BRZOZY Rodzina: Brzozowate (Betulaceae) Rodzaj: Brzoza (Betula)
Kolekcja brzóz
Brzozy to drzewa lub krzewy o pięknej łuszczącej się korze w różnej barwie - białej, żółtawej, brązowej lub prawie czarnej. Białe zabarwienie kory u brzóz wynika z zawartości betuliny. Są jednymi z piękniejszych drzew parkowych. O ich urodzie decyduje nie tylko kora, ale także ładnie przebarwiające się jesienią liście i ich wczesny, wiosenny rozwój. Drewno brzozy brodawkowatej jest ciężkie, twarde i niezbyt trwałe, używane w meblarstwie, do produkcji sklejek wyrobu drobnych przedmiotów gospodarstwa domowego i jako wysoko-kaloryczny opał. Odmiana brzozy brodawkowatej, brzoza karelska wskutek zaburzonej budowy, odznacza się pięknym rysunkiem słojów i jest używana na cenną okleinę oraz do wyrobu przedmiotów artystycznych. Z kory brzozy brodawkowatej otrzymuje się garbnik i dziegieć. Sok z brzozy ma zastosowanie w kosmetyce do produkcji wody brzozowej, a także do wytwarzania napoju i jako dodatek do soków. Sok ten zwany jest oskołą. Liście brzozy używane są w ziołolecznictwie jako środek napotny, o działaniu przeciwreumatycznym i moczopędnym regulującym przemianę materii i odtruwającym układ krwionośny.
W kolekcji w Wirtach rośnie wiele drzew z gatunku Betula pendula (brzoza brodawkowata), który reprezentowany jest przez wiele odmian różniących się pokrojem, barwą liści i ich kształtem. Do bardziej interesujących można zaliczyć dość popularną odmianę o gałęziach zwisających - ‘Youngii’ czy także o gałązkach zwisających, ale o postrzępionych liściach i mniej spotykane w uprawie odmiany ‘Dalecarlica’ i ‘Gracilis’. Dla architektury krajobrazu cennymi są odmiany o pokroju kolumnowym. Wyróżnia się tutaj odmiany takie jak: ‘Fastigiata’ o dość gęstej koronie która tworzy wąską kolumnę. Dekoracyjnymi są drzewa o liściach ciemnopurpurowych - ‘Purpurea’, złotożółtych jak np. u odmiany brzozy omszonej ‘Aurea’. Brzoza omszona charakteryzuje się miękko owłosionymi pędami i matową łuszczącą się okrężnie korowiną. Jedną z bardzo rzadko spotykaną w parkach, o dużych liściach (nawet do 14 cm) i korowinie pomarańczowoszarej jest brzoza Maximowicza (Betula maximowicziana). Również piękną jest brzoza wiśniowa (Betula lenta) o korze czerwonobrązowej i liściach wydłużonych podobnych do liści grabu. Kredowobiałą, gładką korowiną charakteryzuje się najpiękniejsza i odporna na warunki klimatyczne brzoza Jacquemonta (Betula utilis var. jacqemontii), której drzewa mają ażurową luźną koronę i błyszczące duże liście. Ciekawym gatunkiem jest brzoza papierowa (B. papyrifera), której naturalnym rejonem występowania jest wschodnia Kanada i północno-wschodnie stany USA. Kory tej brzozy Indianie używali do wyrobu lekkich łodzi kanoe, a także do pokrywania wigwamów. W kolekcji jest też brzoza karłowata (Betula nana), która naturalnie zasiedla tereny tundry. Brzoza ta w Polsce jest bardzo rzadkim reliktem epoki lodowcowej. Kolekcja ogrodu w Wirtach liczy 18 taksonów tego rodzaju (2011 rok).
BRZOZA PAPIEROWA Betula papyrifera Marsh.
Pień tego drzewa pokryty jest kredowobiałą do różowawej korą, łuszczącą się okrężnie cienkimi płatami. Kora służyła dawniej w USA jako namiastka papieru; Indianie wyrabiali z niej łodzie „kanoe”. Gatunek o bardzo rozległym zasięgu, znane są liczne odmiany geograficzne. W Ameryce Północnej drzewo o dużym znaczeniu gospodarczym. W Europie sadzona w parkach od połowy XIX wieku. Jedna z najpiękniejszych obcych brzóz, o gładkim, białym pniu.
BRZOZA BRODAWKOWATA Betula pendula Roth.
Rodzime drzewo do 25 m wysokości, o cienkich, wiotkich i najczęściej zwisająch gałęziach. Korowina na pniu starszych gałęziach kredowobiała, w dolnej części pnia głęboko spękana i prawie czarna. W Polsce pospolita w całym kraju, zwłaszcza na ubogich, piaszczystych glebach. W lasach występuje w domieszce lub jako sadzone brzeziny i zadrzewienia. Drewno brzozowe znajduje szerokie zastosowanie. Gatunek pionierski, zasiewa się na ugorach i nieużytkach.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA DAHURSKA Betula davurica Pall.
Niewielkie drzewo z korą na starszych pniach ciemnobrązową lub czerwonawą, łuszczącą się charakterystycznie, strzępiasto, cienkimi, zwijającymi się, sztywnymi płatami. Spotykana u nas tylko w kolekcjach dendrologicznych. Wytrzymała na mrozy, bardzo oryginalna ze względu na łuszczącą się korowinę. Rozmnażać można z nasion lub przez szczepienie na naszej brzozie brodawkowatej.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA JACQUEMONTA Betula jacquemontii Spach.
Uważana również jako geograficzna odmiana brzozy himalajskiej, obecnie jako oddzielny gatunek, rozmnażany w szkółkach, również w Polsce przez szczepienie. Kora gładka, biała, pojawia się już u kilkuletnich drzew, u starszych łuszczy się szerokimi, cienkimi płatami. Drzewo wytrzymałe na mrozy, bardzo dekoracyjne.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA CUKROWA Betula lenta L.
Korona wąska, regularna, stożkowata. Korowina ciemnowiśniowa (brzoza wiśniowa), nie łuszcząca się. Liście podobne do grabu, jesienią przebarwiają się wspaniale na złocistożółto. Młode pędy po zdrapaniu kory przyjemnie pachnące kamforą. Bardzo oryginalna i piękna brzoza, dotychczas jednak nie spotykana u nas w uprawie poza arboretami.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA KARŁOWATA Betula nana L.
Niski krzew do 1 m wysokości, na cienkich gałązkach bardzo drobne liście, okrągłe, z wierzchu połyskujące, nierównomiernie ząbkowane. W obszarach tundry tworzy zwarte, niskie kobierce. W Polsce występuje na trzech reliktowych stanowiskach, na torfowiskach wysokich, pod całkowitą ochroną. Ten egzemplarz jest szczepiony, gdyż uprawa jest trudna ze względu na specyficzne wymagania siedliskowe.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA NISKA
Betula humilis Schrenk.
Krzew wysokości do 3 m. Gałęzie pokryte czarną korowiną, liście małe, okrągławe osadzone na krótkim ogonku. Rośnie na torfowiskach niskich, w Polsce rzadko spotykana. Jest reliktem polodowcowym. Dotychczas bez znaczenia dla zadrzewień, uprawiana tylko w ogrodach botanicznych i arboretach.
BRZOZA BRODAWKOWATA odm. kolumnowa Betula pendula ‘Fastigiata’
Odmiana krajowej brzozy o gałęziach skierowanych ku górze, sztywnych, pogiętych, tworzących zwartą, dość gęstą koronę. Końce gałęzi często odgięte i zwisające. Drzewo rośnie wolno. Wartość dekoracyjna niewielka. Sadzić należy pojedynczo. Brzoza znajduje szerokie zastosowanie w różnych typach zadrzewień, zarówno miejskich, osiedlowych, przydrożnych, jak i krajobrazowych.
ARBORETUM WIRTY
BRZOZA BRODAWKOWATA odm. płacząca Betula pendula ‘Youngii’
Wszystkie gałęzie silnie zwisają, korona szeroka i parasolowata. Wymaga szczepienia na wysokim pniu siewek brzozy brodawkowatej. Wzrost na wysokość nieznaczny, wymaga prowadzenia w górę przy paliku. Drzewo do sadzenia pojedyńczo w eksponowanych miejscach.
ARBORETUM WIRTY
© Fundacja OKO-LICE KULTURY we współpracy z Nadleśnictwem Kaliska
ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: BRZOZY Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska