Z perspektywy. Harcerski punkt widzenia.

NR 5 STYCZEŃ 2017

Zasada pomocniczości

Najważniejsze jest bycie dla harcerzy

w 100% Zmiana generalna

*

podróżnicy - wyjdź w świat

Podejmij wyzwanie – samokształcenie

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

|1

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia Z PERSPEKTYWY programu 4 | Kierunki programowe, jak je zrealizować?

Z PERSPEKTYWY kształcenia 7 | Podejmij wyzwanie – samokształcenie

Z PERSPEKTYWY podróżnika 9 | „Wyprawa po kwiat lotosu”

Z PERSPEKTYWY wydarzenia 12 | Indiana Jones, tylko naprawdę

Z PERSPEKTYWY społeczeństwa 15 | Zmiana generalna

Z PERSPEKTYWY drużynowego 18 | Najważniejsze jest bycie dla harcerzy w 100%

Z PERSPEKTYWY autorytetu 20 | Na harcerstwie mogę patrzeć również oczyma drużynowego

Z PERSPEKTYWY kuchni 24 | Placek po harcersku

Z ważnej PERSPEKTYWY 20 | Zasada pomocniczości

Z PERSPEKTYWY eksperta 29 | hm. Andrzej Sawuła

Z PERSPEKTYWY Związku 32 | Gdzie warto być?

Copyright © 2017 Związek Harcerstwa Polskiego Wydawca: Główna Kwatera Związku Harcerstwa Polskiego ul. M. Konopnickiej 6 00-491 Warszawa Redaktor naczelna: hm. Monika Kubacka, Autorzy: phm. Joanna Fojt, hm. Katarzyna Kawka, Hanna Cichowska, Joanna Sobów, hm. Maciej Młynarczyk, phm. Maciej Pietrzczyk, hm. Lucyna Czechowska, phm. Adrian Łukaszewski, hm. Andrzej Sawuła, pwd. Olga Junkuszew Korekta: pwd. Karolina Majerowska Komiks: pwd. Michał Kulasek, Design: phm. Sonia Stach Fotografie: pwd. Agnieszka Madetko-Kurczab, Konrad Kmieć, phm. Piotr Rodzoch, unsplash.com, freepik.com E-mail: zperspektywy@zhp.pl

Z PERSPEKTYWY naczelnej

W

grudniu 2013 roku 38. Zjazd ZHP przyjął uchwałę programową. Określając kierunki programowe, podkreślając ponadczasowy charakter harcerskich działań i nawiązując do najważniejszych aspektów pracy wychowawczej, uchwała opisuje idealne podejście do programu. Właśnie dlatego pierwszy numer w Nowym Roku poświęcamy temu co najważniejsze: Celem jest wychowanie!

W piątym numerze przeczytacie o tym, jak drużynowa rozpoznaje aktualne potrzeby swoich wychowanków, tak aby program był potrzebny, skuteczny i atrakcyjny, a także dostaniecie gotową listę pomysłów, by kierunki dobrze realizować.

Ponadto w numerze o zasadzie pomocniczości, samodoskonaleniu i ważnych zmianach w światowej organizacji działającej na rzecz pokoju.

Z harcerskim pozdrowieniem,

hm. Monika Kubacka redaktor naczelna

Czuwaj!

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

|3

Z PERSPEKTYWY programu

Kierunki programowe, jak je zrealizować? phm. Joanna Fojt instruktorka Wydziału Inspiracji i Poradnictwa GK ZHP

Za nami półmetek roku harcerskiego. Warto w tym czasie spojrzeć w swoje programy, plany pracy i przemyśleć, zrewidować, może coś zmienić w naszych założeniach. Wszak „liczba zmian świadczy o ciągłości dowodzenia”. Przygotowałam dla Was „check-listę” związaną z kierunkami programowymi – czyli tą aktywnością harcerską, na którą szczególnie, w myśl uchwały programowej, powinniśmy na co dzień zwracać uwagę. Możecie ją śmiało wydrukować i wypełnić – może pomóc Wam zmienić coś w Waszych zbiórkach, może przemyśleć niektóre aktywności.

4 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY programu

element

realizujemy?

co już zrobiliśmy?

co jeszcze możemy zrobić?

przykłady

aktywność na świeżym powietrzu

pląsy/zabawy na podwórku, gry, zwiady, wycieczki

szacunek do natury

segregowanie śmieci, zbieranie śmieci na szlaku, obserwowanie przyrody

propagowanie zdrowych zachowań

niejedzenie śmieciowego jedzenia, zbilansowana dieta (zajrzyjcie do propozycji programowej "W zdrowym ciele - zdrowy druh")

wędrówki, biwakowanie i obozowanie

biwak na łonie przyrody, wędrówka w góry/ nad morze/nad jezioro, wędrówka w odwiedziny do sąsiedniej miejscowości

wspólne przygotowywanie i spożywanie pełnowartościowych posiłków

gotowanie na ognisku, piknik, uroczysta kolacja dla innych

podejmowanie działań na rzecz społeczności lokalnej

akcje charytatywne, zbiórki żywności/odzieży/ zabawek (warto zagłębić się tutaj w możliwość zdobywania Odznaki Skautów Świata)

rozpoznawanie potrzeb najbliższego środowiska

wywiady, mapy potrzeb, służba (warto poszukać informacji związanych z projektem Aktywni Obywatele Świata)

tworzenie projektów dla poprawy funkcjonowania społeczności lokalnej

przygotowanie projektów do budżetu obywatelskiego, akcje charytatywne i inne

ciekawość Polski

wycieczki krajoznawcze, zbiórki tematyczne, nawiązywanie współpracy z innymi drużynami/ gromadami

ciekawość Europy

wycieczki zagraniczne, nawiązanie współpracy ze skautami, zbiórki tematyczne

ciekawość świata, ludzi i kultur

spotkania z podróżnikami, "przenosiny w czasie" (do miejsca lub kultury), nawiązywanie relacji z innymi organizacjami, organizowanie imprez

ciekawość, by poznać

zdobywanie sprawności związanych z podróżowaniem, szperaniem, odkrywaniem, mapy nieznanych terenów/kultur

poznać, by działać

podejmowanie działań/zadań w ramach projektu Aktywni Obywatele Świata w związku z działaniami globalnie świadomymi Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

|5

Z PERSPEKTYWY programu

element

realizujemy?

rozbudzanie zainteresowań

co już zrobiliśmy?

co jeszcze możemy zrobić?

przykłady

spotkania z przedstawicielami różnych zawodów, wycieczki do zakładów pracy, ciekawych miejsc, dzielenie się pasjami

praktyczna nauka umiejętności przydatnych w życiu

wspólne robienie przetworów, nauka szycia, warsztaty z robotyki/programowania/kodowania, zajęcia związane z mediami społecznościowymi, szkolenia liderskie

techniki harcerskie wypełniane aktualnymi treściami

gry na bazie QR kodów/GPSa/google maps, umiejętne dzwonienie po pomoc, segregowanie śmieci

specjalności

wyjazd na łódki/kajaki, jazda konna, zajęcia wokalne ze specjalistą

samoorganizacja, pilność, rzetelność

dobrze działające systemy alarmowe drużyn/ gromad, próby konstruowane dla polepszenia wyników w nauce, prowadzenie kalendarzy/ terminarzy

przyjaźń

biwakowanie z innymi drużynami/gromadami, pomaganie w nauce

nauka dialogu i szacunku mimo różnic

poznawanie innych kultur/wyznań, spotkanie z osobami z innych kultur/wyznań, zajęcia/ zbiórki z poprawy relacji i umiejętności rozmowy

nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z ludźmi

wspólne biwakowanie/obozowanie, wymiana listowna, gry i zabawy integracyjne

sprzeciwianie się przemocy

zajęcia z samoobrony, ogniska/zbiórki o Prawie Harcerskim

promowanie Polski w świecie

nawiązywanie kontaktów ze skautami, wyjazdy zagraniczne

optymizm i wiara we własne możliwości

organizacja różnych (mniejszych i większych) akcji, np. darmowe przytulanie, dzień uśmiechu; podejmowanie wyzwań - rozwijanie się w próbach harcerskich i zdobywaniu sprawności

postawa obywatelska

dbanie o język wypowiedzi/estetykę listów, zaproszeń, pism, akcje sprzątania najbliższej okolicy, wsparcie lokalnych inicjatyw

radosne przeżywanie świąt państwowych

rozdawanie kotylionów, zbiórki patriotyczne (więcej działań znajdziecie w propozycjach programowych "Mamy niepodległą", "2014 kroków do wolności")

orientowanie się w osiągnięciach Polaków

wspólne oglądanie meczów/skoków/innych relacji sportowych, zbiórki o znanych Polakach

6 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY kształcenia

Podejmij wyzwanie – samokształcenie hm. Katarzyna Kawka instruktorka Chorągwi Ziemi Lubuskiej ZHP

Człowiek uczy się całe życie. W Wikipedii wyczytamy, że samokształcenie to „samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych z określonej dziedziny wiedzy. W szerszym ujęciu – kształtowanie własnej osobowości według własnego wzoru ideału”.

W dzisiejszym świecie rozwój technologii i postęp cywilizacyjny zmusza nas do nieustannego poszerzania swojej wiedzy, umiejętności i kompetencji. Często już nie wystarczy jedna skończona szkoła. Pracodawcy wymagają od swoich pracowników dodatkowych kursów, warsztatów, szkoleń, a przede wszystkim chęci do nauki. Ukończony kurs przewodnikowski, kurs drużynowych nie zwalnia nikogo od dalszego rozwoju, zdobywania wiedzy, poszerzania horyzontów. Dzisiaj słów kilka, jak dbać o swój dalszy rozwój oraz jak wdrażać do samokształcenia harcerzy.

Wdrażanie do samokształcenia Wdrażanie do samokształcenia powinno odbywać się już we wczesnych etapach edukacji. To Ty jako drużynowy, przewodnik zachęcaj swoje zuchy, swoich harcerzy do poszukiwań, doświadczania.

Metoda harcerska, w tym instrumenty metodyczne, którymi dysponujemy, daje nam wiele możliwości, aby rozbudzać w dzieciach ciekawość świata, głód wiedzy, chęć poznawania nowych rzeczy, aby przygotować ich do samokształcenia w życiu dorosłym.

Samokształcenie jako forma działalności, którą każdy podejmuje dobrowolnie i indywidualnie powinno wg Cz. Maziarza charakteryzować się następującymi właściwościami:

•

celowość - harcerz uświadamia sobie cele, które pragnie osiągnąć i to pozwala mu na lepsze kierowanie własną pracą,

•

wzorce osobowościowe - harcerz swoją pracą kieruje tak, by zbliżyć się ku nim,

•

samodzielność - harcerz realizuje postawione cele i uczy się o własnych siłach, jeżeli zatrzyma się, w którymś miejscu/na którymś etapie, wie gdzie może szukać wsparcia,

•

samokontrola - harcerz sam kontroluje postępy swojej pracy, jej przebieg i wyniki.

Niezwykle ważną rolę może odgrywać zdobywanie stopni i sprawności. Są to wspaniałe instrumenty, które uczą samodzielności, kreatywności, samodyscypliny, mogą wpłynąć na wzrost poczucia odpowiedzialności (za siebie i innych) oraz poczucie tzw. sprawstwa („wiem, że coś zależy ode mnie”) – czynników, które będą wspierać samokształcenie na każdym etapie życia.

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

|7

Z PERSPEKTYWY programu Chcesz rozwijać chęć poznawania świata, zdobywania wiedzy u swoich harcerzy? Nie zapominaj o takich formach i zadaniach jak:

• zwiady, • doświadczenia, eksperymenty, • konkursy tematyczne, • nauka świadomego i bezpiecznego

korzystania

• nauka korzystania z narzędzi multimedialnych, • zachęcanie do czytania (poprzez ciekawe propozycje dostosowane do ich wieku i zainteresowań, organizacje wieczorów poezji, „z ciekawą książką”)

• wykonywania

filmów (harcerze sami szukają informacji, przeprowadzają wywiady, szukają ciekawych miejsc),

• organizacja wystaw prac, gazetek.

Dzięki temu wśród dzieci i młodzieży będziesz rozwijać cechy tak niezbędne w dzisiejszym świecie, (także na rynku pracy), czyli: kreatywność, mobilność, chęć rozwoju, nauki i doskonalenia siebie bez względu na wiek.

Warto zdać sobie sprawę, że świat bardzo szybko idzie do przodu i cały czas potrzebujemy aktualizować dane, które już posiadamy oraz zdobywać nowe niezbędne do naszej pracy. Oto kilka wskazówek, jak dobrze i efektywnie samodzielnie się uczyć:

•

Motywacja – ważne abyś wiedział czemu chcesz czegoś się nauczyć, - warto zamienić słowo z „muszę”/„powinienem” na „chcę”;

•

Planowanie – zaplanuj swoją pracę: kiedy będziesz wykonywał konkretne czynności, jak, ile czasu na to poświęcisz (np. Codziennie wieczorem przez 40 minut czytam konkretną książkę i podkreślam najważniejsze według mnie fragmenty, Co drugi dzień nauczę się 20 nowych słówek);

•

Miejsce i środki uczenia się – zadbaj o swój komfort uczenia się, miejsce, w którym nikt nie będzie Ci przeszkadzać. Jeśli potrzebujesz jakiś środków: książki, e-booka – zadbaj o to odpowiednio wcześniej; Higiena pracy – zadbaj o swoją fizyczną i umysłową sprawność, która będzie niezbędna do efektywnego uczenia się;

8 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Systematyczność i terminowość – samokształcenie jest najbardziej efektywne jeśli robisz to regularnie, zgodnie z przyjętym planem i terminem zakończenia;

•

z Internetu,

•

•

Odpowiedzialność i dyscyplina pracy – im masz większe poczucie odpowiedzialności i jesteś bardziej obowiązkowy tym rzetelniej będziesz podchodził do zadania;

•

Wytrwałość i zaufanie – nie rezygnuj przy niepowodzeniach, wierz we własne możliwości;

•

Współdziałanie - samodzielne uczenie się nie wyklucza, a wręcz przeciwnie ważne jest korzystanie z pomocy przy rozwiązywaniu zadań, sytuacji problemowych, wymiana opinii, poglądów, doświadczeń;

•

Samoocena – ważne jest byś realnie potrafił ocenić wykonaną przez siebie pracę;

•

Weryfikacja i usprawnianie organizacji, metod, środków samodzielnego uczenia się – jeśli czujesz, że coś idzie nie tak, postaraj się odnaleźć odpowiedź dlaczego i to zmienić.

Nowy rok sprzyja różnym postanowieniom. Większość z nas podejmuje różnego rodzaju wyzwania: nauczyć się angielskiego, zdrowiej się odżywiać, regularnie ćwiczyć, mieć więcej czasu dla znajomych, a już na pewno, nie odkładać wszystkiego na ostatnią chwilę. Zachęcam Ciebie do podjęcia wyzwania – samokształcenia. W jakim zakresie?

W jakiej dziedzinie? To już zależy od Ciebie .

Trzymam kciuki. ∞ Bibliografia

• Maziarz Cz. „Proces samokształcenia”, PZWSz, Warszawa, 1966, • Puślecki W., Zasady i modele samodzielnego uczenia się w teorii i praktyce, Wyd. WSP, Opole 1976, •

Wikipedia.

Z PERSPEKTYWY podróżnika

„Wyprawa po kwiat lotosu” – czyli Tajlandia i Malezja na wyciągnięcie ręki Za blisko 170 dni – w sierpniu 2017 roku, pełni ekscytacji, radości, ale również strachu przed nieznanym rozpoczniemy naszą wyprawę. Przekroczymy próg samolotu, aby po kilkunastu godzinach znaleźć się na upragnionym kawałku Ziemi, który dotychczas był oddalony od nas o jedenaście tysięcy kilometrów.

Poznać świat już u progu dorosłości to jest to, co planujemy zrobić. Z odwagą przemierzać Azję, by wrócić bogatszymi w doświadczenia, które niejednokrotnie przydadzą się nam w życiu codziennym. Ogromny krok, który postanowiliśmy zrobić w stronę Tajlandii i Malezji to również okazja do budowania własnych osobowości w otoczeniu innych zwyczajów, języka, ludzi. Wyjazd na inny kontynent uczy odpowiedzialności za siebie i grupę, kreatywności, wytrwałości, a przede wszystkim wzmacnia więzi.

„Przed wyruszeniem w drogę należy zebrać drużynę.”

Pierwszy cel osiągnęliśmy. Jesteśmy grupą jedenastu przyjaciół z 9 Drużyny Wędrowniczej „Sfora” działającej w Hufcu Zielona Góra ZHP, która wspólnie chce działać i zdobywać świat. Aby osiągnąć cel, połą-

czyliśmy swoje siły. Razem planujemy, obmyślamy, poszukujemy i działamy. Postanowiliśmy wziąć los we własne ręce i nie czekać na łut szczęścia.

Wspólnie chcemy pokonać blisko dwa tysiące kilometrów dzielących Bangkok od Kuala Lumpur.

Dlaczego akurat Azja?

Kiedy znajdujesz się kilka tysięcy kilometrów od domu, nie znając języka i kultury kraju, w którym jesteś myślisz, że możesz liczyć tylko na siebie.

Nieprawda! Dokładnie w takiej sytuacji blisko pół roku temu znalazła się Ola - jedna z instruktorek naszej drużyny. Postanowiła wtedy, że wraz z koleżanką z Warszawy zwiedzi Chiny autostopem. Tak, tak dobrze widzisz - AUTOSTOPEM. Czytając blogi i fora podróżnicze natrafiała tylko na jedno stwierdzenie „(…) to jest nierealne”, a ponieważ dla harcerzy nie ma rzeczy niemożliwych, w sierpniu 2016

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

|

Z PERSPEKTYWY podróżnika Teraz już na pewno rozumiecie, dlaczego Azja. Życzliwość i gościnność ludzi tam żyjących pozwala poczuć się jak w domu, mimo że znajdujemy się tak daleko od niego. Ola, zachwycona krajem, czuła, że to nie była jej ostatnia wizyta na tym wyjątkowym kontynencie. Propozycja wyjazdu do Tajlandii i Malezji od razu zyskała wśród drużyny wielu zwolenników.

„Wyjdź w świat, zobacz, pomóż, czyli działaj”

pomyśl,

Jako wędrownicy przygotowujemy się do dorosłego życia. Stara maksyma głosi, że podróże kształcą, a dla nas – harcerzy, jest to jeden z najważniejszych elementów codziennego życia. Wyjazd na inny kontynent uczy odpowiedzialności za siebie i grupę, kreatywności, wytrwałości, a przede wszystkim wzmacnia więzi. Chcemy, by nasz obóz harcerski w Azji nie tylko scementował naszą drużynę i budował charaktery, ale i pozwolił poznać kulturę i skautów, z którymi będziemy mogli nawiązać stały kontakt i współpracę międzynarodową.

Chcemy, by nasz obóz marzeń stał się prawdziwym wstępem do codziennych wyzwań, które nas czekają. Mamy świadomość, że w miejscu, do którego zmierzamy jest naprawdę dużo pól do pełnienia służby. Od opieki nad słoniami, poprzez nauczanie www.facebook.com/pokwiatlotosu/

roku wylądowała na lotnisku w Pekinie przeżywając jednoczenie swój inicjalny lot samolotem. Pierwszym wyzwaniem było pokonanie trasy z Pekinu do Szanghaju (prawie 1 100 km – przyp. red.).

Przedarcie się z miejskiej dżungli na autostradę było naprawdę trudne, ale po tym na dziewczyny czekała wielka niespodzianka - kierowcy zatrzymywali się bardzo chętnie i chcieli im pomóc. Mimo bariery językowej, bo nie ma co ukrywać, że większość Chińczyków, szczególnie w małych miejscowościach, nie mówi w ogóle po angielsku, pokonały 400 kilometrów w niespełna 8 godzin. Powoli zaczynało już robić się ciemno, więc obie postanowiły, że będą kontynuować swoją podróż następnego dnia. Zadowolone z liczby kilometrów, jakie udało im się już przejechać, szukały odpowiedniego miejsca do rozbicia namiotu. Nagle, ni stąd ni zowąd zatrzymał się ogromny autokar, z którego wysiadł kierowca i próbował wytłumaczyć dziewczynom po chińsku, że jedzie do Szanghaju i może je tam zawieźć – oczywiście nic nie zrozumiały, ale już po chwili siedziały, a w zasadzie leżały w autobusie. Wyobraźcie sobie ich miny, kiedy okazało się, że pierwszy raz w życiu będą podróżować autobusem sypialnym zupełnie za darmo. Tym sposobem w niecałe 24 godziny pokonały trasę dzielącą Pekin od Szanghaju.

10 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY podróżnika języka angielskiego w lokalnych szkołach, po pomoc przy budowaniu obiektów użyteczności publicznej. Nawiązaliśmy już kontakt z wolontariuszami zarówno z Tajlandii, jak i Malezji, którzy pomagają nam w znalezieniu pola służby na czas obozu, aby odpowiadała ona potrzebom mieszkańców.

Chcemy mieć możliwość zatrzymania się w każdym miejscu, które wyda nam się warte uwagi, aby jak najwięcej wynieść z tej wyprawy. Setki słonecznych plaż, wszechobecne palmy kokosowe, turkusowa woda oraz kolorowa, pełna życia rafa koralowa. Dziesiątki wysp i wysepek, wszystko to będzie dla nas na wyciągnięcie ręki w czasie wyprawy.

Warto podkreślić, że Tajlandia, jako jedyny kraj w regionie, nie uległa kolonizacji, wolna od obcych, europejskich wpływów, mogła nieprzerwanie, bez przeszkód kontynuować własną tradycję. Spróbujemy tam oryginalnej kuchni, odwiedzimy tajskie świątynie, poznamy tamtejszą kulturę i na 3 tygodnie wprowadzimy ją w swoje życie, kto wie, czy może nie na dłużej.

Zanim wyruszymy Pracy jest naprawdę wiele i wiele jej jeszcze nas czeka w dalszych etapach przygotowań. Zawzięcie szukamy sponsorów, a każdy z Was może przyczynić się do realizacji naszego obozu i przekazać nam nawet najdrobniejszą darowiznę. Szczegóły znajdziecie na naszej stronie internetowej w zakładce Wesprzyj nas – Przekaż nam darowiznę. Być może ktoś z Was ma także kontakt z firmą, która mogłaby zostać naszym sponsorem? Napiszcie do nas na kontakt@pokwiatlotosu.pl. Każda pomoc jest dla nas na wagę złota.

Jak się odwdzięczymy? Chcemy zachęcić Was do przełamywania swoich słabości i realizowania postawionych przez siebie celów, przełamywania barier i spełniania najskrytszych marzeń. Walt Disney powiedział kiedyś: „Jeśli potrafisz o czymś marzyć, to potrafisz także tego dokonać”. Wiemy, że wspólnie łatwiej jest zrobić pierwszy krok, dlatego po powrocie planujemy poprowadzić cykl prelekcji dotyczących naszego wyjazdu oraz warsztaty przygotowujące do organizacji własnej podróży marzeń. Wydarzenia te planujemy w największych

www.facebook.com/pokwiatlotosu/

Raj na wyciągnięcie ręki

miastach Polski. Już teraz gorąco Was na nie zapraszamy.

Mamy również zamiar wykorzystać nabyte doświadczenia, zdobyte podczas organizacji wyprawy, w pracy z naszymi najmłodszymi podopiecznymi. Chcemy, by dzieci już od najmłodszych lat nabywały przeświadczenia, że świat jest pełen tajemnic, które mogą odkrywać dzięki umiejętnościom i doświadczeniom zdobytym w harcerstwie. Kto wie, może dzięki temu w przyszłości spełnią się marzenia wielu osób.

Zachęcamy Was do śledzenia naszych działań na bieżąco, zarówno na naszej stronie internetowej www.pokwiatlotosu.pl jak i na Facebooku oraz Instagramie „pokwiatlotosu”. ∞

Hanna Cichowska

Joanna Sobów

uczestniczka wyprawy

uczestniczka wyprawy

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 11

Z PERSPEKTYWY wydarzenia

Indiana Jones, tylko naprawdę hhm. Maciej Młynarczyk Programowy Ruch Odkrywców

Dlaczego na harcerskim rajdzie musimy wykonywać sztampowe zadania albo koniecznie za kogoś się przebierać, udawać, że znajdujemy się gdzie indziej i w innym czasie? Dlaczego organizatorzy mają wymyślać fabułę, a uczestnicy odgrywać sceny, które napisał dla nich ktoś inny? Czemu mamy dla nich tworzyć wyimaginowane zagadki, skoro w każdym powiecie tyle jest prawdziwych zagadek, wciąż czekających na rozwiązanie?

Tyle już było rajdów, w czasie których wędrówka

w podróż po kulturze tamtych czasów. W podróż,

– nawet w bardzo pięknym terenie – przerywana

w czasie której zadania i przygody przeżywane

była zadaniami wymyślonymi na siłę, bez zastana-

na szlaku będą pretekstem do kontaktu z listami,

wiania się, czemu służą, bo przecież na każdym raj-

poematami i pamiętnikami „panów Pasków”, z archi-

dzie muszą być „punkty kontrolne”. Na malowniczym

tekturą i malarstwem barokowych kościołów, z por-

szczycie – sygnalizacja chorągiewkami, pod zabyt-

tretami trumiennymi i chorągwiami nagrobnymi,

kowym kościółkiem – pierwsza pomoc, w dawnym

z muzyką dworską i popularnymi pieśniami sarmac-

obozowisku partyzantów – koniecznie gawęda. Tyle

kiej doby. Gdziekolwiek lokalizowaliśmy zajęcia, sta-

było harcerskich imprez, gdzie wśród sielskich pól

raliśmy się, żeby nawiązywały do zdarzeń, które

i lasów próbowaliśmy być piratami z Karaibów czy

wydarzyły się dokładnie w tym miejscu i właśnie

uczniami Hogwarthu. Organizatorzy prześcigają się

w tamtej epoce. Eksperyment się udał, ale dla nas

w kreatywności – poprzednio było o Robin Hoodzie,

to nadal mało.

w tym roku pokemony, na przyszłość myślimy o Akcji

Bo na harcerskim rajdzie musimy wykonywać sztam-

„Burza”. Na te potrzeby przerobiliśmy już spraw-

powe zadania albo koniecznie za kogoś się przebie-

dzoną grę – teraz będziemy wołać „Raz, dwa, trzy –

rać, udawać, że znajdujemy się gdzie indziej i w innym

Sturmbannführer patrzy!”. W końcu fabuła musi być.

czasie? Dlaczego organizatorzy mają wymyślać

Ile wreszcie rozwiązaliśmy zagadek, zbudowanych

fabułę, a uczestnicy odgrywać sceny, które napisał

od podstaw w głowach programowców, którzy sami

dla nich ktoś inny? Czemu mamy układać zagadki

zaprojektowali całą układankę i podzielili ją na części,

do rozwiązania, skoro w każdym powiecie tyle jest

a potem kazali nam je zbierać i składać, potrafiąc przy

prawdziwych zagadek, wciąż czekających na rozwią-

tym przewidzieć każdy nasz krok.

zanie?

W Programowym Ruchu Odkrywców chcemy cze-

Żeby zobaczyć, jak bogaty jest to materiał na auten-

goś więcej. Na Rajdzie Odkrywców 2016 mieliśmy się

tyczne przygody, wystarczy pooglądać programy

bawić konwencją Live Action Role Playing. Postano-

„Było – nie minęło”, „Poszukiwacze historii” czy

wiliśmy jednak nie wcielać się w trolle ani nie odgry-

„Łowcy przygód” albo przyjrzeć się doniesieniom

wać scenariuszy z serialu „Walking Dead”, tylko spró-

prasowym o odkryciach z ostatnich miesięcy.

bować odtworzyć wraz z uczestnikami świat, który

W Lubaniu na Dolnym Śląsku pojawiła się grupa

istniał naprawdę. Stąd fabuła sarmacka. Naszym

młodych Niemców. Mieli przy sobie starą, odręcznie

celem nie było przy tym pełnoplastyczne zrekonstru-

naszkicowaną mapę i kartkę z polskim napisem, że

owanie realiów epoki, tylko zabranie uczestników

szukają rodzinnych pamiątek i nie mają złych zamia-

12 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY wydarzenia

rów. Pożyczyli od jednego z mieszkańców łopatę i zaczęli kopać pod kilkudziesięcioletnim drzewem, rosnącym pomiędzy dwiema kapliczkami. Ich pracę dokończyli miejscowi w asyście archeologa. Spod korzeni drzewa wydobyto słoiki z kosztownościami, zakopane tam pod koniec II wojny światowej.

Gospodarze zamku w Książu odnotowali ostatnio odkrycie średniowiecznej studni i kolekcji kilkuset przedwojennych zdjęć, dokumentujących prywatne życie mieszkańców zamku. W Srebrnej Górze odnaleziono wejście do kopalni srebra, która przez kilkadziesiąt lat była niczym yeti – wszyscy mówili, że istnieje, ale nikt nie wiedział, jak ją znaleźć. W Rzeszowie starszy pan wyrzucający gazety do kontenera na makulaturę dostrzegł w środku kilkadziesiąt żydowskich ksiąg religijnych, spośród których najstarsza ma ponad 140 lat. W Sudetach zespół pasjonatów i profesjonalnych badaczy po analizie map opartych na technologii laserowego skanowania powierzchni ziemi (LiDAR) zidentyfikował w terenie ponad 100 zapomnianych, zarośniętych dziś bujną roślinnością fortyfikacji. W Walimiu koło Wałbrzycha miejscowy zapaleniec doprowadził do otwarcia krypty ze zmumifikowanymi zwłokami pruskiego ministra Karla von Zedlitza – tego samego, który wymyślił maturę.

W Pasłęku archeolodzy znaleźli pod ziemią strukturę, która może być pozostałością po tunelu łączącym krzyżacki zamek z miejscowym kościołem. W nieodległym Lidzbarku Warmińskim ekipa remontowa wydobyła z murów zamku nietkniętą butelkę z lat 20. XX wieku, a w niej napisany przez ówczesnych robotników list ze znamiennymi słowami: „najważniejsze dla nas młodych są pieniądze i kobiety, bądźcie wszyscy szczęśliwi i pomyślcie o nas, jak znajdziecie tę kartkę”.

Dlaczego dokonywanie takich odkryć miałoby się stać akurat udziałem harcerzy? Bo odkrywanie to nie tylko analiza źródeł i kojarzenie faktów. Nie każdy ma tyle szczęścia, co nastolatek z Kanady William Gadoury, który na podstawie samej wiedzy astrologicznej i map satelitarnych odnalazł zaginione miasto Majów, nie ruszając się zza biurka. Większość odkrywczych tropów wymaga weryfikacji w terenie: trzeba odwiedzić wytypowane miejsca, zajrzeć w każdy kąt starego pałacu, przeczesać fragment lasu, wypytać wszystkich starszych mieszkańców wsi. Do tego potrzebni są wolontariusze: niekoniecznie wykwalifikowani, ale za to czujni, zaangażowani i... liczni. W języku angielskim taką filozofię działania nazywa się crowdsourcingiem. I to właśnie rola dla nas.

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 13

Z PERSPEKTYWY wydarzenia Z takich pytań i inspiracji zrodził się pomysł na nową formułę Rajdu Odkrywców.

Na Rajdzie Odkrywców 2017 każda trasa rajdu będzie osobną ekspedycją poszukiwawczą z wyznaczonym wstępnie celem do osiągnięcia. Zamiast inscenizacji i odgrywania ról mamy 5 dni poszukiwań. Zamiast „uniwersalnych” zadań przedrajdowych („przygotujcie piosenkę o waszym mieście i zareklamujcie dowcipnie swoją ulubioną potrawę”) – staranne gromadzenie i analizę materiału źródłowego: starych map, rycin, fotografii, książek, listów, pamiętników, a nawet aktów notarialnych, list płac i rachunków za zakupy.

Zamiast konspektów zajęć – hipotezy do zweryfikowania w terenie. Każdemu patrolowi na pewno przyda się dobra latarka i smartfon z przyzwoitym aparatem fotograficznym, dostępem do Internetu oraz z aplikacjami służącymi do geolokalizacji i analizy różnych rodzajów map. Klimat trochę jak z filmów o przygodach Indiany Jonesa. Tylko u nas to będzie się działo naprawdę.

Na arenę naszych działań wybraliśmy ziemię kłodzką – południowy skrawek województwa dolnośląskiego, pełen nierozwikłanych dotąd zagadek i nieodkrytych tajemnic. Region naszpikowany zamkami, pałacami, barokowymi kościołami, twierdzami i starymi kopalniami.

Od kilku miesięcy organizatorzy przebijają się przez literaturę (nierzadko w języku łacińskim i niemieckim), konsultują się z historykami, archeologami, eksploratorami i innymi pasjonatami, wśród których wypada wymienić przede wszystkim Joannę Lamparską – podróżniczkę i poszukiwaczkę skarbów, a także Piotra Kałużę – prezesa Fundacji Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego „Projekt historia”.

14 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Znawcy tematu pomagają nam wytypować obszary, w których nadal jest coś do zrobienia. Zajmujemy się skrytkami, w których niemiecki konserwator Guenther Grundmann ukrywał cenne dzieła sztuki przed Armią Czerwoną, chcemy analizować widoczne do dziś w terenie maskowania kompleksu „Riese” – nieukończonej tajnej kwatery Hitlera, szukamy niezidentyfikowanych dzieł barokowego rzeźbiarza Michała Klahra, śladów holenderskiej królewny Marianny Orańskiej, odtwarzamy przebieg śląskiej wyprawy prezydenta USA Johna Quincy’ego Adamsa, poszukujemy materialnych śladów nieistniejących już fortyfikacji Fryderyka Wielkiego.

Czy uda nam się dokonać spektakularnych odkryć?

Mamy taką nadzieję, choć nasze szanse należy uczciwie ocenić jako przeciętne. Jeśli jednak nawet nie w każdym przypadku uda się nam odnaleźć odpowiedzi na postawione pytania, to z pewnością zdobędziemy nowe informacje, zweryfikujemy postawione hipotezy – czyli postawimy krok naprzód w poszukiwaniach, które będą mogli kontynuować nasi lokalni partnerzy albo śródroczne ekspedycje Programowego Ruchu Odkrywców. I wypełnimy pięć rajdowych dni harcerską służbą, która dla nas będzie niezapomnianą przygodą, a lokalnej społeczności przyniesie nową wiedzę o dziedzictwie kulturowym na tym terenie.

Zgłoszenia trwają do końca maja, ale limit miejsc dla najbardziej obleganych ekspedycji zaczyna się już wyczerpywać. W celu uzyskania szczegółowych informacji warto zajrzeć na stronę rajdodkrywcow. zhp.pl i śledzić nasz fan page facebook.com/zhp.rajdodkrywcow. ∞

Z PERSPEKTYWY społeczeństwa

Zmiana generalna phm. Maciej Pietrzczyk instruktor Chorągwi Kieleckiej ZHP

Jednym z najważniejszych elementów pracy z edukacją globalną w drużynie jest uświadamianie współzależności istniejących na świecie. Warto zdać sobie sprawę z tego, że nie wszystko, co dzieje się „tam u góry” nie ma związku z naszymi codziennymi rozmowami i nie mogłoby okazać się świetnym tematem zbiórki czy dyskusji w gronie instruktorów.

Myślę, że dobrym tego przykładem jest ostatnia zmiana na jednym z najważniejszych stanowisk świata. Mowa o funkcji Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Od początku roku 2017 Ban Ki-moona zastąpił Antonio Guterres, niegdyś premier Portugalii, a w latach 2005–2015 Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR). W czasie kierowania UNHCR musiał zmierzyć się z jednym z największych kryzysów humanitarnych naszych czasów. Jeśli w tej sytuacji można znaleźć jakikolwiek optymizm, to może on opierać się na fakcie, że największą organizacją świata będzie kierował człowiek, który doskonale zdaje sobie sprawę z tego, jak poważnym problemem jest kryzys uchodźczy.

Takie, na pozór niepowiązane w żaden sposób z nami wydarzenie, może stanowić całkiem dobrą okazję do poruszenia z harcerzami tematów trud-

nych i, nie ukrywajmy tego, budzących emocje i kontrowersje. Dyskusję warto zacząć od ciekawego faktu. Od 3 sierpnia 1995 wspomniany wcześniej UNHCR podpisał z WOSM memorandum (http://www.unhcr.org/46a89b486.pdf) w którym WOSM mówi o tym, że skauci w każdym kraju są otwarci i gotowi wspomagać działania mające na celu pomoc uchodźcom (z zaznaczeniem, że nie dotyczy to pomocy, w której mamy do czynienia z bezpośrednim kontaktem z uchodźcami – nie istnieje żaden przymus). Memorandum mówi także o tym, że edukowanie na temat problemu przymusowej migracji może być częścią skautowego procesu wychowawczego. Oczywiście, dokument ten do niczego nie zmusza, jednak warto zauważyć, że podpisano go nieco ponad 20 lat temu, długo przed początkiem wielu obecnych konfliktów, również tego w Syrii.

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 15

Z PERSPEKTYWY społeczeństwa Organizacja Narodów Zjednoczonych to ogromna machina. Łączy w sobie spektrum agend i inicjatyw, które zajmują się bardzo zróżnicowanymi dziedzinami. Można w niej znaleźć zarówno, często wspominaną, Radę Bezpieczeństwa ONZ, jak również UNESCO, UNEP, wspomniany UNHCR czy UNICEF. Do tego Zgromadzenie Ogólne, UNDP, UNIC… Można wymieniać bardzo długo, dlatego warto skupić się na tym, co może zostać użyte do harcerskiego wychowania. Istnieją dwa podstawowe narzędzia, które mogą przydać się do pracy z harcerzami.

Pierwsze z nich to Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_ Praw_Czlowieka.pdf). Dokument z 1948 roku doskonale pokazuje, co to znaczy, że „Harcerz w każdym widzi bliźniego(…)”. Wbrew pozorom, tekst deklaracji nie jest banalny, wszakże został spisany zaledwie kilka lat po wielkim dramacie II Wojny Światowej.

Podkreślając to, że dokument ten ma powszechny charakter, walczymy z ksenofobią, rasizmem i wszelkimi objawami nietolerancji na tle narodowościowym, czy też etnicznym, czyli zjawiskami daleko niepożądanymi w harcerstwie. Mam nadzieję, że wszyscy przestrzegamy jej w naszej harcerskiej pracy.

16 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z czego zatem wynikają konflikty, jeśli tekst deklaracji jest tak oczywisty i uniwersalny? Dlaczego prawa człowieka są tak łatwo łamane na świecie?

Co możemy z tym zrobić? Jak można poradzić sobie z konfliktem tak, aby stał się dla nas jakąś nauką?

To tylko kilka kierunków, o których można poprowadzić dyskusję bazując na tym jednym dokumencie. Być może harcerze są gotowi aby rozprawić się z tematem słuszności misji pokojowych? Trzeba rozmawiać!

Drugim, o wiele przyjemniejszym w użyciu, narzędziem są Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals – SDGs http://www. un.org.pl). Podczas konferencji w Rio de Janeiro w 2012 roku (Rio+20) został stworzony dokument „The future we want”. Zawierał on ramy zaplanowanych wtedy Celów Zrównoważonego Rozwoju, mających w założeniu zapewnić transformacje ekonomiczną naszej planety, w celu m.in. zlikwidowania biedy, stworzenia podstaw praworządności oraz ochrony przyrody. Warto wspomnieć o tym, że także mieliśmy swój udział w tym procesie, ponieważ WOSM był jednym z partnerów konsultacyjnych podczas złożonego projektowania SDGs (więcej tutaj https://scout.org/ un?language=en).

Z PERSPEKTYWY społeczeństwa W projekcie „Aktywni Obywatele Świata” dążymy do tego, aby nasze działania były jak najbardziej świadome. Podpinając harcerskie inicjatywy pod SDGs stajemy się częścią globalnych starań ku zrównoważonemu rozwojowi. Wystarczy zestawić nasze inicjatywy z Celami Zrównoważonego Rozwoju i zastanowić się, które z nich do siebie pasują lub co zrobić, aby podejmowane przez nas wyzwania można było podciągnąć pod jeden z SDGs. Te dwie rzeczy prawdopodobnie nie zajmą całej zbiórki,

ale

są

dobrym

początkiem

procesu

poznawania i zrozumienia globalnych współzależności, czyli jednej z Wartości Aktywnego Obywatela

Świata

(https://zhp.pl/wp-content/

uploads/2015/07/Global_Citizenship_Competences_pl.pdf), które są pierwszym narzędziem projektowym AOŚ, oddanym do dyspozycji drużynowych. Pamiętając o tym, że harcerstwo to nie szkoła, uważajmy na to, żeby nie robić wykładów z zakresu organizacji międzynarodowych, czy też handlu międzynarodowego. Celem jest wykształcenie u harcerzy uczucia wpływu, zarówno global-

blem od podszewki. Możemy śmiało stwierdzić, że to odpowiedź na palące potrzeby współczesnego świata i pokazanie jak bardzo potrzebny jest ktoś, kto ma doświadczenie w kwestii przymusowej migracji i który nie ma prawa jej zignorować.

Jego decyzje mogą wpłynąć na wszystkie aspekty

nych zdarzeń na ich własne otoczenie i życie (har-

działalności ONZ w każdym zakątku świata, także

cerzy), ale także ich samych, ich lokalnych działań,

w naszym kraju, czyli de facto na nas samych. Mogą

na jakiś szerszy kontekst.

wpłynąć na działalność niektórych firm, branż, na

Zatem, co można powiedzieć o tym, że nowym Sekretarzem

Generalnym

ONZ

będzie

Anto-

nasze podróże, ale także na muzea, zabytki, obszary chronione i wreszcie na sytuacje konfliktowe

nio Guterres? Cóż, głową największej organizacji

i radzenie sobie z nimi przy użyciu sił pokojowych.

świata został wybrany człowiek, który przez 10 lat

Trudno zaprzeczyć, że wydarzenia tego typu są

zajmował się problemami uchodźców, zna ten pro-

ważne, nawet jeśli pozornie mają niewielki wpływ na nasze codziennie życie.

Maciej Pietrzczyk - podharcmistrz, instruktor Chorągwi Kieleckiej. Student studiów magisterskich w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Działa w projekcie „Aktywni Obywatele Świata”.

Więcej o „Aktywnych Obywatelach Świata” przeczytacie na www.zhp.pl/globalnie. ∞

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 17

Z PERSPEKTYWY drużynowego

Najważniejsze jest bycie dla harcerzy w 100%

Rozmawiała pwd. Olga Junkuszew

pwd. Monika Gawryjołek

instruktorka Hufca ZHP Puławy

instruktorka Hufca ZHP Puławy

O tym, jak zmienia bycie drużynowym oraz jak kierunki programowe widzi kończący swoją przygodę drużynowy starszoharcerski, rozmawiamy z pwd. Moniką Gawryjołek, drużynową 12 DSh im. Zawiszy Czarnego z Hufca Puławy.

Pamiętam dzień, kiedy pojawiłaś się pierwszy raz

Harcerze Starsi to trudny pion, wielokrotnie roz-

na zbiórce, dzień, w którym przekazywałam ci dru-

mawiałyśmy o wyzwaniach jakie napotykałaś

żynę... Choć wydaje się to tak niedawno, niedługo

na swojej drodze pracując z tą metodyką. Co było

to Ty mianujesz nowego drużynowego. Czym był

dla Ciebie największym wyzwaniem?

dla Ciebie czas bycia drużynową? Czy coś zmieniło

Zdecydowanie najtrudniejsze było znalezienie zło-

się w Tobie?

tego środka pośród wszystkich rad, jakie dostawałam,

Bycie drużynową było dla mnie przede wszystkim

bo one często bardzo się różniły. Gdy miałam jakiś

wyzwaniem, przygodą i niezwykłym doświadcze-

problem, pytałam kilku osób o ich zdanie i pomoc.

niem. Wyzwaniem, ponieważ nie jest to prosta funk-

Często były one na tyle sprzeczne, że jeszcze bardziej

cja. Musiałam się zmierzyć z różnymi trudnymi sytu-

nie wiedziałam co robić. Odkąd udało mi się to pogo-

acjami. Przygodą, bo przez ten czas robiłam coś

dzić i przestałam bać się posiadania własnej opinii,

nieszablonowego, coś zupełnie innego od tego,

wszystko zaczęło stawać się prostsze, a ja poczułam

co normalnie robią osoby w moim wieku. Nie będąc

się pewniej we wszelkich działaniach. Teraz widzę, że

jeszcze dorosłą zajmowałam się gimnazjalistkami,

to było kluczem do sukcesu. Bardzo pomogło mi to

przygotowywałam dla nich zbiórki, dbałam o każdy

w prowadzeniu drużyny i w rozwiązywaniu wszelkich

szczegół dotyczący drużyny i przede wszystkim

problemów.

wychowywałam. To wszystko było dla mnie niesamo-

Jak każdy drużynowy dostałaś szereg drogowska-

witym doświadczeniem i wielką lekcją.

zów jak wychowywać - m.in. kierunki progra-

Czy coś zmieniło się w Tobie?

mowe. Jak z nich korzystałaś?

To ile wniosków wyciągnęłam ze swojej pracy, ile

Na pewno były swego rodzaju pomocą i nakreśle-

zdobyłam nowych umiejętności, ile pokonałam swo-

niem tego, co powinnam realizować. Kierunki pro-

ich słabości, bardzo wpłynęło na mój rozwój i to

gramowe realizowałam w różnych formach. Czasem

jak zmieniłam się przez ten czas. A zmieniło się we

było to poprzez skorzystanie z propozycji programo-

mnie naprawdę dużo. Otworzyłam się i wypracowa-

wej, która uwzględniała któryś z kierunków, a czasem

łam w sobie wiele umiejętności, które z pewnością

przez przygotowanie zbiórki na podstawie założeń

pomogą mi w przyszłości, np. na studiach, czy w pracy.

danego kierunku. Zawsze miałam na uwadze, że taka

Na pewno była w tym duża zasługa kursów i szkoleń,

forma programowego wsparcia jest i trzeba ją wyko-

w których brałam udział oraz prób jakie realizowałam.

rzystywać.

18 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY drużynowego Jako jeszcze drużynowa opowiedz, który z kierun-

Jako już doświadczona drużynowa masz jakąś

ków był najtrudniejszy do realizacji z harcerzami

radę dla tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją

starszymi? Jak sobie z tym poradziłaś?

drogę drużynowego harcerzy starszych? Jaki jest

Chyba najcięższa była realizacja radosnego patrioty-

klucz do sukcesu?

zmu. Gimnazjaliści poszukują siebie na każdej płasz-

Myślę, że podstawą jest poczucie odpowiedzialno-

czyźnie i poczucie przynależności do ojczyzny jest

ści za drużynę i tego, że od momentu przejęcia funk-

niewątpliwie jedną z nich.

cji, wszystko jest w naszych rękach. Teraz to Ty, druhu

Nie traktowałam tego kierunku jako pokazanie ogó-

drużynowy musisz podejmować wszystkie decyzje,

łowi drużyny tylko tego, że patriotyzm jest radosny,

stać na straży tradycji drużyny, odpowiadać za dzia-

a starałam się budować świadomość obywatelską

łania i zachowanie swoich harcerzy i przede wszyst-

w każdej harcerce osobno.

kim musisz być dla nich wzorem. Ważne jest też, by

Czy,

patrząc

na

dzisiejszych

gimnazjalistów,

dostrzegasz kierunek, który wymaga obecnie najwięcej uwagi?

Wszystko starałam się podporządkowywać sytuacji w drużynie. Najważniejsze były dla mnie więzi w drużynie, więc na braterstwie skupiłam się najbardziej.

Roczny program pracy dzieliłam na cykle tematyczne, które zakładały poznawanie nowych rzeczy i form rozwoju, więc ciekawość świata również była kierunkiem dominującym.

nie bać się poprosić o pomoc. Jeśli sobie z czymś nie dajesz rady, nie wiesz co zrobić lub masz jakiś inny problem, to zwróć się z prośbą do innych, na pewno jest mnóstwo osób, które z chęcią Ci pomogą lub doradzą.

Jednak najważniejsze jest bycie dla swoich harcerzy zawsze w 100%. Muszą wiedzieć, że Ty jesteś liderem, przyjacielem, bratem. Kimś w kim widzą autorytet.

Właśnie to poświęcenie i oddanie się drużynie buduje relację z harcerzami, a więź, którą uda wam się zbudować, na koniec będzie powodem wielkiej satysfakcji. ∞

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 19

Z PERSPEKTYWY autorytetu

Na harcerstwie mogę patrzeć również oczyma drużynowego

Rozmawiał phm. Maciej Pietrzczyk instruktor Chorągwi Kieleckiej

hm. Jacek Smura zastępca Naczelnika ZHP

Czy funkcja drużynowego jest trudniejsza od funkcji zastępcy naczelnika? Oraz dlaczego nie wszystkie rozwiązania w harcerstwie da się skleić z szyszek i patyków, opowiada hm. Jacek Smura z-ca Naczelnika ZHP oraz drużynowy 424 DH „Grupa Kampinos”.

żać system pracy z kadrą w hufcu. Już w listopadzie udostępnimy ją do użytkowania przez chorągwie.

Chcemy, aby w 2017 roku wszystkie chorągwiane zespoły kadry kształcącej oraz szkoły instruktorskie samodzielnie przeprowadziły takie warsztaty dla

Nie ma chyba takiego szczebla organizacyjnego w ZHP na którym by Druh nie pracował. Nawet w tej chwili jest Druh zastępcą Naczelnika ZHP i drużynowym! Czy nie jest trudno łączyć tak dwie, zdaje się, bardzo odległe role?

Te role są tylko z pozoru odległe od siebie. Przede

Ważne jest również usprawnienie pozyskiwania kadry. Służy temu wdrażany aktualnie Program 35+.

Naszym priorytetem jest zapewnienie instruktorom we wszystkich chorągwiach dostępu do kształcenia. Dlatego wspieramy chorągwiane zespoły kadry kształcącej oraz promujemy tworzenie chorągwianych szkół instruktorskich.

wszystkim jestem harcerskim instruktorem i to właśnie definiuje moją rolę w ZHP. Jako instruktor staram się pełnić służbę tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna i wobec tych, którym jest ona potrzebna.

Instruktorem harcerskim się jest. Zastępcą naczelnika lub drużynowym się bywa. Teraz, w ramach mojej instruktorskiej służby, po raz drugi jestem drużynowym i po raz trzeci jestem zastępcą naczelnika.

W najbliższych miesiącach rozpoczniemy również wdrażanie mapy kompetencji, jako nowego narzędzia wspierającego planowanie indywidualnego rozwoju instruktorów, pracę opiekunów prób na stopnie instruktorskie oraz programowanie działań rozwojowych i kształceniowych adresowanych do kadry w ZHP. Przy tej okazji czeka nas aktualizacja dotychczasowych standardów kształcenia.

Dwa i pół roku temu, na prośbę Naczelniczki ZHP, zostałem członkiem Głównej Kwatery, ponieważ praca z kadrą w ZHP jest kluczowa dla przyszłości harcerstwa. Trzeba ją organizować w sposób adekwatny do aktualnych potrzeb ZHP, ale ze świadomością, że jej efekty będą widoczne dopiero w kolejnym instruktorskim pokoleniu.

Rada Naczelna ZHP wkrótce doprowadzi do zmiany wymagań na stopnie instruktorskie. To będzie wymagało pracy ze strony naszej GK-owskiej Komisji Stopni Instruktorskich, ukierunkowanej na wspieranie i dbanie o jakość pracy KSI w chorągwiach.

Długofalowo kluczowe jest wdrożenie systemu pracy z kadrą we wszystkich harcerskich komendach. W tym celu realizujemy bardzo szerokie spektrum działań.

Służył temu będzie między innymi trzeci moduł programu szkoleniowego LIDER PLUS. Ta część programu w całości jest poświęcona temu, jak efektywnie wdra-

20 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

komend hufców w swoich chorągwiach.

Na szczęście, mam doskonały zespół współpracowników. Joanna Skupińska i Sławek Postek kierują działaniami CSI, Grzegorz Całek jest przewodniczącym KSI w GK ZHP, Joasia Marcinkowska kieruje Zespołem Starszyzny. To są wybitni instruktorzy i jestem dumny, że mogę z nimi współpracować, tym bardziej, że każdy z nich umie budować własne zespoły do realizacji poszczególnych programów i projektów.

Z PERSPEKTYWY autorytetu Mam ten przywilej, że na harcerstwo mogę patrzeć również oczyma drużynowego. Półtora roku temu przejąłem prowadzenie 424 Drużyny Harcerskiej „Grupa Kampinos”, bo taka była konieczność w naszym szczepie, ze względu na brak kadry. Alternatywą było powiedzenie dwudziestce dzieciaków: „Spadajcie, bo już nie możemy się wami zajmować...”. Uznałem, że w takiej sytuacji to jest moja, najbardziej podstawowa instruktorska służba. Z całą świadomością, że trudno mi będzie pogodzić prowadzenie drużyny z pracą zawodową i działaniem w GK ZHP. To była jednak dobra decyzja! Dziś, nikt nie może powiedzieć, że jako instruktor Głównej Kwatery jestem oderwany od tego, jak pracuje się na dole organizacji. Na własnej skórze odczuwam wszystkie problemy drużynowych. Wiem, jak ważna jest praca w szczepie i jakie wyzwania są w naszym hufcu w Nowym Dworze Mazowieckim.

Bycie drużynowym jest najlepszą funkcją jaką można pełnić w ZHP! Trudno mi wyobrazić sobie instruktora, który tego nie doświadczył, bo w takim przypadku, po prostu nie rozumie na czym polega istota harcerstwa. Jestem zdania, że cięższa, bardziej absorbująca i trudniejsza jest funkcja drużynowego niż zastępcy naczelnika.

Jak się zsumuje czas niezbędny do planowania, przygotowania i prowadzenia zbiórek, organizacji przedsięwzięć drużyny, pracy z radą drużyny to nawet nie licząc obozu, wyjdzie regularne kilkanaście godzin w każdym tygodniu, ale za to jaka satysfakcja!!!

W mojej drużynie bez akcji naborowej jest 45 harcerek i harcerzy działających w sześciu zastępach. W tym roku, po raz trzeci, byliśmy w lipcu na obozie drużyny, a w sierpniu, wspólnie z niemieckimi skautami z DPSG przez tydzień wędrowaliśmy po Brandemburgi i po Berlinie. Harcerze mają rękawy pełne sprawności, a na pagonach młodzików, wywiadowców i odkrywców.

W tym roku zmienimy metodykę na starszoharcerską, bo większość z nich to już gimnazjaliści. Drużyna staje się też źródłem kadry dla drugiej drużyny młodszo harcerskiej działającej w szczepie. Widzę jak te dzieciaki pozytywnie się zmieniają. Widzę też, jak ważne jest dla nich harcerstwo, które staje się ich sposobem na życie. Jak słyszę 14 latka, który mi mówi: ”Druhu, podjąłem decyzję, że całe życie chcę być harcerzem”, to widzę sens swojej pracy. Takie rzeczy czuje się tylko nosząc granatowy sznur.

Dlatego funkcja drużynowego przypina skrzydła.

Wymaga kreatywności, wyobraźni, stawiania wymagań młodej kadrze, którą trzeba wspierać. Wymaga też wiele cierpliwości i zrozumienia, że na efekty wychowawcze pracuje się w perspektywie miesięcy i lat, ale ta funkcja daje najwięcej motywacji i satysfakcji.

Widać sens i wartość własnej pracy.

Funkcja zastępcy naczelnika wymaga przede wszystkim twardego kręgosłupa i umiejętności radzenia sobie z oporem otoczenia w organizacji wobec podejmowanych przez nas działań. ZHP, jak każda organizacja, kumuluje różne negatywne trendy jakie obserwujemy w komunikacji społecznej w Polsce. Jak próbujemy wspierać, to nasi partnerzy mają pretensje, że czegoś od nich wymagamy, a jak nie robimy nic, to mają pretensje, że nie wspieramy. Jeśli na przykład wychodzimy z inicjatywą i tworzymy mapę kompetencji, jako narzędzie mające wspierać pracę z kadrą, to w nagrodę zalewa nas fala heitu bo na pracy z kadrą zna się oczywiście każdy, a my możemy tylko cierpliwie skrobać się z błota i tłumaczyć czemu to ma służyć. Niestety, to pokazuje naszą wspólną w Związku indolencję w sztuce prowadzenia debaty.

Jako instruktorzy często nie umiemy dyskutować, nie umiemy się słuchać, nie umiemy się konstruktywnie spierać. Szczególnie, gdy komunikacja w Internecie zwalnia od myślenia i odpowiedzialności za słowa.

Działanie w atmosferze podejrzliwości i braku zaufania, także w relacjach pomiędzy różnymi władzami ZHP, pochłania mnóstwo energii. Trzeba tu mieć dużo determinacji, żeby robić co do nas należy. Rozumiem, że to jest wpisane w noszenie skórzanego sznura. Ta służba wymaga z jednej strony ciągłej gotowości do tego, aby „ludzkim głosem” tłumaczyć co jest ważne i dlaczego tak a nie inaczej działamy, a z drugiej strony dystansu do siebie i odporności na to, co może być frustrujące.

Poza służbą w ZHP jest Druh Prezesem renomowanej firmy z branży HR. Czy trudno jest połączyć bardzo wymagającą pracę zawodową z równie wymagającymi funkcjami w ZHP? Czasem bardzo trudno jest pogodzić różne role, które realizuję w swoim życiu.

Przede wszystkim jestem mężem i ojcem. To jest moja najważniejsza rola życiowa. Tu harcerstwo też pomaga. Mój syn jest zastępowym w naszej drużynie.

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 21

Z PERSPEKTYWY autorytetu Za każdym razem, gdy mam ochotę ostro go ochrzanić za bałagan w pokoju, to gryzę się w język i myślę, czy drużynowy tak powinien rozmawiać ze swoją kadrą. Wtedy zauważam, że w tym jego oswojonym bałaganie, jedyną rzeczą elegancko wiszącą na wieszaku jest harcerski mundur z brązowym sznurem.

Wtedy pomimo 36 lat różnicy łatwiej jest mi popatrzeć na świat jego oczyma.

ruch. Zgoda! Żeby ten „ruch” mógł wpływać na swoich uczestników musi mieć swoją strategię rozwoju, programy działania, narzędzia metodyczne, systemy wspierania działań wychowawczych i zaangażowanych liderów. Tak postawiony dylemat nie ma sensu.

Może cechować tylko osoby mające niewielką świadomość jak działa stowarzyszenie i lokalną perspektywę jego problemów.

Funkcja prezesa firmy z branży HR też wymaga wielu kompetencji, których nauczyłem się w harcerstwie.

Z racji projektów zawodowych miałem okazję współpracować z około dwustoma korporacjami, firmami i instytucjami. Tam też spotykałem pracowników, którzy byli harcerskimi instruktorami. Szybko się rozpoznawaliśmy. Nie po mundurach, ale po pewnym specyficznym sposobie działania. Harcerstwo uczy pracy w zespole, organizacyjnej sprawności, podejmowania odpowiedzialności. W ten sposób tworzy elitę ludzi aktywnych. To jest bardzo ważny kapitał społeczny, którego potrzebuje Polska i bez którego nie może funkcjonować społeczeństwo obywatelskie.

Nie wszystkie rozwiązania w harcerstwie da się sklecić z szyszek i patyków powiązanych linką pryczówką.

Takie myślenie zarezerwujmy na pionierkę obozową.

Rozumiem, że w harcerstwie bardzo ważny jest harcerski klimat. Wiem to, bo jestem drużynowym! Dlatego właśnie wolałbym żeby nasi oponenci z takim samym zaangażowaniem z jakim krytykują „korporacyjne” narzędzia wdrażane przez CSI ZHP, wzięli się za prowadzenie drużyn.

Praca w branży HR daje możliwość dostępu do najnowocześniejszego know–how dotyczącego zarządzania potencjałem ludzkim w organizacjach. Zależy mi żeby korzystać z tej wiedzy także w działaniach Wydziału Pracy z Kadrą GK ZHP. Stąd program szkoleń LIDER PLUS i mapa kompetencji. Zarządzana przeze mnie spółka nieodpłatnie w ramach darowizny przekazała dla ZHP know–how niezbędne do szkoleń liderskich w programie LIDER PLUS. Do dzisiaj ponad 800 instruktorów harcerskich uczestniczyło w szkoleniach LIDERA. Czasem spotykam się z zarzutem, że to są narzędzia korporacyjne, a nie harcerskie. Uśmiecham się tylko słysząc ten argument. ZHP jest dużą organizacją. Skalą wielkości i swoich problemów przewyższającą niejedną korporację. Ponad 100 tysięcy „klientów wewnętrznych”, 12 tysięcy „kadry zarządzającej”, 17 biur regionalnych, 357 oddziałów lokalnych, 6130 podstawowych jednostek organizacyjnych, skomplikowana struktura czwórpodziału władzy na poziomie centralnym, dwa procesy główne (realizacja harcerskiego systemu wychowawczego oraz system pracy z kadrą), szereg procesów pomocniczych. Tak ZHP wygląda jako mechanizm organizacyjny. Niektórzy mówią jednak, że harcerstwo to nie organizacja tylko

22 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Harcerstwo jest przede wszystkim procesem (ruchem) wychowawczym wspieranym przez służącą mu organizację. Dziś jednak myśląc o tym, żeby robić lepsze harcerstwo rozumiane jako „ruch” musimy umieć usprawniać „organizację”. Nie ma nic złego w tym, aby korzystać w tej pracy ze sprawdzonych rozwiązań zaczerpniętych z pozaharcerskiego świata. To kwestia intelektualnej otwartości. Tym bardziej, że w ZHP swoimi siłami, wewnętrznie i we własnym sosie nie wykreowaliśmy w ostatnim ćwierćwieczu jakichś przełomowych rozwiązań, które dodałyby nowej energii rozwojowi idei harcerskiej. Otwórzmy się intelektualnie na czerpanie z różnych dziedzin, otwórzmy się na adaptowanie do harcerskiej specyfiki rozwiązań zaczerpniętych z zewnątrz ZHP. Dziś w harcerstwie mniej potrzebujemy Rejtanów krzyczących „Nie pozwalam!” zza zasłony internetowego heitu, a bardziej Aleksandrów Kamińskich mających zdolność do tego, aby czując i szanując harcerski klimat tworzyć innowacyjne rozwiązania wychowawcze, metodyczne, organizacyjne, zarządcze, które wykreują harcerstwu impuls do rozwoju.

Na kanale ZHP 360 (portal YouTube) można znaleźć nagranie na którym mówi Druh o znaczeniu pracy z drużynowymi. Czy od tego czasu coś się zmieniło w tej materii?

Wielką słabością harcerskich komend w pracy z kadrą jest obecnie wspieranie drużynowych w pełnieniu funkcji. To będzie wielkie wyzwanie na następne

lata. Bez tego warunku nie będzie wzrostu ilościowego harcerstwa. Tu ważne jest między innymi promowanie szczepów oraz wzmacnianie jakość pracy namiestnictw. Taki był jeden z kluczowych wniosków, jakie sformułowaliśmy analizując dane obrazujące to, co dzieje się w tym obszarze działania hufców opracowując Ewaluację Systemu Pracy z Kadrą w 2015 roku.

Pierwszym warunkiem, aby to się zmieniło jest to, aby hufce zaczęły realizować system pracy z kadrą w sposób celowy i planowy. To jest nasz priorytet na 2017 rok, gdy będziemy wdrażać trzeci moduł programu szkoleniowego LIDER PLUS pt. Zarządzanie systemem pracy z kadrą w hufcu.

W ZHP zajmuje się Druh także bardzo ważną tematyką – „Programem 35+”. Czy grupę docelową w tym programie stanowią tylko i wyłącznie instruktorzy, którzy zostali w organizacji przez te wszystkie lata, czy są tam także osoby, które chcą wrócić? A może ktoś chce dołączyć do ZHP w takim wieku?

Program 35+ powstał jako wynik współpracy Zespołu Starszyzny działającego w Wydziale Pracy z Kadrą GK ZHP oraz Komisji pracy z kadrą Rady Naczelnej. Obecnie 80% kadry wciąż jest rekrutowane z wewnątrz ZHP spośród harcerzy starszych i wędrowników. Jednak, szczególnie w małych miejscowościach, z których młodzież wyjeżdża do metropolii, nie może to być jedyne źródło pozyskiwania kadry. Dane pokazują, że powroty dorosłych do harcerstwa zaczynają

się w wieku 35+. Dlatego musimy nauczyć się skutecznie zachęcać także osoby dorosłe do podejmowania wolontariatu w ZHP. Szczególnie do pełnienia funkcji drużynowych.

Program wskazuje trzy grupy, które traktujemy jako potencjalne źródło dorosłej kadry. Są to byli instruktorzy i harcerze, rodzice oraz nauczyciele. Tu najłatwiej rekrutować ponieważ te grupy widzą efekty harcerskiej pracy. Musimy nauczyć się jak skutecznie pobudzać ich zainteresowanie pracą wolontariacką w harcerstwie, jak zapraszać ich do współpracy i dać im „spróbować” działania w harcerstwie.

I na koniec coś bardziej personalnego: jakie było dla Druha największe wyzwanie na harcerskiej drodze?

Harcerstwo zawsze było dla mnie pełne wyzwań.

Wyzwaniem było spakowanie się na pierwszy biwak i pierwsze samodzielne rozpalenie ogniska, prowadzenie zastępu, bycie przybocznym i potem drużynowym. Wyzwaniem była służba instruktorska w Głównej Kwaterze.

Wyzwaniem obecnie ważnym jest dokończenie wszystkich projektów realizowanych przez Wydział Pracy z Kadrą. Wyzwaniem jest też przygotowanie do każdej zbiórki drużyny oraz radzenie sobie z problemami wychowawczymi w drużynie.

To za co jestem najbardziej wdzięczny harcerstwu, to to, że nauczyło mnie podejmowania wyzwań. ∞

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 23

Z PERSPEKTYWY kuchni

Placek po harcersku Nastał nowy rok, świeże postanowienia. To dobry czas, by nauczyć siebie i swoich harcerzy zdrowych nawyków. Koniec zupek chińskich, pasztetów i mielonki. Niech w tym 2017 roku nastanie era zdrowej, smacznej kuchni phm. Adrian Łukaszewski dla naszych podopiecznych. Przepis na ten placek przyszedł mi z chwilą świątecznych zakupów i planów potraw na wigilijny stół. Niech rozpieszcza instruktor Chorągwi Wasze kubki smakowe.

Gdańskiej ZHP

Co będzie nam potrzebne?

Przygotowanie:

Placek:

Zaczynamy od przygotowania sosu i farszu. Przelej jogurt naturalny do miseczki i dodaj do niego bardzo drobno posiekane ząbki czosnku, odrobinę soli i curry, dokładnie wymieszaj. Ugotuj jajko na twardo i wystudź. Umyj i obierz pieczarki, po czym pokrój

• • • • • •

1/2 kg ziemniaków, 1/2 łyżki mąki pszennej, 1/4 cebuli, 1 jajko,

w średniej wielkości kostkę i włóż do gotującej, osolonej wody na 4 minuty, później, odlej wodę i zostaw pieczarki do ostygnięcia. W czasie parzenia i stygnięcia pieczarek, do miski wsyp odcedzoną kukurydzę i czerwona fasolę. Szczypiorek umyj i drobno posiekaj, dodaj do kukurydzy i fasoli. Jajko obierz i pokrój w taką samą kostkę co pieczarki, dodaj wraz z pieczarkami do pozostałych składników w naczyniu i dokładnie wymieszaj dodając sos i przyprawy do smaku.

sól, olej roślinny do smażenia.

Farsz:

• • • • • • • •

6 dużych pieczarek, szczypiorek, 1/4 puszki kukurydzy, 1/4 puszki czerwonej fasoli, 1 jajko, 2 ząbki czosnku, jogurt naturalny,

przyprawy: sól, pieprz, ostra papryka, curry.

24 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

czerwona

Przyszedł czas na przygotowanie placka. Ziemniaki obierz i zetrzyj na tarce o małych oczkach bezpośrednio do większej miski. Zostaw je w misce bez mieszania, odstaw na ok. 5minut. Po tym czasie odlej

Z PERSPEKTYWY kuchni

zbierający się sok, delikatnie przytrzymując ziemniaki. Na koniec, dociśnij dłonią do miski i odlej jeszcze więcej soku. Dodaj mąkę, drobno startą cebulę, jajko oraz dwie szczypty soli. Rozgrzej patelnię, wlej olej. Masę ziemniaczaną wymieszaj.

Smaż placki wielkości dużego talerza, na średnim ogniu, około 2 minuty. Placek przełóż na talerz, wyłóż farsz i złóż placek na pół. Teraz, pozostaje jedynie go zjeść. Smacznego.

Zastanawiasz się dlaczego takie składniki?

Czosnek: posiada allicynę która działa bakteriobójczo. Czosnek to również flawonoidy, witaminy z grupy B, witamina C, potas, żelazo i magnez.

Ziemniaki: posiadają sporo właściwości leczniczych oraz są mało kaloryczne. Bulwy zawierają cukry, białka, witaminy C, B1, B6, PP oraz cenne minerały. ∞

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 25

Z ważnej PERSPEKTYWY

Zasada pomocniczości hm. Lucyna Czechowska kierowniczka Wydziału Inspiracji i Poradnictwa GK ZHP

„System zastępowy jest podstawową formą pracy harcerskiej, jedyną, która pozwala na właściwe stosowanie metody harcerskiej” Ewa Grodecka „O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu”. Choć mało kto wprost zaprzecza powyższej myśli, badania z ostatnich dwóch lat pokazują olbrzymi rozbrat między teorią a praktyką.

Od grudnia 2016 roku na stronie poświęconej aktualnej Strategii Rozwoju ZHP (https://zhp.pl/ozhp/strategia-zhp-2012-2017/) dostępna jest wersja robocza raportu z jej wdrożenia, zawierająca szereg bardzo interesujących danych wraz z ich interpretacją, wnioskami i rekomendacjami. Z perspektywy drużynowego ZHP najciekawsza będzie za pewne część poświęcona kierunkowi strategicznemu „Dobry program drużyny” prezentująca przede wszystkim wyniki Badania drużynowego z lat 2015 i 2016.

Interesujące są wyniki sondy wśród drużynowych, których poproszono o oszacowanie stopnia trudności poszczególnych zadań, w tym pracy z małymi grupami.

Dane z roku 2015 pokazują, że nieco tylko ponad 1/3 drużynowych uważa pracę z zastępowymi za łatwą, gdy 32,8% badanych uważa ją za ani łatwą ani trudną, a 12,30% za trudną. Za to aż 19,30% nie

26 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Na ile trudna jest dla Ciebie konsekwentna praca z zastępowymi, gdzie 1 oznacza bardzo łatwe, a 6 bardzo trudne (Badanie drużynowego 2015) 1i2

32,6%

35,8%

5i6

12,3% 19,3%

3i4

nie mam doświadczenia

ma doświadczenia w pracy z zastępowymi. W roku kolejnym ilość drużynowych, dla których praca z zastępowymi jest łatwa wzrosła do prawie 1/2.

Co więcej, tylko 15% badanych uważa pracę systemem małych grup za trudną, a co jeszcze ważniejsze tylko 2% respondentów nie ma doświadczenia w pracy z nim.

Z ważnej PERSPEKTYWY

Na ile trudna jest dla Ciebie praca systemem małych grup, gdzie 1 oznacza bardzo łatwe, a 6 bardzo trudne (Badanie drużynowego 2016) 1i2 3i4

47% 2%

37% 15%

mowych w ogóle nie odbywają się zbiórki zastępów (Badanie drużynowego 2016). Dane te wzrosły w porównaniu z rokiem 2015, w którym wynosiły średnio 18,75%* (*z danych wyłączono gromady zuchowe).

Gwoździem do przysłowiowej trumny są zaś dane odnośnie samodzielnych zbiórek zastępów.

5i6 nie mam doświadczenia

Ważnych informacji dostarczają także dane odnośnie ilości szóstek/zastępów w jednostkach poszczególnych grup metodycznych.

Liczba szóstek w gromadach waha się najczęściej od 2 do 5. W 8% gromad zuchowych nie istnieją szóstki zuchowe, co jest wynikiem relatywnie wysokim, ale nie zastraszającym. Ilość zastępów w drużynach najczęściej waha się od 2 do 4. Wyniki potwierdzają brak pracy systemem małych grup w niektórych jednostkach: 8% drużyn harcerskich nie ma żadnych zastępów, 27% drużyn starszoharcerskich oraz 41% drużyn wędrowniczych (co nie budzi niepokoju, jako, że zastępy są tu opcją nie zaś obowiązkiem). Niestety, aż 12% drużyn wielopoziomowych nie działa w oparciu o zastępy, co jest rażącym odstępstwem od wskazań metodycznych.

32% ankietowanych odpowiedziało, że w jednostce nie ma ani jednego zastępu/szóstki, co jest ilością znaczną, ale mniejszą niż powszechnie się uważa (Badanie drużynowego 2016).

Optymizm, jaki mogłyby budzić powyższe wyniki szybko studzą jednak dane odnośnie ilości zbiórek zastępów.

W czasie całorocznej pracy w drużynach odbywa się zazwyczaj od 1 do 6 zbiórek zastępów miesięcznie. Zestawiając powyższe dane z ilością zastępów w poszczególnych jednostkach okazało się, że średnio na jeden zastęp przypada miesięcznie nieco ponad 1 zbiórka. Niepokojący jest fakt, że dane te nie wzrastają nawet wraz ze zmianą grupy metodycznej, a zatem większą samorządnością uczestników zbiórek. Wątpliwości te uwypuklają dane z których wynika, że w 33% drużyn harcerskich, 45% drużyn starszoharcerskich oraz 25% drużyn wielopozio-

Czy odbywają się zbiórki zastępów, organizowane przez zastępowego?

Grupa metodyczna Razem

(Badanie drużynowego 2016)

Razem

448

36

311

228

132

samodzielne zbiórki zastępów w ogóle się nie odbywają

36%

31% 28% 28% 44%

podczas zbiórek drużyny część czasu jest samodzielnie zagospodarowana przez zastępy

15%

20% 16% 16%

9%

samodzielne zbiórki zastępów odbywają się w łączności ze zbiórką drużyny (tego samego dnia, przed lub po zbiórce drużyny)

6%

1%

4%

samodzielne zbiórki zastępów odbywają się w innym terminie niż zbiórki drużyny w obecności drużynowego

16%

10% 18% 21% 13%

samodzielne zbiórki zastępów odbywają się w innym terminie niż zbiórki drużyny bez obecności drużynowego

28%

37% 31% 30% 31%

7%

5%

Aż 36% respondentów odpowiedziało, że samodzielne zbiórki zastępów w ogóle w ich jednostce nie odbywają się. 1/3 drużyn harcerskich i starszoharcerskich w praktyce nie pracuje więc systemem zastępowym. Tylko 1/3 drużyn harcerskich, starszoharcerskich i wędrowniczych posiada zastępy

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 27

Z ważnej PERSPEKTYWY w pełnym tego słowa znaczeniu, czyli posiadające niezależny program realizowany bez obecności drużynowego.

Reasumując: mimo że, w zdecydowanej większości jednostek system małych grup istnieje, w relatywnie niewielu przypadkach główny ciężar pracy wychowawczej spoczywa na zastępach. Modelowa sytuacja, gdzie stosunek samodzielnych zbiórek zastępów przeprowadzanych bez obecności drużynowego do zbiórek drużyny wynosi 3:1 należy niestety do rzadkości. Łatwo wysnuć wniosek, że także zdobywanie instrumentów metodycznych takich jak: stopnie i sprawności, czy realizowanie zadań zespołowych, projektów i znaków służb, jeśli w ogóle ma miejsce odbywa się bardziej na forum drużyny, niż zastępu. Biorąc pod uwagę fakt, ile czasu powinna każda z powyższych aktywności zajmować, można założyć, że pomiędzy prawidłowym funkcjonowaniem systemu małych grup, a prawidłowym funkcjonowaniem Systemu Instrumentów Metodycznych istnieje silny związek. Słabość pierwszego z nich przekłada się na słabość drugiego.

Według Podstaw Wychowawczych ZHP: „Zastęp to grupa przyjaciół, która pozwala na znalezienie swojego miejsca i sprawdzenie się w samodzielnym działaniu. Praca w małych grupach przynosi wymierne efekty wychowawcze, ponieważ łatwiej jest dotrzeć do każdego, dostrzec jego wartość, pomóc mu pokonać słabości, porozmawiać z nim, poznać go”. Czy można zaprzyjaźnić się z rówieśnikami z którymi spotyka się raz na miesiąc? Czy można uczyć się samodzielności przebywając prawie cały czas w dużej grupie (drużynie) pod okiem zdecydowanie starszego i bardziej doświadczonego drużynowego? Jaką indywidualność może zapewnić oddziaływanie w grupie kilkudziesięcioosobowej? Ile własnych planów i marzeń można zrealizować, kiedy jest się jedną z 20-30 osób różniących się wiekiem, doświadczeniem i zainteresowaniami?

Wszyscy wiemy, że praca w małych grupach jest podstawowym elementem metody harcerskiej, ale jak pokazują badania, zbyt wielu drużynowych w praktyce zaniedbuje stwarzanie warunków, dla jej prawidłowego działania. Być może, robią to nawet ze szlachetnych pobudek, sądząc, że sami lepiej, niż mniej od nich doświadczeni zastępowi, poprowa-

28 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

dzą zbiórkę, czy dopilnują realizacji prób na stopnie i sprawności. Mimo pozorów logiki takie podejście, to pierwszy stopień do przysłowiowego piekła.

Drużynowy w pracy z systemem małych grup powinien się zawsze kierować zasadą pomocniczości, tzn. robić TYLKO I WYŁĄCZNIE to, czego zastępowi (szóstkowi/patrolowi) wraz ze swoimi zastępami (szóstkami/patrolami) NIE SĄ W STANIE ZROBIĆ SAMI. Na Nowy Rok życzę wszystkim drużynowym czytającym te słowa, aby zaufanie zastąpiło w ich kontaktach z zastępowymi i patrolowymi wyręczanie.

Zgodnie z myślą Naczelnego Skauta Świata: „Najlepsze wyniki osiągają te drużyny, gdzie najbardziej zaufano zastępowym. Tu leży tajemnica powodzenia wychowania skautowego” Robert Baden-Powell „Wskazówki dla skautmistrzów”. ∞

Z PERSPEKTYWY eksperta

Co warto wiedzieć?

Przepytaliśmy eksperta! Odpowiedzi na Wasze codzienne, nurtujące pytania. W każdym numerze szukamy ekspertów, którzy odpowiedzą na Wasze pytania przesłane na adres: zpeerspektywy@zhp.pl. W tym numerze przepytaliśmy hm. Andrzeja Sawułę.

hm. Andrzej Sawuła szef zespołu ds. „opcji zero”

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 29

Z PERSPEKTYWY eksperta

1.

Czy jest w porządku, by osoba spoza ZHP nosiła mundur harcerski podczas występu?

To zależy od charakteru tego „występu”. Jeśli chodzi o przedstawienie czy inscenizację, gdzie występują postacie harcerzy, nie ma problemu – aktorzy z zasady przebierają się za różnych ludzi i nie ma nic dziwnego w odgrywaniu przez nich policjantów czy żołnierzy. Wszystko zależy od tego, czy widownia będzie wiedziała, że aktorzy kogoś grają, czy nie. Jeśli jednak chodzi o udawanie harcerzy wobec nieświadomych osób postronnych, będzie to niewłaściwe.

2.

Jak, od kiedy i o ile wzrośnie składka?

4 grudnia 2016 r. Rada Naczelna zmieniła uchwałę określającą zasady funkcjonowania podstawowej składki członkowskiej (Uchwała nr 47/38 RN ZHP). Do 30 września 2017 r., a więc jeszcze przez trzy kwartały, płacimy składki w dotychczasowej wysokości – 4 zł miesięcznie. Od czwartego kwartału 2017 r. zasady naliczania składki ulegają zmianie.

Nowa wysokość składki nie będzie jednolita w całym ZHP. Złożą się na nią dwie części:

•

2 złote miesięcznie dla szczebla centralnego (GK ZHP, pozostałe władze centralne, składki do WOSM, WAGGGS, itd.);

•

0 – 10 zł miesięcznie dla pozostałych szczebli łącznie, według wniosku rady chorągwi zatwierdzonego przez Radę Naczelną.

Dokładna wysokość składki ma być dostosowana do możliwości i potrzeb danego hufca (bezpośrednie odczytanie uchwały może stworzyć wrażenie, że składka musi być jednolita dla całej chorągwi, ale hufce mogą zrezygnować z części lub całości kwoty przypadającej hufcowi i drużynom, więc efekt jest jak opisano wcześniej).

Jak dotychczas, składka będzie wpłacana kwartalnie, zgodnie z przydziałem służbowym.

3.

Na jakiej podstawie zalicza się służbę instruktorską?

Od maja 2016 r. obowiązuje nowy, skonsolidowany regulamin spraw członkowskich, rozstrzygający m.in. zaliczanie służby instruktorskiej. Według niego do zaliczenia służby trzeba spełnić łącznie trzy warunki: 1. pełnić funkcję instruktorską lub aktywnie pracować na rzecz ZHP, 2. przestrzegać Statutu ZHP, 3. uzyskać od przełożonego pozytywną ocenę swojej pracy.

Co do zasady, zaliczenie służby instruktorskiej dotyczy roku harcerskiego, komendant może jednak na wniosek zainteresowanego zaliczyć ją za fragment roku.

Sama procedura wnioskowania o zaliczenie służby i reakcji komendanta została sformalizowana, przez co jest przejrzysta i dużo trudniej wykorzystać ją do nieformalnego blokowania niewygodnych instruktorów.

4.

Co można zrobić, gdy chętni do działania w drużynie pochodzą z terenu dwóch sąsiednich hufców? Czy może istnieć drużyna międzyhufcowa?

ZHP ma strukturę hierarchiczną, w której każdy hufiec musi wchodzić w skład określonej chorągwi, a dalej – każda gromada i drużyna musi wchodzić w skład określonego hufca. Hufce są jednostkami terytorialnymi i co do zasady przypisanie drużyny hufcowi wynika z nominalnego miejsca jej działania.

30 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY eksperta W opisanym przypadku najprostsze rozwiązanie to powołanie drużyny we „właściwym terytorialnie” hufcu, co w żaden sposób nie zmusza członków drugiego hufca do zmiany przydziału – nie ma niczego dziwnego w udzielaniu się w hufcu innym niż podstawowy, wielu doświadczonych instruktorów stale to robi. Alternatywą może być założenie na terenie jednego hufca drużyny ulokowanej w strukturze pod innym hufcem – wymaga to zgody obu hufców i komendy chorągwi. Wariant ten jest jednak przewidziany do rozwiązywania sytuacji konfliktowych, a nie jako równoważna opcja.

5.

nej gotówki zebranej od swych harcerzy.

Warto przy tej okazji podkreślić, że w opisanej sytuacji momentem opłacenia składki przez harcerza jest przekazanie jej drużynowemu (za pokwitowaniem, oczywiście!), nie zaś wpłacenie jej przez drużynowego do hufca. Drużynowy zbiera składkę jako przedstawiciel ZHP, dalsze operacje są już tylko przekazywaniem środków finansowych wewnątrz organizacji.

7.

Jaki jest termin wydania pieniędzy zebranych z tytułu 1%?

Przepisy państwowe nie narzucają żadnego takiego Czy zwrot poniesionych przez członka

terminu. OPP, w tym chorągwie, sporządzają co rok

drużyny wydatków może mieć formę prze-

sprawozdania z wydatkowania tych środków, ale

lewu na prywatny rachunek bankowy?

nie ma zasady, że muszą wydać całą zebraną kwotę

Kwestię tę reguluje p. 158 ust. 4 instrukcji drużyny;

– uniemożliwiłoby to przecież np. zbieranie przez

mówi on o zwrocie poniesionych już przez osoby

kilka lat na większy zakup.

prywatne wydatków, chodzi więc o rachunek pry-

Tym niemniej, chorągiew może narzucić swym

watny. Nie może tu chodzić o rachunek drużyny,

jednostkom termin wydatkowania środków z 1%,

ponieważ wtedy nie byłby to żaden zwrot – pie-

na przykład z powodów organizacyjnych. Należy

niądze byłyby przelewane z rachunku drużyny na...

więc każdorazowo zapytać w komendzie cho-

ten sam rachunek drużyny.

rągwi, czy w danej chorągwi jakieś obostrzenia

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że zwrot

zostały wprowadzone. ∞

może zostać dokonany wyłącznie na rachunek będący własnością lub współwłasnością adresata zwrotu – chyba, że w rozliczeniu adresat wyraźnie wskazał jako formę dokonania zwrotu przelew na inny rachunek.

6.

Czy

drużynowy

może

zebrać

składki

członkowskie od harcerzy, wpłacić je na

swoje prywatne konto i z niego wykonać przelew na rachunek hufca? Czy też musi on iść na pocztę i wykonać przekaz pieniężny?

Jak najbardziej może przekazać je za pośrednictwem swego rachunku bankowego. Drużynowy jest osobiście odpowiedzialny za przekazanie zebranych środków do hufca i konkretna forma nie powinna mieć znaczenia – równie dobrze przecież drużynowy może przekazać gotówkę do hufca za pośrednictwem innej osoby, a wtedy również zajdzie sytuacja, gdy drużynowy nie ma w ręku fizycz-

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 31

Z PERSPEKTYWY Związku

Luty Ogólnopolski Rajd Kopernikański Termin: 17 - 19 lutego 2017 Organizator: Hufiec ZHP Toruń Opis: Ogólnopolski Rajd Kopernikański to niesamowita przygoda dla każdego uczestnika. Organizowany jest co roku właśnie w Toruniu. Kilkuset harcerzy w jednym miejscu, gdzie spotkają się różne zwyczaje i środowiska. Jest to szansa na nawiązanie wielu przyjaźni, poznania nowych zwyczajów i tradycji. Ponad 600 harcerzy pojawi się w Toruniu, Grodzie Kopernika, gdzie przeżyją niesamowitą przygodę oraz poznają walory turystyczne miasta.

Strona: kopernikanski.zhp.pl Rajd VIP Organizator: 10 Drużyna Wędrownicza „Sagan Termin: 24-26 luty 2017 Opis: Rajd VIP to wyjątkowe wydarzenie w kalendarzu imprez skierowanych dla wędrowników.

Nawiąż nowe znajomości, poznaj wyjątkowe miejsca oraz skorzystaj z bogatej oferty zajęć. Więcej informacji oraz fabuła tegorocznego rajdu znajdują się na stronie internetowej.

Strona: www.rajdvip.cba.pl, www.facebook.com/RajdVIP

phm. Marek Pęczak

Gdzie warto być?

instruktor Wydziału Komunikacji i Promocji GK ZHP

10. Zimowy Rajd Wędrowniczy „Czarny Szlak” Organizator: 8 Kielecka im. Zaw iszy Czarnego

Drużyna

Harcerzy

Termin: 24 -26 lutego 2017 Opis: „Czarny Szlak” to impreza organizowana przez 8 Kielecką Drużynę Harcerzy im. Zawiszy Czarnego „Czarna Ósemka” dla wędrowników z całej Polski. Nasz rajd charakteryzuje się nietypowymi zadaniami i ciekawą tematyką skłaniającą do refleksji nad sobą i swoim wędrowniczym życiem.

Strona: www.facebook.com/CzarnySzlak/

32 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

Z PERSPEKTYWY Związku

MARZEC

KWIECIEŃ

Rekiny Futbolu

Harcerski Festiwal Piosenki „Wiosenne Czarowanie”

Organizator: Hufiec ZHP Mława

Organizator: Hufiec ZHP Legionowo

Termin: 3 - 5 marca 2017

Termin: 21-23 kwietnia 2017

Opis: Rekiny Futbolu to największy w Polsce turniej w halowej piłce nożnej dla harcerzy i harcerek ze wszystkich organizacji. Chcesz sprawdzić się z najlepszymi piłkarzami wśród harcerzy? Nasz Turniej jest właśnie dla Ciebie.

Opis: Hasłem przewodnim Harcerskiego Festiwalu Piosenki „Wiosenne Czarowanie” 2017 jest: „Z Aniołami”, pod tym hasłem kryje się tematyka turystyczna. Legionowo jest zaczarowane piosenką i tak już zostanie… Póki starczy Nam sił. Wędrujcie po naszej stronie, poznawajcie naszą imprezę i… Przybywajcie!

Strona: facebook.com/rekinyfutbolu 47. Rajd Arsenał „Podaj dalej” Organizator: Hufiec ZHP Warszawa Mokotów Termin: 24-26 marca 2017 Opis: Na 47. Rajd Arsenał tradycyjnie zapraszamy patrole starszoharcerskie i wędrownicze z całej Polski. Podczas Rajdu jak zwykle postaramy się napełnić Was pozytywną energią i niecodziennymi inspiracjami! Przygotowaliśmy dla Was program, który składa się z zadania przedrajdowego, zajęć programowych na bazie, wielkiej gry sobotniej oraz uroczystości niedzielnych. Jeśli Wasz patrol zakwalifikuje się na Rajd, zostaniecie zaproszeni na jedną z baz, która będzie gościć Was przez arsenałowy weekend.

Zgłoszenia: do 25 marca 2017 Strona: wiosenneczarowanie.info XII Wiosenny Rajd Harcerski „Przebiśnieg” Organizator: 8DSH „Knieja” z Hufiec ZHP Ziemi Tarnogórskiej im. Powstańców Śląskich Termin: 7-9 kwietnia 2017

Festiwal Piosenki Harcerskiej i Turystycznej „Harcogranie”

Opis: Od dwóch lat organizowane są 3 trasy podzielone ze względu na pion harcerski (Harcerska, Starszoharcerska i Wędrownicza)– zadania na każdej z nich są przystosowane do grupy wiekowej uczestników, ale bez wątpienia są równie wyjątkowe. Podczas trzydniowego rajdu uczestnicy wszystkich 3 tras są wprowadzani w jedną fabułę, która co roku się zmienia od „Lat 90” po rozwikłanie tajemniczej zagadki morderstwa.

Jaka będzie fabuła podczas XII edycji rajdu? Już wkrótce się dowiecie wystarczy śledzić nasze wydarzenie.

Organizator: Hufiec ZHP Starachowice

Zgłoszenia: od 24 lutego do 26 marca

Termin: 31 marca - 2 kwietnia 2017

Strona:www.facebook.com/events/1339959772689864/

Strona: www.arsenal.zhp.pl

Strona: www.harcogranie.starachowice.zhp.pl XII Rajd Nierozwiązanych Tajemnic Organizator: 30 Podgórska Drużyna Wędrownicza “Knieja” im. Olgi Drahonowskiej-Małkowskiej Termin: 7-9 kwietnia 2017 Opis: Mroczne tajemnice, zagadkowe morderstwa, przygoda i niebezpieczeństwo. To wszystko i jeszcze więcej w jedynym w swoim rodzaju fabularnym rajdzie harcerskim.

Zgłoszenia: do końca stycznia 2017 Strona: www.zdebowegolasu.krakowpodgorze.zhp.pl/ wordpress/?page_id=71 www.facebook.com/rajdnierozwiazanychtajemnic/ Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 33

Z PERSPEKTYWY Związku OFFrajd Organizator: 17 Radomszczańska Wędrownicza im. mjr. „Hubala”

Drużyna

Termin: 21 - 23 kwietnia 2017 Opis: Przed Wami V edycja OFFrajdu! Zapewne zastanawia Was czym jest OFFrajd? Jest to ogólnopolski rajd pieszy dla wędrowników oraz harcerzy starszych. Już w kwietniu możecie przenieść się w prehistoryczny klimat, zmierzyć się z prawdziwymi wyzwaniami godnymi bohatera gry Far Cry Primal czy jaskiniowców z filmu „RRRrrr”. Dodatkowym atutem V edycji jest fakt, iż przybiera ona formę rajdu nocnego! Nowatorskie rozwiązania, oryginalna koncepcja, wędrówki po zmroku, a także możliwość konfrontacji twarząw twarz z prehistorycznymi mieszkańcami Ziemi? Taka okazja nie zdarza się dwa razy! Gwarantujemy wyjątkowy klimat, dobrą atmosfer i niezapomnianą przygodę.

Strona: www.facebook.com/offrajd

MAJ Odrzański Spływ Wiosenny Organizator: Zespół Pilota Chorągwi Ślaskiej Opis: Odrzański Spływ Wiosenny jest tradycyjną imprezą organizowaną w ramach akcji AMAR. Spływ ma charakter zlotu gwiaździstego drużyn płynących trzema szlakami głównymi: kpt. Roberta Oszka, phm. Stanisława Wolnego „Baranka”, ppłk.

Tadeusza Puszczyńskiego „Wawelberga” oraz szlakami dodatkowymi z metą w Mechnicy nad starorzeczem Odry.

Strona: osw.slaska.zhp.pl

CZERWIEC 59. Harcerski Rajd Świętokrzyski Organizator: Hufiec ZHP Starachowice Termin: 1 - 4 czerwca 2017 Opis: Nikt nie zaprzeczy, że Ziemia Świętokrzyska od wieków owiana jest legendami, w których prym wiedzie czarownica. Maskotką naszego regionu jest natomiast Baba–Jaga. Powstaje więc pytanie: czy czarownica i Baba–Jaga czymś się od siebie różnią? W dzisiejszym języku potocznym raczej

34 | Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

nie. Obie „panie” kojarzą się ze złośliwą lub brzydką kobietą, wiedźmą, jędzą. A jak to było w przeszłości? Ale nie zdradzajmy wszystkiego .... Zapraszamy na 59. Harcerski Rajd Świętokrzyski do „Krainy Latających Mioteł”. Nie może Was zabraknąć! Czekamy!

Zgłoszenia: do 25 maja 2017 Strona: rajdswietokrzyski.zhp.pl Harcerski Rajd Radziejewski Organizator: 77 Mazowiecka Drużyna Harcerska im.

Zawiszy Czarnego z Żyrardowa Termin: 15 - 18 czerwca 2017 Opis: To impreza harcerska najwyższej próby, kładąca szczególny nacisk na dobrą zabawę, leśne harce i harcerstwo w starym dobrym wydaniu.

Harcerski Rajd Radziejewski przewidziany jest dla Harcerzy Starszych i Wędrowników, choć jesteśmy przekonani, że Harcerze też sobie spokojnie dadzą radę. HRR to także dobra muzyka w magicznej Harcerskiej Operze Leśnej. Co roku dla uczestników rajdu i zaproszonych gości organizujemy wyjątkowy koncert, podczas którego można zobaczyć gwiazdę z nurtu piosenki turystycznej i poezji śpiewanej.

Zgłoszenia: ruszą na stronie 1 stycznia Strona: www.radziejewski.77mdh.pl

Harcerski Sawka

Z PERSPEKTYWY harcerski punkt widzenia

| 35

cbp.zhp.pl