrok albo go zmienić lub uchylić, przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia w sądzie pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji w zasadzie bada jedynie prawidłowość przebiegu postępowania przed sądem pierwszej instancji i zasadność ustaleń dokonanych wcześniej. Z tego względu jeśli uzna, że niezbędne jest przeprowadzenie dalszych dowodów, z pewnością przekaże sprawę do ponownego rozpoznania. Wyrok sądu drugiej instancji utrzymujący w mocy wyrok wcześniejszy lub zmieniający go jest wyrokiem ostatecznym i nie podlega zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków odwoławczych. Taki wyrok daje podstawę do rozpoczęcia postępowania wykonawczego. Dwuinstancyjność postępowania sądowego jest ustrojową gwarancją praworządności, pozwalającą uniknąć błędnych rozstrzygnięć. Specjalnymi środkami odwoławczymi, które mogą uchylić prawomocny wyrok, są: kasacja i wznowienie postępowania. Kasacja może być wniesiona przez strony z powodu rażących naruszeń prawa podczas postępowania sądowego. Niedopuszczalna jest kasacja z powodu orzeczenia kary niewspółmiernej do wagi przestępstwa. Prokurator składa wniosek sam, w imieniu pozostałych (oskarżonego, oskarżyciela prywatnego i posiłkowego), pismo kasacyjne sporządza adwokat. Termin wniesienia kasacji wynosi 30 dni od chwili doręczenia wyroku. Skarga kasacyjna jest rozpatrywana przez Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy

2. Prawo i sądy • Proces karny

proceduje podobnie jak sąd drugiej instancji. Nie może jednak orzec kary surowszej niż orzeczona – w tym przypadku musi przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd, który wydał zaskarżony wyrok. Innym środkiem jest wniosek o wznowienie postępowania, który można wnieść praktycznie zawsze, gdy zachodzą po temu ważne przyczyny – np. zostanie ujawnione, że w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa (takiego jak przekupstwo sędziego, fałszywe zeznanie) albo po wydaniu wyroku wyjdą na jaw nowe dowody potwierdzające niewinność skazanego lub wskazujące, że oskarżonego skazano za inne przestępstwo niż popełnił. Postępowanie wykonawcze rozpoczyna się z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego. Ta część procedury reguluje zasady wykonania poszczególnych kar i tryb ich wykonania. Kara pozbawienia wolności wykonywana jest w zakładach karnych, w których skazanych umieszcza się w ten sposób, by ich pobyt w więzieniu dał im szansę na resocjalizację, to znaczy nabyte umiejętności życia w społeczeństwie bez wchodzenia w konflikt z prawem. Z tego względu rozdziela się skazanych według wieku, poprzedniej karalności (recydywa albo przestępczość powrotna), wysokości orzeczonej kary, stopnia demoralizacji i charakteru przestępstwa. Więźniów młodocianych (którzy nie ukończyli 21 roku życia) kieruje się do zakładów, w których prowadzone są szkoły podstawowe i zawodowe; nic nie stoi na przeszkodzie, by kontynuowali oni naukę w innej szkole ponadgimnazjalnej, a nawet w wyższej (oczywiście zaocznie). Więźniowie w trakcie odbywania kary pracują w miarę możności zarobkowo, a większość uzyskanego wynagrodzenia przekazywana jest na pokrycie ich zobowiązań wobec państwa (grzywny), pokrzywdzonych (odszkodowania) i rodziny (alimenty). Najwyższą formą nagrody, na jaką mogą liczyć za dobre sprawowanie, jest warunkowe przedterminowe zwolnienie. Przedterminowe zwolnienie, mimo iż budzi sprzeciw większości społeczeństwa, jest w opinii specjalistów jednym z najważniejszych środków oddziaływania resocjalizacyjnego. Kara ograniczenia wolności polega na wykonywaniu nieodpłatnej pracy na cele publiczne, niekiedy przyjmuje postać potrącenia części wynagrodzenia za pracę. Kara ta jest orzekana niezwykle rzadko, głównie ze względu na powszechny w Polsce brak miejsc pracy. Orzeczone przez sąd kary pieniężne muszą zostać spłacone przez skazanego w terminie wskazanym w wyroku. W przeciwnym razie wyegzekwowaniem należności zajmuje się komornik sądowy – specjalny urzędnik, uprawniony na przykład do przejmowania części wynagrodzenia za pracę, a nawet zajęcia rzeczy stanowiących własność skazanego. W wypadku niemożności ściągnięcia grzywny sąd może zamienić ją na obowiązek świadczenia pracy społecznie użytecznej. Jeśli skazany uchyla się od wykonania takiej pracy, a także jeśli uchyla się od spełnienia obowiązków związanych z orzeczeniem kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wobec niego zastępczą karę pozbawienia wolności. Źródło: Edukacja prawna i obywatelska. Scenariusze lekcji dla szkół średnich – część druga, Merta T., Pacewicz A, (wybór i opracowanie), Warszawa 1998, s. 275–278.

2. Prawo i sądy • Proces karny

A. Przedstaw uwarunkowania i gwarancje rzetelności postępowania karnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Przedstaw swoje stanowisko odnośnie skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych w stosunku do skazanych na karę pozbawienia wolności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pisma procesowe

2. Prawo i sądy • Pisma procesowe

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Wyrokiem Sądu Rejonowego w warszawie Jan Kowalski został uznany za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, to jest zbrodni rozboju, określonego w art. 280 § 1 Kodeksu karnego, na osobie Zofii Nowak i skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności. Twoim zadaniem jest napisanie apelacji od tego wyroku. Osoba wnosząca apelację musi wskazać, co zarzuca wyrokowi, na przykład, że: • nie zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności sprawy; • nie zostali przesłuchani wszyscy świadkowie itp. W apelacji powinno zostać sprecyzowane, o co jej autor prosi – na przykład o zmianę wyroku przez uniewinnienie oskarżonego albo o uchylenie wyroku i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. BEZPIECZEŃSTWO Tematy lekcji: 1. Prokuratura i policja w Polsce 2. Wymiary przestępczości w Polsce 3. Odpowiedzialność karna nieletnich

Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Prokuratura i policja w Polsce

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1. 1. Tworzy się Policję jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. […] 2. Do podstawowych zadań Policji należą: 1) ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra; 2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania; 3) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi; 4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców; 5) nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach; 6) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych; 7) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów; 8) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych; […] Rozdział 3. Zakres uprawnień Policji Art. 14. 1. W granicach swych zadań Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe.

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

2. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach. 3. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. […] Art. 15. 1. Policjanci, wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo: 1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości; 2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw; 2a) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego; 3) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia; 3a) pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków: a) w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego, b) w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe; 3b) pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości; 4) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw; 5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary; 5a) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom; 6) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa; 7) zwracania się o niezbędna pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa; 8) dokonywania kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego.

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

2. Osobie zatrzymanej na podstawie ust. 1 pkt 3 przysługują uprawnienia przewidziane dla osoby zatrzymanej w Kodeksie postępowania karnego. 3. Zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne. 4. Osoba zatrzymana, o której mowa w ust. 1 pkt 3, może być okazywana, fotografowana lub daktyloskopowana tylko wtedy, gdy jej tożsamości nie można ustalić w inny sposób. 5. Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie poddać – w razie uzasadnionej potrzeby – badaniu lekarskiemu lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej. 6. Czynności wymienione w ust. 1 powinny być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte. […] Źródło: http://prawo.legeo.pl/prawo/ustawa-z-dnia-6-kwietnia-1990-r-o-policji/

A. Przedstaw trzy najważniejsze funkcje realizowane przez policję. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wskaż, które działania policji mają charakter prewencyjny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wymień uprawnienia policjantów do podejmowania czynności w stosunku do obywateli, niezwiązane z podejrzeniem o popełnienie przestępstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Przedstaw uprawnienia przysługujące osobie zatrzymanej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Zasady etyki zawodowej policjanta §1 1. Zasady etyki zawodowej policjanta wynikają z ogólnych wartości i norm moralnych uwzględniających specyfikę zawodu policjanta. 2. Obowiązkiem policjanta jest przestrzeganie zasad etyki zawodowej. §2 W sytuacjach nieuregulowanych przepisami prawa lub nieujętych w niniejszych zasadach etyki zawodowej policjant powinien kierować się zasadami współżycia społecznego i postępować tak, aby jego działania mogły być przykładem praworządności i prowadziły do pogłębiania społecznego zaufania do Policji. §3 Policjant powinien wykonywać czynności służbowe według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością, rzetelnością, wykazując się odpowiedzialnością, odwagą i ofiarnością. §4 Policjant we wszystkich swoich działaniach ma obowiązek poszanowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka, w szczególności wyrażający się w: 1. respektowaniu prawa każdego człowieka do życia; 2. zakazie inicjowania, stosowania lub tolerowania tortur bądź nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. §5 Policjant podejmując decyzję o użyciu broni palnej lub zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego, powinien zachować szczególną rozwagę i stale mieć na uwadze charakter tych środków. §6 Postępowanie policjanta w kontaktach z ludźmi powinno cechować życzliwość oraz bezstronność wykluczająca uprzedzenia rasowe, narodowościowe, wyznaniowe, polityczne, światopoglądowe lub wynikające z innych przyczyn.

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

§7 Policjant powinien przestrzegać zasad poprawnego zachowania, kultury osobistej i dbać o schludny wygląd. §8 Wykonując zadania służbowe, policjant powinien dostosowywać swoje zachowanie do sytuacji i cech osób uczestniczących w zdarzeniu, w szczególności wieku, płci, narodowości i wyznania, a także uwzględniać uzasadnione potrzeby tych osób. §9 W trakcie wykonywania czynności służbowych policjant powinien zachować szczególną wrażliwość i takt w stosunku do ofiar przestępstwa lub innego zdarzenia, udzielać im możliwie wszechstronnej pomocy, a także dbać o zachowanie dyskrecji. §10 Zawiadamiając osobę o zamachu na jej dobra lub przekazując najbliższej rodzinie wiadomość dotyczącą osoby bliskiej, która stała się ofiarą przestępstwa lub innego zdarzenia, policjant powinien zachować takt. §11 Policjant jako funkcjonariusz publiczny powinien wystrzegać się korupcji w każdej postaci oraz zwalczać wszelkie jej przejawy. §12 Policjant nie może wykorzystywać swojego zawodu do celów prywatnych, a w szczególności nie może wykorzystywać informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych ani uzyskiwać informacji do tych celów przy użyciu służbowych metod. §13 Policjant powinien zachować dyskrecję w odniesieniu do informacji mogących zaszkodzić społecznie pojętemu dobru służby lub dobremu imieniu osób uczestniczących w czynnościach podejmowanych przez policjanta. §14 Stosunek policjanta do innych policjantów powinien być oparty na przestrzeganiu zasad poprawnego zachowania, poszanowania godności, a także tolerancji w zakresie nie naruszającym porządku prawnego. §15 Policjant powinien w miarę możliwości udzielać pomocy innym policjantom w realizacji zadań służbowych oraz wspierać w rozwiązywaniu ich problemów osobistych.

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

§16 Przełożony powinien dawać podwładnym przykład nienagannego zachowania, w szczególności nie powinien nadużywać stanowiska, funkcji, stopnia policyjnego w celu poniżenia podległego policjanta. §17 Przełożony powinien zapewniać podległym policjantom właściwe warunki wykonywania zadań i rozwoju zawodowego oraz dbać o atmosferę pracy i dobre stosunki międzyludzkie. §18 Kierując działaniami podległych policjantów, przełożony powinien wydawać jasne i zrozumiałe polecenia oraz inspirować i motywować ich do działania. §19 Przełożony, oceniając podległych policjantów, jest zobowiązany kierować się jasno określonymi i znanymi im kryteriami oraz sprawiedliwością i obiektywizmem. §20 Przełożony powinien wysłuchać podwładnego w sprawach zawodowych i osobistych oraz udzielić mu wsparcia bądź pomocy, z zachowaniem dyskrecji. §21 Policjant powinien rzetelnie wykonywać polecenia przełożonego oraz odnosić się do niego z szacunkiem. §22 Policjant powinien stale doskonalić i uzupełniać swoją wiedzę oraz umiejętności zawodowe, a także dbać o sprawność fizyczną. §23 Policjant powinien dbać o społeczny wizerunek Policji jako formacji, w której służy i podejmować działania służące budowaniu zaufania do niej. §24 Policjant nie powinien akceptować, tolerować ani lekceważyć zachowań policjantów naruszających prawo lub zasady etyki zawodowej. Źródło: http://www.policja.pl/download/1/59562/zasady_etyki_zawodowej_policjanta.pdf

3. Bezpieczeństwo • Prokuratura i policja w Polsce

A. Przedstaw przykłady postaw, jakimi powinni charakteryzować się policjanci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Określ najważniejsze warunki sprzyjające pogłębianiu społecznego zaufania do policji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Omów powinności przełożonego wpływające na skuteczność działania podległych mu policjantów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wymiary przestępczości w Polsce

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Terroryzm – co robić w sytuacji zagrożenia? Ogólne zasady Zwróć uwagę na to, co dzieje się wokół ciebie. Dotyczy to przede wszystkim miejsc publicznych, np.: supermarketów, środków komunikacji publicznej, imprez masowych. Co może być sygnałem ostrzegającym o niebezpieczeństwie? • rzucające się w oczy nietypowe zachowanie osób, • pozostawione bez opieki przedmioty: paczki, torby, pakunki, • samochody, a zwłaszcza furgonetki, parkujące w nietypowych miejscach, tj. w pobliżu kościołów i miejsc organizowania imprez masowych i zgromadzeń, • nie dotykaj podejrzanych przedmiotów pozostawionych bez opieki, • powiadom stosowne służby (policję, straż miejską, administratora obiektu), • jeżeli dojdzie do akcji ewakuacyjnej lub ratowniczej, zastosuj się do poleceń osób kierujących operacją, • zachowaj spokój i bezpiecznie, bez paniki opuść niebezpieczną strefę, • nie udawaj bohatera, reagowanie pozostaw profesjonalistom (policji, straży pożarnej, pogotowiu ratunkowemu). Jak postępować w sytuacji zagrożenia atakiem bombowym Jeżeli wiesz o podłożeniu ładunku wybuchowego lub znalazłeś przedmiot niewiadomego pochodzenia i podejrzewasz, że może to być bomba lub inne niebezpieczne urządzenie, powinieneś to natychmiast zgłosić służbom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo na tym terenie. Może to być najbliższa jednostka policji, straży miejskiej lub administrator obiektu. Zawiadamiając policję podaj następujące informacje: • rodzaj zagrożenia i źródło informacji o zagrożeniu (informacja telefoniczna, podejrzany przedmiot), • treść rozmowy z osobą przekazującą informację o podłożeniu ładunku numer telefonu, na który przekazano informację o zagrożeniu oraz czas połączenia opis miejsca i wygląd przedmiotu. Jak się przygotować: • pomyśl, którędy w pośpiechu można się ewakuować z budynku, metra lub innych zatłoczonych miejsc,

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

• zwróć uwagę na ciężkie lub łatwo tłukące się przedmioty, które mogą być przesunięte podczas wybuchu, • zapamiętaj elementy z najbliższego otoczenia, • pamiętaj o tym, aby nie przyjmować od obcych osób żadnych pakunków, nie pozostawiać własnego bagażu bez opieki. Jak się zachować po otrzymaniu informacji o podłożeniu lub groźbie podłożenia bomby: • do czasu przybycia policji należy zabezpieczyć zagrożone miejsce, zachowując elementarne środki bezpieczeństwa, • po przybyciu policji na miejsce incydentu bombowego, przejmuje ona dalsze kierowanie akcją, • należy bezwzględnie wykonywać polecenia policjantów, • przy braku informacji o konkretnym miejscu podłożenia bomby użytkownicy pomieszczeń powinni sprawdzić swoje miejsce pracy – być może uda się znaleźć przedmioty nieznanego pochodzenia, • podejrzanych przedmiotów nie wolno dotykać, • pomieszczenia ogólnodostępne sprawdzają osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danej instytucji, • po ogłoszeniu ewakuacji należy zachować spokój, pozwoli to sprawnie i bezpiecznie opuścić zagrożony rejon, • po ogłoszeniu ewakuacji w miejscu pracy należy je opuścić, zabierając rzeczy osobiste (torebki, siatki, nesesery), • identyfikacją ładunku wybuchowego zajmują się wyspecjalizowane jednostki i komórki organizacyjne policji, • ciekawość jest niebezpieczna – jak najszybciej oddal się z miejsca zagrożonego wybuchem, • w przypadku włączenia parkingu dla pojazdów w strefę zagrożenia, nie ratuj na siłę swojego samochodu (dotyczy to również innych cennych przedmiotów) – życie jest ważniejsze. Procedury te obowiązują także we wszystkich rodzajach transportu publicznego. Jak postępować w przypadku otrzymania podejrzanej przesyłki Co powinno wzbudzić podejrzenia: • brak nadawcy, • brak adresu nadawcy, • przesyłka pochodzi od nadawcy lub miejsca, którego się nie spodziewamy. Jeśli otworzyliśmy przesyłkę, a jej zawartość wydaje się podejrzana: • wyłączyć system wentylacji i klimatyzacji, zamknąć okna.

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

Jeśli przesyłka wydaje ci się podejrzana, nie otwieraj jej: • umieść tę przesyłkę w grubym worku plastikowym i szczelnie go zamknij, • worek ten umieść w drugim grubym plastikowym worku, ten również szczelnie zamknij zawiąż supeł i zaklej taśmą klejącą, • paczki nie przenoś – najlepiej, by pozostała na miejscu, • powiadom lokalny posterunek policji lub straż pożarną – służby te podejmują wszystkie niezbędne kroki w celu zabezpieczenia przesyłki. Jeśli otworzyłeś paczkę, a jej zawartość wydaje się podejrzana: • nie naruszaj jej zawartości: nie rozsypuj, nie przenoś, nie dotykaj, nie wąchaj, nie powoduj ruchu powietrza w pomieszczeniu, • zaklejony worek umieść w drugim worku, zamknij go i zaklej, • dokładnie umyj ręce, • powiadom lokalną jednostkę policji lub straż pożarną i stosuj się do ich wskazówek, • po przybyciu właściwych służb stosuj się do ich zaleceń. Jak postępować w przypadku skażeń biologicznych i chemicznych Sygnał alarmu o skażeniach środkami chemicznymi lub biologicznymi nadawany jest: za pomocą syren (przez 3 minuty przerywany dźwięk – 10 sekund głos syreny, 25 sekund przerwy, 10 sekund syrena, 15 sekund przerwy…), za pośrednictwem radia, telewizji i radiowęzłów lub pojazdów wyposażonych w megafony. Jeżeli jedziesz samochodem: • wyłącz dmuchawy i zamknij okna, włącz zamknięty obieg powietrza, słuchaj radia (najlepiej lokalnego) i stosuj się do poleceń służb ratowniczych, • pojedź do pierwszego zamieszkanego budynku i postępuj według wskazówek dla osób przebywających poza budynkiem. Jeżeli jesteś w budynku: • pozostań w budynku, • wpuść do niego zagrożonych przechodniów, • poinformuj innych mieszkańców o zagrożeniu, • zamknij drzwi i okna, • wyłącz klimatyzację i wentylatory, pozalepiaj wywietrzniki, pozamykaj wywietrzniki w ramach okiennych, • znajdź pomieszczenia bez okien, • unikaj przebywania w piwnicach i innych nisko położonych częściach budynku,

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

• unikaj niepotrzebnego zużycia tlenu, • włącz radio lub telewizor (najlepiej stację lokalną). Jeżeli jesteś poza budynkiem: • znajdź najbliższy zamieszkany budynek, • w miarę możliwości poruszaj się prostopadle do kierunku wiatru, chroń drogi oddechowe (np. oddychaj przez chusteczkę do nosa), • umyj dokładnie twarz, włosy i ręce, oczyść oczy i uszy, • w przypadku kontaktu z niebezpiecznymi substancjami, zostaw odzież wierzchnią i obuwie przed domem. Jeżeli doszło do skażenia: • nie dotykaj i nie wąchaj podejrzanych przedmiotów, nie sprzątaj proszku, nie ścieraj cieczy, • aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, przykryj ją np. kocem, • pozamykaj okna oraz drzwi i wyłącz klimatyzację, nie dopuść do przeciągów, • opuść pomieszczenie i nie wpuszczaj do niego innych osób, • umyj dokładnie ręce wodą i mydłem, • zdejmij ubranie, które miało kontakt z podejrzaną substancją i włóż do plastikowego worka, • umyj się pod prysznicem, • po kontakcie z podejrzanymi substancjami nie jedz, nie pij i nie pal, • wszystkie osoby, które miały kontakt z podejrzaną substancją albo znalazły się w odległości ok. 5 m od niej, powinny się zgłosić na policję. Jeżeli doszło do skażenia pomieszczeń aerozolami: • wyłącz wentylatory i klimatyzację w całej okolicy, • zamknij okna i drzwi, opuść pomieszczenie, • wyłącz klimatyzację w budynku, • sporządź listę wszystkich obecnych osób i udostępnij ją policji. Jak postępować w przypadku znalezienia się w grupie zakładników Rób, co ci każą. Nie graj bohatera i nie stawiaj oporu. Dyskutowanie z napastnikami lub bunt mogą tylko pogorszyć sytuację. Twoim zadaniem powinno być przetrwanie. Czekaj na akcję wyspecjalizowanej jednostki ratowniczej. Jeśli znalazłeś się wśród zakładników: • staraj się zwrócić uwagę napastników na fakt, że mają do czynienia z ludźmi (personifikowanie siebie i innych),

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

• • • • • • • • •

bądź spokojny, naturalny, znajdź postawę pośrednią między agresją a pasywnością i uległością, nie bądź „utrapieniem” dla napastników (bunt, dyskutowanie, silne reakcje emocjonalne), pamiętaj, że sytuacja może trwać długo – postaraj się rozwinąć u siebie potrzebę przetrwania, nie rób gestów zwracających uwagę porywaczy, nie zadawaj pytań, nie patrz w oczy terrorystom, bądź im posłuszny bez dyskusji, siedź spokojnie na miejscu, pytaj zawsze o pozwolenie, np. gdy chcesz wstać lub otworzyć torbę, na żądanie terrorystów oddaj im przedmioty osobiste, usuń (wyrzuć) wszelkie oznaki władzy, zajmowania ważnej pozycji, zapamiętaj szczegóły dotyczące porywaczy i otoczenia – może to pomóc władzom w uwolnieniu pozostałych zakładników oraz identyfikację porywaczy przy aresztowaniu.

Jak postępować w trakcie operacji antyterrorystycznych Staraj się uspokoić, akcja zawsze wywołuje zamieszanie i panikę, ludzie są w szoku: • nie uciekaj, połóż się na podłodze i spróbuj znaleźć jakąś osłonę, trzymaj ręce na głowie do końca operacji, • słuchaj rozkazów i instrukcji grupy antyterrorystycznej i nie zabieraj jej czasu na zadawanie zbędnych pytań, • nie trzyj oczu w wypadku użycia gazów łzawiących, • w razie strzelaniny połóż się na ziemi lub schowaj się za jakimś przedmiotem, • nie uciekaj z obiektu, dopóki nie zostanie wydany rozkaz wyjścia – możesz zostać wzięty za terrorystę, • w chwili wyzwolenia wychodź jak najszybciej, nie zatrzymuj się dla zabrania rzeczy osobistych, zawsze istnieje ryzyko wybuchu lub pożaru, • spróbuj się zidentyfikować (przedstawić), bądź jednak przygotowany na ostre traktowanie ze strony ekipy ratunkowej – dopóki nie zostaniesz formalnie zidentyfikowany jako jeden z zakładników, jesteś potencjalnie jednym z porywaczy. […] Źródło: msw.gov.pl

A. Wymień najczęściej występujące formy aktów terrorystycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Bezpieczeństwo • Wymiary przestępczości w Polsce

B. Sporządź listę najważniejszych cech (umiejętności i postaw), które powinien wykazywać każdy człowiek w sytuacjach zagrożenia osobistego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Opracujcie w zespole, katalog dziesięciu uniwersalnych zasad bezpiecznego zachowania się w sytuacjach zagrożenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. EDUKACJA I PRACA W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ Tematy lekcji: 1. 2. 3. 4. 5.

Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej Formy zatrudniania i zasady wynagradzania młodzieży w Polsce Europass – przepustka do przyszłości Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Opracowanie: Emilia Chrustowska nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół nr 1 w Choszcznie

Prawa i obowiÄ&#x2026;zki ucznia w polskiej szkole

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie fragmentu Ustawy o systemie oświaty oraz własnej wiedzy wymień najważniejsze zadania polskiej oświaty w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. […] •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Podaj nazwy trzech umów międzynarodowych, których sygnatariuszem jest Polska, zawierających w swoich treściach prawo do edukacji. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

Zadanie 3. Wyjaśnij, jak rozumiesz zdanie: „Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Na podstawie fragmentu Ustawy Karta Nauczyciela oraz własnej wiedzy, wymień najważniejsze obowiązki nauczyciela w zakresie kształcenia i wychowania młodzieży. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela Rozdział 2 Obowiązki nauczycieli Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest: 1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę; 2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju; 3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego; 4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; 5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

Zadanie 2. Na podstawie fragmentu Ustawy o systemie oświaty, wymień najważniejsze zadania systemu oświaty w Polsce. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: 1) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju; 2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny; 3) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej; 4) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami; 5) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych; 6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie; 7) upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych; 8) zmniejszanie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi; 9) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach; 10) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali lokalnej, krajowej i globalnej; 11) opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, 12) dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy; 13) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym; 14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia; 15) warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyj-

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

nych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego; 16) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych. […] •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Zapisz punkty, w których jest mowa o zadaniach polskiej oświaty w zakresie: a) kształcenia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) pomocy psychologiczno-pedagogicznej: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) bezpieczeństwa i higieny warunków pracy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

100

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Prawa i obowiązki ucznia w polskiej szkole

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Analizując Statut Szkoły zapisz w tabeli obowiązki ucznia względem szkoły oraz jej pracowników. Obowiązki ucznia względem szkoły

Obowiązki ucznia względem nauczycieli

Zadanie 2. Analizując Statut Szkoły wymień konsekwencje, jakie mogą spotkać ucznia za niedopełnienie obowiązków wynikających ze Statutu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

101

Szkolnictwo wyĹźsze w Polsce i Unii Europejskiej

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

K ARTA PRACY I Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst i wykonaj zadania. Mniejszości na poważnie Rozmowa z Łukaszem Szulcem, absolwentem dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W semestrze 2005–06 dzięki unijnemu programowi Erasmus wyjechał na stypendium do Stambułu. W 2010 r. Łukasz otrzymał czteroletnie stypendium doktoranckie Uniwersytetu w Antwerpii. Anna Dobrowolska: – Czym jest dla ciebie Unia Europejska ? Łukasz Szulc: – Tańszy roaming, euro, możliwość podróżowania bez paszportu, możliwość pracy za granicą, program studencki Erasmus, wspieranie kina europejskiego i równe prawa dla obywateli. A wszystko dzięki ponadnarodowej współpracy. Gdyby nie Unia, nigdy nie doświadczyłbym… …jak pracuje się za granicą. Niektóre kraje unijne otworzyły swoje rynki pracy dla Polski zaraz po tym, jak rozpocząłem moje studia w Krakowie. Podczas studiów dwukrotnie wyjechałem na wakacje do pracy, do Wielkiej Brytanii i Irlandii. Mogłem usamodzielnić się finansowo jako student i popracować nad moim angielskim. Gdyby nie Unia, nigdy nie poznałbym… …promotorów mojego doktoratu. Dzięki Unii mogłem rozpocząć doktorat na Uniwersytecie w Antwerpii. Mój polski dyplom magisterski jest uznawany w całej Unii, więc nie musiałem zdawać żadnych dodatkowych egzaminów, aby rozpocząć doktorat w Belgii. Dzięki środkom z Unii udało mi się… …studiować przez jeden semestr w Stambule. Podczas sześciu miesięcy w Turcji poznałem wielu ludzi z całej Europy, zacząłem naukę języka tureckiego. Dzielenie codzienności z osobami z innej kultury, którzy czasami zupełnie inaczej postrzegają świat, to najcenniejsze doświadczenie, jakie nabyłem podczas mojego pobytu w Stambule. W Unii mogłaby być lepiej rozwiązana kwestia… …biurokracji. W gazetach czytam o rolnikach, których wnioski o dofinansowanie z Unii są odrzucane z powodów formalnych, nawet gdy uzyskali profesjonalną pomoc w wypełnieniu tych wniosków. Z własnego doświadczenia na uczelni wiem, że otrzymanie środków unijnych na duży projekt badawczy jest równie trudne i często wymaga zatrudnienia firmy zewnętrznej.

103

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

Według mnie Polska ma największe korzyści z obecności w Unii w dziedzinie… …gospodarczej. Coraz częściej widzę w Polsce tabliczki z unijną flagą i napisem, że nowa inwestycja została dofinansowana przez UE. Dla mojego środowiska i społeczności lokalnej największą korzyścią wynikającą z obecności w UE jest… …poważne traktowanie praw mniejszości. Dzięki Unii mamy w Polsce prawo zakazujące dyskryminacji w pracy m.in. ze względu na orientację seksualną. Unia pracuje również nad prawodawstwem, dzięki któremu mój związek partnerski zawarty w Belgii będzie rozpoznawalny w innych krajach unijnych, także w Polsce. Największą korzyścią dla Polski związaną z obecnością w UE jest według mnie… …silniejsza pozycja naszego państwa na arenie międzynarodowej. Polska ma silna pozycję w Unii, a Unia w świecie. Jako pojedynczy kraj nasz głos w stosunkach międzynarodowych na poziomie światowym byłby dużo słabszy. (…) Źródło: Mniejszości na poważnie, „Polityka” nr 28 (2915), s.39–40.

Zadanie 1. Jakie korzyści materialne i emocjonalne (duchowe) odniósł Łukasz Szulc wyjeżdżając za granicę na studia i do pracy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadanie 2. Wykorzystując dostępne źródła, np. Internet, podaj zadania programu Erasmus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

104

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

Zadanie 3. Przy pomocy dostępnej literatury lub stron internetowych, wymień i krótko opisz programy europejskie, których celem jest edukacja dzieci, młodzieży i dorosłych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

105

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

K ARTA PRACY II Przeczytaj fragment artykułu Kazimierza Deneki Potrzeba transformacji szkolnictwa wyższego. Wykonaj zamieszczone pod nim zadania. Nie wystarczy coś wiedzieć, trzeba też umieć to zastosować. Nie wystarczy chcieć, trzeba działać. J. W. Goethe

Dobiega końca dostosowawcza faza transformacji systemowej w Polsce. Trzeba przejść do następnego etapu, budowy społeczeństwa wiedzy. Wymaga on systematycznych, skokowych zmian. Odnosi się to przede wszystkich do szkolnictwa wyższego, w którym jesteśmy świadkami banalizacji życia akademickiego, marginalizacji pasji intelektualnej. Traci znaczenie żądza wiedzy, dążenie do doskonałości. F. Furedi nazywa te zjawiska filisterskim (filister to człowiek o wąskich horyzontach) stosunkiem do kształcenia, sztuki i kultury. Nie stawia się przed nim wyzwań. Rozwojowi życia intelektualnego uczelni nie sprzyja nonszalancki, postmodernistyczny stosunek do prawdy oraz moda na intelektualne wycofanie. System kształcenia akademickiego ma inspirować, stawiać przed studentami ambitne zadania. Zamiast kształtować studentów, system ten koncentruje się na ich infantylizacji (ceni się wysiłki, a nie wyniki) i wspieraniu. Ważnym problemem szkolnictwa wyższego jest jego humanizacja. Za kształceniem humanistycznym przemawiają względy merytoryczne (wskazujące na osobowe i społeczne pożytki płynące z edukacji na poziomie akademickim), formalnie wynikające z postulatów Procesu Bolońskiego). Proces ten jest jedna ze strategii prowadzących do powstania zjednoczonej Europy przez zbudowanie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area). Jego zasadnicze wytyczne w Deklaracji Bolońskiej to: przygotowanie absolwentów do potrzeb rynku i bycia aktywnym obywatelem w demokratycznym społeczeństwie oraz rozwój osobowy słuchaczy i podtrzymywanie szerokich podstaw wiedzy zaawansowanej. Edukacja humanistyczna jest niezbędnym elementem przygotowania studentów do pełnienia ról społecznych, zawodowych i rodzinnych. Ich eliminacja ze studiów licencjackich pociągnie za sobą wzrost analfabetyzmu obywatelskiego i społecznego. Stąd przy konstruowaniu programów studiów uczelnie powinny brać pod uwagę: wiedze i rozumienie (knowing and understanding), wiedzę jak działać (knowing haw be). Jest to zrozumiałe, skoro pamięta się, że jednym z podstawowych zadań szkolnictwa wyższego jest rozpoznawanie, pozyskiwanie, przechowywanie, przetwarzanie, upowszechnianie i chronienie wiedzy. Trzeba tez kształcić studentów, którzy w trosce o społeczeństwo potrafią z wrażliwością, odpowiedzialnie pełnić role rodzinne, zawodowe i społeczne, rozumieją i odpowiadają na pytanie: dlaczego?, potrafią osiągać praktyczne cele, czyli udzielić odpowiedzi na pytania jak

106

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

działać? Mamy także kształcić ludzi mądrych, stawiających przed celami wartości, które nadają sens i zastanawiających się nad pytaniami, wartościującymi do czego zmierzam? Czy cel moich działań jest właściwy i jakie pociąga konsekwencje ? Chodzi o ludzi myślących według wartości. Źródło: Kazimierz Denek, Potrzeba transformacji szkolnictwa wyższego, w: „Nowa Szkoła. Miesięcznik Społeczno-Pedagogiczny”, październik 2008, nr 8 (666).

Zadanie 1. Podaj, jakie zdaniem autora artykułu są cele szkolnictwa wyższego w Polsce. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Wyjaśnij pojęcie filister. Filister – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Zinterpretuj myśl J. W. Goethego, że „Nie wystarczy coś wiedzieć, trzeba też umieć to zastosować. Nie wystarczy chcieć, trzeba działać”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

107

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

Zadanie 4. Wyjaśnij, na czym polega edukacja humanistyczna studentów ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 5. Wyszukaj w dostępnej literaturze lub w Internecie informacje na temat systemu bolońskiego i zapisz jego najważniejsze założenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

108

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

K ARTA PRACY III Przeczytaj fragment artykułu Kazimierza Deneki Potrzeba transformacji szkolnictwa wyższego. Wykonaj zamieszczone pod nim zadania. Konieczność zmian Niezbędność transformacji systemowej w szkolnictwie na poziomie akademickim wynika z potrzeb społecznych, gwałtownych procesów: globalizacji, demokratyzacji i integracji państw Europy oraz społeczeństwa wiedzy i gospodarki opartej na niej. Edukacja w ogóle, a zwłaszcza na poziomie szkoły wyższej powinna być czynnikiem je współkształtującym, a także remedium minimalizującym negatywne ich skutki. Sprawne funkcjonowanie społeczeństwa zależy od tego, czy wytworzy ona w nim pożądane postawy i umiejętności (aktywności, inicjatywy, przedsiębiorczości, podejmowania ryzyka), wyposaży w operatywną i kreatywną wiedzę oraz wartości (zaufanie, solidarność, odpowiedzialność). Stąd do najważniejszych wyzwań, przed którymi stoi nasz kraj zalicza się edukację ze szkolnictwem wyższym na czele. Traktuje się ją jako istotny czynnik sprawczy rozwoju Polski i głębokich w niej przemian. Ze względu na rolę edukacji w tych procesach w skali globalnej określa się jej wpływ mianem społeczeństwa wiedzy. (…) Pozytywne strony szkolnictwa wyższego w Polsce W ostatnich latach w szkolnictwie wyższym zaszło kilka pozytywnych zmian. (…) Sukcesem jest prawo o szkolnictwie wyższym; lista kierunków kształcenia i odpowiadające im standardy; skupienie w jednym resorcie nauki i szkolnictwa wyższego. Nasze uczenie coraz bardziej wpisują się w Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. w: dwustopniowym systemie studiów, w suplemencie dyplomu, punktowym systemie określania osiągnięć studentów – ECTS (European Credit Transfer System); celach kształcenia ogólnego (przygotowanie do rynku pracy i bycia aktywnym obywatelem w demokratycznym społeczeństwie; rozwój osobowy, rozwój i podtrzymanie podstaw wiedzy zaawansowanej) i deskryptory efektów kształcenia (wiedza i rozumienie, wiedza jak działać i być, czyli wiedza, umiejętności i postawy). (…) Słabość naszego szkolnictwa wyższego Podstawowym problemem przed którym staje szkolnictwo wyższe w Polsce jest udana próba odpowiedzi na pytanie: jak zapewnić jakość kształcenia. (…) Do głównych słabości szkolnictwa wyższego należą: niedostateczna jego konkurencyjność w wymiarze międzynarodowym, zły system zarządzania i finansowania, przestarzały model kariery naukowej, który charakteryzuje się nadmierną hierarchizacją i słabą mobilnością kadry i studentów. (…) Na szkolnictwie wyższym cieniem się kładzie: luka pokoleniowa wśród kadry naukowo-dydaktycznej; niskie odsetki studiujących na kierunkach ścisłych i poli-

109

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

technicznych; nieposiadanie przez wiele uczelni wewnętrznych systemów zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia. (…) Finansowanie szkolnictwa wyższego Inwestowanie w kształcenie przyszłych pokoleń traktowane było przez stulecia w kategoriach: misji, publicznego dobra i powinności wobec Ojczyzny niż jako dochodowe przedsięwzięcie. (…) Tymczasem już prawie dwadzieścia lat trwa spychanie szkolnictwa wyższego na najniższe poziomy wydatków budżetowych. Tendencji tej nie zmienił rok 1989, w którym „zrzuciliśmy płaszcz Konrada”, ciesząc się końcem wolności, demokracją, gospodarką rynkową. (…) Nakłady na szkolnictwo wyższe i naukę muszą się stać priorytetem rządu i być postrzegane jako najlepsza forma mądrego inwestowania, które zwróci się wielokrotnie (…). Należy rozważyć wprowadzenie powszechnej odpłatności za studia. (…) Czy nie warto skorzystać z tych doświadczeń ? W Unii Europejskiej aktywność szkolnictwa wyższego traktowana jest jako istotny czynnik regionalny strategii rozwoju. Postrzega się je jako źródło wiedzy specjalistycznej (ekspertyz), inicjatyw, innowacji oraz katalizatora współpracy społeczno-ekonomicznej różnych podmiotów funkcjonujących w regionach. (…) W raportach OECD wskazuje się na włączenie szkolnictwa wyższego w strategie rozwoju regionów. Staje się ono misją współczesnego szkolnictwa wyższego. Źródło: Kazimierz Denek, Potrzeba transformacji szkolnictwa wyższego,w: „Nowa Szkoła. Miesięcznik Społeczno-Pedagogiczny”, październik 2008, Nr 8 (666)

Zadanie 1. Jakie postawy i umiejętności powinno wykształcić w społeczeństwie szkolnictwo wyższe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

110

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Szkolnictwo wyższe w Polsce i Unii Europejskiej

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Napisz jakie zmiany zaszły w polskim szkolnictwie wyższym po 1989 r.? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Wymień wady polskiego systemu szkolnictwa wyższego, jakie dostrzega autor tekstu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

111

Formy zatrudniania i zasady wynagradzania mĹ&#x201A;odzieĹźy w Polsce

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

K ARTA PRACY I Przeczytaj uważnie artykuł Pracownik na piątkę. Jak z absolwenta zrobić pracownika idealnego? i odpowiedz na poniżej zamieszczone pytania. Umiejętność pracy w zespole, chęć rozwoju i zaangażowanie – to cechy najbardziej pożądane u absolwentów wchodzących na rynek pracy. Kończący studia młodzi ludzie coraz trudniej znajdują pracę. Dlatego absolwent musi już na wczesnym etapie rekrutacji przekonać przyszłego pracodawcę, że jest kandydatem, którego poszukuje. Jak to zrobić, podpowiada raport „Badanie kompetencji i kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców wśród absolwentów szkół wyższych” opracowany przez Szkołę Główna Handlową, Amerykańską Izbę Handlu w Polsce (American Chamber of Commerce in Poland) oraz Ernst&Young. Autorzy badania poprosili przedstawicieli ponad dwustu firm, by określili najważniejsze cechy idealnego pracownika. Pracodawcy zatrudniający absolwenta patrzą głównie nie na wiedzę zdobytą na studiach, ale na charakter i predyspozycje osobiste, takie jak organizowanie czasu czy zdolność do motywowania się oraz umiejętności interpersonalne, które obejmują m.in. sprawne komunikowanie się z ludźmi, przekonywanie ich do swoich racji czy kierowanie zespołem. Te tzw. kompetencje miękkie jako najważniejsze kryterium przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu absolwenta wymieniła co trzecia badana firma. Na drugim miejscu znalazły się walory intelektualne i wiedza akademicka absolwenta (25 proc. odpowiedzi), a na trzecim - udział w stażach i praktykach (22 proc. wskazań). Szefowie firm biorących udział w badaniu raczej nie kierowali się tym, czy kandydat skończył uczelnię publiczną, czy prywatną, oraz jaką oceną miał na dyplomie. Liczył się kierunek ukończonych studiów oraz to, czy kandydat zdobył dyplom licencjata, czy magistra. Wyniki badania nie są dla mnie zaskoczeniem. Z punktu widzenia pracodawcy kompetencje miękkie są bardzo istotne. Nie wystarczy mieć wiedzę, trzeba jeszcze umieć pracować zespołowo, być kreatywnym i komunikatywnym – mówi Urszula Gąsior z Ernst &Young. Młody pracownik powinien się wykazywać komunikatywnością, elastycznością i pomysłowością przy rozwiązywaniu problemów. Liczy się także entuzjazm i pasja, bo osoba znudzona swoją pracą nie jest dobra inwestycją. To jedna z najważniejszych rzeczy, by pracownikowi chciało się chcieć. Tymczasem u absolwentów często można zauważyć kompletny brak zaangażowania – przyznaje Urszula Gąsior. Na liście najwyżej ocenianych kompetencji znalazły się: chęć uczenia się, umiejętność współpracy z osobami pochodzącymi z różnych środowisk, krajów, kultur, religii, w różnym wieku, płci i o innej orientacji seksualnej, biegłość korzystania z narzędzi informatycznych, znajomość języków obcych i umiejętność logicznego myślenia. Na korzyść działają odbyte staże, dlatego warto o nie powalczyć już od pierwszych lat studiów. Procentuje również zaangażowanie w organizacjach studenckich, wolontariat czy sport. Nawet jeśli nie były

113

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

związane z kierunkiem studiów, dla pracodawcy jest sygnałem, że jesteśmy obowiązkowi, potrafimy zaangażować się i tak zorganizować czas, by połączyć naukę z dodatkowymi zajęciami. Ciemne strony absolwenta Autorzy badania zapytali także o najniżej oceniane kompetencje. Wśród nich znalazły się m.in. poprawna samoocena, zrozumienie własnych mocnych stron i ograniczeń, wiedza branżowa, umiejętność zarządzania projektami, zdolności negocjacyjne i doświadczenie zawodowe. Szefowie firm uznali, że takich cech nie oczekuje się od kogoś, kto stoi na początku zawodowej ścieżki. Badanie pozwoliło także na określenie luki kompetencyjnej, czyli braków w umiejętnościach absolwentów. Szefowie firm wytknęli absolwentom niewystarczające przygotowanie praktyczne. Nawet najlepszy student może mieć kłopoty z praktycznym zastosowaniem swojej wiedzy. Co więcej, absolwenci nie potrafią określać i uzasadniać priorytetów, nie zawsze szybko mogą zdefiniować problem i znaleźć sposób jego rozwiązania. Szefowie narzekają również na kłopoty magistrów z logicznym i analitycznym myśleniem. Absolwenci w pierwszej pracy zwykle nie są w stanie efektywnie zarządzać swoim czasem i właściwie zorganizować sobie pracy. Kiepsko jest oceniana znajomość języków obcych. A to jeden z podstawowych wymogów stawianych pracownikom międzynarodowych koncernów. Warto pamiętać, że w zależności od wielkości firmy szefowie oczekują czegoś innego od podwładnych. I tak, małe przedsiębiorstwa, zatrudniające mniej niż 50 osób, na pierwszym miejscu stawiają: lojalność i chęć związania się z firmą na dłużej, umiejętność niezależnego myślenia, rozpoznawania i rozwiązywania problemów. Przełożeni są za to mniej wymagający w sprawie tzw. kwalifikacji twardych, czyli posiadanych przez absolwenta dyplomów i certyfikatów. Co ciekawe, wymagania małych firm są bardzo zbliżone do oczekiwań szefów wielkich koncernów. O zatrudnieniu często przesądzają właśnie tzw. kompetencje miękkie danej osoby. Oprócz tego liczy się świetna znajomość języka obcego i umiejętność korzystania z narzędzi informatycznych. Duże firmy po prostu stać, by nowym pracownikom zapewnić odpowiednie szkolenie zawodowe. Absolwencie, spiesz się powoli Absolwenci podejmujący pierwszą pracę często są niecierpliwi. Chcieliby szybko awansować, a gdy się tak nie dzieje, zmieniają pracę na inną. Myślę, że potrzeba im więcej pokory i zrozumienia, że na karierę w firmie trzeba zapracować – zauważa Urszula Gąsior. Ankietowanych pracodawców drażni również to, że początkujący pracownicy oczekują podwyżek niezależnie od wkładu w pracę. Wyniki badania są sygnałem dla uczelni. Na ich podstawie będziemy zmieniać programy studiów i metody kształcenia, by nasi absolwenci byli jeszcze lepiej przygotowani do wejścia na rynek pracy – zapewnia Marcin Poznań, rzecznik SGH. Zatrudnimy więcej praktyków, którzy nauczą studentów, jak wykorzystywać w zawodzie zdobyta wiedzę. Położymy też nacisk na kształcenie kompetencji tzw. miękkich, bo ich także można się wyuczyć – dodaje rzecznik uczelni.

114

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

Zdaniem Urszuli Gąsior w szkolnictwie wyższym należy zmieniać nie tyle programy studiów, co metodykę kształcenia. Większy nacisk powinien być położony na rozwijanie tzw. kompetencji miękkich, umiejętności zastosowania wiedzy, case studies realizowanych grupowo oraz na samodzielne studiowanie –wymienia. Być może wtedy nikt nie zarzucałby szkołom wyższym, że kształcą bezrobotnych. Źródło: Anna Urbańska, Pracownik na piątkę. Jak z absolwenta zrobić pracownika idealnego?, „Newsweek”, wrzesień 2012

Zadanie 1. Jakie cechy, zdaniem pracodawców są najbardziej pożądane u absolwentów wchodzących na rynek pracy ? •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Wymień cechy idealnego pracownika. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Jakich umiejętności, zdaniem pracodawców, brakuje absolwentom podejmującym po raz pierwszy pracę ? •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 4. Na podstawie tekstu źródłowego i wiedzy pozaźródłowej wskaż, w jaki sposób szkoła może kształcić kompetencje przyszłych pracowników. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 5. Podaj po trzy umiejętności jakie powinien posiadać: •

nauczyciel: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

lekarz: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

prawnik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

dziennikarz: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

116

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

K ARTA PRACY II Poniżej zamieszczono dwa fragmenty tekstu. Przeczytaj uważnie ich treść, następnie rozwiąż zamieszczone pod nimi zadania. Tekst 1. W Polsce sytuacja młodych na rynku pracy jest specyficzna, co wynika z faktu iż w naszym kraju relatywnie późno zaczyna się edukację jako taką, a także dlatego, że młodzi wchodzą na rynek pracy z opóźnieniem spowodowanym studiowaniem. Co prawda coraz większa liczba studentów podejmuje prace w trakcie studiów, ale z reguły nie jest to praca docelowa, raczej taka, dzięki której można wpisać do swojego cv, że ma się jakieś doświadczenie zawodowe i sfinansować swoje studia. Pokolenie młodych w Polsce w wieku 24-34 lat należy, formalnie rzecz biorąc, do najlepiej wykształconych w Europie. Nie przekłada się to na zatrudnienie – wskaźnik zatrudnienia w tej kategorii wiekowej wynosi 75,3% i wykazuje tendencję spadkową. (…) Nie ma jeszcze w chwili pisania tych słów, danych za cały 2013 r., ale prawdopodobnie liczba bezrobotnych z wykształceniem wyższym znowu wzrośnie. Pod koniec 2012 r. odsetek takich osób wynosił 5,7%, a w I kwartale 2013 r. stopa bezrobocia wśród osób z wykształceniem wyższym wyniosła w Polsce 6,2%. W stosunku do poprzedniego roku nastąpił wzrost bezrobocia w grupie młodych z wyższym wykształceniem o 0,8 punkt procentowy. Spotkać można różne opinie na temat przyczyn obecnego stanu rzeczy. Mówi się o nadprodukcji magistrów, o bezwartościowych dyplomach tzn. takich, które o żadnych kwalifikacjach absolwentów nie świadczą i o niedopasowaniu kierunków kończonych studiów do oczekiwań rynku pracy. To jest jedna strona medalu. Druga to taka, że obecnie aktywnych zawodowo, pracujących i bezrobotnych, jest 28% osób z dyplomem wyższych uczelni, dwa razy więcej niż dziesięć lat temu. Automatycznie, wraz ze wzrostem liczby bezrobotnych, rośnie i odsetek tych z wyższym wykształceniem, w tym ludzi młodych. Tym bardziej, że rynek pracy jest już nasycony niektórymi specjalnościami. Młodzi ludzie znacznie częściej niż starsi, decydują się na poszukiwanie pracy za granicą a Polacy są jedna z najbardziej mobilnych nacji. (…) O ile młodzi Polacy są zdecydowanie mobilni w sensie wyjazdów za granicę, o tyle inaczej wygląda mobilność wewnątrz kraju. Tam, gdzie potencjalnie jest praca, czyli głównie w dużych aglomeracjach, koszty życia są znacznie wyższe niż w małych miejscowościach, co, przy niskich zarobkach, skutecznie odstrasza także młodych od zmiany miejsca zamieszkania a więc i podjęcia pracy poza miejscem zamieszkania. Źródło: Zatrudnienie według wieku – ludzie młodzi na rynku pracy w krajach UE i w Polsce, w: Jolanta M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 121–122.

117

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

Tekst 2. Młodzi ludzie między 16 a 25 rokiem życia, są najbardziej wykształconą generacją w historii ludzkości i zarazem najbardziej bezrobotnym pokoleniem w historii. Z. Bauman

Analizy dotyczące bezrobocia nie pozostawiają złudzeń, że szczególnie duży odsetek niemogących znaleźć zatrudnienia to osoby młode, na progu swej kariery zawodowej i osoby 50+ (czasem nawet 45+), będące bliżej końca swej zawodowej drogi. Źródło: Bezrobocie wśród młodzieży w państwach UE, w: Jolanta M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 259.

Zadanie 1. Dokonaj interpretacji wypowiedzi Z. Baumana, iż „Młodzi ludzie między 16 a 25 rokiem życia są najbardziej wykształconą generacją w historii ludzkości i zarazem najbardziej bezrobotnym pokoleniem w historii”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

118

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

Zadanie 2. Dlaczego, Twoim zdaniem, młodzi i dobrze wykształceni ludzie w Polsce mają problemy ze znalezieniem odpowiedniego dla siebie zatrudnienia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

K ARTA PRACY III Przeczytaj uważnie tekst, następnie wykonaj zamieszczone poniżej zadania. O tym, że sytuacja z zatrudnianiem młodych osób rozpoczynających życie zawodowe, jest wyjątkowo trudna i dotychczas niespotykana, wiadomo już od kilku lat. Zarówno Unia Europejska, jak i rządy państw członkowskich, próbują przeciwdziałać temu patologicznemu, ze względu na skalę, zjawisku. W Unii Europejskiej trwają prace mające na celu zwiększenie zatrudnienia młodych ludzi. Inicjatywa Zatrudniania Młodych (Youth Employment Initiative), przedstawiona w lutym 2013 r., ma na celu przede wszystkim wspieranie młodych ludzi zwanych NEET-sami – (No Employment, Education, Training) – czyli osób bez pracy, bez (odpowiedniego) wykształcenia i nieuczestniczących w praktykach zawodowych, z regionów europejskich w których w 2012 r. stopa bezrobocia wynosiła powyżej 25%, aby wprowadzić ich na rynek pracy. Są na to przeznaczone środki w wysokości 6 mld euro na lata 20142020. Służyć zatrudnianiu młodych będą też środki z Europejskiego Funduszu Społecznego – wykorzystywane na szczeblu krajowym, m.in. do zreformowania służb zatrudnienia. Także MOP nie została obojętna na kwestie zatrudniania bezrobotnych i zaproponowała Program Zatrudnienia dla Młodych (YEP – Youth Employment Programme). Prowadzą go specjaliści MOP z centrali w Genewie, ale i w 60 biurach zlokalizowanych na całym świecie. Francja i Niemcy zaproponowały w 2013 r., by wykorzystać specjalne środki na dofinansowanie małych i średnich firm, które zdecydują się zatrudnić i przeszkolić młodych ludzi. Dotychczasowe doświadczenia z „programami dla młodych” nie są zbyt zachęcające. We Francji, od połowy lat 90., każdy rząd proklamował ambitne plany tworzenia miejsc pracy dla młodych. Specjalne przedsięwzięcia deklarował zarówno Prezydent N. Sarkozy jak i Prezydent F. Hollande (stworzenie 150 tys. miejsc pracy dla będących w gorszej sytuacji młodych ludzi). Niestety, żaden z tych planów nie okazał się skuteczny, bezrobocie wśród młodych we Francji nie maleje bowiem a rośnie. Trzeba też zauważyć, że nie zawsze to faktyczny brak pracy decyduje o tym, że obywatele danego kraju, w tym także młodzi, nie znajdują zatrudnienia. Zdarzają się bowiem sytuacje takie, że pozostający bez zajęcia nie chcą podejmować pracy, która im, z różnych względów, nie odpowiada. Są to najczęściej prace niskopłatne, o charakterze fizycznym, w tym sezonowe, mało prestiżowe, tradycyjnie wykonywane przez imigrantów – legalnych lub nielegalnych. Przykładem może być Grecja, w której mimo dławiącego kryzysu i bezrobocia, obywatele stronią od pracy na roli, przy zbiorze owoców itd., ale przykłady takie znaleźć można wszędzie, także w Polsce. Istotnym problemem jest dla młodych ludzi to, że rozpoczynając swoją pierwszą pracę, dostają zajęcia poniżej ich możliwości i/lub kwalifikacji, co, jak wyjaśniono wcześniej, oznacza „przedzatrudnienie” (underemployment). Oznacza ono pracę nisko płatną, czasową, na część etatu itd. Młodzi, nie mając wyboru, nierzadko „wsiąkają” w zajęciach wykonywane na najniższych szczeblach i za najniższe wyna-

120

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

grodzenie. Im dłużej tak pracują, tym trudniej im się potem z pułapki tego typu zatrudnienia wydostać i tym gorsze są ich perspektywy zarobkowe. To, co charakterystyczne dla współczesnych problemów pracy dla młodych, to fakt, iż pracy nie mogą znaleźć nie tylko osoby z niskimi kwalifikacjami, ale także ci z wyższym wykształceniem. Na przykład w Hiszpanii 39,1% młodych w wieku 25-34 lata ma wyższe wykształcenie, w Grecji 30,9%, we Francji 42,8% - ale to nie daje im przepustki do zatrudnienia. Natomiast w Niemczech postawiono bardziej na edukację zawodową, umożliwiającą później znacznie łatwiejszy dostęp do rynku pracy. Wyższe wykształcenie ma w tym kraju 25,3% młodych w wieku 25–34 lata. Sposobem na kryzys zatrudnienia w Unii Europejskiej jest mobilność pracowników, która wydaje się ekonomiczną koniecznością. Podejmowane przez Komisję wysiłki na rzecz obywatelstwa europejskiego, o którym była już mowa, przyczynić się mają do tego, by poszukujący pracy, szczególnie ludzie młodzi, nie bali się zmiany miejsca zamieszkania, by podejmowali ryzyko, które często może prowadzić do znalezienia zatrudnienia. Kryzys nie dotknął wszystkich państw unijnych w jednakowym stopniu, co oznacza, że są wśród nich i takie, które pracowników poszukują (Niemcy, Austria, Finlandia, Estonia). Przykładowo, w Niemczech nie pracuje 4,1% młodych w wieku 15-24 lata, a władze deklarują, że mają 30 000 wolnych miejsc na kursach dla młodych robotników. Źródło: Zatrudnienie według wieku – ludzie młodzi na rynku pracy w krajach UE i w Polsce, w: Jolanta M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 119–121.

Zadanie 1. Odpowiedz, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz przy każdym z nich właściwą literę: P (prawda) lub F (fałsz). Siedzibą Międzynarodowej Organizacji Pracy jest Genewa. Prezydenci Francji N. Sarkozy i jego następca F. Hollande przyczynili się do zdecydowanego spadku bezrobocia we Francji wśród osób młodych. Wykształcenie zdobyte przez młodych ludzi nie ma wpływu na szanse znalezienia przez nich pracy.

121

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Formy zatrudniania i zasady wynagradzania…

Zadanie 2. Napisz, co jest głównym celem Międzynarodowej Organizacji Pracy. Cel: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Podaj dwie przyczyny problemów z zatrudnieniem wśród ludzi młodych. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 4. Podaj jakie działania podejmują państwa europejskie w celu zmniejszenia bezrobocia wśród ludzi młodych. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122

Europass – przepustka do przyszłości

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Europass – przepustka do przyszłości

K ARTA PRACY I Przeczytaj poniższe teksty i odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania. Tekst 1. Co rozważyć przed podjęciem decyzji o przeprowadzce za granicę? • Jakie są moje szanse znalezienia pracy za granicą? Ogólna stopa bezrobocia w UE jest nadal wysoka. Jednakże w niektórych sektorach zatrudnienia w większości krajów UE odnotowuje się zapotrzebowanie na pracę. EURES udziela użytecznych informacji na temat najnowszych tendencji na rynku pracy, a także informacji o warunkach życia i pracy za granicą. • Czy język stanowi problem? Kiedy szuka się pracy w innym kraju, posługiwanie się miejscowym językiem jest oczywiście atutem. Często bardzo pomocna jest podstawowa znajomość angielskiego. Rozważ zapisanie się na kurs językowy, by zwiększyć swoje umiejętności. • Czy rodzina może do mnie dołączyć? Będąc pracownikiem mobilnym, masz wraz ze swoją rodziną takie same prawa jak pracownicy krajowi. Członkowie rodziny mogą Ci towarzyszyć i mają prawo do pracy lub chodzenia do szkoły. • Czy moje kwalifikacje zawodowe zostaną uznane za granicą? Jeśli w swoim kraju ojczystym uzyskałeś kwalifikacje do pracy w danym zawodzie, możesz tę pracę wykonywać w dowolnym kraju europejskim. Co do zasady obywatele UE i EOG powinni móc swobodnie wykonywać swój zawód we wszystkich państwach członkowskich. W praktyce kraj przyjmujący czasem wymaga konkretnych dyplomów, tytułów, świadectw lub innych kwalifikacji w wypadku niektórych rodzajów pracy najemnej lub samozatrudnienia. • Czy potrzebuję pozwolenia na pracę? Dla niektórych obywateli nowo przyjętych państw członkowskich UE dostęp do innych rynków pracy może być przez pewien okres ograniczony. Aby dowiedzieć się więcej o konkretnych środkach, które mogą mieć zastosowanie w Twoim przypadku, odwiedź witrynę internetową EURES lub zasięgnij porady w publicznej służbie zatrudnienia państwa członkowskiego, w którym pragniesz pracować. Źródło: Znaleźć pracę w Europie. Przewodnik dla poszukujących pracy, Wspólnoty Europejskie, 2008.

124

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Europass – przepustka do przyszłości

Tekst 2. Ubieganie się o pracę Gdy już znajdziesz interesującą ofertę pracy, czas przygotować aplikację. List motywacyjny przedstawia Ciebie i Twoje CV pracodawcy. Weź pod uwagę, że będzie to pierwsze wrażenie, jakie na nim zrobisz. Przedstaw krótko, którym stanowiskiem jesteś zainteresowany(-a), dlaczego ubiegasz się o pracę i co możesz zaoferować. Jeśli korzystasz z serwisku CV online w portalu internetowym EURES, zostaniesz przeprowadzony(-a) przez proces tworzenia CV, które możesz wydrukować w formacie Europass – standardowym europejskim formacie CV. Wskazówki dotyczące przygotowania skutecznego CV: • Prostota. Osoby rekrutujące, dokonując selekcji, zwykle przebiegają wzrokiem życiorys w ciągu kilku sekund. Spraw, by Twoje CV było przyjazne dla czytelnika – używaj krótkich zdań, pozytywnego języka i, tam gdzie to stosowne, terminów fachowych. Usuń nieistotne informacje. • Osiągnięcia. Podkreśl obowiązki, które są istotne na stanowisku, o które się ubiegasz, nawet jeśli nie dominowały w poprzednich zajęciach. Staraj się używać „aktywnych” czasowników; opisując swoje dokonania, wykaż związek przyczynowo-skutkowy i zawsze podkreślaj swoje wymierne osiągnięcia. • Odwrotna chronologia. Zacznij od najbardziej aktualnych doświadczeń i kwalifikacji zawodowych. • Fakty. Upewnij się, że informacje, które podajesz, są prawdziwe i dokładne. • Wykształcenie. Podkreśl swoje dokonania akademickie, szczególnie jeśli masz niewielkie doświadczenie zawodowe. • Długość. Postaraj się, aby Twoje CV nie przekraczało dwóch stron. • Klarowność. Poproś kogoś o sprawdzenie życiorysu przed zamieszczeniem go w portalu internetowym EURES. • Referencje. Zawsze sprawdzaj poprawność nazwisk i danych kontaktowych; uzyskaj zgodę danej osoby przed ich podaniem. Źródło: Znaleźć pracę w Europie. Przewodnik dla poszukujących pracy, Wspólnoty Europejskie, 2008.

Zadanie 1. Wykorzystując Internet, wyszukaj informacje: co to jest EURES i czym się zajmuje? A. Co to jest EURES ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

125

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Europass – przepustka do przyszłości

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Nim podejmiesz decyzję o przeprowadzce za granicę, czym powinieneś/powinnaś się zainteresować? •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Wymień nazwy dokumentów, które będą Tobie potrzebne przy ubieganiu się o pracę za granicą. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Europass – przepustka do przyszłości

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 4. Wykorzystując podręcznik szkolny, strony internetowe lub dostępną literaturę wyjaśnij pojęcie Europass. Europass – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 5. Podaj co powinieneś/powinnaś zamieścić w Europass. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 6. Czego Twoim zdaniem należy unikać przy wypełnianiu Europass? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

127

Zasady bezpiecznego podr贸偶owania po Europie

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

K ARTA PRACY I Poniżej zamieszczono fragment tekstu źródłowego. Przeczytaj go uważnie, następnie rozwiąż zamieszczone pod nim zadania. Układ z Schengen jest umową międzynarodową mająca na celu zapewnienie swobodnego przepływ osób na obszarze państw-sygnatariuszy. Został podpisany 14 czerwca 1985 r. (tzw. Schengen I). Ostatecznie zaczął obowiązywać 26 czerwca 1995 r. Stało się tak za sprawą Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen podpisanej 19 czerwca 1990 r. Konwencja Wykonawcza (tzw. Schengen II) wprowadza cały kompleks przepisów kompensacyjnych (środków bezpieczeństwa) oraz potwierdza intencję zniesienia kontroli przepływu osób i ułatwienia przewozu towarów przez granice wewnętrzne poszczególnych państw należących do Wspólnoty Europejskiej. Układ jest otwarty dla wszystkich członków Unii Europejskiej. Wynikająca z niego swoboda przepływu osób wewnątrz tzw. strefy Schengen dotyczy nie tylko obywateli państw – sygnatariuszy, ale wszystkich osób wszelkiej narodowości i o dowolnym obywatelstwie, które przekraczają granice wewnętrzne na terenie objętym porozumieniem. 21 grudnia 2007 roku Polska wraz z 8 innymi nowymi członkami Unii Europejskiej dołączyła do strefy Schengen. Kraje te przyjęły ujednolicone zasady wjazdu i krótkoterminowego pobytu na ich terytorium. Obywatele krajów trzecich, aby wjechać na terytorium Schengen, muszą posiadać ważny dokument podróży oraz wizę, jeśli jest ona wymagana. Muszą również spełniać następujące warunki: • uzasadnić cel podróży i warunki planowanego pobytu, posiadać środki wystarczające na utrzymanie, zarówno podczas planowanego pobytu jak i na powrót do kraju zamieszkania lub na tranzyt do państwa trzeciego, do którego osoba ta ma zagwarantowany wjazd, albo być w stanie legalnie zdobyć wyżej wymienione środki; • nie mogą znajdować się na liście osób, którym odmówiono zgody na wjazd; • nie mogą być uznawani za osoby, które mogą naruszyć porządek publiczny, bezpieczeństwo lub stosunki międzynarodowe jednej z Umawiających się Stron. Źródło: http://www.udsc.gov.pl/Polska,w,Schengen,566.html

Zadania 1. Wykorzystując informacje zawarte w tekście odpowiedz na pytanie, jaki był cel stworzenia strefy Schengen?

129

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Zadanie 2. Odpowiedz, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz przy każdym z nich właściwą literę: P (prawda) lub F (fałsz). 1. Do układu z Schengen mogą przystąpić tylko państwa będące członkami UE 2. Osoby z państw trzecich wjeżdżając na teren strefy Schengen nie muszą posiadać wiz 3. Układ z Schengen wprowadził kontrolę przepływu osób na granicach państw należących do UE

Zadanie 3. Wykorzystując dostępny Tobie materiał źródłowy wymień państwa, które razem z Polską przystąpiły do strefy Schengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 4. Wyjaśnij pojęcia Schengen I i Schengen II. Schengen I – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

130

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schengen II – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 5. Wymień, jakie warunki muszą spełnić osoby państw trzecich podróżujące po terytorium Schengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

131

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Wykorzystując dostępną literaturę lub właściwe strony internetowe odpowiedz na następujące pytania. A. Co to jest strefa Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Jakie kraje tworzą obecnie strefę Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Jaki związek ze strefą Schengen ma data 21.12.2007 r.? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Jakie skutki dla obywateli Unii Europejskiej ma przynależność ich państwa do strefy Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

132

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

K ARTA PRACY III Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj zamieszczone pod nim zadania. Dorobek prawny Schengen został włączony do systemu prawnego Unii Europejskiej na mocy Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r., który ustanowił cały dorobek Schengen (tzw. acquis Schengen) częścią wspólnotowego porządku prawnego. Polska przystępując do Unii Europejskiej stała się uczestnikiem unijnego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym (normującym warunki przystąpienia Polski do UE), od dnia przystąpienia, Polska zobowiązana była do stosowania przepisów dorobku prawnego Schengen I kategorii. W celu wdrożenia dorobku prawnego Schengen Polska przeprowadziła szereg dostosowań do unijnych standardów, które dotyczyły m.in.: rozbudowy infrastruktury służącej do ochrony granicy, przygotowania polskiej administracji do skutecznego egzekwowania prawa wspólnotowego oraz przyjęcia szeregu rozwiązań legislacyjnych, które to umożliwiają. Podstawą realizacji tych działań stały się rządowe programy strategiczne: Plan działania w zakresie wdrażania dorobku prawnego Schengen w Polsce oraz Strategia Zintegrowanego Zarządzania Granicą. W Polsce kluczowym dokumentem strategicznym poświęconym kwestiom wdrażania dorobku prawnego Schengen był „Plan Działania w zakresie wdrażania dorobku prawnego Schengen w Polsce (Poland – Schengen Action Plan)”, który został przyjęty w dniu 15 sierpnia 2001 roku przez Komitet Integracji Europejskiej. Ten corocznie aktualizowany dokument określał zarówno priorytety, jak i instrumenty wdrażania dorobku (acquis) Schengen w Polsce, wyznaczając również terminy wykonania poszczególnych działań. Szczegółowa prezentacja projektu budowy polskiego komponentu Systemu Informacyjnego Schengen została zawarta w dokumencie: Program dla uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w realizacji tytułu IV Konwencji Wykonawczej Schengen (MASTERPLAN SIS II PL). MasterPlan definiuje zadania, których wykonanie jest niezbędne dla pełnego stosowania przez Polskę części dorobku prawnego Schengen uregulowanego Tytułem IV Konwencji Wykonawczej. W dniu 24 sierpnia 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął „Ustawę o udziale RP w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS) i Systemie Informacji Wizowej (VIS)”. Ustawa określa zasady i tryb udziału Rzeczypospolitej Polskiej w tych systemach, w tym obowiązki organów dokonujących wpisów oraz organów uprawnionych do dostępu do danych poprzez Krajowy System Informatyczny. Polska, która od przystąpienia do UE w dniu 1 maja 2004 roku jest odpowiedzialna za zabezpieczenie jednego z najdłuższych odcinków wspólnej lądowej granicy zewnętrznej, otrzymała na ten cel wsparcie w wysokości około 313 milionów euro z Funduszu Schengen, do wykorzystania w latach 2004–2007. Źródło: https://www.msw.gov.pl/pl/wspolpraca-miedzynarod/unia europejska/schengen/7094,dok.html

133

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Zadanie 1. Jakie działania podjęła Polska, by wprowadzić dorobek prawny Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Wyjaśnij, czym jest System Informacyjny Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Wykorzystując powyższy tekst oraz inne źródła podaj, jakie obowiązki spoczęły na Polsce po przystąpieniu do strefy Schengen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

134

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Zadanie 4. Wykorzystując dostępny Tobie materiał źródłowy wyjaśnij, jak działa Fundusz Schengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

K ARTA PRACY IV Co się zmieniło po przystąpieniu Polski do strefy Schengen? Obywatele Polski uzyskali możliwość w pełni swobodnego podróżowania po obszarze Schengen, obejmującym obecnie znaczną część kontynentu europejskiego – 25 państw. W szczególności zniesienie kontroli granicznych zlikwidowało konieczność oczekiwania na odprawę i dzięki temu wydatnie skróciło czas podróży. Wraz ze zniesieniem kontroli granicznych nastąpiło ujednolicenie procedur wizowych, w tym zasad wydawania wiz obywatelom państw trzecich. W ramach procesu dostosowania do wspólnotowej polityki wizowej Polska zniosła obowiązek wizowy wobec obywateli tych państw, które objęte są ruchem bezwizowym z Unią Europejską. W przypadku niektórych z tych państw, na przykład USA, trwają obecnie prace nad uzyskaniem z ich strony wzajemności. Jednocześnie w 2003 r. Polska wprowadziła obowiązek wizowy dla obywateli tych państw, które nie posiadają takich umów z UE, w tym Rosji, Ukrainy i Białorusi. Poprawie uległ ogólny poziom bezpieczeństwa publicznego. Przyczyniła się do tego ściślejsza współpraca służb odpowiedzialnych za zapewnienie obywatelom szeroko rozumianego bezpieczeństwa, w tym zwalczanie i zapobieganie przestępczości. Szczególnie przydatnym narzędziem okazał się System Informacyjny Schengen. Wypracowanie najlepszych praktyk działania, wspólne szkolenia oraz wymiana doświadczeń przyczyniły się do lepszego przygotowania funkcjonariuszy policyjnych i granicznych do wykonywania ich obowiązków. Jak przystąpienie Polski do strefy Schengen wpłynęło na nasze kontakty ze wschodnimi sąsiadami? Przystąpienie Polski do strefy Schengen ma istotny wpływ na współpracę Polski z państwami sąsiadującymi. Mając na względzie konieczność zapewniania obywatelom Unii Europejskiej oraz państw trzecich jak najlepszych warunków przekraczania granicy, zrealizowany został szereg znaczących inwestycji na drogowych i kolejowych przejściach na granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą, jak również na lotniczych oraz morskich przejściach granicznych. Polska dokłada wszelkich starań aby granice z państwami sąsiadującymi, które nie należą do Unii Europejskiej, nie stanowiły barier dla handlu, wymiany społecznej i kulturalnej ani współpracy regionalnej. Służy temu między innymi stworzenie możliwości ułatwionego przekraczania granic w ramach tzw. małego ruchu granicznego. Odpowiednie umowy z państwami trzecimi w tym zakresie mogą zostać zawarte, na mocy art. 13 rozporządzenia (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. ustanawiającego przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia Konwencji z Schengen. Polska podpisała umowę o małym ruchu granicznym z Ukrainą (obowiązuje od 1 lipca 2009 r.), z Białorusią (do 26.11.2010 r. nie weszła w życie), a także prowadzi prace nad zawarciem takiej umowy z Rosją.

136

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Jakie są korzyści z przystąpienia Polski do strefy Schengen? Przystąpienie Polski do strefy Schengen, poza znaczeniem symbolicznym, przyniosło również szereg korzyści praktycznych. Podróże do pozostałych krajów należących do „grupy Schengen” stały się łatwiejsze, gdyż przekraczanie granic wewnętrznych w ramach strefy jest możliwe w każdym miejscu, a nie jedynie na przejściach granicznych. Zaprzestanie dokonywania odpraw w ruchu osobowym i demontaż infrastruktury utrudniającej przepływ osób zlikwiduje też kolejki na granicy z państwami UE sąsiadującymi z Polską, a należącymi do strefy Schengen (Niemcy, Czechy, Słowacja, Litwa). Przekraczanie wewnętrznych granic odbywa się w sposób płynny, bez konieczności przerywania podróży. Nie do przecenienia są również korzyści wynikające ze zwiększenia poziomu bezpieczeństwa publicznego, które jest efektem ściślejszej współpracy służb policyjnych. Dzięki intensywniejszym szkoleniom, wymianie doświadczeń, opracowywaniu najlepszych praktyk oraz wykorzystaniu Systemu Informacyjnego Schengen należy oczekiwać dalszej poprawy bezpieczeństwa i efektywności działania służb policyjnych. Strefa Schengen dzięki wykorzystaniu SIS i pozostałych instrumentów współpracy służb policyjnych tworzy obszar państw zdeterminowanych w utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa swoich obywateli, a jednocześnie jest miejscem, gdzie przestępcy nie mogą czuć się bezpiecznie. Zacieśnienie współpracy, wymiana informacji, wykorzystywanie nowoczesnych technologii pozwala na skuteczna walkę z przestępczością, co powoduje, że przestępca ścigany przez np.: hiszpański wymiar sprawiedliwości ukrywający się np.: w Estonii może być złapany podczas rutynowej kontroli drogowej. Źródło: https://www.msw.gov.pl/pl/aktualnosci/5087,dok.html

Zadanie 1. Wymień korzyści jakie przyniosło Polsce wstąpienie do strefy Schengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

137

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie

Zadanie 2. Oceń relacje Polski z państwami wschodnimi po przystąpieniu naszego kraju do strefy Schengen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3. Jakie korzyści daje członkostwo polski w strefie Schengen polskim służbom policyjnym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

138

Lekcja powt贸rzeniowa

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Korzystając z podręcznika W centrum uwagi. Podręcznik do wiedzy o społeczeństwie dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy. Nowa Era, str. 158–197 rozwiąż zadania. A. Wyjaśnij pojęcia: • System boloński – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Drenaż mózgów – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Strefa Schengen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Terroryzm – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

140

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

Zadanie 2. Korzystając z Kodeksu pracy odszukaj w nim fragmenty mówiące o tym, kogo w świetle prawa pracy nazywamy w Polsce młodocianym i jakie kryteria musi spełnić młodociany nim podejmie prace. Młodociany – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kryteria: •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

K ARTA PRACY II Przeczytaj tekst źródłowy i rozwiąż zadania zamieszczone poniżej. Być albo nie być … studentem za granicą Każda osoba, która spełnia dwa podstawowe warunki – ma zdaną maturę i zna język angielski lub język kraju, do którego wyjeżdża w stopniu umożliwiającym naukę – może wyjechać na studia do wybranego kraju Europy. Są trzy możliwości studiowania za granicą: • wyjazd na studia zagraniczne zaraz po maturze, w ramach procesu rekrutacji studentów zagranicznych, • wyjazd na studia zagraniczne podczas nauki na uczelni w Polsce, w ramach programu wymiany studentów Erasmus lub z inicjatywy własnej, • wyjazd na zagraniczne studia doktoranckie. Wyjazd na studia zagraniczne po maturze Jest wiele powodów, dla których warto studiować za granicą. Najważniejsze, abyś Ty wiedział dlaczego tego chcesz. Równie istotne jest przygotowanie się do wyjazdu na studia. (…) Zanim wybierzesz Sprawdź, co Cię interesuje, co chciałbyś studiować. Weź pod uwagę własne zainteresowania, predyspozycje, możliwości i talenty, wyniki w nauce oraz ulubione przedmioty szkolne. Zastanów się co będziesz robił po ukończonych studiach, pomyśl jaką pracę będziesz mógł wykonywać. Pamiętaj, że studia nie są końcem twojej edukacji. Jako osoba dorosła będziesz się doskonalił i podnosił kwalifikacje przez całe życie. (…) Wybierając, kieruj się osobistymi preferencjami a nie presją znajomych, czy rodziny lub też aktualną modą. Teraz wybierz kierunek studiów, który najbardziej Ciebie interesuje oraz dodatkowo dwa lub trzy, których studiowanie rozważasz. We wszystkich krajach Unii Europejskiej będziesz mógł aplikować na więcej niż jeden kierunek. (…) Pamiętaj – kierunek powinien być tak dobrany, aby przedmioty zdawane na maturze spełniały wymagania rekrutacyjne stawiane przez wybraną szkołę wyższą. Kolejny krok to wytypowanie uczelni. Perspektywy są naprawdę imponujące – w Europie jest kilkaset uczelni wyższych oferujących praktycznie nieograniczone możliwości wyboru przedmiotów i sposobu studiowania. Pierwszym ważnym kryterium jest dostępność kierunku na wybranym uniwersytecie, drugim rankingi uczelni z danego kraju. (…) Kolejnym kryterium jest język nauczania. (…) Nie zaszkodzi również sprawdzić doświadczeń innych studentów, którzy chętnie dzielą się informacjami na temat tego, jak wygląda studiowanie na danym uniwersytecie. (…) Warto również wziąć pod uwagę lokalizację uczelni. (…)

142

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

Dowiedz się więcej Ponieważ zamierzasz studiować za granicą powinieneś poznać system edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego, w kraju do którego się wybierasz. Każdy kraj prowadzi własną, niezależną politykę edukacyjną, ale w wyniku ustaleń tzw. Procesu Bolońskiego kraje europejskie wprowadziły m.in.: trójstopniowy system kształcenia dzielący studia na – studia I stopnia (licencjackie), studia II stopnia (magisterskie), studia III stopnia (doktoranckie); oraz System Transferu Punktów Kredytowych (ECTS). ECTS jest to międzynarodowy sposób oceniania przyjęty przez uczelnie, tak aby było ono dla studentów przejrzyste i pozwalało określić na jakim etapie nauki znajdują się. ECTS ułatwia przenoszenie się z jednej uczelni na drugą. (…) Ogólne warunki studiowania Warto dowiedzieć się więcej o uczelni, którą wybrałeś, poznać nie tyle jej historię, ale bardziej kulturę studiowania, organizację roku akademickiego, metody nauczania, szczegóły dotyczące wybranego programu kształcenia. (…) Uczelnie zagraniczne są dobrze przygotowane na Twoje przyjęcie, zależy im abyś u nich studiował. Biura ds. studentów zagranicznych odpowiadają za kontakty ze studentami-obcokrajowcami. Pomoc ze strony uczelni będzie Ci najbardziej potrzebna na etapie rekrutacji oraz w początkowym okresie edukacji. (…) Organizacje studenckie Praktycznie na każdej uczelni istnieją organizacje studenckie. Nie zdziw się jeżeli będziesz się musiał do jakiejś zapisać – na niektórych uczelniach przynależność do organizacji studenckich jest obowiązkowa i wiąże się z wniesieniem okresowej składki. (…) Kultura kraju Zanim „zatopisz się” w nauce i życiu studenckim poszukaj podstawowych informacji o kraju, w którym przez kilka lat będziesz mieszkał. Poznaj zwyczaje i mentalność jego mieszkańców, znajomość języków obcych, historię kraju – odrobina wiedzy przed wyjazdem nie zaszkodzi, reszty doświadczysz na miejscu. Rekrutacja Rekrutacja na studia na uczelniach zagranicznych rozpoczyna się nawet dwanaście miesięcy przed inauguracją roku akademickiego. Rekrutacja jest najczęściej kilkuetapowa z wyznaczonymi, nieprzekraczalnymi terminami. (…) Każda szkoła wyższa określa jaką średnią, z jakich i z ilu przedmiotów musisz osiągnąć na maturze, aby zostać przyjętym na wybrany kierunek studiów. Dla przyjmującej uczelni równie istotna może być Twoja motywacja do podjęcia nauki na danym kierunku i uniwersytecie, zawarta w liście motywacyjnym, będącym częścią wymaganej dokumentacji aplikacyjnej oraz referencje wystawione przez nauczyciela lub dyrektora szkoły. Liczy się również znajomość języka obcego, potwierdzona certyfikatem języ-

143

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

kowym. Twoja aplikacja zostanie odrzucona jeżeli zapomnisz dołączyć dowodu wpłaty za rekrutację. (…) na kierunki medyczne i artystyczne organizowane są często egzaminy lub rozmowy wstępne, dodatkowo na kierunki artystyczne wymagane jest przedstawienie portfolio z pracami. Finansowanie nauki Edukacja kosztuje. Również za granicą trzeba zapłacić za akademik lub wynajęty pokój. Pokryć koszty czesnego. Kupić podręczniki. Codzienne utrzymanie to kolejne wydatki. Dobrze jeśli rodzice mogą ponieść wszystkie koszty. (…) W wielu krajach Europy nie trzeba płacić za studia, niektóre rządy oferują preferencyjne kredyty wszystkim studentom na pokrycie czesnego (Wielka Brytania), władze krajowe lub regionalne dysponują również pulą stypendiów (Niemcy, Belgia). (…) Przygotowanie pobytu We wszystkich krajach Unii Europejskiej będziesz musiał zarejestrować swój pobyt. W zależności od kraju będziesz mógł to zrobić na posterunku policji, w urzędzie administracji lokalnej lub urzędzie ds. cudzoziemców. Najczęściej będziesz potrzebował dokumentu tożsamości, zaświadczenia z uczelni o przyjęciu na studia, dowodu ubezpieczenia społecznego i potwierdzenie posiadania wystarczających środków na utrzymanie (może to być pismo z banku z informacją o stanie konta lub Twoje pisemne oświadczenie). Za rejestrację pobytu będziesz musiał zapłacić. Ubezpieczenie zdrowotne jest wymagane w każdym kraju Unii Europejskiej. W oddziale narodowego Funduszu Zdrowia właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania składasz wniosek o wydanie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego. Wyjeżdżając za granicę zabierz dokumenty potwierdzające, że jesteś ubezpieczony. (…) Wyjazd na studia zagraniczne podczas nauki na uczelni w Polsce Będąc studentem na uczelni w Polsce masz również możliwość wyjazdu na studia zagraniczne. Skorzystaj z oferty programu wymiany studentów Socrates Erasmus finansowanego przez Unię Europejską w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Erasmus rozwija międzynarodowa współpracę między uczelniami oraz wspiera mobilność edukacyjną studentów. Jeżeli uczelnia, na której studiujesz jest zaangażowana w program Erasmus i prowadzi wymianę studentów możesz starać się o wyjazd na część studiów, do uczelni zagranicznej, która współpracuje z Twoją uczelnią. (…) Aby okres studiów za granicą w ramach programu Erasmus został uznany i zaliczony przez Twoją uczelnię, przed wyjazdem na stypendium trzy strony: Ty, uczelnia macierzysta i uczelnia przyjmująca podpisują Porozumienia o programie zajęć (Learning Agreement). Porozumienie określa program zajęć, w jakich masz uczestniczyć oraz liczbę punktów ECTS, jaka będzie przyznana za ich zaliczenie. Po zakończeniu pobytu na stypendium uczelnia przyjmująca wydaje Wykaz zaliczeń (Transcript od Records). (…)

144

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

Wyjazd na zagraniczne studia doktoranckie Jeżeli zdecydujesz się na karierę naukową możesz starać się o przyjęcie na studia doktoranckie w krajach Europy. Wymagania stawiane kandydatom różnią się w zależności od uczelni i kierunku dalszych studiów. Oprócz tytułu magistra, potwierdzonej znajomością języka obcego lub języka angielskiego na bardzo wysokim poziomie, będziesz musiał przedstawić m.in. propozycje badań, które zamierzasz prowadzić podczas studiów, referencje lub listy polecające od co najmniej dwóch profesorów oraz przetłumaczony wykaz ocen. Źródło: Jakub Oniszczuk, Studiuj za granicą, Warszawa 2008, s. 7-16.

Zadanie 1. Odpowiedz, czy podane zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz przy każdym z nich właściwą literę: P (prawda) lub F (fałsz). 1. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego zapewnia Tobie bezpłatne leczenie za granicą 2. System boloński obejmuje studia I i II stopnia 3. Kształcenie za granicą jest całkowicie bezpłatne

Zadanie 2. Wyjaśnij, czym jest System Transferu Punktów Kredytowych (ECTS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

Zadanie 3. Porównaj zasady rekrutacji na polskie i zagraniczne uczelnie. Wymień dokumenty, jakie musisz złożyć, by zostać przyjętym na studia w Polsce i jakie, by zostać przyjętym na studia za granicą. Wykorzystaj powyższy materiał źródłowy oraz strony internetowe. Dokumenty potrzebne w Polsce

Dokumenty potrzebne za granicą

•

Zadanie 4. Wyjaśnij, w jaki sposób program Erasmus może pomóc w planowaniu własnej ścieżki edukacyjnej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

146

4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej • Lekcja powtórzeniowa

Zadanie 5. Wykorzystując dostępną literaturę lub strony internetowe podaj, do jakich państw w Europie najczęściej wyjeżdżają Polacy, by studiować. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147

5. PRAWA CZŁOWIEKA Tematy lekcji: 1. 2. 3. 4.

Historyczny rozwój praw człowieka Zasady funkcjonowania praw człowieka Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela Łamanie praw człowieka w świecie współczesnym

Opracowanie: Anna Kowalczyk nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Szczecinie Mariola Pilarz nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w VIII Liceum Ogólnokształcącym w Szczecinie

Historyczny rozwój praw człowieka

5. Prawa człowieka • Historyczny rozwój praw człowieka

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Informacje o prawach człowieka Pytania i odpowiedzi Co to są prawa człowieka? Są to prawa należne każdemu człowiekowi na świecie ze względów moralnych i tylko dlatego, że jest istotą ludzką. Żądanie poszanowania praw człowieka jest żądaniem natury moralnej, najczęściej wobec rządu. Naruszanie praw człowieka jest naruszeniem naszej sfery moralnej i godności osobowej. Nikt – żaden człowiek, ani rząd – nie może nam odebrać praw człowieka. Skąd się biorą? Wywodzą się stąd, że jesteśmy nie tylko istotami fizycznymi, ale także moralnymi i duchowymi istotami ludzkimi. Prawa człowieka są potrzebne, aby chronić człowieczeństwo każdej istoty ludzkiej, aby zapewnić każdemu człowiekowi życie w godności i życie godne człowieka. Dlaczego ktokolwiek miałby ich przestrzegać? Zasadniczo dlatego, że każdy jest istotą ludzką, więc także moralną. Większość ludzi, którym się uzmysłowi, że naruszają czyjąś godność osobową, nie podejmuje kontrowersyjnych działań. Na ogół ludzie nie chcą krzywdzić nikogo. Jednak oprócz moralnych sankcji własnego sumienia lub sumienia innych w większości państw istnieją dziś prawa, które zobowiązują rządy do przestrzegania podstawowych praw człowieka swoich obywateli, nawet jeżeli się temu sprzeciwiają. Kto ma prawa człowieka? Absolutnie każdy. Kryminaliści, przywódcy państw, dzieci, mężczyźni, kobiety, Afrykanie, Amerykanie, Europejczycy, uchodźcy, bezrobotni, zatrudnieni, bankierzy, pracownicy instytucji charytatywnych, nauczyciele, tancerze, astronauci… Nawet przestępcy i prezydenci? Absolutnie każdy. Przestępcy i prezydenci to też ludzie. Potęga praw człowieka polega na tym, że dotyczą wszystkich w równym stopniu, jeżeli chodzi o godność człowieka. Są ludzie, którzy pogwałcili prawa innych lub stanowią zagrożenie dla społeczeństwa, i ich prawa mogą w związku z tym zostać ograniczone, aby chronić innych, ale tylko w określonych granicach. Te granice definiuje się jako minimum konieczne do życia w godności.

150

5. Prawa człowieka • Historyczny rozwój praw człowieka

Kto troszczy się o poszanowanie praw człowieka? Powinniśmy wszyscy się o to troszczyć. Istnieje zarówno prawo krajowe, jak i międzynarodowe, które określa, jakie są zobowiązania rządu wobec swoich obywateli. Zawsze istnieje jednak potencjalne zagrożenie, że jeżeli nikt nie wytknie im, że naruszają normy międzynarodowe, dalej będą to robić bezkarnie. Jako jednostki, musimy w życiu codziennym nie tylko przestrzegać praw innych, lecz także obserwować nasze rządy. Systemy zabezpieczeń istnieją po to, abyśmy z nich korzystali. Jak mogę bronić swoich praw? Postaraj się wykazać, że twoje prawa zostały naruszone; żądaj ich przestrzegania. Niech druga strona wie, że ty masz świadomość, że nie może cię tak traktować. Wskaż na odpowiednie artykuły w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka lub innych międzynarodowych dokumentach. Jeżeli istnieje odpowiednie prawo w twoim kraju, o nim również przypomnij. Opowiedz o tym innym: zawiadom prasę, napisz do swojego przedstawiciela w parlamencie, do prezydenta, poinformuj organizacje pozarządowe, które zajmują się prawami człowieka. Poproś je o radę. Porozmawiaj z prawnikiem, jeżeli masz taką możliwość. Twój rząd powinien mieć świadomość, że podejmujesz działania. Niech wie, że się nie poddasz. Pokaż, jakie masz wsparcie. Jeżeli wszystko inne zawiedzie, możesz się zwrócić do sądu. Jak się zwrócić do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka? Europejska Konwencja Praw Człowieka przewiduje procedurę skarg indywidualnych, a także skarg wnoszonych przez jedno państwo przeciw innemu. Aby sprawa została rozpatrzona, skarga taka musi jednak spełnić pewne określone wymagania. Na przykład zanim wniesiesz sprawę do Trybunału Europejskiego, musisz się upewnić, że została rozpatrzona przez sądy w twoim kraju – włącznie z sądem najwyższym! Jeżeli postanowisz spróbować i jesteś przekonany, że spełniasz wszystkie warunki dopuszczenia skargi, możesz złożyć skargę, używając oficjalnego formularza (dostępnego w sekretariacie). Radzimy jednak najpierw zasięgnąć porady prawnej lub porady kompetentnej organizacji pozarządowej, aby się upewnić, że twoja sprawa ma szanse powodzenia. Pamiętaj, że wyrok końcowy często poprzedza długi i skomplikowany proces. Od kogo mogę żądać swoich praw? Niemal wszystkie prawa człowieka spisane w międzynarodowych dokumentach dotyczą żądań wobec rządu lub urzędników państwowych. Prawa człowieka chronią twoje prawa przed państwem, wiec musisz ich dochodzić przed państwem lub jego przedstawicielami. Jeżeli uważasz, że twoje prawa zostały pogwałcone przez twojego pracodawcę lub sąsiada, nie możesz się odwołać bezpośrednio do międzynarodowych instancji prawnych, chyba że twój rząd zaniechał pewnych działań, które powinien podjąć, aby zapobiec takiemu zachowaniu przełożonych lub sąsiadów.

151

5. Prawa człowieka • Historyczny rozwój praw człowieka

Czy ktoś ma obowiązek chronienia moich praw? Tak. Prawo nie ma znaczenia, jeżeli nie towarzyszy mu czyjaś za nie odpowiedzialność. Każdy ma moralny obowiązek respektowania twojej godności osobowej, również twój rząd, podpisując międzynarodowe porozumienia, przyjął na siebie odpowiedzialność prawną. Czy nieprzestrzeganie praw człowieka jest problemem tylko w państwach niedemokratycznych? Nie ma na świecie takiego kraju, który nie miałby żadnych problemów z przestrzeganiem praw człowieka. Są kraje, w których naruszenia praw zdarzają się częściej niż gdzie indziej lub mogą dotyczyć one większej części społeczeństwa, ale każdy, nawet pojedynczy przypadek nieprzestrzegania praw człowieka jest problemem, który nie powinien się zdarzyć i którym należy się zająć. Czy jest już jakiś postęp w ograniczeniu naruszeń praw człowieka? Ogromny – nawet jeżeli czasem się zdaje, że to kropla w morzu potrzeb. Pomyśl o obaleniu niewolnictwa, o prawie do udziału w wyborach dla kobiet, o krajach, które zakazały kary śmierci, o uwalnianiu więźniów sumienia pod wpływem międzynarodowych nacisków, o upadku apartheidu w Południowej Afryce, o sprawach, które stanęły przed Trybunałem Europejskim, i prawach, które musiały w rezultacie ulec zmianie. Weź pod uwagę fakt, że stopniowa zmiana w światowej kulturze sprawiła, że nawet najbardziej autorytarne reżimy muszą dziś brać pod uwagę prawa człowieka, aby nie narazić się na całkowite odrzucenie przez społeczność międzynarodową. Pojawiło się wiele pozytywnych zmian, szczególnie na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat, choć wiele jeszcze zostało do zrobienia. […] Czy możemy mówić, że prawa człowieka są powszechne, skoro na całym świecie żyją ludzie, których prawa są łamane? Ci ludzie nadal mają prawa. To, że tak są traktowani, jest sprzeczne nie tylko z normami moralnymi, lecz także z międzynarodowymi normami prawnymi. Przedstawiciele ich rządu są winni w świetle międzynarodowego prawa. Niektóre kraje są rzeczywiście „karane” przez społeczność międzynarodową za pomocą sankcji, a nawet zbrojnej interwencji. Takie procesy są jednak dość problematyczne i zależą często bardziej od interesów innych krajów niż od skali naruszenia prawa. Od 2002 r. działa już Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze, przed którym można postawić i osądzić tych, którzy łamią prawa człowieka. Jest to stały trybunał do spraw sądzenia osób oskarżonych o popełnienie ludobójstwa, zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości. To ważny krok w kierunku uznania, że prawa człowieka muszą być egzekwowane, jeżeli mają praktycznie czemuś służyć. Jaki pożytek mamy z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jeżeli nie można jej egzekwować prawnie? Nawet jeżeli (jeszcze) nie ma międzynarodowego sądu, który mógłby sądzić rządy na podstawie artykułów Deklaracji, dokument ten ma olbrzymie znaczenie historyczne i do dziś funkcjonuje jako norma, według której ocenia się rządy na forum międzynarodowym. Dzisiejsze rządy wiedzą, że jeżeli świadomie naruszą pra-

152

5. Prawa człowieka • Historyczny rozwój praw człowieka

wa zawarte w tym dokumencie, muszą się liczyć z potępieniem przez inne państwa, a nawet jakąś formą sankcji. Ten proces nie zawsze jest obiektywny (!), ale przynajmniej jest to jakiś początek. Deklaracja jest również podstawą prawie wszystkich traktatów międzynarodowych, które są egzekwowane prawnie. […] Czy szanując prawa innych, pozwalam im na robienie tego, co im się żywnie podoba? Nie, jeżeli mieliby łamać twoje prawa lub prawa innych ludzi. Jednak nie należy przesadzać przy stawianiu wymagań co do własnych praw. To, że czyjeś zachowanie jest niestosowne lub męczące, nie znaczy jeszcze, że twoje prawa zostały naruszone. Poza tym, jeżeli chcesz, aby inni pozwolili ci się zachowywać tak, jak chcesz, to może powinieneś pomyśleć o równie tolerancyjnym podejściu do ich zachowania! Czy wolno mi robić absolutnie wszystko, łącznie z użyciem przemocy, aby bronić własnych praw? W zasadzie nie. Jeżeli jednak jest to kwestia samoobrony, wtedy może być uzasadnione użycie siły współmiernej do zagrożenia. Użycie siły jest uzasadnione jedynie w celu ochrony przed dalszą krzywdą, nie zaś w celach zemsty za krzywdę już wyrządzoną. Tortury są niedopuszczalne bez względu na okoliczności. Dlaczego miałbym szanować prawa innych, jeżeli oni nie szanują moich praw? Po pierwsze dlatego, że sam możesz popaść w kłopoty, jeżeli będziesz łamać prawa człowieka, po drugie dlatego, że twój szacunek należy się innym jako istotom ludzkim, a po trzecie również dlatego, aby dawać innym przykład, co niewątpliwie przyczyni się do poszanowania przez nich twoich własnych praw. W istocie jednak wszystko się sprowadza do tego, jakim jesteś człowiekiem i w jakim świecie chciałbyś żyć. Zastanów się więc, jak by to świadczyło o tobie, gdybyś zachowywał się w sposób, który uważasz za naganny u innych. Albo pomyśl, w jakim żylibyśmy świecie, gdyby każdy z nas łamał prawa innych na zasadzie oko za oko, ząb za ząb. Dlaczego tym, którzy łamią prawa innych w najbardziej nieludzki sposób, miałyby się należeć prawa człowieka? Jest to ten aspekt praw człowieka, który uznajemy za najbardziej podstawowy, choć prawdopodobnie najtrudniejszy do zaakceptowania. Niektórzy mogą nam się wydawać tak nieludzcy, że z trudem wierzymy w ich człowieczeństwo. Być może należy pamiętać o tym, że: • Po pierwsze, każdy człowiek posiada jakiś element człowieczeństwa, nawet jeżeli mogłoby się wydawać, że jest go całkiem pozbawiony. Przestępcy kochają swoje matki, swoje dzieci, swoich mężów i żony lub kogoś innego. Przestępcy odczuwają ból, odrzucenie, rozpacz i zazdrość. Pragną być doceniani, wspierani, kochani i rozumiani. Każdy z nich bez wyjątku odczuwa którąś, jeżeli nie wszystkie, z tych typowo ludzkich emocji. To ich czyni istotami ludzkimi godnymi naszego szacunku. • Po drugie, pragnąc krzywdy przestępców, działamy przeciw sobie, gdyż sami stajemy się mniej godni szacunku.

153

5. Prawa człowieka • Historyczny rozwój praw człowieka

• Po trzecie, nawet gdyby miał się pojawić przestępca całkiem pozbawiony cech ludzkich (co się jeszcze nie zdarzyło), kto z nas mógłby stwierdzić na pewno, że nie jest on człowiekiem? Jakich mielibyśmy użyć kryteriów? Czy może dlatego, że jest niezdolny do miłości lub nie może być obiektem miłości? A co będzie, jeżeli się w tym sądzie pomylimy? Źródło: Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą, Warszawa 2005, s. 348–351.

A. Wyjaśnij, czym jest Twoim zdaniem godność człowieka (godność osobowa)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Przedstaw argumenty na rzecz uniwersalności praw człowieka oraz zastrzeżenia formułowane przez jej przeciwników. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Przedstaw przykłady dowodzące, że w świecie współczesnym dokonał się znaczący postęp w ograniczeniu naruszeń praw człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

154

Zasady funkcjonowania praw czĹ&#x201A;owieka

5. Prawa człowieka • Zasady funkcjonowania praw człowieka

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Co to są prawa człowieka? Prawa człowieka to podstawowe normy przysługujące każdemu z nas wynikające z samego faktu bycia człowiekiem np.: prawo do życia, wolność słowa, wolność zrzeszania się, czy prawo do edukacji. Prawa człowieka są takie same dla wszystkich ludzi bez względu na rasę, płeć, orientację seksualną, wyznanie, pochodzenie etniczne, społeczne, narodowe czy przekonania polityczne. Prawa człowieka są niepodzielne i powszechne dla wszystkich ludzi. Są fundamentem demokracji, społeczeństwa obywatelskiego, wolności, sprawiedliwości oraz pokoju. Źródłem wszystkich praw i wolności jest przyrodzona i niezbywalna godność każdego człowieka. Prawa człowieka mają charakter: • powszechny – są takie same dla każdego człowieka na całym świecie. Niezależnie od wyznawanych wartości, poglądów, religii czy kultury każdy ma prawo do życia, bezpieczeństwa i wolności osobistej; • przyrodzony – istnieją niezależnie od woli władzy czy przepisów prawa, państwo ich nie nadaje, a jedynie tworzy system ich ochrony; • niezbywalny – żadna władza nie może nam ich odebrać, nie można się ich zrzec czy zrezygnować z nich – nie mogę np. oddać się w niewolę. Posiadamy prawa człowieka, nawet jeśli nie uznaje ich jakieś państwo lub kiedy są one naruszane; • nienaruszalny – „prawa człowieka istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez władze dowolnie regulowane”; • naturalny – człowiek posiada je z racji godności osobowej, człowieczeństwa, a nie z powodu czyjejś decyzji czy nadania; • niepodzielny – wszystkie prawa człowieka stanowią integralną i współzależną całość. Należy pamiętać, że prawa człowieka, to prawa: • indywidualne – zazwyczaj ich podmiotem nie są grupy ludzi, ale pojedynczy człowiek. Gdy mówimy o prawach człowieka, myślimy o prawach poszczególnych osób, jednostek należących do tych grup; • podstawowe – dają możliwość rozwoju i korzystania z wszelkich innych praw; dlatego ich przestrzeganie powinno być gwarantowane i chronione przez państwo.

156

5. Prawa człowieka • Zasady funkcjonowania praw człowieka

Prawa człowieka to prawa, które obowiązują i występują wyłącznie w relacjach jednostki z władzą, dlatego mówi się o pionowym (wertykalnym) charakterze tych praw. Władzą może być państwo i jego organy, może być szkoła czy uczelnia. Szczególną relacją jest relacja rodzic – dziecko. W tym wypadku istnieje władza rodzicielska. Obecnie coraz częściej mówi się o prawach człowieka w kontekście władzy korporacji. Prawa człowieka dzielimy na: • PRAWA (prawa pozytywne) – oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki. Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich realizację. • WOLNOŚCI (prawa negatywne) – oznaczające obowiązek powstrzymywania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia. Prawa człowieka mogą być ograniczane, ale tylko w bardzo ściśle określonych sytuacjach, definiowanych zwykle w dokumentach międzynarodowych lub konstytucjach poszczególnych państw (np.: ze względu na ochronę przez państwo określonych wartości, albo ze względu na zagrożenia – wojnę lub bezpieczeństwo publiczne). Istnieją jednak prawa, które są prawami absolutnymi i nie można ich ograniczyć w żadnym przypadku. Jest to wolność od tortur i wolność od niewolnictwa. Ograniczenia są dopuszczalne, ale ich forma i zakres są bardzo dokładnie badane przez powołane do tego międzynarodowe sądy i trybunały. Jednak sama możliwość ograniczenia praw człowieka nie likwiduje w żadnym przypadku ich istoty. Źródło: http://amnesty.org.pl/prawa-czlowieka/co-to-sa-prawa-czlowieka.html

A. Podkreśl cechy charakteryzujące prawa człowieka: uniwersalność, zbywalność, równość, podzielność, przyrodzoność, nieograniczoność, naruszalność, naturalność. B. Podaj przykładowe formy naruszenia godności człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

157

5. Prawa człowieka • Zasady funkcjonowania praw człowieka

C. Wyjaśnij na przykładach różnicę między prawami a wolnościami człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Podaj przykład uzasadnionego ograniczenia wybranego prawa człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

158

5. Prawa człowieka • Zasady funkcjonowania praw człowieka

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Poniżej został przedstawiony katalog funkcji pełnionych przez systemy ochrony praw człowieka. Dokonaj interpretacji wybranej funkcji i wykaż jej rolę oraz znaczenie dla Twojego życia. • Stwarzają warunki dla rozwoju i samorealizacji każdej jednostki. • Chronią podstawowe interesy jednostki i uniemożliwiają ingerencję, która naruszyłaby dobra szczególnie dla niej cenne. • Poddają pod ochronę prawną określone wartości o największym znaczeniu dla jednostki i społeczeństwa. • Zapewniają integrację społeczeństwa wokół wartości dla niego najcenniejszych. • Zapewniają określony ład społeczny i kształtują życie społeczne. • Determinują mechanizmy sprawowania władzy w państwie. • Określają podstawowe zasady funkcjonowania gospodarki w państwie i podziału dochodu narodowego.

159

Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela

5. Prawa człowieka • Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie fragmentu artykułu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia. […] Wolności i prawa człowieka i obywatela Konstytucja RP: Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Prawa człowieka to podstawowe standardy przysługujące każdemu człowiekowi z tytułu człowieczeństwa, z samego faktu bycia człowiekiem. Prawa człowieka są takie same dla wszystkich ludzi bez względu na rasę, płeć, wyznanie, pochodzenie narodowe i społeczne, przekonania polityczne lub inne, orientację seksualną. Prawa człowieka są fundamentem demokracji, społeczeństwa obywatelskiego, wolności, sprawiedliwości oraz pokoju. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. prawom jednostki poświęca rozdział II – Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Polska ratyfikowała również wszystkie najważniejsze światowe i europejskie traktaty międzynarodowe określające współczesne standardy ochrony praw człowieka, z europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności na czele. Katalog wolności i praw respektowanych przez państwo polskie obejmuje: prawo do wolności, równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji, równość praw kobiet i mężczyzn, prawną ochronę mniejszości narodowych, prawną ochronę życia, zakaz przeprowadzania na człowieku eksperymentów naukowych, zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, wolność od niewolnictwa, nietykalność i wolność osobistą, prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego, zakaz działania prawa wstecz, zasadę domniemanej niewinności, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym, prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się, nienaruszalność mieszkania, ochronę danych osobowych, wolność poruszania się po terytorium państwa oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, wolność opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prawo powrotu obywatela do kraju, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się w partiach politycznych, związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, fundacjach i innych dobrowolnych organizacjach, prawo dostępu obywateli do służby publicznej, prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej i dotyczących osób peł-

161

5. Prawa człowieka • Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela

niących funkcje publiczne, prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, prawo obywatela do udziału w referendum, prawo składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym, własnym lub osoby trzeciej za jej zgodą, prawo własności i prawo jej dziedziczenia, swobodę działalności gospodarczej, wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, obowiązek państwa zwalczania bezrobocia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo pracownika do wypoczynku, prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, obowiązek państwa pomocy rodzinie, ochrony macierzyństwa i ochrony praw dziecka, wolność twórczości artystycznej i korzystania z dóbr kultury, obowiązek państwa prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne, potrzeby mieszkaniowe obywateli i ochronę konsumentów. Tylko od skuteczności polskiego systemu ochrony praw człowieka oraz stopnia korzystania z nich przez naszych obywateli zależy, czy wolności i prawa stworzą realne warunki dla rozwoju i samorealizacji każdej jednostki i czy pomogą w urzeczywistnianiu jej podstawowych wartości. Obywatelska postawa powinna afirmować przesłanie; „Wolność oznacza odpowiedzialność, a nie wolność od odpowiedzialności”. […] Źródło: Korzeniowski J., Fundamenty demokracji. 25 lat Rzeczypospolitej Polskiej, Zachodniopomorski Dwumiesięcznik Oświatowy „Refleksje” nr 3/2014.

A. Wymień trzy przykłady praw człowieka, które nie były respektowane w PRL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Opisz formy, w jakich urzeczywistniasz trzy wybrane prawa oraz trzy wybrane wolności w celu samorealizacji i rozwoju osobistego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

162

5. Prawa człowieka • Katalog podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela

C. Przedstaw swoje działania i dorobek „na rzecz pożytku publicznego”, który jest wynikiem świadomego i odpowiedzialnego korzystania z wybranych praw człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

163

6. OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI Tematy lekcji: 1. 2. 3. 4.

Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji Prawa dziecka w Polsce

Opracowanie: Agata Popielarz (T:2, T:3) nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół w Resku Jerzy Sowa (T:1, T:4) nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Gryficach

Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie fragmentu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wykonaj polecenia. Rozdział II WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA […] WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE […] Art. 56. 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE […] Art. 61. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. […] WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE […] Art. 65. 4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Art. 66. 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. […]

166

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

Art. 69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. […] Art. 71. 1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa. […] Art. 74. 1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. 2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Art. 75. 1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. 2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa. Art. 76. Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW Art. 77. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Art. 78. Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. Art. 79. 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej

167

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56. Art. 80. Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Art. 81. Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74–76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie.

A. Uzupełnij tabelę (wpisz do tabeli środki ochrony praw człowieka w Polsce wraz z numerami odpowiednich artykułów Konstytucji RP). Środki ochrony praw człowieka w Polsce

Nr artykułu Konstytucji RP

B. Wymień prawa zawarte w Konstytucji RP, których można dochodzić w granicach określonych w ustawie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

168

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Uzupełnij schemat.

Instytucje (organy) państwa chroniące prawa człowieka w Polsce

169

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. USTAWA z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich […] Art. 1. 1. Ustanawia się Rzecznika Praw Obywatelskich. 2. Rzecznik Praw Obywatelskich, zwany dalej "Rzecznikiem", stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania. 2a. W sprawach dzieci Rzecznik współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka. 3. W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. 4. Rzecznik wykonuje funkcję wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (krajowy mechanizm prewencji) w rozumieniu Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 30, poz. 192). Art. 2. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Art. 3. 1. Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. 2. Szczegółowy tryb zgłaszania kandydatów na Rzecznika Praw Obywatelskich określa uchwała Sejmu. 3. Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu. 4. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia przekazania Senatowi uchwały Sejmu, o której mowa w ust. 3. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. 5. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio. […]

170

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

Art. 5. 1. Kadencja Rzecznika trwa pięć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. 2. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem więcej niż przez dwie kadencje. […]

A. Kto może zostać Rzecznikiem Praw Obywatelskich w Polsce? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. W jaki sposób powoływany jest Rzecznik Praw Obywatelskich? Ile lat trwa jego kadencja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Przedstaw zadania Rzecznika Praw Obywatelskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Podaj imię i nazwisko obecnego Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

171

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

K ARTA PRACY IV Zadanie 1. Po zapoznaniu się z tekstem źródłowym wskaż w tabeli, które zdania dotyczące uprawnień Rzecznika Praw Obywatelskich są prawdziwe, a które fałszywe. USTAWA z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich […] Art. 9. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje: 1) na wniosek obywateli lub ich organizacji, 2) na wniosek organów samorządów, 2a) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, 3) z własnej inicjatywy. […] Art. 11. 1. Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może: 1) podjąć sprawę, 2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, 3) przekazać sprawę według właściwości, 4) nie podjąć sprawy - zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. 2. W zakresie realizacji zasady równego traktowania między podmiotami prywatnymi Rzecznik może podjąć działania, o których mowa w ust. 1 pkt 2. Art. 12. Podejmując sprawę Rzecznik może: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, 3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. […] Art. 14. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: 1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, 2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,

172

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa, 4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi, 5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, 6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, 7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach, 8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach. […] Art. 16. 1. W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i usprawnienia trybu załatwiania ich spraw. 2. Rzecznik może również: 1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela, 2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, 3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, 4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. […] Art. 19. 1. Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, w tym przekazuje: 1) informację o prowadzonej działalności w obszarze równego traktowania oraz jej wynikach, 2) informację o przestrzeganiu zasady równego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowaną w szczególności na podstawie badań, o których mowa w art. 17b pkt 2, 3) wnioski oraz rekomendacje dotyczące działań, które należy podjąć w celu zapewnienia przestrzegania zasady równego traktowania. […]

173

6. Ochrona praw i wolności • Instytucje i środki ochrony praw człowieka w Polsce

Lp. 1. 2. 3.

4. 5. 6. 7.

Zdanie Rzecznik Praw Człowieka podejmuje czynności w przypadku naruszenia praw człowieka wyłącznie z własnej inicjatywy. Rzecznik Praw Obywatelskich po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem musi podjąć sprawę i ją wyjaśnić. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmując sprawę może zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli w tej sprawie. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela. Rzecznik Praw Obywatelskich może występować z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia. Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo brać udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Rzecznik Praw Obywatelskich może co roku informować Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela

Prawda/fałsz

174

Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Połącz charakterystyki organizacji pozarządowych z właściwą nazwą organizacji.

Organizacja pozarządowa – charakterystyka Organizacjaą ta walczy o uwolnienie więźniów sumienia, rzetelność procesów karnych, głównie politycznych, zniesienie kary śmierci, zaprzestanie tortur i poniżającego traktowania więźniów. Działa na rzecz upowszechnienia prawa do azylu oraz wyeliminowania handlu bronią, wspomaga rodziny poszkodowanych. Jest najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w Genewie broniącą praw człowieka. Jej początki sięgają 1862 roku, kiedy to Henri Dunant był świadkiem bitwy pod Solferino. Przeraził go widok rannych w tej bitwie i wspólnie z innymi mieszkańcami Genewy założył Międzynarodowy Komitet Opieki nad Rannymi. Jest organizacją zrzeszającą ponad dwadzieścia państw tworzących tzw. Komitety Helsińskie. Powstała w1982 roku, w Wiedniu pośród państw, które podpisały Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Podstawową misją jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności, bez jakiejkolwiek dyskryminacji rasy, płci, przekonań religijnych lub politycznych. Ta organizacja nie zrzesza członków, nie prowadzi wolontariatu – skupia się na lobbingu, rozmowachz przedstawicielami państw, współpracy z mediami. Monitoruje przestrzeganie praw człowieka, dba o prawo wszystkich ludzi do uczciwego, bezstronnego procesu. Organizacja powstała w wierze, że wszyscy ludzie mają prawo do opieki medycznej. Lekarze z tej organizacji ryzykują życie, by udzielać pomocy medycznej ludziom w strefach walk, które przedstawiciele innych organizacji opuścili z obawy o własne bezpieczeństwo.

Nazwa organizacji

• Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka • Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

176

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

• • • •

Lekarze bez granic Amnesty International Human Rights Watch Międzynarodowa Komisja Prawników

Zadanie 2. Rozpoznaj logo organizacji pozarządowych, napisz ich pełne nazwy oraz po dwa charakterystyczne dla nich działania.

a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) działania: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

177

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

178

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

Zadanie 3. Rozpoznaj logo organizacji pozarządowych w Polsce, napisz ich pełne nazwy oraz po dwa charakterystyczne dla nich działania.

A. a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

179

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

D. a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E. a) organizacja:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

180

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

Zadanie 4. Do wymienionych kampanii, akcji, dopisz nazwę organizacji pozarządowej, która jest za nią odpowiedzialna. a) Program pajacyk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) „Dobro jest w Modzie” – projekt – koszulki firmy Monnari – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) Wielki mecz; gwiazdy stacji TVN – politycy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d) Kampania wodna – budowa studni w Południowym Sudanie – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e) Wigilijne dzieło pomocy dzieciom – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f) Podaruj dzieciom słońce – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . g) Przystanek Woodstock, pokojowy patrol – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . h) Akcja honorowego krwiodawstwa – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) „Woda dla Afryki” wspólna akcja Cisowianki – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . j) Maraton Pisania Listów – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . k) Mikołajkowy blok reklamowy – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l) Licytacja złotego serduszka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

181

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

K ARTA PRACY II Zadanie 1. W oparciu o wiedzę własną i mapę odpowiedz na pytania. Maps on the Web – cenzura Internetu

Źródło:http://internet.gadzetomania pl/2013/08/16/w-ktorych-krajach-panuje-najwieksza-cenzura-internetu-mapa

cenzura jest wszechobecna znaczna cenzura – albo filtruje się mnóstwo treści z kilku dziedzin, albo po trochu treści z wielu różnych dziedzin cenzura selektywna, to znaczy blokuje się treści z niewielkiego zakresu tematycznego sytuacja jest zmienna i podejrzewa się, że niektóre treści są blokowane (np. pornografia) brak cenzury

182

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

A. Wymień 3 kraje, w których panuje bezwzględna cenzura Internetu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dlaczego, Twoim zdaniem, właśnie w tych państwach cenzura jest wszechobecna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. W których krajach cenzura jest selektywna? Wymień trzy przykłady: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jaka wg. Ciebie tematyka jest najczęściej blokowana w tych państwach i dlaczego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Europa Zachodnia jest zaznaczona na zielono. Czy wg. Ciebie Internet powinien być pozbawiony kontroli? Uzasadnij swoje stanowisko trzema argumentami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

183

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Jakie prawa człowieka zostały złamane na poniższych zdjęciach?

A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

184

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

K ARTA PRACY IV Zadanie 1. W oparciu o informację z tabeli oraz wiedzę własną wykonaj polecenia. A. Przeczytaj tekst, następnie uzupełnij tabelę. B. Zaznaczone w tekście kraje zaznacz na mapie politycznej świata. C. Odszukaj w Internecie inny przykład dzieci-żołnierzy we współczesnym świecie, zaznacz na mapie. Opis sytuacji

Okoliczności, w jakich wykorzystywane są dzieci-żołnierze

W Kolumbii od 40 lat toczy się konflikt pomiędzy wojskiem, prorządowymi grupami paramilitarnymi oraz grupami opozycyjnymi. W czasie tego konfliktu do kraju wpłynęły ogromne ilości broni pomimo tego, że informowano o nadużyciach, takich jak wykorzystywanie dzieci-żołnierzy. Mimo łamania praw człowieka przez siły zbrojne w Czadzie, USA nadal udzielają temu państwu pomocy militarnej. Niekontrolowana broń z libijskiego konfliktu przedostała się na teren Sahelu, do rąk zbrojnych grup wykorzystujących dzieci do walki. W Somalii, uzbrojona grupa Al-Shabab używa coraz groźniejszych metody rekrutacji, kusząc dzieci obietnicą telefonów komórkowych i pieniędzy lub prowadząc naloty na szkoły. W 2011 roku, dzieci-żołnierze były rekrutowane przez pierwszą dywizję pancerną armii w Jemenie do walki z rebeliantami Huthi na północy kraju. Tam dochodziło do rekrutacji 15-latków, a niekiedy jeszcze młodszych dzieci. W trakcie 25-letniej wojny domowej na Sri Lance, zarówno rebelianci z grupy Tygrysów Tamilskich, jak i prorządowych grupy paramilitarnych rekrutowali dzieci-żołnierzy. Tygrysy zwerbowały ponad 5.700 dzieci w końcowych latach wojny. Źródło: http://amnesty.org.pl/index.php?id=339

186

6. Ochrona praw i wolności • Działalność organizacji pozarządowych na rzecz praw człowieka

Źródło: cezaskielce.pl

187

PrzeciwdziaĹ&#x201A;anie uprzedzeniom i nietolerancji

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu publicystycznego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Nacjonalizm po polsku Narodowa wielka Polska! Idą, idą nacjonaliści! Warszawa nie dla zboczeńców! – te i inne hasła coraz częściej można usłyszeć na polskich ulicach. są na przemarszach, nieformalnych zebraniach i na obozach młodzieżowych. Towarzyszą im gwizdy i wulgaryzmy skierowane do licznych przeciwników – homoseksualistów, przedstawicieli mniejszości etnicznych, lewicowców, policji i przypadkowych przechodniów. Posługują się nimi krótko ostrzyżeni młodzieńcy w glanach i czarnych chustach. Głównie młodzieńcy, choć dziewczyny też się zdarzają. Niektórzy mają szaliki drużyn futbolowych, inni piaskowe bądź czarne koszule, jeszcze inni T-shirty z Romanem Dmowskim lub Pinochetem. Wymachują sztandarami, na których widnieją krzyże celtyckie, falangi i mieczyki Chrobrego – prawie zawsze czarne na białoczerwonym tle. Narodowcy, przez lata działający w uśpieniu, wegetujący na obrzeżach życia publicznego, będący raczej parodią niż spadkobiercami przedwojennego ruchu narodowego, dziś są stałym elementem demonstracji i protestów. Mają liczne organizacje i tysiące zwolenników. Są aktywni i dobrze zorganizowani – wydają książki, gazety, prowadzą rozległą działalność w Internecie i mimo braku reprezentacji w parlamencie sprawnie funkcjonują i zdobywają nowych członków. Kim oni są? Myliłby się ktoś, twierdząc, że współczesny polski ruch narodowy jest jednolity i można, korzystając choćby z biografii poszczególnych działaczy, zbudować obraz polskiego nacjonalisty. Wśród nich zdarzają się zarówno absolwenci zawodówek, jak i studenci prestiżowych uczelni, mieszkańcy wsi i miasteczek, ale i młodzież z wielkich miast. Nie brakuje w ich szeregach byłych i obecnych skinów, oazowców czy miłośników hip-hopu i heavy metalu. Dzisiejszy ruch narodowy to zdecydowanie domena młodych. Młodzi narodowi radykałowie, (…) najlepiej czują się w otwartej potyczce. Ich polem bitwy jest ulica, gdzie mogą wykrzyczeć hasła i stanąć oko w oko ze śmiertelnymi wrogami – lewakami, liberałami, homoseksualistami i przedstawicielami władzy. Współorganizują m.in. tzw. Marsze Niepodległości z okazji 11 listopada i kontrmanifestacje podczas parad równości (nazywane Marszami Kultury i Tradycji). Poza ONR i wszechpolakami w nurt nacjonalistyczny wpisują się: Organizacja Narodu Polskiego – Liga Polska, Liga Obrony Suwerenności, Związek Słowiański, Narodowe Odrodzenie Polski i Polska Partia Narodowa. Wszystkie te organizacje, mimo powoływania się na tę samą tradycję, różnią się od

189

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

siebie – niekiedy zdecydowanie – choćby w kwestii stosunku do Żydów, i często ze sobą konkurują. Ważnym zjawiskiem jest też daleko idąca współpraca środowisk nacjonalistycznych z kibicowskimi. Ta współpraca i wzajemne przenikanie nasiliły się zwłaszcza na fali wojny, jaką chuliganom stadionowym wypowiedział rząd Donalda Tuska. (…). Źródło: http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/nacjonalizm-po-polsku

A. Podaj trzy przykłady haseł głoszonych przez polskich narodowców. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Podaj trzy przykłady grup społecznych, przeciwko którym występują narodowcy. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Podaj trzy przykłady środowisk, z których wywodzą się działacze narodowi w Polsce. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Wskaż trzy przykłady organizacji, z którymi współpracują narodowcy. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E. Wypisz trzy przykłady metod, które wykorzystują narodowcy. •

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

190

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

F. Jakie dostrzegasz zagrożenia wynikające z nacjonalizmu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Dlaczego Twoim zdaniem ruch narodowy zyskał popularność wśród młodych ludzi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

191

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

K ARTA PRACY II Zadanie 1. Przyporządkuj przejawy dyskryminacji w życiu codziennym odpowiedniej formie dyskryminacji.

D. E.

Sytuacja Forma dyskryminacji • Niezatrudnianie lub niezapraszanie na spotkania towarzyskie niepełnosprawnych przez osoby pełnosprawne, aby uniknąć „nieprzyjemności” obcowania z nimi. • Pracownik na wózku zostaje wykluczony, ponieważ nie jest w stanie uczestniczyć w spotkaniach zespołu, które odbywają się w miejscu niedostępnym dla niego. • Bezrobotnych należy wyrzucić na śmietnik. To darmozjady żyjące z moich podatków. • Wypraszanie „zbyt” skromnie ubranych osób z niektórych sklepów. • Szczególnie wzmożona przez obsługę centrum handlowego obserwacja ciemnoskórego klienta pod kątem ewentualnej kradzieży lub aktów terroryzmu. • Założenie, że ciemnoskóry uczeń powinien zapisać się raczej na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne z tańca niż uczęszczać na kółko z matematyki. • Żydzi tylko czekają na to, aby przejąć władzę nad prawdziwymi Polakami. • Dotykanie pracownika, opowiadanie w jej lub jego towarzystwie aluzyjnych dowcipów, niedwuznaczne gesty, spojrzenia. • Szef łapie za pośladek, robi sprośne uwagi, wysyła w nocy SMS-y. Ona czuje wstyd i obrzydzenie, ale nie protestuje. Jeszcze się szef obrazi i ją wyrzuci. • Starzy ludzie są nietolerancyjni i mają wąskie horyzonty. • On ma przecież mleko pod nosem – trudno jego słowa traktować poważnie! • Przyjmę do pracy młodą, do lat 25.

192

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

• Wszystkie kobiety są rozwiązłe i skłonne do zdrady. • Mężczyzna nie nadaje się do pracy w przedszkolu. • Głupia jak blondynka. • Zatrudniona w firmie 55-letnia kobieta otrzymuje niższe wynagrodzenie niż wykonujący podobną pracę młodszy stażem kolega, co pracodawca tłumaczy większą dyspozycyjnością mężczyzny. • Wychowawczyni zagroziła, że jak nie przestanę chodzić za rękę z dziewczyną po korytarzu, to obniży mi zachowanie. • Spalenie tęczy na Placu Zbawiciela w Warszawie jako symbolu LGTB.

Źródło: http://www.odwazciesiemowic.pl/warto-wiedziec/o-stereotypach-i-uprzedzeniach/

Formy dyskryminacji: a) seksizm – ze względu na płeć; b) ageism – ze względu na wiek; c) ableism – ze względu na niepełnosprawność; d) klasizm – ze względu na pochodzenie lub status materialny; e) antysemityzm – ze względu na wyznanie lub pochodzenie żydowskie; f) rasizm – ze względu na etniczność; g) homofobia – ze względu na preferencje seksualne; h) molestowanie seksualne.

Zadanie 2. Na podstawie rysunku, wykresów oraz wiedzy własnej, odpowiedz na pytania. A. Napisz, jakie zjawisko zostało przedstawione na rysunku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

193

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

Źródło: http://www.kobiety.interwencjaprawna.pl/art-dyskryminacja1.html

B. Na podstawie wykresu napisz, czy w Polsce kobiety są dyskryminowane. Porównaj stanowisko w przedstawianej kwestii w zależności od płci. Odpowiedź uzasadnij danymi z wykresu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Źródło: http://www.itc.com.pl/ppw/wykresy/20020411_kobiety/20020411_kobiety_01.jpg

194

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

C. Na podstawie wykresu porównaj zdanie respondentów na temat przejawów dyskryminacji kobiet w Polsce. W odpowiedzi wykorzystaj dane liczbowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Źródło: http://www.itc.com.pl/ppw/wykresy/dyskrym/2.jpg

195

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

K ARTA PRACY III Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. Jarosław Makowski, Kazimierz Bem Lekarze, którzy stają się hipokrytami Czy katolik nie płonąłby z oburzenia, gdyby lekarz świadek Jehowy odmówił wykonania transfuzji krwi bliskiej mu osoby w państwowym szpitalu? Któż nie marzy o lekarzu, który za pensję wypłaconą przez państwo nie bierze dodatkowych „upominków'”? Który jest w gabinecie w czasie godzin pracy? Który nie prowadzi prywatnych zabiegów w państwowych placówkach? Który nie kryje błędów kolegów w imię źle pojętej solidarności zawodowej? Lekarzu, który, gdyby spełnił powyższe warunki, byłby idealnym chrześcijaninem? Kilka tysięcy medyków zawiesiło poprzeczkę wyżej. Obwieścili, że ich sumienie i katolicka wiara de facto nie pozwalają na wypisywanie leków antykoncepcyjnych czy badania prenatalne. Deklaracja lekarzy i farmaceutów dotyka istotnego problemu – granicy, jaką państwo powinno postawić swobodzie praktykowania religii. Król Zygmunt August mawiał, że nie może być królem ludzkich sumień. Możemy wierzyć w Trójjedynego Boga, w Jahwe, w Allaha, w Wielkiego Potwora Spaghetti albo też nie wierzyć w nic. I polskie prawo gwarantuje swobodę kultu religijnego „w granicach przewidzianych prawem”. W Polsce można budować kościoły, meczety, synagogi, buddyjskie świątynie czy hinduskie aśramy. I głosić w nich miłość bliźniego, pogardę dla niewiernych czy ateistów. (…) A co zrobić, gdy grupa wyznawców twierdzi, że sprawowanie niektórych obowiązków przewidzianych przez państwo narusza ich sumienie? Gdyby na przykład wciąż istniał pobór, kwakrzy mogliby podnosić, że obowiązku służby w wojsku nie mogą wykonać. Demokratyczne państwo prawa taki argument winno uszanować. Jeśli lekarz, zatrudniony w państwowej, a więc świeckiej przychodni czy szpitalu odmawia wykonywania przewidzianych i dozwolonych przez państwo zabiegów czy podania dopuszczonych do obrotu leków, winien być z takiej przychodni czy szpitala zwolniony. Niech znajdzie takie miejsce zatrudnienia, gdzie nie będzie targany konfliktem tegoż sumienia. Albo otworzy prywatną klinikę, gdzie wyraźnie zaznaczy, iż pewnych zabiegów się w niej nie wykonuje. Czy katolik nie płonąłby z oburzenia, gdyby lekarz świadek Jehowy odmówił wykonania transfuzji krwi bliskiej mu osoby w państwowym szpitalu, zasłaniając się religią? Na tej samej zasadzie lekarz katolik nie może nie wykonać legalnych badań czy przepisać środków antykoncepcyjnych. Lekarze, którzy chcą narzucić swoim pacjentom własne przekonania religijne, krzycząc, iż w przeciwnym razie są prześladowani, stają się hipokrytami. Zachowują się jak pacyfista, który zgłasza się na ochotnika do armii

196

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

zawodowej, chce pobierać pobory, ale nie zamierza używać broni, gdyż to narusza jego światopogląd i „pacyfistyczne sumienie”. Państwowy szpital nie jest miejscem kultu religijnego. Badania medyczne nie są mistycznymi obrzędami liturgicznymi, a wypisanie recepty to nie akt wiary. Szpital jest miejscem, gdzie medycyna i ludzki talent spotykają się, by ulżyć ludzkiemu cierpieniu i pomóc godziwie – i w miarę bezboleśnie – przejść przez życie. Źródło: http://wyborcza.pl/magazyn/1,137948,16067617,Lekarze__ktorzy_staja_sie_hipokrytami.html

A. Jakiego problemu dotyczy tekst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wymień trzy cechy, którymi zdaniem autorów tekstu powinien charakteryzować się lekarz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wskaż jak jest oceniona w tekście deklaracja sumienia. Sformułuj dwa argumenty uzasadniające odpowiedź. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Wyjaśnij jak rozumiesz stwierdzenie: państwowy szpital nie jest miejscem kultu religijnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

197

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

E. Podaj przesłanki, które mogą być Twoim zdaniem podstawą do rozwiązania przedstawionej w tekście sytuacji. Uzasadnij odpowiedź. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

198

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

K ARTA PRACY IV Zadanie 1. Na podstawie tabeli oraz własnej wiedzy odpowiedz na pytania. Tabela 1. Jak by Pan(i) określił(a) swój stosunek do innych narodów? Narody Czesi Włosi Słowacy Hiszpanie Irlandczycy Francuzi Norwegowie Węgrzy Anglicy Szwajcarzy Szwedzi Amerykanie Holendrzy Austriacy Niemcy Chorwaci Brazylijczycy Belgowie Grecy Japończycy Litwini Ukraińcy Gruzini Bułgarzy Estończycy Białorusini

Sympatia

Obojętność

Niechęć

w procentach 50 48 47 46 46 44 43 43 43 42 41 41 40 39 39 38 37 37 37 37 34 34 31 31 30 29

w procentach 27 30 31 30 29 31 32 31 30 30 31 31 33 32 27 30 30 33 30 28 31 27 31 30 31 30

w procentach 17 15 15 14 15 18 14 17 20 17 17 21 17 19 30 20 17 18 23 23 27 33 25 28 22 31

Trudno powiedzieć w procentach 6 7 7 10 10 7 11 9 7 11 11 7 10 10 4 12 16 12 10 12 8 6 13 11 17 10

Średnie 0,72 0,73 0,69 0,73 0,70 0,54 0,67 0,61 0,49 0,57 0,55 0,45 0,55 0,46 0,21 0,45 0,53 0,49 0,35 0,32 0,18 0,03 0,17 0,11 0,24 - 0,03

199

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

Żydzi Egipcjanie Chińczycy Rosjanie Wietnamczycy Turcy Rumuni Romowie (Cyganie)

29 25 25 25 24 24 21

28 31 29 28 29 26 26

33 27 36 42 35 38 45

10 17 10 5 12 12 8

- 0,11 0,05 - 0,18 - 0, 35 - 0,20 - 0,29 - 0,52

- 0,85

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_012_13.PDF

A. Dlaczego Twoim zdaniem Polacy najbardziej lubią Czechów, Włochów, Słowaków, Hiszpanów i Irlandczyków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wskaż do których pięciu narodów Polacy wykazują szczególnie niechętny stosunek i wyjaśnij, co jest Twoim zdaniem tego przyczyną? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

200

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Napisz czy pod wpływem określonych wydarzeń, informacji itp. zmieniłeś swoje nastawienie do jakiegoś narodu i jakie z tego wyciągasz wnioski? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

201

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

K ARTA PRACY V Zadanie 1. Odszukaj informacje na temat form przeprowadzania kampanii społecznych zwalczających dyskryminację.

Na kogo głosować?

Źródło: http://queer.pl/news/194721/nakogo-glosowac

B. Źródło: http://ec.europa.eu/polska/news/events/101014_diversity_pl.htm

Biała wstążka

Źródło: http://mlawainfo.pl/13012/kampania-przeciwko-przemocy-wobec-kobiet/

202

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

„Kolor twojej skóry nie powinien dyktować twojej przyszłości”

Źródło: http://polki.pl/we-dwoje/dzieci;przeciwko;rasizmowi,artykul,21822.html

Wykopmy rasizm ze stadionów

Źródło:http://jacekpurski.natemat.pl/51709,kampania-wykopmy-rasizm-ze-stadionow-nabiera-tempa

203

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

Daj im szansę!

Źródło:http://www.pomocprawna.org/index.php?option=com_content&view=article&id=125

Parada Równości

Źródło:http://www.pomocprawna.org/index.php?option=com_content&view=article&id=125

204

6. Ochrona praw i wolności • Przeciwdziałanie uprzedzeniom i nietolerancji

H. Źródło:http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/9726

205

Prawa dziecka w Polsce

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

K ARTA PRACY I Zadanie 1. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. USTAWA z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka Art. 1. 1. Ustanawia się Rzecznika Praw Dziecka. 2. Rzecznik Praw Dziecka, zwany dalej Rzecznikiem, stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. 3. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. 4. Rzecznikiem może być ten, kto: 1) jest obywatelem polskim, 2) posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, 3) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne, 4) ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra lub tytuł równorzędny, 5) ma co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz, 6) jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną. Art. 2. 1. W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości. […] Art. 3. 1. Rzecznik, w sposób określony w niniejszej ustawie, podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. 2. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności: 1) prawa do życia i ochrony zdrowia, 2) prawa do wychowania w rodzinie, 3) prawa do godziwych warunków socjalnych, 4) prawa do nauki. 3. Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.

207

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

4. Rzecznik szczególną troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne. 5. Rzecznik upowszechnia prawa dziecka oraz metody ich ochrony. Art. 4. 1. Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. […] Art. 6. 1. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. 2. Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania. 3. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. […] Art. 7. 1. Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. 2. Rzecznik nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. […]

A. Wymień kryteria formalne, jakie musi spełnić kandydat na Rzecznika Praw Dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

208

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

B. W jaki sposób powoływany jest Rzecznik Praw Dziecka? Ile lat trwa jego kadencja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Przedstaw zależność Rzecznika Praw Dziecka od innych organów państwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Podaj imię i nazwisko obecnego Rzecznika Praw Dziecka w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 2. Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia. USTAWA z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka […] Art. 9. 1. Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje pochodzące od obywateli lub ich organizacji, wskazujące na naruszanie praw lub dobra dziecka. 2. Rzecznik powiadamia osobę lub organizację, która zgłosiła informację o naruszeniu praw lub dobra dziecka, o zajętym przez siebie stanowisku, a w przypadku podjęcia działania – o jego skutkach.

209

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

Art. 10. 1. Rzecznik może: 1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, 2) żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, 2a) zgłosić udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach, 2b) w ystępować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka, 2c) wnieść kasację albo skargę kasacyjną od prawomocnego orzeczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, 3) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi, 3a) wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich – na prawach przysługujących prokuratorowi, 4) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa, 5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, 6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach, 7) zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii. […] Art. 10a. 1. Rzecznik może również zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji o podjęcie działań na rzecz dziecka z zakresu ich kompetencji. 2. Organy, organizacje i instytucje, o których mowa w ust. 1, podejmują sprawy skierowane przez Rzecznika. 3. Organ, organizacja lub instytucja, do których Rzecznik zwrócił się o podjęcie działań na rzecz dziecka, są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. 4. W przypadku gdy organ, organizacja lub instytucja, o których mowa w ust. 1, nie poinformują Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku albo gdy Rzecznik nie podziela ich stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań. 5. W przypadku gdy Rzecznik stwierdził w działalności organu, organizacji lub instytucji, o których mowa w ust. 1, naruszenie praw lub dobra dziecka, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych.

210

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

[…] Art. 11. 1. Rzecznik przedstawia właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie. 2. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych. 3. Organy, instytucje i organizacje, do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami określonymi w ust. 1 i 2, są obowiązane ustosunkować się do tych wniosków w terminie 30 dni od daty ich otrzymania. Art. 11a. Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony praw dziecka. Art. 12. 1. Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, nie później niż do dnia 31 marca, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka. 2. Informacja Rzecznika jest podawana do wiadomości publicznej. Art. 13. 1. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka. […]

A. Wymień najważniejsze działania, jakie może podejmować Rzecznik Praw Dziecka w przypadku naruszenia praw dzieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

211

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

B. Wymień organy, instytucje i organizacje, z którymi współpracuje Rzecznik Praw Dziecka w zakresie ochrony praw dzieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

212

6. Ochrona praw i wolności • Prawa dziecka w Polsce

K ARTA PRACY II Zadanie 3. Po zapoznaniu się z Uwagami o stanie przestrzegania praw dziecka – fragment publikacji Informacja o działalności Rzecznika Praw Dziecka w roku 2013, strony 199-216 (publikacja zamieszczona na stronie internetowej Biura Rzecznika Praw Dziecka - adres internetowy http://www. brpd.gov.pl/wystapienia/informacja_rpd_2013.pdf) oraz na postawie wiedzy pozaźródłowej podaj dziesięć przykładów naruszenia praw dziecka w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

213