Bum by Związek Harcerstwa Polskiego

U ! B

Autorka propozycji: phm Aleksandra Nowak

Recenzja: ◆◆ st. kpt. dr Izabela Grabowska-Lepczak (kierownik Katedry Humanistycznych i Społecznych Aspektów Bezpieczeństwa w Szkole Głównej Służby Pożarniczej) ◆◆ phm. Andrzej Rybus-Tołłoczko (doradca Wojewody Mazowieckiego) ◆◆ hm. Emilia Kulczyk-Prus (członkini Głównej Kwatery ZHP) ◆◆ hm. Lucyna Czechowska (kierowniczka Wydziału Inspiracji i Poradnictwa GK ZHP) ◆◆ pozostali członkowie WIP Korekta: Martyna Dziugieł, Joanna Fojt Skład i łamanie: Katarzyna Kozioł

Dobry Program Drużyny

Ciekawość

Sprawności

świata

na całe życie

BUM! Materiały dla drużynowego dotyczące tematyki bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.

Dla kogo? Dla drużynowych wszystkich pionów metodycznych chcących pracować z tematyką bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.

Co znajduje się w środku? Zbiór materiałów dotyczących teoretycznych założeń systemu zarządzania kryzysowego w Polsce, lista najpopularniejszych zagrożeń występujących w naszym kraju oraz opis, jak się zachować w ich trakcie oraz zbiór pomysłów na zajęcia na zbiórkach, dzięki którym można tę wiedzę przekazać harcerzom.

Jak korzystać? Przygotowane materiały można łatwo wykorzystać jako zbiór zadań do realizowania przez harcerzy samodzielnie lub z drużyną, warto wcześniej zapoznać się z teoretyczną częścią propozycji i sięgnąć po wskazane lektury.

Warszawa 2014

Spis treści Baza informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Powódź . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Epidemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Skażenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Huragany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Silne mrozy i intensywne opady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Pożary lasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Osuwiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Susza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Protesty i niepokoje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Mapa występowania zagrożeń naturalnych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Umiejętności. Czego wymagać od naszych harcerzy . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Zuchy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Harcerze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Harcerze Starsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Wędrownicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Materiały dla dociekliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Droga Druhno Drużynowa! Drogi Druhu Drużynowy!

W dobie globalizacji i gwałtownego rozwoju technologii zaczynamy patrzeć na nasze bezpieczeństwo, jako na rzecz niezależną od nas, będącą wynikiem szczęścia lub pecha, wyboru mitycznych sił natury, terrorystów czy losu lub fortuny. Jednak to, czy i ile zagrożeń nas spotka i jakie skutki one nam przyniosą, jest w dużej mierze zależne od nas samych. Proste czynności, które wykonamy w naszym najbliższym otoczeniu, mogą ogromnie zwiększyć nasze bezpieczeństwo. Aby uchronić się przed zagrożeniami i zmniejszyć ich ryzyko stworzono w Polsce system zarządzania kryzysowego. Obejmuje on działania zarówno zapobiegające zagrożeniom, jak i przywracające stan sprzed katastrof. Jako obywatel jesteś jednym z elementów systemu zarządzania kryzysowego, a jako instruktor masz możliwość kształtowania postawy swoich podopiecznych. Od Twojej codziennej pracy zależy stan bezpieczeństwa Twojej okolicy. Jako wychowawca swoich harcerzy możesz ich nauczyć, jak zachowywać się, aby nie dopuścić do niebezpieczeństw i jak reagować w trakcie zagrożeń. Z początku takie zadanie może wydawać Ci się trudne. W rzeczywistości nauka bezpiecznego postępowania to nauka posługiwania się zdrowym rozsądkiem i przewidywania konsekwencji swoich działań. Aby ułatwić Ci to zadanie powstał ten materiał, w którym znajdziesz opis zagrożeń, jakie występują w Twojej okolicy, sposoby radzenia sobie z nimi, informację o tym, czego możesz wymagać od swoich harcerzy oraz zbiór pomysłów na zbiórki o tej tematyce.

Mam nadzieję, że omawianie tematów bezpieczeństwa da Ci satysfakcję,

a Twoi harcerze będą chcieli zwiększyć swoją wiedzę. Pamiętaj, nawet pojedyncza zbiórka o takim temacie jest niesamowicie ważna i może w przyszłości pomóc komuś w trakcie zagrożenia. phm. Aleksandra Nowak komendantka IV SDHiGZ „Awangarda”, inżynier bezpieczeństwa cywilnego 7

Baza informacji Dr Eugeniusz Roguski w jednej ze swoich prac pisze: „Chociaż przyczyny katastrof mogą się bardzo różnić, to ich skutki zwykle są bardzo podobne”1. Na początku możesz się z tym gwałtownie nie zgodzić, przecież jak można porównywać skutki pożaru, huraganu i powodzi? Jednak, gdy zastanowimy się przez chwilę, to we wszystkich przypadkach, w skrajnie złej sytuacji, musimy uciekać, zabezpieczyć schronienie dla rodziny, zwierząt, czy nawet później odbudować cały dom. Oznacza to, że ucząc się reagować na wybrane skutki zagrożeń, jesteśmy od razu przygotowani na kilka katastrof, jakie mogą nastąpić. W tym rozdziale znajdziesz informacje o podstawowych zagrożeniach występujących w Polsce, miejscu ich występowania, przyczynach i skutkach. Wiadomości te pochodzą z Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego przygotowanego przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Informacje te są bazą merytoryczną, pokazującą skalę zjawiska oraz miejsca Związku Harcerstwa Polskiego w systemie Zarządzania Kryzysowego. 1

Eugeniusz W. Roguski Planowanie zintegrowane jako element zarządzania kryzysowego [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem. Wybrane zagadnienia ochrony ludności tom 3, wyd. Edura, Warszawa 2003, str. 72.

System zarządzania kryzysowego Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli, reagowaniu w przypadku ich wystąpienia oraz na odtwarzaniu społeczności po ich nastąpieniu2. Biorąc pod uwagę przedsięwzięcia wykonywane w ramach zarządzania kryzysowego podzielono je na dwa etapy – przed i po wystąpieniu zdarzenia3.

Rysunek 1 Fazy systemu zarządzania kryzysowego4 Etap przed zdarzeniem obejmuje fazy zapobiegania i przygotowania. Etap po katastrofie zaczyna się w momencie wykrycia zbliżającego się zagrożenia lub jego wystąpienia oraz wszczęcia działań poza rutynowych, a kończy się przywróceniem normalnych warunków życia. Jego składowymi są fazy reagowania i odbudowy. Sposób podziału administracyjnego kraju determinuje poziomy systemu zarządzania kryzysowego. Zależnie od rodzaju i skali zjawiska, reagują siły skupione w gminie, powiecie, województwie lub kraju5.

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590). M. Kopczewski, Zarządzanie kryzysowe elementem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, w: M. Gawrońska-Garstka, Edukacja dla bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo intelektualne Polaków, Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2009, str. 155. 4 M. Kopczewski, Zarządzanie kryzysowe elementem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa [w:] M. Gawrońska-Garstka, Edukacja dla bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo intelektualne Polaków, Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2009, str. 156. 5 Tamże. 2 3

Małe społeczności, takie jak miasta i gminy są najbardziej narażone na zagrożenia. Tutaj pojawiają się ich zarzewia, mogące doprowadzić do katastrof. Z tego powodu społeczności lokalne powinny umieć samoorganizować się na rzecz bezpieczeństwa, aby móc na nie sprawnie zareagować. W związku z tym aktywność organizacji pozarządowych w zakresie samoorganizacji ludności powinna być ukierunkowana na aktywowanie ich do takich działań. Trzeci sektor powinien skoncentrować się głównie na wykształcaniu wśród społeczności nawyku ciągłego czuwania i reagowania6. Kolejnym wyzwaniem dla organizacji pozarządowych jest podjęcie działań na rzecz edukacji dla bezpieczeństwa. Wiedza o lokalnych zagrożeniach i sposobach walki z nimi oraz umiejętność właściwego zachowania się w sytuacjach nadzwyczajnych decydują o stratach poniesionych przez społeczności. Ocenia się, że poziom edukacji dla bezpieczeństwa w chwili obecnej jest bardzo niski, co potęguje ograniczenie przez władze i samorządy szkoleń ludności cywilnej. Sytuacja ta powoduje, że jednym z obowiązków organizacji

pozarządowych

jest

przejęcie

siebie

przygotowania

społeczeństwa do reagowania na różnego rodzaju zagrożenia odpowiednio do lokalnych potrzeb7. ZHP, będąc organizacją pozarządową, jest jednym z elementów systemu zarządzania kryzysowego. Związek posiada porozumienia m. in. z komendantem Policji i Państwowej Straży Pożarnej, szefem Obrony Cywilnej, prezesem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, mające na celu wspólną realizację zadań na rzecz ochrony ludności. Jednym z testów sprawności organizacyjnej, jak też efektywności prowadzonych działań, był masowy udział harcerzy, jednostek harcerskich i komend w akcjach ratowniczych i humanitarnych podczas powodzi w 1997 i 2010 roku8. W zapisach statutu ZHP pojawiają się sformułowania bezpośrednio wiążące się z zadaniami zarządzania kryzysowego przewidzianymi dla organizacji pozarządowych. Są to m.in:

R. Jakubczak, Bezpieczeństwo narodowe Polski XXI w. Wyzwania i strategie, wyd. Bellona, Warszawa 2011, str. 375. 7 Tamże. 8 Tamże. 6

◆◆ działalność wychowawcza, edukacyjna i oświatowa wśród dzieci i młodzieży, ◆◆ działalność na rzecz obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ◆◆ realizacja zadań w zakresie pomocy społecznej, w tym poprzez prowadzenie działalności charytatywnej i opiekuńczej, ◆◆ działalność w zakresie ratownictwa i ochrony ludności podczas stanów nadzwyczajnych i kryzysowych, ◆◆ udzielenie pomocy ofiarom katastrof i klęsk żywiołowych w kraju i za granicą, ◆◆ działalność edukacyjna i kształceniowa dla osób dorosłych, ◆◆ współpraca z organami władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, placówkami oświaty i wychowania, Wojskiem Polskim oraz innymi służbami mundurowymi9. Zapisy te wskazują na konieczność pracy z tematyką bezpieczeństwa w zastępach, drużynach, szczepach, hufcach itp. Ich realizacja pozwoli na wykonanie wspomnianych wcześniej celów, takich jak podniesie poziomu edukacji społeczeństwa czy zwiększenie czujności wśród mieszkańców miast i gmin. Aby stać się ważnym elementem systemu zarządzania kryzysowego wcale nie musimy iść z naszymi harcerzami w pierwszych rzędach, nosząc worki na wałach przeciwpowodziowych – wystarczy, że nauczymy ich na zbiórkach odpowiednio reagować w sytuacji zagrożeń.

Statut Związku Harcerstwa Polskiego.

Zagrożenia występujące w Polsce

Zdarzenie może wystąpić na zbiórce lub biwaku

Zdarzenie może wystąpić na obozie

Zdarzenie może wystąpić w domu

Zdarzenie może wystąpić na wędrówce 10

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa 2013, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

Powódź Powódź to jedno z najczęściej występujących zagrożeń naturalnych, będące zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często gwałtownym, występującym nieregularnie. Powódź definiowana jest jako „czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej”. Stopień ryzyka powodziowego na terenie kraju jest różny. Determinuje go m.in. gęstość zaludnienia, sposób użytkowania dolin rzecznych i terenów zalewowych, infrastruktura techniczna, komunikacyjna itp. Ze względu na obszar dotknięty żywiołem rozróżniamy powodzie lokalne spowodowane zazwyczaj opadami nawalnymi o dużym natężeniu, obejmujące swym zasięgiem małe zlewnie, powodzie regionalne, dotykające region wodny oraz powodzie krajowe, obejmujące obszar dorzecza, których główną przyczyną są długotrwałe deszcze na dużych obszarach.

Przyczyny: ◆◆ powódź rzeczna (opadowa, roztopowa, zatorowa) – powódź związana z wezbraniem powodziowym wód rzecznych, strumieni, kanałów, potoków górskich, jezior, ◆◆ powódź opadowa – powódź związana z zalaniem terenu wodami pochodzącymi bezpośrednio z opadów deszczu lub z topnienia śniegu, ◆◆ powódź od wód gruntowych – powódź związana z zalaniem terenu na skutek podniesienia się poziomu wód powyżej poziomu gruntu, ◆◆ powódź od wód morskich – powódź związana z zalaniem obszarów wodami

morskimi, zalaniem obszarów w ujściowych odcinkach rzek lub jezior przybrzeżnych, ◆◆ powódź od urządzeń wodno–kanalizacyjnych – powódź związana z zalaniem terenu przez wody pochodzące z infrastruktury wodno–kanalizacyjnej lub na skutek awarii tej infrastruktury, ◆◆ inne – powodzie wywołane spływem powierzchniowym oraz powodzie o nieznanej genezie.

Jak się zachować?11 ◆◆ Należy zapoznać się z informacją na temat poziomu zagrożenia powodzią w rejonie zamieszkania. Takie wiadomości powinny być publikowane np. na stronie internetowej gminy lub miasta. ◆◆ Jeśli wydano ostrzeżenie o zagrożeniu powodziowym lub widać, że w danym rejonie fala powodziowa może wkrótce nadejść, należy wcześniej przenieść cenne przedmioty z niższych pięter domu na wyższe, zabezpieczyć niebezpieczne substancje oraz leki. ◆◆ Trzeba zapoznać się ze sposobem wyłączenia głównych źródeł prądu i gazu, zabezpieczyć szambo. ◆◆ Należy przygotować w bezpiecznej części domu zapasy takie jak latarka, żywność, woda pitna, radio itp. ◆◆ Do zablokowania głównych wejść do domu należy wykorzystać worki z piaskiem. W sytuacji kryzysowej liczba worków może być ograniczona, więc warto zakupić je samemu i przygotować we własnym zakresie. ◆◆ Jeśli powódź jest nieunikniona, należy zabrać samochód w wyżej położone miejsce. Nie powinno się podejmować prób jazdy przez wodę powodziową, o ile nie jest to absolutnie konieczne. ◆◆ W razie wydania nakazu należy niezwłocznie dokonać samoewakuacji oraz ewakuować domowe zwierzęta. ◆◆ Należy dostosowywać się do komunikatów, jakie są wydawane przez lokalne władze. 11

Wszystkie informacje dotyczące zachowania w czasie katastrof pochodzą z książki Alexander Stillwell Sztuka przetrwania w sytuacjach kryzysowych, tłumaczenie Krysztof Walczak, wyd. Bellona, Warszawa 2011.

Epidemie Epidemia to „wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących”. Epidemie chorób zakaźnych, w tym grypy, mogą występować na terenie całego kraju. Katastrofalne skutki epidemii mogą dotknąć przede wszystkim duże skupiska ludzkie, takie jak: szkoły, przedszkola, miejsca użyteczności publicznej, duże zakłady przemysłowe oraz tereny województw o niewystarczającej infrastrukturze komunikacyjnej (w związku z trudnościami w dotarciu na ww. tereny wykwalifikowanej kadry medycznej), a także centra komunikacyjne (lotniska, dworce, metro) jak również miejsca odbywania się dużych imprez masowych12.

Przyczyny: ◆◆ nieświadome wprowadzenie czynnika patogennego (bakterie, wirusy), ◆◆ skutek innych zdarzeń katastroficznych takich jak np.: powodzie, susze, ◆◆ niezachowanie

określonych

wymogów

sanitarno–higienicznych

weterynaryjnych, ◆◆ w wyniku chorób odzwierzęcych, ◆◆ zawleczenie choroby z obszarów leżących poza granicami kraju, ◆◆ masowe migracje, ◆◆ bioterroryzm 12

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa 2013, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

oraz

Jak się zachować? ◆◆ Aby przygotować się na atak epidemii należy śledzić doniesienie o stanie chorób i zabezpieczyć się na okres kwarantanny, gromadząc niezbędne zapasy. ◆◆ Należy dowiedzieć się, jak chronić się w domu przed czynnikami powodującymi zakażenie.

Skażenia Skażenia to zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, ciała ludzkiego, przedmiotów itp. substancjami szkodliwymi dla ludzi. Skażenie może być spowodowane celowo na przykład poprzez stosowanie bojowych środków trujących, przypadkowo – na skutek katastrofy lub być stałym, niezamierzonym efektem niektórych procesów przemysłowych, rolniczych, transportowych i innych.

Przyczyny: ◆◆ awaria w zakładach produkujących i magazynujących niebezpieczne substancje, ◆◆ katastrofa podczas transportu niebezpiecznych substancji, ◆◆ katastrofa morska, ◆◆ awaria rurociągów transportowych, ◆◆ nielegalne składowiska odpadów i miejsca utylizacji odpadów produkcyjnych.

Huragany Huragan – to „wiatr o prędkości nie mniejszej niż 24 m/s, którego działanie wyrządza masowe szkody”. Strefa klimatu umiarkowanego, w której leży Polska, jest narażona na występowanie wichur, czasem gwałtownych, związanych z ogólną cyrkulacją atmosfery w danej strefie szerokości geograficznej, a także na powstawanie silnych wiatrów lokalnych (np. wiatry górskie: halny, fen) i tworzenie się szczególnie niebezpiecznych trąb powietrznych. Wichury występują najczęściej w okresie od listopada do marca, natomiast trąby powietrzne najczęściej od czerwca do sierpnia, czasem w maju. Występują one w Polsce z częstotliwością od 1 do 4 w roku13.

Silne mrozy

i intensywne opady Zgodnie z definicją IMGW, przyjmuje się, że silny mróz występuje wówczas, gdy temperatura powietrza spada poniżej –20°C. W aspekcie społecznym natomiast o silnych mrozach mówimy wtedy, gdy chłód staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty materialne. Jednocześnie silny wiatr w połączeniu 13

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa 2013, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf

z temperaturą powietrza tylko nieco poniżej 0° C może mieć taki sam skutek, jak stojące powietrze o temperaturze poniżej – 30° C. O intensywnych opadach śniegu mówimy natomiast wtedy, gdy obfite opady występują na rozległych obszarach i trwają przez kilka dni.

Jak się zachować? ◆◆ Jeśli zbliża się śnieżyca, najlepiej jest nie wychodzić na zewnątrz i czekać, aż przejdzie. ◆◆ Jeśli utkniemy w samochodzie podczas zamieci, należy uchylić okno, aby zapewnić sobie dopływ powietrza, rozgrzewać się, poruszając nogami i rękami, aby pobudzić krążenie, uruchamiać silnik co godzinę i włączać ogrzewanie na dziesięć minut, aby samochód nie przestał działać, pilnować aby rura wydechowa się nie zapchała i spaliny mogły się wydostawać. ◆◆ Jeśli musimy wyjść z domu w czasie śnieżycy, należy założyć na siebie kilka warstw ubrań, ostrożnie poruszać się po oblodzonych chodnikach – warto założyć obuwie górskie lub śniegowce. ◆◆ Wychodząc na zewnątrz w czasie śnieżycy należy zawsze informować kogoś, o tym gdzie się udajemy, jak chcemy tam dotrzeć i kiedy planujemy wrócić. ◆◆ Nie należy jeździć samochodem w czasie śnieżycy i mrozów, ale warto mieć pełny bak paliwa, aby nie zamarły przewody. Ponadto należy zakupić odmrażacz i opróżnić chłodnicę. ◆◆ W trakcie występowania burz należy unikać sytuacji, gdy jest się największym obiektem w okolicy. Należy wtedy przykucnąć i ograniczyć liczbę miejsc stykających się z podłożem. ◆◆ Gdy jest to możliwe, w czasie burzy wejdź do budynku lub samochodu, odsuń się od innych osób, będąc na zewnątrz.

Pożary lasów Pożar to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Z punktu widzenia gospodarki leśnej pożary zaliczane są do najpoważniejszych niebezpieczeństw zagrażających lasom. Podatność lasów na pożar zależy przede wszystkim od warunków pogodowych. Wpływają one na wilgotność ściółki, której spadek poniżej 28% znacznie zwiększa jej podatność na zapalenie.

Przyczyny: ◆◆ nieostrożność osób dorosłych i nieletnich przy posługiwaniu się ogniem otwartym, wypalaniu pozostałości roślinnych na polach, nieprawidłowe używanie substancji łatwopalnych i pirotechnicznych, ◆◆ prowadzenie prac pożarowo niebezpiecznych w pobliżu lasów, ◆◆ wady urządzeń i instalacji energetycznych, ◆◆ wady środków transportu lub ich nieprawidłowa eksploatacja, ◆◆ nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych w pobliżu lasu, ◆◆ samozapalenia biologiczne lub chemiczne, ◆◆ wyładowania atmosferyczne, ◆◆ podpalenia umyślne. Najczęściej występującym rodzajem pożarów lasów jest tzw. pożar przyziemny (dolny), w którym materiałem palnym jest ściółka leśna, próchnica, chrust, podszyt itd. Eskalacją tego typu pożaru jest pożar wierzchołkowy (górny), bardzo groźny i szybko rozprzestrzeniający się, zwłaszcza w drzewostanie iglastym podczas silnego wiatru, który może przybierać rozmiary katastrofalne.

Innym równie trudnym do opanowania typem pożaru jest tzw. pożar ziemny (podziemny), w którym ogień trawi pokłady torfu, murszu oraz płytko zalegające pokłady węgla brunatnego.

Jak się zachować? ◆◆ Podstawowym środkiem bezpieczeństwa jest, aby nie zostawiać nic łatwopalnego w pobliżu źródeł ciepła. Ponadto warto zainstalować w domu alarmy przeciwpożarowe. ◆◆ Ważną częścią ochrony jest zaplanowanie drogi ucieczki dla wszystkich członków rodziny, muszą oni wiedzieć dokąd kierować się w ciemności, zadymieniu itp. ◆◆ Poruszając się po domu w trakcie pożaru należy trzymać się blisko podłogi, aby uniknąć dymu. Przed otwarciem drzwi należy dotknąć ich zewnętrzną częścią dłoni, aby sprawdzić czy są gorące, w ten sposób można się zorientować, czy po drugiej stronie nie szaleje ogień. ◆◆ Przy pożarach lasów, należy zabezpieczyć dom. Wokół niego można utworzyć strefę bezpieczeństwa: należy usunąć materiały łatwopalne, w tym drewno opałowe, odpadki, grille i pojemniki z paliwem. ◆◆ Należy przyciąć niższe gałęzie roślin, które znajdują się w obrębie strefy bezpieczeństwa, usunąć wszystkie gałęzie, które zwisają nad dachem, czy kominem, z rynien usunąć liście i igliwie. ◆◆ Jeśli posiadamy np. basen należy go napełnić wodą – będzie stanowił barierę, która może spowolnić ogień. ◆◆ Należy polać wodą wszystkie pokryte drewnem miejsca (płoty, garaże, a nawet sam dom). Trzeba zakryć otwory wentylacyjne, okna i inne wloty do domu, w domu należy odsunąć od okien przedmioty łatwopalne. ◆◆ Jeśli jest to możliwe, w przypadku pożaru szukamy schronienia w stawie, jeziorze czy rzece, na otwartej przestrzeni lub wokół skał.

Osuwiska Osuwiska są wywołane przez nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża, spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka. Jest to rodzaj ruchów masowych, polegających na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ciężkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie. Osuwiska są zjawiskiem ciągłym. Należą do najbardziej rozpowszechnionych zagrożeń geodynamicznych, często mających cechy klęski żywiołowej. Cykliczność występowania powierzchniowych ruchów masowych jest silnie związana z klimatem, a zwłaszcza z opadami atmosferycznymi. Szczególnie da się to zauważyć w trakcie „mokrych” lat lub gwałtownego topnienia pokrywy lodowej. Do najgroźniejszych należą letnie, kilkudniowe lub nawet kilkudziesięciodniowe opady rozlewne, obejmujące duże powierzchnie, nieraz niemal wszystkich karpackich dopływów Wisły.

Przyczyny: ◆◆ wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami, ◆◆ podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności człowieka, np. przy budowie drogi, ◆◆ nadmierne obciążenie stoku, np. przez zabudowę, ◆◆ wibracje związane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami, ◆◆ trzęsienia ziemi.

Jak się zachować? ◆◆ Intensywne opady śniegu, silne wiatry, deszcze i wzrastające temperatury mogą wywołać zjawisko lawin. Będąc w górach należy uważać na tego typu warunki pogodowe. ◆◆ Przed wystąpieniem osuwisk można zauważyć pęknięcia pojawiające się w domu lub wokół niego, drzwi zacinające się, przemieszczanie płotów i ścian lub dudniące odgłosy. Woda może się pojawiać w nietypowych miejscach, w rzekach za będzie brązowa od błota. ◆◆ Gdy osuwisko jest nieuniknione, trzeba jak najszybciej opuścić teren, na którym przejdzie. Nie powinno się powracać na teren osuwiska, dopóki nie zostanie wydana informacja o odpowiednim stanie bezpieczeństwa.

Susza Susza to długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub z nieznacznym opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Susze różnią się od większości katastrof naturalnych rozpoczynających się nagle, w ściśle określonym momencie i mających szybki oraz gwałtowny przebieg. Na ogół trudno jest określić dokładnie, jaki jest zasięg terytorialny suszy oraz kiedy zaczyna się lub kończy. Okresowe występowanie susz atmosferycznych i będących ich następstwem, susz glebowych, jest naturalną cechą klimatu w Polsce. W Polsce susze występują najczęściej wtedy, gdy w okresie wegetacyjnym napływa bardzo ciepłe i suche powietrze. Jeśli okres ten poprzedzony jest opadami mniejszymi od przeciętnych, zjawisko suszy może się pogłębić. Statystycznie w Polsce taka sytuacja zdarza się raz na 4–7 lat.

Jak się zachować? ◆◆ Należy zgromadzić zapas wody pitnej w chłodnym i bezpiecznym miejscu. ◆◆ W czasie suszy nie należy używać szlauchu, marnować wody na mycie samochodu, myć się korzystając z wanny. ◆◆ W czasie upału należy jak najwięcej pozostawać w cieniu, w domu i ogrodzie ustaw naczynia z wodą, aby utrzymać w otoczeniu trochę wilgoci. ◆◆ Należy założyć lekkie, bawełniane ubrania, aby schłodzić ciało.

Protesty i niepokoje społeczne Protesty społeczne, akcje okupacyjne, strajki na dużą skalę mogą w konsekwencji przybrać

formę

strajków

generalnych,

paraliżujących

funkcjonowanie

administracji, wybranych dziedzin życia lub kluczowych gałęzi gospodarki.

Przyczyny: ◆◆ Zmniejszanie się liczby miejsc pracy, redukcja zatrudnienia spowodowana pogarszającą się sytuacją gospodarczą, ◆◆ Gwałtowny wzrost bezrobocia oraz wzrost konkurencyjności na rynku pracy spowodowany powrotem emigrantów lub niekontrolowanym napływem na polski rynek pracy pracowników z krajów podwyższonego ryzyka migracyjnego, ◆◆ Niekontrolowany wzrost cen podstawowych artykułów spożywczych, ◆◆ Wzrost inflacji powodujący gwałtowny spadek siły nabywczej pieniądza, ◆◆ Wprowadzenie niekorzystnych rozwiązań prawnych dla niektórych grup pracowniczych i społecznych, ◆◆ Ograniczenie praw nabytych – zwłaszcza w zakresie uprawnień pracowniczych, ◆◆ Likwidacja, prywatyzacja lub restrukturyzacja niektórych branż, sektorów lub zakładów pracy, ◆◆ Nieterminowe wypłaty wynagrodzeń spowodowane brakiem płynności finansowej przedsiębiorców, ◆◆ Strajki solidarnościowe w celu poparcia strajkujących w innej placówce, ◆◆ Zerwanie relacji dialogu społecznego.

Jak się zachować? ◆◆ Jeśli znajdujemy się w niestabilnym rejonie należy się zaopatrzyć w niezbędne zapasy, gdyby przestały działać podstawowe instytucje i sklepy. ◆◆ Nie należy zacieśniać stosunków z nieznajomymi, którzy mogą wykorzystać cię do własnych celów. W niekontrolowanych sytuacjach ludzie zachowują się agresywnie, zabierają rzeczy, które do nich nie należą.

Inne, ważne informacje ◆◆ W samochodzie należy trzymać wyposażenie na wypadek sytuacji awaryjnych, zaopatrz się w koc, latarkę, apteczkę, wodę pitną, żywność, telefon komórkowy, kable rozruchowe, linkę holowniczą, trójkąt ostrzegawczy. ◆◆ Warto skompletować domowy zestaw przetrwania, w którym powinna znaleźć się apteczka, przenośne radio, zapałki, kalosze, woda pitna, latarka i zapasowe baterie, saperka, rękawiczki, żywność z długim terminem przydatności do spożycia (np. konserwy).

Mapa występowania zagrożeń P

Mapa występowania zagrożeń naturalnych wnaturalnych Polsce w olsce

Legenda

Silne,mrozy Huragany

Osuwiska

Upały

Pożary,lasów Powodzie

Źródło:,Krajowy,plan,zarządzania,kryzysowego,2013,,http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-cz.1.pdf.

Umiejętności Czego wymagać od naszych harcerzy Przedstawiamy Ci, druhno drużynowa, druhu drużynowy worek z pomysłami za zajęcia dla Twoich zuchów i harcerzy, które pomogą Ci uczyć ich o bezpieczeństwie. Zajęcia te możesz przeprowadzać na cotygodniowych zbiórkach, ale szczególnie warto przypomnieć Twoim harcerzom o temacie bezpieczeństwa przed biwakami, rajdami, wycieczkami oraz obozem. Zapoznaj się szczególnie z wymaganiami na sprawności związane z bezpieczeństwem – dzięki nim każdy Twój harcerz będzie mógł indywidualnie wybrać dziedzinę, z którą najlepiej mu się pracuje. W zamieszczonym materiale nie znajdziesz gotowych konspektów zbiórek, tylko krótkie inspiracje, które mają Ci pomóc stworzyć własną zbiórkę. Warto, abyś zapoznał się z pomysłami nie tylko dla swojego pionu, nigdy nie wiadomo, co Cię dziś zainspiruje.

Zuchy 1. Zna podstawowe rodzaje zagrożeń, takie jak powódź, huragan, pożar, susza, mrozy itp. ◆◆ Zapoznajcie się z rodzajami zagrożeń występującymi w Polsce. Zagrajcie

prostą grę: prowadzący głośno mówi, jakie zagrożenie

spotkało gromadę, a zadaniem zuchów jest się odpowiednio zachować, np. w trakcie „powodzi” nie wolno dotykać podłogi, w trakcie pożaru należy dmuchać, aby go ugasić, w czasie osuwiska odsuwamy się od wysokich przedmiotów, w trakcie upału i suszy zakładamy coś na głowę i zdejmujemy bluzy, a w czasie mrozu musimy mieć zakryte dłonie i nos. 2. Zna przyczyny powstawania podstawowych rodzajów zagrożeń. ◆◆ Niech każda szóstka wypisze na plakatach zagrożenia, jakie mogą spotkać w domu, szkole, na ulicy. Następnie wybierzcie 1 i narysujcie plakat ostrzegający przed nim. 3. Wie, jakie zagrożenia występują w górach, jakie nad morzem, jakie w całej Polsce. ◆◆ Przygotujcie mapę Polski, na której przykleicie w odpowiednich miejscach zagrożenia, jakie są dla nich charakterystyczne, np. lawiny w górach, sztormy na morzem, powodzie przy dużych rzekach itp. 4. Zna numery alarmowe oraz numery do swoich rodziców i opiekunów. ◆◆ Odegrajcie proste scenki, w których zuchy pokażą, jak należy prawidłowo wezwać staż pożarną, policję lub pogotowie.

◆◆ Stwórzcie z zuchami w czasie majsterki mini „Alarmową Książkę Telefoniczną”, do której zuchy wpiszą numery alarmowe, numery swoich rodziców lub opiekunów oraz kontakt do swojej kadry. ◆◆ Podziel zuchy na 3 grupy – policjantów, ratowników i strażaków. Każda z grup musi dostać się w wyznaczone miejsce pilnowane przez np. przybocznego i niepostrzeżenie zabrać z niego jedną z przygotowanych wcześniej kartek z numerami alarmowymi – właściwą dla swojej służby. 5. Wie, jaka służba reaguje na jakie zagrożenia, zna zadania: •• Policji, •• Straży Pożarnej, •• Pogotowia Ratunkowego, •• Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, •• Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. ◆◆ Wybierzcie się do najbliższej Straży Pożarnej, Policji czy Centrum Zarządzania Kryzysowego lub zaproście na zbiórkę strażaka czy policjanta. ◆◆ Zbuduj z zuchami z dużych kartonów samochody służb ratowniczych. Następnie odegraj z nimi scenkę, w której każda ze służb będzie mogła w jakiś sposób zaistnieć – strażacy ściągną kota z drzewa, policjant ukaże kogoś, kto przebiegał przez jezdnię itp. 6. Umie zachować się w momencie ogłoszenia alarmu w szkole. 7. Zna wyjścia ewakuacyjne oraz miejsce zbiórki w trakcie ewakuacji swojej szkoły. ◆◆ Przeprowadźcie w trakcie zbiórki próbną ewakuację. Najpierw przejdź z gromadą drogę ewakuacyjną w miejscu, w którym macie zbiórkę, tak aby wszystkie zuchy dobrze ją poznały. Następnie możecie zorganizować wyścigi szóstek, w których wygra ta, która najszybciej ustawi się na miejscu zbiórki w czasie ewakuacji. ◆◆ Zapoznaj zuchy z oznaczeniem szlaków ewakuacyjnych. Przygotuj np. grę memory lub domino z użyciem znaków wykorzystywanych do ich oznaczania.

8. Wie, że w czasie zagrożeń należy szukać pomocy u dorosłego. 9. Wie, jakie ubrania należy zakładać w trakcie anomalii pogodowych oraz jaką dodatkową ochronę należy stosować (kremy z filtrem, nakrycia głowy, picie dodatkowej ilości wody, ciepłe ubrania itp.). ◆◆ Wykonajcie majsterkę, w trakcie której przygotujecie tekturową postać człowieka i komplet papierowych ubrań, jakie można mu zakładać. Następnie ubierzcie Waszą postać zależnie od wybranych warunków pogodowych. 10. Wie, że w czasie burzy należy schronić się w pomieszczeniu lub samochodzie, a gdy to jest niemożliwe odsunąć się od innych osób i przykucnąć. ◆◆ Pobawcie się w „burzowego berka” – jeden wybrany zuch jest berkiem, który strzela piorunami, gdy kogoś dotknie. Aby uniknąć złapania przez berka, należy kucnąć – chroni to nas przed piorunami. 11. Jest sprawny fizycznie, umie się czołgać, biec, poruszać w grupie. ◆◆ Zorganizujcie zawody sportowe, w trakcie których trzeba będzie czołgać się, biegać, najlepiej wykonując te zadania całą szóstką, tak by zuchy uczyły się poruszania w grupie. ◆◆ Rozdaj szóstkom obrazki przedstawiające przejście dla pieszych, na których znajduje się sama zebra, bez znaków drogowych, sygnalizacji itp. Poproś zuchy o dorysowanie elementów, które poprawią bezpieczeństwo. ◆◆ Ułóżcie razem z gromadą „Kodeks drogowy zucha”, w którym zawrzecie zasady poruszania się w grupie. ◆◆ Przygotujcie kolorowe odblaski, które następnie zawiesicie na swoich mundurach.

Sprawności indywidualne higienistka/higienista 1. Wiem, na czym polega codzienna toaleta. Brałam/em udział w konkursie wiedzy o higienie. 2. Dbam o higienę własnego ciała, wiem, kiedy należy myć ręce. 3. Dbam o swój pokój (kącik), potrafię uporządkować swoje miejsce pracy. 4. Opiekowałam/em się apteczką gromady. 5. Przygotowałam/em dla mojej rodziny zdrową sałatkę. 6. Udzieliłam/em pierwszej pomocy w przypadku lekkiego skaleczenia. 7. Opowiedziałam/em kolegom lub koleżankom jak dbać o higienę. 8. Sprawdzałem stan czystości na kolonii. 9. Zmierzyłam/em temperaturę, oceniłam/em czy jest prawidłowa, przy osobie dorosłej odmierzyłam/em krople. 10. Potrafię wymienić produkty zawierające witaminy. 11. Potrafię wytłumaczyć, dlaczego nie wolno samowolnie spożywać leków, że nie wolno jeść leków przeterminowanych 12. Sprawdzam terminy przydatności do spożycia kupowanych artykułów spożywczych przechodzień 1. Wiem, jak należy zachować się w drodze do szkoły i gdzie można bezpiecznie przechodzić przez ulicę. Wiem, co to jest zebra. 2. Rozpoznaję znaki drogowe, jakie są na drodze z mojego domu do szkoły i w okolicach mojego miejsca zamieszkania, wiem, co oznacza sygnalizacja świetlna i dźwiękowa. 3. Nauczyłam/em młodsze dziecko zasad przechodzenia przez ulicę. 4. Wiem, jak oznaczona jest ścieżka rowerowa i kto może się po niej poruszać. 5. Potrafię zachować się w sytuacji, gdy widzę na ulicy wypadek, wiem, kogo należy poinformować o takim zdarzeniu. 6. Umiem poruszać się po drodze, na której nie ma chodnika. Wiem, co muszę mieć przy sobie poruszając się po drodze po zmroku.

Zosia–samosia/samodzielny 1. Jestem samodzielna/y i zaradna/y. Chętnie pomagam młodszym kolegom. 2. Potrafię samodzielnie zawiązać buty. 3. Potrafię sama/sam się ubrać odpowiednio do temperatury panującej na zewnątrz. 4. Samodzielnie wykonuję takie czynności jak: mycie zębów czy jedzenie. 5. Potrafię odczytać godzinę z zegarka. 6. Wraz z szóstką posprzątaliśmy zuchówkę. 7. Nigdy nie rozmawiam z nieznajomymi. 8. Gdy sama/sam poruszam się po ulicy przestrzegam zasad bezpieczeństwa poruszania się po drogach. 9. Zawsze staram się pamiętać o swoich domowych obowiązkach. Chętnie pomagam rodzicom w pracach domowych. 10. Nikt nie musi mi przypominać o odrobieniu pracy domowej. Zawsze sama/ sam pakuję plecak do szkoły, staram się niczego nie zapomnieć. 11. Znam telefony alarmowe. Gdy się zgubię, wiem, do kogo mogę się zwrócić o pomoc (w szkole, w wielkim sklepie, na ulicy). 12. W trudnych dla mnie sytuacjach staram się nie płakać, ale szukać jakiegoś rozwiązania.

Sprawności zespołowe lekarka/lekarz 1. Byliśmy z wizytą w ośrodku zdrowia, szpitalu lub aptece. 2. Bawiliśmy się w szkołę lekarską, a po egzaminie końcowym złożyliśmy Przysięgę Hipokratesa. 3. Bawiliśmy się w ośrodek zdrowia, pogotowie ratunkowe, aptekę, przychodnię sportowo – lekarską. 4. Bawiliśmy się w specjalistyczną przychodnię lekarską, gdzie szóstki przyjmowały różne specjalności lekarskie.

5. Prowadziliśmy klinikę dla lalek. 6. Zorganizowaliśmy turniej ratowniczy. 7. Zorganizowaliśmy w klasie, na podwórku lub we własnych domach mały kurs pierwszej pomocy lub akcję propagującą zdrowy styl życia. 8. Urządziliśmy konkurs na zdrową surówkę. 9. Urządziliśmy kącik czystości w klasie lub zuchówce, gdzie zamieściliśmy informacje o tym, jak dbać o zdrowie. policjantka/policjant 1. Byliśmy w komisariacie policji lub na posterunku, rozmawialiśmy z policjantem. 2. Wstąpiliśmy do Akademii Policyjnej, gdzie nauczyliśmy się przepisów ruchu drogowego, stopni, sygnalizowania. 3. Urządziliśmy swój komisariat lub biuro detektywistyczne. 4. Bawiliśmy się w policjantów różnej specjalności (dzielnicowy, drogówka, wydział ścigania przestępstw, jednostki antyterrorystyczne, treserów psów policyjnych itd.). 5. Przyjmowaliśmy zgłoszenia pod numerem telefonu 997. 6. Ścigaliśmy przestępcę. 7. Włączyliśmy się w akcję „bezpieczne osiedle”. 8. Urządziliśmy miniturniej przepisów ruchu drogowego lub dzień kultury na jezdni. 9. Braliśmy udział w terenowej grze policyjnej. 10. Poznaliśmy kilka elementów samoobrony. strażak 1. Byliśmy w remizie strażackiej, gdzie oglądaliśmy sprzęt i rozmawialiśmy z komendantem lub strażakami. 2. Wiemy jakie zagrożenie stanowi ogien. Wiemy jak należy się z nim obchodzić. 3. Urządziliśmy własną remizę strażacką i pełniliśmy w niej dyżur. 4. Zorganizowaliśmy ćwiczenia lub manewry strażackie. 5. Bawiliśmy się w szkołę oficerów pożarnictwa. Złożyliśmy egzamin na kolejne stopnie strażackie.

6. Uczestniczyliśmy w szkoleniu przeciwpożarowym. 7. Wykonaliśmy plakaty przeciwpożarowe, rozwiesiliśmy je na naszym osiedlu, w miasteczku. 8. Uczestniczyliśmy w akcji zabezpieczania lasu przed pożarem (zbieranie szkła, śmieci, tworzenie pasów przeciwpożarowych). 9. Uczestniczyliśmy w akcji ewakuacyjnej – alarmie przeciwpożarowym.

Harcerze 1. Umie wszystko to, co zuch. ◆◆ Zorganizujcie olimpiadę bezpieczeństwa. Niech konkurencje na niej obecne będą związane z czołganiem, wychodzeniem przez okno, zbieganiem ze schodów, poruszaniem się w ciemności itp. Te umiejętności przydadzą się twoim harcerzom w trakcie ewakuacji z budynków. ◆◆ W trakcie obozu zorganizujcie próbny alarmy przeciwpożarowy, w czasie którego zastępy będą musiały sprawnie opuścić swoje namioty i udać się na wyznaczone wcześniej miejsce zbiórki. ◆◆ Przygotujcie prostą grę planszową, w której każdy zastęp będzie jednym pionkiem i poruszał będzie się po polach prowadzących do mety. Układ planszy może być po prostu polami prowadzącymi od startu do mety lub możecie wykorzystać np. planszę do chińczyka. Gdy zastęp stanie na przygotowanym wcześniej przez Was specjalnym polu, aby ruszyć dalej musi odpowiedzieć na pytanie związane ze zdarzeniami kryzysowymi. ◆◆ W czasie świeczkowiska drużyny zastanówcie się, co dla Was znaczą słowa „bezpieczeństwo” i „kryzys”. Postarajcie się omówić te zagadnienia zarówno w skali mikro (rodzina, przyjaciele), poprzez zwiększanie jej (klasa, szkoła, gmina powiat), dojdźcie do skali makro (województwo, Polska, Europa). 2. Umie wezwać odpowiednią służbę do zdarzenia. ◆◆ Zorganizujcie quiz na refleks. Niech drużynowy przygotuje wcześniej tabliczki z wypisanymi zdarzeniami (np. pożar kosza na śmieci, zniszczony przystanek autobusowy, ktoś zemdlał w sklepie itp.) oraz

tabliczki z numerami alarmowymi. Tabliczki z numerami zostają rozdane zastępom. Zastępy siadają twarzą do drużynowego, w takiej odległości by nie widzieć się zbyt dobrze nawzajem. Drużynowy pokazuje tabliczkę z wybranym zdarzeniem, a zadaniem zastępów jest szybko podnieść odpowiedni numer telefonu. Wygrywa zastęp, który zrobi to szybciej. Wariantem tej gry może być umieszczenie numerów telefonów w różnych miejscach, oddalonych od siebie. Zadaniem zastępów jest wtedy jak najszybciej dobiec do wybranego numeru. ◆◆ Zagrajcie w głuchy telefon, w którym pierwsza osoba jest świadkiem zdarzenia, a ostatnia dyspozytorem służb. Drużynowy podaje krótki opis sytuacji, świadek musi wymyślić komunikat, jaki chce przekazać dyspozytorowi, tak aby na miejsce przyjechały odpowiednie służby. 3. Wie, jakie zdarzenia mogą wydarzyć się w jego okolicy. ◆◆ Zorganizujcie turniej wiedzy, w którym pytania będą dotyczyć zagrożeń i sposobu postępowania w ich trakcie. ◆◆ Wybierzcie się do instytutu w stylu Centrum Nauki Kopernik lub Centrum Hewelianum. W takich miejscach często tłumaczone są zasady powstawania katastrof naturalnych. Gdy taka wycieczka jest niemożliwa, poproście nauczyciela geografii lub przyrody z pobliskiej szkoły, by pomógł Wam przygotować taki pokaz na zbiórce. ◆◆ Przygotujcie plakat, mówiący mieszkańcom Waszej miejscowości lub członkom Waszego środowiska, o tym jak przygotować się do zagrożeń najczęściej pojawiających się w okolicy. 4. Wie, gdzie w jego okolicy znajduje się straż pożarna, pogotowie, komisariat policji. ◆◆ Stwórzcie mapę Waszego miasta, na której zaznaczycie remizę straży pożarnej, komisariat policji, pogotowie i inne służby, a także miejsca potencjalnie niebezpieczne, takie jak kąpieliska, rozlewiska rzek czy duże skupiska ludzi (szkoły, centra handlowe). ◆◆ Zorganizujcie grę terenową po Waszej okolicy, której punkty będą znajdować się przy policji, przychodni, straży pożarnej i innych,

ważnych pod kątem bezpieczeństwa, miejscach (np. kąpielisku). Niech na każdym z punktów znajduje się zadanie z nim związane (czyli np. przy pogotowiu dotyczące samarytanki, przy policji poprawnego przechodzenia przez jezdnię, przy straży pożarnej zabezpieczenia miejsca na ognisko, przy plaży związane z przygotowaniem się na upały itp.) 5. Jest w stanie wraz z zastępem włączyć się w akcje pomocy charytatywnej, takie jak np. zbiórki żywności. ◆◆ Stwórzcie sieć alarmową drużyny, którą będziecie mogli wykorzystać w razie nagłej potrzeby szybkiego spotkania się. Aby taka sieć sprawnie działała, musi być zaprojektowana w taki sposób, aby każdy harcerz poza wysłaniem wiadomości otrzymywał potwierdzenie, że została ona odebrana i przesłana dalej. 6. Umie opatrzeć skaleczenie, otarcie, itp., wie, że rannym nie należy samodzielnie podawać leków, zna podstawowy skład apteczki. ◆◆ Zorganizuj dla drużyny prostą grę dotyczącą ratownictwa. Na początku zadaniem zastępów jest zdobyć niezbędne wyposażenie apteczki – na terenie gry rozłóż przedmioty, które powinny wejść w jej skład oraz kilka „zmyłek” – np. mydło, szczoteczka do zębów itp., które utrudnią zadanie Twoim harcerzom. Gdy uznają, że skompletowały wszystkie elementy apteczki, udają się w wylosowane miejsce, w którym czeka na nich poszkodowany. Ich zadaniem jest dowiedzieć się, co mu dolega, zadzwonić po pomoc i opatrzyć rany. Warto, aby stan poszkodowanego był adekwatny do wiedzy harcerzy. Podobną grę opartą na poszukiwaniu wyposażenia można przeprowadzić zbierając wyposażenie domowego zestawu przetrwania. ◆◆ Przygotuj z zastępami broszurę z podstawami pierwszej pomocy. Umieśćcie na niej numery alarmowe, wyposażenie apteczki, zasady opatrywania podstawowych ran – ważne aby całość była możliwie krótka i treściwa, tak aby potem każdy Wasz harcerz mógł ją nosić ze sobą np. w kieszeni munduru.

7. Wraz z rodzicami przygotował domowy zestaw przetrwania, zna jego skład. ◆◆ Skład domowego zestawu przetrwania znajduje się w poprzednim rozdziale. Aby się go nauczyć zagrajcie na zbiórce w grę „Ciepło–zimno”, w czasie której będziecie ukrywać przedmioty wchodzące w skład takiego zestawu (jeśli nie jesteście w stanie przygotować wszystkich przedmiotów na zbiórkę, mogą je zastąpić ich ilustracje wydrukowane na sztywnym papierze). W czasie gry jedna osoba wychodzi z sali, a pozostałe ukrywają gdzieś przedmiot. W trakcie poszukiwań przedmiotu osoba jest naprowadzana poprzez hasła „Ciepło” – gdy zbliża się do przedmiotu lub „Zimno” – gdy się oddala. ◆◆ W ramach zadania międzyzbiórkowego niech zastępy samodzielnie przygotują domowe zestawy przetrwania (minimum po jednym na zastęp, ale dobrze by było, gdyby każdy harcerz przygotował to indywidualnie), wykonają ich zdjęcie i przyniosą na zbiórkę. Zdjęcia umieśćcie w kronice lub na blogu drużyny z odpowiednią informacją o tym, czym jest taki zestaw. ◆◆ W trakcie obozu zorganizujcie zajęcia, w których zadaniem zastępów będzie stworzenie niepowtarzalnego punktu ze sprzętem BHP, medycznym oraz przeciwpożarowym. 8. Umie samodzielnie ubrać się i spakować zależnie od panujących warunków pogodowych. ◆◆ Zorganizujcie konkurs pakowania plecaka na czas. Niech każdy zastęp ma do dyspozycji dużą ilość przedmiotów, w których powinny się znaleźć ubrania charakterystyczne dla upałów, mrozów, wyjścia w góry, a także sporo zbędnych rzeczy. Niech w każdej turze zastęp ma do dyspozycji 15 minut i za zadanie dobrać wyposażenie plecaka, do warunków wybranych przez prowadzącego, np. bardzo dużego upału lub zimowej wycieczki górskiej. 9. Wie, gdzie w jego domu znajdują się wyłączniki prądu, zawory gazu oraz wody, w razie potrzeby umie je włączyć i wyłączyć.

◆◆ Poproś zastępy, aby w ramach zadania międzyzbiórkowego przygotowały proste schematy domów (rysunek poniżej) i zaznaczyły na nich, gdzie znajdują się przedmioty związane z elektrycznością, gazem i wodą oraz nanieśli na nie miejsce znajdowania się wyłączników mediów. ◆◆ Poproście pracowników szkoły, z którą współpracujecie, aby pokazali Wam, gdzie w szkole znajdują się takie wyłączniki oraz zaprezentowali ich funkcjonowanie. ◆◆ Niech zastępy zaprojektują, a następnie narysują lub wykonają model „Super bezpiecznej szkoły/harcówki”, która będzie przygotowana na różnego rodzaju zagrożenia.

Sprawności samarytańskie higienista/higienistka * 1. Założył/a opatrunek, nakleił/a plaster z opatrunkiem, zabandażował/a kończynę, wykorzystał/a w opatrywaniu chustę trójkątną. 2. Zabezpieczył/a się przed przeziębieniem, odmrożeniem. 3. Zaradził/a w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, niewielkiego oparzenia, krwotoku z nosa, ukąszenia przez pszczołę lub osę. 4. Zmierzył/a temperaturę, wie jaka jest prawidłowa temperatura ciała. 5. Poznał/a alarmowe numery telefonów. Wie, kiedy i w jaki sposób należy z nich korzystać. sanitariusz/sanitariuszka ** 1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę osobistą. 2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku: ◆◆ krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia, ◆◆ konieczności unieruchomienia kończyny, ◆◆ konieczności udrożnienia górnych dróg oddechowych. 3. Pełnił/a służbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie. 4. Prawidłowo sprawdził tętno.

Sprawności meteorologiczne aspirant meteorologiczny * 1. Potrafi zauważyć nadchodzący szkwał (burzę). 2. Potrafi wyjaśnić zjawisko rosy: naturalnej i na okularach po wejściu zimą do ciepłego pomieszczenia. 3. Potrafi rozpoznać i nazwać chmury deszczowe.

meteorolog ** 1. Potrafi ocenić siłę wiatru w skali Bouforta (lub m/s). 2. Na planie akwenu szkoleniowego (lub strefy pilotażowej) zaznaczył/a lokalne, specyficzne obszary wiatrowe (oraz prądy wstępujące). 3. Potrafi nazwać widoczne na niebie chmury i powiedzieć, skąd się wzięły (jak powstały) i co zwiastują. 4. Rozpoznał/a różne rodzaje chmur i określił/a ich wysokość. Rozróżnia rodzaje mas powietrza.

Sprawności strażackie strażak * 1. Zna stopnie PSP oraz stopnie funkcyjnych OSP. 2. Wymieni podstawowe przyczyny powstawania pożarów. 3. Szybko ubiera się w osobiste uzbrojenie strażaka. 4. Zna rodzaje i wyposażenie węży oraz sprzęt do ich obsługi i zasady konserwacji. 5. Wspólnie z zastępem budowała/ał linię wężową. mechanik sprzętu pożarniczego ** 1. Zna zasady działania, budowę i obsługę motopompy. 2. Sprawnie posługuje się gaśnicą, hydronetką, kocem gaśniczym, bosakiem, sprzętem burzącym i tłumicą. 3. Potrafi wymienić środki transportowe używane przez straże pożarne. 4. Potrafi rozwinąć skróty określeń samochodów strażackich. 5. Potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia i porażenia prądem.

Harcerska Służba Graniczna strażniczka granicy/strażnik granicy * 1. Zna podstawowe zadania Straży Granicznej i jej strukturę. 2. Zna numer telefonu do najbliższej jednostki SG. 3. Zna przebieg linii granicy w rejonie zamieszkania i potrafi wskazać jej charakterystyczne punkty. 4. Potrafi skrycie obserwować innych, samemu nie będąc widzianym; umie sporządzić meldunek z zaobserwowanych zdarzeń. 5.

Potrafi wymienić nazwy kilku miejscowości na terytorium państwa sąsiedniego w rejonie zamieszkania

tropiciel śladów ** 1. Umie rozpoznawać ślady ludzi określając: ich wiek, kierunek marszu, długość kroku i sposób poruszania się. 2. Przeprowadził/a wywiad z funkcjonariuszem SG na temat rozpoznawania i zabezpieczania śladów. 3. Przeprowadził/a w terenie zajęcia dla zastępu z rozpoznawania śladów. 4. Samotnie spędził/a w terenie 8 godzin, opisując ślady ujawnione na drogach dojazdu do linii granicy. 5. Sporządził/a odlew gipsowy śladu człowieka.

Harcerze Starsi 1. Umie wszystko to co zuch i harcerz. 2. Wie, gdzie szukać informacji o stanie bezpieczeństwa jego okolicy. ◆◆ Przeprowadźcie wśród mieszkańców Waszego miasta, członków Waszego hufca ankietę, w której zbadacie poziom ich wiedzy o lokalnych zagrożeniach. Zadajcie pytania dotyczące zarówno zagrożeń występujących w okolicy, jak i sposobów radzenia sobie z nimi. ◆◆ Zbierzcie informacje na temat tego, jak skauci w innych krajach pomagają w czasie katastrof. Stwórzcie na ich podstawie broszurę, którą zaprezentujecie w hufcu. 3. Umie rozsądnie gospodarować posiadanymi zapasami prowiantu i paliwa. ◆◆ Stwórzcie „Kryzysową książkę kucharską”. Postarajcie się zebrać jak najwięcej przepisów lub nawet wymyślić własne, które są możliwe do wykonania z produktów o długim terminie ważności (takich jak konserwy) i dostarczają człowiekowi dużo energii. ◆◆ Zorganizujcie z drużyną pokaz mody strojów ze świata po katastrofie. Niech Wasze projekty nie tylko oddają klimat takiego uniwersum, ale także uwzględnią zabezpieczenia przed różnymi zagrożeniami. 4. Umie ocenić sytuację kryzysową, zebrać od poszkodowanego wywiad i przekazać informacje w zgłoszeniu do odpowiedniej służby.

◆◆ W ramach wieczoru filmowego obejrzycie razem film, którego akcja dotyczy zabezpieczenia katastrofy (np. „Góra Dantego” (reż. Roger Donaldson, USA 1997), „Niemożliwe” (reż. Juan Antonio Bayona, Hiszpania, USA 2012), a potem zastanówcie się jakie działania zostały tam podjęte i co można było zrobić lepiej. ◆◆ Wybierzcie się na organizowany przez Harcerską Szkołą Ratownictwa Starszoharceski Kurs Pierwszej Pomocy, lub, gdyby taki nie odbywał się w najbliższej przyszłości, zaproście członków Straży Pożarnej, Wodnego lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego, niech przeprowadzą dla Was krótkie szkolenie w zamian za np. pomoc przy konserwacji sprzętu. 5. Jest w stanie wraz z zastępem zorganizować lub pomóc w organizacji akcji pomocy charytatywnej, takiej jak np. zbiórka żywności. ◆◆ Zorganizujcie zbiórkę darów dla pobliskiego schroniska dla zwierząt lub domu dziecka. Dobrą okazją do takiej akcji będą święta Bożego Narodzenia, Dzień Dziecka czy Dzień Ziemi. Niech zastępy podzielą się zadaniami – część przygotuje plakaty informacyjne, część pomoże w kontakcie z instytucją, część pomoże w kontakcie z ewentualnymi sponsorami, niektórzy zajmą się sprawami organizacyjnymi itp. 6. Aktywnie uczestniczy w zajęciach z edukacji dla bezpieczeństwa oraz wiedzy o społeczeństwie. ◆◆ Niech

twoi

harcerze

ramach

zadania

międzyzbiórkowego

przeprowadzą wywiady z osobami z takich miejsc jak szkoła, dom kultury, przychodnia, przedszkole, w których zapytają się ich, jakie są przewidziane działania na wypadek sytuacji kryzysowej. 7. Jest w stanie ewakuować się z budynku, zachować w czasie ogłoszenia alarmu bez pomocy dorosłego. 8. Jest sprawny fizycznie, w razie potrzeby może pomóc w trakcie ewakuacji lub alarmu słabszym osobom.

◆◆ Zorganizujcie dla zastępów zawody sportowe, w których wykorzystacie przedmioty związane z wydarzeniami kryzysowymi. Niech jednym z zadań będzie napełnianie worków piaskiem i przenoszenie ich na wybraną odległość, tor przeszkód z gaśnicą lub przenoszeniem rannego na noszach itp. ◆◆ Zorganizujcie świeczkowisko/ognisko, w trakcie którego zastanowicie się, co dla Was znaczą sformułowania „Nieść chętną pomoc bliźnim”, „Postępować po rycersku”, „Widzieć w każdym bliźniego” zawarte w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim. 9. Jest w stanie wraz z zastępem pomóc służbom informacyjnym w trakcie zdarzeń kryzysowych. ◆◆ Zorganizujcie na zbiórce prostą grę, w której zadaniem zastępów będzie przekazywanie informacji między ważnymi punktami Waszego miasta, takimi jak straż pożarna czy pogotowie. Warto, aby gra zawierała elementy zarówno związane z korzystaniem z radiotelefonów, jak i przemieszczaniem się zastępów. 10. Umie zabezpieczyć ważne dokumenty oraz sprzęt elektroniczny przed skutkami zdarzeń kryzysowych. ◆◆ Zorganizujcie na zbiórce zawody związane z zabezpieczaniem Waszych rzeczy. Przygotuj dla zastępów stos rzeczy do wyboru – folie, taśmy klejące, kleje, sznurki, torebki strunowe, metalowe i kartonowe pudełka itp. oraz zestaw elementów symulujących dokumenty – niech będą to zarówno plastikowe karty (np. stare karty telefoniczne) jak i dokumenty papierowe (np. stare notatniki). Zadaniem zastępów będzie w ciągu 15 minut jak najlepiej zabezpieczyć dokumenty na wypadek powodzi (powinny się znaleźć z foliowej torebce, szczelnie zamkniętej) i pożaru (metalowe pudełko). Następnie dokumenty zanurzamy w wodzie i wkładamy do ogniska. Wygrywa zastęp, którego zabezpieczenie lepiej przechowa dokumenty. Można dodać utrudnienie zadania i w przygotowanych materiałach umieścić kilka „bubli”, np. podarte torebki, pęknięte pudełka itp.

◆◆ Zabezpieczenie sprzętu elektronicznego sprowadza się do odłączenia go od zasilania oraz w razie potrzeby przeniesienia w bezpieczne miejsce (np. na wyższe piętra budynku). Tutaj również można przećwiczyć takie działania w formie zawodów – zadaniem zastępu jest przenieść komputer (z monitorem, klawiaturą, myszą, głośnikami) na pierwsze piętro budynku w jak najkrótszym czasie, tak, aby dało się go uruchomić po zakończeniu „przenosin”. Jako ze harcerze mogą w ogniu walki przestać uważać na niesione przedmioty, warto aby sprzęt na którym będą ćwiczyć nie przedstawiał sobą zbyt dużej wartości.

Sprawności samarytańskie sanitariusz/sanitariuszka ** 1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę osobistą. 2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku: ◆◆ krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia, ◆◆ konieczności unieruchomienia kończyny, ◆◆ konieczności udrożnienia górnych dróg oddechowych. 3. Pełnił/a służbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie. 4. Prawidłowo sprawdził tętno. ratownik/ratowniczka *** 1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla drużyny na rajd, wycieczkę lub biwak. 2. Zaradził/a w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi, grzybami, zepsutą żywnością). 3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. Ułożył/a poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. 4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a różne sposoby

nasobnego

przenoszenia

rannych.

Kierując

patrolem

noszowym,

pokonał(a) kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę, pokonanie ogrodzenia). 5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej. Pełnił/a służbę w ambulatorium obozowym lub podczas dużej imprezy terenowej, opiekował/a się chorym.

Sprawności meteorologiczne meteorolog ** 1. Potrafi ocenić siłę wiatru w skali Bouforta (lub m/s). 2. Na planie akwenu szkoleniowego (lub strefy pilotażowej) zaznaczył/a lokalne, specyficzne obszary wiatrowe (oraz prądy wstępujące). 3. Potrafi nazwać widoczne na niebie chmury i powiedzieć, skąd się wzięły (jak powstały) i co zwiastują. 4. Rozpoznał/a różne rodzaje chmur i określił/a ich wysokość. Rozróżnia rodzaje mas powietrza. młody synoptyk *** 1. Potrafi po układzie chmur i innych zjawiskach określić sytuację baryczną (np. nadchodzi front ciepły). 2. Potrafi rozpoznać moment przejścia frontu i podać przewidywany rozwój sytuacji meteorologicznej. 3. Potrafi odebrać i wyjaśnić specjalistyczną (morską, lotniczą) prognozę pogody; wie, jak do niej dotrzeć. 4. Przyjmie i zapisze telefoniczną prognozę pogody. 5. Przeprowadził/a

obserwacje

meteorologiczne

zapisywał/a

wyniki

pomiarów co najmniej przez 2 tygodnie.

Sprawności drogowe znawczyni ruchu drogowego/znawca ruchu drogowego *** 1. W okresie próby systematycznie pełnił/a służbę ruchu w miejscach i przy okazjach tego wymagających. 2. Uczestniczył/a w spotkaniu z policjantem na temat bezpieczeństwa na drogach i obowiązujących przepisów. 3. Zorganizował/a wraz z zastępem zawody na rowerowym torze przeszkód lub w miasteczku ruchu drogowego, popularyzując w ten sposób obowiązujące przepisy w drużynie, szczepie, szkole. 4. Zorganizował/a dla zuchów pokaz prawidłowego poruszania się po drogach, połączony z konkursem.

Sprawności strażackie mechanik sprzętu pożarniczego ** 1. Zna zasady działania, budowę i obsługę motopompy. 2. Sprawnie posługuje się gaśnicą, hydronetką, kocem gaśniczym, bosakiem, sprzętem burzącym i tłumicą. 3. Potrafi wymienić środki transportowe używane przez straże pożarne. 4. Potrafi rozwinąć skróty określeń samochodów strażackich. 5. Potrafi udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia i porażenia prądem. strażak ratownik *** 1. Potrafi zebrać informacje o stanie zaopatrzenia miejscowości w wodę oraz ustalić najdogodniejsze miejsce na ustawienie motopompy. 2. Zna rodzaje prądów gaśniczych wodnych. 3. Kierował/a budową linii wężowej oraz gaszeniem przez zastęp ognia podczas ćwiczeń.

4. Ukończył/a kurs pierwszej pomocy. 5. Prowadził/a służbową korespondencję radiową używając kryptonimów.

Harcerska Służba Graniczna tropiciel śladów ** 1. Umie rozpoznawać ślady ludzi określając: ich wiek, kierunek marszu, długość kroku i sposób poruszania się. 2. Przeprowadził/a wywiad z funkcjonariuszem SG na temat rozpoznawania i zabezpieczania śladów. 3. Przeprowadził/a w terenie zajęcia dla zastępu z rozpoznawania śladów. 4. Samotnie spędził/a w terenie 8 godzin, opisując ślady ujawnione na drogach dojazdu do linii granicy. 5. Sporządził/a odlew gipsowy śladu człowieka. pogranicznik *** 1. Zna podział pogranicza (pas drogi granicznej, strefa nadgraniczna). 2. Umie wymienić elementy służby granicznej. 3. Zna strukturę Straży Granicznej. 4. Potrafi wymienić nazwy przejść granicznych we własnym województwie. 5. Zna podstawowe fakty z historii polskich formacji granicznych.

Wędrownicy 1. Umie wszystko to co zuch, harcerz i harcerz starszy. ◆ ◆ Wzorując się na torze przeszkód, jaki przechodzą funkcjonariusz państwowych służb (np. takim jak tutaj: http://www.testydopolicji. info/test-wiedzy.html) zorganizujcie zawody sportowe. 2. Zna podstawowe zasady pierwszej pomocy, umie wykonać RKO. ◆ ◆ Wybierzcie

się

Ratownictwa

organizowany

Wędrowniczy

Kurs

przez

Harcerską

Pierwszej

Szkołą

Pomocy,

lub,

gdyby taki nie odbywał się w najbliższej przyszłości, zaproście członków Straży Pożarnej, Wodnego lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego, niech przeprowadzą dla Was krótkie szkolenie w zamian za np. pomoc przy konserwacji sprzętu lub organizacji imprezy miejskiej. 3. Wie, jak poruszać się samochodem w sytuacji kryzysowej, np. w trakcie powodzi czy burzy. ◆◆ Skontaktujcie się ze szkołą jazdy znajdującą się w Waszym mieście i poproście ich o przygotowanie krótkiego szkolenia dotyczącego jazdy ekstremalnej. Część szkół posiada dostęp do specjalnych torów, na których będziecie mogli spróbować swoich sił za kółkiem, w sposób nieco mniej spokojny niż w codziennej jeździe. Teoretyczne wskazówki, jak korzystać z samochodu w czasie kryzysów znajdziecie w pierwszym rozdziale tej propozycji.

4. Skompletował/a domowy zestaw przetrwania oraz samochodowy zestaw przetrwania. ◆ ◆ Zorganizujcie konkurs fotograficzny, którego motywem przewodnim będzie

bezpieczeństwo,

nagrodami

zestawy

przetrwania,

skompletowane według wskazówek z rozdziału pierwszego. 5. Jest w stanie samodzielnie zorganizować akcję pomocy humanitarnej, taką jak zbiórki funduszy czy żywności. ◆ ◆ Zastanówcie się, jak z bezpieczeństwem wiąże się Dewiza i Kodeks wędrowniczy oraz symbolika wędrownicza. Przedyskutujcie swoje pomysły w trakcie debaty lub zorganizujcie kuźnicę. 6. Może wspomóc profesjonalne służby w działaniach ratowniczych – po ukończeniu odpowiednich kursów. Gdy zajdzie taka potrzeba, zajmie się innymi uczestnikami zdarzenia kryzysowego, w tym dziećmi i osobami starszymi. ◆ ◆ Zaproście na zbiórkę psychologa lub pedagoga, który opowie Wam o tym, jak małe dzieci oraz osoby starsze reagują na zdarzenia kryzysowe i przekaże Wam wskazówki, jak udzielać im pomocy. ◆ ◆ Zorganizujcie na zbiórce „konferencję prasową”. Część drużyny wcieli się w rolę dziennikarzy, część w rolę odpowiadających urzędników i ratowników. Wcześniej wybierzcie jedno zdarzenie kryzysowe (np. konkretny wypadek, który zdarzył się w przeszłości), o którym będziecie mówić i zbierzcie informacje na jego temat. 7. Jest w stanie samodzielnie poprowadzić zajęcia dla innych osób dotyczące bezpiecznych zachowań. ◆ ◆ Zorganizujcie

dla

swojego

szczepu

lub

hufca

warsztaty

z postępowania w sytuacjach kryzysowych. ◆◆ Zorganizujecie dla swojego szczepu lub hufca konkurs, w którym młodsi harcerze będą musieli przedstawić ciekawy sposób informowania ludności o zagrożeniach w Waszej okolicy, np. zrobić plakat, nagrać film itp.

8. Umie zabezpieczyć dom przed skutkami zdarzeń kryzysowych, jest w stanie przewidzieć, które przedmioty i obiekty mogą stanowić zagrożenie ◆◆ W trakcie ogniska zabawcie się w czarnowidzów i stwórzcie gawędę, w której dzieją się wszystkie złe rzeczy, jakie mogą się stać w wybranym przez Was miejscu, np. harcówce, klasie szkolnej, miejscu pracy, obozie itp. Niech opowieść zacznie się od z pozoru błahego zdarzenia (np. ktoś nie dokręca wody), które potem narasta do chwilami absurdalnej katastrofy (niczym sploty zdarzeń w filmach z serii „Oszukać przeznaczenie”). Zapiszcie Wasze pomysły, gdy skończycie historię zastanówcie się, czy udało Wam się przewidzieć wszystkie nieszczęścia i przygotujcie plan, jak im zapobiec. Informacje na ten temat znajdują się w pierwszym rozdziale. 9. Jest w stanie zorganizować i przeprowadzić ewakuację swojej rodziny i najbliższego otoczenia, a także aktywnie wspomóc służby zajmujące się ewakuacją jego okolicy ◆◆ Zorganizujcie na obozie próbną ewakuację dla wszystkich jego członków. Aby się dobrze do niej przygotować poproście o pomoc lokalną straż pożarną. Przeprowadźcie ćwiczenia dwuetapowo – pierwszy raz zapowiedzcie czas alarmu, niech uczestnicy będą mogli się do niego przygotować, drugi raz ogłoście ewakuację niespodziewanie. W trakcie ćwiczeń zadbajcie o wybór odpowiedniego miejsca zbiórki, sprawne informowanie ewakuowanych, dobrą organizację ich przemieszczania oraz oczekiwania na miejscu zbiórki. 10. Jest w stanie wspomóc profesjonalne służb w prowadzeniu akcji informacyjnych w czasie zdarzeń kryzysowych ◆◆ Zagrajcie na zbiórce w grę typu RPG, której akcja będzie się rozgrywała w czasie wybranej klęski, a bohaterowie będą jej uczestnikami, ratownikami, strażakami czy harcerzami pomagającymi w jej trakcie. ◆◆ Zapoznajcie się z sposobem działania radiotelefonów. Zorganizujcie grę, w której jedna z osób znajduje się w „centrum dowodzenia” i koordynuje działania pozostałych za pomocą radiotelefonów, tak aby np. zebrały szukane hasło.

Sprawności samarytańskie ratownik/ratowniczka *** 1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla drużyny na rajd, wycieczkę lub biwak. 2. Zaradził/a w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi, grzybami, zepsutą żywnością). 3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. Ułożył/a poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. 4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a różne sposoby nasobnego przenoszenia rannych. Kierując patrolem noszowym, pokonał(a) kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę, pokonanie ogrodzenia). 5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej. Pełnił/a służbę w ambulatorium obozowym lub podczas dużej imprezy terenowej, opiekował/a się chorym. Funkcję sprawności mistrzowskich pełnią odznaki „Ratownik Medyczny ZHP”.

Sprawności meteorologiczne młody synoptyk *** 1. Potrafi po układzie chmur i innych zjawiskach określić sytuację baryczną (np. nadchodzi front ciepły). 2. Potrafi rozpoznać moment przejścia frontu i podać przewidywany rozwój sytuacji meteorologicznej. 3. Potrafi odebrać i wyjaśnić specjalistyczną (morską, lotniczą) prognozę pogody; wie, jak do niej dotrzeć. 4. Przyjmie i zapisze telefoniczną prognozę pogody. 5. Przeprowadził./a obserwacje meteorologiczne i zapisywała/ał wyniki pomiarów co najmniej przez 2 tygodnie.

synoptyk – mistrzowska 1. Na podstawie mapki synoptycznej potrafi sporządzić krótkoterminową prognozę. 2. Zna typowe trasy niżów i statystyczny rozkład kierunków wiatru na terenie Polski w różnych porach roku. 3. Potrafi odebrać i zrozumieć prognozę meteo w języku obcym. 4. Potrafi odczytać i zinterpretować prognozę NAVTEX lub ATIS. 5. Potrafi zinterpretować zarejestrowany przez siebie barogram w odniesieniu do panujących wówczas warunków meteorologicznych.

Sprawności drogowe znawczyni ruchu drogowego/znawca ruchu drogowego *** 1. W okresie próby systematycznie pełniła/ił służbę ruchu w miejscach i przy okazjach tego wymagających. 2. Uczestniczył/a w spotkaniu z policjantem na temat bezpieczeństwa na drogach i obowiązujących przepisów 3. Zorganizował/a wraz z zastępem zawody na rowerowym torze przeszkód lub w miasteczku ruchu drogowego, popularyzując w ten sposób obowiązujące przepisy w drużynie, szczepie, szkole. 4. Zorganizował/a dla zuchów pokaz prawidłowego poruszania się po drogach, połączony z konkursem.

Harcerska Służba Graniczna pogranicznik *** 1. Zna podział pogranicza (pas drogi granicznej, strefa nadgraniczna). 2. Umie wymienić elementy służby granicznej.

3. Zna strukturę Straży Granicznej. 4. Potrafi wymienić nazwy przejść granicznych we własnym województwie. 5. Zna podstawowe fakty z historii polskich formacji granicznych.

Sprawności strażackie strażak ratownik *** 1. Potrafi zebrać informacje o stanie zaopatrzenia miejscowości w wodę oraz ustalić najdogodniejsze miejsce na ustawienie motopompy. 2. Zna rodzaje prądów gaśniczych wodnych. 3. Kierował/a budową linii wężowej oraz gaszeniem przez zastęp ognia podczas ćwiczeń. 4. Ukończył/a kurs pierwszej pomocy. 5. Prowadził/a służbową korespondencję radiową, używając kryptonimów.

Materiały dla dociekliwych Książki ◆◆ A.

Stillwell,

„Sztuka przetrwania w sytuacjach kryzysowych”,

tłumaczenie Krysztof Walczak – krótka, napisana prostym językiem, bogato ilustrowana książka, mówiąca o tym, jak samemu przygotować się na różne kryzysy i przetrwać w czasie ich trwania. ◆◆ J. Wolanin „Zarys Teorii Bezpieczeństwa Obywateli Ochrona Ludności na Czas Pokoju”– pozycja dość obszerna i adresowana do studentów kierunków związanych z bezpieczeństwem, jednak zawiera ogrom informacji o bezpieczeństwie i radzeniu sobie z kryzysami. ◆◆ A. Dziak, „Pierwsza pomoc” – książka zawiera materiały mogące posłużyć wychowawcom, instruktorom ZHP oraz działaczom innych organizacji młodzieżowych do prowadzenia akcji zapobiegających nieszczęśliwym wypadkom, jak również do szkolenia mającego na celu nabycie elementarnych umiejętności niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków. ◆◆ C. Janczarski, „Jak Wojtek został strażakiem” – pozycja raczej dla harcerzy niż dla drużynowych, pokazująca, jak wielka jest siła marzeń. Siedmioletni Wojtek marzy, żeby zostać strażakiem, ale dorośli twierdzą, że jest za mały. I oto przypadek sprawia, że Wojtek wynosi z płonącego domu niemowlę i alarmuje straż pożarną.

Źródła internetowe ◆◆ http://www.ready.gov/kids – strona amerykańskiej organizacji FEMA zajmującej się zarządzaniem kryzysowym w USA zawierająca materiały zarówno dla dzieci jak i nauczycieli mówiące o bezpieczeństwie (materiały w języku angielskim).` ◆◆ http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Edukacja/Warto-wiedziec-wiecejo-wodzie/materialy.pdf – materiały dydaktyczne dla nauczycieli dotyczące radzenia sobie z powodzią stworzone przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. ◆◆ http://informujeostrzegam.niepolomice.eu/news.php

–

strona

projektu „Informuję, ostrzegam” zawierająca materiały o bezpieczeństwie w najbliższym otoczeniu. ◆◆ h t t p : / / w w w. p o w o d z . g o v. p l / p a g e / e d u k a c j a - p o w o d z i o w a – rządowa strona z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi powodzi. ◆◆ http://www.katowice.kwpsp.gov.pl/pl/index/html/id:18 prezentująca

programy

edukacyjne

wdrażane

przez

–

strona Komendę

Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach. ◆◆ http://rcb.gov.pl/ – portal Rządowego Centrum Bezpieczeństwa zawierający informacje na temat systemu zarządzania kryzysowego w Polsce i występujących w kraju zagrożeń. ◆◆ http://portal.ciop.pl/

–

(zakładka

Edukacja

szkolenia

BHP)

– portal poświęcony bezpieczeństwie i higienie pracy, materiały dotyczą pracy z dziećmi z tym zagadnieniem oraz pokrewnymi tematami. ◆◆ http://www.edukacja.mazowsze.pl/ – baza materiałów edukacyjnych dotyczących m.in. zagadnień bezpieczeństwa.