Arboretum Wirty - Pnacza by Lech J. Zdrojewski

PNĄCZA

Kolekcja pnączy

Pnącze, albo roślina pnąca, jest to forma życiowa roślin o długiej, wiotkiej łodydze, wymagającej podpory, by mogła się wspinać do góry, dążąc do światła. W strefie klimatu umiarkowanego pnącza występują rzadko. Znacznie częściej spotkać je można w lasach tropikalnych. Często rosną tam pnącza o zdrewniałych łodygach zwane lianami, które wykorzystując drzewa jako podpory oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni, by wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu. Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość, bardzo szybko rosną na długość. Niektóre z nich potrafią się przyczepić nawet do gładkiego muru. Pnącza można podzielić na wijące się i czepiające. W Arboretum Wirty można obejrzeć około 50 taksonów pnączy, których większość uprawiana jest na trejażu obok budynku edukacyjnego i miejsca na ognisko. W kolekcji znajdują się: Aktinidia (Aktinidia) o pędach wijących się i jadalnych owocach. Na południowej półkuli szlachetne odmiany wydają owoce znane u nas jako kiwi. Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta Planch.), często wysadzana w ogrodach, zawiązuje kwiaty męskie i żeńskie oddzielnie na tej samej roślinie. Męskie po wytworzeniu pyłku opadają, a żeńskie przekształcają się w zielony owoc wielkości agrestu, który nadaje się do jedzenia i na przetwory. Spośród aktinidii, A. ostrolistna (A. arguta Planch.) jest gatunkiem najbardziej mrozoodpornym wytrzymującym temperatury do -40°C. Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata Decne) wydaje owoce w kształcie ogórka, które są jadalne, lecz w naszych warunkach stosunkowo rzadko się zawiązują. Główną ozdobę tego pnącza stanowią oryginalnie wyglądające liście. Jest rośliną mrozoodporną. Winnik (Ampelopsis) ma bardzo dekoracyjne liście: ostro klapowane, trójbarwne - biało-różowo-zielone. Jest podobny do winorośli i może znaleźć zastosowanie w dekoracyjnym obsadzaniu altan oraz niewysokich trejaży, pergoli i płotów. Pnącze to, naturalnie występuje w Korei, północnych Chinach, Mongolii i Rosji (kraj nadamurski). Kokornak (Aristolochia) to wysokie pnącze, o dużych, sercowatych liściach, których średnica może osiągnąć 30 cm. Zakwita w maju, wykształcając kwiaty zielonożółte, rurkowate, fajkowato wygięte. Liście przebarwiają się na żółto dopiero po przymrozkach. Ojczyzną kokornaka jest Ameryka Północna. Milin (Campsis) dekoracyjne silnie rosnące pnącze o dużych rurkowatych, długości 6 do 9 cm kwiatach. Płatki korony kwiatu są zrośnięte w lejkowato rozszerzającą się rurkę koloru pomarańczowoczerwonego. Nadaje się do obsadzania ciepłych stanowisk. Pnącza z rodzaju (Campsis) pochodzą z Ameryki Północnej i wschodniej Azji i nie są całkowicie odporne na przemarzanie, szczególnie młode rośliny. Wymagają wtedy owijania słomą na zimę. Starsze egzemplarze zwykle nie cierpią od mrozów. Dławisz (Celastrus) jest bardzo silnym pnączem. Jest rośliną dwupienną, tzn. występują okazy żeńskie (zawiązujące obficie ozdobne owoce) i męskie, nieowocujące. Spośród znanych trzydziestu pięciu, w Polsce można uprawiać pięć gatunków. Może wytwarzać pędy do 50 m długości. Nadaje się do obsadzania mocnych pergoli, murów itp., a także świetnie pnie się po rynnach, doskonale je maskując. Rybitrut (Cocculus) jest pnączem pochodzącym z Chin, Japonii i Hawajów. Jego główną ozdobę stanowią liście. Rybitrut na stanowiskach naturalnych w lasach rośnie osiągając wysokość do czterech metrów. Można nim obsadzać wszelkiego rodzaju podpory i altany. Kwitnie w sierpniu małymi kremowymi kwiatami.

MILIN AMERYKAŃSKI, Campsis radicans Seem.

Glicynia (Wisteria) jest znana przede wszystkim z dużych, dekoracyjnych, zwisających w okazałych gronach kwiatów. Grona kwiatów mogą osiągać długość do 70 cm. Spośród znanych dziewięciu gatunków glicynii, w Polsce uprawiane są dwa: glicynia kwiecista (W. floribunda DC) i glicynia chińska (W. chinensis DC). Glicynia może być uprawiana na mocnych podporach, gdyż rocznie jej przyrosty osiągają od 1 do 3 metrów. Winorośl pachnąca (Vitis riparia Michx.) to silne pnącze o drobnych, silnie pachnących kwiatach. Nadaje się do obsadzania silnych podpór i wysokich płotów. Dobrze znosi nasze zimy i wytrzymuje temperatury do -40°C, osiąga wiek nawet do 100 lat. Cytryniec (Schisandra) wykształca owoce zebrane w grona. Owoce są jadalne, w smaku kwaskowate i bogate w witaminy, o leczniczym działaniu stymulującym sprawność organizmu. Znanych jest dwadzieścia pięć gatunków cytryńca, z których w Polsce najbardziej znanym i najczęściej uprawianym jest cytryniec chiński (S. chinensis Baill.). Miesięcznik (Menispemum) posiada ciekawie, dachówkowato ułożone liście, które tworzą szczelną zasłonę. Jego owoce są trujące. Jest pnączem niezbyt odpornym na mróz, ale jeśli nie ulegnie uszkodzeniu, z szyi korzeniowej potrafi w sezonie wegetacyjnym wypuścić pędy o długości do 5m. Miesięcznikiem można obsadzać niewysokie altany, płoty i pergole, w miejscach słonecznych i zacisznych. Wiciokrzewy (Lonicera) są ozdobnymi pnączami, dzięki efektownym, pachnącym kwiatom. Kwiaty pojawiają się w czerwcu i kwitną do jesieni. Wiciokrzewy to pnącza o wijących się pędach. Osiągają wysokość od 5 do 15m. Zapach kwiatów wiciokrzewu pomorskiego, szczególnie silny o zmierzchu, zwabia zawisaki. Żeby się dobrać do nektaru, inne owady, szczególnie małe muchówki, wgryzają się do kwiatu. Sploty zdrewniałych łodyg wiciokrzewu stanowią także podporę dla ptasich gniazd. Powojniki (Clematis) to chyba najbardziej znany i często uprawiany w ogrodach rodzaj pnączy. W Wirtach rośnie 12 taksonów z tego rodzaju o różnej barwie kwiatów i różnej ich wielkości. Kwiaty gatunków szlachetnych są duże i okazałe. Gatunki botaniczne posiadają kwiaty mniejsze, ale są bardziej odporne na warunki klimatyczne, szczególnie na mroźne zimy. Kwitną od kwietnia do października. Niektóre gatunki atrakcyjnie wyglądają jesienią po wykształceniu owocostanów. Wszystkie powojniki bardzo dobrze nadają się do obsadzania płotów i trejaży, także tych wysokich.

MILIN AMERYKAŃSKI, Campsis radicans Seem.

WINNIK ZMIENNY odm. Elegans, Ampelopsis glandulosa ‘Elegans’

KOKORNAK WIELKOLISTNY, Aristolochia durior Hill.

AKEBIA PIĘCIOLISTKOWA, Akebia quinata Decne

DŁAWISZ OKRĄGŁOLISTNY odm. Diane, Celastrus orbiculatus ‘Diane’

RYBITRUT TRÓJKLAPOWY, Cocculus orbiculatus (L.) DCa.

CYTRYNIEC CHIŃSKI, Schisandra chinensis Baill.

MIESIĘCZNIK KANADYJSKI, Menispermum canadense L.

WICIOKRZEW HECKROTTA odm. Goldflame, Lonicera x heckrottii ‘Goldflame’

WICIOKRZEW POMORSKI odm. późna, Lonicera periclymenum ‘Serotina’

WICIOKRZEW PRZEWIERCIEŃ, Lonicera caprifolium L.

WICIOKRZEW POMORSKI odm. Graham Thomas, Lonicera periclymenum ‘Graham Thomas’

WICIOKRZEW GIRARDA, Lonicera giraldii

POWOJNIK odm. Paul Farges, Clematis ‘Paul Farges’

WICIOKRZEW TELLMANNA, Lonicera x tellmanniana Magyar

POWOJNIK odm. Princess Diana, Clematis ‘Princess Diana’

POWOJNIK CHISAŃSKI odm. Lemon Bells, Clematis chiisanensis ‘Lemon Bells’

POWOJNIK odm. Etoile Violette, Clematis ‘Etoile Violette’

POWOJNIK odm. Polish Spirit, Clematis ‘Polish Spirit’

POWOJNIK ALPEJSKI odm. Pamela Jackman, Clematis ‘Pamela Jackman’

POWOJNIK TANGUCKI odm. Lambton Park, Clematis ‘Lambton Park’

POWOJNIK odm. Constance, Clematis ‘Constance’

POWOJNIK WŁOSKI odm. Alba Luxurians, Clematis viticella ‘Alba Luxurians’

POWOJNIK odm. Albina Plena, Clematis ‘Albina Plena’

POWOJNIK ALPEJSKI odm. Frances Rivis, Clematis ‘Frances Rivis’

POWOJNIK TANGUCKI odm. Bill Mackenzie, Clematis ‘Bill MacKenzie’

ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: PNĄCZY Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska