अर्धांगी कथा विशेषांक -नोव्हें.२०१३

कथा

दि पा व ली

વાર્ા​ા कहधनी

ां ी अर्धग

दव शे षा​ां क

नोव्हें बर-२०१

र - २०१३

1

संपादक * मीनध त्रिवेदी * अलकध असेरकर

कथध प्रस्तधवनध- प्रध.अत्रदती मळ् ु ये

पधन क्र.

६

झाले मोकळे आकाश – सुषमा आर्ा​ा

१७

े धई पती, पत्नी आत्रि ..ती – त्रप्रयध प्रभदु स

२३

त्रमि – स्मीतध वैद्य

३०

मलध बधयको हवी – सत्रु नलध त्रिरूर

३८

त्रिचकी मधरूनी जधवे – िधत्रलनी कुलकिी

४६

मग मधझे घर कुठे आहे – मीनध त्रिवेदी

५२

त्रनरूत्तर – अलकध गधांर्ी-असेरकर

५८

कधिध रुते कुिधलध – अचचनध कुलकिी

७४

વ્હિલરના સ્ટૉલ પાસે – राजू पटे ल

८९

સાથ – રાજૂલ ભાનુશાલી

९४

सजा - अलका ससिंह

९८

2

सांपािकीय फेसबुकवरील ‘अर्ा​ांगी’ र्ा स्त्री-जाणीवा व्र्क्त करणा-र्ा

ग्रुप

अिंक...र्ापूवी दोन

प्रोफाईलचा अिंक

हा

प्रकासशत

ततसरा झाले.

ईपैकी

पहहला अिंक हा ववववर् साहहत्र्ाने नटलेला होता, तर दस ु रा फक्त कववतािंचा अिंक, जो ८ माचा २०१३ ला जागततक महहला हदनाचे तनसमत्त सार्ून प्रकासशत केला गेला होता.. हा ततसरा अिंक, अकरा कथािंचा हदवाळी अिंक म्हणून प्रकासशत करताना आनिंद होतोर्..ववशेष म्हणजे र्ा अिंकात दोन गुजराती कथाही आहे त, तसेच एक हहिंदी कथा आहे ...अर्ा​ांगी हे सवाभाषीर्

3

सदस्त्र्ािंचिं र्ा ववषर्ावर व्र्क्त होण्र्ाचिं व्र्ासपीठ व्हाविं हाच त्र्ामागील उद्देश... नेहमीप्रमाणेच र्ा अिंकात दे खील लेखन करणारे हे ‘अर्ा​ांगी’

र्ा

ग्रुप

प्रोफाईलचे

सदस्त्र्

असून,

र्ातील अनेक हे रुढाथा​ाने लेखक नाहीत. तरीही त्र्ािंनी र्ा कथा सलहहण्र्ाचा प्रर्त्न केलार् तो म्हणजे

तनव्वळ

स्त्वतः

अनुभवािंवरून...अथा​ात असतील

ककिंवा

हे

समाज

घेतलेल्र्ा,

पाहहलेल्र्ा

अनुभव

वैर्क्तीक

जीवनातून

पाहहलेले

असतील... र्ा सवा कथा वाचून आपल्र्ा व्र्स्त्त वेळापरकातून खास वेळ काढून प्रा.अहदती मुळ्र्े र्ािंनी र्ा अिंकाकररता

आपली

प्रस्त्तावना

सलहून

हदली

र्ाकररता त्र्ािंचे र्न्र्वाद. हदपा गुजर हहने प्रुफ 4

ररडीिंगचे काम पाहहले. त्र्ाचप्रमाणे सवा लेखकलेखखकािंचेही मनापासून र्न्र्वाद. डॉ.अलका ससिंह र्ािंनी दे खील आपल्र्ा व्र्स्त्त हदनक्रमातूनच नव्हे तर डेंग्र्ूने आजारी असतानाही, आखण केवळ एकदा सािंगूनही, वेळ काढून, अगदी रारी जागूनही कथा सलहून पाठवून हदली त्र्ािंचे ववशेष आभार. काही रूटी राहून गेल्र्ा असतील तर त्र्ाची

जबाबदारी सिंपादकािंची समजून, वाचकािंनी उदार मनाने हा एक वेगळा प्रर्त्न म्हणून र्ाकडे पाहून

आपली दाद ardhangi@ymail.com वर नोंदवावी ही अपेक्षा नक्कीच आहे . सवा वाचकािंना हदवाळीच्र्ा मनापासून शुभेच्छा.... (टीप - अिंकातल्र्ा साहहत्र्ातील मतािंशी इथले सिंपादक सहमत असतीलच असे नाही )

5

प्रस्तावना – अहदती

मळ् ु र्े

अलका गािंर्ी-असेरकर आखण मीना त्ररवेदी र्ा दोघीिंनी सिंपाहदत केलेला "अर्ा​ांगी"चा हदवाळी अिंक आपल्र्ा भेटीला आला आहे . र्ा सगळ्र्ा कथा र्ा तुमच्र्ा-आमच्र्ासारख्र्ाच

प्रस्त्थावपत

नसणा-र्ा

लेखक-लेखखकािंनी सलहहल्र्ा आहे त. पण जेव्हा र्ा कथा आपण वाचार्ला लागतो, तेव्हा सरु े ख आखण सहज

शैली

आखण

त्र्ाहीपेक्षा

त्र्ामध्र्े

ज्र्ा

ताकदीने स्त्स्त्रर्ािंचे प्रश्न आखण स्त्री-मनाची स्त्पिंदनिं व्र्क्त

होतातते

साहहत्र्ाच्र्ा

क्षेरात

पाहून

र्ा

नक्कीच

सा-र्ा

जणीिंना

उज्ज्वल

भववष्र्

आहे . "झाले मोकळे आकाश" ही सष ु माची पहहली कथा. मल ु ीला पाळी र्ेणिं हा ततच्र्ा आर्ष्ु र्ातला 6

महत्वाचा टप्पा... खरिं तर स्रीत्वाची सरु वात...एक सद िंु र नैसर्गाक वळण! नेमकिं ततथिंच ततच्र्ा सा-र्ा बिंर्नािंना

सरु वात

होते.

ततच्र्ा

सगळ्र्ा

मुक्त

अववष्कारािंवर बिंर्निं लादली जातात. ज्र्ा समाजात उघड उघड सलिंगपूजा केली जाते, त्र्ाच समाजाचा हा

दािंसभकपणा.

सष ु माच्र्ा

कथेतल्र्ा

आईच्र्ा

पहहल्र्ा पाळीच्र्ा अनभ ु वातन ू कथेला सरु वात होते आखण ततच्र्ा मल ा ु ीच्र्ा त्र्ाच टप्प्र्ावर हे वतुळ पण ू ा होतिं. अथा​ातच भक्कम आशावादाचिं अश्वासन दे ऊन. खूप थोड्र्ा शब्दात बरिं च काही सच ु वून जाणिं, सािंगन ू जाणिं हे सष ु माच्र्ा शैलीचिं वैसशष्​्र्. गेल्र्ा काही वषा​ात ’ग्लोबलार्झेशन’ आपल्र्ा घरात

र्ेऊन

पोचलिंर्

आखण

त्र्ाबरोबरच

चिंगळवादही र्ेऊन चािंगलाच स्त्स्त्थरावलार्. एकिंदरच 7

जीवनशैली आखण जीवनमल् ू र्ािंवर जोरदार पररणाम होताना हदसतार्त. एकीकडे बार्का सशकतार्त, आपल्र्ा गण ु वत्तेच्र्ा जोरावरती आर्थाक प्रगती पण करतार्त, पण त्र्ाच वेळी ज्र्ाला फारशी वैचाररक बैठक नाही असा बेदरकार व्र्क्तीवाद पण

फोफावताना

हदसतोर्.

वप्रर्ा

प्रभद ु े साईच्र्ा

"पती, पत्नी आखण ती" र्ा कथेतले दीप्ती आखण शेखर हे त्र्ा व्र्वस्त्थेचे प्रतततनर्ी आखण बळीही. र्ा बदललेल्र्ा व्र्वस्त्थेत कुटुिंबसिंस्त्थेचा नव्र्ानिं ववचार

करार्ला

अथा​ात

हवार्,

त्र्ाकरता

जन् ु र्ा

पुरूषािंना

चौकटी

मोडून.

वैचाररक

आखण

नैततकदृष्​्र्ा प्रगल्भता आल्र्ासशवार् हे होणार नाही.

कारण

ररलेशनसशपमध्र्े कसमटमें ट

अथा​ात

स्त्री-पुरूषािंच्र्ा (लग्न

ककिंवा

जबाबदारीची 8

कोणत्र्ाही सलव्ह-इन) जाणीव

हा

महत्वाचा

मद्द ु ा

भावतनकदृष्​्र्ा

आहे .

त्र्ामळ ु े

बाईच

र्ामध्र्े

सध्र्ा दोन्ही

तरी बाजन िंू ी

भरडली जात आहे . दोन-चार वपढर्ािंपव ू ीची कोकणगोवा भागातील खोत आखण भावीण र्ा नात्र्ाची शेखर-दीप्तीच्र्ा नात्र्ाशी केलेली तुलना कथेला वेगळ्र्ाच पातळीवर नेते. "समर" ही स्त्स्त्मताची एक प्रसन्न कथा आहे . ततची शैलीही तशीच आल्हाददार्क आहे . एखादा झरा

झुळझळ ु

वहात

जावा

तशी

नातर्केच्र्ा

मनातली हळूवार स्त्पिंदनिं ती उलगडत नेते. एका साध्र्ाशा

घरे लू

बाईचा

’फेसबक ु ’च्र्ा

जगातला

प्रवेश... त्र्ातून ततची एकाशी होणारी सहजसद ुिं र मैरी! कथेत खरिं तर काहीच ववशेष घडत नाही. पण

हटवपकल

मध्र्मवगीर् 9

चौकटीतली

सार्ी-

सोज्वळ नातर्का आखण ततचा त्र्ा समराला (चोरून) भेटण्र्ापर्ांतचा हा प्रवास फार छान, नाजक ू पणे वणान

केलार्.

आता पुढे

तो प्रवास

कोणत्र्ा

वळणावर जाईल हे वाचकािंच्र्ा कल्पनाशक्तीवर सोडून हदलिं आहे . "मला बार्को हवी" ही सतु नला सशरूर र्ािंची लक्षणीर् कथा. एका घरातील कॅन्सरग्रस्त्त बार्को आखण दस ु -र्ा घरातील कॅन्सरग्रस्त्त नवरा अशी ही दोन कुटुिंबिं. ट्रीटमें टच्र्ा तनसमत्तानिं एकर र्ेतात, ओळख वाढते. स्त्री म्हणन ू सवा बाबतीत आदशा असणारी गौरी नव-र्ाची ज्र्ा मार्ेनिं काळजी घेते, घरदार सािंभाळते, ते पाहून एका क्षणी नीसलमाला असिं वाटून जातिं की ’मला अशी बार्को हवी’... हे खूप मजेशीर वाटता वाटताच ब्लॅ क ह्र्ूमरच्र्ा 10

बाजल ू ा कर्ी झक ु तिं कळत नाही. लौकककाथा​ानिं सवा दृष्टीनिं सख ु ी असणा-र्ा स्त्रीच्र्ा मनाचा दख ु रा कोपरा र्ा कथेत तरलपणे व्र्क्त होतो. एका

तनवत्ृ तीकडे

झक ु लेल्र्ा

मनात

लहानपणच्र्ा "हटचकी मारून जावे" र्ा खेळाची गोड आठवण र्ेते आखण त्र्ाला जोडून अनेक आठवणी

उलगडत

जातात.

बाईच्र्ा

कपाळावर

हटकली लागते तेव्हापासन ू हाच खेळ आर्ष्ु र्भर ’टे कन फॉर ग्रॅंटेड’ र्ा स्त्वरूपात बाईला खेळावा लागतो, हे वास्त्तव खाडकन समोर र्ेतिं. शासलनी कुलकणींनी ते फारच सरु े ख मािंडले आहे . मीना त्ररवेदी र्ािंची "मग माझे घर कुठे आहे ?" ही

कथाही

बाईच्र्ा

उपरे पणाला

पुन्हा

एकदा

अर्ोरे खखत करते. आर्ी वडडलािंचिं घर, मग नव11

र्ाचिं आखण शेवटी मल ु ाचिं, असा प्रवास करणा-र्ा भारतीर्

स्त्रीला

पडणारा

हा

सनातन

प्रश्न...

ककतीही सस िं कृत आखण मनासारखा नवरा आखण ु स्त् सासर समळालिं तरी बाईला आर्ष्ु र्ात एकदा तरी हा

प्रश्न

सामोरा

र्ेतो

आखण

छळतोच.

ज्र्ा

घरासाठी ती आपलिं तन-मन-र्न पणाला लावते, ते घर कर्ी आपलिं नव्हतिंच ही जाणीव कर्ी ना कर्ी ततचिं आर्ष्ु र् ततला करून दे तिंच. त्र्ातही न समळवत्र्ा स्त्रीला हा प्रश्न सतत घाबरवत असतो. आपल्र्ा आर्ा-आज्र्ा र्ाच तर गोष्टीला घाबरून कर्ी बिंड करार्ला र्जल्र्ा नाहीत. मीना त्ररवेदीची कथा त्र्ामळ ु े आजही ताजीच! अचाना कुलकणीच्र्ा "काटा रूते कुणाला" मध्र्े आर्व्हीएफ सेंटरमध्र्े काम करणारी रे वा ततच्र्ा 12

सेंटरमध्र्े र्ेणा-र्ा गौरीच्र्ा दःु खानिं आखण निंतर ततच्र्ा अपघाती मत्ृ र्न ू िं व्र्र्थत होते. गौरीला न्र्ार् समळावा म्हणन ू नारी समता मिंचाकडे आपलिं मन

मोकळिं

करते,

त्र्ावेळी

आपली

स्त्वतःची

वेदनाही व्र्क्त करते. र्ा दोघीिंच्र्ा गोष्टी परत बाईच्र्ा एकिंदरच अस्त्स्त्तत्वाबद्दल प्रश्नर्चन्ह उभिं करतात. अलकाची "तनरूत्तर" ही कथा लक्षणीर् म्हटली पाहहजे, कारण एक चाकोरीबाहे रचा प्रश्न त्र्ामध्र्े मािंडलार्. बाईच्र्ा भावतनक गरजा आखण त्र्ातन ू र्ेणारिं असमार्ान, र्ा सा-र्ाबाबत खप ू बोलणिंसलहहणिं होतिं. ततच्र्ा शारीररक गरजेकडे आजही हे टाळणीनिं पाहहलिं जातिं. त्र्ासाठी लग्नासशवार् पर्ा​ार् नाही. आखण मग एका गरजेसाठी सा-र्ा 13

नको

असलेल्र्ा

तडजोडी

करणिं

भाग

पडतिं.

अनेकदा त्र्ात आर्ष्ु र्ाचा आनिंदच हरवन ू जातो. तरूण ववर्ुर पुरूष आपल्र्ा गरजेकरता काही करो, ते खपन जातिं. पण तरूण ववर्वेचिं लग्नसद्ध ू ु ा टीकेचा ववषर् ठरतिं. "तनरूत्तर" र्ा कथेतील सिंध्र्ा जो मागा तनवडते, तो समाजाला न पचणारा, तरीही ततच्र्ा दृष्टीनिं र्ोग्र् आहे . अथा​ात त्र्ाच्र्ा सा-र्ा पररणामािंना सामोरिं जार्ची ततची मानससक तर्ारी आहे च. अगदी कथेतही असा ववचार मािंडणिं हे खरोखरच स्त्वागताहा र्ाडस आहे . डॉ. अलका ससिंह र्ािंची ’सजा’ ही हहिंदी कथा एका अपिंग मल ु ीची व्र्था मािंडते. उत्तर भारतातील समाजात

आजही

मल ु ीचा

जन्म

म्हणजे

आईबापािंवर सिंकटच असतिं. त्र्ात ही मल ु गी वािंड, 14

मल ु ािंसोबत खेळ आखण मस्त्ती करणारी. अशीच खेळताना

झाडावरून

पडते

आखण

एक

हात

गमावते. पुढिं बाप ततचिं लग्न त्र्ाच्र्ाच वर्ाच्र्ा श्रीमिंत माणसाबरोबर लावन ू दे तो. ती बापाला जाब ववचारार्ची व्र्वस्त्थेचा

हहिंमत

करते.

प्रतततनर्ी.

बापही

त्र्ाचिं

ऐकून

पुरूषसत्ताक ती

उिं बरा

ओलािंडते ते बापाशी कार्मचिं नातिं तोडूनच. र्ा

सगळ्र्ा

कथािंमर्न ू

परू ु षसत्ताक

समाजव्र्वस्त्थेचा बळी ठरणा-र्ा स्त्स्त्रर्ािंची वेदना सहजपणे व्र्क्त केली गेलीर्. त्र्ातल्र्ा सा-र्ा जणी, तम् ु हा-आम्हाला आपल्र्ा स्त्वतःशी, तर कर्ी आपल्र्ा

भोवतीच्र्ा

अनेकीिंशी

नातिं

सािंगणा-र्ा

आहे त. त्र्ामळ ु े आपण सहजपणे त्र्ा कथािंमध्र्े गत ुिं त जातो. र्ोगार्ोगानिं स्त्रीच्र्ा वर्ाच्र्ा सा-र्ा 15

टप्प्र्ािंवरील अनुभव र्ा सा-र्ा कथािंमर्ून र्ेतात. "झाले मोकळे आकाश" मर्ल्र्ा वर्ात र्ेणा-र्ा मल ु ीपासन ू , "हटचकी मारून जावे" मर्ल्र्ा वर्स्त्क नातर्केपर्ांत हा प्रवास होत जातो. शैली असो की आशर्घनता, दोन्ही दृष्टीनिं सा-र्ा कथा दजेदार आहे त. "अर्ा​ांगी"चे सारे वाचक र्ा माझ्र्ा मताशी तनस्त्श्चतपणे सहमत होतील.

- अहदती मळ् ु र्े दोन गज ु राती कथा. त्र्ातील एक राजू पटे ल र्ा एकमेव लेखकाची र्ा अिंकातील कथा. ‘स्त्व्हलरना स्त्टॉल

पासे’.

साचलेपणाला

ही

वैवाहीक

किंटाळून

जीवनात

सोशल

आलेल्र्ा

नेटवकींगमर्न ू

व्हच्र्अ ुा ल मैरीत अडकलेल्र्ा जोडप्र्ाची आजच्र्ा काळाशी सस िं त कथा. तसेच गह ु ग ु ारच्र्ा ृ ीणीचिं दप 16

वेळचिं एकटे पण तनसगा​ाशी जोडून घेणारी ‘साथ’ र्ा राजल ू भानश ु ालीच्र्ा कथेतील नातर्का.

-अलका असेरकर ------------------------------

झाले मोकळे आकाश........सुषमा

आर्ा​ा, मुिंबई

रोज सिंध्र्ाकाळी हदवेलागणीला सगळे जण त्र्ा भल्र्ा मोठ्ठर् ् ा सलिंगाला अिंगणात ठे वून दर् ु ाने र्ूवत असत. कुणी तेल-तूप, कुणी दही-मर्, तर कुणी त्र्ाच्र्ा डोक्र्ावर फुलिं टाकत. मग तो पूणप ा णे र्चपचीपीत व्हार्चा. त्र्ानिंतर काही जणी गळा काढून गाणी म्हणार्ला सुरुवात करार्च्र्ा. कणाककाश्श आखण भेसूर अशा आवाजाने माझ्र्ा कानठळ्र्ा बसार्च्र्ा. मी

कानावर

हात ठे वून

उभी 17

राहहले;

कक

आई

डोळे

वटारार्ची. मग मी झटकन कानावरून दोन्ही हात बाजूला करार्चे.

पण मग त्र्ालाही त्र्ा आवाजाचा रास होत

असेलच ना..? आखण सगळिं डोकिं भादरून आलेले भटजी काका त्र्ाच्र्ासमोर मोठ्ठा तुपाचा हदवा लावार्चे, त्र्ािंचिं ते भादरून आलेलिं डोकिं पाहहलिं कक मला त्र्ािंना “ताजी” द्र्ार्ची इच्छा व्हार्ची. माझ्र्ाही डोक्र्ात जास्त्त उवा झाल्र्ा कक आई घरीच माझिं डोकिं भादरार्ची. मग सगळे जण मला ताजी द्र्ार्चे. सगळ्र्ािंच्र्ा 'नानाची टािंग' म्हणत मी एकेकाला आडवा पाडून मारार्चे, मग आई मागून र्ेऊन उलट माझ्र्ाच पाठीत र्पाटे

घालार्ची;

म्हणार्ची

बाईच्र्ा

जातीने

जास्त्त

आगाऊपणा करू नर्े. पुरुषािंच्र्ा असिं अिंगचटीला र्ेऊ नर्े. मग मी पाठ चोळत रडतच घरी जार्ची. आजही आई मलाच ओरडली होती. ही अशी मलाच का ओरडते िं ू न दाखव म्हणजे सारखी ? दे वा आता तू ह्र्ा सगळ्र्ािंना सशक ह्र्ािंना कळे ल कक तुला ह्र्ा सगळ्र्ाचा रास होतोर्!!! पण 18

खरच तो ऐकत होता का ? , कक तो फक्त दगड होता एक 'सलिंग' असलेल..!!!. त्र्ाचिं सलिंग, त्र्ा हदवशी मनू च्र्ा बाबाने

मला जवळ घेऊन दाखवलिं तसिंच होतिं ......... तेव्हा तर आई माझ्र्ावर जाम भडकली होती. आखण मनूच्र्ा आईशी जाऊन भािंडली सुद्धा........... त्र्ावेळी मला आई जरा ववर्चरच वाटली !!!! मग एके हदवशी सकाळीच माझ्र्ा पोटात आगडोंब उसळला. आई गिंsssss केलिं तशी आई र्ावतच आली. मग आईने मला मोरीत नेऊन माझे सगळे कपडे तपासले. त्र्ा चार हदवसात आई मला त्र्ा सलिंगाच्र्ा पूजे जवळ कफरकू दे त नव्हती. मगमी खखडकीतूनच सगळ्र्ािंना त्र्ाचा उदोउदो करताना पाहू लागले. हर एक महहन्र्ातील चार हदवस आई मला मागच्र्ा अिंगण्र्ातल्र्ा

खोलीत

ठे वूलागली. ततथे

खूप

कुबट

वास

र्ार्चा. मला ततथे अस्त्जबात झोप लागत नव्हती. ते चार हदवस आई मला जवळही घेत नव्हती. मग मी एकटीच गुढगे छातीपर्ांत ओढून झोपून जार्ची.

19

असेच ककतीतरी महहने चालूच होतिं. ते चार हदवस आखण त्र्ा हदवसािंमध्र्े माझ्र्ा आतून वाहणारा तो अखिंड झरा मला नकोसा वाटू लागला. माझिं कातडिं सोलवटून काढू लागला. मग मी पार् फाकवून एकटक छताकडे पाहत राहार्ची. छताला लागलेली जाळीजळमटे , त्र्ातून सतत आतबाहे र करणारा कोळी.... ओल लागलेली सभिंत...त्र्ातून आ वासून बाहे र पडलेली पापुदे ... माझिं जुनिं, आखण फाटलेलिं घोंगडिं... मला पाणी वपण्र्ासाठी हदलेला त्रबनबुडाचा तािंब्र्ा त्र्ातून घरिं गळणारिं पाणी आखण त्र्ा पाण्र्ाचे ओघळ उमटलेली ती शेणानिं

सारवलेली

जमीन.................. ते चार हदवस सिंपले तरीही मी ततन्ही त्ररकाळ ततथेच जाऊन बसार्ची. बाहे रच्र्ा जगापेक्षा मला त्र्ा त्रबनबुडाच्र्ा वस्त्तू जास्त्त जवळच्र्ा वाटू लागल्र्ा, तनदान त्र्ा तरी मला दरू लोटत नव्हत्र्ा. त्र्ािंना माझा कर्ीच ववटाळ होत नव्हता...मी

20

ततथे बसून पुस्त्तकिं वाचू लागले..... "“अगले जनम मोहे त्रबहटर्ा ना कीजो“.................. आज ककत्र्ेक वषा​ानिंतर, माझी मुलगी अशीच खखडकीजवळ बसून पुस्त्तक वाचत होती. आज पहहल्र्ािंदाच ततला पाळी आली होती. "माझिं झालिं ते झालिं, माझ्र्ा मुलीला मी र्ा बेगडी सिंस्त्कृतीची जराही झळ लागू दे णार नाही", असिं मनाशी ठरवत मी ततच्र्ाजवळ गेले आखण प्रेमाने ततच्र्ा डोक्र्ावरून हात कफरवला. पण मी काही सािंगार्च्र्ा आतच ततने मला सािंगार्ला सुरुवात केली, "अगिं आई तू टे न्शन घेऊ नकोस. आमच्र्ा शाळे त गेल्र्ा

महहन्र्ातच

माससक

पाळीवर लेक्चसा झाले. अशावेळी स्त्वच्छता कशी पाळार्ची. कार् खार्चिं कार् प्र्ार्चिं ... सगळिं सववस्त्तर समजावून सािंर्गतलिं आहे ... तो कार् एवढा मोठ्ठा इश्र्ू नाहीर्े गिं"..............

21

ककती सहजपणे ती बोलून गेली; आखण मला हसूच फुटलिं. ककती मोठी वाटली मला ती त्र्ावेळी!!!! मी ततला काही समजावून सािंगण्र्ाआर्ी ततनेच मला समजावून सािंर्गतलिं.... आजची वपढी प्रगल्भ आहे . माझी मुलगी आजच्र्ा वपढीचिं प्रतततनर्र्त्व करत होती. एका वेळीच आनिंद आखण दःु खही दाटून आलिं...."खरच..... आई मलाही तू असिंच त्र्ावेळी समजून घेतलिं असतस तर"? पण तुही त्र्ाकाळाचिं प्रतततनर्र्त्व करत होतीस. तुझ्र्ावरही तेव्हाचे सिंस्त्कार होते. कदार्चत तुझ्र्ा आईने तुला त्र्ावेळी माझ्र्ापेक्षाही वाईट पद्धतीने ट्रीट केलिं असेल........................ नुकताच पाऊस पडून गेल्र्ाने आभाळ मोकळिं झालिं होतिं. आखण आम्ही दोघीही अशाच मोकळ्र्ा. आभाळासारख्र्ा. खखडकीत बसून ती मला फॅशन मॅगजीन वाचून दाखवू लागली,

अखण मी माझ्र्ा हातातील पुस्त्तक उशी खाली

दाबून ठे वलिं. "अगले जनम मोहे त्रबहटर्ा न कीजो"... आता त्र्ाची

काहीच

गरज

उरली

नव्हती......................

-------------22

पती , पत्नी आत्रि.. ती -

वप्रर्ा प्रभुदेसाई - मुिंबई

दीप्ती आखण शेखर एकर राहार्ला लागले… माहहत आहे तुला

? आईला शॉक बसला आहे ." पूती सािंगत होती . दीप्ती ततची

बहहण. इिंस्त्जतनअर. MNC मध्र्े चािंगली नोकरी … मोठी पोस्त्ट , चािंगला पगार. स्त्वतिंर. अनेक वषे लग्नाचे बघत होते ततचे

घरचे . पण इछाच नव्हती ततची. ततशीही उलटून गेली होती आता.

शेखर... दीप्तीचा बॉस. कामातनसमत्त ब-र्ाच वेळा एकर

बाहे र गावी जाणे व्हार्चे . अनेक हदवसापासून कुजबुज होतीच …. " आत्ता चालते ग पूती. कॉमन झाले आहे . लोखिंडवाला

कॉम्प्लेक्स मध्र्े भाड्र्ाने जे लोक रहातात त्र्ात ४० % असलीच जोडपी आहे त. आखण निंतर करतील लग्न "..मी

. "कसे करणार ? बार्को आहे त्र्ाला, मुलगा आहे . १२ वषा​ाचा . ततला सोडार्ची त्र्ाची तर्ारी नाही . तो म्हणतो , ततला

सािंभाळणे माझे कताव्र् आहे … आता कुठे जाईल ती ? " 23

हा मार मलाच शॉक होता. " वप्रर्ाताई, तू बोल न ततच्र्ाशी.

ऐकते का ?"

ततला आवडतेस तू. बघ

माझे मन ३० वषे मागे गेले. आमच्र्ा गावात खोतािंची दोन

घरे होती. एक त्र्ाच्र्ा घरापासून थोडे लािंब. ती रहार्ची ततथे. भावीण. पण आता त्र्ािंचीच. मुले ही होती ततला त्र्ाच्र्ापासून . सुिंदर होती हदसार्ला. अगदी लक्ष्मी..!!!.

खोतािंची बार्को ततला गौरीला बोलवार्ची. ओटी भरार्ची. अखिंड सौभाग्र्वती ती. दे वदासी. अथा​ात गावात अशी प्रकरणे

होती. त्र्ात कोणालाच वावगे वाटार्चे नाही. हळदी कुिंकूवाला मी आजीबरोबर जार्चे. मला गाणी म्हणार्ला सािंगार्ची. ततच्र्ा घरी छान सशसवी लाकडाचा झोपाळा होता. मला त्र्ाचे भारी

आकषाण.

कर्ीतरी

सिंध्र्ाकाळी

हदसार्ची

ती,

खोतािंबरोबर… कुिंदकळ्र्ा सारखे दात ततचे. हसताना खोतच कार्, माझाही जीव अडकार्चा त्र्ात. पण आजीचा राग होता ततच्र्ावर. मी गेलेले ततला अस्त्जबात आवडार्चे नाही. “ततची कार् चूक आहे गिं अम्मा ? “ “आपल्र्ा

शेजेवरून रारी घराबाहे र जाणा-र्ा नव-र्ाच्र्ा

बार्कोचे दःु ख तुला नाही गिं कळणार. आहे स तू”...

24

आखण हदवस उजाडण्र्ा पूवी शेज सोडून जाणा-र्ा वप्रर्कराच्र्ा

प्रेर्सीचे कार्? ततला नसेल रास होत ? वाटत नसेल सार्ा,

सामान्र् सिंसार असावा…? साध्र्ा सत्र्नारार्णाच्र्ा पूजेला ततला त्र्ाचा हात र्रून बसता र्ेत नाही. हदवेलागणीच्र्ा

वेळेला चोरासारखा र्ेतो आखण पहाटे तनघून जातो. मुले घरी बाबा मानतात पण बोलार्ची चोरी. बार्कोचे आखण ततचे

आर्ुष्र् हदवस आखण रारीत ववभागले आहे त्र्ाने… आखण

स्त्वतः मार हवा तसा हदवस आखण हवी तशी रार रिं गवतोर्. आज ३ दशकिं लोटली. काळ बदलला…पण खरच बदलला... ?

“मला तुम्ही त्र्ा भाववणीच्र्ा पिंक्तीत बसवता का ? त्र्ा

पैशासाठी शरीर ववकार्च्र्ा.” दीप्ती भडकली होती...

“नाही... ती व्र्वहारी होती आखण तो ही. म्हणून तर त्र्ाने

करार केला न …अन्न, वस्त्र व तनवारा आखण शय्र्ा सोबत.

मला गरज नाहीए त्र्ाची; आमचे प्रेम आहे एकमेकािंवर, त्र्ाला

जबाबदारीची

जाणीव

आहे …आखण

म्हणूनच…जबाबदारीची जाणीव ? अन्न, वस्त्र आखण तनवारा… बार्कोची फक्त एवढीच जबाबदारी असते ?

सात पावले

चालणे र्ाचा अथा ततला ततने त्र्ाच्र्ा मागे फरफटत जाणे

असा असतो का ? तन, मन आखण र्नाची बािंर्र्लकी असते 25

त्र्ात.

त्र्ाला नात्र्ाची जाणीव असती तर तुला र्ा फिंदात

पाडले नसते. आवरले असते मन त्र्ाने…बार्कोचा,

ततच्र्ा

बरोबरील नात्र्ाचा मान ठे वला असता. त्र्ाला माहहत आहे

बार्को सोडार्ची कार् ककिंमत मोजावी लागेल! ती कार्

ठे वलेली आहे , हवे तेव्हा सोडून जार्ला ? कोटा​ाच्र्ा पार्-र्ा चढार्च्र्ा नाहीत. पोटगी द्र्ावी लागेल. सशवार् मुलाचा हक्क. घराचे तुकडे. आर्थाक, सामास्त्जक नुकसान….

“आखण तुझ्र्ावर प्रेम असते निं तर त्र्ाने एक तनणार् घेतला

असता. प्रेमासाठी राज्र् सोडले आहे लोकािंनी. तो काहीही

म्हणो, कार्द्र्ाच्र्ा नजरे त ककतीही सशकूनही तुझा दजा​ा रखेलीचा…. कार्दा सोड, त्र्ाची पवा​ा नाहीच आहे तुम्हाला … पण दे वळात ही पूजेला नाही बसता र्ेणार. त्र्ाचे लोकहह नाही स्त्वीकारणार तुला आखण समाजहह

नाही ……….तुझ्र्ावर

प्रेम आहे निं ? मग असे जीणे का दे तो आहे तुला ? स्त्जविंतपणी जावूदेच,

उद्र्ा मेला तरी त्र्ाचे शरीर नाही

तुझ्र्ा ताब्र्ात दे णार … हक्क राहील त्र्ाच्र्ाच लग्नाच्र्ा

बार्कोचा...!! तळ्र्ात आखण मळ्र्ात…. दोन्ही दरवाजे उघडे ठे वले आहे त त्र्ािंने स्त्वतासाठी.”

तनघून गेली भडकून… मी नाही थािंबवले .

26

दष्ु र्िंताची जात ही… नाही बदलणार. तेव्हाही शकुिंतला फसली होती आखण आताही …नावे वेगळी. समाजाने नाती तनमा​ाण केली आहे त अिंकुश ठे वार्ला. पुरुषाला मुलगा, पती, वडील र्ा नात्र्ात बािंर्ले तरच राहतो तो… नाहीतर दे वाला सोडलेला वळू. कुठे जाइल कळणार नाही… अथा​ात हे बिंर्न आत्ता स्त्रीलाही लागू आहे च. “companionship” केवढा गोड शब्द आहे

आखण

फसवा…!

मानली

तर

जबाबदारी

……नाहीतर....!!!!!!!!! पूवी हे सिंबर् सरा​ास हदसार्चे. तेव्हा

दोन्ही बार्का सहन करार्च्र्ा.

त्र्ािंच्र्ा आर्ुष्र्ाचा एक

भागच होता. आखण आर्थाक स्त्वातिंत्र्र् दोघीनाही नव्हते. पण आताची मुलगी रखेल हा शब्द पचवू शकेल का ? आखण ककती जणािंची तोंडे बिंद ठे वणार ? सशवार् मुलाचे कार् ?

त्र्ािंनी जन्म घेतला तर त्र्ाचा पालक म्हणून समरवत र्ेईल का ? त्र्ाच्र्ावर अन्र्ार् नाही ? असिंख्र् प्रश्न … खूप हदवसािंनी पूती आली. "ताई , दीप्ती अमेररकेला कार्मची गेली " “अरे मस्त्तच, बरे झाले, शेवटी शेखरने तनणार् घेतला तर...!!

अमेररकेत व्र्क्ती स्त्वातिंत्र्र् आहे , नव्र्ाने आर्ुष्र् सुरु करार्ला सिंर्ीही समळे ल.

27

"नाही ग...

एकटीच

गेली.

मध्र्े

शेखरचे

अपें डडक्सचे

इमजान्सी ऑपरे शन करावे लागले . ततनेच नेले हॉस्त्स्त्पटल

मध्र्े. पण फॉमा वर सही घेताना मैत्ररणीची सही कशी घेणार

? बार्को असताना ? आखण ती आलीही. ततचीच सही, तीच

बसली होती… शेखर ही काही बोलला नाही.…"… .

“ हिं .…। पण बरे झाले. पूणा वाटोळे होण्र्ाच्र्ा आत सुटली.

शेखर परत गेला का ?”

“हो, त्र्ाच्र्ा बार्कोला नाही म्हणता कसे र्ेईल ? तोंड दाबून

बुक्र्ाचा मार … “

दस ु -र्ा स्त्रीची व्र्था जुनी आहे , अगदी तुळशीपासून… ततला सुद्धा

ववष्णूबरोबरचा

आपला

सिंबर्

समाजमान्र्

करून

घेण्र्ासाठी प्रत्र्ेक वषी त्र्ाच्र्ाबरोबर लग्नाला उभे राहावे

लागते आखण तरीही ततचे स्त्थान घरात नाही… अिंगणातच ततचे अस्त्स्त्तत्व आहे .

पण लक्ष्मीही सुखी असेल का ? जरी मिंगळसूर समरवत असेल तरीही आपला पती आपला नाही र्ाची खिंत नसेल का ततला

? ततने आपले सवास्त्व ओतले आहे त्र्ाच्र्ा पार्ावर…. पण तो

फक्त ततचा नाही…. ककतीतरी बार्कािंची घरोघरी हीच गोष्ट असेल. आपले तन , मन आखण र्नही र्ा काळात त्र्ा नव28

र्ाच्र्ा पार्ावर वाहतात. ही फसवणूक कशा सहन करत असतील ? अरुणा ढे रे र्ािंच्र्ा लेखातील एक ओवी आठवते..

रखुमाई म्हणे, ‘दे वा, जनीशी कार् नाते ? पोरके पाखरू, राती वस्त्तीला आले होते’….

आहे ते नाते आहे …तझे जास्त्त प्रश्न नकोत. कदार्चत ही

विंचना सहन नाही झाली म्हणून ववठोबाच्र्ा मूळ मिंहदरात

रुस्त्क्मणी शेजारी नाही. पुराणातल्र्ा र्ा कथा…ख-र्ा असतील ककिंवा खो्र्ा, पण बरे च काही सशकवून जातात …. तनदान र्ोक्र्ाचा किंदील तरी दाखवतात … आताच्र्ा लक्ष्मीला आखण तुळशीला ...!

29

¶

दमत्र –

स्मीता वैद्य - डोंबिवली

ततने उत्सक ु तेने कॉम्प्र्ट ु र चालू केला. फेसबक ु उघडले. आखण ती एकेकाच्र्ा पोस्त्​्स वाचू लागली. कुणी कुणी

कार् कार् सलहहले होते. फोटो, गाणी, काहीिंनी आपल्र्ा

मनातले ववचार व्र्क्त केले होते. त्र्ाला कॉमें्स आखण लाइक्स र्ेत होते. ततनेही काही कॉमें्स केल्र्ा. ततच्र्ा

मैत्ररणीने ततला फेसबक ु अकौंट उघडून हदले होते. हे सवा ततला नवीन होते. ततला खूपच गम्मत वाटत होती. आपल्र्ा ववचारािंची, आपल्र्ा सारख्र्ाच आवडी-तनवडी

असणारी माणसे इथे भेटतात. एकदा ततनेही एक फुलाचा

फोटो शेअर केला तर त्र्ाला ककत्ती लाइक्स आखण कॉम्में्स आले. एकदा ततने गड ु मॉतनांग सलहहले तर

ककती तरी लोकािंनी ततला गुड मॉतनांग म्हटले. ततला नवीन फ्रेंड ररक्वेस्त्ट आल्र्ा होत्र्ा. ततने पाहहल्र्ा.....ब-

र्ा वाटल्र्ा त्र्ा स्त्वीकारल्र्ा, बाकीच्र्ा डडलीट केल्र्ा.

काहीजण पुरुष समर उगाच मेसेज मर्ून हार्, हे लो करत असत. ती त्र्ािंना फारसा प्रततसाद दे त नसे. ततला भीती 30

वाटत असे..उगाच कशाला कुणाशी बोलार्चिं. कोण, कुठली माणसे असतात कुणास ठाऊक.

ततने आपल्र्ा प्रोफ़ाइलवर एक छानसा फोटो लावला

होता. स्त्वतःचा फोटो लावार्ला ती घाबरत होती. एक हदवस नेहमीप्रमाणे फेसबक ु उघडले..तर ततच्र्ासाठी एक

मेसेज होता. ततने पहहला..कुणी सर्चन वताक नावाचा माणस ू होता. त्र्ाने ततला गड ु मॉतनांग म्हटले होते. ततने

ही सहजच प्रततसाद म्हणून गुड मॉतनांग म्हटले. तर

लगेच पुन्हा प्रश्न आला...कशा आहात मॅडम? ती जरा दचकलीच...पण

ततच्र्ाही

नकळत ..छान

आहे ....असे

उत्तर ततने हदले. मग अजून काही वेळ गप्पा चालू राहहल्र्ा. परत सिंध्र्ाकाळी ती ऑनलाइन आली. ततने एका

पोस्त्त

ला

लाइक

केले...तर

मेसेज...good evening madam .....!!

लगेच

त्र्ाचा

अरे च्र्ा...आत्ता पण हा आहे ..ततने ववचारले...'तुम्ही कसे आत्ता??'

'जश्र्ा तुम्ही तसा मी'..लगेच उत्तर आले.

ती

मनापासन ू

साध्र्ाच..जेवण

हसली.

झाले

पन् ु हा

गप्पा

का?? घरी कोण 31

सरु ु

कोण

झाल्र्ा. असते

इत्र्ादी. दस ु -र्ा हदवशी ततने कॉम्प्र्ट ु र चालू केला. आता

ततला उत्सुकता होती...असेल तो??? आखण तो होताच!! आता ती अर्ीर होऊ लागली. कर्ी एकदा कामे सिंपतात

आखण ऑनलाइन र्ेते असे ततला होत असे. मग रोजच गप्पा होऊ लागल्र्ा. एक हदवस त्र्ाने ववचारले... 'मी तम् ु हाला 'त'ू म्हटले तर चालेल का??

ती क्षणभर सावर् झाली..पण लगेच चालेल म्हणाली. एक हदवस.. तो : तझ ु ा फोटो का लावत नाहीस? ती : माझा फोटो कशाला??

तो : मी कुणाशी बोलतोर् कळत नाही म्हणून...

ती : त्र्ात कार् कळार्चिं? माझ नाव माहीत आहे

तुम्हाला. मी कुठे राहते माहीत आहे . सगळी माहहती आहे माझ्र्ाबद्दल..मग फोटो कशाला??

तो : आता लता मिंगेशकर गाते हे कळत असते. पण लता मिंगेशकर कशी हदसते नको का कळार्ला??

ती र्चडली. ततने बोलणे बिंद केले. उगाचच ततचे लक्ष

त्र्ाच्र्ा फोटोकडे गेले. समुद्रककना-र्ावर मावळतीचा सूर्.ा

सर् ू ा​ाची लाली पाण्र्ावर आखण ककनार्ा​ावर पसरलेली. तो सूर्ा​ाकडे

पाहत

असलेला...थोडासा

लालसर, थोडासा

काळसर हदसणारा त्र्ाचा फोटो....!! हम्म ....ततने मान 32

उडवली. "तझ ु ा फोटो तरी कुठे स्त्पष्ट हदसतोर्??" आखण ती एकदम दचकली. त्र्ाचा ववचार ततने उडवून लावला.

' मी नाही लावणार माझा फोटो.' ती स्त्वतःशी मनातल्र्ा मनात ठामपणे म्हणाली.

आता ततच्र्ा डोक्र्ात सारखा तोच ववचार. लावार्चा का

आपला फोटो?? शी......पण माझा एकही चािंगला फोटो

नाहीर्े. ततने कॉम्प्र्ुटर उघडला तेव्हा प्रथम ती त्र्ात असलेले ततचे फोटो पाहू लागली. अनेक फोटो होते. पण कुठलाच ततच्र्ा पसिंतीस र्ेईना.एक ड्रेस मर्ला फोटो

ततला खूप आवडला. सुिंदर फोटो होता तो.' पण छे ....हा नको....' ती स्त्वतःवरच नाराज होती. मग ततने एक साडीतला सार्ासा फोटो तनवडला. ततने आपले प्रोफ़ाइल वपक्चर म्हणून हा फोटो लावला आखण...लगेच त्र्ाचा मेसेज...

.'दे वीचे दशान झाले....र्न्र्वाद!!'

ती खद ु कन हसली. ततने गोड हसणारी एक स्त्माइली टाकली. पुन्हा गप्पा सुरु झाल्र्ा. कुठला फोटो?? कर्ी काढला?? तू ककती छान हदसतेस....तो म्हणाला. त्र्ाने

हळूच सच ु वले...तू ही मला 'तुम्ही' न म्हणता 'त'ू म्हटलेस तरी चालेल. ती शहारली.... मोहरली... घाबरली.... कार् 33

करतेर् मी? चूक की बरोबर?? कसा असेल तो माणस ू ??

चािंगला तर असेल ना?? पण बोलण्र्ावरून तरी सभ्र्

वाटतो. बरोबरच आहे त्र्ाचिं...मैरीत एकमेकािंना एकेरी

नावाने हाक मारार्ला कार् हरकत आहे ? त्र्ामुळे मैरीत अर्र्क मोकळे पणा र्ेतो. मनात जर आदर असेल तर एकेरी उल्लेख सद्ध ु ा खटकत नाही. छान हदसतेस म्हणाला

तो...त्र्ात कार् एवढिं ?? सहज प्रततकक्रर्ा होती ती!! आमची फक्त मैरी आहे . अजन ू काही नाही. ततला र्ाची पक्की

खारी

एकमेकािंच्र्ा

होती. त्र्ािंची

आवडी,

तनवडी

मैरी

दृढ

सािंगता

होत

सािंगता

गेली.

ते

एकमेकािंच्र्ा समस्त्र्ा सद्ध ु ा शेअर करू लागले. त्र्ाच्र्ाशी

बोलल्र्ामळ ु े ततला खूप मोकळे मोकळे वाटू लागले. ती हदवसभर प्रसन्न राहू लागली. एक हदवस त्र्ाने त्र्ाचा मोबाइल निंबर ततला हदला. ततने ही ततचा निंबर हदला.

कर्ी “ ची दे वाणघेवाण होऊ लागली. एक हदवस फोन वर बोलणे झाले. ती खप ू च खश ू होती. त्र्ाच्र्ा बोलण्र्ाचा ववचार करत होती. कसा होता त्र्ाचा आवाज...त्र्ाचे

बोलणे..त्र्ाचे हसणे....!! तो सद्ध ु ा असाच ववचार करत असेल का??

34

"मी मिंब ु ईला काही कामातनसमत्त र्ेतोर्. आपण भेटू शकतो का??"

ती ववचारात पडली. भेटार्चे कसे?? फेसबक ु वर बोलणे

ठीक आहे . प्रत्र्क्ष भेटार्चे म्हणजे..कोणी ओळखीचे भेटले तर.. कसे वाटे ल?

ततला फारच अवघड वाटू

लागले. पण ओळख इतकी वाढली होती..ततला नाही

म्हणवेना..सशवार् ततलाही त्र्ाला भेटावेसे वाटत होतेच. त्र्ाच्र्ाशी इतके बोलणे झाले होते की तो परका वाटतच नव्हता.

झाले. भेटीची वेळ, जागा ठरली. तो सकाळीच आठ

वाजता

र्ेणार

होता.

ततथन ू

त्र्ाला लगेच

त्र्ाच्र्ा

कामाला जार्चे होते. ठरलेल्र्ा हदवशी, ठरलेल्र्ा वेळी, ठरलेल्र्ा जागी ती गेली. तोही आलाच होता. त्र्ाने

हस्त्तािंदोलन करण्र्ासाठी हात पढ ु े केला..हे लो...! ततने

आपला आखडलेला हात पुढे केला. ती त्र्ाच्र्ाकडे बघत होती. कसा होता तो! खप ू उिं च, काळा, त्र्ाला समशी होती,

थोडिं पोट सुटले होते. तो ही थोडिं सिंकोचल्र्ासारखा वाटत होता.

"आपण बसुर्ा का इथे?" ते दोघे एका बाकावर बसले.

35

तो ततच्र्ापासन ू थोडे अिंतर ठे वन ू सावकाश बसला. ततच्र्ा

डोक्र्ात मार तेच तेच ववचार उसळी मारून वर र्ेत होते. कसा आहे हा?? कसा हदसतो??र्ाचे नाक जर जास्त्तच मोठे आहे . आपल्र्ाला काहीच कल्पना नाही.

कसे आलो आपण इथे? कोणी ओळखीचे भेटले तर कार् म्हणेल??

ततचे अवघडलेपण जात नव्हते. मग एकदम

ततच्र्ाशी

आदराने ,सौजन्र्ाने

त्र्ाचा सभ्र्पणा ततला जाणवला. तो अततशर् मोजके, बोलत

होता.

टापटीप, व्र्वस्त्स्त्थतपणा ततच्र्ा लक्षात आला,

त्र्ाची

त्र्ाच्र्ा

बोलण्र्ातून ततला नेहमीचा तो हदसू लागला, आखण एकदम ततचे अवघडलेपण नाहीसे झाले.

तो म्हणाला..'आपण चहा घेऊर्ा का?? मी चहा न घेताच आलो आहे .'

ततला अततशर् आश्चर्ा वाटले. तो

म्हणाला...'सकाळी

आणलाच तनघालो.' 'तल ु ा

घरी

नाही.

लॉजवाल्र्ाने

मग उशीर

बोलावले

असते

होईल

तर...चहा

चहा

लवकर

हदला

असता

म्हणून

ना...पण घरच्र्ािंना आवडेल कक नाही..म्हणून....' 'हरकत नाही....आपण इथे चहा घेऊ शकतो.'

36

तसाच

मग एका छो्र्ाशा टपरीवजा हॉटे लमध्र्े त्र्ािंनी चहा

घेतला. मग इकडच्र्ा ततकडच्र्ा गप्पा सुरु झाल्र्ा. एकमेकािंच्र्ा

फेसबक ु वरील

व्र्वसार्ाबद्दल, पोस्त्ट.

तो

फेसबक ु

बोलता

समर-मैत्ररणी,

बोलता

पुन्हा

म्हणाला...तू खरिं च छान हदसतेस...ती फक्त हसली. तो

म्हणाला....'मला जावे लागेल. कामाच्र्ा हठकाणी वेळेवर पोचार्चे आहे .' त्र्ाने हसून हात पुढे केला..र्ा वेळी ततने हात आखडता घेतला नाही.

'भेटू परत.' तो म्हणाला. त्र्ाच्र्ा पाठमो-र्ा आकृतीकडे ती पाहत राहहली. ततला खरिं च एक चािंगला समर भेटला होता.. !!

------------------

-● पस् ु तकजत्रा ●सवा प्रकारची मराठी पुस्त्तके तसिंच हदवाळी अिंक समळण्र्ाचे एकमेव खारीचे हठकाण..pustakjatra.com वरून त्वररत समळवा घरबसल्र्ा घरपोच पस्त् ु तकिं... सवलतीच्र्ा दरात. सिंपका- flat no 14, mayura apt, near bramha veg hotel,

manik bag, pune 411051 Ph.- 9270108080

37

मलध बधयको हवी – सुतनला सशरूर-कािंहदवली, मुिंबई तनलीमाला गाढ झोपेतून अचानकच जाग आली. डोळे ककलककले करून ततने आजूबाजूला पाहहले. प्रथम ततला कळे च ना , की

आपण कुठे आहोत ते. मग हळू हळू ततला आठवले, की ती ततची मैरीण गौरीच्र्ा घरी आहे . ततच्र्ा बेडरूम मध्र्े झोपली आहे .

प्रशस्त्त बेड, त्र्ावर स्त्वछ र्ुतलेल्र्ा, चापन ू चोपन ू घातलेल्र्ा

चादरी आखण उशा, पार्ाशी पािंघरूण, खखडकीचे हहरवे पडदे सारून रूम मध्र्े हदवसा दे खील दाट काळोख केलेला, पिंखा मिंद लर्ीत

कफरत असलेला, आखण रूम भर सख ु द गारवा. उशाशी ठे वलेल्र्ा मोगरीच्र्ा फुलािंचा मिंद दरवळ, उशाजवळ तािंब्र्ा भािंड,े त्र्ात

वाळा घातलेले गारपाणी. छानशी वामकुक्षी उरकून ती प्रसन्नपणे

उठली. थकवा होताच, पण फ्रेश होवून हॉल मध्र्े आली. तेव्हा ततचे पती आखण गौरी गप्पा मारीत बसले होते. “झाली का गिं झोप ?"

गौरीने हसत ववचारले, "आत्ताच आले बघ मनोहर! बसा तम् ु ही चहा टाकते" म्हणत गौरी उठलीच.

तनलीमा घरी परतली तरी ततच्र्ा डोळ्र्ासमोरून गौरीची हसमख ु

आखण प्रसन्न चटपटीत मत ू ी हलत नव्हती. गौरी काही ततची जुनी 38

मैरीण नव्हे , नक ु तीच त्र्ािंची ओळख “TATA” च्र्ा आवारात झालीहोती. गौरीचे पती र्निंजर् आखण तनसलमा दोघेही पेशिंट. र्निंजर्ना आतड्र्ाचा तर नीसलमाला घशाचा कन्सर होता. नीसलमा ववलेपाले र्ेथून तर गौरी दादर वरून टाटा मध्र्े

उपचारािंसाठी र्ेत असत; नेहमी नीसलमा सोबत मनोहर, ततचे

पतीअसत, परिं तु त्र्ा हदवशी त्र्ािंना ऑकफसला जाणे भाग होते.

मग गौरीच म्हणाली , "त्र्ात कार् ततला सोडून जा तुम्ही, मी आहे न! माझ्र्ा घरी थािंबेल. काम आटपन ू र्ा आमच्र्ा कडे, तेवढे च र्ा तनसमत्ताने घरी र्ाल". गरज होतीच, पण त्र्ाही पेक्षा गौरीचे आजाव मोडवेना. आखण ती ततच्र्ा घरी गेली.

घर जवळच असले तरी गौरी स्त्वतः गाडी चालवन ू नव-र्ाला

घेऊन हॉस्त्स्त्पटल मध्र्े र्ेत असे. मिंब ु ई मध्र्े मध्र्वती हठकाणी

असलेला दोन बेडरूमचा, आर्ुतनक सुखसोर्ीिंनी सजलेला गौरीचा प्रशस्त्त flat त्र्ािंची उत्तम आर्थाक स्त्स्त्थती दाखवीत होताच, पण

त्र्ाहूनही तो गौरी ही ककती उत्तम गहृ हणी आहे त्र्ाचे द्र्ोतक होता. एखाद्र्ा न्हाऊ माखू घालन ू , तीट लावून,सजववलेल्र्ा गो-र्ा गोम्र्ा बाळासारखा तो flat हदसत होता. नव-र्ाला हाताला र्रून घरात आणतानाच ततचे तनलीमाकडेही नीट लक्ष होते.

दोघािंनाही हॉल मध्र्े बसवन ू ततने लगेच ताटे मािंडली. उन उन मग ु ाची मऊखखचडी, आखण अस्त्जबात ततखट नसलेली गोडूस 39

मटकीची उसळ! ततखट मसालेदार खाता र्ेत नव्हतेच, पण पोटात ढवळून र्ेत असल्र्ामळ ु े ततने खखचडी थोडीशीच पण चवीने

पाण्र्ाबरोबर घास चावत खाल्ली. र्निंजर्ने मार अन्नाला नावे ठे वत नुसतेच अन्न र्चवडले. पण गौरी र्चडली नाही.

“आजारपणामळ ु े र्चडर्चड होणे स्त्वाभाववक आहे , नाहीतर स्त्वभाव चािंगला आहे त्र्ािंचा" असे म्हणत ततने अन्न आवरून ठे वले.

गौरीने आपली बार्की नजर सवार कफरवली. सारे काही जागच्र्ा जागी स्त्वछ आखण नीट नेटके, र्ुळीचा कणही नाही. काचेचे

dinning टे बल, दे वूचा मोठा फ्रीज, micro, modular ककचन, सारे काही होते. आखण ते सािंभाळणारी समथा मालकीण घरात हजर

होती. हठकहठकाणी सग ु िंर्ी फुले, नीट आवरलेली कपाटे , घडी वर घडी रचलेले कपडे मुकाटपणे सशस्त्तीत कपाटात बसलेले,

घवघवीत फुलािंचा मोठा हार घातलेले, आखण तनरािंजन आखण

उदबत्तीच्र्ा सव ु ासाने घमघमलेले दे वघर, दािंडीवर वाळत घातलेले कपडे दे खील ककती रे खीव, प्रत्र्ेक कपड्र्ाची दोन्ही टोके नीट

जुळलेली, सेंटरटे बल वर आजची मराठी आखण इिंग्रजी वत्ृ तपरे मािंडून ठे वलेली, दोन -चार माससकेही उपलब्र्, काचेच्र्ा

showcase मर्ील वस्त्तू आजच न्हावन ू र्ुवन ू ठे वल्र्ासारख्र्ा

चकचकीत, ततच्र्ा घरची बाथरूम, ततथे दरवळणारा कफनाइलचा

40

सव ु ास, चकचकीत आरसे आखण स्त्वछ कमोड फारच छान! ततच्र्ातील गहृ हणीने नकळत पसिंतीची दाद हदली.

ततला आपले घर आठवले. one बेडरूम, हाल, ककचनचा

आटोपशील flat ! एकेकाळी ततनेही असाच सिंद ु र ठे वला होता. एकेक करीत सार्ा​ा वस्त्तू जमववल्र्ा होत्र्ा. घराची उब घरात

सशरताच जाणवत होती. र्ेथेच ततचा एकुलता एक मुलगा समीर

लहानाचा मोठा झाला होता. आखण आता लग्न होवन ू तो पण् ु र्ाला

स्त्थातर्क झाला होता. आता ती आखण मनोहर दोघेच राहत असत. ततला ततच्र्ा रोगाबद्द्ल समजले तो हदवस आठवला. पहहला

र्क्का ओसरल्र्ावर दोघािंनीही एकर बसन ू नीट प्लातनिंग केले

होते. खचा​ाचा अिंदाज बािंर्ला होता. ते फार श्रीमिंत नसले, तरी हा

जास्त्तीचा खचा manage करू शकत होते. थोडी काटकसर करावी लागली असती. त्र्ाला ततची ना नव्हतीच. ततच्र्ापाशी मनाची ताकद होती, फक्त शारीररक ताकदी मध्र्े ती कमी पडत असे. फार थकवा, ग्लानी र्ेत असे. सकाळी लवकर उठता र्ेत नसे.

वेळेवर नाश्ता, जेवण बनववण्र्ाचे वािंदे होते . कर्ी omletपाव तर

कर्ी bread buttar वर भागवावे लागत असे. मनोहरची कशालाही ना नव्हती. मशीनला कपडे लावणे इत्र्ादी बारीक सारीक कामे तो न कुरकुरता पार पाडी. पण प्रश्न सारे घरआवरण्र्ाचा होता. दोन हदवसात र्ळ ु ीचे साम्राज्र् पसरे . सशळी वतामानपरे टे बलसोडीत 41

नसत. खरकटी भािंडी बेससन मध्र्े तिंब ु त. बाथरूम र्ुण्र्ाची वेळ तनघून जाई.

जेव्हा ततला जरासे जरी बरे वाटले तरी ती फटाफट उठून कामाला लागे. सारे घर लख्ख करून टाकी. flower pot मध्र्े नवीन ताजी फुले र्ेत. नाश्त्र्ाला गरमागरम पोहे , आखण वाफाळनारी कोफी असे. जेवणात खमिंग वपठले ककिंवा त्रबरडे असे. पण मग चार

हदवसानी पन् ु हा तब्र्ेत कोमेजत असे. फुलदाणीतील फुलािंप्रमाणे! आखण माना टाकलेली फुले मालककणीची वाट पाहत रहात.

रोजच्र्ा रोज नेमाने कामे होत नसत. आखण ततच्र्ा आजारपणाची रर्ा सारे घर पािंघरीत असे. र्ावर उपार् कार्? र्ाचा ती रारिंहदवस ववचार करीत असे.

एखादी मोलकरीण ठे वावीका? मोलकरीण म्हणजे ततच्र्ा कडून

कामे करून घ्र्ा, ततच्र्ावर लक्ष ठे वा, ती स्त्वर्िंपाक आपल्र्ाला हवा तसा आखण हवा तेवढा करील र्ाची कार् शाश्वती? तेल ततखट जास्त्त टाकून चालणार नाही. पैशापरी पैसा जाऊन मनस्त्ताप पदरात पडणार?

सन ु ेकडे जावन ू राहावे का ? ततची सन ू खरच चािंगली होती.

अडीनडीला दोघेही रजा काढून र्ेत. सून घरातली सारी कामे करीत असे. पण आपले घर सोडून र्ा वर्ात दस ु रीकडे जाणे फारसे 42

रुचण्र्ा सारखे नव्हते. सशवार् ती नोकरी करणारी, घरात झोपन ू राहणारी सासू ततला ककतपत परवडेल हा प्रश्न होताच. सशवार्

स्त्वतःच्र्ा घरात कुणी ववचारणारे नाही, बरे नसेल वाटत तर ती आठाठ वाजेपर्ांत झोपून राही. दस ु -र्ाच्र्ा घरी असे थोडेच

चालेल? ततने तो ववचार झटकून टाकला. ततला एकदम आपल्र्ा

नसलेल्र्ा आईची आठवण आली. लहानपणी जेव्हा बरे वाटत नसे, तेव्हा आईचा ककती आर्ार वाटे . ततचा मार्ेचा हात डोक्र्ावरून कफरता क्षणीच आजार पळून जाई. " आई ग र्े न ्" ततने

कळवळून म्हटले खरे , मग ततलाच आपल्र्ा ववचारािंचे हसू

आले.आज आई असती तर ककती वषा​ाची असती, आखण ती

आपल्र्ाला सािंभाळू शकली असती का? ककती स्त्वाथी ववचार करतो आपण! आपल्र्ाला एखादी मुलगी हवी होती, आईवर जीव

लावणारी! तीच मन हुरहूरलिं. पण मल ु गी ककती काळ आपल्र्ा

घरी राहणार? ती गेलीअसती सासरी.उलट आपल्र्ावरच ततच्र्ा

बाळन्तपणाची जबाबदारी आली असती. पेलली असती का मला

अशा अवस्त्थेत? पन् ु हा नकार मनाचा! बहहण, नणिंद,जाऊ,वहहनी सारे च नातलगततला होते सारे च caring आखण हे ल्पफुल परिं तु

स्त्वता:च्र्ा जबाबदा-र्ापढ ु े त्र्ािंना कुठली फुरसत आखण त्र्ािंना दोष तरी कसा दे णार ?

43

शेवटी सिंसारात अडीअडचणीला नवरा आखण बार्कोच एकमेकाला

मदत करणार. ततने नव-र्ाची ककतपत मदत होते र्ाचा आढावा

घेतला. मनोहरने सारे र्ीराने घेतले होते. ततला र्ीर दे णे, आर्ार दे णे, आर्थाक व्र्वहार सािंभाळणे, जरूर तेव्हा सोबत करणे,

घरातील लहान सहान कामे करणे सारे तो त्रबनबोभाट करीत असे. खप ू पैसा खचा होतो असा ततचा तक्रारीच सरू असला की तो

समजावी, "आपण पैसे कशासाठी कमावतो? जरुरीसाठीच ना ? मग जरूर म्हणन ू खचा झाला, तर कार् त्रबघडले ? उलट कामी

आले असेच समजू ." जे समोर र्ेईल ते ववनातक्रार खाणे ही सुद्धा ततच्र्ासाठी मोठीच मेहेरबानी होती. घर नीट नेटके नसण्र्ा

मागची ततची मजबरु ी तो समजन ू घेऊ शकत होता. पण ततची

जागा घेणे त्र्ाला शक्र् नव्हते. शेवटी तो नवरा होता. आखण नवरा म्हणून ज्र्ा अपेक्षा त्र्ाच्र्ाकडून होत्र्ा त्र्ात तो पण ा णे उतरत ू प होता.

मग असे कार् होते; जे ततला आजारपणात हवे होते? ज्र्ाची उणीव गौरीला पाहून ततला जाणवू लागली होती ?

ततला हवे होते मार्ेचे एक माणूस!.... जे आजारपणात ततच्र्ा मागे खिंबीरपणे उभे राहील, ततच्र्ा घरची काळजी घेईल, हसत मख ु ,

मार्ाळू, गरमागरम जेवण करून घालणारी, वेळेवर औषर्े दे णारी, 44

सारी आजारपणाची कागदपरे व्र्स्त्वस्त्स्त्थत लाऊन ठे वणारी,

गौरीसारखी एक आदशा पत्नी...! Yes, ततला एक पत्नी हवी होती..!!.. आजारपणात ततची सेवा करणारी..!!!

आपल्र्ाच ववचारािंचे ततला प्रचिंड हसू आले. "दे वा पढ ु च्र्ा जन्मी आजार दे णारच असशील तर मला परु ु ष कर म्हणजे मला

छानशी पत्नी समळे ल" ववचार करताकरता ततला ग्लानी आली

परिं तु झोपेतही डोळ्र्ापढ ु े एक चेहरा नसलेली स्त्री ततच्र्ा घरभर वावरत होती, ततची छार्ा बनून....!

ततच्र्ा करीता खझजत आखण ततच्र्ा घराची काळजी घेत..!!.

-----------------------

45

‘त्रिचकी मधरूनी जधवे’ - सौ.शासलनी कुलकणी, १९२, शिंकरनगर, नागपूर माझ्र्ा लहानपणी म्हणजे ७० वषा​ापव ू ी, आम्ही शाळकरी ककिंवा आजूबाजूच्र्ा मैरीणी खूप वेगवेगळे खेळ खेळत असू. सवा खेळ, त्रबनखचा​ाचेच असार्चे ३-४ मैरीणी असल्र्ा तर हटक्कर त्रबल्ला (त्र्ात हटक्कर म्हणुन कौलाचे चपटे ) तक ु डे, खेळार्चो, कर्ी सागरगोटे , चपेटे, लपाछपी, सोटापाणी, उभा खो-खो, डाबडुबली, दोरीवरच्र्ा उडर्ा, खझम्मा, वेगवेगळर्ा फुगडर्ा, कर्ी अिंगणात आपोआप आलेल्र्ा मोठर्ा झेडूच् िं र्ा फुलािंनी वहर्ािंच्र्ा पष्ृ ठािंवर बॅडसमिंटन ् असे ववववर् खेळ खेळून करमणूक करीत असू, पत्ते, कॅरम हे खेळ तेव्हा परवडत नसत म्हणून कुणाकडेच नसार्चे. पण तेव्हा बोअर व्हार्ला अभ्र्ास,

शाळा,

कामामर्े

जागाच

घरकाम,

खेळण,

नसार्ची.

खेळून

दे वळात आलो

तसराळर्ात (वपतळीबेसीन सारखे भािंड)े गरम

जाणिं

हर्ा

की

आई,

पाणी, क्वर्चत

तेल वा लोण्र्ाची बेरी घालून पार् शेकार्ला सािंगार्ची. पार् पुसून दे वाजवळ शुभिंकरोती, रामरक्षा निंतर २० पर्ांत पाढे वगैरे म्हणत अस.ू निंतर जेवण व झोप. होमवका फार 46

नसार्चेच. शाळे तच करून टाकर्चो. एखादे वेळी तनबिंर् सलहून न्र्ार्चा असला की मोठर्ा बहहणीच्र्ा मदतीने सलहून न्र्ार्चो. मला आठवतर् ५ वी त असताना माझ्र्ा आवडीचे पस्त् ु तक हर्ा कठीण ववषर्ावर तनबिंर् सलहार्चा होता. मोठर्ा बहहणीने नुकतीच १० वी ची पररक्षा पास केली होती. ततने तनबिंर् सलहून हदला, श्री. फडक्र्ािंची दौलत ही कादिं बरी फार आवडते. आमच्र्ा बुस्त्ध्दला हे माहहत नसूनही सशषिकक्षकेने चािंगला असा शेरा हदल्र्ाचे आठवतेर्. सगळी मज्जाच !! आता तर ते जुने खेळ नामशेषच झालेत. त्र्ािंची नावेही नीट आठवत नाहीत. काळानस ु ार नवनवीन खेळ तनघालेत, हळूहळू हट.व्ही, रे डडर्ो हर्ािंनी करमणुकीची जागा घेतली. नाचगाणी, नाटके, ससनेमा,गप्पा हीच करमणूक झाली. बोअर व्हार्ला लागते. मग सिंस्त्कारसशबीरे , गार्न शाळा, नत्ृ र्शाळा हर्ािंचे वगा सुरू झालेत. हळुहळु र्ोगासनाला महत्व र्ार्ला लागलिं. त्र्ाचे पण वगा सूरू झालेत.

47

परवा आम्ही २-३ हदवस एका मैरीणीकडे सहल म्हणन ू खेडर्ावर गेलो होतो. बैलगाडी, शेणाच्र्ा गोव-र्ा बाजुला तुराटीचे प-हारीचे हढगारे , झोपाळा, सडा-रािंगोळी घातलेले प्रशस्त्त अिंगणात तळ िं ृ ावन, जेवार्ला बसवण्र्ापव ु शीचे वद ू ी पार्रीवर पार् र्ुवार्ला गरम पाणी एका घिंगाळात ठे वलेले, जवळच लख्ख वपतळी लोटा, पिंचा (टौवेल) सवा सज्ज. जेवार्ला बसार्ला लाकडी नक्षीदार पाट, ताट ठे वार्ला गोल पाट, त्र्ावर वपतळी फुले खखळर्ािंनी ठोकलेली होती. मस्त्त गरमागरम भाकरी, वाटीत लोणी, जवसाची, लसणाची, ततळाची अशा तीन चटण्र्ा,ततखट, आिंबा लोणचिं, वािंग्र्ाच भरीत, घट्ट दही हे सवा पाहून प्रत्र्ेकीच्र्ा तोंडाला पाणी सुटलिं होतिं. खप ू म्हणजे खूपच जेवलो. अगदी हावरटासारखिं. गप्पा करत पािंढ-र्ा स्त्वच्छ चादरी घातलेल्र्ा त्रबछान्र्ावर पहुडलो. तनद्रे च्र्ा केव्हा आर्ीन झालोत, कळलिंच नाही. तेवढर्ात माझ्र्ा कानािंवर शब्द ऐकू आले. शेविंताने र्ावे, ’हटचकी मारूनी जावे’. ताडकन ् उठले. मैरीणीच्र्ा शेजारच्र्ा घरी, अिंगणात ५-६ मल ु ीिंचा हटचकी मारूनी जावे खेळ रिं गला 48

होता. कुणी परकरपोलका, कुणी झगा घातलेल्र्ा होत्र्ा. त्र्ािंचा खेळ पाहतापाहता परकर पोलक्र्ातली मीच तेथे खेळू लागले. कुणीतरी माझे डोळे

झाकले. समोरील मुलीिंपैकी

एकीला मोठर्ा मल ु ीने म्हटले, गल ु ाबाने र्ावे, हटचकी मारूनी जावे. अळीसमळी गुपर्चळी. कुणी शेविंता, कुणी कमळा, कुणी मोगरा अशी नावे ठे वली होती. स्त्जचिं ठरवलेले नाव घेतलिं की ततने माझ्र्ा कपाळावर हटचकी मारून जार्चे व चूपचाप न हलता तनववाकार चेह-र्ाने ओळीत जावून बसार्चे. माझे डोळे पट्टीने झाकलेले, मोकळे करार्चे, थोडा वेळ अिंर्ारी गेली अन मी पाहहले. ही ‘१ ल्र्ा निंबरची’, ‘नाही‘, ‘३–र्ा निंबरची’ ‘नाही’ कपाळ हटचक्र्ा मारून मारून नाव ओळखच ू आले नाही. २ वेळाच ओळखार्ची सिंर्ी होती. मला नाव ओळखच ू आले नाही. कपाळ हटचक्र्ा मारून दख ु ू लागले होते. पण मी काही मारणारीला ओळखू शकले नाही. हात कपाळावर गेला, किंु कवाची हटकली जागेवरच होती. बाकी सगळर्ा ब-र्ा ढाराढूर झोपल्र्ा होत्र्ा. मी ही झोपलेलेच होते. स्त्वप्नच पडलिं बहुर्ा. मला हसू आलिं, लहानपणी 49

हटचकी मारणारीला मी ओळखू शकत नसे. नकळत मी माझ्र्ा आत्ताच्र्ा म्हातारपणाच्र्ा आर्ुष्र्ात गेले. अळीसमळी गप ु र्चळी असिं वागणिं आत्ताही माझ्र्ा मनावर हटचक्र्ा मारून जाणा-र्ािंना छान जमत. प्रर्त्न करूनही ती व्र्क्ती मला ओळखू र्ेत नाही. हर्ा आत्तापर्ांतच्र्ा माझ्र्ा आर्ष्ु र्ात ककती वेगवेगळर्ा प्रवत्ृ तीच्र्ा व्र्क्तीिंनी माझ्र्ा मनावर हटचक्र्ा मारून चुपचाप बसण्र्ाचे मिंर सार्ले होते. मग ती व्र्स्त्क्त ‘सासू’ म्हणून र्ेते, कर्ी जावई, कर्ी नणिंद, कर्ी जाऊ, कर्ी वहहनी, कर्ी बहहण अन कर्ी ती व्र्स्त्क्त नवरा हर्ा नावाने पण र्ेते. कर्ी भाजीवाली, कर्ी घरचा नोकर, कर्ी ड्रार्व्हर कर्ी िं ी अशी वेगवेगळी नािंवे र्ारण करून मला र्ोबी, कर्ी सशप हटचक्र्ा मारून हर्ा व्र्स्त्क्त साळसद ू पणे वावरत असतात. लहानपणी, आईला, कपाळावरचा हहरवातनळा डाग हदसू नाही म्हणून लपन ू तेलाचे बोट कपाळावर चोळत असे. डाग १-२ हदवसात जार्चा.

50

पण आता घरात सतरा प्रकारचे मलम, क्रीम, तेल, पावडरी आहे त. पण मनावरच्र्ा हर्ा हटचक्र्ािंचे वळ काही जात नाहीत. पण आता मला सोपा उपार् सापडलार्. बहुर्ा माझ्र्ा वर्ाचा पररणाम असेल. कुणी ककतीही हटचक्र्ा माझ्र्ा मनावर मारून गेले तर त्र्ािंच्र्ा ऐवजी मीच ‘अळीसमळी गुपर्चळी’ हे तिंर वापरार्चे. काही झालिं तरी आपलिं हे सद ुिं र, सोप सार्िं आर्ुष्र्, कशासाठी खराब करार्चिं ? हे सुिंदर, सार्िं, सोप्र्ा पध्दतीनिंच जगार्चिं, हसावसिं वाटलिं हर्ासचिं, रडावसिं वाटलिं रडार्चिं. पण हे सुिंदर, सार्िं, सोपिं, आर्ष्ु र् वार्ा घालवार्चिं नाही.

-----------------------

51

मग मधझे घर कुठे आहे...? - मीना त्ररवेदी – मुलुिंड वसर् ु ा ततशीतली असेल. ततला दोन मल ु गे होते सोन्र्ा सारखे. एक

४ वषा​ाचा, एक दीड वषा​ांचा. घरात ती, नवरा, एक ववर्वा आते सासू तन ततची मल ु िं.. असा हा सिंसार ! ..ककिंतू करण्र्ा सारखे काही नव्हते, पण वसुर्ा नेहमी घाबरलेली, बावरलेली असे. ततला वाटे

ततची आते सासू ततच्र्ा वर सतत पाळत ठे वून असते. सच ु नािंचा पट्टा सतत चालू.. पापडािंना ऊन दाखव,

कारल्र्ाची भाजी

ववनोदला आवडत नाही, दस ु री कर.. मुलाला सदी झाली आहे ,

ओवा शेकून छातीला लाव, एक न दोन. सारे नव-र्ाच्र्ा

मजीनस ु ार झाले पाहहजे व नव-र्ाला कार् आवडते, कार् नाही आवडत, ह्र्ाची मक्तेशाही त्र्ा आते सासूची.

त्र्ातून दस ु रा ववनार्क जन्मल्र्ा निंतर, थोडा र्ीर करून, रोज

सिंध्र्ाकाळी शेजारच्र्ा बागेत मल ु ािंना बाबागाडीत बसवन ू मोकळे पण जरा मनात भरून घ्र्ार्ची. .. काही ततच्र्ासारख्र्ा आर्ा व त्र्ािंच्र्ा मल ु ािं बरोबर

दृष्टीभेट, ओळख होऊन, हास्त्र्-

स्त्स्त्मत दे वाण घेवाण होत असे. ततथे एक २०-२२ वषा​ांची एक तरुणी

‘समरा’ पण रोज भेटार्ची. ततच्र्ा मुलािंशी खेळार्ची. हदसल्र्ा 52

बरोबर ततच्र्ा चेह-र्ावर हसू भरभरून ओसिंडार्चे.. जवळ आली की ववववर् ववषर्ािंवर गप्पा सुरु. सार्ारण एकमेकीिंची माहहती

दे वाणघेवाण झाली होती. घर, घरात कोण वगैरे. वसर् ु ाला ती

आवडार्ची. ततच्र्ा डोळ्र्ािंतून ती जगाला बघण्र्ाचा प्रर्त्न करू पाहर्ची.

दोन हदवस मोठ्र्ा मल ु ाला बरे नसल्र्ाने ती बागेत जाऊ शकली

नाही. दस ु र-र्ा हदवशी सिंध्र्ाकाळी ततला समराची आठवण र्ेत

होती.. तेवढर्ात बेल वाजली. दार उघडले तर समोर समराच...!.

वसुर्ाच्र्ा चेहे-र्ावर स्त्स्त्मत झळकले पण बुचकळ्र्ात पडली. पुढे

कार् करार्चे..! तततक्र्ात आतेसासूबाईंनी हाक मारली. कोण गिं ? वसुर्ा आखणकच बावचळली.

काही बोलार्च्र्ा आत समरा दारातून आत आली. ततच्र्ा हातात सट ु केस होती. ती म्हणाली 'वसर् ु ा ताई मला आत र्ेऊ तर दे ’. दोन हदवस हदसली नाहीस. मला बरिं च सािंगार्चिं आहे ..थोडा प्रोब्लेमच आहे . मग म्हिं टलिं तुझ्र्ाकडे राहून कार् रस्त्ता काढता र्ेतो ते बघावे.' आतेसासू कानाने थोड्र्ा कमी ऐकार्च्र्ा ते बरे ,

असिं वसर् ु ाला वाटून गेलिं. सासुबाईंना कार् सािंगार्चिं हा ववचार करत होती वसर् ु ा. तेवढर्ात समरानीच आपली ओळख करून हदली. मुलािंना बघून त्र्ािंच्र्ाशी खेळार्ला लागली.

53

कसाबसा स्त्वर्िंपाक आटोपन ू वसर् ु ा समराला दस ु -र्ा खोलीत

घेऊन गेली. समरा म्हणाली, की ती घर सोडून आली आहे . थोडे हदवस इथेच रहार्चा ववचार आहे . ततचे लग्न ततला पसिंत नसलेल्र्ा मुलाशी करून टाकार्चे असे घरच्र्ािंनी ठरवले म्हणून.

ततला अजून लग्न करार्ची इच्छा नाही व थोडे सशक्षण व व्र्वसार् करावा असा ततचा मनसब ु ा आहे .. वगैरे..

वसर् ु ाला मोठे सिंकट कोसळल्र्ाचा अनभ ु व होत होता. िं ीर केली. टे बलावर जेवताना ततने गरम गरम फुलके केले, कोसशब

टे बल तर्ार केले. हसतमुखपणे काही काही बोलत राहहली. वसुर्ाच्र्ा नव-र्ाने ववचारल्र्ावर आपल्र्ा बद्दल सारे सािंगन ू मोकळी झाली. वसर् ु ाच्र्ा नव-र्ाने गप्प राहून आपली नापसिंती दशावली.

आपल्र्ा खोलीत गेल्र्ावर वसुर्ाच्र्ा नव-र्ाने ततला फैलावर

घेतले.. अशी कशी मैरीण .. अश्र्ा लोकािंशी मैरी करतेस

..घरच्र्ािंच्र्ा इज्जत अब्रच ू ी काही कफकीर नाही.. म्हणे सशक्षण करार्चे आहे , व्र्वसार् करार्चा आहे .. मुलगा पसिंत नाही.. उद्र्ा

सकाळी ततला घालव. . वसर् ु ा अस्त्फुट आवाजात बोलली, “ती जाईल हो दोन तीन हदवसात.” एक मुस्त्कटात बसली..”मला ववचारले होतेस? घर कुणाचे आहे ?”

54

सकाळी दर् ु गरम करताना आतेसासू मागे र्ेऊन म्हणू लागल्र्ा,

“तुला काही कळत कसे नाही.. अशी तरुण मैरीण नवर-र्ा समोर जाणार नाही र्ाची काळजी घ्र्ाला हवी.. ककती चिंचल आहे ” ..

वसुर्ाने चहासाठी भािंडे घेत घेत मागे बतघतले, तर समरा मागेच होती. नाश्ता झाला.

वसुर्ा ववचार करत राहहली. ततला आठवले ववनोदचा एक समर ,

...तरूण का कार् नािंव होत त्र्ाचिं ! असाच एके रारी उगवला

होता. आईबापािंशी भािंडून नोकरीत्रबकरी करार्चीच नाही अस ठरवून. ववनोदने त्र्ाला चािंगलीच मदत केली. व्र्वसार् सुरु करून

हदला. जम बसवण्र्ासाठी स्त्वतः लक्ष परु वले. चािंगला महहनाभर राहहला होता . त्र्ाच सारिं हविं नको बघार्ची ताकीद केली होती ववनोदने ततला.

र्ेतो अर्न ू मर्ून .. बार्कोला घेऊन.. लग्न

ठरवार्ला पण ववनोदच मध्र्स्त्थी होता. मग आज ववनोद असा का वागला हे कोडिंच पडलिं .

ततला भरभरून रडाविंस वाटत होतिं. आखण कार् कार् आठवणी

र्ेत होत्र्ा. मध्र्िंतरी चारे क महहन्र्ा पव ू ी शेजारच्र्ा शसमाष्ठा वहहनी आल्र्ा होत्र्ा, १५००/- रुपर्े तातडीने हवे होते.. समळतील का म्हणून ?

हदसत होतिं, की त्र्ा खप ू तणावग्रस्त्त होत्र्ा.

शसमाष्ठा म्हणाली, “मला कारण ववचारु नका आत्ता .. आत्ता 55

पैसे द्र्ा जमले तर.. मी हे उपकार कर्ीच ववसरणार नाही”!

वसुर्ाला काहीच उत्तर दे ता आले नाही.. तरी कशीबशी म्हणाली, “अहो वहहनी नाहीत हो इतके पैसे माझ्र्ा जवळ. पण आज रारी

ह्र्ािंना सािंगते द्र्ार्ला.. पण कारण कार् बरिं सािंग?ू ” असा प्रश्न ववचारल्र्ावर तडक शसमाष्ठा उठून तनघून गेली.

रारी जेवण खाण आटोपल्र्ावर ततने ववनोदशी लाडीगौडी करुन

पैशािंबद्दल ववचारले ' मला ककनई थोडे पैसे हवेत.. १५०० रुपर्े.... दे ता?'

“'अरे वाह, राणीसाहे बािंना पैसे हवेत का? मग घ्र्ा की.. आर्ी द्र्ा टॅ क्स.. मग ्” म्हणत त्र्ाने पण सिंर्ीचा चािंगलाच फार्दा करून घेतला आखण मग वसर् ु ाला ववषर् बोलताच आला नाही.

ततस-र्ा हदवशी शामा- घरात काम करार्ला र्ेत,े ती तोंडाला पदर

लावून कानाशी फुसफुसत म्हणाली, “ ऐकलत का.? बर भाग्र् आहे तुमचिं.. दोन्ही मुलगेच आहे त;

नाहीतर बघा, कशी पररस्त्स्त्थती

र्ेउन उभी ठाकते मल ु ीच्र्ा आईबापािंवर... ती रससका शसमाष्ठाची पोर.. कोवळी ग बार्.. पिंख्र्ाला लटकून जीव हदला हो'”.

वसर् ु ाच्र्ा डोक्र्ात लख्खकन प्रकाश पडला आखण ततचा स्त्जrव हळहळला.

आपण अश्र्ा तातडीच्र्ा प्रसिंगाला कारण ववचारत

56

होतो,

असती..

असते आपल्र्ाकडे १५०० रूपर्े तर..... ती पोर वाचली

आखण रारी हे जसिंच्र्ातसिं ववनोदला सािंर्गतलिं. आपली हळहळ न लपवता. ववनोद अिंगावर र्ाऊनच आला.. “तल ु ा ह्र्ासाठी पैसे हवे

होते...? अशी काळी करतत ू िं करणारी मल ु गी मेली तेच छान झालिं”. वसुर्ा ववचार कर करुन दमली होती. ततला इतक खस्त्जल वाटलिं आपलिं असा सिंसार चालवणिं. र्ा सिंसारात आपली कार् ककिंमत?

आपण कशासाठी जगतो? 'माझ्र्ाकडे कुणी अडचणीत मदत मार्गतली तर मी काही करू शकत नाही..... हे घर माझे नाही..... मग माझे घर कुठे आहे ?? मलाच असे प्रश्न पडत असतील?'..की इतर बार्कािंनाही पडत असतील.

“दे व न करो तन मला कर्ी मदतीची गरज भासली तर.. ..?”

-------------------------------

57

त्रनरुत्तर – अलका गािंर्ी-असेरकर सिंध्र्ा..!! अतनताची जवळची मैत्ररण. गाठीभेटी कमी व्हार्च्र्ा पण फोनवर बोलणिं असार्चिं अर्न ु मर्ून. एकमेकीिंकडच्र्ा बातम्र्ाही कळार्च्र्ा. शाळे त असल्र्ापासन ू जीवाभावाच्र्ा मैत्ररणी... एकमेकीिंशी सारिं काही शेअर करत असत. दोघीिंची लग्निंही एकाच वषा​ात झाली. एकमेकीिंच्र्ा लग्नात जाता नाही आलिं काही कारणाने. पण सिंध्र्ाला छान स्त्थळ समळालिं होतिं. नवरा व्र्वसार् करत होता. र्नाढर् नाही म्हणता र्ेणार पण सर्न होता. निंतर ततला एक मल ु गा तर अतनताला एक मुलगी झाली. दोघीिंचे सिंसार फुलत होते. आपापल्र्ा सिंसारात दोघी मग्न होत्र्ा, गिंत ु लेल्र्ा होत्र्ा. तरी कर्ीतरी सिंवाद घडत असे. भेटीही होत होत्र्ा र्ा ना त्र्ा तनसमत्ताने. अचानक सिंध्र्ाच्र्ा सिंसाराला दृष्ट लागल्र्ासारखिं झालिं. जराशा आजारात नवरा गेला. मुलगा तेव्हा फक्त आठ 58

वषा​ाचा. अतनता ततला भेटार्ला गेली तेव्हा अगदी पािंढ-र्ा साडीत बसलेली ती, अतनताला आवेगाने त्रबलगली. अश्रुिंची र्ार दोघीिंच्र्ाही डोळ्र्ािंतन ू वाहू लागली. अपव ू ा हा ततचा मल ु गा. आठच वषा​ांचा.. बावरलेला, पण समिंजस वाटू लागला एकदम. मोठा झाल्र्ासारखा थोडा. सिंध्र्ा फक्त पस्त्स्त्तशीची जेमतेम. दे खणी, सुिंदर बािंर्ा असलेली, पस्त्स्त्तशीत असली तरी पिंचववशीतली वाटावी इतकी तरूण हदसत होती. पण दःु खाने झाकोळली होती. काळ सवा​ात मोठिं मलम असतिं म्हणतात. सा-र्ाच दःु खावरचिं. आखण हदवस काही थािंबत नाहीत. ना सख ु ाचे, ना दःु खाचे..!! ते तर र्ावतच असतात. ते सुख ककिंवा दःु ख दोन्ही भरभरून भोगार्ला उसिंत दे तातच कुठिं . आपल्र्ाला त्र्ािंच्र्ा सोबत ओढत राहतात. पैशािंची काळजी ततला फारशी नव्हती. नव-र्ाने कमवलेलिं सारिं काही होतिंच. त्र्ात मार्लेकािंचिं व्र्वस्त्स्त्थत होत होतिं. सिंध्र्ाच्र्ा सासरची मिंडळी सारी होती. पण ती ततच्र्ाजवळ राहत नव्हती. र्ेऊन जाऊन असत. अपूवा हुशार होता. शाळे त प्रगती करत होता. सिंध्र्ा तशी कडक स्त्वभावाची, रागीटच !

59

अपव ू ा ततच्र्ा जबर सशस्त्तीत वाढत होता. कर्ी कर्ी अतनता म्हणतही असे, “कशाला एवढिं र्ारे वर ठे वतेस त्र्ाला” ? इतका हुशार आहे . कळतिं की त्र्ाचिं त्र्ाला. जरा झाले लाड तरी काही त्रबघडार्चा नाही तो लगेच. परिं तु ततला ते पटत नसे. शाळे तल्र्ा त्र्ाच्र्ा प्रगतीवर ती बारीक लक्ष ठे वून असे. त्र्ाच्र्ा खाण्र्ावपण्र्ाच्र्ा, शाळे च्र्ा-्र्ुशनच्र्ा वेळा ती काटे कोर सािंभाळत असे. त्र्ाला कुणाच्र्ाही भरवशावर सोडत नसे. असा अजून पाचेक वषा​ाचा काळ भुराकन उडून गेला. न ् एकदा अतनताची बहीण रे खा अतनताला म्हणाली न ् ते ऐकून ती अवाक् झाली. सिंध्र्ाचिं म्हणे ततच्र्ाहून जवळपास आठदहा वषे लहान असलेल्र्ा तरूणाशी अफेअर आहे . दोघािंचे शारीररक सिंबिंर् असावेत. परिं तु त्र्ािंनी लग्न मार केलेलिं नाही. अतनताला खूप आश्चर्ा वाटलिं. सिंध्र्ाने असिं का कराविं. नवरा गेला तेव्हा अवघी पस्त्स्त्तशीची होती. अतनताने दे खील ततला दस ु -र्ा लग्नाबद्दल हलकेच छे डलिं होतिं. परिं तु आपल्र्ाला दस ु रिं लग्न करार्चिं नाही हे ती ठाम उत्तरली होती.

60

सशवार् आताचा काळ काही पव ू ीचा नव्हता. जर ततने ठरवलिं असतिं तर ततला दस ु -र्ा लग्नापासून कोणी अडवलिं असतिं असिं वाटत नव्हतिं. ततच्र्ा सासरची मिंडळीही ब-र्ापैकी आर्ुतनक ववचारािंची, समिंजस होती. त्र्ामळ ु े अतनताला आश्चर्ा वाटलिं. आखण सिंध्र्ाने असिं का कराविं. र्ाचा मनात ववचार र्ेऊन रागही आला. भेटली, की ततला ववचारार्चिंच. हे ही ततच्र्ा मनाने जणु ठरवूनच टाकलिं. आखण तो र्ोग आलाच लवकरच. अपूवच् ा र्ाच मज ुिं ीचिं आमिंरण होतिं ततला. तो आठ वषा​ांचा असतानाच त्र्ाचे बाबा गेलेले. न ् मग काही ना काही कारणािंनी राहून गेलिं होतिं. साध्र्ाच समारिं भात मुिंज करण्र्ाचिं ततने आर्ोजलिं होतिं. तशी ती खूप कमाठ, र्ासमाक नव्हती. परिं तु सारिं नाकारणारीही नव्हती. चार लोकािंप्रमाणे सारिं कराविं. कशाचाही बाऊ न करता. असा ततचा स्त्वभाव. मिंज ु आटपली. न ् ततने अतनताला राहण्र्ाचा आग्रह केला. अतनताही तर्ारीनेच आली होती दोन हदवसाच्र्ा. कारण 61

सिंध्र्ा अतनताच्र्ा माहे रच्र्ा गावीच राहत होती. ततला त्र्ा तनसमत्ताने माहे री आता कोणी नसलिं, तरी राहून चार जुन्र्ा लोकािंच्र्ा गाठीभेटी घ्र्ार्च्र्ा होत्र्ा. सशवार् सिंध्र्ाशी गप्पा मारून ततच्र्ाववषर्ी ऐकलेल्र्ा गोष्टीिंचा शहातनशा करण्र्ाचा, अगदी हक्काने ततचा कान वपळण्र्ाचा सुप्त हे तूही नव्हताच असिं नाही. पण सिंर्ीच समळाली नाही. आखण परतण्र्ाचा हदवस उद्र्ावर र्ेऊन ठे पला. रारी उशीरा, अतनता दस ु -र्ा एका मैत्ररणीकडून, रिं जनाकडून जेवूनच आली. र्ार्ला दहाच वाजले. सकाळी तनघाय़चिं होतिं. पण रिं जनानेही सिंध्र्ाबद्दल काढलेले सच ू क उद्गार ततला अस्त्वस्त्थ करत होते. रिं जनाच्र्ा उद्गारािंकडे फारसिं लक्ष न दे ता ततने ववषर् वाढवला नव्हता. रिं जनाच्र्ाही ते लक्षात आलिं असेल. ततनिंही मग ववषर् बदलला होता. पण मनातन ू ते उद्गार अजून जात नव्हतेच. अतनता सिंध्र्ाच्र्ा बिंगलेवजा घराच्र्ा पार्-र्ा चढत असतानाच सिंध्र्ा आतन ू बाहे र आली. म्हणाली, “माझिंही जेवण आताच उरकलिंर्. अपूवा त्र्ाच्र्ा बेडरूममध्र्े 62

झोपण्र्ाच्र्ा तर्ारीत आहे . तू दोन हदवस राहहलीस, पण आपल्र्ाला बसन ू तनवािंत बोलताही आलेलिं नाही. सशवार् ककती वषा​ांनी तू आलीस. पुन्हा केव्हा र्ेशील कोण जाणे. चल गच्चीवर बसू र्ा. जरा बोलत. आज चािंदणिंही छान पडलिंर्.” गच्चीचा स्त्जना बिंगल्र्ाच्र्ा बाहे रच्र्ा बाजूनेच होता. अतनतालाही मनातून तेच हविं होतिं. म्हणजे दोन्ही, चािंदण्र्ात तनवािंत बसाविंसह िं ी वाटत होतिंच, अन ् सिंध्र्ाशी बोलण्र्ाची सिंर्ी. जी आर्ती वार्ती सिंध्र्ानेच दे ऊ केली होती. ती ततच्र्ा मागोमाग गच्चीवर आली. खरिं च ...हटपरू चािंदणिं पडलिं होतिं. मिंद वारा वाहात होता. गच्चीच्र्ा पार वरपर्ांत आलेलिं प्राजक्ताचिं झाड बहरलेलिं होतिं. फुलािंचा मिंद सुगिंर्ही र्ेत होता. गच्चीवर सरु े खसा झोपाळाही होता. ततचिं मन इतकिं प्रसन्न झालिं की वाटलिं काहीच बोलू नर्े. ववचारू नर्े. शािंतपणे एकमेकीिंच्र्ा सहवासात बसून राहाविं झोके घेत. तशा त्र्ा बसल्र्ाही. अन ् सिंध्र्ाने ततचा हात हातात घेतला. म्हणाली, “अतनता, काही बोलणार नाहीस का..?” अतनताने ततच्र्ाकडे फक्त अथापूणा नजरे ने पाहहलिं.

63

ती म्हणाली, “तू दोन हदवस इथिं होतीस. मला माहहतिंर्, नक्कीच तल ु ा कोणीतरी काहीतरी माझ्र्ाबद्दल बोललिं असणार. आपण एकमेकीिंना चािंगलिं ओळखतो. रारिंहदवस सोबत असार्चो. अभ्र्ास, भटकणिं, गाणी, ससनेमा, त्र्ावरच्र्ा चचा​ा...एकमेकीिंचे बोलके चेहरे आपण बरोबर ताडतो. न बोलताही. आखण तरीही अखिंड बडबडतही असू... हो ना ? मग आज का गप्प ?” अतनता ओशाळली. पटकन कार् बोलाविं ते सच ु लिंच नाही ततला. मग मार न राहवून अनावर होत ततने म्हटलिं. “हो ना ?...सिंध्र्ा ..मग तच ू सािंग ...हे का असिं ...तझ् ु र्ाबद्दल ऐकतेर् मी ?”...ततने तीव्र स्त्वरात ववचारलिं. सिंध्र्ा शािंतच होती. आखण गिंभीरही. “मी कार् करार्ला हविं होतिं ?. अतनता.” “लग्न..!. का नाही केलिंस दस ु रिं लग्न ?” “कशासाठी करार्ला हविं होतिं मी ते ? माणसिं लग्निं का करतात ? ववशेषतः मल ु ी का करतात ? सािंगू शकशील ?”

64

‘का करतात म्हणजे ...अगिं ...’ सिंध्र्ाने अतनताला मध्र्ेच तोडलिं. “मला चाकोरीतलिं उत्तर नको. खरिं तर आपल्र्ा समाजात आपल्र्ाला लग्नाला पर्ा​ार् ठे वलार् का ? आपल्र्ाला ते कराविंच लागतिं..! ववशेषतः मल ु ीिंना. आखण त्र्ा वर्ात तेवढिं कळतिंही नसतिं. ही रुढी, ही परिं परा म्हणजे कम्पल्सरीच जणू. जन्म-मत्ृ र्ु प्रमाणेच. इतकिं गह ृ ीत र्रतो आपण लग्न र्ा प्रकाराला. मीही केलिं. छानसा मुलगा झाला. अिंबरीशचिं माझ्र्ावर खूप प्रेम होतिं. जेमतेम दहा वषा​ाचिं वैवाहीक आर्ष्ु र्. पण ते आम्ही भरभरून जगलो. आर्थाक ववविंचना तेव्हाही नव्हती, आताहह नाही. आज तो नाही. परिं तु मला कुठिं ही एकटे पणा फारसा वाटत नाही. माझा स्त्वभाव कुढत बसण्र्ाचा नाही. मी आज अनेक सामास्त्जक मिंडळािंमध्र्े कार्ारत आहे . हदवस कुठिं उगवतो न ् मावळतो ते समजतही नाही. सशवार् अपूवच ा िं टाईमटे बल बघाविंच लागतिं. अपूवा हा माझ्र्ा काळजाचा तक ु डा आहे . त्र्ाचिं आर्ष्ु र् छान जाविं. त्र्ाने प्रगती करावी असिं मला वाटतिं.

65

“मग”.....अतनताने प्रश्नाथाक नजरे ने जणू पाहहलिं......! “हो...हदवस कुठिं जातो ते समजत नाही. पण रार र्ेतच े ना अनेकदा अिंगावर. ती एकटीने कशी काढार्ची अतनता. माझ्र्ा रिं ध्रारिं ध्रातन ू जागिं करते ती मला. उत्तेस्त्जत करते.” “म्हणूनच.. लग्न हा पर्ा​ार् नाहीर् का ?”.. “लग्न…!.अनीता..र्ा एका गोष्टीसाठी मी आता लग्न का करू पन् ु हा? माझिं स्त्वतःचिं स्त्स्त्थरावलेलिं जीवन, माझिं घर, माझा मुलगा र्ा सगळ्र्ा व्र्वस्त्थािंशी तडजोड करु का पुन्हा मी ? अनीता.. एका स्त्रीकररता लग्न म्हणजे त्र्ा पुरुषाच्र्ा घरी जाऊन त्र्ाची सेवेकरी होणिं, त्र्ाच्र्ा मल ु ािंना जन्म दे णिं, ककिंवा त्र्ाच्र्ा आर्ीच असलेल्र्ा मल ु ािंचिं सिंगोपन करणिं, त्र्ाचिं स्त्वर्िंपाकघर सािंभाळणिं, त्र्ाच्र्ा नातेवाईकािंची मनिं सािंभाळणिं, भरीला माझिं मल ु िंही त्र्ात असेल तर ओढाताण सािंभाळणिं, परु ु षी इगो सािंभाळणिं. पुन्हा नाव बदलणिं. पुन्हा अस्त्स्त्तत्व नव्र्ाने ससद्ध करणिं. कशासाठी करू मी हे सारिं ...अनीता सािंग ना”.....??

66

“अगिं पण शारीररक गरज एवढिं च एक कारण असतिं का सिंध्र्ा..आज अजून तरूण आहे स. उद्र्ा अपव ू ा मोठा होऊन त्र्ाच्र्ा दतु नर्ेत रमेल. म्हातारपणी तल ु ा अर्र्कच एकटिं वाटणार नाही का. तेव्हा जोडीदाराची गरज अर्र्क भासेल.” सिंध्र्ा जोरात हसली. “कार् हे अतनता. तू ना अगदीच कुठल्र्ा वपढीतल्र्ा गोष्टी करतेस? अगिं म्हातारपणीही दोघािंपक ै ी कोणीतरी एक पढ ु े मागे जाणारच ना? कोणीतरी एक एकटिं राहणारच ना पुन्हा? आखण ते कर्ी, कसिं घडेल हे सािंगू शकतो का? अिंबररश तर अवघ्र्ा ततशीतच गेला ना?” “तझ ु िं सगळिं म्हणणिं खरिं र्. सिंध्र्ा. पण हे अनैततक आहे असिं नाही वाटत का तुला ? सशवार् तो लहान आहे तुझ्र्ाहून बराच. आखण त्र्ाचिं लग्निं, त्र्ाची बार्को, मल ु िं, सिंसार ..त्र्ाचिं कार् ?.... “त्र्ाचिं नाव शेखर आहे . अतनता. माझ्र्ा शेजारच्र्ा बिंगल्र्ात पेईंग गेस्त्ट म्हणून राहत होता. तेव्हा ओळख झाली. अततशर् उमदा माणूस आहे गिं तो. आखण खप ू 67

रससक, समिंजस. समरच समज माझा चािंगला. केवळ शारीररक गरजेने नाही एकर आलो. पण हो, ती गरज नाकारलीही नाही आम्ही. कार् नैततक अन ् कार् अनैततक र्ाचा ववचार नाही केला आम्ही. कारण र्ात कुणाचिंही शोषण करत नाही आम्ही. आनिंदच दे तोर् एकमेकािंना” “एकमेकािंचा सहवास आवडतो आम्हाला, परिं तु एकमेकािंना बािंर्ूनही ठे वलिं नाहीर् आम्ही. एकमेकािंवाचून अडेल अशी कोणतीही बाकीची गरज नाहीर् दोघािंनाही. इथून तो गेला, की तो त्र्ाच्र्ा ववश्वात अन ् मी माझ्र्ा ववश्वात असते. फोनही करत नाही आम्ही फारसे एकमेकािंना. त्र्ाचिं लग्निं नाही झालिंर् अजून. पण होईलही आज ना उद्र्ा. मी अडकवून ठे वणार नाहीर् त्र्ाला. माझ्र्ापाशी बािंर्ूनही ठे वणार नाहीर्. एका चािंगल्र्ा घरातला भला मल ु गा आहे तो. करीअरमर्ली स्त्वप्निं पाहणारा. आपल्र्ा नोकरीतलिं काम मनापासन ू एन्जॉर् करणारा.” “अगिं पण. उद्र्ा त्र्ाच्र्ा बार्कोला कळलिं तर. त्र्ाचा सिंसार उद्धवस्त्त नाही का होणार ?”

68

“मी एवढा लािंबचा ववचार करत नाही. अतनता. लग्न त्र्ाला करार्चिंर् अन ् सिंसारही त्र्ाला. तर ते प्रश्न त्र्ाने सोडवार्चेत. आपल्र्ा बार्कोला कार् सािंगार्चिं न ् कसिं सािंगार्चिं. ककती सािंगार्चिं, कशी बार्को तनवडार्ची. हे त्र्ाचे प्रश्न आहे त. आखण तो ते सोडवार्ला समथा आहे असिं मला वाटतिंर्. मी माणसाच्र्ा साध्र्ा सुध्र्ा जगण्र्ाला गुिंतागुिंतीचिं करू इस्त्च्छत नाही. आखण मन मारून, ककिंवा शरीर मारून म्हण, हविं तर ...जगूही शकत नाही. अन ् एवढर्ा एका गोष्टीसाठी सवा तडजोडी आखण ताण स्त्वीकारत पुन्हा लग्निंही करू शकत नाही.” “लोक बोलतात काही बाही......त्र्ािंचिं कार् ?...उद्र्ा अपूवा मोठा होईल, त्र्ाच्र्ा कानावर जाईल त्र्ाचिं कार् ?...सिंध्र्ा....तो उद्र्ा तल ु ा प्रश्न ववचारे ल.” “नाही ववचारणार अतनता” ! तो र्ेणा-र्ा वपढीतला र्ुवक असेल. माणसाला माणूस म्हणून पाहणारा. ववशेषतः स्त्रीला माणस ू म्हणून पाहणारा. अतनता ‘स्त्री’ शब्दावर जोर दे त म्हणाली. स्त्रीला दे वी ककिंवा कुलटा समजणारा नाही. मी त्र्ाच्र्ावर जाणीवपुवक ा सिंस्त्कार करतेर् काही. आखण 69

र्ाउप्परही तो इतर सवासामान्र् परु ु षासारखाच जर मला ववचारू लागलाच, तर मीही त्र्ाला सािंगेन. माझिं आर्ुष्र् मी जगले. ते कसिं जगार्चिं हा माझा प्रश्न होता. अिंबरीश स्त्जविंत असता तर त्र्ाचा प्रश्न होता. मी त्र्ाला बािंर्ील होते, र्ा गोष्टीिंची उत्तरिं द्र्ार्ला. तुला नाही. तू आता बराच मोठा आहे स. तुझिं स्त्वतिंर जीवन माझ्र्ापासून वेगळिं जगार्ला. तल ु ा हविं तसिं. आखण लोकािंचिं कार्, गाढव आखण बापलेकाची गोष्ट माहीत आहे ना? लोक कुठूनही बोलतातच. आखण हो, अजन ू एक.. मला अनेक दस ु रे ही समर आहे तच. पण ते फक्त समरच आहे त. जशा मैत्ररणी असतात तसेच ते. सिंध्र्ाचा चेहरा आखण स्त्वर दोन्ही ठाम होते. पण चेह-र्ावर कोणताही अट्टाहास नव्हता. मळ ु ातच सिंद ु र असलेल्र्ा सिंध्र्ाच्र्ा चेह-र्ावर चािंदणिं उजळलेलिं हदसत होतिं, आखण ती अर्र्कच सद ुिं र हदसत होती. अतनता तनरुत्तर झाली होती. ववरोर्ाला ववरोर् तर ती करू शकत नव्हती. सिंध्र्ाच्र्ा काही गोष्टी पटतही होत्र्ा. तर 70

काही प्रश्नही उठतिंच होते मनात. पण सिंध्र्ाच्र्ा प्रश्नाला ततच्र्ाजवळ उत्तर नव्हतिं. ततने दस ु रिं लग्न का कराविं ?. कारण वववाहसिंस्त्थेत सा-र्ाच तडजोडी र्ा स्त्रीलाच कराव्र्ा लागतात. त्र्ा एकदा करून ततने बस्त्तान बसवलिंर्...तेच आता ततनिं पुन्हा का कराविं ? अतनता अनेक उदाहरणिं पाहत होती आजुबाजूला. ववर्ुर पुरुषािंची. कोणत्र्ाही वर्ातले बहुतािंश ववर्ुर परु ु ष बार्को मेल्र्ावर वषा दोन वषा​ाच्र्ा आत लग्न करताना पाहत होती. ततच्र्ा अगदी शेजारी राहणारे एक गह ृ स्त्थ तर वर्ाच्र्ा अडुसष्ठाव्र्ा वषी, बार्को मेल्र्ानिंतर नऊच महहन्र्ािंनिंतर दस ु रिं लग्न करून मोकळे झाले होते. बार्कोसशवार् मी राहू शकत नाही, असिं चक्क घरातल्र्ा मोठ्र्ा मल ु ािंना-सुनािंना सािंगून. साहस्त्जकच आहे . परु ु षािंना आपली बसलेली घडी त्र्ाकररता मोडावी लागत नाही. आपलिं नाव, गाव पुन्हा सोडाविं लागत नाही. त्र्ािंच्र्ा जीवनक्रमात काही फरक पडणार नसतो. उलट घरी र्ेणारी व्र्क्ती ही सेवा करण्र्ाकररता उपलब्र् होण्र्ाचीच शक्र्ता अर्र्क असते. स्त्वर्िंपाक-पाण्र्ासह.

71

अतनताला अजन ू एक ओळखीचे गह ृ स्त्थ आठवले. त्र्ािंनी बार्को गेल्र्ावर दस ु रिं लग्न नाही केलिंर्. लोकािंना त्र्ािंचिं खूप कौतक ु वाटतिंर्. परिं तु ततला कळलिं, की हे गह ृ स्त्थ एका किंपनीत मोठ्र्ा पदावर आहे त. सतत परदे शी दौ-र्ावर असतात. अन ् ततथिं त्र्ािंच्र्ाच नव्हे , तर अनेक परु ु षािंच्र्ा अगदी शारीररक सोर्ी दे खील सहजी पुरवल्र्ा जातात. मग ते अनैततक नाही का ? उलट त्र्ातन ू शरीरववक्रर्ाचा एक समािंतर बाजार उभा केलार् आपल्र्ा व्र्वस्त्थेने. शोषणाच्र्ा पार्ावर. पण बहुतािंश स्त्स्त्रर्ा, अगदी कुठल्र्ाही वर्ातल्र्ा, वैर्व्र् आल्र्ावर फारच क्वर्चत लग्न करताना हदसतात. अगदी ततशीतल्र्ा दे खील दस ु रिं लग्न करार्ला मनापासून राजी नसतात. र्ाची कारणिं तीच असतील. जी सिंध्र्ाने सािंर्गतली. पण मग त्र्ािंच्र्ा शरीराच्र्ा हाकेचिं कार्. सिंध्र्ासारखीच काही उदाहरणािंत कुणकुण र्ेते कानावर. पण समाजाने त्र्ािंना जर पर्ा​ार्ी व्र्वस्त्था हदलेली नाही परु ु षािंसारखी, तर 72

त्र्ािंनी करार्चिं कार् ? त्र्ािंना कोणत्र्ा तोंडाने शरीरावर तनर्िंरण ठे वा सािंगार्चिं ? न ् कोणत्र्ा तोंडाने सारी तडजोड नाहीतर पुन्हा करा, त्र्ा गोष्टीिंसाठी... हे ही सािंगार्चिं? आखण जर तसिं करार्ला सािंर्गतलिं तर मग ही व्र्वस्त्था त्र्ािंच्र्ा शोषणावरच उभी आहे असिंच म्हणाविं लागेल. आखण तीच अनैततक ठरे ल. अतनताच्र्ा मनात उलटसल ु ट अनेक प्रश्न उठत होते. उत्तरिं नव्हती. पर्ा​ार् हदसत नव्हते. पण आता सिंध्र्ाबद्दल अढी, राग काहीच नव्हतिं मनात. होती ती फक्त काळजी. हा समाज ततला सख ु ाने जगू दे ईल का............? अतनताने ततच्र्ा खािंद्र्ाभवती हात टाकून ततला मार्ेने जवळ ओढलिं..आखण र्ा ववचारािंतच ततला कर्ी झोप लागन ू गेली ते कळलिंच नाही.

----------------------------------

73

काटा रुते कोणाला ..... अचाना कुलकणी – ठाणे. आज सकाळपासन ू , की काल सिंध्र्ाकाळपासन ू माझे मन कशातच नाही. आईलाही ते जाणवले आहे म्हणून सारखी माझ्र्ा पढ ु े -मागे करते आहे . त्र्ाचाही आता रास होतोर्. आईला सािंगू शकत नाही. ततला आर्ीच फार ववविंचना आहे त. आज कामावर जाण्र्ाचा पण मड ू नाही. छे , घरातन ू तर बाहे र पडू र्ा. बघू काही उत्तर सापडते का बस, अशा ववचारात बाहे र पडले, आखण स्त्कूटी स्त्टाटा केली. आज नेहमीचा रस्त्ता सुद्धा अनोळखी झाला. एका वळणावर अचानक एका पाटीने माझे लक्ष वेर्न ू घेतले. नारी समता मिंच. yes आता इथे जावन ू प्रर्त्न करू र्ा आपले मनोगत सािंगण्र्ाचा. थािंबले ततथेच. पण मनाचा तनश्चर् होत नव्हता. हळूहळू करत पहहल्र्ा मजल्र्ावरील त्र्ा कार्ा​ालर्ात सशरले. काम करणार्र्ा महहलािंनी मला बसवर्ास हदले अन ् माझ्र्ा गभा​ार 74

पोटाकडे, हळूच गळ्र्ातल्र्ा मिंगळ्सर ू ाकडे ,कपाळावर नसलेल्र्ा हटकलीकडे नजर कफरवली. का आली असेल ? असे चेहर्र्ावरचे प्रश्नर्चन्ह सहज वाचता र्ेत होते. तेवढर्ात सिंचासलका बाई आल्र्ा. अततशर् प्रेमळ, मद ृ ु आवाजात म्हणाल्र्ा, 'बोल बेटी ,कार् हवे आहे तुला ?'" त्र्ािंचा मद ृ ू पण आश्वासक आवाज ऐकून माझ्र्ा डोळ्र्ातून कालपासून साठून राहहलेले पाणी झरू लागले. थोडा वेळ जावू हदला त्र्ािंनी आखण मग पाठीवरून मार्ेने हात कफरवत म्हणाल्र्ा, तू आता इथे आली आहे स, कसली ही काळजी करू नकोस, जे मनात असेल जो काही रास असेल ते सािंग. अश्रू आवरून मी सािंगू लागले. मला रास स्त्वतःला काही नाही. पण जे सािंगार्चे आहे ते खूप मोठे आहे . काही हरकत नाही, तू सािंग मला "त्र्ा आर्ी तझ ु े नाव तरी सािंग. त्र्ािंच्र्ा त्र्ा बोलण्र्ाने मनाचा तनर्ा​ार केला आखण मी म्हटलिं.. “माझे नाव रे वा , मी एका

I V F सेंटर मध्र्े काउन्सेलर 75

म्हणून काम करते, आमचे डॉक्टर पाटील शहरातले नावाजलेले, प्रततस्त्ष्ठत स्त्रीरोग तज्ञ, प्रसूती तज्ज्ञ आहे त. महहन्र्ापूवी आमच्र्ाकडे एक स्त्री आली होती. फार मोठी नाही, असेल २२ -२३ वषा​ाची. गौरी ततचे नाव. हदसार्ला अततशर् सुिंदर, नाजूक. डोळे पण छान बोलके. ततच्र्ाबरोबर ततचा नवरा नव्हता आला तर सासरे आले होते. हे च आर्ी मनाला पटले नव्हते. ती डॉक्टरािंकडून काम झाल्र्ावर माझ्र्ाशी बोलार्ला आली. अथा​ात माझे ते कामच होते. डॉक्टरािंनी ततला समजवार्ची जबाबदारी माझ्र्ावर टाकली होती. ततचे शरीर गभा र्ारण करण्र्ास अनक ु ू ल नव्हतिं, उगाच टे स्त्ट्र्ब ू करण्र्ात अथा नाही. आमचे डॉक्टर त्र्ाबाबतीत एकदम सशस्त्तीचे. जर र्श समळणे शक्र् नसेल तर कोणाला आशा लावार्ची नाही. समळतो म्हणून पैसे घ्र्ार्चे नाहीत. आता हे सवा मी ततला सािंर्गतले. ततच्र्ा नजरे तली चमक पण ा णे नाहीशी झाली … सासरे उठून पैसे ू प भरार्ला गेले , तेव्हा ती पटकन म्हणाली, " चलो अब सभी आशा खात्म हो गर्ी !' मला राहवले नाही , खूप समजावले ततला , तेव्हा म्हणाली, “इस से पहले दो डॉक्टर के पास जा 76

के हुआ है ।दोनो बार ततसरे महहने मे सब खत्म होता था !" र्हािं आ के पहले ही हदन सब खतम." मनात आले, अरे बाप रे ..! इतक्र्ा लहान वर्ात. कसे झेलले ततने . तततक्र्ात सासरे आले. अगदी हसन ू , बेटी इस को कुछ समझावो ! अब नही होगा बच्चा तो हम क्र्ा करें गे ? मग इतक्र्ा लहान वर्ात सारखे

डॉक्टर कडे का घेवून जाता ? ततचा नवरा का

सोबत र्ेत नाही ? हे सारे प्रश्न मनातच राहहले. गौरी चेहर्र्ावर घुिंघट घेवून चालू लागली. आखण तो ववषर् सुद्धा …. काल परत तेच ततचे सासरे आले होते. एका १७-१८ वषा​ाच्र्ा मल ु ीला घेऊन. ती त्र्ािंची होणारी सन ू होती. तेच तप ु कट हसू दाखवून म्हणाले हहची अगोदरच तपासणी करून घेतोर्. म्हणजे निंतर काही भानगड नको. पण गौरी ? डोळ्र्ात थोडेसे (खोटे )दःु ख दाखवत म्हणाले. तम् ु ही ततला एवढे समजावले. आम्ही घरून पण म्हटले, आपल्र्ाला वारस नाही झाला तर काही काळजी नाही. हवे तर दस ु -र्ा डॉक्टरकडे जाऊ.. पण ततचे कामात लक्षच नव्हते. आम्ही घरात नव्हतो आखण 77

माहहत नाही, कसे कार् गॅसचा स्त्फोट झाला आखण गौरी गेली. आता तीन महहने झाले. घरात कोणी बाई माणूस नाही. पोराला म्हटले कर दस ु रे लग्न. दस ु रिं कार् करणार निं? मी पाहहले तर ही हदसार्ला गौरीपेक्षाही सिंद ु र. पण चेहर्र्ावर गररबी हदसून र्ेत होती. ततच्र्ा डोळ्र्ातले भाव मला जाणवले. कार् कारुण्र् होते ततच्र्ा नजरे त. ततची आई पण सोबत होती. आईची नजर ओशाळवाणी होती. मनात र्ेत असावे, लग्नापव ू ी अशी तपासणी का करावी ? पण गररबीला बोलता र्ेत नाही. डॉक्टरना भेटले. सगळे ठीक आहे . असा तनवा​ाळा समळाला. ते ततघे तनघन ू गेले. आखण मला सुचेनासे झाले. खरच गौरी कशाने गेली असेल ? ती पण गरीबच होती का ? ती त्र्ाची पहहली बार्को होती की ककतवी ? तो ततचा नवरा का र्ेत नाही ? की हा म्हातारा माणूसच नवरा. ककिंवा त्र्ाची आई दे खील कशाने वारली असेल ? आखण बार्को म्हणजे फक्त प्रजोत्पादन करणे असे का आजही महत्वाचे मानले जाते ? ततला मन नसते का ? ततच्र्ाच बाबतीत असे नाही पण अजूनही मल ु गी झाली म्हणून कपाळावर आठी घालणारे वडील हदसतात. असशषिकक्षत 78

सासू हदसते. एवढे च नाही तर सशषिकक्षत सासद ू े खील पाहहली आहे . अगदी परवाच. फक्त ती आरडओरडा करत नाही हाच कार् तो फरक. मुलगी, नात झाली असे म्हटल्र्ाबरोबर ततला न बघता आजी ऑकफस ला गेली.

मग सन ू म्हणाली, नातू

झाला असता तर सासूबाई VRS घेणार होत्र्ा. पण आता काही त्र्ा नाही घेणार. म्हणजे फक्त मुल नाही तर मल ु गाच च हवा असा हट्ट का ? ककती वपढर्ा असे चालणार ? मुली होणे चूक आहे का ? मुल झाले झाले नाही तर स्त्री जगू शकत नाही का ? ततला ककती स्त्स्त्रर्ा समजून घेत असतील ? खप ू उद्धवस्त्त झाले आहे मी …। रे वा शािंत हो , तुझ्र्ा ह्र्ा पररस्त्स्त्थतीत तू जास्त्त tension घेवू नकोस. तुझ्र्ाकडे त्र्ािंचा पत्ता आहे का ? ककिंवा फोन निंबर ? पत्ता, फोन निंबर मी नाही दे वू शकत. आमच्र्ा हॉस्त्स्त्पटलच्र्ा तनर्मािंववरुद्ध आहे ना ?” “अग पण जर तू काही नाही हदलेस, तर आम्ही कसे शोर्णार ? आपण कदार्चत अगोदर घडलेल्र्ा घटनािंबाबत काही करू शकणार नाही. पण आता जी मुलगी लग्न करणार आहे ततची तर काळजी घेवू शकतो ना 79

? ती लग्न मोडणार ही नाही, पण ततला कल्पना हदली, तर ती सजग राहील तू दे तेस का निंबर ?” “थािंबा, मी आर्ी डॉक्टरािंना ववचारते. oh नो , मी मोबाईल घरीच ववसरले वाटते. आता आई काळजी करणार. ततने हॉस्त्स्त्पटल मध्र्ेही एव्हाना फोन केला असेल. मी आर्ी घरी जाते. उद्र्ा र्ेवून सवा काही सािंगते.” अन ततथून मी बाहे र पडले …। मी ततथून बाहे र पडली ती काहीशी हलकी होवन ू च. काल पासून जे मनावर मळभ आले होते ते दरू झाल्र्ासारखे वाटत होते. घरी जाताना खारी होत होती, की जरी आपण गौरीला मदत करू शकलो नाही तरी ह्र्ा सिंद ु र मल ु ीला तरी आपण सावर् करू शकू. लग्न ठरले असल्र्ाने मोडण्र्ाचा ववचारही ततच्र्ा घराची माणसे करणार नाहीत, पण ततच्र्ा बाबतीत काही गैर घडू नर्े हे तरी पहात र्ेईल. ह्र्ा ववचारात आपले घर कर्ी आले ते कळलेच नाही. आई वाट बघत होती. “कार् झाले रे वा ? बरे नाही का ? आखण मोबाईल घरीच कसा राहहला ?” “नाही गिं, जरा डोके दख ु ते आहे , मी ववश्रािंती घेत.े होईल बरे , तू नको काळजी करूस.” “असे कसे काळजी नको करूस. दोन जीवाची आहे स 80

तू. जरा दर् ु पी आखण मग आराम कर” …। आज दोन हदवसािंनी मी परत त्र्ाच कार्ा​ालर्ात जाते आहे . डॉक्टर ना पण ू ा कल्पना हदली. त्र्ा माहहतीचा दरु ु पर्ोग होणार नाही हे पटवन ू हदले आखण मी तो निंबर त्र्ािंना दे ते आहे . मी आत सशरताच, ‘अरे वा, रे वा आज अगदी छान हदसते आहे स. बस इथे’. परत तेच मद ृ ू शब्द. जीव सुखावतो असे ऐकून. त्र्ािंना निंबर, पत्ता हदला. माझ्र्ाकररता आलेला गरमागरम चहा घेण्र्ाचा आग्रह मला मोडवेना. चहा घेत असताना मला म्हणाल्र्ा, "मला कल्पनाताई म्हणतात. तू मला मावशी म्हटलेस तरी चालेल.पण तझ् ु र्ा मनातले जे वादळ आहे तेही तू सािंग”. " छे तसे काही नाही " "अगिं, कदार्चत तझ् ु र्ा जन्माच्र्ा आर्ीपासन ू मी ही कामे करते आहे , आर्ी सिंस्त्था नव्हती, घरूनच करार्ची. लष्कराच्र्ा भाक-र्ा असे सवाजण म्हणार्चे. पण मला स्त्वस्त्थता हे काम करूनच समळते. बोल तू तनसिंकोच पणे.

81

कल्पना मावशीचे ते शब्द ऐकून माझ्र्ा मनाचा बािंर् फुटला. का रडार्ला लागले हे ही कळे ना "हे बघ मनाला रास होत असेल तर नको सािंगस ू , पण सािंगशील तर उपार् ही सापडेल. " पाठीवर कफरणारा हळुवार हात. तोच हातात घेवऊन सािंगू लागले. “मी रे वा. हे तर तम् ु हाला माहहत आहे च. आई -बाबािंची एकुलती एक. खप ू लाडात, पण सशस्त्तीतही वाढवले आई-बाबािंनी. मी होमेओपर्थ च्र्ा शेवटच्र्ा वषा​ाला असताना एका मैत्ररणीच्र्ा लग्नात माझी आखण राजेशची गाठ पडली. त्र्ाला मी बघताक्षणी आवडले. आखण दोन तीन हदवसात एखाद्र्ा र्चरपटात घडावे तसे तो मला कॉलेजला भेटण्र्ास आला. माझे सशक्षण पण ू ा होत होते. मी लगेचच घरी सािंर्गतले. आईचा पहहला प्रश्न, “तुला पण तो आवडला आहे का ? कार् करतो ? त्र्ाच्र्ा घरी माहहत आहे का ? आपली जात वेगळी आहे हे त्र्ाला सािंर्गतलेस का ?” प्रश्नाची सरबत्ती सरु ु राहहलीच. तततक्र्ात राजेश आमच्र्ा घरी आला. त्र्ाने माझ्र्ा आई -बाबािंचे मन स्त्जिंकले. B.Tech .. M.B.A. चे त्र्ाचे सशक्षण.

82

चािंगल्र्ा पगाराची नोकरी. बोलण्र्ात वागण्र्ात नम्र. हदसण्र्ास रुबाबदार. अजून कार् हवे ? त्र्ातून माझे सशक्षण पूणा होईस्त्तोवर थािंबू र्ा. तोवर भेटण्र्ास परवानगी मोठ्र्ा हुशारीने त्र्ाने घेतली. ते सहा महहने खप ू आनिंदात गेले. सुरुवातीला त्र्ाच्र्ा घरून जातीमळ ु े ववरोर् होता. पण कदार्चत मुलगा ऐकत नाही म्हणून ककिंवा मीही त्र्ािंना पसिंत पडले असेन, त्र्ािंचा ववरोर् मावळला. इतका, की लग्नात कोणी काही बोलले तर राजेशची आई आमच्र्ा बाजूने उत्तर दे त होती. खूप हौसेने आईबाबािंनी, राजेश च्र्ा घरच्र्ािंनी लग्न केले. लग्नानिंतर ही सास,ू असे कर्ी त्र्ा वागल्र्ाच नाहीत. आपल्र्ाकडे असे करतात, असे समजावून सािंगत. तुझ्र्ा माहे री कार् करतात असे उत्सक ु तेने ववचारत ? सहा महहने सवा सण. सट्ट ु र् ् ा दोन्ही कुटुिंबे आनिंदात घालवत होतो. त्र्ािंना जाणीव होती, एकच लेक मग ततच्र्ा आई बाबािंना आता एकटे वाटत असेल म्हणून मद्द ु ाम बोलावून घेत. तुझ्र्ा कररता सरु ु वातीला घरूनच दवाखाना सरु ु कर मग आपण दस ु रीकडे शोर्ू असे म्हटले गेले. आखण जून मध्र्े राजेश कामावरून घरी परतत असताना रस्त्त्र्ावरच्र्ा खड्ड्र्ाचा 83

अिंदाज आला नाही …. आखण तो उडून नेमका ट्रकच्र्ा समोर … क्षणात होत्र्ाचे नव्हते झाले …डोळ्र्ापुढे अिंर्कार …! मला तर काहीच कळे ना. आठवडाभरापव ू ी डॉक्टर मी आई होणार , ह्र्ाचे घरी CELEBRATION केले होते. आखण आता अशी स्त्स्त्थती झाली होती. र्ेणारा प्रत्र्ेक जण हळहळत होता. त्र्ातच कोणी एक सासब ू ाईची मैरीण आली होती. सगळे ववचारून झाले आखण मग हळूच म्हणाली. सन ु ेची पत्ररका पाहहली होती का ? अथा​ातच नकारात्मक उत्तर समळाले. मग एक एक कहाण्र्ा कडक मिंगल. कोणी म्हणे राक्षस गणी असले, की असे होते. आपण कोणत्र्ा प्रसिंगाला आलो आहोत. मी ततथेच बाजूला बसून रडते आहे . हे कोणी समजून घेत नव्हते. शेवटी आईनेच मला दस ु -र्ा खोलीत नेले. वर्ाच्र्ा चोववसाव्र्ा वषी माझ्र्ा वर असा प्रसिंग र्ावा. ह्र्ात दोष कोणाचा ? माझाच ? की माझ्र्ा नसशबाचा ? कोण सलहहते हे नशीब ? आपणही असेच तनघन ू जावे वाटू लागले. कशासाठी जगार्चे? तेव्हा खूप र्ीर हदला आई-बाबािंसोबत 84

माझ्र्ा मैत्ररणीनी. खप ू समजत ू घातली. तझ् ु र्ाबरोबर तू र्ेणार्र्ा ही जीवाला रास दे ते आहे स असे म्हणून बळे बळे खार्ला लावले. चारच हदवस झाले आखण राजेशची आई म्हणाली, "तल ु ा इथे राहून रास होईल, तू माहे री जा, मी तुझ्र्ा आईला बोलावून घेते" आखण मी माहे री आले. समजले नाही त्र्ािंच्र्ा बोलण्र्ात प्रेम होते की मुद्दाम मला दरू केले जात आहे . आई कडे आल्र्ावर मी थोडे शािंत झाले. मैत्ररणी र्ेऊ लागल्र्ा. खूप वेगवेगळ्र्ा ववषर्ावर गप्पा होवू लागल्र्ा. पण कोणी हह राजेश चा ववषर् काढत नव्हते. एका मैत्ररणीच्र्ा ओळखीने ह्र्ा डॉक्टरच्र्ा हॉस्त्पीटल मध्र्े नोकरी दे खील समळाली. खप ू काही नवीन सशकार्ला समळते आहे . मी शािंत आहे असे वाटते. तोच काही हदवसािंनी आई -बाबािंचे बोलणे कानावर पडले. राजेशच्र्ा आकस्त्स्त्मक मत्ृ र्ल ू ा मीच जबाबदार आहे असे राजेशच्र्ा आईने बाबािंना सािंर्गतले. रे वाला परत आमच्र्ा घरी पाठवू नका. ततच्र्ामुळेच आमचे सवा सुख नाहीसे झाले आहे . असे बरे च काही बोलण्र्ात आले. त्र्ामळ ु े आई-बाबा 85

माझ्र्ाशी आता तो ववषर् काढीना. शेवटी मी मैरीणीना ववचारले. नक्की कार् झाले आहे ? तेव्हा ज्र्ोती (माझी जवळची मैत्ररण) म्हणाली अग राजेशचे जे काही पैसे आले त्र्ावर तझ ु ा अर्र्कार नाही. घरातही तल ु ा स्त्थान नाही असे सािंर्गतले आहे . तू तरुण आहे स, तू कमवू शकतेस. दस ु रे लग्न पण करशील मग तुला राजेशच्र्ा घराकररता काही करावे लागणार नाही. त्र्ामळ ु े च तल ु ा आता काही अर्र्कार नाही. आई- वडडलाच तोच एक आर्ार होता. पण मग होणार्ा बाळाचे कार् ? त्र्ाचा आर्ार कोण ? त्र्ाचे वडील नाहीत, म्हणून कोणीही नाही का ? त्र्ावर दे खील त्र्ािंचे उत्तर होते. जर मुलगी झाली तर ती दस ु -र्ाचीच होणार मग ततलाही अर्र्कार नाही. जर मल ु गा झाला तर आम्ही त्र्ाला सािंभाळू. पण रे वा नको. का का का ? ह्र्ा प्रश्नािंना उत्तरे नाहीत. आई बाबा सध्र्ा शािंत आहे त, मला न कळू दे ता वककलाचा सल्ला घेत आहे त. मला ह्र्ा अवस्त्थेत कोणताही रास दे ण्र्ाचा त्र्ािंचा ववचार नाही … पण मावशी मला सािंगा आजही असेच का चालू आहे ? मुलीची पोटातच हत्र्ा करण्र्ात र्ेते. हे स्त्जतके वाईट आहे 86

त्र्ा पेक्षाहह भर्िंकर अशी ही वागणक ू आर्ष्ु र्भर स्त्रीला हदली जाते. कोणाला मल ु होत नाही म्हणून छळ. मग दे वाहदकािंचे उपास =तापास ते दे खील ततनेच करार्चे. स्त्जला मल ु होत नाही अशा स्त्स्त्रला इतर स्त्स्त्रर्ादे खील नीटपणे समजून घेत नाहीत. तर कोणाला मुलीच होतात म्हणून छळ कोणाला पर - पुरुषािंशी बोलार्ला बिंदी तर, तर कोणाला पेहरावावर बिंदी. आई -वडीलािंनी खप ू कौतक ु केले, तरी सासरी समळे ल ह्र्ािंची खारी नाही. ततलाच का आर्ष्ु र्भर सवा​ांच्र्ा नजरा रोखलेल्र्ा अवस्त्थेत जीवन व्र्तीत करावे लागते ? का उत्तर नाही ह्र्ा प्रश्नाला ? …. मला अजून महहनाभरात मुलगा / मुलगी होईल. पण त्र्ाच्र्ा हक्काकररता मी झगडावे का ? मी झगडले तरीही सवा​ांची सहानभ ु त ू ी ही राजेशच्र्ा आई-बाबािंकाररताच राहहल हे ही मला माहीत आहे . इतर कोणी कशाला माझे मन पण म्हणते की त्र्ािंचे बरोबर आहे , वद्ध ृ पणी त्र्ािंनी कशाच्र्ा आर्ारावर जगावे ? पण मी काही वाईट न वागता दे खील माझ्र्ाशी असे का वैर करावे ? बरे मी तर बाहे रची, पण होणारे मुल हे त्र्ािंचे नातविंड असेल तरीही ते नाकारू 87

शकतात ? मला रास न व्हावा म्हणून प्रर्त्न करणार्र्ा आई-बाबािंना माहीत नाही की मी ककती मोठ्र्ा तणावाखाली जगते आहे . त्र्ािंच्र्ासमोर मला काही माहहत नाही. असे दाखवत आनिंदाने राहते आहे . त्र्ात असे गौरी सारखे काही कळले, की मी उन्मळून पडेन की कार् अशी भीती वाटते … पण मावशी माझा तनर्ा​ार मी केला आहे , मी हक्काकररता झगडणार आहे . त्र्ावेळेस नक्की तम ु च्र्ा कडे र्ेईन. जर मी दोन महहन्र्ात तुम्हाला भेटार्ला नाही आले, तर ही माझी कहाणी माझ्र्ा अक्षरात सलहून तुमच्र्ाकडे दे ते आहे . तसेच माझा पत्ता पण आहे . तम् ु ही मला न्र्ार् समळवन ू द्र्ाल ना ? “…..

88

હિીલરના સ્ટૉલ પાસે – રાજુ પટેલ - મુબું ઈ જે રીર્ે મનભાવન વાનગી ના વવચારે મ્િોમાું પાણી છૂટે એ રીર્ે મનને જો કોઈ મ્િો િોય ર્ો ‘મરીન લાઈન્સ’ વવચારર્ાું જગેશના ુ​ું એ મનના મ્િોમાું વનશાની કલ્પનાથી પાણી છૂટત ુ​ું િત...આજે સાુંજે ચાર વાગ્યે મરીન લાઈન્સ સ્ટેશનના પ્લેટફોમા નું.૧ પર હિીલરના સ્ટોલ પાસે વનશા મળશે..!! એણે ગળા પર બ્લલ્યુ સ્કાફા વીંટયો િશે- અને પોર્ે લાલ ટીશટા પિેરશે એવુ​ું નક્કી થયુ​ું િત.ુ​ું એક માત્ર દીકરીના લગ્ન ઉકેલ્યા બાદ જગેશનુ​ું પત્ની સુજાર્ા સાથેન ુ​ું ઔપચારરક જોડાણ પણ જાણે કપાઈ ગયુ​ું િત.ુ​ું જીવનમાું શુ​ું ખ ૂટત ુ​ું િત ુ​ું ...? ઠીક ઠાક ધુંધો, સુશીલ પત્ની, વરકિંગ વુમન...ઉપરાુંર્ ગોરી પણ િર્ી..!! શ ૂન્યમાું ર્ાકર્ા જગેશે બારી બિાર જોયુ.વવવાિ ું ના શરૂના વર્ષોમાું ભરર્ીની જેમ ઉભરાર્ા રોમાન્સ માું ક્યારે ઓટ આવી ગઈ ખબર પણ ન પડી...દીકરી જન્મી અને સુજાર્ા વિેંચાવા માુંડી...અને ધીરે ધીરે લગ્નજીવન માું બધુ​ું બોરરિંગ- ફુંક્શનલ થઇ 89

ગયુ​ું . ડીટીપીનુ​ું કામ કરર્ાું જગેશે કોમ્પ્યુટર સોફ્ટવેરના વવક્રેર્ા નુ​ું કામ શરુ કયુ.ું ડીટીપીનુ​ું કામ ફુરસદ માું રિેર્ી સુજાર્ા એ સુંભાળી લીધુ.જગે ું શ મુબ ું ઈની આજુબાજુના વવસ્ર્ારોમાું સોફ્ટવેરની લે-વેચ માટે રખડર્ો અને સુજાર્ા ઘેર બેઠાું ટાઈપીંગ કરર્ી. “ મનડાનુ​ું મકાન મારુંુ સજાવુ​ું ઠાકોરજી સારુંુ .....” ઊંચી િલક માું એક ભભક્ષુક ટ્રેનમાું ભજન ગાઈ રહ્યો િર્ો. મનડાનુ​ું મકાન...!! જગેશ રફક્કુ​ું િસ્યો : પરણર્ી વેળાએ ઝગમગ કરત ુ​ું એ મકાન ફીકુ​ું પડી ગયુ​ું િત ુ​ું અને ફરી કેમ ચમકત ુ​ું કરવુ​ું એ સમજાત ુ​ું નિોત.ુ​ું જીવન બોભઝલ બની ગયુ​ું િત.ુ​ું પૈસો િર્ો પણ આનુંદ નિોર્ો. સાિચયા િત ુ​ું પણ શ્ુગાર ું નિોર્ો. અન્ન િત ુ​ું પણ ઓડકાર નિોર્ા. અને દીકરીના લગ્ન બાદ ર્ો કોઈ િક જ ન બચ્યો...!! શુ​ું કરવુ​ું આ જજિંદગીની રીયાસર્નુ...? ું ઈન્ટરનેટ પર જડી આવેલી વચ્યુઅ ા લ ફ્રેન્ડશીપની બારીમાું ડોરકયાું કરી જગેશ ખાલીપાનો ઉપાય ખુંખોળવા માુંડયા. ત્યાું આ વનશા ભટકાઈ. વનશાની ર્સ્વીર જોર્ાું જગેશનુ​ું હ્રદય એક 90

ધબકારો ચુકી ગયુ.—એ ું શ્યામ વણાની િર્ી...જે જગેશને ખ ૂબ ઉત્તેજક લાગર્ો... ડેસ્પરે શન કળાય નિીં એની સાવચેર્ી સાથે જગેશે િળવે િલેસે મૈત્રીનો ર્રાપો વનશાના કાુંઠા ર્રફ િાુંકવા માુંડયો એ કાુંઠે થી આવર્ાું બધાું જ ર્રું ગો જગેશના ર્રાપાને જાણે રસ્ર્ો બર્ાવર્ા ગયા : શ્યામ ર્ો એ િર્ી જ, વળી વવધવા િર્ી....ગુડ બીજો છે ડો ઉલઝેલો નિોર્ો..!! સ્વર્ુંત્ર આવક િર્ી, વધુ ગુડ—લાચારીની કોઈ ગાથા નથી. કાયમી સુંબધ ું માું માું રસ નિોર્ો... સહથ ુ ી વધારે ગુડ- કોઈ કવમટમેન્ટ જ નિીં...!! િવે ર્રાપો રકનારે પિોંચવામાું િર્ો- નેટ-મૈત્રીના વર્ષાભર ના ધેયાપ ૂણા માઉંટીન્ગ બાદ આજે વનશા રૂબરૂ મળવા રાજી થઇ િર્ી. મરીન લાઈન્સ એ સાડા ત્રણ વાગ્યે જ પિોંચી એ ગયો –િજી અડધો કલાક બાકી છે . એ પ્લેટફોમા નું. ૨ પર એવાું બાુંકડા પર બેઠો કે જયાુંથી વમલન-મુકામ હિીલરનો સ્ટૉલ સ્પષ્ટ દે ખાય. કેવ ુ​ું િશે આ વમલન...? વનશા એનો ચિેરો જોઈ છે ર્રાયાના ભાવને કારણે અપસેટ ર્ો નિી થઇ જાય ને..? એક ર્નાવ સાથે આ વવચારર્ાું જગેશે ખીસામાું થી બાળપણ ના ભેરુ ગોવવિંદનો ફોટો કાઢ્યો. નક્કી કયા​ા પ્રમાણે જગેશે લાલ ટીશટા નિોત ુ​ું પિેયું ુ 91

પણ આ ગોવવિંદનો ફોટો ઓળખ માટે પુરર્ો િર્ો...વવજાર્ીય મૈત્રી ના પ્રયાસોના છાનગપવર્યાું કોઈ ને ખબર ન પડે એટલે જગેશ પોર્ાના સદગર્ વમત્ર ગોવવિંદના નામ અને ર્સ્વીરના નકાબ સાથે ઈન્ટરનેટ વવશ્વમાું ફરર્ો િર્ો. ઇટ’સ ઓકે—વનશાને સમજાવી દઈશ... ૮૬મી વાર એમણે ખુદને ધરપર્ આપી... એને આત્મવવશ્વાસ િર્ો કે ગોવવિંદ કરર્ાું ર્ો એ દે ખાવમાું ભબલકુલ ઉર્રર્ો નથી....વનશાને ર્ો જે સરપ્રાઈઝ મળશે એ પ્લેઝન્ટ જ છે —સમજાવી શકાય કે સીક્રેસી અને પ્રાઈવસી માટે આવુ​ું કરવુ​ું પડે બાકી આ જો હુ ું ર્ો સદે િે િાજર છું જ કેમકે ર્ારા જેવી દોસ્ર્ થી પરદો ન િોય...જેવુ​ું એ સમજાયુ​ું કે આ પરદો ફાડી નાખ્યો...--- ૮૭મી વાર જગેશે આ સુંવાદ રીપીટ કયો. ચાર ઉપર પાુંચ મીનીટ થઇ ગઈ --- પણ ગળામાું બ્લલુ સ્કાફા વાળી કોઈ સ્ત્રી દે ખાઈ નિીં... અને એટલામાું થોડે દૂરના બાુંકડા પર બેઠેલી સુજાર્ા દે ખાઈ..!!...સુજાર્ા.. એની પત્ની- ...!! ### સુજાર્ા એ સ્કાફા ને પસામાું ફરી મ ૂકર્ા વનશ્ચય કયો—બહુ થયુ​ું એ વસુંર્ને આ સ્કાફા પરર્ કરશે-

92

પારકી વસુંર્થી એ કેટલો સમય જીવન મિેકાવશે..? ચોરી છીપે સજ ેલો આ સુંબધ ું જેટલી ઉષ્મા આપર્ો િર્ો એથી વધુ એની દોર્ષ ભાવના દઝાડર્ી િર્ી...આખરે મોડુ​ું ર્ો મોડુ​ું સુજાર્ાએ નક્કી કયુ​ું –રોજ રોજની આ ગીલ્ટ કરર્ાું સ ૂની સાુંજો પરવડશે. બસ બહુ થયુ... ું ગયા વશયાળાએ વસુંર્ે એને ટાઢ્ થી બચવા આ બ્લલ્યુ સ્કાફા આપેલો –એજ પ્રથમ ઉપિાર પરર્ કરી સુજાર્ા આજે આ સુંબધ ું ને પુરો કરવા માુંગર્ી િર્ી. ફરી એણે હિીલરના સ્ટોલ પાછળના ગેટ ર્રફ જોયુ...વસું ું ર્ િમેશાું ત્યાુંથી આવર્ો.... ### જગેશ એક વવશાળ થાુંભલાની ઓથે સુંર્ાઈને નીરખ્યુ​ું કે – સુજાર્ા પણ હિીલરનો સ્ટોલ સ્પષ્ટ દે ખાય એમ બેઠી છે ...અને એ સ્ટોલ ર્રફ જુએ છે -પોર્ાના પસામાું થી બ્લલુ રું ગનો સ્કાફા કાઢ્ે છે –ફરી મુકી દે છે અને ઘરડયાળમાું જુએ છે ...આ ચાર રક્રયાનુ​ું લ ૂપની જેમ પુનરાવર્ાન કરે છે . જગેશનો ચિેરો પડી ગયો---નીચી મડું ૂ ીએ એ ત્યાું થી ચાલવા માુંડયો. અને પ્લેટફોમા નું. ૧ પર બ્લલ્યુ સ્કાફા ફરકાવર્ી વનશા પિોંચી... સિેજ મોડુ​ું થઇ ગયુ​ું એને...

--------------------------93

' સાથ '..~~રાજુલ ભાનુશાલી

~~..

"ચલા ભાભી, યેર્ે." "ઢ્ોકળાનો ડબ્લબો લીધોને?" "િોય." એ ગઈ. એ એટલે મારી કામવાળી બાઈ. વર્ષોથી કામ કરે છે . જીવનનો રિસ્સો બની ગઈ છે . હુ ું િવે સાવ એકલી. છે ......ક સાુંજના સાર્ વાગ્યા સુધી. બધા પોર્પોર્ાના કામમાું હયસ્ર્ છે .. પવર્ નોકરીમાું, સુંર્ાનો ભણવામાું. હ,ુ ું નવરીધ ૂપ.

94

ઓિ આ એકલવાયી બપોર..! કાશ.. કુંઈક નોકરીબોકરી કરર્ી િોર્. પણ આપે કોણ? ભણર્ર ૧૨ ચોપડી..! ઘર સુંભાળવા વસવાય બીજુ ું કુંઈ આવડે નિીં..! ગઈકાલની અધ ૂરી નવલકથા લીધી. વાુંચવામાું મન લાગ્યુ​ું નિીં. મ ૂકી દીધી. આવીને બાલ્કનીમાું ઉભી રિી. પીપળાની એક ડાળીએ લોખુંડની જાળીમાુંથી છે ક અંદર સુધી પગપેસારો કયો છે અને સર્ર્ મટકી મટકીને પોર્ાની િાજરી ૂ ા કણ ૂ ા પાન પર પુરાવર્ી રિે છે ..એનાું લીલાછમ્મ કણ આંગળીઓ ફેરવી.. આિા..સુદર ું અનુભ ૂવર્.. પણો માું છપાયેલી શીર્ળર્ા ટેરવાુંથી થઈ સીધી હ્રદય સુધી પિોંચી ગઈ.આ પીપળો અિીં રિેવા આહયા ત્યારે માુંડ બીજા માળની બાલ્કની સુધી આવર્ો, િવે ર્ો ત્રીજા માળને ય ટાુંપી ગયો છે . આ જ પીપળા પર રિેર્ી ભખસકોલી ક્યારે ક બાલ્કનીમાું ડોરકયાું કરે ..

95

એક રદવસ સફરજન સમારીને િજુ ર્ો રુમમાું આવી ત્યાુંજ ડોરબૅલ વાગી. પ્લેટ સાઈડ ટેબલ પર રાખી દરવાજો ખોલ્યો. કુરરયરવાળો િર્ો. રદકરીએ ફ્લીપકાટા થી ઑડા ર કરે લ ુ​ું પુસ્ર્ક આહયુ​ું િત.ુ​ું લઈને એના રુમમા મુક્ ુ​ું અને પાછી મારા રુમમાું આવીને જોઉં છું ર્ો પેલાું ભખસકોલીબાઈજી બે પગ પર ઉભડક બેઠાું બેઠાું સફરજનની ચીર ગટક ગટક આરોગી રહ્યાું િર્ાું..! કેવ ુ​ું મનોિર દ્રશ્ય..મન થયુ,ું દોડીને એને પકડી લઉં. પણ એમ કુંઈ એ થોડી િાથમાું આવે? ત્યાુંજ સ્સ્થર ઉભા રિીને જોયાું કયુ,ું પણ બાઈજી ચાપ્ટર બહુ િો..એને કદાચ અણસાર આવી ગયો િશે મારી િાજરીનો ને એ ઘડીમાું ર્ો રફુચક્કર..! જર્ાુંજર્ાું સફરજનની ચીર મોઢ્ામાું દબાવવાનુ​ું ભુલ્યા નિી િોં..! ગઈકાલે પાળી પર પૌઆં સુકવવા મુક્યા િર્ાું. થોડીવાર રિી રદકરીએ બ ૂમ પાડી," મમ્મા....,ચેવડો બનાવવો િોય ર્ો અિીંથી જલ્દી પૌઆંની થાળી લઈ લેજે. નિીં ર્ો આ 96

ભખસકોલી બધાું ખાઈ જશે અને પછી ર્ને ચેવડો બનાવવો જ નિીં પડે..! બધાું ખડખડાટ િસી પડયા ને એ ખચકાઈને ભાગી ગઈ, ચેવડો બન્યો. િવે ર્ો આ વનત્યક્રમ થઈ પડયો છે .. એ અચ ૂક રદવસમાું બે ત્રણ વાર જાળીમાું ડોરકયાું કરે . એના માટે કુંઈક પાળી પર મુકેલ ુ​ું જ િોય. થોડુક ું ખાય થોડુક ું લઈને દોડી જાય. બપોરનો નાસ્ર્ો ર્ો અમે રોજ િવે સાથે જ કરીએ છીએ..!પણ સફરજન એનુ​ું સૌથી ફેવરીટ િોં..! િવે મને બપોરે એકલવાયુ​ું નથી લાગત.ુ​ું ------------------------

97

सजा – डॉ.अलका ससिंह शादी के बाद आज सववतरी की त्रबदाई है लेककन उसके चेहरे पर एक अजीब तरह का सूनापन है , एक अजीव तरह की

वीरानी. वह ना मा से सलपटकर रो रही है ना ही इस घर के छूटने का दख ु बर्ान कर रही है जैसा इस गािंव की हर

लडकी अपनी त्रबदाई पर करती है . वह चुप चाप एकािंत में

बैठ जमीन पर किंकड से कुछ सलख सी रही है . एक लकीर

खीिंच कर छत की ओर ताकने लग रही है जैसे अपना भाग्र् पढ ऊपर वाले से कुछ पछ ू रही हो. कफर एक लम्बी चुप्पी, एक बौखलाहट उसके चेहरे को घेर ले रही है .

इस तरह सन् ु न पडी सववतरी के जीवन में कल के बाद से कई तरह के सवाल खडे हो गर्े थे. वह सोच रही थी कक

क्र्ा मेरी गलततर्ािं इतनी बडी थीिं कक ......वह सोच रही थी

कक अपाहहज होने के बाद क्र्ा मेरा जीवन खत्म हो गर्ा ? क्र्ा मेरे सपने मर गर्े ?

कल फेरों के समर् अपने पतत को दे ख उसके पैर उठ ही

नहीिं रहे थे. नाऊन जबरदस्त्ती पकड कर उसके फेरे करा रही 98

थी और वह बार बार रूक कर अपने वपता की तरफ प्रश्न

भरी नजरों से दे ख लेती थी और उसके वपता अपनी बेटी से

नजरें चुरा लेते थे. नाऊन कफर उसे लगभग घसीटे हुए आगे बढा दे ती थी. जब फेरे खत्म हुए उसने वपता से समलने की इच्छा जाहहर की. घर मेहमानों से भरा हुआ था. सभी लोग वववाह की रस्त्मों रवार्तों में व्र्स्त्त थे. वपता बारात की आवभगत ऐसे

कर रहे थे जैसे उस बारात ने उनके उपर अहसान कर हदर्ा

हो. वह बार बार दल् ू हे के करीब जाकर उससे पूछते ‘ जमाई

बाबू खततरदारी में कोई कमी तो नहीिं है ?’ बरात में आर्े दस ू रे लोग जैसे ही ककसी चीज की इच्छा जाहहर करते सववतरी के वपता हाथ जोडे खद ु ही उनकी खाततर में खडे हो जाते.

घर की इस गहमागहमी के बीच सववतरी के वपता से ककसी ने कहा, ‘सववतरी आपसे समलना चाह रही है ’ ’कह दो अभी

आता हूिं’ सववतरी के वपता ने जवाब हदर्ा उर्र सववतरी की मािं सववतरी के पास बैठकर उससे बात करने की कोसशश कर रही थी. बार बार उसे हहलाकर पूछ रही थी का बात है

त्रबहटर्ा ? कौनो दख ु है तम ु को? ए त्रबहटर्ा इहे औरत के स्त्जनगी है , मलाल ना करो त्रबहटर्ा ....गम करो 99

सववतरी सन ू ी आिंखों से अपनी दब ु ली पतली मािं को दे खती

और कफर ससर नीचे कर लेती और कफर डबडबार्ी आिंखों से

कुछ सोचने लगती सववतरी अपने सात बहनों में चौथे नम्बर पर थी. खब ू खखलान्दडी, हर समर् ठी ठी कर हिं सने वाली.

कभी मुहल्ले के लडकों के साथ गोली खेलती , कभी इक्कट दक् ु कट और कभी र्गल्ली डिंडा.. जब भी मािं ककसी काम से

उसे बल ु ाती वह घर से इतनी दरू भागती कक उसकी परछाई

भी ककसी को ना दीखे. घर में तब घस ु ती जब मािं थक कर

सो रही होती. वह हर रोज पेडों पर चढती. उछल्ती- कूदती. उसका इस तरह उछलना कूदना ककसी को रास नहीिं आता था. गािंव की बडी बूहढर्ािं उसे रोज कोसतीिं. उसकी मािं को समझातीिं और कहतीिं इसे लगाम लगा नहीिं तो ककस घर

बसेगी र्े. अपनी इसी आदत से वह बच्चों के झुड की सरदार थी. उस हदन भी वह पेड पर चढी ........जामन ु के पेड पर ......वह जोर जोर से पेड को हहला रही थी. बच्चे नीचे

जामुन बीनने में मगन थे कक अचानक स्त्जस डाल पर वह चढी थी वही डाल टूट कर नीचे आ गर्ी.

गािंव भर में हल्ला मच गर्ा. सब दोपहर की नीद से जाग

कर जब पेड के नीचे पहुिंचे तो दे खा सववतरी अचेत पडी है .

100

लोग लाद फािंद कर अस्त्पताल ले गर्े वहािं पता चला कक

उसका हाथ सात जगहों से टूट गर्ा है . डाक्टर ने इलाज का खचा बतार्ा तो उसके वपता ने हाथ खडे कर हदर्े और सववतरी हमेशा के सलर्े अपाहहज हो गर्ी.

आज फेरों के वक्त अपने वपता की उमर का जीवन साथी

दे ख सववतरी को अपना अपाहहज होना साल रहा था. अपने मन में हजारों सवाल लेकर वह अपने कमरे में बैठ अपने वपता का बेसब्री से इिंतजार कर रही थी ......

रात काफी बीत चुकी थी. बारात की आवभगत से छुट्टी पाते ही वपता को र्ाद आर्ा कक उनकी बेटी ने उनको समलने के सलर्े बल ु ार्ा है बेटी की इच्छा जानकर सववतरी के वपता

सववतरी से समलने उस कमरे में पहुिंचे स्त्जसमें वो बैठी थी. सववतरी ने रून्र्े गले से अपने वपता से सवाल ककर्ा, “ हमरे सलर्े तुमको इहे दल ु हा समला था ? तुमने एक बार भी नहीिं सोचा कक तुम्हारी बेटी उमर में इतनी छोटी है एक बार भी तम् ु को खर्ाल नहीिं आर्ा कक तम ु अपनी बेटी का ब्र्ाह

उसके बाप की उमर के आदमी से कर रहे हो एक बार भी नही बाबू ? एक बार भी नहीिं ?”

101

वपता ने जवाब हदर्ा, “त्रबहटर्ा, ककस बाप को दख ु नहीिं होगा कक उसकी 16 साल की लडकी की शादी 55 साल के आदमी

से हो लेककन क्र्ा करूिं त्रबहटर्ा इस दतु नर्ा में एक हाथ वाली लडकी से शादी करने के सलर्े बस र्ही दल् ू हा तैर्ार हुआ. मैने अपनी शस्त्क्त भर बहुत वर दे खे, कई दरवाजे गर्ा, लोगों के सामने र्गडर्गडार्ा, हाथ जोडे पर कोई तैर्ार नहीिं हुआ”

“... तो इसका मतलब क्र्ा हुआ बापू कक तम ु इतनी उमर के आदमी के साथ अपनी 16 साल की बेटी” ......... और वह फफक पडी. ”तम ु इिंतजार तो कर सकते थे ना बाप,ू मैं अभी बढ ू ी नहीिं हुई जा रही थी .... तम् ु हारा मन मान गर्ा इस 60 साल के बढ ू े से अपनी 16 साल की लडकी को ब्र्ाहने को ? तुम वपता नहीिं दश्ु मन हो मेरे”

दश्ु मन वपता ने जवाब हदर्ा , “मैं दश्ु मन नहीिं हूिं तुम्हारा. तम् ु हारे सलर्े मैने ककतना अपनान सहा, ककतनी बार

र्गडर्गडार्ा ..... स्त्जसके कदमों नहीिं पटकना था उसके कदमों में सर पटका ........कई पैसे वालों से तो र्ह तक गह ु ार की कक, मेरी बेटी सश ु ील ् है सन् ु दर घर का सरा काम कर लेती है , बस एक दघ ा ना में उसका एक हाथ टूट गर्ा, उसका ु ट

इलाज मेरी सामर्थर्ा के बाहर था है . आप सब तो पैसे वाले 102

हो उसका इलाज करा लोगे लेककन..........कोई तैर्ार नहीिं हुआ त्रबहटर्ा .........इस आदमी की तुम तीसरी पत्नी हो ..............खब ू पैसा है ..........तम ु सख ु ी रहोगी”.

“ पर कल को वह नहीिं रहा तब ? र्ह नहीिं सोचा तम ु ने ? मैं अकेले उसके र्न की हक्दार नहीिं र्ह नहीिं सोचा तम ु ने ?”

“ तम ु ने भी तो ककसी की कभी नहीिं सन ु ी ..ककसी की कभी नहीिं मानी .....अपने मन की करती रही ........ र्हद तुम

लडकी की तरह रहती, लडकी की तरह व्र्वहार करती......घर का काम करती ....सीना पूरना सीखती तो काहे को र्े हदन दे खना पडता त्रबहटर्ा. लदककर्ों का काम पेड पर चढना,

गल् ु ली डिंडा खेलना नहीिं है ...... अब र्ही तम् ु हारी तनर्तत थी . र्ही तुम्हारा भाग्र् था ...इसे स्त्वीकार करो ............वो पैसे वाला है तम ु उसके साथ सख ु ी रहोगी”.

सववतरी ने जवाब हदर्ा, “तो तुमने मेरा भाग्र् तर् कर

हदर्ा? मेरी तनर्तत भी ? वपता हो ना तम ु ? बच्चों का भला

बुरा सोचने वाले ? सच कहूिं बाब,ू तो तुमने कब जाना कक बेहटर्ों का सख ु और दख ु क्र्ा होता है, कब जाना कक वो भी इिंसान हैं, कब कक उसके पास भी सपने हैं, कब जाना कक उसकी आिंख का ददा क्र्ा होता है ? आज के बाद अब मैं 103

अपना भाग्र् जीने जा रही हूिं .......तम् ु हारी दी अपनी तनर्तत को स्त्वीकार करने जा रही हूिं ...... आज के बाद हमारा तम् ु हारा ररश्ता खत्म ..ना तुम बाप और ना मैं बेटी”.

कफर उसने पलट कर वपता की तरफ नहीिं दे खा. सन ु ा है

शादी के बाद लाख बल ु ावे के बाद भी वह वपता के घर वापस नहीिं आर्ी .....रस्त्म अदार्गी के सलर्े भी नहीिं ….! डॉ. अलका ससिंह

● समधप्त ●

104

105