Het inrichten van een terrarium

Wat – Hoe – Waarom?

Het inrichten van een terrarium Nuttige adviezen voor beginners

Inhoud 1 2 3 3.1 3.2 3.3 4 4.1 4.2 4.3 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.4 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 7 7.1 7.2 8 8.1 8.2 9

Blz.

INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 HET BELANGRIJKSTE EERST: WAAR KOMEN DE DIEREN VANDAAN? . . . . . . . . 2 HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 GROOTTE EN VORM VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 DE PLAATS VAN OPSTELLING VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 HET KLIMAAT IN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 SOORTEN TERRARIUMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 HET WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 HET REGENWOUDTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 HET MOERASTERRARIUM OF PALUDARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 OVERZICHT BODEMMATERIAAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 TECHNISCHE APPARATUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 VERLICHTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 REGENWOUD- EN MOERASTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 VERWARMING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 .

REGENWOUD- EN MOERASTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 .

VOCHTTOEVOER EN BEHANDELING VAN HET WATER . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 LUCHTTOEVOER IN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 .

HET VOEREN VAN DE TERRARIUMBEWONERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 HOE VAAK VOEREN? . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 HET VOEREN VAN VLEESETERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 HET VOEREN VAN WATERSCHILDPADDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 HET VOEREN VAN PLANTENETERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 VITAMINEN EN MINERALEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 ONDERHOUD VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 SCHOONMAKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 NUTTIGE HULPMIDDELEN . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 GEZONDHEID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 KEUZE VAN DIEREN . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 QUARANTAINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 PRODUCTOVERZICHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Uitgegeven door JBL GmbH & Co. KG D-67141 Neuhofen www.JBL.de

1e uitgave 2004 Tekst: bewerkt aan de hand van een ontwerp van Uwe Dost Foto’s: Uwe Dost, Heiko Blessin, Dr. Rainer Keppler

1 INLEIDING In onze toenemend drukke levensomstandigheden biedt een stukje natuur in de kamer veel mensen de mogelijkheid om zich aan het einde van een drukke dag door het observeren van huisdieren te ontspannen. Bijvoor-beeld door in het dichte groen van een kameroerwoud met waterval te duiken, of helemaal op te gaan in de bewoners daarvan, bv. kleine anolissen, overdag actieve gekko’s en kleurrijke kikkertjes. Al deze dieren gade te slaan bij hun interessante gewoonten is een bijzonder aangename bezigheid. Niet in de laatste plaats, omdat de goed gesorteerde speciaalzaak tegenwoordig de beschikking heeft over een ruime keuze aan hoogwaardige technische apparatuur, diverse hulpen voedermiddelen en een enorme hoeveelheid informatie over het houden van terrariumdieren voor de beginnende terrariumliefhebber.

Dit handboekje kan en wil geen alles omvattende leidraad zijn op het gebied van de terrariumkunde maar een handig hulpmiddel voor die mensen, die al lang

de wens koesteren een terrarium aan te schaffen. Het is de bedoeling van de auteurs om hen daarbij te helpen en te wijzen op welke manier de talrijke producten van JBL het onderhoud zinvol

kunnen vereenvoudigen. Met name op het gebied van de terrariumkunde is het echter absoluut noodzakelijk dat toekomstige eigenaars van een terrarium een zo nauwkeurig mogelijk beeld hebben van de eisen die de terrariumbewoners aan hun nieuwe leefomgeving stellen. Door u zo goed mogelijk te verdie-

pen in de dieren kunt u in de praktijk veel onaangename verrassingen en teleurstellingen voorkomen. In de gespecialiseerde vakhandel vindt u de contactpersonen die u daarbij van grote hulp kunnen zijn. Daarnaast is de bestudering van vakliteratuur en het uitwisselen van ervaringen met andere liefhebbers van terrariums even belangrijk voor uw hobby.

Wij van JBL zijn eveneens voortdurend bezig om meer over de levensgebieden van terrariumdieren te weten te komen. De bijzondere kennis die wij opdoen tijdens de speciaal voor dit doel georganiseerde JBL expedities verwerken wij na onze terugkeer in het bedrijf in nieuwe, nuttige producten. Na een serie proeven zowel in ons eigen laboratorium als bij specialisten worden deze producten u uiteindelijk aangeboden via de speciale verkoopschappen met JBL producten in de dierenspeciaalzaak.

2 HET BELANGRIJKSTE EERST: WAAR KOMEN DE DIEREN VANDAAN? Het is in ieder geval de moeite waard om eens even stil te staan bij de vraag, waar uw toekomstige huisdieren vandaan komen. Hoe gedetailleerder de in te winnen informatie, hoe natuurgetrouwer kunt u het leefmilieu in het terrarium nabootsen. Daar terrariumdieren bijna zonder uitzondering koudbloedige dieren zijn, is hun lichaamstemperatuur in tegenstelling tot de warmbloedigen afhankelijk van de omgevingstemperatuur en de intensiteit van de zon. Door zich op een be-paalde manier te gedragen, bijvoorbeeld door een zonnebad te nemen of juist een koel plekje in de schaduw te zoeken, zijn de dieren in staat om hun

Droge rotsbiotoop met grote plaatselijke temperatuurverschillen

den bij de inrichting van het terrarium.

Totaal anders is de situatie in een tropisch regenwoud: een relatief constante temperatuur, een hoog vochtgehalte van de lucht en het ontbreken van sterk licht bepalen de omstandigheden waaronder de dieren in de jungle leven. Hoewel veel dieren daar in bomen leven, maken ze actief van de mogelijkheid gebruik om zo nu en dan een plekje in de zon te zoeken.

In de volgende hoofdstukken willen we aan de hand van twee representatieve voorbeelden nader ingaan op de inrichting, de technische apparatuur en de ver

Agamen koesteren zich in de zon in hun leefmilieu

lichaam precies op die temperatuur in te stellen, zodat hun spijsvertering en stofwisseling het meest effectief werken. Om dit te bereiken gedraagt iedere diersoort zich op de hen eigen wijze.

De houders van een terrarium moeten hier in ieder geval rekening mee houden.

Op het eerste gezicht schijnen woestijnbewoners in een heet klimaat te leven.

Wie echter al eens in de woestijn is geweest, weet uit eigen ervaring hoe koud het daar ‘s nachts kan zijn en zal dus proberen daar rekening mee te hou-

Beekje in de schaduw van het regenwoud

zorging van een terrarium. Voor dit doel bekijken we enerzijds het woestijnterrarium met zijn extreme temperatuurverschillen en anderzijds het regenwoudterrarium als één van de vele „jungles achter glas“ die er zijn. Bij wijze van spreken als ondersoort van het regenwoudterrarium willen we het ook nog even hebben over het paludarium of moerasterrarium dat min of meer de kenmerken van een aquarium kan vertonen.

3 HET TERRARIUM In de gespecialiseerde vakhandel wordt tegenwoordig een ruim assortiment terrariums aangeboden, die gewoonlijk uit met siliconenlijm aan elkaar verbonden glaspanelen bestaan. Aan de voorzijde kunnen de panelen gewoonlijk worden opengeschoven. Kleine terrariums voor ongewervelde dieren zijn daarnaast vaak voorzien van een valdeur aan de voorzijde in plaats van schuifpanelen.

Het zelf maken van een terrarium loont tegenwoordig slechts dan de moeite, wanneer bijvoorbeeld de glazen panelen voordelig verkrijgbaar zijn of wanneer het benodigde formaat niet te koop is. Hout is eigenlijk alleen echt geschikt als bouwmateriaal

3.1 Grootte en vorm van het terrarium

voor droge terrariums. Kunststofplaten zijn meestal net zo duur als glas, maar hebben als nadeel dat ze gauw troebel worden of gevoelig zijn voor krassen, zodat glas nog altijd als het ideale materiaal voor de terrariumbouw moet worden beschouwd.

geheel toch over zichtelijk blijft en goed schoongemaakt kan worden. Bij op de bodem levende dieren staat het bodemoppervlak op de voorgrond, bij boombewoners de hoogte van het terrarium.

Gezien de ver uiteenlopende eisen van de dieren en de als gevolg daarvan nodige aanpassingen, heeft het echter weinig zin om een strenge indeling in een klein aantal genormaliseerde terrariumtypes te maken, te meer omdat de overgang van het ene terrariumtype naar het andere in veelgevallen ook nog eens geleidelijk is.

Grootte, vorm en technische inrichting van het terrarium zijn afhankelijk van de natuurlijke gewoonten, de lichaamsgrootte en de bewegingsdrang van zijn bewoners.

Afgezien daarvan geldt in het algemeen:„hoe groter hoe beter“. De technische voor zieningen moeten in ieder geval zorgvuldig op de inhoud van de bak zijn afgestemd om sterfte onder de bewoners als gevolg van oververhitting te voorkomen wanneer de regeltoestellen eens uitvallen. Het verdient aanbeveling om de leefruimte met behulp van decoratieve objecten zodanig te structureren dat de dieren weliswaar de mogelijkheid hebben om zich te verstoppen, maar dat het

3.2 De plaats van opstelling van het terrarium Op enkele uitzonderingen na is iedere plek binnenshuis geschikt voor het plaatsen van een terrarium. Zorg er echter wel voor dat de dieren goed vanuit een gemakkelijke stoel te zien zijn.

Bovendien moet u rekening houden met de regelmatige onderhoudsbeurten: die moeten gemakkelijk verricht kunnen worden zonder u in allerlei vreemde bochten te wringen.

Om oververhitting te voorkomen mag het terrarium verder niet direct in de zon staan, bijvoorbeeld voor een raam.

Zolderwoningen, die in de zomer erg warm worden en ‘s nachts nauwelijks afkoelen, zijn niet geschikt voor het houden van hittegevoelige diersoorten. Bij uitzonderlijk grote terrariums kan tenslotte het gewicht een rol spelen bij de keuze van de meest geschikte locatie.

vochtgehalte van de lucht afneemt. Met deze wetmatigheden moet rekening worden gehouden bij de keuze van het terrarium. In een kleine bak is het klimaat aan sterkere schommelingen onderhevig dan in een grote en dient met behulp van complexe regeltechniek, respectievelijk door permanent regelend ingrijpen, zo goed mogelijk te worden bijgesteld. In grote bakken vinden veranderingen van de klimaatfactoren aanzienlijk langzamer plaats en deze hebben daarnaast het voordeel dat ze gemakkelijker in aparte zones met een verschillend microklimaat

3.3 Het klimaat in het terrarium Of de bewoners van een terrarium zich prettig voelen, hangt in de eerste plaats af van het klimaat in het terrarium. Alleen als u erin slaagt het leefmilieu in de natuurlijke omgeving van de dieren door de juiste keuze van de technische voorzieningen zo goed mogelijk na te bootsen, zullen de dieren hun kenmerkend gedragspatroon vertonen en gezond blijven. De belangrijkste factoren, die het klimaat in het terrarium bepalen, zijn de temperatuur (van de lucht en de bodem, met daarnaast enkele plaatsen met een hogere temperatuur), het licht (verlichtingsduur, lichtintensiteit en -kwaliteit), het vochtgehalte van de lucht en de been ontluchting. Net als in de natuur beĂŻnvloeden in het terrarium de afzonderlijke factoren zich ook onderling en treden er in de loop van een etmaal schommelingen op. Hoe langer de verlichting en de verwarming aan staan, hoe meer het

ingedeeld kunnen worden (bv. zones met de eigen temperatuur en vochtgehalte van de lucht), zodat ieder dier een plekje kan vinden met de klimaatfactoren waarin hij zich het prettigst voelt.

4 SOORTEN TERRARIUM Als voorbeelden van de vele soorten terrariums die er zijn, willen we er hier twee met een zeer verschillend klimaat toelichten: het woestijnterrarium en het regenwoudterrarium. Als interessante variant van het klimaattype regenwoud komt daarnaast nog het paludarium oftewel moerasterrarium ter sprake. Vanzelfsprekend bestaan er oneindig veel tussenvormen van deze klimaten, maar wegens ruimtegebrek kunnen we daar in dit bestek niet nader op ingaan.

De geïnteresseerde lezer verwijzen wij naar de beschikbare informatie op dit gebied.

4.1 Het woestijnterrarium Van het leefmilieu „de woestijn“ is ons in de eerste plaats bekend dat het er heet is. Maar bij nader inzien moet men vaststellen dat de leefomstandigheden van reptielen in de woestijn vooral worden gekenmerkt door de min of meer grote temperatuurverschillen, waaraan de dieren zijn blootgesteld, afhankelijk van de plek waar ze zich bevinden. ‘s Nachts neemt de temperatuur daarnaast nog eens sterk af. Om de vereiste temperatuur voor de stofwisselingsprocessen en het typerende gedrag (balts, vechten om een bepaald territorium enz.) te bereiken en op peil te houden, verplaatsen woestijnbewoners zich bewust binnen hun leefruimte heen en weer van een warme, door de zon bestraalde plek naar een koeler plekje in de schaduw.

Wat men ook niet vergeten mag, is dat woestijnbewoners zo nu en dan een plek zoeken waar de temperatuur maarliefst 50-60°C bedraagt, maar dat ze daar nooit de hele dag vertoeven. De verblijfsduur onder de verwarmingsbron wordt onder natuurlijke omstandigheden beïnvloed door de temperatuur van de lucht en de beweging van de wind. In het voorjaar als het koeler is en het vaak erg waait moeten de dieren veelal gedurende lange

tijd in de zon liggen om op de juiste “bedrijfstemperatuur” te komen. Integenstelling daarmee vermijden ze midden in de zomer als de temperatuur 38° C bedraagt en het windstil is de felle zon om te voorkomen dat hun lichaamstemperatuur tot boven de optimale temperatuur stijgt (bij veel woestijndieren tussen 35-42° C). Voor wat de verwarming van het terrarium betreft, is het daarom belangrijk om de onregelmatige warmteverdeling in de bak na te bootsen. De dieren moeten zodra ze op temperatuur zijn gekomen altijd de mogelijkheid hebben om naar een koel plekje te verhuizen. Het is dus de taak van de terrariumhouder om door juiste keuze van de technische hulpmiddelen en het gebruik daarvan (bv. nooit de gehele bodem van het terrarium van vloerverwarming voorzien) voor te zorgen, dat er klimaatverschillen ontstaan en geen gelijkmatig saunaklimaat. Daarbij zijn met name temperatuurverschillen belangrijk. Geen enkel reptiel overleeft een basistemperatuur van 48° C. Een woestijnterrarium zou er als volgt uit kunnen zien: elke soort zand is geschikt als bodemgrond. Onder de naam TerraSand levert JBL naar keuze rood, geel of wit zand. TerraSand rood wordt vochtig geleverd en kan worden gemodelleerd. Als het droog is, heeft het een zekere hardheid en biedt gravende dieren zó de kans om een hol te maken.

Afhankelijk van de natuurlijke behoeften van de dieren kunt u het terrarium door middel van rotsen met of zonder hol de gewenste structuur verlenen. Voor de veiligheid van de dieren verdient het aanbeveling om de rotsen vast te plakken, bv. met JBL AquaSil, siliconenlijm voor aquariums. In grote terrariums kan het gewicht van de rotsen problemen veroorzaken. In dit geval zijn imitatierotsen van kunststof de oplossing. Deze zijn in de speciaalzaak verkrijgbaar. Droge stukken hout zijn eveneens zeer geschikt om een woestijnterrarium aantrekkelijk te maken.

Korenslang op JBL TerraBark

Een paar planten uit hete streken, bv. vetplanten, ronden het geheel perfect af.

Cactussen zijn alleen geschikt als decoratieve objecten als ze van kunststof zijn, omdat de dieren zich aan de echte kunnen verwonden. Als het terrarium als woonruimte dient voor grote en/of actieve dieren, hebben levende planten weinig kans op overleven. Er zijn echter vele imitaties in de handel verkrijgbaar, die nauwelijks van echte te onderscheiden zijn.

Luipaardgekko op TerraSand rood

Een terrarium voor zonminnende landschildpadden kan in principe op dezelfde manier zijn ingericht als een woestijnterrarium, alleen is zand niet geschikt als bodemgrond. In dit geval is bv. JBL TerraBark een ideale bodembedekker.

Voor meer informatie zie de literatuur over dit onderwerp en vraag het advies van een gespecialiseerde leverancier.

Overzicht van de technische apparatuur in het woestijnterrarium (details, zie hoofdstuk 5 „Technische apparatuur“): Verwarmingsmat: JBL TerraTemp Controle van temperatuur en vocht gehalte: JBL TerraControl Verwarmingssteen: JBL ReptiTemp Fluorescentielamp: JBL SOLAR Reptil Sun Warmtestraler: JBL ReptiHeat Speciale fitting voor warmtestraler: JBL TempSet Warmtestraler: JBL ReptiRed Halsbandleguaan (vrouwtje) op JBL TerraSand rood

Sterschildpadden op JBL TerraBark

4.2 Het regenwoudterrarium

spelen vooral planten een belangrijke rol.

Bij het begrip regenwoudterrarium denkt men onwillekeurig aan een jungle achter glas en verbindt dit automatisch met warme, vochtige lucht en een min of meer constante, „tropische“ temperatuur. In dit geval wijkt de voorstelling minder af van de realiteit dan in het geval van het woestijnterrarium. Inderdaad behoort een relatief constante temperatuur van

Een groot assortiment geschikte planten zijn in de vakhandel en in het gespecialiseerde tuincentrum verkrijgbaar. In principe zijn al die planten die we ook op de vensterbank in de woonkamer graag zien voor de groenvoorziening van een regenwoudterrarium geschikt. Natuurlijk moet de grootte van de planten met de beschikbare ruimte in het terrarium harmoniëren. Als u van plan bent om dieren

om en nabij de 25 tot 30 °C, nauwelij afkoeling gedurende de nacht en een relatief hoog vochtgehalte van de lucht tot de typische kenmerken van het regenwoudklimaat. Het vereiste niveau van het vochtgehalte en de temperatuur kunnen per diersoort verschillen. Ook wat dit onderwerp betreft, is het inwinnen van de nodige informatie wezenlijk voor een goede verzorging van het terrarium en zijn bewoners.

Als bodembedekking in een regenwoudterrarium zijn met name JBL TerraBasis en JBL TerraBark zeer geschikt. Bij het inrichten van een regenwoudterrarium

met van hechtschijven en haakcellen voorziene voeten aan te schaffen, bv. gekko’s, dan kunt u het beste planten met grote, gladde bladeren kiezen, omdat de dieren anders bijna uitsluitend op de wandpanelen van het terrarium zitten.

Als structuurgevende objecten in het regenwoudterrarium kunt u kiezen uit allerlei vochtresistente takken of stukken schors van de kurkeik. De wortels die voor toepassing in aquariums worden aangeboden, zijn eveneens zeer geschikt, omdat ze geen verandering ondergaan als gevolg van water. In de handel is daarnaast een

ruim assortiment aan takken en liaanachtige objecten van kunststof of andere onverteerbare materialen verkrijgbaar. Met bromelia’s gedecoreerde takken zijn een attractief gezicht in ieder regenwoudterrarium. De zijpanelen en het achterpaneel van het terrarium kunt u natuurlijk ook in het landschap integreren.

Daarbij is het om het even of dat nu gebeurt door het opplakken van platte stenen, met plantenelementen van kokosvezels, of met eigen creaties van bewerkt Styropor‚ die u na voltooiing van een stabiele laag verf voorziet. Wat het regenwoudterrarium betreft, kunt u uw fantasie geheel de vrije loop laten. U hoeft alleen maar te bedenken, waar de dieren behoefte aan hebben en of uw ontwerp gemakkelijk is schoon te houden.

Water dat in beweging Waterval in het regenwoud is, bv. een waterval in verbinding met een meer of minder groot reservoir is eveneens interessant en decoratief. Veel dieren, bijvoorbeeld kameleons, drinken bij voorkeur water dat in beweging is. Bij het installeren van waterbakken en watervallen moet u er natuurlijk wel aan denken dat de dieren uit het water kunnen klimmen als ze – zij het opzettelijk of onopzettelijk - in het water terecht komen.

Rest ons als laatste decoratieobject nog het noemen van plastic planten. Die zijn zeer geschikt voor terrariums met relatief zware dieren, bijvoorbeeld boompythons en dergelijke, die levende planten na verloop van tijd plat drukken. Op dit gebied heeft JBL onder de naam TerraPlanta voor iedere smaak een aantrekkelijke keuze aan imitatieplanten.

Overzicht van de technische apparatuur in het regenwoudterrarium (voor details, zie hoofdstuk 5 „Technische apparatuur“): Verwarmingsmat: JBL TerraTemp Regelen van temperatuur en vochtgehalte: JBL TerraControl Ultrasoon nevelapparaat: JBL Foggy Fluorescentielamp: JBL SOLAR Reptil Jungle

Jonge boompython aan het verkleuren

Warmtestraler: JBL ReptiRed Waterpomp voor waterval: JBL ProFlow mini Binnenfilter voor waterlandschap: JBL ProCristal

4.3 Het moerasterrarium of paludarium Het moerasterrarium of paludarium (afgeleid van het Latijnse „palus“ = moeras) bestaat in wezen uit een regenwoudterrarium in combinatie met een aquarium. In grote moerasterrariums zijn adembenemende tropische landschappen realiseer-

Overzicht van de technische apparatuur in het moerasterrarium (details, zie hoofdstuk 5 „Technische apparatuur“): Naast de producten voor een regenwoudterrarium heeft u nodig: Aquariumverwarming: JBL ProTemp Buitenfilter voor aquariums: JBL CristalProfi

Waterschildpadden zonnebaden aan de rand van een vijver Waterschildpad in een moerasterrarium

baar met een waterval, een beek of een meer. Voor het watergedeelte gelden dezelfde verzorgingsregels, eisen aan de inrichting en technische apparatuur als voor gewone aquariums. In dit verband attenderen wij op de vakliteratuur over dit onderwerp en op de andere delen uit de reeks JBL handboekjes „Wat – Hoe – Waarom?“. Moerasterrariums met een bijzonder grote waterpartij of met alleen maar een eilandje dat als landgedeelte fungeert, zijn bij uitstek geschikt voor het houden van waterschildpadden. Veel waterschildpadden kunt u in de zomer in de vijver houden. Zorg er echter voor dat de vijver over een solide omheining beschikt, want waterschildpadden zijn ware ontsnappingskunstenaars.

Voor ieder dier het meest geschikte bodemmateriaal TerraBasis Tijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders, koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen, anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, landschildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers, vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen, daggekko’s, kameleons, kleine landschildpadden

TerraCoco compact droge vorm: TerrraCoco natte vorm: TerraBasis

TerraCoco humus Tijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders, koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen, anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, landschildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers, vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen, daggekko’s, kameleons

TerraCoco Grote reuzenslangen, grote varanen, grote wateragamen, grote groene leguanen

TerraWood Grote reuzenslangen, grote varanen, grote tejuhagedissen, grote wateragamen, grote groene leguanen

TerraSand wit Baardagamen, luipaardgekko’s, zandboa’s, padhagedissen, kolonistenagamen, woestijnleguanen, stekelleguanen, stekelstaartvaranen, doornstaartagamen, maskerleguanen, woestijnschorpioenen

TerraSand geel; rood Baardagamen, luipaardgekko’s, zandboa’s, padhagedissen, kolonistenagamen, woestijnleguanen, stekelleguanen, stekelstaartvaranen, doornstaartagamen, maskerleguanen, woestijnschorpioenen

TerraBark 0-5 mm Tijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders, koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen, anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, landschildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers, vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen, daggekko’s, kameleons

TerraBark 5-10 mm Tijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders, koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen, anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, landschildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers, vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen, daggekko’s, kameleons, grote landschildpadden

TerraBark 10-25 mm als TerraBasis, maar alleen voor grote dieren, bv. boa’s, pythons, wateragamen, varanen, groene leguanen, grote landschildpadden

5 TECHNISCHE APPARATUUR 5.1 Verlichting Terrariumbewoners zijn koudbloedige dieren en dat betekent dat ze veel sterker zijn aangewezen op het licht, d.w.z. de kwaliteit en intensiteit van het licht, dan warmbloedige ongewervelden.

Iedere activiteit, bv. het kouwen en doorslikken van voedsel, de spijsvertering maar ook periodes van rust worden beïnvloed door de overgang van dag naar nacht maar vooral ook door de intensiteit van het licht. Daar komt nog bij dat veel terrariumdieren licht associëren met warmte en daarom naar de lichtste plek in het terrarium gaan als ze een „zonnenbad“ willen nemen. Hiermee moet met name rekening worden gehouden bij de verwarming van een woestijnterrarium. Afhankelijk van het soort lichtbron die wordt toegepast verschilt de lichtopbrengst en de kwaliteit van het licht. Fluorescentiebuizen geven bijvoorbeeld veel licht maar procederen maar weinig warmte, terwijl gloeilampen het grootste gedeelte van de opgenomen

Het kleurenspectrum van daglicht

energie in warmte omzetten en naar verhouding maar weinig licht geven.

De vraag welke lichtkwaliteit voor een terrarium het geschiktst is, is eenvoudig te beantwoorden, wanneer men zich op de natuur oriënteert: in de loop van miljoenen jaren hebben dieren en planten zich in een langdurig evolutieproces aangepast aan het licht van de zon. Als we het spectrum van het zonlicht (bedoeld is dat deel van het zonlicht dat voor het menselijk oog zichtbaar is) onder de loep nemen, dan zien we dat de kleuren in het spectrum heel gelijkmatig verdeeld zijn.

Om die reden zijn voor toepassing in een terrarium in wezen alleen lichtbronnen geschikt met een zo gelijkmatig mogelijk spectrum zonder ontbrekende kleuren.

Die hebben eveneens het voordeel dat planten en dieren in hun volle natuurlijke kleurenpracht bewonderd kunnen worden. Bij toepassing van buisverlichting bereikt u dit met zogenoemde fluorescentielampen met een volledig kleurenspectrum, die bij JBL in twee uitvoeringen voor terrariums verkrijgbaar zijn: JBL SOLAR Reptil Sun en JBL SOLAR Reptil Jungle. Zogenaamde HQI lampen leveren eveneens een zeer uitgebalanceerd spectrum en zijn bijzonder geschikt als verlichting van grote terrariums. Gloeilampen worden gekenmerkt door het hoge roodpercentage van het kleurenspectrum, dat echter door middel van gekleurd glas min of meer kan worden gecompenseerd.

Een wezenlijke rol bij de verlichting van een terrarium speelt daarnaast ultraviolet licht van het type UV-A en UV-B. Afhankelijk van de streek van herkomst hebben sommige terrariumdieren meer, andere minder ultraviolet licht nodig om zich prettig te voelen. UV-B brengt de synthese van vitamine D3 uit het voorstadium D2 op gang. UV-A speelt een rol bij de ontwikkeling van kleurpigmenten.

Het kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Sun

Het kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Jungle

Advies: Voor alle genoemde verlichtingstypen geldt dat de lichtopbrengst met kwaliteitreflectoren, bv. JBL Solar Reflect, aanzienlijk kan worden verhoogd.

Bijvoorbeeld de eenvoudig met clips aan alle standaard buislampen met een diameter van 26 mm aan te brengen reflecterende plaat JBL Solar Reflect van sterk, roestvrij hoogglansaluminium.

Met behulp van lampen met volledig kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Jungle komen de natuurlijke kleuren goed tot hun recht

5.1.1 Het woestijnterrarium Het leven in de woestijn wordt vooral gekenmerkt door het extreem felle licht dat daar voorkomt. Het ultraviolet licht van de zon kan tevens ongehinderd op de bodem en dus ook op de dieren schijnen. Daarom hebben woestijnbewoners zeer sterk licht nodig met een hoog gehalte aan uv-licht.

Met 36 % UV-A en 8 % UV-B licht geeft de fluorescentielamp JBL SOLAIRE Reptil Sun precies het gewenste intensieve UVlicht dat een woestijnterrarium nodig heeft.

buizen SOLAR Reptil Jungle.

De dieren kunnen alleen van het UV licht profiteren, wanneer JBL SOLAR Reptil Sun binnen in het terrarium wordt aan3 x JBL SOLAR Reptil Jungle

2 x JBL SOLAR Reptil Sun met reflector

gebracht, zodat de werking van het licht niet door een glaspaneel wordt belemmerd. Men kan eventueel een draadkorf of iets dergelijks om de lamp aanbrengen om de dieren tegen aanraken van de buizen te beschermen.

Ongewervelden, bv. spinnen en schorpioenen, hebben trouwens geen UV-licht nodig; voor deze dieren kan het zelfs schadelijk zijn.

Ongewervelden, bv. vogelspinnen, hebben geen uv-licht nodig

Daar fluorescentielampen met een hoog percentage UV-licht maar weinig licht van het zichtbare type geven, is een combinatie van buizen met volledig spectrum en een hoog percentage zichtbaar licht dringend aan te bevelen. JBL SOLAR Reptil Jungle beantwoordt precies aan deze beschrijving. Deze lamp geeft veel licht van het type met volledig spectrum binnen het zichtbare bereik, maar bevat een gering percentage UV licht, namelijk 2 % UV-A en 0,5 % UV-B. Voor een woestijnterrarium met een diepte van ca. 50 cm volstaan 1 Ă 2 buizen JBL SOLAR Reptil Sun en 2 Ă 3

5.1.2 Regenwoud- en moerasterrarium Om goed te kunnen groeien hebben de meeste planten in een regenwoudterrarium vooral voldoende licht met een volledig kleurenspectrum nodig.

Voor dieren die in minder sterk begroeide gebieden van het regenwoud of aan het water leven, bv. waterschildpadden, of dieren, die in de bomen leven en een plek in de felle zon zoeken als ze daar behoefte aan hebben, verdient het aanbeveling tevens een JBL SOLAR Reptil Sun aan te brengen.

Verlichting in het regenwoudterrarium

Dit is met een overeenkomend aantal JBL SOLAR Reptil Jungle buizen op ideale wijze te realiseren. Omdat dieren uit het regenwoud, met name amfibieĂŤn, aan het gedimde zonlicht onder de dichte vegetatie gewend zijn, hebben zij naar verhouding weinig UV-licht nodig. Daar JBL SOLAR Reptil Jungle maar weinig UV-licht bevat, is dit type verlichting ideaal voor dit doel.

1 x JBL SOLAR Reptil Sun

3 x JBL SOLAR Reptil Jungle

1x JBL SOLAR Reptil Sun Verlichting in het regenwoudterrarium

5.2 Verwarming De verwarming in een terrarium moet altijd zo gedimensioneerd worden dat de dieren geen risico op oververhitting lopen, mocht de regeltechniek uitvallen. Dat wil zeggen

om er zeker van te zijn dat voor voldoende luchtcirculatie onder de verwarmingsmat is gezorgd.

5.2.1 Verwarming in het woestijnterrarium

Isolatiemateriaal om warmteverliezen te voorkomen Isolatiemateriaal om warmteverliezen te voorkomen

Zoals eerder vermeld, verbinden woestijndieren warmte met licht en zoeken daarom automatisch een goed verlichte plek om warm te worden. In het terrarium moeten echter tegelijkertijd een aantal koelere plaatsen aanwezig zijn, zodat de dieren zodra hun lichaam de juiste temperatuur heeft bereikt zich daar terug kunnen trekken. In grote terrariums is dit gemakkelijker te realiseren dan in kleine die al snel overal dezelfde temperatuur hebben. Het aanbrengen van verwarmingselementen in een woestijnterrarium zou als volgt kunnen geschieden: de

Spot

dat een klein terrarium bijvoorbeeld niet met een te krachtige 100 Watt verwarmingskabel met regelaar uitgerust mag worden, omdat dit een kleinere vloerverwarming van maar 15 of 7,5 W nodig heeft.

Het verwarmingseffect van de verlichting moet daar nog bij op worden geteld. Door de verlichting uit te schakelen, verlaagt u automatisch de temperatuur voor de nacht.

Advies: Om de warmtereflecterende werking van een terrarium te verminderen en dus energiekosten te sparen, kunnen de zijpanelen aan de buitenkant van isolatiemateriaal worden voorzien om warmteverlies tegen te gaan. Ook kunt u het terrarium zelf op een laag piepschuim plaatsen, bv. JBL AquaPad, zodat u warmteverlies tegen gaat en tegelijk voorkomt dat de bodemplaat barst als de ondergrond niet vlak is en het niet de bedoeling is om het terrarium op een verwarmingsmat te plaatsen. Als dit wel zo is, houdt u zich dan in ieder geval aan de desbetreffende instructies

Vloerverwarming (verwarmingsmat)

helft van de bodem wordt van een JBL TerraTemp verwarmingsmat voorzien.

Plaats de mat nooit in het midden van het terrarium, omdat dit de weg naar een koeler plekje zou afsnijden voor dieren die zich in de andere helft van het terrarium bevinden. Zonminnende dieren die holen hebben kunnen zich hier aan de warmte onttrekken door een gat te gra-

ven. Aan de kant van de verwarmingsmat wordt – weer niet precies in het midden maar in de nabijheid van een zijpa-

Agamen aan het zonnebaden

neel - een spot (gloeilamp met reflector) aangebracht die als warmtestraler fungeert en tegelijk voor het nodige licht

Baardagamen koesteren zich in de warmte van een gerichte spotstraler in het terrarium

zorgt. Het licht van spots, die volgens een speciaal procédé van gekleurd glas zijn vervaardigd, ziet er zeer natuurlijk uit en heeft goede kleurweergave-eigenschappen (JBL product in voorbereiding). Op deze wijze verkrijgt men een aantal zones met ieder een andere temperatuur, van heet via gematigd tot relatief koel (dat deel van de bak dat niet ver-

warmd is). Net als in de natuur hebben de dieren hierdoor de mogelijkheid zich naar een andere temperatuurzone te verplaatsen wanneer ze daar zin in hebben.

In de behoefte aan een warm plekje van dieren die in het halfdonker leven of ‘s nachts actief zijn, bv. luipaardgekko’s, kunt u voorzien met een warme steen, JBL ReptiTemp, vervaardigd van een speciaal materiaal dat de warmte gelijkmatig verspreidt. De oppervlakte van de steen wordt niet warmer dan een graad of 30 à 45 °C. Geschikte warmtestralingsbronnen zijn de van keramiek gemaakte warmtestralers JBL ReptiHeat, die in de gewenste wattage en veilig geinstalleerd kunnen worden met behulp van de JBL TempSet (bestaande uit een keramiek fitting met kabel en schakelaar). Als matige verwarming en tevens verlichting, waarmee u de dieren ‘s nachts kunt bekijken, dienen de rode gloeilampen JBL ReptiRed met een aangepaste wattage. Kleinere terrariums kunt u met JBL ReptiBlue – een gloeilamp met gecorrigeerd kleurenspectrum – overdag verlichten en tegelijk verwarmen. De glazen bollen van JBL ReptiBLue en JBL ReptiRed zijn niet gelakt maar van gekleurd glas vervaardigd en verkleuren daarom niet, ook niet na langdurig gebruik.

5.2.2 Verwarming in regenwoud- en moerasterrarium De relatief constante temperatuur in een echt regenwoud kunt u in een terrarium van dit type met behulp van een „matig warme“ vloerverwarming, bv. JBL TerraTemp, ideaal nabootsen. Als gevolg daarvan krijgen de tropische planten „warme voeten“, hetgeen de groei positief beïnvloedt. De verlichting zorgt er tevens voor dat het tropische regenwoud in het terrarium van boven wordt verwarmd. Bij grotere terrariums is het daarnaast mogelijk om aan de buitenkant van

Verwarmingsmat

Aquariumverwarming

5.3 Vochttoevoer en behandeling van het water Naast licht en warmte zijn drinkwater, het vochtgehalte van de lucht en de juiste vochtigheidsgraad van het bodemmateriaal de belangrijkste factoren van een natuurgetrouw leefmilieu. Door adem te halen maar vooral ook via de huid verliezen de dieren voortdurend vocht; dit geldt voor reptielen maar in een nog veel hogere mate voor amfibieën, omdat die een zeer dunne huid hebben. Met name de laatstgenoemden nemen bijna al het water dat ze nodig hebben op via de huid. In tegenstelling tot andere terrariumdieren drinken ze bijna niets. Het is daarom belangrijk om ieder terrarium, dus ook het woestijnterrarium, regelmatig maar ten minste iedere ochtend met water te besproeien. De reden hiervoor is dat het in streken waar het overdag erg heet wordt en ‘s nachts sterk afkoelt meestal in de vroege ochtenduren mistig is of heeft gedauwd en dat veel dieren in hun dagelijkse behoefte aan water voorzien door middel van de watercondens op hun lichaam en op voorwerpen.

Vloerverwarming (verwarmingsmat)

zijpanelen, die aan de binnenkant niet achter decoratieve objecten zijn verborgen, extra verwarmingsmatten aan te brengen voor het geval dat de temperatuur niet het gewenste niveau bereikt. Als het landschap uit grotere waterpartijen met of zonder waterval bestaat, dan is een dompelverwarmer voor gebruik in aquariums zeer aan te bevelen. Als het terrarium als behuizing van waterschildpadden of andere zonminnende tropische diersoorten dient, doet u de dieren eveneens een groot plezier met een spot straler als gecombineerde licht- en warmtebron op een eiland in het watergedeelte, zodat de dieren daar kunnen „zonnebaden“.

Waterdruppels aan een boompython

Sommige diersoorten, bv. kameleons, geven de voorkeur aan water dat in beweging is. Jonge dieren hebben vaak genoeg aan de waterdruppels die na het sproeien aan bladeren of inrichtingselementen blijven hangen, maar voor vol-

wassen dieren is deze hoeveelheid water vaak niet voldoende. De oplossing is dan de inbouw van een druppeltoestel dat de dieren gedurende lange tijd van water voorziet. Hierdoor hebben ze de kans om zo veel te drinken als ze zelf willen en als het nodig is kunt u vitaminen (bv. JBL TerraVit fluid) met het water vermengen.

Er zijn echter nog andere mogelijkheden om de dieren van bewegend water te voorzien, de keus is aan u: bijvoorbeeld met een waterval (JBL product in voorbereiding) of een kamerfontein, aangedreven met een JBL ProFlow Mini waterpomp, of door inbouw van een grote waterval tegen de achterwand van het terrarium, aangedreven met een JBL ProFlow Maxi waterpomp, inclusief watertank. Tenslotte is het mogelijk om het vochtgehalte van de lucht op te voeren met een ultrasoon nevelapparaat, bv.

JBL Foggy. Door

zacht water te gebruiken (laag kalkgehalte) kunt u de levensduur van het apparaat overigens aanzienlijkverlengen.

Wat de terrariumliefhebber natuurlijk wel moet besteffen, is dat het aanbieden van water alleen niet voldoende is; als de diverse voorzieningen niet regelmatig worden onderhouden, zit u na korte tijd met een onsmakelijke troebele soep met daarin talloze kiemen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van de dieren. Drinkbakken zijn gemakkelijk schoon te houden, die hoeft u slechts

iedere dag af te wassen en met vers water te vullen. Het onderhoud van grotere waterpartijen in het terrarium, bv.

met een geïntegreerde waterval, is echter vergelijkbaar met dat van een aquarium. Voor informatie over de juiste omgang met aquariumwater verwijzen wij u naar de JBL handboekjes „Wat – Hoe – Waarom“ Deel 1 en 2. De navolgende maatregelen zijn een korte samenvatting hieruit: Nadat het watergedeelte met kraanwater is gevuld, is het raadzaam om het water met een zuiveringsmiddel te behandelen (bv. JBL Biotopol T), dat eventueel aanwezig chloor onschadelijk maakt en schadelijke stoffen, bv. zware metalen, bindt.

Een filterapparaat dient eveneens te worden geïnstalleerd. Bij kleine aquariums tot ca. 50 l inhoud volstaat een speciaal binnenfilter voor aquariums, bv. JBL ProCristal. Als het aquarium groter is, zou men echter eens over de aanschaffing van een buitenfilter moeten nadenken. Professionele buitenfilters zijn onder de naam JBL CristalProfi in de dierenspeciaalzaak verkrijgbaar. Net als bij een aquarium moet ongeveer 30 % van het water om de 2 weken worden verwisseld en het verse water vervolgens met JBL Biotopol T worden behandeld. Gezien de enorme spijsvertering van waterschildpadden adviseren wij houders van

deze dieren een krachtige buitenfilter (JBL CristalProfi) aan te schaffen. Kies altijd een model van ĂŠĂŠn maat groter dan eigenlijk nodig is voor de grootte van het betreffende aquarium. Met EasyTurtle heeft JBL een product in haar assortiment dat de afbraak van de enorme hoeveelheden uitwerpselen van de waterschildpadden effectief versnelt en aldus verhindert dat het terrarium gaat stinken. Dit is te danken aan de speciaal gekweekte reinigingsbacteriĂŤn die zich aan de korrels van het minerale granulaat bevinden. Die kunt u eenvoudig in het watergedeelte op de bodem strooien of met de bodemgrond vermengen.

ven. Zonder ventilatie in het onderste gedeelte van het terrarium raakt de lucht in een waterterrarium al vlug verzadigd, waardoor de zijpanelen beslaan. Om die reden zijn aquariums minder geschikt voor het houden van terrariumdieren.

Door de ventilatievlakken in het terrarium te vergroten of te verkleinen kan het vochtgehalte van de lucht optimaal worden ingesteld, waardoor de aanwezige warmte in geringere hoeveelheden en minder snel ontsnapt dan uit een aquarium dat van boven open is.

Om de dieren gezond te houden, moet u ze het soort voedsel geven waar ze in de natuur aan gewend zijn.

5.4 Luchttoevoer in het terrarium Afhankelijk van het gebied van herkomst van de dieren is de behoefte aan frisse lucht -evenals alle andere eisen, die de dieren aan het klimaat stellen- bij iedere diersoort anders. Moderne terrariums zijn meestal aan twee zijden van een ventilatierooster voorzien, zodat de lucht goed kan circuleren. Het grote voordeel van een onder de frontpanelen aangebracht ventilatierooster is dat het zicht op het binnenleven in het terrarium niet wordt belemmerd. Als gevolg van de verwarming van de vloer met verwarmingsmatten of -kabels, de verlichting en de warmtestralers wordt de lucht in het terrarium warm en stijgt op. Via de ontluchting, die zich meestal in het deksel van het terrarium bevindt, ontsnapt een deel van de warme lucht, zodat frisse lucht via de openingen onder de frontpanelen kan instromen. De luchtcirculatie zorgt er o.a. voor dat frontpanelen en inrichtingsobjecten droog worden, respectievelijk blij-

De ventilatie van het terrarium

6 HET VOEREN VAN TERRARIUMDIEREN Dat is de enige manier om deficiëntieverschijnselen (bv. rachitis) of ziektes als gevolg van een verkeerde voeding (vervette lever, nierjicht) effectief tegen te gaan. Om de juiste samenstelling van het voedsel te kunnen bepalen is het belangrijk om de natuurlijke eetgewoonten van de dieren te kennen. Veel dieren zijn vooral dol op voedsel dat ze in de natuur zelden vinden of slechts op bepaalde tijden van het jaar. Zo lust een aantal plantenetende soorten ook wel eens een stukje vlees. En als men terrariumdieren volkomen onbekende voedingsmiddelen geeft, bv. in melk geweekt wittebrood, gekookte macaroni met gehakt of kattenvoer zal een opmerkelijk aantal dieren dat gulzig verorberen. Maar niet alles wat de dieren vrijwillig eten is goed voor hun

Dit is niet geschikt voor terrariumbewoners

gezondheid. De reden dat groene leguanen in het oerwoud geen kattenvoer eten is dus niet, dat ze de blikjes zo moeilijk open krijgen, maar dat het er domweg niet is. Bedenk dus altijd, dat het niet verstandig is om uit luiheid of overdreven verwennerij uw dieren altijd hun zin te geven en ze hun lievelingshapje voor te

zetten. Met de instelling ”dat lust hij zo graag...“ bent u op de verkeerde weg.

6.1 Hoe vaak voeren?

Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. Per diersoort kan de hoeveelheid voer per maaltijd en de tussenpozen tussen de afzonderlijke maaltijden aanzienlijk verschillen. Terwijl jonge dieren gedurende de eerste weken meestal dagelijks moeten worden gevoerd, hebben volwassen dieren vaak aan 2 à 3 maaltijden per week genoeg. Afhankelijk van de soort en leeftijd hebben slangen maar zelden voedsel nodig, terwijl kleine kleurrijke boomklimmende kikkers (Dendrobatiden) al na een paar dagen zonder voer allerlei problemen met hun gezondheid krijgen. De hoeveelheid voer moet ook aangepast zijn aan de te voeren dieren. Veel dieren eten „op voorraad“, omdat ze in de natuur rekening moeten houden met de in hun gebied van herkomst jaarlijks voorkomende perioden van droogte waarin voedsel schaars is. Ze weten natuurlijk niet dat ze in het terrarium nauwelijks gevaar lopen te verhongeren en dus stoppen ze zelfs dan niet met op voorraad te eten wanneer hun verzorger hen permanent te overdadig voert. Daarbij lopen woestijndieren meestal meer gevaar vet te worden dan dieren uit het regenwoud. Dieren die te veel voedsel krijgen worden sloom, hun geslachtsorganen kunnen vervetten, waardoor ze onvruchtbaar worden, of ze gaan dood als gevolg van een niet meer goed werkend orgaan, bv. als de lever niet meer werkt omdat er te veel vet in opgeslagen is.

6.2 Het voeren van vleeseters De meeste terrariumdieren worden tot de vleeseters gerekend, omdat ze nog levende dieren in hun geheel opeten.

Daar ze „geprogrammeerd“ zijn op bepaalde prikkels te reageren, bv. het bewegen van hun buit of, met name bij slangen, de warmte van een tot buit verkoren zoogdier of vogel, is het op enkele uitzonderingen na erg moeilijk om ze aan vervangend voer te doen wennen.

Slangen kun je vaak zodanig trainen dat ze ook dode dieren eten als die maar eerst tot 37 – 40° C zijn verwarmd.

den gegeven. Voor dit doel kunt u ze ongeveer een week of twee met een speciaal voedingsmengsel, bv. JBL TerraCrick, dat zemelen, tuinkruiden, fruit, groente en mineralen bevat, „bijmesten“, waardoor hun voedingswaarde merkbaar toeneemt. Immers, de kruiden, mineralen en voedingsvezels, die een

Tegenwoordig wordt in gespecialiseerde dierenzaken een breed assortiment aan levende aasdieren verkocht, bv. sprinkhanen, kakkerlakken, veldkrekels, huiskrekels, vliegen, fruitvliegen, springstaarGroene boompython bij het opeten van een rat

krekel heeft gegeten kort voordat hij zelf wordt opgegeten, worden door een vleesetend dier, die vegetarisch voer gewoonlijk links laat liggen, samen met

Eieretende slang eet wachtelei

tjes, wormen, muggenlarven, wasmaden en kreeftachtigen. Desondanks is dit maar een bescheiden keus vergeleken met hetgeen de natuur de dieren te bieden heeft. Om deficiëntieverschijnselen te voorkomen is het daarom raadzaam om vaak van voedselsoort te veranderen, met andere woorden niet altijd krekels voeren. Tenslotte adviseren wij om de als voer gekochte insecten zelf nog eens tot een hoogwaardiger voer te veredelen voordat ze aan de terrariumdieren wor-

Baardagame eet weideplanten

het „gevulde“ insect natuurlijk indirect mee opgegeten.

In de zomer bestaat de mogelijkheid het menu van insectenetende dieren met zelf gevangen „weideplankton“ te variëren.

Op intensief voor de landbouw benutte akkers, bv. na het besproeien van onkruidverdelgingsmiddelen e.d., kunt u natuurlijk beter van het vangen van insecten afzien. Bovendien moet u beschermde soorten weer vrijlaten. Door de eigenaar van het land tevoren om toestemming te vragen, kunt u veel ergernis voorkomen.

Advies: Mocht ondanks de meest voorzichtige omgang met de insecten toch de een of andere huiskrekel ontsnappen, kunt u deze zonder gebruik van giftige stoffen met een van aas voorziene val (JBL LimCollect) snel weer vangen.

gische behoeften van waterschildpadden voorziet. Daarnaast komen vissen, kreeftachtige en algen op de eerste plaats van het lijstje met voedingsmiddelen, waaraan deze dieren de voorkeur geven. Een mengsel van gedroogde zoetwatervlokreeftjes naast andere kreeftachtige en insecten, dat onder de naam JBL Schildkrötenfutter (schildpadvoer) wordt verkocht, is de klassieker onder de voedermiddelen. JBL AGIL, dat de vorm heeft van drijvende sticks, evenals JBL TORTIL, dat uit langzaam op de bodem zinkende voedertabletten bestaat, zorgen voor een

6.3 Het voeren van waterschildpadden De meeste waterschildpadden zijn alleseters met een uitgesproken voorliefde voor dierlijk voer. Ze zijn vooral dol op vissen en alle andere dieren die in het water leven. Zo nu en dan moet een dode vis er ook aan geloven, en waterplanten en ander „groen“ eten ze ten dele ook graag. In tegenstelling tot de meeste andere terrariumbewoners eten waterschildpadden ook „dood voer“. Om die reden zijn ze gemakkelijk met industrieel toebereid voer tevreden te stellen.

Hoewel ze zich als ware „vuilnisbakken“ gedragen en alles opeten wat ze vinden, betekent dat niet dat u ze kattenvoer moet geven, hoewel dat vaak wordt geadviseerd.

JBL heeft een ruim assortiment voedingsmiddelen dat precies in de fysiolo-

afwisselend menu.

Speciaal voor grote volgroeide waterschildpadden hebben we JBL ENERGIL ontwikkeld. Het bevat gehele gedroogde vissen en kreeftjes, die de dieren niet in een keer door kunnen slikken en ze daardoor stimuleert zich natuurlijk te gedragen. Voor kleine schildpadden en schildpadbaby’s is er bovendien JBL RUGIL en JBL ProBaby.

6.4 Het voeren van planteneters Dieren die geheel of grotendeels van plantaardig voedsel leven, bv. groene leguanen, chuckwalla’sen Europese landschildpadden, kan men in het wild groeiende kruiden (o.a. paardebloemen, klaver, smalle weegbree), diverse soorten sla en kiemplantjes, fijn gemalen groente, maar ook gedroogde gemengde kruiden, stro- of rupsklaverkoeken geven.

Met IGU-VERT voor leguanen en AGIVERT voor landschildpadden beschikt JBL over twee soorten kant-en-klaar voer speciaal voor planteneters. Deze voersoorten bevatten bewust alleen plantaardige ingrediënten met een hoog gehalte aan ballaststoffen en weinig eiwit. Doornstaartagamen kunt u daarnaast ook diverse zaden geven, bv. uit het assortiment vogelvoer. In het algemeen hebben typische planteneters om gezond te blijven voer nodig dat weinig eiwit bevat maar rijk is aan voedingsvezels en andere ballaststoffen.

6.5 Vitaminen en mineralen Als gevolg van hun veelal eenzijdige voeding gedurende de kweek bevatten de dieren die als voedingsmiddel te koop worden aangeboden meestal te weinig vitminen en mineralen. Met behulp van TerraVit P, een poedervormig vitaminepreparaat met toegevoegde sporenelementen, en MicroCalcium, een zuiver calciumpreparaat zonder aanvullende stoffen, geeft JBL u de mogelijkheid vitaminen en calcium afzonderlijk toe te dienen. Hierdoor kan in zowel de calciumbehoeften van dierlijk voedsel etende terrariumbewoners en van uitsluitend plantaardig voedsel etende dieren precies zoals in de natuur worden voorzien. Een natuurlijke en interessante methode van voeren biedt de JBL FeedingRock. Dit is een „voedselsteen“, die aan de bovenzijde geopend en met levend voer kan worden gevuld. Eerst worden de aasdieren in de JBL CrickBox met JBL TerraVit P en/of JBL MicroCalcium „gepaneerd“. Vervolgens plaatst men de voedersteen boven op de JBL CrickBox. Voor dit doel zijn de twee openingen precies even groot.

Door de voedselsteen vervolgens met de CrickBox om te draaien, vallen de dieren in de steen. Nu de CrickBox verwijderen, het deksel op de steen plaatsen en de steen in het terrarium zetten.

Nadat het dopje aan de zijkant is verwijderd, komen de aasdieren vanzelf naar buiten. Als de terrariumbewoners na korte tijd aan het systeem gewend zijn, zult u ze vol verwachting voor de opening op hun maaltijd zien wachten.

Met behulp van het vloeibare vitaminepreparaat JBL TerraVit fluid kunt u drinkwater naar behoefte met vitaminen mengen. Als bepaalde dieren uitsluitend ontdooide aasdieren te eten krijgen, bv. slangen, verdient het aanbeveling om

onmiddellijk voordat het aan de dieren wordt toegediend enkele druppels JBL TerraVit fluid op het ontdooide voer te doen, vooral als het lang bevroren is geweest en een groot gedeelte van zijn oorspronkelijke vitaminegehalte verloren is gegaan.

Daarnaast zijn “schildpadzon” Schildkrötensonne Terra en Schildkrötensonne Aqua twee vitaminepreparaten van JBL die speciaal in de behoeften van land- respectievelijk waterschildpadden voorzien.

Bij het toedienen van extra vitaminen moet de aangegeven hoeveelheid altijd nauwlettend worden aangehouden, want te veel is net zo schadelijk als te weinig en veroorzaakt een beschadiging van de organen (hyperavitaminose).

7 ONDERHOUD VAN HET TERRARIUM 7.1 Schoonmaken J De tijd die men dagelijks moet besteden aan het schoonmaken van een terrarium hangt natuurlijk sterk af van de diersoort(en) en het aantal dieren. Slangen, die maar om de 2 à 3 weken worden gevoerd en diersoorten, waarvan er maar een enkel exemplaar in het terrarium leeft, veroorzaken in het algemeen aanzienlijk minder vuil dan dieren, die dagelijks te eten krijgen en/of in grote groepen leven, bv. kikkers, waarvan er veelal enkele honderden tegelijk worden gekweekt.

Om een terrarium optimaal te kunnen reinigen, moet het ten eerste niet zo overdadig worden ingericht dat het onoverzichtelijk wordt. Alle inrichtingsobjecten moeten gemakkelijk verwijderd kunnen worden. In droge terrariums kunnen opgedroogde restjes voer en uitwerpselen gemakkelijk worden verzameld met een pincet, bv. JBL AquaTerra Tool P, of tang (JBL CombiFix). In vochtige terrariums moet het vuil er daarentegen meestal samen met een beetje bodemgrond worden uitgeschept. Inrichtingsobjecten moeten met een borstel en heet water van aangekoekte uitwerpselen worden ontdaan. Gebruik geen agressieve chemicaliën om de glazen ruiten van het terrarium schoon te maken, omdat eventuele resten schoonmaakmiddel vergiftigingen kunnen veroorzaken.

Met borstels, sponzen, een scherp mes (JBL Aqua-T Handy of JBL Aqua-T Triumph) tegen hardnekkig vuil en lauwwarm water krijgt u alles schoon. Lelijke kalkranden verdwijnen al gauw met een zacht, „biologisch“ reinigingsmiddel als JBL BioClean T glasreinigingsmiddel. Een dagelijkse schoonmaakbeurt van enkele

minuten is voldoende om een terrarium schoon te houden en voor een hygiënisch leefmilieu van de bewoners zorg te dragen. Als men echter het schoonmaken te lang uitstelt, kan het als gevolg van de onhygiënische omstandigheden nodig zijn om het terrarium in zijn geheel opnieuw in te richten of is zelfs onnodig sterven van de bewoners mogelijk.

Voor grote waterreservoirs met of zonder waterval in regenwoudterrariums gelden dezelfde onderhoudsregels als voor aquariums (zie JBL handboekjes „Wat - Hoe - Waarom, Deel 1 en 2“).

7.2 Nuttige hulpmiddelen Pincetten, bv. JBL AquaTerra Tool P1 en P2 of tangen als JBL CombiFix zijn bedoeld voor het verwijderen van uitwerpselen, dode aasdieren en andere zaken die men liever niet met de blote vingers aanraakt.

Met behulp van het onder de naam JBL Fangnetz verkrijgbare vangnet kunnen zowel in het water levende (aquatische) als op het land levende grotere dieren in het terrarium zelf of, als er eens één is ontsnapt, in de kamer worden gevangen zonder risico van verwonding.

Met behulp van de slakkenval JBL LimCollect kunt u ontsnapte aasdieren zonder veel moeite vangen.

Decoratieobjecten en andere voorwerpen kunt u desinfecteren door ze in 70 % alcohol te plaatsen en minstens 5 minuten geheel ondergedompeld te laten liggen. Netten kunnen ook in een emmer met JBL Desinfekt worden gedesinfecteerd.

Met een terrariumslot JBL TerraSafe, dat tussen de glazen schuifpanelen geplaatst moet worden, kunt u er zeker van zijn dat onbevoegden, bv. kleine kinderen en huisdieren, het terrarium niet open kunnen krijgen.

8 GEZONDHEIT Ook terrariumdieren worden wel eens ziek. Soms blijken nieuwe dieren ziektekiemen of parasieten meegebracht te hebben. Ziektes breken vaak pas uit als u de nieuwe bewoners al enige tijd in huis hebt, omdat het enkele malen verplaatsen naar een nieuw verblijf door de dieren als stress wordt ondervonden, waardoor hun gezondheid wordt aangetast.

Stress als gevolg van een niet optimaal klimaat in het nieuwe terrarium kan ook het immuunsysteem van de dieren nadelig be茂nvloeden en een verschuiving van het evenwicht tussen de drager en de verwekker van een ziekte veroorzaken, hetgeen er uiteindelijk toe leidt dat de ziekte de kop opsteekt. Als de dieren uiterlijke veranderingen of opvallende veranderingen in hun gedrag vertonen, is het de hoogste tijd om een op het gebied van de herpetologie gespecialiseerde dierenarts te consulteren. Om tot een betrouwbare uitspraak omtrent de oorzaak van de ziekte te komen, zal deze een aantal proeven doen, omdat verschillende ziekteverwekkers of parasieten nauwelijks van elkaar te onderscheiden symptomen veroorzaken. Maar ook zal deze de ziekteverwekkers op eventuele resistenties onderzoeken om te kunnen bepalen welke medicijnen nog werkzaam zijn. In het algemeen kun je stellen dat hoe eerder met de behandeling wordt begonnen, hoe beter de kansen op genezing. Als de reserves van het aangetaste dier eenmaal zijn verbruikt of als de licha melijke toestand van het dier intussen sterk is verzwakt, is het meestal te laat

Luipaardgekko aan het vervellen

om het weer aan te sterken, zelfs met de beste zorg en medicijnen.

8.1 Waar moet je op letten bij het kiezen van de dieren Om het ziekterisico van begin af aan zo veel mogelijk te beperken, is het verstandig om de dieren v贸贸r aanschaf nauwkeurig te inspecteren. Let daarbij op de volgende punten: Controle van de bek: De bek moet dicht zijn en mag geen tekens van schuim of een kleverige huiduitslag vertonen.

Controle van de ogen: Controleer of de huidplooien schoon zijn en de ogen niet te diep in de oogholtes liggen.

Controle van de huid: Controleer de huid op wonden, builen en andere opvallende verschijnselen.

Controle van de poten: Controleer of de tenen en voeten geheel met huid zijn bedekt. Als dit niet het geval is, bestaat het risico van ingesnoerde ledematen.

Controle van het schild bij schildpadden: Alleen bij heel jonge schildpadden mag het schild week zijn.

Controle van de voedingstoestand: De huid mag niet te veel plooien vertonen; de ribben en de ruggenwervel mogen niet te duidelijk te zien zijn.

Controle bij spinnen: Controleer of het dier alle 8 poten heeft. Witte, schimmelachtige plekken op het lichaam zijn geen goed teken, maar over een kale plek aan het achterlichaam hoeft u zich geen zorgen te maken.

8.2 Quarantaine Doe een nieuwe aanwinst altijd eerst een poosje in een quarantainebak –en zorg daarbij voor een optimale voeding en het juiste „klimaat“-, zodat u hem enige tijd goed kunt observeren. Terwijl het dier in quarantaine is enkele malen monsters verzamelen van de uitwerpselen (om de paar dagen herhalen) en door een dierenarts of een diergeneeskundig instituut laten onderzoeken. Voorzorgsmaatregelen zijn tenslotte altijd beter dan genezen (voorzorg voorkomt nazorg!), vooral wanneer u al enkele dieren bezit. Als uit de proeven blijkt dat de uitwerpselen parasieten bevatten, moeten de aanwijzingen van de dierenarts betreffende de juiste dosering van het geneesmiddel en de duur van toediening nauwlettend worden nagekomen. Denk vooral niet :“veel helpt veel“, want er zijn al ontelbare dieren onnodig gestorven aan de gevolgen van niet meer werkende organen, onderdosering en te vroeg stoppen met de behandeling, omdat deze fouten tot resistentie van de ziekteverwekkers hebben geleid.

9 PRODUCTOVERZICHT Schildpaddenassortiment JBL ProBaby JBL Rugil JBL Schildkrötenfutter JBL Gammarus JBL Gammarus JBL Tortil JBL Energil JBL Agil JBL Calcil JBL Mampfi JBL Agivert JBL Schildkrötensonne Aqua JBL Schildkrötensonne Terra JBL Schildkrötenglanz

Speciaal voer voor jonge waterschildpadden Voedselsticks voor kleine waterschildpadden Schildpadvoer voor waterschildpadden Gereinigde vlokreeftjes Navulpak voor de 1000ml bus Voedseltabletten voor waterschildpadden Heerlijk tussendoortje met vis en kreeftjes Voedersticks voor schildpadden Minerale voedersticks voor schildpadden Pellets voor landschildpadden Zuiver plantaardige voedersticks voor landschildpadden Multivitaminepreparaat voor waterschildpadden Multivitaminepreparaat voor landschildpadden Ter verzorging van het schild van landschildpadden

Verzorging van reptielen JBL TerraVit fluid JBL TerraVit Pulver JBL JBL JBL JBL JBL

MicroCalcium CrickBox LimCollect Biotopol T Easy Turtle

JBL JBL JBL JBL

BioClean T Iguvert Ameiseneier TerraCrick

Vloeibaar multivitaminepreparaat voor terrariumdieren Multivitaminen en spoorelementen in poedervorm voor terrariumdieren Calciumpoeder voor het bestuiven van voederinsecten Mengbus voor het bestuiven van voederinsecten Val voor huis- en andere krekels Waterzuiveringsmiddel voor terrariums Tegen onaangename geurtjes in terrariums met waterschildpadden Biologisch reinigingsmiddel voor de glazen ruiten van terrariums Volledig voer voor leguanen en andere plantenetende reptielen Miereneieren Voer voor krekels en andere voederinsecten

Terrariumaccessoires JBL AquaTerra Tool S JBL AquaTerra Tool P1 JBL AquaTerra Tool P2 JBL AquaTerra Tool SP JBL CombiFix

Schaar Rechte pincet Hoekige pincet Grindschepje en decoratiehulp Plantentang

Technische apparatuur JBL ReptiTemp JBL TerraTemp JBL Premium-Thermometer JBL Digitalthermometer JBL Foggy JBL Foggy Ersatzteilset JBL TerraSafe

Verwarmingssteen voor terrariums Vloerverwarming voor terrariums Smalle precisiethermometer tot 0,5째 C nauwkeurig Digitale thermometer Miniatuur ultrasoon nevelapparaat voor in een grot Reservemembraan & speciale sleutelset Slot om de schuifpanelen van het terrarium af te sluiten

Terrariumverlichting JBL SOLAR Reptil Jungle JBL JBL JBL JBL JBL JBL

SOLAR Reptil Sun SOLAR REFLECT ReptiBlue ReptiRed ReptiHeat TempSet

Terrariumbodemgrond JBL TerraBasis JBL TerraCoco JBL TerraCoco Compact JBL TerraWood JBL TerraSand JBL TerraBark JBL TerraCoco Humus

Speciale fluorescentielamp voor dieren uit tropische regenwouden Speciale fluorescentielamp voor dieren uit de woestijn Plaatreflector voor buislamp Daglichtgloeilamp voor terrariums Warme lamp / nachtverlichting voor terrariums Straler van keramiek (gedimd licht) voor terrariums Speciale fitting voor straler van keramiek

Bodemgrond Kokosspaanders, natuurlijke bodembedekking voor terrariums Natuurlijke kokosspaanders in gecomprimeerde vorm Beukenhouten spaanders, natuurlijke bodembedekking Bodemgrond voor woestijnterrariums Bodemsubstraat van de schors van pijnbomen Natuurlijke kokoshumus, gecomprimeerd

Decoratieve objecten voor terrariums JBL beschikt over een breed assortiment decoratieve objecten voor terrariums, o.a. van de doppen van kokosnoten vervaardigde grotten, mangrovewortels en vele soorten plastic planten die bijna niet van echte zijn te onderscheiden.

Wendt u tot uw terrariumspecialist voor meer informatie over de producten van JBL of kijk op internet on der http://www.JBL.de.

eciaalzaak

…

d geadviseer d e o g d ij … alt Prijs

Ver.00

Uw speciaalzaak

NL 96226 84

Met

dierensp JBL en uw