BERLIN
MAŁY ATLAS HEDONISTYCZNY
NOTKI BIOGRAFICZNE
Élodie Benchereau od 2010 roku mieszka w Berlinie. Od swojego pierwszego dłuższego pobytu w 2005 roku zafascynowana tym nieustannie zmieniającym się miastem, założyła bloga Good Morning Berlin, na którym relacjonuje swoje niecodzienne odkrycia. Od 2013 roku oferuje wycieczki i zajęcia w języku francuskim wraz z zespołem wyspecjalizowanych przewodników. Skierowane są one w szczególności do firm i turystów, którzy traktują podróże jak źródło inspiracji i chcieliby zanurzyć się w berlińskiej kreatywności.
Daniel Farò to niezależny fotograf pochodzenia włosko‑niemieckiego, mieszka w Berlinie. Działa we wszystkich sferach fotografii, zarówno kulturalnej, jak i komercyjnej, a jego ulubioną działką są design, wnętrza i podróże. W jego twórczości wyraźne są wpływy śródziemnomorskiego i nordyckiego minimalizmu. Urodził się i dorastał na słonecznej Sycylii, u stóp Etny, a od niedawna mieszka w Wedding. Jego prace można znaleźć na stronie daniellucasfaro.com.
ZDJĘCIA
Wszystkie zdjęcia w niniejszej książce są autorstwa Daniela Farò, z wyjątkiem:
© Alamy Banque D’Images / adam eastland: 35, h.d, b.g. © Alamy Banque D’Images / AGT ravel: 139, b.g. © Alamy Banque D’Images / B.O’Kane: 35, m.d. © Alamy Banque D’Images / Cosmo Condina Western Europe: 35, h.m, m. © Alamy Banque D’Images / Shawshots: 160. © Berliner Bäder / Elke A. Jung
‑Wolff: 217. © Cabinet David Chipperfield / Joerg von Bruchhausen: 28–29. © Cabinet David Chipperfield / Ute Zscharnt: 27 b. © Cabinet David Chipperfield / Zentralarchiv: 27 h. © Cookies Cream / Emil Levy: 151, h.d, b.g, b.d. © Cookies Cream / Marcus Zumbansen: h.g. © © Succession Alberto Giacometti (Fondation Giacometti, Paris + ADAGP , Paris) 2021 / Photo Daniel Farò: 96. © Funkhaus: 125, 126–127. ©Succession H. Matisse / Photo Daniel Farò: 97 © Unsplash / Aaron Gilmore: 211. © Unsplash / Giulia Gasperini: 15. © Yorck Kino Gruppe / Daniel Horn: 112, 113, 203 b.g, 218.
Tytuł oryginału BERLIN Petit Atlas Hédoniste
Copyright © © Hachette Livre (Editions du Chêne), 2021
Published by agreement with Book/lab Literary Agency.
Copyright © for the translation by Agnieszka Dywan
Adaptacja oryginalnej okładki Karolina Korbut
Kreacja artystyczna Bureau Berger
Dyrektorka artystyczna Sabine Houplain
Redaktorka nabywająca Eliza Kasprzak Kozikowska
Redaktorka prowadząca Agnieszka Narębska
Adiustacja Jędrzej Szulga
Korekta Ida Świerkocka, Magdalena Wołoszyn Cępa
Łamanie DAKA – Studio Graficzne, Dawid Kwoka
Opieka redakcyjna Natalia Hipnarowicz Kostyrka
Opieka promocyjna Aleksandra Kosman
ISBN 978 83 240 9552 0
Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl
Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl
Społeczny Instytut Wydawniczy Znak
ul. Kościuszki 37, 30 105 Kraków
Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e mail: czytelnicy@znak.com.pl
Wydanie I , Kraków 2025
Druk OZG raf
MAŁY ATLAS HEDONISTYCZNY
BERLIN
ÉLODIE BENCHEREAU | DANIEL FARÒ
Tłumaczenie Agnieszka Dywan
Kraków 2025
FRIEDRICHSHAIN
KREUZBERG CHARLOTTENBURG
PRENZLAUER BERG TIERGARTEN
NEUKÖLLN
WIELKI BERLIN
Bez względu na to, czy do Berlina przybędziemy samolotem, pociągiem czy samochodem, spotkanie z niemiecką stolicą zawsze będzie swoistym zaskoczeniem. W środku lasu, pośród jezior, nagle pojawia się miasto. Pierwsze kroki po szerokich, niemal opustoszałych alejach mogą budzić onieśmielenie, zwłaszcza po zmroku, gdy słabe światło ulicznych latarni ledwo rozprasza ciemność. Kiedy przechodzi się obok imponujących pruskich budowli, budynków pokrytych graffiti i tych oślepiających nowiutką bielą ścian, konfrontacja z bolesną przeszłoś cią staje się nieunikniona.
Niemiecka stolica liczy 3,8 miliona mieszkańców i rozciąga się na powierzchni prawie 900 km². Chociaż gęstość zaludnienia niedawno przekroczyła 4000 mieszkańców na 1 km², wciąż jest mniejsza niż przed wybuchem drugiej wojny światowej i bardzo niska w porównaniu z pię ciokrotnie wyższą gęstością zaludnienia Paryża. Miasto, do którego w 1920 roku przyłączo no okoliczne gminy, tworzą wioski, pola, jeziora i lasy. Berlin odgrywa wiele ról: aglomera cja stanowi jeden z szesnastu regionów (länder) Niemiec i jest stolicą kraju. Składa się z dwunastu okręgów, podzielonych na dziewięćdziesiąt sześć dzielnic. Mikrodzielnice (kiez), chociaż nie nadano im osobowości administracyjnej, mają własne osobowości, a berlińczycy są dumni z tego, że mogą w nich mieszkać.
Pierwsza pisemna wzmianka o Berlinie pochodzi z 1237 roku. Losy tej skromnej, położonej na prawym brzegu Sprewy wioski rybackiej, która w 1307 roku połączyła się z wioską Cölln, są pogmatwane. Pożar z 1380 roku pochłonął wiele budynków w mieście. Jest też pierwszym z długiej serii zniszczeń, które naznaczą historię przyszłej stolicy.
W 1451 roku Berlin staje się rezydencją księcia elektora Brandenburgii i zyskuje na wyglądzie dzięki alejom i ozdobnym budynkom. Tocząca się w XVII wieku wojna trzydziestoletnia znów pustoszy miasto, które traci prawie siedemdziesiąt procent mieszkańców. Aby ponownie za ludnić terytorium, Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm zapoczątkował politykę przyjmowania prześladowanej ludności, szczególnie wypędzonych z Francji hugenotów. Liczba mieszkań ców szybko wzrasta, a miasto korzysta z wkładu imigrantów w rozwój finansowy, kultury i rzemiosła.
WSTĘP
W 1701 roku książę elektor Fryderyk III zostaje pierwszym królem Prus i ustanawia Berlin stolicą królestwa. Za panowania jego syna, Fryderyka Wilhelma I, zwanego Królem Sierżantem, czternaście bram prowadzących do miasta strzegą rogatki, a sam Berlin zyskuje na znacze niu militarnym i handlowym. Pod rządami jego syna i następcy, Fryderyka II Wielkiego, w pruskiej stolicy rozkwita kultura. Jako „władca oświecony” Fryderyk zaprasza europejskich pisarzy i filozofów doby oświecenia.
Po zwycięstwie nad Prusami pod Jeną w 1806 roku do Berlina wkracza Napoleon. Okupacja francuska trwa dwa lata i ma wpływ na administracyjne i polityczne funkcjonowanie miasta. Wprawdzie rewolucja marcowa z 1848 roku nie przynosi swobód politycznych i równości wśród obywateli, ale przyczynia się do zjednoczenia Niemiec w 1871 roku i proklamowania Cesarstwa Niemieckiego ze stolicą w Berlinie.
Wiek XIX to narodziny nowoczesnego miasta. Dynamiczny rozwój przemysłu w ciągu zale dwie stulecia przyciąga niemal milion nowych mieszkańców. Potrzeba reorganizacji miasta niesie ze sobą utworzenie dużych parków (volkspark) oraz kanałów, takich jak Landwehrkanal, a także budowę linii kolejowych. W odpowiedzi na kryzys mieszkaniowy tereny wokół cen trum Berlina zostają rozparcelowane, by umożliwić budowę mietskasernen – przeludnionych i ciemnych mieszkań robotniczych.
Podczas pierwszej wojny światowej następuje krach gospodarczy. W 1918 roku wybucha re wolucja, która pociąga za sobą abdykację cesarza Wilhelma II i 9 listopada proklamację
Republiki Niemieckiej. Po miesiącach strajków i walk politycznych w sierpniu 1919 roku przy jęta zostaje konstytucja weimarska.
Dwudziestolecie międzywojenne to okres szczególnego rozwoju kulturalnego i artystyczne go. Berlin to miasto imprez i wszelakich uciech. Hitler, po dojściu do władzy w 1933 roku, chce przekształcić je w Germanię, nową niemiecką stolicę. Z powodu tych projektów, które
nigdy nie ujrzą światła dziennego, zrównano z ziemią wiele dzielnic. Bombardowania oraz bitwa o Berlin obracają miasto w ruinę. Populacja spada z 4,3 do 2,8 miliona mieszkańców.
Podczas powojennej konferencji w Poczdamie zapada decyzja, by podzielić miasto na cztery sektory kontrolowane przez zwycięzców. Bardzo szybko spory pomiędzy byłymi aliantami doprowadzają do podziału Niemiec na dwa kraje – NRD i RFN. Wielu Niemców ucieka z Niemiec Wschodnich przez Berlin Wschodni, by dostać się na teren Berlina Zachodniego. Aby poło żyć kres temu exodusowi, NRD w 1961 roku wznosi mur na granicy z Berlinem Zachodnim. Będzie on dzielił mieszkańców przez dwadzieścia osiem lat.
W 1990 roku Niemcy się jednoczą, a rok później Berlin odzyskuje status stolicy. Ruszają sze roko zakrojone prace, by zabliźnić rany ostatnich dziesięcioleci. Mimo wszystko gospodarka kuleje, a liczba mieszkańców się zmniejsza. W 2006 roku Berlin jest gospodarzem mistrzostw świata w piłce nożnej. To wydarzenie sportowe staje się doskonałą okazją do nadania miastu i krajowi nowego wizerunku. Hasło Arm aber sexy („Biedny, ale sexy”), lansowane przez ów czesnego burmistrza, to strzał w dziesiątkę. Turyści, twórcy i założyciele start‑upów zako chują się w Berlinie. Gospodarka wreszcie zaczyna się rozwijać, choć wciąż pozostaje krucha.
Spekulacje na rynku nieruchomości, masowy napływ nowych mieszkańców oraz gentryfika cja zagrażają równowadze miasta, które nieustannie musi się odnawiać. Ale jest do tego przy zwyczajone – wszechstronność to część jego natury.
Dzisiejszy Berlin – kreatywny, imprezowy, artystyczny – najlepiej odkrywać z dala od histo rycznego centrum, zapuszczając się w ruchliwe ulice poszczególnych dzielnic. Zapach wol ności, esencja miasta, otula zwiedzających już pierwszego dnia i manifestuje się na każdym rogu. Poruszanie się po stolicy Niemiec bywa wymagające z uwagi na jej rozległość, specy ficzną organizację, złożoną geografię i zamiłowanie mieszkańców do ukrytych zakątków. Aby w pełni docenić jej wyjątkowe uroki, potrzeba talentu prawdziwego odkrywcy.
WSPOMNIENIA NA KAŻDEJ ŚCIANIE
MITTE
Chociaż nie można mówić o ścisłym centrum, Mitte – jak sama nazwa wskazuje –stanowi „środek miasta”. Mieści się tu wiele historycznych miejsc, często odwiedzanych przez turystów: Wyspa Muzeów, Brama Brandenburska, plac Gendarmenmarkt, Pomnik Pomordowanych Żydów Europy, Checkpoint Charlie…
S. 10
Wzniesioną w 1969 roku Fernsehturm widać z każdego miejsca w mieście. Ta najwyższa w całych Niemczech wieża to nadajnik telewizyjny. Znajdują się w niej również obrotowa restauracja oraz platforma widokowa.
PO PRAWEJ
Duża część brzegów Sprewy została zaprojektowana z myślą o spacerowiczach. W pogodne dni tarasy rozkwitają i stają się obowiązkowym miejscem spotkań.
Naprzeciw imponującej Berliner Dom (katedry berlińskiej) mieści się wskrzeszony zamek Hohenzollernów, zburzony po wojnie, a obecnie zrekonstruowany do stanu prawie identycz nego jak przed wyburzeniem. Spacer po centrum zanurza nas w burzliwej przeszłości mia sta. Choć wiele oryginalnych budynków zniknęło, kilka ocalałych wraz z pomnikami wciąż przypomina o historii Berlina.
Berlińczyków spotkamy jednak nie na słynnej alei Unter den Linden (Pod Lipami), ale nie co dalej na północ. Alternatywna dzielnica z lat 90., położona między Oranienburger Straße a Torstraße, stała się jedną z najmodniejszych w mieście. W ostatnich latach pojawiły się tam butiki, modne bary, galerie sztuki i wykwintne restauracje.
Wielu byłych mieszkańców wschodniej części miasta wyjechało w poszukiwaniu bardziej przystępnych cenowo czynszów, ale niektórzy zostali w mieszkaniach socjalnych, rozsianych po dzielnicy, zwłaszcza wokół Alexanderplatz. Ten plac, symbol architektury socrealistycz nej, wraz z Fernsehturm (wieża telewizyjna) pozostaje popularnym miejscem, w którym la tem bary otwierają ogródki letnie, a zimą organizowane są jarmarki bożonarodzeniowe. Nieco dalej na południe od Alexanderplatz znajduje się Nikolaiviertel (dzielnica Świętego Mikołaja) –historyczna dzielnica jakby poza czasem, chociaż renowacje przeprowadzone po wojnie przez rząd NRD pozbawiły ją nieco dawnego uroku. Spacerując wzdłuż brzegów Sprewy, zobaczysz śluzy i historyczny port. Rzeka, dawniej zatłoczona barkami handlowymi, obecnie jest spo kojnym miejscem, czasem zmąconym przez przepływającą łódź turystyczną. Nie wahaj się wsiąść na pokład jednej z nich, by dopełnić zwiedzanie.
Okręg Mitte obejmuje również popularne dzielnice Wedding i Moabit. Choć pomijane przez turystów, kryją w sobie bardzo ciekawe obiekty. Miłośnicy architektury przemysłowej mogą podziwiać zwłaszcza ikoniczną halę turbin AEG , zaprojektowaną w 1909 roku przez Petera Behrensa. W parku Humboldthain w Wedding znajduje się wieża przeciwlotnicza z czasów drugiej wojny światowej. Z jej szczytu można podziwiać piękną panoramę miasta.
NAJWAŻNIEJSZE MIEJSCA
Symbol Niemiec i Berlina, dawna brama wjazdowa do miasta, zwieńczona jest kwadrygą, którą Napoleon „więził” w Paryżu w latach 1806–1815. W okresie podziału miasta brama znajdowała się w części wschodniej, pośrodku „ziemi niczyjej”.
BRAMA BRANDENBURSKA
POMNIK POMORDOWANYCH ŻYDÓW EUROPY
To miejsce pamięci tworzy 2711 betonowych steli różnej wielkości, ustawionych z niewielkim odchyleniem od pionu.
GENDARMENMARKT
Najpiękniejszy plac w Berlinie, utrzymany w stylu klasycznym, rzadko spotykanym w innych częściach miasta. Katedra Niemiecka, Katedra Francuska oraz Konzerthaus tworzą harmonijne połączenie architektoniczne.
BERLINER DOM
Katedra berlińska jest głównym kościołem protestanckim w mieście, który od 1905 roku dominuje nad Lustgarten.
ALEXANDERPLATZ
Mimo surowego wyglądu, odziedziczonego po NRD , dawny plac centralny Berlina Wschodniego pozostaje jednym z głównych punktów stolicy.
SAMMLUNG BOROS
Ta prywatna galeria sztuki współczesnej mieści się w dawnym bunkrze. Można ją zwiedzać z przewodnikiem.
NIEMIECKIE MUZEUM HISTORYCZNE
Ekspozycja obejmuje 2000 lat niemieckiej historii i rozmieszczona jest w dwóch niezwykłych budynkach: dawnym arsenale oraz współczesnym budynku, zaprojektowanym przez Ieoh Ming Peia.
Babylon istnieje od 1929 roku. Niezależne kino oferuje liczne wydarzenia filmowe, takie jak premiery i pokazy filmów niemych, z towarzyszeniem orkiestry na żywo.
Zabytkowy budynek jest przykładem modernistycznej architektury niemieckiej, która rozwijała się w Berlinie od lat 20. xx wieku. Główna sala została przepięknie odnowiona.
Fotografia radzieckiego żołnierza zestawiona z fotografią żołnierza amerykańskiego symbolizuje granicę między dwiema dawnymi strefami okupacyjnymi.
PO LEWEJ
Punkt kontrolny to ostatni ślad po dawnym punkcie granicznym Checkpoint Charlie pomiędzy Berlinem Wschodnim a Zachodnim.
POWYŻEJ
SYLWETKA
CLÄRCHENS BALLHAUS
PONADCZASOWA SALA BALOWA
Nowym właścicielem Clärchens Ballhaus jest Yoram Roth, berliński inwestor zaangażowany w życie kulturalne stolicy. Ta sala balowa od przeszło stu lat przyciąga miłośników tańca w samym sercu berlińskiej nocy.
Yoram Roth urodził się w Berlinie Zachodnim. Kiedy wyjechał do Nowego Jorku, by rozpocząć tam studia fotograficzne, mur wciąż dzielił miasto. Po wielu latach powrotów i wyjazdów w 2006 roku ostatecznie osiadł w niemieckiej stolicy i z entuzjazmem obserwuje jej ewolucję: „W ciągu ostatnich dziesięciu lat powstały nowe, alternatywne kierunki rozwoju oraz bogata sce na gastronomiczna”.
Jako fotograf współpracuje z wieloma instytucjami kul turalnymi w Berlinie. Jest członkiem kooperatywy Genossenschaft für urbane Kreativität, odpowiedzial nej za kreatywną dzielnicę Holzmarkt. W 2019 roku nabył Clärchens Ballhaus, a tym samym nie dopuścił, by jedna z ostatnich sal balowych z czasów cesarskich została przekształcona w filię któregoś z fast foodów. Aby wyjaśnić jej niesłabnącą popularność, Yoram Roth podkreśla, że „jest to miejsce, które zawsze było otwar te dla wszystkich”. I rzeczywiście, sala balowa od po czątku przyciągała robotników, mieszczan, artystów, studentów… a obecnie turystów.
Położoną przy Auguststraße Clärchens Ballhaus można rozpoznać na pierwszy rzut oka. Budynek, który
dawniej skrywał wejście do sali, został zniszczony pod czas wojny. Obecnie zastępuje go ogród, w którym przy ładnej pogodzie stoją duże stoliki. Zniszczona fasada ber lińskiej placówki jest świadkiem minionych dziesięcio leci. Na parterze znajdują się restauracja oraz parkiet ta neczny, praktycznie co wieczór wypełniony amatorami tanga, salsy czy swingu. Sala na piętrze to świetnie za chowana perełka. Jej zdobne ściany, lśniący parkiet oraz ogromne, lekko zmatowiałe lustra przenoszą nas w cza sy szalonych lat 20. Nie dziwi więc, że Clärchens Ballhaus cieszy się ogromną popularnością wśród filmowców, ocza rowanych autentycznością tego miejsca.
Chociaż niewielu budowlom w Berlinie udało się za chować pierwotny wygląd, ten stuletni obiekt zachował swój urok. Aby tętniło tu życie imprezowe, budynek wymaga jednak inwestycji i renowacji. Yoram Roth za pewnia: „Wygląd zewnętrzny i wewnętrzny zostanie bez zmian, chcemy zachować tę szczególną atmosferę Clärchens Ballhaus. Poprawimy jedynie oświetlenie, nagłośnienie oraz kwestie związane z dostępnością”. Jedyną sporą zmianą, z której już korzystają goście, jest jakość kuchni dorównująca poziomem dobrej, tradycyj nej niemieckiej restauracji.
POPULARNOŚĆ
Od ponad stu lat miejsce to cieszy się popularnością wśród berlińczyków w każdym wieku, którzy przychodzą tu, by potańczyć lub napić się kawy. Latem dużym wzięciem cieszy się ogród.
ODNOWA
Yoram Roth, nowy właściciel Clärchens Ballhaus, daje sali balowej nową młodość, zachowując jednocześnie jej charakter.
Meble w stylu vintage oraz ciepła atmosfera na parterze to codzienność tej berlińskiej instytucji.
PO PRAWEJ
Urzekająca sala lustrzana mieszcząca się na piętrze pozwala się przenieść w szalone lata 20.
POWYŻEJ
BERLIN zachwyca niesamowitą energią. To tygiel kultur, miasto kontrastów, gdzie rozmach nowoczesności splata się z emocjami przeszłości. Idealny wybór zarówno na weekendowy wypad, jak i dłuższy wyjazd. Miasto kusi fantastycznymi muzeami, wysublimowanymi galeriami, wyśmienitą kuchnią z różnych zakątków świata, zielonymi parkami, modnymi klubami, gdzie imprezy rozkręcają najlepsi DJ-e.
Poznawaj Berlin wszystkimi zmysłami. Przenieś się w epokę NRD, wędrując Karl-Marx-Allee, dotknij historii przy pozostałościach muru berlińskiego, podziwiaj panoramę miasta z wieży telewizyjnej, pomyszkuj w uliczkach pchlego targu, przycupnij w biergarten i skosztuj currywurst. Zachwyć się nowoczesną architekturą Filharmonii Berlińskiej.
przejrzyste mapy dzielnic z zaznaczonymi kluczowymi atrakcjami
strony tematyczne, które pozwolą poznać charakter miasta
zestawienie miejsc, których nie możesz pominąć podczas swojej wizyty
autorskie trasy spacerowe prowadzące przez najciekawsze zakątki każdej dzielnicy