Co wiesz o Biblii?

Co wiesz o

Biblii?

Zebrał i opracował: Arkadiusz Piętka Tłumaczenie fragmentów z j. angielskiego: Małgorzata Rykucka Korekta: Agata Suwala Skład i łamanie: Wydawnictwo „Znaki Czasu”

Opracowano na zlecenie polskiego Komitetu ds. Obchodów międzynarodowego programu „Podążaj za Biblią” (Follow the Bible) w Podkowie Leśnej.

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej.

© 2005 Bibleinfo.com. All rights reserved. © 2009 Nadzieja.pl Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrzeżone.

Fragmenty tekstów biblijnych wykorzystane w porównaniu tłumaczeń na końcu tego opracowania, użyto dzięki uprzejmości Wydawnictwa „Pallottinum”, Księgarni św. Wojciecha, Towarzystwa Biblijnego w Pol− sce, Kalwin Publishing, Dobrej Czytanki oraz Nadzieja.pl Sp. z o.o.

Użyte przekłady Biblii i ich oznaczenia: BT — Biblia Tysiąclecia BW — Biblia Warszawska (tzw. Nowy Przekład) BWP — Biblia Warszawsko−Praska (Biblia bpa Romaniuka)

Okładka: Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Jakuba Wujka (XVI w.)

Czy Biblia jest nieomylna? a przestrzeni wieków wielu ludzi twierdziło, że Biblia jest Księgą nieomylną. Czynili to w celu ochrony wiarygodności Biblii.

W samej Biblii nie znajdziemy twierdzenia o Jej nie− omylności. Znajdziemy natomiast twierdzenie, że Biblia jest PRAWDĄ. „Prawda jest treścią słowa twego i na wieki trwa sprawiedliwy wyrok.”

(Ps 119,160 BW). Warto dodać, że słowa PRAWDZIWY i NIEOMYLNY nie są synonimami.

Wszystko jest prawdziwe albo nic nie jest prawdziwe: zatem czy w Biblii mogą występować błędy?

Idea „wszystko albo nic” nie jest nauką biblijną, na− wet, jeżeli twierdzili tak ludzie wybitni i wierni chrze− ścijanie. John Wesley napisał w swoim dzienniku, z dnia 24 sierpnia 1776 r.: „Gdyby w Biblii był cho− ciaż jeden błąd, równie dobrze mogłoby ich być ty− siące. Jeżeli jest w tej księdze chociaż jedna fałszywa nauka, oznaczałoby to, że nie pochodzi ona od Bo− ga”. Apostoł Paweł pisał: „A głupich rozpraw i rodo− wodów, i sporów, i kłótni o zakon unikaj; są bowiem nieużyteczne i próżne.” (Tt 3,9 BW). Pisał także do wyznawców Chrystusa „by nie zajmowali się ba− śniami i rodowodami bez końca, które prowadzą raczej do sporów, a nie służą zbawczemu działaniu Bożemu, polegającemu na wierze.” (1 Tm 1,4 BWP).

Gdy w końcu pokonamy nasze pragnienie wyjaśnie− nia wszystkich niuansów, obawy znikną i będziemy mogli poświęcić uwagę najważniejszemu zadaniu, jakim jest poszukiwanie zrozumienia Bożej woli, dzięki której Jego prawda będzie mogła w nas za− mieszkać. I chociaż znajdziemy w Biblii pewne 3

sprzeczności, to najwyraźniej Bóg pozwolił, aby one tam wystąpiły. Pamiętajmy jednak, że Jezus, gdy był na ziemi powiedział, że przyszedł wypełnić prawo, oraz dopóki niebo i ziemia nie przeminą, w Bożym prawie nic się nie zmieni (Mt 5,17−18 BWP).

Na przestrzeni wieków Bóg miał swoich wiernych świadków, którym powierzał prawdę i którzy strzegli Słowa Bożego. Dzięki opiece Bożej zachowane zo− stały przez tak długi czas rękopisy Biblii w języku hebrajskim i greckim.

Niedoskonała, ale godna zaufania?

Wielu czytelników Biblii, którzy znajdują ideę sprzeczną ich zdaniem z pozostałymi naukami Biblii, zadaje pytanie: czy jeżeli w jednym miejscu nie możemy ufać Słowu Bożemu to czy możemy zaufać w pozostałych? Zasadniczym pytaniem jest, czy zaufanie wymaga absolutnej doskonałości?

Jeżeli potraktujemy Pismo Święte jak rozprawę filozoficzną, dokument naukowy lub dokładny spis boskich praw, wtedy moglibyśmy mówić o wielkim fałszerstwie. Ale jeżeli Biblia jest dla nas bardziej listem rodzinnym lub listem od najdroższego przy− jaciela i jeżeli zaufamy Pismu, podobnie jak ufamy przyjacielowi, to absolutna doskonałość nie jest konieczna. Biblia nie została napisana w języku boskim, ale w języku ludzi. Jezus, aby dotrzeć do ludzi, przybrał postać człowieka. Wszystko, co jest ludzkie, jest niedoskonałe.

Musimy dotrzeć do punktu, w którym będziemy akceptować Biblię taką, jaką jest, czyli jak Natchnio− ne Słowo. Pozwólmy Bogu zadbać o Jego własną Księgę, Jego żywą wyrocznię, tak, jak robił to przez wieki. Ci, którzy zajmują się wyszukiwaniem w Biblii błędów, powinni stale studiować tę Księgę i zaprze− 4

stać swojej krytyki. Powinni być posłuszni Słowu.

Jeżeli to zrobią, na pewno nie zginą.

Zjednoczenie człowieczeństwa i boskości w słowie Przez blisko wiek liberalni uczeni podkreślali różno− rodność występującą w księgach Pisma Świętego.

Obecnie jednak myśl teologiczna znowu akcentuje jedność jako podstawę Biblii. Tę najważniejszą, jed− noczącą prawdą Biblii, jej głównym tematem, jest plan zbawienia i realizacja tego planu w życiu czło− wieka. Fakt, że Biblia tworzy spójną całość, nie wy− klucza jej różnorodności. W księgach Pisma Święte− go plan zbawienia jest przedstawiony z różnych punktów widzenia i różne jego aspekty są podkreśla− ne w odmienny sposób.

Biblia, podobnie jak jej autor, Jezus Chrystus, jest wynikiem tajemniczej kombinacji boskości i człowie− czeństwa. Tak, jak ludzki umysł nie jest zdolny do zrozumienia inkarnacji (wcielenia), tak nie może w pełni wniknąć w tajemnicę Biblii. W procesie po− wstawania poszczególnych ksiąg Pisma Świętego, osobowość autorów, ich styl pisania i używane słow− nictwo miały pewien wpływ na zapisywaną treść.

Niemniej jednak, Biblia jest „natchniona przez Boga” (2 Tm 3,16−17). Zapisując lub wypowiadając proroctwa, mężowie Boży byli pod wpływem Ducha Świętego (2 P 1,21). Dlatego też Biblia jest żywym Słowem Bożym.

5

Czy Biblia sobie przeczy? eżeli chodzi o liczby, genealogie i daty wy− stępujące w Biblii, rozsądnie jest, zarówno ze strony przypadkowego jak i dociekliwego czytelnika, traktować je bardziej jako ciekawostki, aniżeli fakty o wielkim znaczeniu, wymagające więk− szej precyzji niż ta, z którą przedstawiono je w Biblii.

Tak, istnieją różnice w Biblii w konkretnych liczbach, faktach dotyczących opisywanych historii, czy w słowach Jezusa. Przypatrzmy się niektórym z nich.

Różnice w liczbach Wiele osób poddaje w wątpliwość różnice w liczbach z Księgi Ezdrasza 2 rozdziału i z Księgi Nehemiasza 7 rozdziału. Występuje tutaj niewielka różnica w spi− sach ludności, które powinny wyglądać identycznie.

Lista Nehemiasza była używana blisko wiek później, przy zasiedlaniu Jerozolimy. Z 42 liczb podanych przez Ezdrasza (w. 3−60), 7 różni się od tych poda− nych w księdze Nehemiasza. Różnice są niewielkie i mogą być wytłumaczone faktem, że oba spisy po− wstawały w różnym czasie, i w okresie objętym spi− sem liczba ludności zmieniała się (z powodu śmier− ci, narodzin itd.). Istnieją również różnice pomiędzy dwoma spisami dotyczącymi konkretnych osób, ale takie różnice występują w całej Biblii. Dotyczy to szczególnie Nowego Testamentu, na przykład przy nawiązywaniu do imion ze Starego Testamentu.

Różnice — demon opanował ludzi Wątpliwości budzi także różnica występująca w opi− sie tego samego zdarzenia, które zostało przedsta− 6

wione przez ewangelistów. Mateusz mówi o dwóch osobach opętanych przez demony (Mt 8,28−34), na− tomiast Marek tylko o jednej (Mk 5,1−20). W komen− tarzu biblijnym znajdujemy wyjaśnienie zaistniałej różnicy: „Mateusz mówi o dwóch mężczyznach. Jed− nak jeden z nich był szczególnie gwałtowny. Podob− nie, Mateusz mówi o dwóch niewidomych w Jerychu (w. 20,30), gdzie Marek (w. 10,46) i Łukasz (w. 18,35) mówią o jednym, prawdopodobnie z tego samego powodu. Warto zauważyć, że Mateusz, bez wątpienia świadek obu wydarzeń, mówi o dwóch mężczyznach w każdym przypadku.”

Różnice — słowa Chrystusa W różnych miejscach Ewangelii pisarze cytują słowa Chrystusa w odmienny sposób. Nadają również inne znaczenie tym samym wydarzeniom czy faktom, czego przykładem może być napis na krzyżu Jezusa.

Różnice te są dla sceptyków dowodem podważenia wiarygodności Ewangelii oraz poddania w wątpli− wość tego czy na pewno tworzyli pod natchnieniem.

Dokładne zbadanie sprawy dowodzi czegoś wprost przeciwnego. Ci, którzy spisywali Ewangelię, razem z innymi naśladowcami Chrystusa, uważali się za świadków wydarzeń z życia Jezusa. Ich najwięk− szym pragnieniem było złożenie prawdziwego świa− dectwa.

Różnice dowodzą prawdziwości Biblii W sądzie, identyczne zeznania świadków zdarzenia świadczą o tym, że ich autorzy nie mówią prawdy, lecz kłamią. Dlaczego? Ponieważ z doświadczenia wiadomo, że nie ma dwóch osób, które opisywałyby to samo zdarzenie w sposób identyczny. Nie zawsze ten sam fakt wydaje się tak samo ważny dla dwóch świadków. Co więcej, w przypadku, gdy świadkowie 7

sprawozdają zasłyszaną rozmowę, każdy z nich robi to w inny sposób. Jeden świadek może opowiedzieć fragment rozmowy, o której drugi świadek nawet nie wspomni. Ale tak długo, jak w ich zeznaniach nie występuje jawna sprzeczność, przyjmuje się założe− nie, że świadkowie mówią prawdę. I rzeczywiście, pozornie sprzeczne oświadczenia często w rzeczywi− stości się uzupełniają.

Wieloletnie doświadczenie, a w szczególności do− świadczenie sądowe, prowadzi do konkluzji, że praw− dziwe świadectwo nie musi, a nawet nie powinno być, dokładną kopią sprawozdania innego świadka, nawet w przypadku relacji zasłyszanej rozmowy.

8

Czy Biblia jest natchniona przez Boga? owodami na natchnienie Biblii są: proroctwa, odkrycia archeologiczne, spójność i dokład− ność treści oraz objawienie Chrystusa.

Proroctwa — przeczytaj poniższe teksty i porównaj je z faktami historycznymi: Babilon (Iz 13,19−22), Tyr (Ez 26,3−5), Sydon (Ez 28,21−23), Cyrus (Iz 44,28; 45,1), Medo−Persja i Grecja (Dn 8,20−21) i miejsce narodzenia Jezusa (Mi 5,1).

Odkrycia archeologiczne — Kamień moabicki odkryty w 1868 r. w Dibonie (Jordan), potwierdzają− cy atak Moabitów na Izrael, opisany w Biblii (2 Krl 1 i 2 Krl 3).

Listy z Lachisz odkryte w latach 1932−38, około 45 km na północ od Berszeby, opisują atak Nebukadnezara (Nabuchodonozora) na Jerozolimę w 586 r. p.n.e. Historia potwierdza to wydarzenie.

Zwoje z Qumran znad Morza Martwego zostały odkryte w 1947 r. Powstały w latach 150−170 n.e. i zawierają całe księgi Starego Testamentu lub ich części, za wyjątkiem księgi Estery. Są to wersje starsze o około 1000 lat od najwcześniejszych zna− nych kopii (820−850 r.). Największa biblijna wartość tych odkryć potwierdziła, iż obecne przekłady, będące przecież bardzo późnymi kopiami, są prawie całkowicie zgodne z pierwowzorem.

Cylinder Cyrusa opisuje zdobycie Babilonu przez Cyrusa oraz wyzwolenie przez niego żydowskich jeń− ców. Te fakty są również potwierdzone historycznie.

9

Kamień z Rozetty, odkryty w 1799 r. w Egipcie, przez uczonych cesarza Napoleona, został napisany w trzech językach — pismem hieroglificznym, demotycznym oraz po grecku. Odkrycie to umożli− wiło tłumaczenie niezrozumiałych dotąd hieroglifów egipskich. Odczytanie hieroglifów pomogło potwier− dzić autentyczność Biblii.

Spójność treści — dowodem na natchnienie Biblii jest także jej wewnętrzna spójność. W ponad trzech tysiącach miejsc wspomniane jest, iż Biblia jest na− tchniona (2 P 1,21). Wynika z tego, że Pismo Święte jest rzeczywiście natchnioną księgą, albo wielkim oszustwem. Podczas dokładnego studiowania łatwo zauważyć, że cała Biblia ma przejrzystą treść, jasno przedstawiony główny tematem — plan zbawienia, a wszystkie jej księgi tworzą spójną całość, w której zacierają się pozorne sprzeczności.

Dokładność — z całą pewnością nieprawdopodob− ne jest, aby książka, która na przestrzeni tylu wie− ków, tak trafnie i dokładnie przedstawiała prawdę, mogła być czymś innym, niż księgą natchnioną przez Boga. Żadna inna książka w historii nie była tworzona przez tak długi okres czasu, przez tylu autorów.

Objawienie Chrystusa — największym dowodem natchnienia Biblii jest objawienie Chrystusa oraz zmiany, jakie zachodzą w życiu tych, którzy ją studiują (J 5,39; Dz 4,12; Mt 11,26−28).

10

Czy Biblia jest prawdą? iele proroctw biblijnych wypełniło się i fakt ten umacnia wiarygodność Biblii. Gdy w świetle tych proroctw studiujemy histo− rię świata możemy przekonać się, że Biblia jest god− na zaufania i prawdziwa. Mimo że tak niewielu czyta− ło ją w całości!

Przestudiujmy proste i wspaniałe proroctwo, w któ− rym Bóg przedstawił królowi Babilonu zarys dziejów świata od czasów jemu współczesnych do końca historii ziemi. Przeczytajmy relację o szczególnym śnie z Księgi Daniela (rozdział 2). Bóg przedstawił królowi Nebukadnezarowi (Nabuchodonozorowi) informację o panowaniu na przestrzeni wieków czterech wielkich królestw: Babilonu, Medo−Persji, Grecji i Rzymu.

Następnie mocarstwo rzymskie miało rozpaść się na 10 części, z których uformowały się państwa euro− pejskie, istniejące do dnia dzisiejszego. Ostatni frag− ment snu przedstawia kamień odłamujący się od ska− ły bez pomocy rąk. Ta scena obrazuje powtórne przyj− ścia Jezusa i nadejście Jego wiecznego królestwa.

W kolejnych rozdziałach Księgi Daniela proroctwa te przedstawione są szczegółowo i w nieco odmien− ny sposób.

Mnóstwo proroctw zapisanych na kartach Biblii zo− stało objawionych nawet na setki lat przed wystąpie− niem zapowiadanego zdarzenia. Pomimo tego, pro− roctwa te wypełniały się dokładnie w przepowiedzia− nym wcześniej czasie.

Spójrzmy na przykład proroka Daniela, który prze− powiedział w roku 538 p.n.e. (Dn 9,24−27), że Chry− stus przyjdzie jako przyobiecany Izraelowi Zbawiciel i Książę. Nastąpiło to 483 lata po nadaniu przez per− skiego cesarza prawa Żydom do odbudowy Jerozoli− 11

my, która była wówczas zburzona. To proroctwo spełniło się dokładnie setki lat później.

Istnieją obszerne proroctwa odnoszące się do po− szczególnych narodów i miast, których wypełnienie potwierdza historia powszechna. Więcej niż 300 pro− roctw wypełniło się jedynie w życiu Chrystusa, w czasie Jego pierwszego przyjścia. Inne proroctwa związane są z rozszerzaniem się chrześcijaństwa, jak również mówią o fałszywych religiach i wielu innych zagadnieniach.

Wśród wielu ksiąg, starożytnych i współczesnych, Biblia nie ma sobie równej. Jedynie Biblia zawiera nadzwyczajne dowody prawdziwości proroctw, które występują w takiej ilości, że byłoby absurdem nie widzieć w tym Bożej inspiracji.

Zwróćmy również uwagę na unikalną budowę Biblii.

Jest ona wprawdzie zbiorem 66 ksiąg, napisanych przez ponad 40 rożnych pisarzy w przeciągu ponad 2000 lat, jednak jako jedyna Księga, charakteryzu− jącą się niebywałą zwięzłością i trafnością.

Poszczególni pisarze, w czasie spisywania słów Bo− żych, nie wiedzieli, że ich przesłanie zostanie włączone do tej Księgi. Każdy fragment doskonale pasuje do ca− łości, sam w sobie jest bogaty w znaczenie, jak również jest niezbędną częścią składową całości. Każdy, kto pilnie studiuje Biblię, będzie ciągle napotykał na niesa− mowite strukturalne wzorce przeplatające się harmo− nijnie, których nie można tłumaczyć przypadkowością.

Dlaczego powinniśmy wierzyć, że Biblia jest praw− dziwym Słowem Boga? Po pierwsze, tylko Bóg może przepowiedzieć przyszłość na setki lat wcześniej.

Po drugie, gdy studiujemy Biblię, odnajdujemy w niej odpowiedzi na pytania zadawane dzisiaj, pomi− mo tego, że Biblia powstała wiele wieków temu. Te różnice dowodzą prawdziwości Biblii.

12

Biblia jedynym źródłem wiary? zy Biblia jest jedynym źródłem wiary (łac. sola Scriptura — tylko Biblia)? Podstawową różnicą pomiędzy katolikami i protestantami jest podejście do interpretacji Pisma Świętego i jego znaczenia w życiu człowieka. Kościół Rzymskokato− licki uważa, że Tradycja i Pismo Święte są równo− rzędnymi źródłami objawienia. Natomiast prawie wszystkie grupy protestanckie nie uznają Tradycji i jako jedyne źródło wiary przyjmują Biblię. W spra− wach trudnych i niejednoznacznych pozwalają Biblii wytłumaczyć się samej.

Prawdopodobnie największym błędem popełnianym przez tak zwanych badaczy Słowa jest to, że rozpoczy− nają swoje studia nad Biblią z wyrobionymi już sąda− mi i uprzedzeniami, sięgają po Pismo tylko w celu potwierdzenia swoich opinii. Powinniśmy zamienić kolejność i otwierać Biblię z zamiarem odnalezienia w niej zasad życia i podstaw wiary. Dopiero wtedy możemy ocenić nasze dotychczasowe postępowanie i z pomocą Bożą wprowadzać potrzebne zmiany.

W 2 Liście do Tymoteusza 3,16 jest napisane, że cała Biblia natchniona jest przez Boga, pożyteczna do nauczania, napominania, poprawiania i wychowy− wania w sprawiedliwości, tak aby Boży człowiek mógł być przygotowany do każdej dobrej pracy.

Słowa te nie mówią, że Biblia jest jedyną i wyłączną zasadą wiary ale, jest ona w stanie wyposażyć człowie− ka w wiarę, która zaowocuje dobrą pracą. Tak więc, nie ma potrzeby szukania innych książek lub ludzi, którzy nauczą nas zasad wiary, ponieważ zostały one przedstawione w Biblii. Co więcej, Biblia ostrzega nas przed akceptowaniem zasad głoszonych przez czło− 13

wieka i Ewangelii innej od tej, jaką przedstawia Biblia (zob. Mk 7,6−8; 2 Kor 11,4; Ga 1,6−9).

Tradycja w tekstach — 2 List do Tesaloniczan 2,15 i 1 List do Koryntian 11,2 Dlaczego 2 List do Tesaloniczan 2,15 nawiązuje do ustnej tradycji? Jeżeli sprawdzimy znaczenie tego wersetu w oryginale greckim, słowo „tradycja” ozna− cza „rzeczy dostarczone, wręczone, lub przekazane przez nauczanie lub wierzenia”. Słowo to dodatkowo wskazuje na wyższe źródło przekazywanych infor− macji. Tak więc, w tym wersecie mowa jest o na− tchnionych słowach, które otrzymał apostoł Paweł i jego towarzysze, i które następnie wiernie przeka− zali Tesaloniczanom.

W 1 Liście do Koryntian 11,2 apostoł Paweł nawiązu− je do pouczeń, które wcześniej przekazał Koryntia− nom odnośnie publicznych nabożeństw i prywatne− go życia. Po zwiastowaniu w Tesalonice Ewangelii, pozostawił im Boże, a nie własne zasady zachowania w kościele i życiu prywatnym. Ciężko pracując, dbał o to, aby zbory, które zakładał, otrzymały dokładne instrukcje, pozwalające nowym wyznawcom Chry− stusa żyć i oddawać cześć Bogu zgodnie z wolą Pana (zob. 1 Kor 4,17; 7,17; 2 Tes 2,15).

Takim właśnie postępowaniem apostoł Paweł pozo− stawił przykład do naśladowania wszystkim uczniom Ewangelii. Dla swojego własnego dobra, w całym procesie nawrócenia, nowi wyznawcy Chrystusa powinni być pouczani zarówno w sprawach zachowa− nia w Kościele, jak i w życiu rodzinnym i towarzy− skim, po to, aby mogli być pewni, że postępują zgod− nie z wolą Bożą.

Powyższe teksty nawiązują właśnie do tak pojętej ustnej „tradycji” (czy raczej „nauczania”) apostoła Pawła i jego współtowarzyszy.

14

W jakim języku napisano Biblię? iblia była pisana w języku hebrajskim (prawie cały Stary Testament) i greckim (cały Nowy Testament oraz deuterokano− niczna Księga Syracha), a niektóre jej fragmenty (m. in. z Księgi Ezdrasza 4,7−6,18 i z Księgi Daniela 2,4−7,28) w języku aramejskim.

Były to języki, jakimi mówili na co dzień natchnieni przez Boga autorzy Biblii. Do przekazywania otrzy− manego Objawienia ludzie ci używali pojęć, poprzez które postrzegali otaczający ich świat. Dlatego dzi− siaj dokonując przekładu na język współczesny nale− ży również objaśnić znaczenie wielu słów i pojęć.

Współcześnie korzystamy z tekstów opracowanych przez specjalistów, co pozwala na zmniejszenie trud− ności związanych z czytaniem tekstu pisanego.

Dodatkowo, dla ułatwienia teksty podzielone są na rozdziały i wersety. Ten podział został opracowa− ny ostatecznie w XVI w. m. in. dla ułatwienia prze− szukiwania i cytowania Biblii. Autorem systemu numeracji wersetów był paryski drukarz Robert Estienne, zwany Stephanusem. Większość współcze− snych edycji Pisma Świętego używa jednego z sześciu najczęstszych wariantów tej numeracji — różnią się one kilkoma szczegółami.

Do roku 1900 całą Biblię lub jej fragmenty wydano w 567 językach, a do roku 1928 w 856. W 1938 roku przekroczono „barierę” 1000 języków. Dziś ludzkość używa 6909 języków (Ethnologue, wyd. XVI, 2008).

2479 z nich posiada przekład całości lub części Biblii. Obecnie Biblia tłumaczona jest na 1998 języ− 15

ków, natomiast 2393 języki są pozbawione dostępu do Pisma Świętego.

W jakim języku pisał Jezus?

Pismo Jezusa jest wzmiankowane tylko raz w No− wym Testamencie, kiedy oskarżyciele pewnej kobie− ty spytali Go: „W Prawie Mojżesz nakazał nam takie kamienować. A Ty co mówisz?” (J 8,5 BT). Każda odpowiedź Jezusa wydawała się korzystna dla prze− ciwnika. Potwierdzenie przepisu Prawa Mojżeszowe− go prowadziłoby do egzekucji kary sprzecznej z na− uczaniem o przebaczeniu. Odrzucenie nakazu uka− mienowania dawałoby okazję oskarżenia Jezusa o łamanie Prawa Mojżeszowego. Reakcja Jezusa była jednak niespodziewana: „Lecz Jezus, nachy− liwszy się, pisał palcem po ziemi” (J 8,6 BT).

Mógł to być język aramejski, ponieważ posługiwała się nim większość mieszkańców Jerozolimy, ziemi judzkiej i Galilei. Bardziej prawdopodobny jest jed− nak język hebrajski, w którym był zapisany Dekalog oraz większość ksiąg świętych. Ewangelista Łukasz informuje o czytaniu przez Jezusa zwoju Izajasza i wygłoszeniu przez Niego komentarza w synagodze w Nazarecie (Łk 4,16−27). W liturgii synagogalnej fragmenty Pisma Świętego były czytane w języku hebrajskim, natomiast objaśniano je w języku ara− mejskim. Mieszkańcy Galilei utrzymywali kontakty handlowe z mieszkańcami okolicznych regionów oraz z podróżującymi szlakami handlowymi.

W czasach rzymskich wśród Galilejczyków znajo− mość greki i łaciny — przynajmniej bierna — nie była zatem czymś wyjątkowym.

16

Fakty i ciekawostki dotyczące Biblii iblia jest w rzeczywistości zbiorem 66 ksiąg, napisanych przez 44 autorów na przestrzeni ponad 1500 lat. 39 ksiąg Starego Testamen− tu powstało pomiędzy 1400 a 400 r. p.n.e., a 27 ksiąg Nowego Testamentu pomiędzy 50 a 100 r. n.e.

Biblia została podzielona na rozdziały przez Stephe− na Langtona około 1228 roku. Stary Testament zo− stał podzielony na wersety przez R. Nathana w 1448 roku, a Nowy Testament przez Roberta Estienne (Stephanusa) w 1551 roku. Biblia Genewska (1560) była pierwszą Biblią w całości podzieloną na rozdzia− ły i wersety. Pierwszą polską Biblią korzystającą z numeracji wersetów była Biblia Brzeska (1563).

Pierwszą drukowaną Biblią w historii była Biblia Gutenberga (1452−1455), która jest kompletnym wy− daniem Pisma Świętego po łacinie w tłumaczeniu św. Hieronima.

Poniżej znajduje się kilka ciekawostek dotyczących Biblii (na przykładzie Biblii Warszawskiej).

Księgi Biblii

66

Księgi Starego Testamentu

39

Księgi Nowego Testamentu

27

Środkowa księga Starego Testamentu

Przypowieści Salomona (in. Księga Przysłów)

Środkowa księga Nowego Testamentu

2 list do Tesaloniczan

Stary Testament

23 207 wersetów

Nowy Testament

7 957 wersetów

Środkowy wers Biblii

Psalm 102,1

Środkowy werset Starego Testamentu

2 Księga Kronik 20,18

17

Środkowy werset Nowego Testamentu

Dzieje Apostolskie 7,7

Najkrótszy werset Starego Testamentu

1 Księga Kronik 1,25

Najkrótszy werset Nowego Testamentu

Ewangelia Jana 11,35

Najdłuższy werset w Biblii

Księga Estery 8,9

Werset zawierający wszystkie litery alfabetu z wyjątkiem J

Księga Ezdrasza 7,21

Werset zawierający wszystkie litery alfabetu z wyjątkiem Q

Księga Daniela 4,37

Wersety podobne/identyczne

Księga Psalmów 107,8.15.21.31

Liczba rozdziałów w Biblii

1 188

Liczba rozdziałów w Starym Testamencie

928

Liczba rozdziałów w Nowym Testamencie

260

Środkowy rozdział Starego Testamentu

Księga Joba 28 (in. Księga Hioba)

Środkowy rozdział Nowego Testamentu

List do Rzymian 13

Najkrótszy rozdział Biblii

Psalm 117

Najdłuższy rozdział w Biblii

Psalm 119

Rozdziały podobne/ /identyczne w Biblii

2 Księga Królewska 19 i Księga Izajasza 37

Liczba słów w Starym Testamencie

592 439

Liczba słów w Nowym Testamencie

181 253

Najdłuższe słowo w Biblii

18 znaków: Maher−shalal− −hash−baz (Iz 8,1−3); (w BW imię podzielone jest na kilka słów)

Bóg śpiewa (za KJV Bible)

Księga Sofoniasza 3,17 („śpiewa” nie występuje w BW)

Król, który panował najkrócej

7 dni: król Zimri (1 Krl 16,15)

Słowa występujące w Biblii tylko raz

„wieczność”, „babka” (odmiany tych słów występują: „wieczny”, „babce”) — Koh 3,11 1 Krl 15,10

18

Historia przekładów Biblii ierwszym przekładem Biblii (Starego Testa− mentu, gdyż Nowy Testament wówczas jeszcze nie istniał), dokonanym w III−II w. p.n.e. wśród Żydów w Egipcie na język grecki, była Septuaginta. Nazwa „Septuaginta” nawiązuje do legen− dy, która sprawozdaje, że przekład dokonywany był przez 72 tłumaczy w ciągu 72 dni i wszystkie tłumacze− nia były zgodne co do słowa. Ponadto, po roku 538 n.e, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swo− bodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Następnym znanym przekładem jest Wulgata (z łac. versio vulgata — wersja dla wszystkich, popularna). Tego łacińskiego przekładu dokonał między 382−406 r.n.e. św. Hieronim na polecenie papieża Damazego I. Tłumaczenie, po kolejnych zmianach, zostało uznane za urzędowy tekst Pisma Świętego w Kościele Rzymskokatolickim.

Od II do VII w. dokonano wielu innych przekładów m. in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski. Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX w. przekład na język staro−cerkiewno−słowiański, dokonany przez Cyryla i Metodego, którzy prowadzili w misje chrystianizacyjne na ziemiach zamieszkanych przez Słowian.

Pierwszym przekładem Biblii na język narodowy (niemiecki) była Biblia Lutra (1534). Postulat dra Marcina Lutra o konieczności posługiwania się językami narodowymi w kulcie religijnym i literatu− rze (zamiast używania martwego języka łacińskie− go), dał większości narodów Europy północnej i środkowej impuls do rozwijania kultur narodowych.

19

Historia polskich tłumaczeń Biblii Ślady istnienia polskich przekładów datuje się na XIII wiek, należy do nich, między innymi, przekaz o Psałterzu królowej Kingi, który jednak nie za− chował się do naszych czasów. Najstarszymi zacho− wanymi rękopisami przekładów ksiąg świętych na język polski są: Psałterz floriański (inacz. Psał− terz królowej Jadwigi), pochodzący z 1395−1405 roku, Psałterz puławski (z końca XV w.) oraz Psałterz krakowski (1470), zwany także Psałterzem Wietora.

Pierwszym całościowym przekładem Starego Testa− mentu na język polski jest Biblia królowej Zofii, czwartej żony Władysława Jagiełły, zwanej inaczej Biblią Szaroszpatacką (1455).

W 1551 roku Stanisław Murzynowski dokonał prze− kładu Nowego Testamentu (luterańska Biblia Kró− lewiecka). Pierwszy pełny, drukowany przekład całego Pisma Świętego na język polski (z Wulgaty) ukazał się w Krakowie w 1561 roku. Jest to Biblia Leopolity, zwana też Szarffenbergowską.

W 1563 roku powstała kalwińska Biblia Brzeska funkcjonująca też pod nazwą Biblia Radziwiłłowska.

Jej przekładu dokonano z inicjatywy księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła zwanego Czarnym. Kilka lat później, w roku 1570 powstał przekład Szymona Bud− nego związanego ze wspólnotą Braci Polskich (aria− nie). Biblia ta zwana jest (znów od miejsca druku) — Biblią Nieświeską. Przekład Nowego Testamentu powstał w 1577 (Marcin Czechowic) i 1606 (Walenty Szmalec). Wiadomo też, że całość Biblii przełożył kalwin Marcin Janicki, ale rękopis przekładu zaginął.

W XVI w. powstał również przekład Jakuba Wujka, katolickiego księdza jezuity, który w kilku miejscach porównywał tekst łaciński z pierwowzorami greckimi (1593 — Nowy Testament), a w przypadku psalmów (1596) również z hebrajskim. Wydanie całości Pisma Świętego w przekładzie Wujka ukazało się już po jego 20

śmierci w 1599 roku. Poddane zostało jednak cenzu− rze zakonnej i Biblia ta została pod względem tłuma− czenia dopasowana ponownie do Wulgaty. Pierwotne jej brzmienie dzisiaj nie jest już znane. Przekład ten zastąpił nieudaną Biblię Leopolity i pełnił rolę podsta− wowego polskiego przekładu katolickiego przez 367 lat, aż do opracowania Biblii Tysiąclecia.

W roku 1632 został wydany luterański przekład Pisma Świętego (będący poprawioną wersją Biblii Brzeskiej), dokonany przez Daniela Mikołajewskie− go, znany pod nazwą Biblii Gdańskiej.

Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat Biblią polskich protestantów. Jednak pozostawiła drobny niesmak wśród biblistów przez wstawienie frazy nie występującej w żadnych manuskryptach źródłowych 1 J 5,7−8 (zob. A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament, Cambridge 1883, wyd. III, s. 654). Dodatkowa fraza (tzw. Comma Jo− hanneum) zapewne miała służyć odpieraniu poglą− dów ariańskich, znajdujących swój wyraz w przekła− dzie wspomnianego Szymona Budnego. Biblia Gdańska używana była przez polskich ewangelików w kościołach, w tym jako współczesny reprint z 1959 roku, aż do 1975 roku, do wydania Biblii Warszaw− skiej, ale i obecnie jest wciąż czytana w domach i doceniania przez wielu ludzi.

Nowy Testament i Psalmy z około 1860 roku, to protestancki przekład Bolesława Goetze, powstały przy współpracy tłumaczy związanych z Braćmi Plymuckimi (Plymouth Brethren) i Trynitarnym Towarzystwem Biblijnym. Zawiera również kwestio− nowane wiersze tzw. Comma Johanneum (1 J 5,7−8).

Na przełomie XIX i XX wieku powstał nowy przekład Tory i większości pozostałych ksiąg Starego Testamen− tu, wydany na podstawie języków oryginalnych przez Izaaka Cylkowa. Przed przekładem Cylkowa w 1891 roku w Wiedniu ukazało się tłumaczenie Biblii Hebraj− 21

skiej pt. Pismo Święte wszystko Starego Przymie− rza żydowskie i polskie, nakładem A. Reicharda.

Kolejne prace nad przekładem Biblii zostały podjęte dopiero w XX wieku.

W 1947 roku powstał przekład Nowego Testamentu ks. Eugeniusza Dąbrowskiego, z komentarzem. Źródłem tłumaczenia była na początku Wulgata, na− stępnie tłumaczenie z języka greckiego (1961). Był to więc jeden z pierwszych polskich katolickich przekła− dów z języków oryginalnych. Przekład wydany został również w nietypowych formach: pismem Braille’a dla niewidomych i w postaci pierwszej w historii pol− sko−łacińskiej synopsy, zestawiającej teksty paralelne.

W roku 1956 ukazał się Nowy Testament w prze− kładzie ks. Seweryna Kowalskiego. Było to dzieło całkowicie literackie i współczesne. Tłumacz świado− mie nie zastosował archaizmów znanych z Biblii Jaku− ba Wujka. Takie działanie zatarło różnice między sty− lami poszczególnych ksiąg. Wiele wydań zawierało materiały pomocnicze: skorowidz nazw, osób i pojęć, spis wypowiedzi Jezusa, a także spis perykop, czyli fragmentów Pisma Świętego przeznaczonych do czy− tania i objaśniania podczas danego nabożeństwa.

Przekład ks. Seweryna Kowalskiego od lat 70. XX w. był wypierany przez wydania Biblii Tysiąclecia oraz Nowego Testamentu ks. Kazimierza Romaniu− ka (późniejszej Biblii Warszawsko−Praskiej).

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, to przekład Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z naukowym komentarzem i ekskursami (dodatkami odbiegającymi od głównego przedmiotu dzieła), wydawany od 1958 roku. W tymże roku pojawiły się pierwsze tomy poświęcone geografii, historii i kultu− rze Nowego Testamentu, a ostatnie tomy Nowego Testamentu zakończono publikować w 1979 roku.

Stary Testament jest wydawany nadal od 1962 roku.

22

Każdy z tomów zawiera szczegółowy komentarz, przewyższający czasami wielokrotnie rozmiarem sam tekst. Komentarz naukowy uzupełnia bibliogra− fia, skorowidze i mapy.

W 1965 roku wydana została Biblia Tysiąclecia, nazwana tak z okazji 1000−lecia chrztu Polski (1966).

Był to pierwszy, całkowicie katolicki przekład doko− nany przez zespół benedyktynów tynieckich z Kra− kowa pod kierownictwem o. Augustyna Jankowskie− go OSB. Stary Testament tłumaczony był przede wszystkim z Septuaginty, a Nowy Testament z Wul− gaty. Wykorzystując osiągnięcia i rozwój poszczegól− nych dyscyplin biblistyki, w każdym z kolejnych pięciu wydań wprowadzano zmiany poprawiające jakość przekładu, opierając się o języki oryginalne.

W latach 80. XX w. powstało dźwiękowe wydanie Biblii, oparte o tekst drugiego i trzeciego wydania Biblii Tysiąclecia. Jedynie przy nagraniu Księgi Psal− mów korzystano z przekładu Czesława Miłosza.

W 2004 Wydawnictwo „Pallottinum” opublikowało Ewangelie na płytach CD. Tekst czwartego wydania opublikowany został w Internecie w 1998 i w 2003.

Ten sam tekst wydano też na płycie CD (1996−1998) oraz w ramach przeznaczonego dla biblistów amery− kańskiego programu Bible Works. Istnieje też kilka wydań nieautoryzowanych tekstu IV wydania. Nato− miast tekst piątego wydania ukazał się w 2006 w pol− skim programie e−Biblia.

Biblia Tysiąclecia jest oficjalnym tłumaczeniem litur− gicznym Kościoła Rzymskokatolickiego w Polsce.

Natomiast w 1975 roku powstał nowy protestancki przekład Biblii — Biblia Warszawska, zwana rów− nież Nowym Przekładem lub „Brytyjką” jako, że wyda− na została przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzy− stwo Biblijne (obecnie Towarzystwo Biblijne w Pol− sce). W niektórych wersjach na końcu Starego Testa− mentu zostały umieszczone księgi deuterokanonicz− 23

ne. Prace nad przekładem trwały 25 lat. Dziś jest to podstawowe tłumaczenie wykorzystywane podczas nabożeństw w Kościołach protestanckich w Polsce.

W tym samym czasie powstał kolejny katolicki prze− kład — Biblia Poznańska. Wydawana w latach 1973− 75 w kilku tomach (dostępna również w wydaniu jed− notomowym, a także edycjach pamiątkowych i biblio− filskich), jest współczesnym przekład Biblii z języków oryginalnych. Inicjatorem i kierownikiem zespołu redakcyjnego był ks. prof. Aleksy Klawek. Biblia Po− znańska posiada bardzo szczegółowe i obszerne obja− śnienia oraz komentarze. Nie zawiera odnośników do zbliżonych wersetów. Przez biblistów jest uznawa− na za najlepszy polski przekład Pisma Świętego.

Rok później (1976) ukazał się Nowy Testament ks. Kazimierza Romaniuka.

Słowo Życia z roku 1989, to protestancki przekład Nowego Testamentu, powstały w środowisku ewan− gelicznym, którego założeniem jest oddanie przesła− nia Jezusa Chrystusa we współczesnym, zrozumia− łym języku. Nie jest to klasyczny przekład, raczej parafraza tekstu. Słowo Życia zostało opracowane na podstawie anglojęzycznego przekładu z języka greckiego — Living New Testament.

W roku 1991 został wydany protestancki Nowy Testa− ment, Współczesny Przekład z języka greckiego, wzorowany na analogicznych wydaniach zachodnich, kierujący się zasadą ekwiwalencji dynamicznej (do− kładne i wierne oddanie sensu). Opracowany przez Komisję Przekładu Nowego Testamentu, z inicjatywy Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego (dziś Towarzystwo Biblijne w Polsce). W roku 1975 ukazała się Ewangelia Mateusza, a potem Cztery Ewangelie (1978). Ciekawostką jest istnienie wersji Nowego Testamentu w dialekcie kaszubskim.

Grecko−polski Nowy Testament z roku 1993, to katolicki przekład interlinearny z kodami gramatycz− 24

nymi, autorstwa ks. prof. Remigiusza Popowskiego i prof. Michała Wojciechowskiego.

W roku 1995 ukazała się Biblia Lubelska. Jest to przekład z języków oryginalnych, który jest wydawa− ny cyklicznie w formie zeszytów. Od roku 1995 uka− zało się ich ponad 20, obejmują tłumaczenia Ewan− gelii, listów św. Pawła oraz częściowo Stary Testa− ment. Zeszyty zawierają również komentarze i omó− wienia tekstów biblijnych.

W 1997 r., nakładem Towarzystwa Biblijnego w War− szawie, ukazało się współczesne, katolickie tłumacze− nie Pisma Świętego. Przekład jest efektem 35−letniej pracy ks. bpa Kazimierza Romaniuka. Tłumacz nadał swojemu dziełu nazwę Biblii Warszawsko−Praskiej.

Przekład ten oceniany jest jako najbardziej zrozumia− ły polski przekład współczesny, dokonany z języków oryginalnych. Tytuł tłumaczenia nawiązuje do objęcia przez bpa Romaniuka Diecezji Warszawsko−Praskiej.

Nowy Testament ukazał się w roku 1976.

Rok 1997 to wydanie kompletnego przekładu Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata (Nowy Te− stament — 1994) z języków oryginalnych, niemniej pol− ski przekład jest tłumaczeniem z języka angielskiego (1984) z uwzględnieniem języków oryginału. Tego tłu− maczenia, traktowanego jako nierzetelny i kontrowersyj− ny, dokonał anonimowy Komitet Przekładu Biblii Nowe− go Świata. Dzieło napisane jest w języku współczesnym.

W ramach Prymasowskiej Serii Biblijnej w roku 2000 ukazał się Nowy Testament, Przekład na Wielki Jubileusz Roku 2000. Tłumaczenie Nowego Testamentu dokonane przez ks. prof. Remi− giusza Popowskiego SDB (KUL). Treść wyróżnia się ciągłym tekstem wszystkich ksiąg Nowego Testa− mentu. W roku 2008 tłumaczenie wydano jako Nowy Testament dla moderatorów, w którym zaimplemen− towano szeroko znany przewodnik do praktycznego studium biblijnego, Serendipity Bible.

25

W 2001 r. opublikowano Ekumeniczny Przekład Nowego Testamentu i Psalmów (pierwsza część Biblii Ekumenicznej) dokonany przez biblistów z polskich Kościołów chrześcijańskich, pod auspicja− mi Towarzystwa Biblijnego w Polsce. Treści nadano współczesne brzmienie, tak aby był łatwiejszy do czytania dla współczesnego czytelnika.

W opracowaniu przekładu wzięli udział tłumacze skupieni wokół Międzywyznaniowego Zespołu Tłu− maczy, powołanego w 1985 roku. Prace rozpoczęto w roku 1994. Dwudziestu tłumaczy reprezentowało siedem Kościołów, a konsultacje były prowadzone w sumie z jedenastoma Kościołami.

Wbrew dotychczasowej praktyce Towarzystwa Biblij− nego w Polsce zamieszczono wstępy do poszczegól− nych ksiąg. Z przekładu usunięto niektóre wersety, mające słabsze potwierdzenie w zachowanych rękopi− sach, a obecne w starszych tłumaczeniach. Poprawio− ne wydanie zawiera także odnośniki do miejsc paralel− nych w Biblii, oraz przypisy dotyczące wyjaśnień słów, lub alternatywnych wariantów. Pominięto obja− śnienia o charakterze doktrynalnym.

Obecnie trwają prace nad Starym Testamentem, który zgodnie z zamierzeniami Towarzystwa Biblijnego, ma zostać wydany w pięciu, publikowanych co rok, tomach: Pięcioksiąg, Księgi Historyczne, Księgi Dydaktyczne (2008), Księgi Prorockie i Księgi Deuterokanoniczne.

Hebrajsko−polski Stary Testament — Pięciok− siąg, to specjalistyczny przekład pięciu pierwszych ksiąg Starego Testamentu. Pierwsze wydanie ukaza− ło się w roku 2003. Było ono poprzedzone wydaniem w 2000 roku interlinearnego przekładu Księgi Ro− dzaju. Redaktorem przekładu jest dr Anna Kuśmirek z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Przekład jest wydaniem interlinearnym; zawiera znajdujące się obok siebie języki: hebrajski oryginał, jego transliteracja oraz polskie tłumaczenie. Aparat 26

naukowy uzupełniają kody gramatyczne i indeks rdzeni wyrazowych. Sposób przekładu z języka he− brajskiego ma charakter dosłowny.

Biblia Ewangeliczna, Przekład Dosłowny/Lite− racki, jaki ukazał się w 2004 roku, to protestancki przekład na współczesny język polski, jeden z dwóch dokonanych przez Ewangeliczny Instytut Biblijny.

Charakteryzuje się wiernością tekstowi oryginalne− mu, a uzupełniony jest o komentarz filologiczny i kulturowy. Do roku 2006 opublikowano jedynie Nowy Testament. Przekład literacki jako cały Nowy Testament ukazał się w roku 2007.

Polskie wydanie Biblii Jerozolimskiej ukazało się w 2006 r. Sam tekst Biblii nie był tłumaczony, posłu− żono się piątym wydaniem Biblii Tysiąclecia. Przetłu− maczone zostało jedynie wprowadzenie, przypisy i marginalia (na podstawie La Bible de Jerusalem, Paris 1996). Wydanie zaopatrzono w mapy, tablice chronologiczne, tablice miar i monet, objaśnienia do kalendarzy biblijnych. Słowo wstępne zredagował Prymas Polski, kard. Józef Glemp.

Nowa Biblia Gdańska z roku 2007, to przekład protestancki, dokonany na podstawie Biblii Gdań− skiej. Pracom patronuje Śląskie Towarzystwo Biblij− ne. W roku 2007 ukazał się Nowy Testament oraz niektóre księgi Starego Testamentu.

Najnowszy, całościowy przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych, dokonany przez biblistów Towarzystwa św. Pawła, przy współpracy zaproszo− nych polonistów, nosi nazwę Biblii Paulistów, któ− rej pełne wydanie ukazało się w 2008 roku.

Prace rozpoczęto w roku 1996, a w roku 2005 wyda− no Nowy Testament i Księgę Psalmów. Przekład opatrzono wstępami i komentarzami oraz zastosowa− no odnośniki do podobnych fragmentów i przypisy.

Dodatkową zaletą jest słownik z objaśnieniami naj− ważniejszych pojęć oraz tabele chronologiczne 27

i mapki. Tekst nie zawiera archaizmów, jest zrozu− miały dla współczesnego czytelnika, jednocześnie zachowuje wierność wobec oryginału oraz stosuje nowatorskie formy zmieniające brzmienie niektó− rych znanych tekstów.

Uwspółcześniona Biblia Gdańska to przedsię− wzięcie Fundacji Wrota Nadziei z 2008 roku. Do tej pory ukazał się kompletny Nowy Testament, opa− trzony przypisami. Tłumaczenie powstało na podsta− wie Biblii Gdańskiej.

Przekłady literackie Biblia w języku polskim ma również swoje interesu− jące przekłady literackie. Największym uznaniem biblistów cieszą się tłumaczenia Czesława Miłosza (m. in. Psalmy, Pieśń nad pieśniami, Księga Hioba — wydane w całości w 2003 r.) oraz Romana Brandstaettera (m. in. Księga Joba czy Psalmy wydawane w latach 1964−1986) czy Artura Sandau− era (przekład Księgi Rodzaju). Cenione są przede wszystkim za walory językowe.

Adaptacje językowe i gwarowe W oparciu o tekst Biblii Tysiąclecia ukazywały się też adaptacje językowe i gwarowe. W roku 1993 opu− blikowano Swięté Pismiona Nowego Testameńtu w tłumaczeniu Eugeniusza Gołąbka na język kaszub− ski. Ślązacy doczekali się w roku 2000 Biblii Ślązo− ka, a w gwarze górali Skalnego Podhala ukazał się Nowy Testament (2002−2005).

Na odrębnie wyszczególnienie zasługuje Dobra Czy− tanka wg św. ziom’a Janka z roku 2006. Jest to przekład Ewangelii Jana na slang młodzieżowy, ilu− strowany komiksowymi rysunkami. Przekład nie ma jednego autora. Tworzyła go młodzież szkolna oraz studenci Uniwersytetu Warszawskiego, pedagodzy i poloniści, a także filolodzy klasyczni, którzy dopilno− wali zachowania zgodności przekładu z oryginałem.

28

Wybrane przykłady tłumaczeń Biblii (J 4,3−9) Biblia Brzeska (1563) 3. Opuścił Judę i szedł zasię do Galilejej. 4. I przy− szło mu prawie przejdź przez Samarją. 5. A tak przy− szedł do miasta Samarjej, które zową Sychar, podle folwarku, który dał Jakub Józefowi, synowi swemu.

6. I był tam stok Jakubów; a przetoż Jezus będąc spracowany z drogi, siadł tak u stoku, a było jakoby o szóstej godzinie. 7. Zatym przyszła niewiasta sama− rytańska, aby czyrpała wodę, ku której rzekł Jezus: Daj mi pić! 8. Bo zwolennicy jego szli byli do miasta, aby kupili co jeść. 9. Tedy mu rzekła ona samarytań− ska niewiasta: Jakoż ty Żydem będąc, żądasz ode mnie picia, któram jest niewiasta samarytańska?

Gdyż Żydowie nie towarzyszą z Samarytany.

(Kalvin Publishing, Clifton, New Jersey, 2003)

Biblia Jakuba Wujka (1599) 3. Opuścił Żydowską ziemię, i szedł zasię do Galilejej.

4. A musiał przejść przez Samaryą. 5. Przyszedł tedy do miasta Samarjej, które zową Sychar: blizko folwar− ku, który dał Jakób Józefowi synowi swemu. 6. A była tam studnia Jakóbowa. Jezus tedy spracowany z dro− gi, siedział tak nad studnią. Godzina była jakoby szó− sta. 7. Przyszła niewiasta z Samarjej czerpać wodę.

Rzekł jej Jezus: Daj mi pić. 8. Bo uczniowie jego ode− szli byli do miasta, aby kupili strawy. 9. Rzekła mu tedy ona Samarytańska niewiasta: Jakoż ty Żydem będąc, prosisz u mnie pić, któram jest niewiasta Sa− marytanka? bo Żydowie nie obcują z Samarytany.

(B. G. Teubner, Lipsk, Warszawa, 1874)

29

Nowy testament ks. Eugeniusza Dąbrowskiego (1947) 3. opuścił Judeę i odszedł znowu do Galilei. 4. A wypa− dło mu iść przez Samarię. 5. Przybywa więc do pew− nego miasta samarytańskiego, zwanego Sychar, nie− daleko posiadłości, którą dał Jakub Józefowi, synowi swemu. 6. I była tam studia Jakubowa, a Jezus znużo− ny podróżą siedział przy studni. Godzina była mniej więcej szósta. 7. A oto nadchodzi jakaś niewiasta sa− marytańska, by zaczerpnąć wody. Rzecze jej Jezus: Daj mi pić. 8. (Uczniowie bowiem jego poszli do mia− sta, aby kupić żywności.) 9. Mówi mu tedy niewiasta samarytańska: Jakże to ty, będąc Żydem, możesz prosić o wodę mnie, niewiastę samarytańską? — Żydzi bowiem nie przestają z Samarytanami. — (Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 1965)

Biblia Tysiąclecia (1965) 3. — opuścił Judeę i odszedł znów do Galilei.

4. Trzeba Mu było przejść przez Samarię. 5. Przybył więc do miasta samarytańskiego zwanego Sychar, w pobliżu pola, które dał Jakub synowi swemu, Józe− fowi. 6. Było tam źródło Jakuba. Jezus zmęczony drogą siedział sobie przy źródle. Było to około szó− stej godziny. 7. [Wówczas] nadeszła kobieta z Sama− rii, aby zaczerpnąć wody. Jezus rzekł do niej: Daj Mi pić! 8. Jego uczniowie bowiem udali się przedtem do miasta, by zakupić żywności. 9. Na to rzekła do Niego Samarytanka: Jakżeż Ty, będąc Żydem, prosisz mnie, Samarytankę, [bym Ci dała] się napić? Żydzi bowiem i Samarytanie unikają się nawzajem.

(Wydawnictwo Pallottinum, Poznań, 2005)

30

Biblia Warszawska (1975) 3. Opuścił Judeę i odszedł z powrotem do Galilei.

4. A musiał przechodzić przez Samarię. 5. Przybył więc do miasta samarytańskiego, zwanego Sychar, blisko pola, które Jakub dał swemu synowi Józefowi.

6. A była tam studnia Jakuba. Jezus więc, zmęczony podróżą, usiadł sobie przy studni; było to około szó− stej godziny. 7. Wtem przyszła niewiasta samarytań− ska, aby nabrać wody. Jezus rzekł do niej: Daj mi pić! 8. Uczniowie jego bowiem poszli do miasta, by nakupić żywności. 9. Wtedy niewiasta samarytańska rzekła do niego: Jakże Ty, będąc Żydem, prosisz mnie, Samarytankę, o wodę? (Żydzi bowiem nie obcują z Samarytanami).

(Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa, 2004)

Dobra Czytanka według św. Ziom’a Janka (2006) 3.(Jezus) Wyszedł z Judei i wrócił do Galilei.

4. Musiał przebić się przez Samarię. 5. Więc przy− szedł na samarytańskie blokowisko (Sychar) blisko działki, którą Jakub odpalił swojemu synowi Józko− wi. 6. I tam było ujęcie wody Jakuba. Więc Jezus zmachany podróżą, glebnął se przy studni; to było koło dwunastej. 7. A tu wbija się samarytańska laska, żeby nabrać wody. Jezus powiedział do niej: Daj mi pić! 8. Bo jego ekipa poszła do miasta, żeby kupić żarcie. 9. Wtedy ta panna powiedziała mu: Pogięło cię? Jesteś Żydem i prosisz mnie, Samarytankę, o wodę? (bo Żydzi nie zadają się z Samarytanami) (Dobra Czytanka, Warszawa, 2006)

31