CISY Rodzina: Cisowate (Taxaceae) Rodzaj: Cis (Taxus)
Kolekcja cisów
Cisy (Taxus), to drzewa i krzewy zimozielone, wolno rosnące i długowieczne. Najstarszym drzewem, tego gatunku, w Polsce jest cis w Henrykowie Lubańskim, którego wiek ocenia się na 1250 lat. Jest to jedyny w Polsce gatunek drzewa iglastego, którego drewno nie zawiera żywicy. Cis jest pierwszym gatunkiem roślin, które w Polsce uzyskały ochronę prawną nadaną w 1423 roku przez króla Władysława Jagiełłę w Statutach Warckich. Pomimo tego, nie zaprzestano wycinania cisów i doprowadzono niemalże do ich całkowitego wycięcia z polskich lasów. Do dzisiaj nie przetrwały żadne drzewostany cisowe, zwane cisinami, a jedynie ponad 30 rezerwatów, z których najbardziej znany jest rezerwat cisów im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie na terenie Nadleśnictwa Zamrzenica. Cis jest gatunkiem objętym całkowitą ochroną prawną. Wirty stały się producentem sadzonek cisa na potrzeby restytucji tego gatunku w Lasach Państwowych na podstawie Zarządzenie Dyr. Gen. LP z 2006 roku. Prowadzi się tutaj stratyfikację nasion (z rezerwatów w Choczewie, Czarnym Człuchowskim i Tychowie) i hodowlę siewek dla nadleśnictw RDLP Szczecinek i Gdańsk. W naszym Arboretum założono 2 powierzchnie z cisem pochodzącym z rezerwatu w Wierzchlesie. Wiele dziesięcioleci doświadczalnictwa leśnego w Wirtach pozwoliło uruchomić już w 1998 program restytucji cisa pospolitego w lasach Nadleśnictwa Kaliska, gdzie do dnia dzisiejszego wysadzono ponad 5000 sadzonek na 30. powierzchniach restytucji. W Arboretum Wirty rośnie 12 taksonów z rodzaju Taxus (2011 rok), a nasz najstarszy cis jest egzemplarzem żeńskim. Znane są liczne odmiany cisa pospolitego (Taxus baccata L.), który odznacza się dużą zmiennością wewnątrzgatunkową. W Wirtach można obejrzeć odmiany pokrojowe i barwne: irlandzka ‘Fastigiata’ i ‘Fastigiata Aureomarginata’, wczesna ‘Elegantissima’, piramidalna ‘Pyramidalis’, złocista ‘Aureovariegata’ i ‘Summergold’. Innym gatunkiem jest cis japoński (Taxus cuspidataSieb.et Zucc.), który daje mieszańce z cisem pospolitym pod nazwą cis pośredni (Taxus x media Rehd.). W naszym Arboretum można obejrzeć odmiany ‘Hatfieldi’ i ‘Hicksii’. Ostatnio pojawiają się nowe formy o wąskich, słupowych lub wąskostożkowych koronach. Powstają na drodze selekcji siewek uzyskiwanych z nasion odmiany ‘Hicksii’. Nie wszystkie z nich są jednak dostatecznie poznane, szczególnie pod względem ich wytrzymałości na niskie temperatury. Cis podobnie jak miłorząb wytwarza nasiona w mięsistej osnówce, która jest jedyną dla człowieka, jadalną częścią tej rośliny. Cała roślina jest trująca dla ludzi, ale mogą ją spożywać zające, sarny i jelenie. Za rozprzestrzenianie nasion cisa są odpowiedzialne głównie ptaki z rodziny drozdowatych. Nasiona cisa trudno kiełkują przelegując w glebie nawet 3 lata. Przejście przez przewód pokarmowy ptaków powoduje skrócenie czasu potrzebnego do skiełkowania. Drewno cisa jest twarde i odporne na czynniki zewnętrzne. Stosowane było do wytwarzania łuków, mebli, parkietów i galanterii drewnianej. Z kłód cisowych były w średniowieczu wykonywane nabrzeża portowe, a w XIX wieku podkłady kolejowe. Z rodziny cisowatych można w Arboretum Wirty obejrzeć podobny gatunek, czwórczak orzechowy (Torreya nucifera Sieb.et Zucc.).
CIS POSPOLITY, Taxus baccata L.
CIS POSPOLITY, Taxus baccata L.
CIS POSPOLITY odm. wczesna, Taxus baccata ‘Elegantissima’
CIS POSPOLITY odm. złocista, Taxus baccata ‘Aureovariegata’
CIS POSPOLITY odm. piramidalna, Taxus baccata ‘Pyramidalis’
CIS JAPOŃSKI, Taxus cuspidata (Sieb. et Zucc.)
CIS POŚREDNI odm. Hatfielda, Taxus (x) media ‘Hatfieldii’
CIS POŚREDNI odm. Hicksa, Taxus (x) media ‘Hicksii’
CIS POŚREDNI, Taxus x media Rehd.
CIS POŚREDNI, Taxus x media Rehd.
© Fundacja OKO-LICE KULTURY we współpracy z Nadleśnictwem Kaliska
ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: CISY Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska