Tom 1
Rysunki: Bohdan Butenko, Jacek Gawłowski, Ewa Stiasny
Wydawnictwo Znak Kraków 2015
Spis treści Wstęp: Konstanty Przybora, Drodzy Czytelnicy! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Wprowadzenie: Stanisław Barańczak, Jeremiada Przyborowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1. Teatr „Eterek” Od Autora (wstęp do książki Spacerek przez „Eterek”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Kłopoty mieszkaniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Na wyraj!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Kakadu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Wigilia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Jak w rodzinie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Gdzie Trzepałko? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Gdy kwitną jaśminy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Znów wiosna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Bezbłędny rycerz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 W matni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Dozorca i róże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Nieszczęśliwi muszą się lepiej odżywiać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Dramatyczny Koncert Życzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Kolekcja profesora Pęduszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Wielkanoc profesora Pęduszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Ciało czy umysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Ofiara formalizmu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Ofiara natchnienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Wracamy z wczasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 Tajemnica uczucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 O strasznym wujaszku, czyli Mundziowe dary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Prysznic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 Mordercy czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
2. Kabaret Starszych Panów Od Autora (wstęp z 1995 roku) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 Garść wspomnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 Herbatka. Wieczór I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 Wieczór Starszych Panów. Wieczór II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Jesienna noc. Wieczór III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403 Kaloryfeeria. Wieczór IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 Druga wiosna. Wieczór V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 Smuteczek. Wieczór VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
Spis treści
5
Zielony karnawał. Wieczór VII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Niepotrzebni mogą podejść. Wieczór VIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515 Zupełnie inna historia. Wieczór IX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537 Niespodziewany koniec lata. Wieczór X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565 Kwitnące szczeble. Wieczór XI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593 Nieznani sprawcy. Wieczór XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621 Przerwa w podróży. Wieczór XIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651 Czternaście i trzy czwarte. Wieczór XIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675 Ostatni naiwni. Wieczór XV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 701 Zaopiekujcie się Leonem. Wieczór XVI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731 Mikrokabarecik 65. Wieczór sylwestrowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747
Kabaret jeszcze Starszych Panów Pierwszy Wieczór Wspomnień: Herbatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759 Drugi Wieczór Wspomnień: Tajemniczy mecenas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783 Trzeci Wieczór Wspomnień: Noc pełna wiatru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 809
3. Listy z podróży Wstęp do Poczty pierwszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z podróży na Żoliborz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z Bielan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z bramy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List ze Szczęśliwic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o Japończykach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z wysokościowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z Ogrodu Saskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o kablu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z piekarni „Mastodont” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z ulicy Kraniaka i Dziwalewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o załamaniu się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z własnej ulicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o kominkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z muzeum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o dziadku Paździerzaku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List omawiający korespondencję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List o podróżniku Cichorodku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List znad Wisły. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z balu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z tamtego brzegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z ogonka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List ponownie omawiający korespondencję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z plaży wiosennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
Spis treści
837 838 840 841 843 846 848 849 851 855 856 857 859 860 862 864 866 867 869 870 872 874 875 876 878
List z życia rozrywkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 879 List z wystawy psów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 881 Zakończenie Poczty pierwszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883 List z zimy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884 List z filharmonii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885 List z gołoledzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889 List z poczekalni dentysty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891 List z piwnicy dżezowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 893 List z masarni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894 List tak z piwnicy, jak i ze strychu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896 List z autobusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898 List ze śmietnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 899 List z podłogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 901 List z przyjęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903 List z ławki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905 List z klatki schodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906 List z łazienki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 908 List z przeciwka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 909 List z Paryża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911 List z łachy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915 List z kina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 917 List z wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919 List z kuchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 921 List z postoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 923 List z pogotowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 925 List z okolic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927 List z jadłodajni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928 List z windy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 930 List z salonu fryzjerskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 932 List ze wspomnień o zimie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934 List z rogu ul. Suczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935 List ze stadionu sportów suchych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936 List spod pomnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 937 List z parku wiosennego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939 List z trudnej sytuacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 940 List z piedestału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942 List z roztargnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 943 List z dworca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945 List z jesiennej ulicy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 946 List z podwórka, czyli Kawaler Złotej Miotły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950 List z łóżka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951 List spod choinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 953 List z pałacu na lodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955
Spis treści
7
List z Delikatesów, czyli Rêve d’amour . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List ze słowiczego zakątka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z przesyłką. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z wygwizdowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z pracowni malarskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z wielkanocnego targu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z parku dalekiego dzieciństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List sprzed kominka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z parku jesiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z Klubu Prasy, czyli Dziecko Szczęścia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List z… nie wiadomo skąd… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
956 958 959 961 964 966 967 969 972 973 976
4. Słuchowiska Deszcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 981 O człowieku, który musiał kichać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999 O człowieku, który mordował melodie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1011 O człowieku, który zlitował się nad dyrektorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1025 Partita d-moll na skrzypce solo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035 Aureola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1047 Widok przez lornetkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065
Posłowie: Arnold Mostowicz, Los humorysty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1081 Od redaktora: Teresa Drozda, Przybornik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1091 Spis piosenek Jeremiego Przybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097
2 Kabaret Starszych Panów
rysunki: Jacek Gawłowski
Od Autora (wstęp z 1995 roku)
Kabaret Starszych Panów pojawiał się na ekranach Telewizji Polskiej od paź dziernika 1958 do 22 lipca 1966 roku. Ukazało się w tym czasie szesnaście „ wieczorów” premierowych, trzy spektakle z wyborem piosenek z przed stawień już emitowanych (Piosenka jest dobra na wszystko), jeden spektakl, który miał rozpocząć serię powtórek nieco zmienionych i na nowo nagra nych (ale na tym jednym się skończyło) oraz jeden sylwestrowy „mini kabarecik”. W sumie dwadzieścia jeden spektakli. Podstawową kadrę aktorską Kabaretu stanowiło siedem jego gwiazd: Irena Kwiatkowska, Barbara Krafftówna. Kalina Jędrusik-Dygatowa, Wie sław Michnikowski, Wiesław Gołas, Edward (Dudek) Dziewoński i Mieczy sław Czechowicz. Obok nich występowali, względnie wystąpili w Kabarecie gościnnie, że wymienię najwybitniejszych: Zofia Kucówna, Barbara Rylska, Aleksandra Śląska, Barbara Wrzesińska, Tadeusz Kondrat, Zdzisław Leś niak, Bohdan Łazuka, Bronisław Pawlik, Czesław Roszkowski, Jarema Stę powski, Andrzej Szczepkowski, Igor Śmiałowski. Jesienią 1978 roku, dokładnie w dwadzieścia lat po pierwszej prapre mierze Kabaretu Starszych Panów, przystąpiłem wraz z Jerzym Wasowskim do powtórnego nagrania, w wersji już kolorowej, pierwszych ośmiu „wie czorów”, które albo nie były rejestrowane na taśmach telerecordingowych, albo taśmy z zapisem zaginęły. Wyniki tej próby „ocalenia od zapomnienia” blisko połowy kabare towego dorobku zawiodły jednak obu autorów. Stwierdziliśmy, że chociaż wszyscy główni wykonawcy cieszyli się jeszcze wtedy dobrym zdrowiem, to – starsi o dwadzieścia lat – nie mieli już w sobie (nie wyłączając samych Starszych Panów) ani tego, co dawniej, zapału, ani dawnej radości tworze nia. Nie potrafiliśmy odnaleźć wokół siebie tej niepowtarzalnej atmosfery, która towarzyszyła powstawaniu czarno-białych Kabaretów sprzed lat. Zda rzyły się też tym razem pomyłki obsadowe, a niektóre innowacje scenariu szowe okazały się co najmniej zbędne. Obroniły się tylko niektóre scenki i nowe piosenki. Wzbogacają one niniejsze wydanie drukiem Kabaretów Starszych Panów. Zawiera ono jednak przede wszystkim scenariusze dawnej, czarno-białej serii Kabaretu, opracowane według oryginalnych maszyno pisów, oraz piosenki z muzyką Jerzego Wasowskiego z nutami z archiwum Marii Wasowskiej. Od Autora
345
Przy opracowywaniu tekstów i nut skorzystano również z nagrań ra diowych. Każdy wieczór Kabaretu nagrany bowiem został dla radia i na dany wkrótce po telewizyjnej premierze, w tej samej oczywiście obsadzie. Dzięki temu Polskie Radio zachowało w swoich archiwach zapisy niejako ścieżki dźwiękowej wszystkich niemal (z wyjątkiem dwu ostatnich) wie czorów Kabaretów Starszych Panów – komplet, jakim telewizja nie może się, niestety, poszczycić. Jeremi Przybora
Garść wspomnień (na podstawie nagrań rozmów z Jeremim Przyborą z 2, 9 i 31 marca 1993 roku, które przeprowadził Marek Ryćko; pierwodruk w: Jeremi Przybora, Jerzy Wasowski, Kabaret Starszych Panów, Wydawnictwo Do, Warszawa 1995)
Bezpośrednią przyczyną powstania pierwszego Kabaretu był exodus ludzi z radia do telewizji. Kiedy parę osób miało już telewizory, telewizja zaczęła nabierać rozpędu i zdobywać popularność. Mówię o roku 1958. A możliwe, że się to zaczęło w 1957, bo właśnie wtedy jeden z moich znajomych redaktorów radiowych, Zbyszek Byrski, brat znanego teatrologa, działacza teatralnego, reżysera Tadeusza Byrskiego, przeszedł, jak wielu innych, do telewizji i zamówił u mnie jakiś bliżej nie określony program telewizyjny. Co to ma być, to już ja miałem zdecydo wać. Nie podsuwał mi żadnych swoich sugestii.
Zaliczka Tak się złożyło, że wkrótce po podpisaniu umowy i zainkasowaniu przeze mnie skromnej zaliczki Zbyszek Byrski wyjechał z Polski. Był członkiem partii, ale buntującym się, takim trochę enfant terrible. Jednym z enfants terribles partii w owych, gomułkowskich już, czasach. Wyjechał z Polski, jak się okazało, już na zawsze. Po nim sprawę egzekwowania ode mnie umowy przejęła jego następ czyni, pani Lankiewicz, która również przeszła z radia do telewizji, a z którą na terenie radia nie miałem zbyt bliskich kontaktów. To jest dla mnie ważne nazwisko. Ona mnie w jakiś sposób zmobilizowała. Może z biegiem lat i tak bym wreszcie zaczął pisać coś do telewizji, coś w niej robić, ale to ona kon kretnie do tego doprowadziła. Podpisana przeze mnie umowa była termi nowa, a ja jakoś nie mogłem z siebie nic wydobyć, nic, co by można było spisać na paru kartkach papieru. Rysia Lankiewicz strasznie deptała mi po piętach, egzekwując zrealizowanie umowy w sposób bardzo kulturalny i sympatyczny, ale niesłychanie stanowczy. Stała się w pewnym sensie moim widmem. Do tego stopnia nawet, że mnie dopadła – jak dziś pamiętam – pod czas urlopu w Zakopanem. Jezus, Maria! Ja tutaj sobie odpoczywam, a poja wia się Rysia Lankiewicz i przypomina mi o tym, że podjąłem tysiąc pięćset złotych zaliczki i muszę napisać do telewizji jakiś program. Nie pamiętam dokładnie, czy to było akurat tysiąc pięćset, ale coś tego rzędu, jeżeli nawet nie mniej. No i to była suma bardzo perfidnie wymierzona, bo taka, która się natychmiast rozeszła, ale jednocześnie taka, której by się strasznie nie chciało oddawać i rezygnować z tej umowy. Każdy grosz zawsze się liczył. Garść wspomnień
349
Wreszcie doszło do tego, że napisałem pod jej naporem. Tak to można powiedzieć: pod jej naporem. Może miała jakieś przeczucie, że to będzie coś popularnego. Była potem przez cały czas aniołem opiekuńczym tego pro gramu, jako redaktorka, aż do swojego wyjazdu za granicę już po zakoń czeniu żywota przez Kabaret. Wyjechała w 1968 czy 1969, w każdym razie w związku z 1968 rokiem. Jej mąż, jakiś bardzo wybitny fizyk, dostał zna komitą propozycję pracy w Szwajcarii, więc się tam przenieśli. No ale to są już lata znacznie późniejsze. Z pierwszym programem Kabaretu wystartowaliśmy ostatecznie w październiku 1958 roku. Program ten bardzo odbiegał od wszystkich dal szych. Nie został też nigdy wydany drukiem. Uważaliśmy go z Jerzym za niezbyt udany. Może z wyjątkiem piosenek. W pierwszym Kabarecie były dwa nasze istotne przeboje, jeżeli tak to można określić, bo Kuplety (które się powtarzały potem we wszystkich Kabaretach ze zmienianym, aktualizo wanym do każdego z nich tekstem zwrotek i niezmiennym refrenem) oraz Herbatka. Melodia jej refrenu stała się sygnałem Kabaretu. Poza tym było też Tango Rzepicha. Dalekie to było jednak od tego, czym potem, a właś ciwie już w drugim programie Kabaret zaczął w jakiś sposób być. Byliśmy raczej negatywnie ustosunkowani do tego naszego debiutu telewizyjnego. Kiedy więc kierownictwo telewizyjne, a właściwie szef działu muzyki i rozrywki pan Ryszard Lindenberg zaprosił nas na rozmowę po tym pierw szym programie, to szliśmy z bardzo mieszanymi uczuciami, a właściwie nie bardzo mieszanymi, a raczej z jednolitymi uczuciami, że to nie bardzo wyszło i że pewno usłyszymy jakieś takie zdawkowe „dziękujemy panom za już, a jeżeli chodzi o jeszcze, to może, jeżeli kiedyś panowie wpadną na jakiś lepszy pomysł”… I ku naszemu osłupieniu nie tylko zostaliśmy potrakto wani z niesłychaną atencją, ale i – jak się okazało – nasz program przyjęto z zadowoleniem. Zaprosił nas również pan Lindenberg do dalszych dzia łań. Prosił, żeby to koniecznie był cykl, żebyśmy z tego nie zrezygnowali po pierwszym programie. Coś w tym zobaczono. Nie wiem, czy to był osobisty stosunek samego Lindenberga do tego Kabaretu, czy jakiejś większej grupy kierowniczej, bo to było podobno dys kutowane na kolegiach programowych. W każdym razie, jeżeliby to była tylko jego opinia, pana Ryszarda, znaczyłoby to, że miał wtedy bardzo 350
2 Kabaret Starszych Panów
duże możliwości. Ale nie tylko jemu się to spodobało, jak dowiedzieliśmy się później. W związku z takim przyjęciem zabraliśmy się do drugiego programu, który był niewątpliwie dużo, dużo lepszy od tego pierwszego. To, że Kabaret nie został zdjęty po swym pierwszym wydaniu, było więc zasługą Lindenberga, który bronił go również później na kolegiach programowych. Ale nie tylko on. Drugą osobą, której Kabaret wiele za wdzięcza, jest Adam Hanuszkiewicz. Był on szefem, a też twórcą Teatru Telewizji, stawiając go na niebywale wysokim poziomie. Otóż podobno za naszymi plecami, co tak pięknie zasłonił przed nami swoim uśmiechem, miłym sposobem bycia i zachętą do dalszej współpracy Ryś (bo z czasem przeszliśmy na ty) Lindenberg, toczyła się jakaś ostra walka o Kabaret na kolegiach programowych. Wielu towarzyszy było oczywiście przeciwko. Pierwszym prezesem (wówczas właściwie tylko dyrektorem) był Jerzy Pański, człowiek skądinąd inteligentny i światły. Kabaret przypadł mu wprawdzie do gustu, ale pod presją tych, którzy uważali, że Kabaret jest to przede wszystkim jakiś an typroletariacki, nie jawny, ale kryptoantyproletariacki twór (no bo jak to w ogóle można występować w cylindrach i żakietach w ludowej telewizji?), Pański zaczął się wahać, ulegać tej presji. Było to rzeczywiście zdumiewa jące, że w telewizji, która dopiero co wyszła z waciaka – to były przecież początki Gomułki – można było tak się ubrać. Ale wtedy Hanuszkiewicz jakoby powiedział Pańskiemu: „Niech pan zatrzyma ten program chociaż jeszcze przez dwa przedstawienia, a zobaczy Pan, że będzie tak popularny i zdobędzie sobie taką sympatię, że nikt go już nie ruszy”. I jakoby Pański na to przystał.
Gaże Tysiąc pięćset złotych zaliczki, którą wziąłem za napisanie pierwszego Kaba retu, skojarzyło mi się w tej chwili z takim dokumencikiem, który znalazłem ostatnio, porządkując… Nie można powiedzieć „porządkując”, bo ja mam nieustanny bałagan we wszystkich swoich najrozmaitszych dokumentach i papierach. Po prostu przeglądając ten bałagan, trafiłem na taki dokument, w którym prezes Sokorski wyznacza mi jako pensję tysiąc pięćset złotych Garść wspomnień
351
miesięcznie za pół etatu w telewizji. Przeniósł mnie zresztą na te pół etatu z pełnego etatu, na którym byłem za jego prezesury i miałem pensję w wy sokości trzech tysięcy złotych. Niewiele w tej telewizji robiłem poza pisa niem do niej tekstów, ale to i tak była suma naprawdę niewielka, znikoma można powiedzieć, nawet jak na ówczesną wartość pieniądza. Właściwie powinienem byt dostawać pensję za tak zwaną gotowość, za moją dyspozycyjność. I tak natychmiast potraktował to prezes Maciej Szczepański, którego ja w związku z tym mile wspominam. Nie tylko zresztą w związku z tym. Był on również fanem Kabaretu. Budził mieszane uczucia, ale właśnie – mieszane, a nie – jednoznaczne. Mam dla niego dużo uzna nia jako dla sprężystego, energicznego szefa telewizji, niezależnie od wad innego typu, o których w tej chwili nie ma co akurat tutaj mówić. On mi właśnie tę „opłatę” za dyspozycyjność, czyli pensję, natychmiast podniósł z tysiąca pięciuset złotych do zawrotnej na owe czasy pensji ośmiu tysięcy z czymś. Sam mi to zakomunikował, gdy pierwszy raz poprosił mnie do swojego gabinetu, żeby się ze mną osobiście poznać. Ja wyraziłem pewną obawę – powiedziałem: „Panie prezesie, czy ja przypadkiem nie będę mu siał codziennie listy podpisywać za taką sumę?”. Na co on odpowiedział zupełnie poważnie: „Proszę pana, pańskie obowiązki służbowe będą się sprowadzały do tego, że od czasu do czasu wymienimy przez telefon parę zdań na temat pogody”. Nie dotrzymał słowa, bowiem nawet tych paru zdań w sprawie po gody nie zamienialiśmy. Uznał, że tyle mi się należy za moją dyspozycyj ność, niezależnie od honorariów za teksty. Szczepański był też pierwszym prezesem, który w ogóle starał się dobrze płacić autorom i aktorom. Akto rzy dopiero wtedy właściwie zaczęli mieć dosyć przyzwoite stawki. Ale to już było dobre parę lat po Kabarecie.
Telewizja – oszczędności Oszczędności telewizyjne w czasach prezesury Pańskiego i Sokorskiego polegały nie tylko na bardzo niskich stawkach dla aktorów i autorów, ale również na oszczędności godzin studia, których było zawsze za mało. Ale to już wynikało z innych przyczyn – ciasnoty pomieszczeń telewizyj nych przy placu Powstańców. 352
2 Kabaret Starszych Panów
Przed premierą, która odbywała się wtedy na żywo, mówiło się: słu chajcie, teraz lecimy bez przerw. Jak będzie, tak będzie. Właściwie to była dopiero generalna próba, pierwsza próba, którą „przelatywało się” bez za trzymywania. Każdy program był powtarzany. Drugie przedstawienie nadawano o innej porze. To pierwsze odby wało się w sobotę późno wieczorem, po spektaklach teatralnych – z wiado mych oczywiście względów, a powtórzenie odbywało się zawsze w niedzielę w godzinach między popołudniówką a wieczornym spektaklem teatralnym, żeby znowu aktorzy byli wolni w tym czasie, bo to wszystko szło na żywo. I to była właściwa premiera. To drugie przedstawienie zawsze było lepsze, czystsze, poprawione. Dopiero od połowy swego istnienia Kabaret zaczął być powtarzany z nagrań (telerecordingu i ampexu). Zawsze strasznie skąpiono też Jerzemu na muzyków, nie tylko – za jego kompozycje. To go też pobudzało do pisania tych jego genialnych par tytur. Jak mało kto potrafił z niewielkiej liczby instrumentów wydobyć ta kie niebywałe bogactwo brzmienia. Do dziś zresztą entuzjazmują się jego partyturami, podkreślając ich mistrzostwo, niektórzy koledzy po fachu, jak choćby panowie Karolak i Derfel. Kiedyś opowiadała mi żona Jerzego, Marysia, rozmowę telefoniczną, którą prowadził z jakąś panią z telewizji z działu muzycznego czy redaktorką odpowiedzialną za sprawy muzyczne w przedstawieniu: „Zaraz, zaraz, proszę pani, jak to – mniej instrumentów? Przecież pani jeszcze w ogóle nie wie, ile ja chcę tych instrumentów!”. No i tak to było z tymi oszczędnościami telewizyjnymi.
Piosenki Skąd się zjawiają pomysły na piosenki, kto je podpowiada, to jest sprawa zupełnie tajemnicza. To jest metafizyka absolutna. Jerzy nigdy nie pisał pierwszy muzyki. Jeden jedyny wyjątek w na szym dorobku pod tym względem to była piosenka Do ciebie szłam, czyli – jak to się inaczej nazywa – Droga do ciebie. ZAiKS kazał nam zmienić tytuł, ponieważ tamten był już zarejestrowany. I nie wiem dlaczego, nie zdążyłem się, niestety, dokładnie dopytać Jerzego, dlaczego on ten jedyny raz zdo był się na to, żeby napisać muzykę najpierw, bo nigdy tego nie robił. Za wsze czekał na tekst. Garść wspomnień
353
Natomiast bardzo często proponował mi jakieś drobne zmiany teks towe ze względu na muzykę. Czasem pisałem do melodii już istniejącego utworu. Czasem sobie też sam wymyślałem jakiś motyw muzyczny, czyli „ rybkę”, a potem Jerzy do tego pisał swoją muzykę. Nawet kiedyś powiedział, że to, co wymyśliłem, może w ogóle zostać. Jerzy napisał później inną me lodię i w ten sposób powstała piosenka w dwóch wersjach muzycznych. Za czynała się od słów: „To rzecz nierzadka”. A była to rzecz rzadka. Była jeszcze druga piosenka, do której wymyśliłem melodię. Nosi ona tytuł Na całej połaci deszcz. Jerzy napisał potem swoją muzykę, bardzo piękną jak zwykle, do wersji zimowej tego tekstu – Na całej połaci śnieg. To jest podobne w nastroju do White Christmas. W czasie świąt ciągle się słyszy w radiu i telewizji White Christmas, natomiast Na całej połaci śnieg – nigdy. („Nul n’est prophète dans son pays” – nie wiem dlaczego to powiedzonko powstało we Francji…) Muzyka jest bardzo piękna i w bardzo wigilijnym nastroju. Jerzy strasznie lubił Święta Bożonarodzeniowe, gwiazdkę. Chyba całe swoje uczucie do „Białych Świąt” włożył w tę melodię. Nie pamiętam już, czy wiedzieliśmy, pisząc pierwsze Kuplety, że bę dzie to piosenka zawsze otwierająca program. Ale może tak. Jest to moż liwe, że tak myślałem, chociaż nie przypuszczałem, że to „zawsze” będzie trwało aż osiem lat. Natomiast nie było żadnej stałej melodii finałowej. Na pisy końcowe szły na ogół na tle melodii którejś z piosenek.
Elegancja Już kilka razy pisałem i mówiłem w różnych wywiadach, że genezą Kaba retu Starszych Panów była tęsknota za elegancją. Strasznie długo nie ubie raliśmy się elegancko. Ostatni raz byliśmy z Jerzym eleganccy w 1939 roku. A potem już się zaczęła okupacja i różne kłopoty materialne. Ja nigdy nie głodowałem i nie dochodziło w moim życiu do krańcowych sytuacji pod względem materialnym, ale od wybuchu wojny przez długie lata nie miałem za dużo pieniędzy. Nigdy właściwie nie miałem ich za dużo, ale zanim zaczą łem mieć nie za dużo, przez długie lata miałem ich za mało, tak to określmy. I ta tęsknota za elegancją sprawiła, że wymyśliliśmy sobie taki właś nie strój, który był w Polsce strojem bardzo egzotycznym pod względem wytworności. Do tego stopnia, że nikt nie wiedział, nawet recenzenci, że 354
2 Kabaret Starszych Panów
nie występujemy we frakach, tylko w żakietach. To taki strój pośredni mię dzy wizytowym a balowym, jakim był już frak czy smoking. Żakiet, strój używany na Zachodzie chyba zresztą do dziś przy takich okazjach, jak na przykład śluby czy eleganckie wyścigi, i w Polsce noszony był przed wojną. Nazywał się też jaskółką. A więc żakiet, kołnierzyk z rożkami i plastron do tego. Plastron to jest kawałek jedwabiu spięty jakąś perłą czy czymś w rodzaju broszy. Bez tej „główki”, którą wiąże się na krawacie. Ale można też nosić do żakietu zwykłą białą koszulę i krawat. Broń Boże – muszkę. Do żakietu nosiło się też tzw. sztuczkowe spodnie, prążkowane, które przed wojną wkładało się jako strój wizytowy – taki sakramentalny strój wizytowy – również do czarnych marynarek. Pierwsze nasze spodnie w Ka barecie były malowane ręcznie w prążki, bo nie było czegoś takiego – było to zupełnie nieosiągalne – jak materiał sztuczkowy. Zresztą później nosili śmy do tychże żakietów gładkie szare spodnie. W pierwszych programach mieliśmy getry, z których później zrezyg nowaliśmy, i goździki w klapach. Mieliśmy jeszcze laseczki i cylindry. Tele wizja zdobyła nam w jakiś sposób przyzwoite cylindry. Nawet w którymś programie w cylindrze Jerzego znalazł się królik.
Aktorzy Spośród aktorów, którzy występowali w pierwszym Kabarecie, wspomi nam z sentymentem przede wszystkim Andrzeja Boguckiego. Był aktorem śpiewającym, bardzo muzykalnym. Miał ogromne poczucie humoru, byt dowcipny, potrafił być zabawny. Dużo z niego miałem pożytku w moich ra diowych, wcześniejszych poczynaniach. Miał tę wadę, jeżeli chodzi o tele wizję (a również i – teatr), że był silnym krótkowidzem. Wtedy jeszcze nie było szkieł kontaktowych, a Andrzej nie bardzo lubił grać w okularach i bez nich miał takie typowe oko krótkowidza, co w telewizji trochę przeszkadza. Irena Kwiatkowska dosyć późno pojawiła się w Kabarecie. Nawet nie bardzo sobie zdaję sprawę, dlaczego tak późno… Widocznie wydawało mi się, że jak robię coś w telewizji, to muszę zupełnie odmienić sobie cały do tychczasowy zespół aktorów, z którymi współpracowałem w radiu, przed telewizją. Garść wspomnień
355
Jeżeli chodzi o dobór tych telewizyjnych, to po prostu było to nie bywałe szczęście. Taka loteria z samymi trafieniami. Michnikowski, Gołas, Czechowicz, Krafftówna, Kalina Jędrusik – to wszystko byli aktorzy roz poczynający swoje kariery. Niesłychanym zbiegiem okoliczności, szczęśli wym zbiegiem okoliczności poangażowani do Kabaretu. Jedynie Dziewoński był już bardzo znanym aktorem po swoich sukcesach filmowych (Ostatni etap i Eroica). Z Kaliną to było tak. Przy czwartym, gwiazdkowym programie doszli śmy do wniosku, że właściwie dobrze by było zaangażować jakąś dziewczynę stale śpiewającą liryczne albo żartobliwie-liryczne piosenki. Chcieliśmy, żeby wprowadziła przewijający się stale wątek liryczny. Dawałby on odpoczy nek od tej „kanonady żartów”, a może trafniej byłoby powiedzieć – odwra całby uwagę od nieustannego wysiłku autora, żeby być dowcipnym. Widz mógłby trochę odpocząć przy czymś, co się nie stara być dowcipne (cho ciaż w piosenkach lirycznych Kaliny, jak na przykład Romeo, wątek żartob liwy też się często przewija). No i tak zastanawialiśmy się i nie mogliśmy znaleźć nikogo takiego. Świecące ówcześnie na polskich estradach gwiazdy piosenki nie bardzo nam jakoś odpowiadały. Poza tym chodziło nam o taką piosenkarkę, która by jednocześnie była aktorką. I wtedy ktoś na próbie powiedział, że „po dobno Dygatowa nieźle śpiewa”. „A kto to jest Dygatowa?” – spytałem. „ No, Kalina Jędrusik”. I wtedy przypomniałem sobie, że pisałem dialogi do filmu Ewa chce spać Chmielewskiego. Była tam taka zabawna scenka, właśnie z Kaliną i Kobuszewskim. Bardzo mi się spodobała w tej scence – taka sexy, apetyczna, ładniutka i przy tym bardzo dowcipnie podająca tekst w dialożku z „narzeczonym”. I wtedy, jak to sobie skojarzyłem, stwier dziłem, że trzeba spróbować. No i zaraz się okazało, że określenie „nieźle śpiewa” w jej przypadku to jest swoisty eufemizm à rebours. Ona naprawdę śpiewała bardzo „nieźle”.
Striptiz W drugim Kabarecie, Wieczór Starszych Panów, pojawiła się młodziutka Basia Wrzesińska, właśnie debiutująca na scenie Teatru Współczesnego. Została zaangażowana do roli Sąsiadki, która pojawia się kilkakrotnie 356
2 Kabaret Starszych Panów
na ekranie w coraz większym negliżu. To były jednak trochę inne czasy. W tej chwili obnażanie się to jest codzienny chleb aktorki, tak że do wy jątku należą te, które mają w tej sprawie jakieś obiekcje. Oczywiście można różnie do tego podchodzić, ale nie ma w tym nic absolutnie zdumiewa jącego, że aktorka rozbiera się do jakiejś tam sceny, normalna sprawa. Wtedy jednak tak nie było. Dlatego chociaż to, co się działo w tej scenie, to była niesłychanie skromna przymiarka do striptizu, uważałem, że na leży lojalnie aktorkę uprzedzić, że będzie musiała się rozebrać aż do sta niczka i fig. Powiedziałem więc: „Pani Barbaro, to jest jednak taki jakby striptiz”, na co ona odpowiedziała doświadczonym tonem: „Proszę pana, przecież jestem aktorką!”. Po czym doszło do tej sceny, w której gwoź dzik pada na ziemię. Ja się po niego schyliłem, podniosłem wzrok i zo baczyłem, że bardzo białe kolana mojej partnerki dosłownie trzęsą się, stukając jedno o drugie. Wydaje mi się, że do dziś słyszę ten odgłos szczę kających kolan. Oczywiście nie z zimna, bo w studiu panowała tropikalna temperatura. Innego typu striptiz, ale nie w kadrze, odbył się w programie czwar tym, Kaloryfeeria. Był tu taki moment, kiedy panienka wykluwa się z że berka od kaloryfera i zażywa kąpieli w łazience. Ja miałem zaglądać do tej łazienki. Kalina postanowiła zrobić mi zaskakujący dowcip, ukazując mi się w tej wannie w stroju Ewy. Tylko nie przewidziała tego, że układ de koracji był taki, że ja jej nie mogłem zobaczyć. To było takie fałszywe za glądanie do łazienki. Krótko mówiąc – udawanie zaglądania. Natomiast elektryk, który wymieniał żarówkę, wlazł na drabinę i zobaczył to, czego mnie nie było, niestety, dane zobaczyć (a słyszałem wiele entuzjastycznych opinii pań o wyjątkowo bujnej i pięknej budowie Kaliny). Ten elektryk po prostu o mało nie zleciał z drabiny z wrażenia. Takie to były jeszcze nie winne, niestriptizowe czasy. Pamiętam, jak któraś z pań biorących udział w programie opowia dała to zdarzenie z elektrykiem. Powiedziałem wtedy: „No dobrze, ale czy Kalina się nie zasłaniała rękami?”. „Tak, ale ona ma bardzo drobne ręce” – powiedziała na to owa pani. Dopiero po latach miałem okazję zobaczyć na plaży marmurowo białe, piękne ciało Kaliny na tle banalnie opalonych ciał innych dziewczyn. Garść wspomnień
357
Gafa Nie pamiętam, czy przy okazji Kabaretu Kaloryfeeria, czy innego, popeł niłem okropną gafę, największą chyba gafę w stosunku do aktorki. Źle ja koś dopasowałem do nazwiska, źle sobie twarz z nazwiskiem skojarzyłem i wynikły z tego straszliwe konsekwencje. Będąc w SPATiF-ie na jakiejś kolacji, spotkałem bardzo dobrą aktorkę z Teatru Powszechnego, jeszcze wówczas od Hanuszkiewicza. Była to już starsza pani, aktorka starszego pokolenia. Spytałem, czyby nie zechciała zagrać w Kabarecie, a ona z entuzjazmem tę propozycję przyjęła. Po czym zgłosiłem ją do działu angażowania aktorów w telewizji, podając nazwi sko zupełnie innej osoby. Gdy przyszedłem na próbę, zobaczyłem – ku mo jemu zdumieniu – że w sali prób siedzi zupełnie inna starsza pani. Byłem tak przerażony tym, co zrobiłem, że na jej widok niemalże zatrzasnąłem drzwi sali, wycofując się w panice. Jakbym zobaczył ducha. Ona, na szczęś cie, nie zauważyła, jakie przerażenie ogarnęło mnie na jej widok. Jak pamię tam, popędziłem na oślep przed siebie, przerażony i zdenerwowany swoją gafą, bo już mi zaświtało, że widocznie musiałem pomylić nazwiska. Na tknąłem się na wchodzącego Jerzego, który mnie odwiódł od myśli samo bójczych, i zabraliśmy się do pracy z niefortunnie zaangażowaną, ale Bogu ducha winną ofiarą nieporozumienia. To była sytuacja, z której w ogóle nie ma jak się wyplątać. Nie można starszej, znanej aktorce powiedzieć, że „ pani tu przez moją pomyłkę przyszła”. Oczywiście doszło w końcu do tego, że kiedyś w SPATiF-ie znów na tknąłem się na tę drugą aktorkę, którą chciałem zaangażować. No i wpad łem w jakąś przeraźliwą zupełnie plątaninę słów i tłumaczeń. Widziałem, że z każdym zdaniem pogrążam się bardziej, więc skłoniłem się, przepraszając, i wycofałem. Byłem pewny, że ona mi tego po prostu nie daruje. Ale jednak darowała. Czas wszystko leczy, również i takie rany. Grywała potem u mnie, m.in. w Suicie deszczowej. Dziś już nieżyjąca, świetna pani Koronkiewicz.
Cenzura Kabaret Starszych Panów był odosobniony chyba i wyjątkowy jako zjawi sko, jak bym je określił, „acenzuralne”. Przez cały okres jego istnienia nie doznałem jako autor scenariuszy i tekstów ani jednej interwencji cenzora. 358
2 Kabaret Starszych Panów
A przecież niewątpliwie zaszufladkowany był Kabaret pod hasłem „humor i satyra”, więc przypisany do gatunku szczególnie na takie interwencje na rażonego. Zawdzięczałem tę naszą uprzywilejowaną niejako sytuację za pewne wrodzonej niechęci do aktualnej, adresowanej satyry. Poruszałem się jako autor w sferze czegoś w rodzaju „realizmu komicznego”, na tyle jed nak abstrakcyjnego, że cenzura uznała Starszych Panów za nieszkodliwych i apolitycznych. I nawet kiedy Gomułka, wkrótce po Październiku, otrąbił generalny odwrót, wycofywanie się ze swych „liberalizmów”, a w Kabare cie (Kaloryfeeria) pojawił się św. Mikołaj, który po obdarowaniu Starszych Panów odebrał im wszystkie prezenty, cenzor nie dopatrzył się w tym żad nej aluzji. Do Gomułki zresztą żywię, mimo wszystko, wdzięczność. Z jego po wrotem do władzy nadeszły czasy, w których istnienie czegoś takiego jak Kabaret Starszych Panów było jednak możliwe, choć osobiście go Pierw szy Sekretarz ponoć nie znosił.