DĘBY Rodzina: Bukowate (Fagaceae) Rodzaj: Dąb (Quercus)
Kolekcja dębów
Dęby, to drzewa długowieczne o potężnych rozmiarach i rozłożystej, malowniczej koronie. Na świecie znanych jest około 600 gatunków roślin z rodzaju dąb (Quercus), z których tylko 3 rosną dziko w Polsce. Cechą charakterystyczną dębów jest duża zmienność liści, które mogą być sezonowe lub zimozielone, całobrzegie, piłkowane, ząbkowane lub głęboko klapowane. Dąb szypułkowy (Quercus robur L.)jest drzewem długowiecznym i przypuszcza się, że może dożywać 400 - 500 lat. Pojedyncze egzemplarze mogą dożywać nawet 700 i więcej lat. W Polsce i Europie rośnie wiele pomnikowych dębów. Do najbardziej znanych należą: dąb Bażyńskiego rosnący w Kadynach, dęby Rogalińskie oraz dąb „Bartek” koło Zagnańska, a także dąb szypułkowy „Chrobry” z Piotrowic koło Przemkowa na ziemi lubuskiej, ostatnio rozsławiony, po wysadzeniu 500 dębów wyhodowanych z jego żołędzi, które zostały poświęcone przez Papieża Jana Pawła II podczas pielgrzymki leśników do Watykanu. Najgrubszym polskim dębem był dąb Napoleon, spalony w 2010 roku przez wandali. Drewno dębów jest ciężkie, trwałe i elastyczne oraz łatwo łupliwe. Stosowane jest w budownictwie (w tym w budownictwie podwodnym), stolarstwie, rzeźbiarstwie i snycerstwie. Z kory dębów pozyskiwano garbniki stosowane w garbarstwie, a przygotowany z niej napar ma właściwości lecznicze (ściągające). Dąb zaczyna owocować późno, podobnie jak buk, bo dopiero w wieku 40 - 50 lat, a w drzewostanach nawet po osiągnięciu 80 lat. Owoce dębu to orzechy zwane żołędziami. Żołędzie były pozyskiwane jako karma, głównie dla trzody chlewnej. Stanowią też bogaty w białko pokarm dla ptaków i zwierząt leśnych. Po odpowiednim przygotowaniu, były wykorzystywane przez ludność wiejską jako namiastka kawy. Z dębami jest związanych wiele wierzeń, legend i opowieści. Rzymianie i Grecy wierzyli, że dąb jest siedzibą ich najwyższych bóstw - Jowisza i Zeusa. Ludy germańskie uważały dęby za siedlisko bogów burz, gdyż w te drzewa najczęściej uderzały pioruny, zwykle nie czyniąc im większej szkody. Celtowie i Słowianie także pozostawali pod wrażeniem dębów, gdyż miejsca kultu organizowali przeważnie w starych dąbrowach, najczęściej pod największym i najstarszym dębem. Rzadko rosnąca na dębach jemioła uchodziła za talizman. Motyw liści dębu, a czasem pokroju całego drzewa, był chętnie wykorzystywany w heraldyce i symbolice rodowej. Gałązki i żołędzie dębowe stały się motywem używanym w wielu herbach oraz emblematach królewskich i rycerskich, a także mundurowych. Patki przyszywane na klapach mundurów leśników także zdobią liście dębu. Ciekawym jest czarny dąb (dąb kopalny, polski heban). Nazwy te stosuje się do drewna dębów leżącego, od kilkuset do kilku tysięcy lat pod wodą, albo w wilgotnych osadach naniesionych przez wodę. Drewno to, powstaje w wyniku reakcji garbników zawartych w drewnie dębowym z solami żelaza występującymi w wodach powierzchniowych, przez co przyjmuje barwę od szaroczarnej do granatowoczarnej. Czarny dąb ma też wadę, gdyż po wydobyciu spod wody, czy wilgotnej ziemi, rozsypuje się. W związku z tym wymaga odpowiedniego procesu suszenia i konserwacji. Drewno to stosowane było w rzeźbiarstwie, snycerstwie i do wyrobu drobnej galanterii drewnianej, do produkcji stylowych mebli, inkrustacji i intarsji. Na terenie części leśnej Arboretum, znajduje się drzewostan nasienny dęba bezszypułkowego (Q. petraea Liebl.) i dwie powierzchnie doświadczalne z dębem czerwonym (Q. rubra L.), założone przez prof. A. Schwappacha i nadleśniczego A. Puttricha. W Arboretum wysadzono wiele interesujących i rzadko spotykanych gatunków oraz odmian, które w tych trudnych dla dębów warunkach klimatycznych mogą rosnąć. Obecnie w kolekcji jest 14 taksonów z rodzaju Quercus (2011 rok). Większość odmian pochodzi głównie od dęba szypułkowego (Q. robur L.), ale nie tylko. Interesującym gatunkiem, niezwykle rzadko spotykanym w parkach, jest dąb frędzelkowy (Q. cerris L.) o charakterystycznych owłosionych pączkach otoczonych długimi, frędzelkowatymi przylistkami. Dąb
DĄB SZYPUŁKOWY, Quercus robur L.
ten, pomimo, że wymaga cieplejszych stanowisk, w Wirtach bardzo dobrze rośnie i nie jest uszkadzany zimą przez niskie temperatury. O podobnych (w kształcie) liściach, pięknie przebarwiających się jesienią, jest dąb czerwony (Q. rubra L.). Spośród wielu dębów można wyróżnić odmiany otrzymane w pracach hodowlanych, a wywodzące się od dębu szypułkowego (Q. robur L.). Jednymi z bardzo rzadko spotykanych w uprawie odmian są Q. robur ‘Pendula’ o pędach zwisających i inna o liściach purpurowoczerwonych Q. robur ‘Atropurpurea’. Liście mogą być również żółte, jak u odmiany Q. robur ‘Concordia’, biało obrzeżone - Q. robur ‘Argenteomarginata’, lub grzebieniasto poskręcane, jak u rzadko spotykanej odmiany Q. robur ‘Cristata’. W Wirtach najbardziej interesujące są stare egzemplarze odmian: purpurowa ‘Atropurpurea’, kolumnowa ‘Fastigiata’, białobrzega ‘Argenteomarginata’ i zwisająca ‘Pendula’.
DĄB SZYPUŁKOWY, Quercus robur L.
DĄB SZYPUŁKOWY, Quercus robur L.
DĄB CZERWONY, Quercus rubra L.
DĄB CZERWONY, Quercus rubra L.
DĄB SZYPUŁKOWY odm. stożkowata, Quercus robur ‘Fastigiata’
DĄB SZYPUŁKOWY odm. stożkowata, Quercus robur ‘Fastigiata’
DĄB SZYPUŁKOWY odm. czerwonolistna, Quercus robur ‘Atropurpurea’
DĄB BURGUNDZKI, Quercus cerris L.
DĄB BURGUNDZKI, Quercus cerris L.
DĄB SZYPUŁKOWY odm. białoobrzeżona, Quercus robur ‘Argenteomarginata’
DĄB SZYPUŁKOWY odm. białoobrzeżona, Quercus robur ‘Argenteomarginata’
DĄB SZYPUŁKOWY odm. zwisająca, Quercus robur ‘Pendula’
DĄB WĘGIERSKI, Quercus frainetto Ten.
DĄB WĘGIERSKI, Quercus frainetto Ten.
ARBORETUM WIRTY
© Fundacja OKO-LICE KULTURY we współpracy z Nadleśnictwem Kaliska
ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: DĘBY Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska