Газета "Орал өңірі №158"

Орал өңірі ОБЛЫСТЫҚ Қоғамдық-саяси газет

-1 С - 10 С 0

0

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл №158 (19919)

www.zhaikpress.kz

Газет 1918 жылғы 17 қарашадан шығып келеді. 1968 жылы "Құрмет Белгісі" орденімен марапатталған

Құрметті батысқазақстандықтар! Жаңа 2014 жылмен шын жүректен құттықтаймын!

2013 жыл еліміз үшін шын мәнінде бірлік пен берекенің, жаңа жетістіктер мен мүмкіндіктердің кезеңі болды деп айтуға болады, еліміздің тарихына алтын әріптермен жазуға тұрарлық жыл болып енді. Қазақстан экономикада еңселі биіктерді еңсеріп, әлемнің бәсекеге қабілетті ең серпінді дамыған 50 елінің қатарына қосылды. Осы табыстарымыздың бәрі – Елбасының салиқалы саясатының жемісі. Тарих қойнауына кетіп бара жатқан 2013 жыл тарту еткен барлық жақсылық атаулы жарасымды жалғасын тапсын. Жаңа жылды қашан да алдағы уақыт көшінен қуаныш, жақсылық, жағымды жаңалық күтетін, өткен өмір жолымызға есеп беретін, келешек бағытбағдарымыз бен мақсат-міндеттерімізді белгілейтін, Үміт, Сенім мерекесі ретінде күтеміз. Халқымызда «Ескi жыл есiркесiн, жаңа жыл жарылқасын» деген сөз бар. Өткен жылға өкпе жоқ, ал келер жылдан күтер үмiтiмiз де, тiлер тiлегiмiз де жетерлiк. Елiмiзде тыныштық пен ынтымақ салтанат құрып, Тәуелсiздiгiмiз мәңгi болғай! Жаңа жылдың атқан әр таңы сәтті болып, Сіздерге зор денсаулық пен бақыт сыйласын!

Игі тілекпен, Батыс Қазақстан облысының әкімі

oral_oniri@inbox.ru

әлеумет

Шампанның орнына қымыз

7

спорт

Нұрлан Ноғаев

Биылғы чемпиондар құттықтайды! Шаңырақ көтергендер 2012 ж.

6 126 2013 ж.

6345

Көбейіп келеміз! Б

атыс Қазақстан облыс­ тық әділет депар­та­ментінің АХАТ және апостиль қою қызметін ұйым­ дас­тыру бөлімінің басшысы Гүлжамал Лұқпанның мәліме­ті­не қарағанда, 2012 жылы облыста 6126 шаңырақ көтерілген. Ал биыл 6345 ақ неке қиылып, заңды тіркеу­ден өткен. Яғни «Жасқа жас қосылса – жұп, елге ел қосылса – құт» дегендей, бірібіріне ғашық қыз-жігіттердің үйленіп, үй болуы былтырғыға қарағанда, 3 пайызға артқан. Облыстық статистика депар­ таментіне қарасты демогра­фия­лық статистика бөлімінің қыз­мет­керлері биылғы 10 айдың

есеп-қисабын түпкілікті шыға­ рып қойған екен. Аталмыш бө­ лімнің басшысы София Құсайы­ нованың дерегіне қарағанда, біздің облыс бойынша 2012 жыл­ дың алғашқы он айында 10 468 сәби жарық дүниеге көрінсе, биылғы жылдың 1 қарашасына дейін 10 723 балбөбек өмір есігін ашқан. Бұл – біздің өңірге қатысты туу көрсеткіші өткен жылға қарағанда, 2,4 пайызға жиіледі деген сөз. Тіл-көзіміз тасқа, шүкір, көбейіп келеміз. Тура күні ертең басталатын Жылқы жылы да жасымызға жас, басымызға бас қосыла бергей! Өз тілшіміз

13

Бала туу көрсеткіші 2012 ж.

10 ай

10 468 2013 ж.

10 ай

10 723

2

АҚПАРАТ Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Жаңа жыл қарсаңында облыс әкімі Нұрлан Ноғаев ҚР құрметті құрылысшысы, «Уральскводстрой» АҚның президенті Геннадий Мутасовты қабылдап, Елбасының атынан өңіріне «Құрмет» орденін тақты.

Емен-жарқын жүздесу Облыс әкімі Нұрлан Ноғаев Жаңа жыл қарсаңында облыстың бір топ соғыс, еңбек ардагерлері және зиялы қауым өкілдерімен кездесті.

Еламан ӘЙПІШЕВ, «Орал өңірі»

«Құрмет» орденімен марапатталды Геннадий Львович осы салада 40 жылдан астам уақыт еңбек етіп, облыстың су шаруашылығы құ­рылысын дамытуға елеулі үлес

қосты. Ол жиырма жылға жуық «Уральскводстрой» тресінде бас инженер, кейін осы кәсіпорынның басшысы болды.

Нұрлан Асқарұлы құрылыс са­ ласының ардагері, білікті бас­шыға алдағы уақытта да табыс биігінен көрінуіне тілектестік білдірді.

Орал сахнасында – Өткен аптаның соңында облыстық қазақ драма театрында Нұрлан Өнербаевтың шығармашылық кеші өтті.

Өнербаев

Сәкен ӘБІЛХАЛЫҚОВ, «Орал өңірі»

С

ыр-сұхбат бағытында өт­ кен концертке халық көп жиналды. Шара барысын­ да әнші араға он жыл салып Ақ Жайыққа табан тіреп отырғанын, батысқазақстандықтармен сағына қауышқанына шексіз риза екенін жеткізді. Осы кешті өткізу үшін облыс әкімі Нұрлан Ноғаевтан ар­найы шақырту алғанына да қуа­ нышты екенін айтты. «М.Әуезов

атындағы драма театры жанын­ дағы актерлар студиясын бітіріп, осы театрда он жылдай еңбек еттім. Менің әншілік, орындаушы­лық өнер жолым 80-жылдардың ортасында басталды, - деп еске алды ол. – Көп кешікпей еліміз егемендікке қол жеткізді. Тәуел­ сіздіктің алғашқы жылдарындағы қиындық өнер саласын да айналып өткен жоқ. Сол жылдары ауылдардағы мәдениет үйлерін бұзып, шатырларын арбамен тасып жатқанын көргенде жүрегім қан жылады. Мен де «Бұл қалай болады, өнерді, мәдениетті өз қо­ лымызбен қиратамыз ба?» деп уа­йымға батып едім. Құдайға мың мәрте тәубе, көп кешікпей заманымыз түзеліп, сән-салтанаты келіскен өнер ошақтары салына бастады. Мына театр – соның бір айғағы. Жалпы, осынау киелі де қасиетті мекен, қазақтың небір ақындары мен батырларын, жақсысы мен

Суретті түсірген Рафхат ХАЛЕЛОВ

– Сіздер бай өмір тәжіри­бесі бар, көрген-білгені мол қазына­ сыздар. Тәуелсіздік, тұрақтылық, тыныштық пен бейбіт күннің қа­ дірін бір кісідей білесіздер. Жа­ңа жылдың алдында өздеріңізбен сұхбаттасып отыруды ұйғардым, – деп сөзін бастаған өңір басшы­сы тарих қойнауына сіңіп бара жатқан жыл ішінде атқа­рылған істерге тоқталды. Ақса­қалдар мен зиялылардың әрқай­сысының пі­ кірін мұқият тыңдап, кеңесіп те отырды.

Жиналған қауым облыстың әр саласына еңбегі сіңген адамдар еді. Қазір де олардың бәрі егемен мемлекетіміздің қоғамдық-саяси өміріне, мәдени тыныс-тірлігіне белсене араласып жүр. Өз кезегінде Нұрлан Асқарұлы олардың биік азаматтық ұс­та­­нымдары үшін ризашылығын біл­­дірсе, үлкендер ақ баталарын бе­­ріп, Жаңа жылда жаңа табыс­тар тіледі.

Өз тілшіміз

Қадыр ҒАЙСИН, соғыс және еңбек ардагері:

жайсаңын берген өңірдің бүгін­де әлеуметтік-экономикалық әле­ уеті зор облыстардың қатарына кіретінін ақпарат құралдары ар­ қылы естіп-біліп жүрміз. Соның арқасында ауыл-аймақтарда мә­ де­ни ошақтар ашылып, жаңарып жатқанын білеміз. Бұл облыс тізгінін ұстап отырған азаматтар­дың іскерлігімен, өнерге, ұлтқа деген жанашырлығымен байла­ныс­ты екені сөзсіз», – деді Н.Өнер­ баев. Кеш барысында «Анашым», «Ауыл түні», «Сұлулық», «Қарағымай», «Жан досым», «Әдемі-ау», «Қа-­ малу», «Ай да, күн де» әндері, сондай-ақ көптеген халық әні орындалды.

– Жаңа жыл қарсаңындағы түрлі мерекелік шаралардың өтіп жатуына байланысты жұмыс жос­па­рыңыздың, уақытыңыздың ты­ ғыздығына қарамай, солардың ара­сынан сыналап мүмкіншілік та­

уып, облысымызға келіп, әдемі кеш сыйлағаныңыз үшін өз атым­нан және батысқазақстан­дық­тар­дың атынан ризашылық біл­ діре­мін. Жаңа «Енді бес жыл не он жылдан соң ба, бұйырған күні кезде­серміз» дедіңіз. Осыған орай біз сізді әрқашан да кү­ тетінімізді айт­қым келеді. Бабаларымыз «Ай­тылмаса сөз же­тім, тыңдалмаса ән жетім» дей­ді ғой, бүгін сіздің сөзіңіз де, әні­ ңіз де өз тыңдарманын тапты. Ақ Жайық жұртшылығы­ның өнер­ді қалайша сүйіп, қошемет­тей­тінін мына зал толы халыққа қа­ рап білуге болады. Кейбіреулер «Әншілер сахнаға шығады да ән салады, болды ғой» деп ойлайды, мұның жаңсақ пікір екенін сіз дәлелдеп тұрсыз. Айтылған сөз­ деріңіз әркімнің жүрегіне жет­кені сөз­сіз. Әлгінде марқұм Қай­ рат Жұма­ғалиев ағамыздың «Анашым» өлеңіне байланысты ол тек қа­на анаға емес, Жер-анаға, ту­ған топыраққа, Отанға деген ма­ хаббат екені әдемі түрде бей­нелеп айтып, бәрімізге ой сал­ дыңыз. Сіздің кеш барысында­ғы әңгімелеріңізде де, әніңізде де қоғамдағы құбылыстар толық қам­тылды деп ойлаймын. Хал­қы­ңыздың, отбасыңыздың ортасында аман жүріңіз, әнге суса­ ған көңілдерді серпілте беріңіз, қашан да жолыңыз болсын! - де­ ді кеш соңында сөз алған облыс әкімі Нұрлан Ноғаев. Суреттерді түсірген Темірболат ТОҚМАМБЕТОВ

– Облыс әкімі Нұрлан Ноғаев соғыс және еңбек ардагерлерімен арнайы кездесіп, емен-жарқын әңгіме-дүкен құрдық. Облысымыздың өтіп бара жатқан 2013 жылында қол жеткізген табыстары жөнінде қысқа-нұсқа баяндады. Бүгінде қатары сиреп қалған біз сияқты Ұлы Отан соғысының ардагерлері туралы әңгімеледі. Бізді үне­мі ке­йінгі толқынға үлгі ететінін айтты. Жас­ тардың елді, ауылды көркейтуге белсене араласуын, қаладан гөрі ауылға бүй­ректе­рін бұрулары қажет екенін де жа­сырмады. Облыс халқын Жаңа жылмен құттықтаймын! Баршаңызға зор ден­ саулық, отбасылық бақыт және ашық аспан, жасампаз еңбек тілеймін.

Жайсаң Ақбай, еңбек ардагері: – Облыс әкімі Нұрлан Асқарұлының ал­ дыңғы толқын ағаларымен бұл кездесуінен мен қанаттанып шықтым. Қат-қабат қыз­метінің арасында біздерге уақыт та­уып, емен-жарқын әңгіме құрғаны өте бір жарасымды кездесу болды. Жаңа 2014 жыл да еліміз үшін жемісті жыл болсын!

ҚОҒАМ Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Ынтымақ – қоғам тірегі

3

Ақсақалдың ақ тілегі

Тоқтар ҒАБДІРЕШҰЛЫ, «Орал өңірі»

Желтоқсанның 28-і күні облыс әкімдігінің үлкен мәжіліс залында Батыс Қазақстан облысы Қазақстан халқы ассамблеясының кеңейтілген отырысы өтіп, онда «Бейбітшілік пен келісім жол картасы» мегажобасын Батыс Қазақстан облысында өткізу туралы мәселе егжей-тегжейлі талқыланды. Отырыс жұмысын облыс әкімі, БҚО Қазақстан халқы ассамблеясының төрағасы Нұрлан Ноғаев басқарды. Алқалы жиынға Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары, ҚР Президент әкімшілігінің бөлім меңгерушісі Ералы Тоғжанов арнайы келіп қатысты.

Б

асқосуды облыс әкімі Нұрлан Асқарұлы кіріспе сөзбен ашты. «2013 жылды аяқтағалы тұрмыз. Бұл жылда Батыс Қазақстан облысы Қазақстан халқы ассамблеясы тиімді, өте нәтижелі жұмыс атқарды. Үш отырыс болды, басқа да көптеген шараларды өткіздік. Елбасы берген тапсырмаларды орындау жалғасты және әлі де жалғаса береді. “Бейбітшілік пен келісім жол картасы” мега-жобасы барысында елімізді мекендеген барша ұлт пен ұлыс өздерінің достық қарымқатынасын, татулығы мен бірлігін таныта білді. Ассамблеяның XX сессиясында Елбасы осы мега-жобаны 2014 жылы да жалғастыру жөнінде тапсырма берген болатын. Енді акция аясында қандай ісшаралар өткіземіз, соны талқылау үшін осы жерге жиналып отырмыз. Біздің бүгінгі басқосуымыз­ға ҚР Президент әкімшілігінің бө­­лім меңгерушісі Ералы Лұқпан­­ұлы Тоғжанов арнайы келіп отыр. Мен сізге өз ризашылығымды білдіремін, - деді өңір басшысы. Бұдан әрі сөз кезегін БҚО Қазақстан халқы ассамблея­сы төрағасының орынбасары, хат­шы­ лық меңгерушісі Ғайса Қапақов алып, алда тұрған жоба-жоспарларды ортаға салды.

- ”Бейбітшілік пен келісім жол картасы” мега-жобасы бойынша шаралар биылғы жылдың басында өткен болатын. Жобаның эстафетасын Ақтөбе облысынан қабылдап алдық. Сосын 200-ден аса адамның қатысуымен Атырау облысына барып, эстафетаны тапсырдық. Кездесулер кезінде жобаны өткізуге қатысты көптеген ұсыныс-пікірлер айтылған еді. Енді соларды сараптап, жаңа, тың шараларды жобаға қосқалы отырмыз. Атап айтқанда, жобаны екі кезең­ де өткізу көзделуде. Бірінші ке­зең бұл мекеме-ұйымдар, оқу орын-

Бисен ЖҰМАҒАЛИЕВ, соғыс және еңбек ардагері:

Суретті түсірген А.КУПРИЕНКО

дары, ауылдық округтер арасында эстафета алмасу. Екінші кезең аудандар мен Орал қаласы арасында өтеді. Жоба қорытындысы гала-концертпен аяқталады. Бұл шаралар Қазақстан халқы ассамблеясы күні, яғни 1 наурызда басталуы тиіс. Осы күні Орал қала­сы эстафетаны Теректі ауданына тапсырады. Теректі Бөрліге, Бөрлі Шыңғырлауға жалғастырады және осылай барлық аудандарды айналып шыққан эстафета 30 сәуірде Орал қаласына қайта жетеді. Аталмыш мега-жоба өте маңызды бол­ ғандықтан, оны ұйымдастырып өткізуде жүрдім-бардымға жол бермейміз. Барлық іс-шаралар мұқият жоспарлануы керек. Жоба аясында дөңгелек үстел отырыс­ тары, еңбек ұжымдарында кез­ десулер, тәжірибе алмасу, шы­ғар­ ма­шылық байқаулары болады, деді Ғайса Қапақов. Алқалы жиынға арнайы келген Қазақстан халқы ассамблея­ сы төрағасының орынбасары, ҚР Президент әкімшілігінің бө­лім меңгерушісі Ералы Тоғжанов қо­ғамдағы келісімді сақтап, ны­ ғай­тудың маңызына айрықша тоқталды.

- Күні кеше ғана Оңтүстік Қазақстан облысында ассамблея­ ның жылды қорытын­дылаған үл­ кен кеңесі өтті. Соған қатысып, енді, міне, Жайық өңіріне ат басын тіреп отырмын. Ең алдымен Елбасымыздың айтқан сөзін сіздерге жеткізгім келеді. Мемлекет басшысы бізге мәңгілік ел болуымыз қажеттігін қадап айтты. Ассамблеяның XX сессиясында келелі ойлар айтылды, стратегиялық бағыт ретінде қоғамдық келісім белгіленді. Осы қоғамдағы келісімнің арқасында бір ғана Батыс Қазақстан об­ лысының өзінде 11 мың жаңа жұ­ мыс орны ашылып, 257 млрд. теңге инвестиция құйылды. Әрине, Астанада түрлі жиналыстар өтеді, биік мінберлерден сөйлейміз. Дегенмен Елбасының өзі елдегі

үлкен бастамалардың ауылға, жергілікті жерлерге жетуін алдымыз­ ға мәселе етіп қойды. Қоғамдық келісім – ол алдымен мемлекет құрайтын қазақ халқының өзара келісім, татулығы. Даланың, қа­ ланың қазағы деп бөлінбей, бауыры бүтін бір қазақ болып, рес­ публикада тұратын өзге ұлт пен ұлыс өкілдерін қазақтығы айнала­ сы­на біріктіруіміз керек, - деді Ералы Лұқпанұлы. Басқосу соңында Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары, ҚР Президент әкім­ шілігінің бөлім меңгерушісі Ералы Тоғжанов облыс әкімі, БҚО Қазақстан халқы ассамблеясының төрағасы Нұрлан Ноғаевқа “Қа­ зақстан халқы ассамблеясының қоғамдық “Бірлік” алтын медалін” салтанатты түрде табыс етті. “Ел-

басы атынан мұндай марапат өңір басшылары арасынан тек сізге беріліп отыр. Бұл Мемлекет басшысының жұмысыңызға берген жоғары бағасы деп білемін” деді Е.Тоғжанов. “Бірлік” алтын медалімен, сондай-ақ “Ламед” еврей этномәдени қоғамдық бірлестігінің төрайымы Ольга Дергачева және облыстық “Татар мәдени орталығы” қоғамдық бірлестігінің төрағасы Ришат Хайруллин марапатталды. Сонымен қатар облыс әкімі Нұрлан Ноғаев ұзақ жылдар бойы ел мүддесі үшін аянбай еңбек еткен бір топ мемлекеттік қызметшілерге «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісін тапсырды. Ассамблеяның кеңейтілген о­тырысы соңында хаттама­лық шешім қабылданды.

Данильбек САРАТОВ, «Вайнах» шешен-ингуш этномәдени бірлестігінің төрағасы: - Бұл мега-жоба еліміздің бар­лық өңі­рінде өтіп, елімізде тұ­ра­тын барша ұлт пен ұлыстың бауыр­малдық қасиетін, тату­лығы мен бірлігін айғақтады. Осы жоба аясында біз ақтө­белік қонақтарды қабыл­дап, Атырау облысына өзіміз эста­ фета­­ны тапсырдық. Келешекте қа­зақ­­ стандық отансүйгіштік ұғы­мын жас ұрпақтың санасына сіңіру па­рызымыз. Біз оны сөз­бен емес, іспен дәлелдейміз. Вера ШОХИНА, БҚО Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары, «ДОС» қоғамдық қорының директоры: - Төзімділік пен қоғамдық келісім қазақстандық брендке айналғаны ешкімге де жұмбақ емес. Елбасымыздың са­рабдал саясатының арқасында Қазақ­ стан­ды дүние жүзі танып, мойындады. Ел бірлігі, татулығы біздің стратегиялық бағытымызға айналып отыр. Осы келісім мен татулықты насихаттайтын «Бейбітшілік пен келісім жол картасы» мега-жобасын облысы­мызда өткізуге байланысты айтатын ұсынысым – ассамблея­ның қолдауымен достықты насихаттайтын бей­не­ роликтер байқауын ұйымдастырса дұрыс болар еді.

- Мына өтіп бара жатқан жыл елімізге де, соның ішінде біздің облысымызға да жаман болған жоқ. Статистикалық мә­ лі­меттерге қарасақ, ауыл шар­ уашылығы, өндіріс салаларында өсім бар. Әлеуметтік, мәдениет салаларындағы оң өзгерістерді ел-жұрт, соның ішінде ауылдағы ағайын айқын сезінуде. Әсіресе, Сай­құдықта Жұбан мектебінің жаңа ғимаратқа көшуі елеулі оқиға екені сөзсіз. Енді ол білім ұясы ақын атына сай болды деп ойлаймын. Жалпы алғанда, биыл батысқазақстандықтар­ дың көңіл күйі көтеріңкі, облы­ сымыздың еңсесі биік болғаны сөзсіз. Мұны кешегі сапары ке­ зінде Елбасымыздың өзі атап өткен еді. Жаңа жыл - Жылқы жылы. Яғни біздің ұлтымыздың жы­лы деуге болады. Себебі қа­зақ – жылқы мінезді халық. Қо­бы­ ландыны Тайбурылсыз, Ақан се­ріні Құлагер­сіз елестету қиын. Ал Луговой жылқы зауы­тының “перзенті”, XVII Олимпиадалық ойындардың чемпионы Абсент ныспылы жылқы қазақтың атын әлемге әйгілі қылды. Міне, «Жігіттің даңқын аты шыға­рады» деген осы. Келіп қалған Жыл­ қы жы­лы да еліміз­дің абы­ройдаңқын асқақтатсын, батыс­қа­­ зақ­стан­дықтардың мәртебе­сін арт­­тырсын деп тілек білдіре­ мін!

Жыл жетістігі Сәуірдің 24-інде Зеле­ нов ауданындағы «Grown Батыс» ЖШС Ре­ сейге вакуумдық қап­тамаға салынып, сал­қын­датылған сиыр етінің ал­ғаш­қы партия­ сын жөнелтті. Серіктестік ірі ритейлерлік компаниямен 100 тонна өнім жеткізу жөнінде келісімшарт жа­саған болатын.

4

мәртебе Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Жыл жетістіктері

Білім маршалы Есенжол ҚЫСТАУБАЕВ, облыстық «Орал өңірі» газеті бас редакторының орынбасары, ҚР мәдениет қайраткері, «Ерен еңбегі үшін» медалінің иегері: - Жамиғатқа жақсылығын арқалап, тағы бір Жаңа жыл (Григориан күнтізбесі бо­ йынша) табалдырығымыздан аттап келеді. Күні кеше 95 жылды­ғын атап өткен өлкеміздің ата газе­ті «Орал өңірінің» оқырман­да­рын алдан күткен қуа­ныш­тары­­мен, жақсылықтарымен құт­тық­ тай­мын! Ел тоқ, уайым жоқ, хал­қымыз аман, тыныш за­ ман қалпымыздан айырма­ сын, Жаппар ие!

Лиза АЮПОВА, Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің мұғалімі (Тасқала ауданы): - Ширек ғасырға жуық уақыттан бері жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие беру ісімен айналысып келемін. Шәкірттерім ҰБТ-да, облыстық деңгейдегі түр­лі сайыстарда жақсы нәтиже көрсетулеріне байланысты түрлі марапаттардан кенде емеспін. Осыдан екі жыл бұ­рын ҚР Білім және ғылым ми­нистрлігінің Құрмет грамо­ тасын иеленсем, енді, міне, Тәуелсіздік күні қарсаңында «Ерен еңбегі үшін» медалін алдым. Ол жалғыз менің емес, мектеп ұжымының еңбегінің жанғаны деп білемін. Жаңа жыл жұртымызға жайлы, игілігі мол жыл болғай!

Тарих қойнауына енгелі тұрған Жылан жылы Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы, тарих кафедрасының меңгерушісі Тұяқбай Рысбеков үшін ерекше жыл болды. Ол әлемдегі жоғары оқу орындары оқытушылары арасында білім беру сала­ сындағы құрметті атақ – Білім маршалы атанды. Оннан астам монография мен 400-дей ғылыми еңбегі жа­ рияланған елімізге белгілі ға­ лымның ғылыми-педагогикалық жетістіктері көп. Тұяқбай Зейіт­ ұлы – ҚР еңбек сіңірген қайратке­ рі, «Парасат» орденінің иегері, Қа­зақстан, Ресей және Балтика ака­­демияларының мүшесі. Орал қаласының құрметті азаматы, об­ лыстық мәслихаттың депутаты. Жақында ол арнайы ша­қыр­ тумен Францияның жүрегі – Париж қаласына барып қайтты. Онда Т.Рысбековке ғылым сала­ сындағы айрықша жетістігі үшін салтанатты жағдайда Наполеон медалі табыс етілді. Бұл жоғары награданы халықаралық ұйым – ұлттық өнеркәсіпті қолдаушы Ассо­циация (SEIN) тағайындаған және білім мен экономика сала­ сындағы ерекше еңбегі үшін бе­ ріледі. SEIN 1801 жылы Наполеон Бонапарттың жарлығы бойынша

«Қолжетімді баспана-2020» бағдарламасы ая­ сында Қаратөбе ауда­ нында бір пәтерлік 22 үй салынады. Өткен жылы 8 үйдің құрылысы басталған. Жаңа үйлердің есебінен Қаратөбенің кіреберісінде жаңа көше бой түзеді.

құрылған. Ассоциацияның жоға­ ры марапаты SPI алтын медалі 2005 жылы БҚМУ-ға берілген болатын. Ол кезде Т.Рысбеков осы оқу орнының ректоры еді. Биылғы жылы осы медальді Т.Рысбеков­ пен бірге SEIN президенті Оливье Муссонның қолынан еліміздің тағы екі өкілі алды. Олар - белгілі шарап өндіруші Артуш Карапе­тян және Астана қаласынан меди­цина ғылымдарының кандида­ты Дина Тұрақбаева. Профессорға медальмен бір­ге “Білім маршалы” атағы бе­ ріл­ге­ні жөнінде сертификат та­быс етілді. Ғалымды Парижден орал­­ғанда тағы бір марапат кү­тіп тұрды. Халықаралық Сократов комитетінің (Оксфорд,

Ұлы­британия) шешімімен ол Еуро­­палық Бизнес Ассамблея «Best Scientist» («Озат ғалым») халық­аралық байқаудың же­ңім­ пазы атанды. Оған қоса оның ғылыми еңбегі 2013 жылғы Сократов жинағының 78-бетіне жарияланды. Биыл Т.Рысбеков көп-­ теген халықаралық конференцияларда, соның ішінде Ганновер (Германия), Санкт-Петербор, Краснодар, Екатеринбург, Якутск, Астана және Орал қалаларында өт­кен жиын­дарда баяндама жасады. Жыл ішінде оның жетекшілігі­мен 3 магистр даярланып, 30-дан ас­там ғылыми-әдістемелік мақа­­ лалар жарияланды.

атындағы БҚМУ профессоры, педагогика ғылымдарының докторы, Қазақстан Педагогикалық ғылымдары академиясының академигі Абат Қыдыршаевқа Еуропалық ғылыми-өндірістік палатасының (Мәскеу қаласы) Еуропалық алтын медалі табыс етілді.

Ол сондай-ақ аталмыш па­ла­ таның сапа жөніндегі дипломы­­­ мен (Diplom di Merito) марапат­­тал­ ды. Бұл жоғары награда ғалым­­­ның ғылым жолындағы табыс­тары мен жоғары сапалы кәсіби пе­

Маусым айында Сырым ауданының Жымпиты ауылында «Мерей» мейрам-­ ханасы ашылды. Жаңа ны-­ сан­ның иесі «Тоқсоба» ЖШСның директоры Мырзағұл Ра-­ қымжанов «Жұмыспен қамту 2020» бағдарламасы аясында 30 млн. теңге несие алған. Несиелік қаражаттың жартысына 17 бұзаулы сиыр сатып алып, мал өсірумен шұ-­ ғылдануға ден қойды.

Өз тілшіміз

Абаттың алтын медалі Махамбет Өтемісов

дагогикалық қызметі үшін берілген. Абат Сатыбайұлы БҚМУ-да (бұ­рын­ғы Орал педагогикалық инс­ти­тутында) аздаған үзілістер­ мен 1990 жылдан бері еңбек етіп келеді. Сонымен қатар жуырда Алматы қаласындағы Ұлттық ғы­лыми кітапхана жанындағы «Ғы­лым ордасы» баспасынан «Қа­зақстан ғалымдарының библио­графия­ сы» сериясының жалғасы ре­ тінде А.Қыдыршаевқа арнал­ ған көрсеткіш те жарық көр­ді. Библиографияға ға­лым­­ның өмірі, қоғамдық және педа­го­гика­лық қызметін сипаттайтын мә­ліметтер, оның еңбектері және ол туралы әдебиеттер енгізілген.

Елжан ЕРАЛЫ

Қазталов ауданының Жалпақтал ауылы­ ның кө­­шелері асфальт­ талды. Ауылдағы мәде­ниет үйі­­нің алаңы жаңар­ты­лып, су­бұрқақ орнатылды. Бұл жұмыс осы ауылда 1969 жылы туылған аза­­мат­ тардың бастамасы­мен іске асырылды.

Орал­ да қойдың жү­нін түтетін жа­ңа цех ашылды. Цех­тың иесі Радий Гали­мул­ линнің айтуынша, оның жабдығы сағатына 30 келі жүн түтуге қабілетті.

игілік oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

5

Жаңа орталық

Жыл кәсіпкерлерге қызмет көрсЕТпек жетістіктері

Сенбіде Орал қаласындағы «Алгоритм» технопаркі» ЖШС ғимаратынан «Даму» кәсіпкерлікті дамыту

1 қыр­ күй­ек – Білім кү­ні Жәнібек ауданының Қамысты ауылын­да 300 орындық жаңа мектеп ашылды. Білім ұя­сы респуб­ликалық бюд­жет­тен бөлін­ген 725 млн. теңгеге салынды.

қорының облыстағы филиалы кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығын ашты. Салтанатты рәсімге облыс әкімінің орынбасары Алмаз Бадашев, «Даму» қоры басқарма төрағасының орынбасары Ернар Нұрғалиев қатысты.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА, «Орал өңірі»

О

ралдағы қызмет көрсе­ ту орталығы – еліміз бойынша ашылған он бесінші мекеме. Олардың қыз­ме­ тінің кәсіпкерлерге қажеттігі бай­ қалып отыр. Облыс әкімінің орынбасары Алмаз Бадашев кәсіпкерлерді, екін­ші деңгейлі банктердің өкіл­де­рін, жиналған қауымды кәсіп­ кер­лерге қызмет көрсету орта­ лы­ғының ашылуымен және келе жатқан Жаңа жылмен құттықтады.

– Орталықтың ашылуымен кә­ сіп­керлер «бір терезе» қағидасы бойынша мемлекеттік қолдау ша­ралары жөнінде қажетті кеңес алып, қаржылай қолдау алуға құ­жаттарын рәсімдей алады. Орал­ дағы кәсіпкерлерге қызмет көр­сету орталығының ашылуы кәсіп­ керлікті сапалы дамытуды мемлекеттік деңгейде қолдаудың нақ­-

Биыл облысымызда жалдамалы, несие­ лік тұрғын үйлерді және инженерлік инфрақұрылымдарды салуға республикалық бюджеттен 6061 млн. теңге қаражат бөлінді және барлық қаржыландыру көздері есебінен 215 мың шаршы метр тұрғын үйді іске қосу жоспарланды.

Гүлбаршын ДЫБЫСҚАЛИҚЫЗЫ, «Орал өңірі» Бүгінгі таңда тұрғын үй құры­лыс жинақ жүйесі қатысушыла­ рына арналған 25 мың шаршы метрлік (317 пәтер) екі көппәтер­лі үйдің іске қосылуы қамтама­-сыз етілді. Жергілікті атқарушы орган-

ты бір көрінісі. Күшті бизнес дегеніміз – бұл мықты мемлекет, деді Алмаз Бекетұлы құттықтау сөзінде. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры басқарма төрағасы­ның орынбасары Ернар Нұрғалиев ор­ талықтың ашылуына құтты болсын айтып, қор тарапынан жүр­гізілген зерттеулер бұрыннан жұ­мыс істеп жүрген кәсіпкерлер мен жаңадан іс ашқысы келетін азаматтарда өзіндік ақпарат­тық білім-біліктерінің жетіспейтінді­ гін көрсетіп отырғанын атап көр­ сетті. «Кәсіпкерлерге бизнесті жүр­гізудің түрлі саласында, соның ішінде қаржылық есеп, маркетинг, заңдылық, IT-технологиялар бойынша сауатты кеңес беретіндер аз», - деді Ернар Бақытұлы. Елбасының өзі айтқандай, жұ­ мыс істеуге жарамды халықтың

60%-ы шағын және орта кәсіп­ керлік саласында еңбек еткенде, Қазақстан тұрақтылыққа қол жеткізеді. Сондықтан кәсіпкерлікті дамыту – мемлекеттік маңызы зор мәселе. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның облыстық филиалы директоры Әлия Сә­ лиеваның айтуынша, орталық базасында форумдар, семинарлар, экономиканың түрлі саласында бизнесті жүргізу мәселелерін тал­ қылауға арналған шаралар өтеді. Бизнестің негізін оқытатын курстармен қатар жастар кәсіпкерлі­ гін дамытуға, start-up жобаларын қанаттандыруға көңіл бөлінбек. Бір сөзбен айтқанда, кәсіпкер­лерге қызметтер кешені көрсеті­ле­ ді. Облыс аудандарында мұндай жүйе биыл ашылған кәсіпкер­лікті қолдаудың мобильді орталы­­ғымен көрсетілуде. Бүгінде атал­-

мыш орталық мыңнан аса тұр­ ғынға кеңес берген. Моноқала­лар деңгейінде кәсіпкерлікті қол­­дау орталығы жұмыс істей бас­ таған. Аз уақыттың ішінде Ақсай қаласында кәсіпкерлерге 450 ке­ңес берілген. Мұндай ор­талық­тар салмақты бизнес-жос­парлар­дың және озық жоба­лар­дың іске асырылуына көмек­те­седі. Салтанатты жиын соңында «Даму-көмек» бағдарламасы бо­йынша мүмкіндігі шектеулі кә­ сіпкерлер Шолпан Мұханбет­ әлиеваға, Қуаныш Хайрулиевке, Анар Хошимоваға «Родник», «Автотраст контракт», «Стекло-сервис» ЖШС-лары, яғни жұмысы же­місті кәсіпкерлер демеушілік көр­сетіп, Жаңа жылға тігін машиналарын сыйға тартты.

Cуретті түсірген Темірболат ТОҚМАМБЕТОВ

Үй салудың қарқыны қатты дарда кезекте тұрғандарға арналған 14,2 мың шаршы метрлік (пәтерлердің ауданы - 13,5 мың шаршы метр) жалдамалы тұрғын үй құрылысы (3 үй 225 пәтер) аяқталды. Сонымен қатар 9,4 мың шаршы метрлік (пәтерлердің ау­даны - 8,9 мың шаршы метр) жас отбасыларына арналған жалдамалы (2 үй 180 пәтер) тұрғын үй құрылысы аяқталып, пай­далану­ға берілді. «Жұмыс­ пен қамту - 2020 жол картасы» бағдарлама­сы бойынша 1,8 мың шаршы метрлік қызметтік 25 пәтер бо­латын тұрғын үй (Жаңақала ау­ данын­да – 1, Зеленов – 8, Сы­рым – 1, Тасқала – 5 және Терек­ ті – 10) құ­рылысы аяқталып, іс­ке қосылды. Тұрғындардың есебінен жеке және инвесторлар есебінен ком­

мерциялық тұрғын үй (175,1 мың шаршы метрлік 1518 пәтер) са­ лынып, пайдалануға берілді. Облыстық құрылыс басқармасының басшысы Жасұлан Шүйін­ шәлиевтің айтуынша, «Қолжетімді тұрғын үй – 2020» бағдарламасы шеңберінде облысымызда 2013

жылдың 11 айының қорытынды­сы бойынша 225,5 мың шаршы метр тұрғын үй салынып, пай­да­ лануға берілген. Республикалық бюджеттен бөлінген барлық трансферттер мен кредиттер жыл соңына дейін толық көлем­де игерілетін болады.

Қарашаның 7-сінде Оралда «West­ KazInvest-2013» халық­ аралық бизнес форумы өт­ті. Оған Ресей, Беларусь ел­де­ рінің және көршілес об­лыс­тарынан іскер топ, мемлекет­ тік орган өкілдері, ға­лым­­дар қатысты. Құны 170 млн. дол­­лар тұратын инвестмемо­ рандумдарға қол қо­ йыл­ды.

Желтоқсанның 12-сінде Зашаған кен­тінде құрылысы аяқ­талған №6 қалалық емха­ наның ашылу салтанаты өт­ті. Осы күні Оралдың Жа­ңа орда шағынауданында №46 жалпы орта білім беретін жаңа мектеп ашылды.

Тәуелсіздік күні қарсаңында Теректі ауданының Подстепный ауылында ауысымына 75 адамды қа­ былдайтын дәрігерлік амбу­ латория ашылды. Сонымен қатар Бөрлі ауданының Ақсай қаласында да ау­ дандық жаңа емха­ на пайдалануға берілді.

6

дәулет Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Қалбырлы өндірістің

көшбасшысы - «Кублей»

Батысқазақстандық «Кублей» ЖШС компаниясы биыл Президенттің «Алтын сапа» сыйлығының лауреаты атанып, ірі кәсіпорындар арасынан «Халық тұтынатын тауар шығаратын үздік кәсіпорын» аталымын жеңіп алды.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА, «Орал өңірі»

К

әсіпорын бүгінде тек елімізге ғана емес, алысты-жақынды шетелдерге де өз өнімдерімен танылды. Еліміздегі қалбырлы өндіріс саласы­ ның көшбасшысы. Шағын цехта жұмысын бастағанда компания тәулігіне 5 мың дана «Бұқтырылған сиыр еті» қалбырын шығаратын. Өнімге тұтынушылар тарапынан сұраныстың күшеюі компанияға өндірістік қуатты арттыруға мүм­кіндік берді. Шығарылатын өнім түрі де 10-ға жетті. 2008 жылы кәсіпорын өндіріс орнына жаң­ ғырту және техникалық қайта жарақтандыру жұмыстарын жүр­ гізді. Несиелік қаражатқа ет қал­быр­лайтын автоматты желілер, заманауи еуропалық құрал-жаб­ дықтар сатып алып орнатты. Мұ­ ның өзі қалбырлы өнімдердің сапасын көтеруге және өндірілетін өнім көлемін көбейтуге жол ашты. Осы кезде кәсіпорын ауысымына 120 000 дана қалбыр және

қалбырдағы өнімнің 46 түрін өн­ діруге қол жеткізді.

– 2012 жылы кәсіпорын өн­­дірістік қуатын ұлғайтып, шыға­ры­ латын өнім түрін 100-дің үстіне жет­кізді. Бұрын тек ет пен балықты өңдейтін болса, енді жаңа өндіріс көкөністі қалбырлауды бастадық. Сонымен қатар дәстүрлі ұлттық тағамдарды дайын күйінде қал­ бырлап шығаруды игердік. Қалбыр­ дағы қазы, шұжық өнімдері тұ­ тынушылардың көңілінен шықты. Биылғы жылдың тамыз айында өнімнің жаңа түрін «Жылқы етінен жасалған қуырдақ» атты ұлттық тағамды өндіруді бастадық. Азықтүлік нарығын зерттегеннен кейін үнемі уақыт жетпей қарбаласта өмір сүретін белсенді жастарға арнап қалбырдағы дайын түстік өнім түрлерін шығардық. Ондай өнімдеріміз «Қазақша ет», «Сиыр еті қосылған макарон» деп кете береді», - дейді «Кублей» ЖШСның өндіріс меңгерушісі Гүлнұр Дошмұқанова. "Кублейлік" қалбырдағы еттің өз­ге елдерден әкелінетін тектес өнім­дерге қарағанда құрамында қосымша дәмдеуіштер, ГМО, консерванттар, хош иістендіргіш заттар атымен жоқ. «Кублейдің» 100%

Ет қалбыры (өндіріс тоннамен)

6866

5407

2011 ж.

табиғи өнімнен тұратын қалбырлы өнімдері осылайша елімізді, іргелес елдерді «жаулап» алды. Мал еті Канада, Бразилия, Польшадан әкелінеді. Өңделетін көкөніс Венгриядан Атлант мұхитының балықтары да негізгі өндірісшіден алынуда.

- Компания жергілікті шикізатты пайдалану жағын жоспарлап отыр. Зашаған кенті аумағында мал сою цехы салынуда. Ол 2015 жылы іске қосылады және 150-ден астам жаңа жұмыс орны ашылады. Онда теріні терең өңдеу және қалдықтарды өңдеу жұмыстары жүргізіледі. Мал азықтық астық шығару көзделуде. Келешекте етті вакуумдық қаптамада мұздатып сату жоспарланған. Биыл компа­ ния балық зауыты өндірісіне ин­­вестиция салды, жаңа зауыт құры­ лысы жүруде. 70 жаңа жұмыс орны ашылады және балық өнім­ дерінің түрі молаяды, - деді кәсіп­

орынның бас технологы Гүлжази­ ра Кенжеғалиева.

1992 жылы кәсіпорын ашыл­ған­ да ұжымда 13 адам жұмыс істесе, бүгінде 370 адам тұрақты жұмыс­ пен қамтылған. Жұмысшылардың орташа айлық жалақысы 100 мың теңгенің үстінде. Кәсіпорынның мамандары да, жұмысшылары да Қаратөбеде қарапайым трактор­ шы болып, еңбек жолын қара жұ­мыстан бастаған компания бас­ шысының жұмысшыларға жұмыс жағдайын жасауды бірінші кезек­ ке қоятынын мақтанышпен айтады. Олар кә­сіпкерлікті нөлден бастаған, өзі басшылық жасайтын ұжымының әр қызметкеріне жанашырлық­пен қарайтын, адамгершілік деген асыл қасиетті байлықтан жоғары қоятын жай­ саң басшы Талғат Берекешов­тың басшылығымен ком­панияның әлі де талай табыс биігінен көріне­ тініне сенеді.

Балық қалбыры (өндіріс тоннамен)

2446 2438

2012 ж.

2011 ж.

2012 ж.

Жұмақыз ЕРМЕКОВА, ет бөлімінің операторы: – 2000 жылы «Кублей» кәсіп­ор­ нына жұмысқа тұр­дым. Содан бергі уақыт ішінде ком­паниямен бірге мен де білім-бі­лігімді жетілдірдім. Дозатор деген аппараттың көмегімен қалбырға салынған өнімнің сал­ мағын өлшей­міз. Жұмысым өзіме ұнайды. Жұ­мыс­шыларға асханада екі мезгіл тамақ компанияның есебінен 50% ақшасына беріледі. Жуынатын, душ бар. Жұмыс киімдері тегін. Алуан ЖАЛПАҚОВА, балық цехының операторы: - Адал еңбегімді бағалаған компания басшылығы ме­­ні қарапайым жұмысшыдан опе­ра­ торлыққа үйретіп, өсірді. Жас отба­сы болғандықтан, баспанасыз едік, жеке үй салып алдық. Бұған жалақының уақтылы беріліп, тұ­рақ­ ты болуы да көп көмегін тигізді. Компанияда жұмысшыларға барлық әлеуметтік жәрдем қарастырылған. Жыл соңында сыйақы да беріледі. Компанияның өркендеуі оның ұжы­ мына оң әсерін тигізетінін айтқым келеді. Гүлнұр ДОШМҰҚАНОВА, өндіріс меңгерушісі: - Бұрын кәсіп­ орында өндіріс меңгерушісі деген қыз­мет болған жоқ. Өн­дірістің қанат жаюымен осындай қызмет ашылды. Ауысымына 140-150 қалбыр шығарудамыз. Ұжым қыз­ меткерлеріне және ет бөл­­шектейтін жұмысшыларға күшей­тілген мед­ тек­серістердің шығы­нын компания көтереді. Азық-түлік өнім­дерінің технологтары, ихтиолог­тар, стандарттау және сертификаттау мамандары, ветеринар маман Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дан келуде. Жас мамандардың біліктілігін көтеруге компания жіті мән береді. Гүлжазира КЕНЖЕҒАЛИЕВА, компанияның бас технологы: - Базар жағалап, сауда жасап жүр­дім. 2002 жылы «Кублей» компа­ ниясына жұмысшы болып орна­ ластым, кейін учаске шебері, басшысы, технологтың көмек­шісі қыз­­меттерін атқардым. Компания­ ның есебінен Мәскеу тамақ өндірісі тех­нологиясы университетінде жо­ ға­ры білім алдым. Өндіріске жаңа технологиялардың енуіне орай Финляндияда, Эстонияда білім-бі­ лігімді көтердім. Жұбайым Ержан Кенжеғалиев - қалбыр жасайтын цехта оператор. Жалақымыз жақсы болған соң, ұжымдағы біраз маман секілді біз де қорықпай 20 жылға ипотекалық несиеге үй алдық. Бұл да – компаниямыздың жұмысына деген толық сенімнің көрінісі.

ӘЛЕУМЕТ oral_oniri@inbox.ru

Жыл жетістіктері

Қарашаның 29-ында Орал қа­ ласының іргесіндегі Деркөл ауылында екі қа­тарлы жаңа дәрігерлік амбулатория пайдалануға берілді.

Тұңғыш Президент күні қарсаңында Шың­ғыр­­лау ауданындағы Аман­гелді бекетіне кө­гілдір отын келді. Желтоқсанның 6-сын­да Теректі ауда­ны­­ның орта­лығында 10 үй қо­ныстойын тойлады.

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

7

Ғасырдан ұзақ ғұмыр Орал қаласының тұрғыны Ақжібек Асанқызы Жантұрсынова табалдырық аттап, енгелі тұрған Жылқы жылында өзінің 104-ші жаңа жылын қарсы алмақ. Мереке қарсаңында ғасырдан аса өмір сүрген кейуанамен кездесіп қайтқан едік.

Ж

ібек әжені бала ке­ зімнен білетінмін. Бір ауылда көрші тұрдық. Әкем ол кісінің балаларымен досжолдас болса, өзім немере-жиендерімен бірге ойнап өстім. Сөйтіп, көршілерімізбен жақын туыстардай араласып кеткен едік. Өмір ағысымен ауылдан ұзап, басқа өңірде жүрсем де, әженің аман-сау екендігін естіп, қуанып жүретінмін. Сәті келіп, сәлем бере барғанда, ғасыр жасаған қария­ ның келіндерімен бірге шаруаға араласып жүргеніне әрі қуанып, әрі таңғалып қайтатынмын. Осы жолы келгенімде, 104-ке келіп қалған Жібек әженің жа­нары әлсіреп, көруі нашарлапты. Бұрынғы ширақ қимылы баяу­ лаған. Алайда ешнәрсені ұмыт­ пайтын берік жадысы әлі сол қал­пында. Қолымды жібермей, ауыл-аймақтың, ағайын-туманың амандығын сұрап, бала-шағасына дейін атын атап түгендеп жатыр. Аналарының халін білу үшін Шалқар ауылынан арнайы кел­ген

қызы Күләш пен Орал­ дағы ұлы Мұхтар­ды да беттерінен сүйіп, қуа­ нып қалды. Ғасырдан да ұзақ өмір сүріп отырған қа­рияны ұлы Асқар мен келіні Роза балаша мә­ пелеп бағып отыр. «Кү­ ні кешеге дейін шауып жүрген еді. Былтырдан бастап анамыздың ден­ саулығы сыр бе­ре бас­тады. Жасы ұлғай­ған адам ғой, жиі жатып қа­латын болды. Бірақ кө­ ңілі сергек, тамақ ішуі, есте сақтау қабілеті жақсы», – дейді өзі де ал­пысты алқымдап қал­ ған Роза жеңгей. Жібек апай өткен ға­ сырдың ба­сында, дәлірек айтсақ, 1910 жылы Жымпиты (қазіргі Сырым) ауданының Сарой ауылдық ке­ңесіне қарасты Дөңгелек сор де­ген жерде дүние есігін ашқан. Мәлке руының жәдік бөлімінен

шыққан әкесі Асан бір басына жетерлік дәулеті бар орта шаруа болыпты. Бойжетіп келе жатқан ке­зінде кәмпескенің құрығына іліккен әкесі дүние-мүлкі тәркіле­ніп, өзі жер аударылады. Жібек

Айнара мен Таңат үздіктер қатарында «Қазақстан» ұлттық арнасының «Қазақстан дауысы» жобасына қатысушы 16 үміткер жексенбі күні тікелей эфирде өнер көрсетті.

Біздің Солтүстік Қазақстан облысымен шектесетін Ре­сейдің Омбы облысына қа­расты Нагибино селосының көп ұлтты тұрғындары биыл­ғы жаңажылдық дастарқанға дәстүрлі шампан ішімді­гі­нің ор­ нына қымыз қоймақ. Осылайша аталмыш елді ме­кеннің халқы келер жылдың иесі Жылқы­ға ерекше ілтипат көр­сетпек. Осындай ниетпен нагибиндіктер бірі дү­ кеннен са­тып, енді бірі шипалы сусынды өзі өндіріп дегендей, әйте­­уір күн ілгері қымыздан берік қор жасап алған көрінеді. Бұл мәліметті ғалам­тор арқылы «NewTimes.kz» ақпарат агенттігі таратты.

Айгүл АХМЕТОВА

Марапат иелеріне құрмет

Шампанның орнына

қымыз

қыз бауыларымен бірге өгей ше­ шесінің қолында қалып, кейін бар­лығы Коминтерн (қазіргі Абай ауылы) колхозына қоныс аударады. Көп ұзамай Жантұрсынұлы Аманғали деген жігітпен бас қо­ сып, дүниеге 5 ұл, 5 қыз әкеледі. Он баланы асырап-бағу үшін кү­ йеуі екеуі аянбай еңбек етті. Жас кезінен қайратты болған Жібек әженің істемеген жұмысы жоқ. Соғыс кезінде ат-арбамен аудан орталығынан бөшке-бөшке май тасыды, шөп те шапты, астық та жинады. Қапшық-қапшық құм та­ сып, Коминтерннің іргесіндегі Қызылтаң елді мекенімен арада­ғы бөгет салу құрылысына да белсене араласқан. Кейін отағасы екеуі өз алда­ рына ірі қара мал алып, зейнет демалысына шыққанша бақты. Аманғали ақсақал 1986 жылы 83 жасында өмірден өтті. Бүгін­де екеуінен өрбіген 10 баладан 35 немере-жиен, 40 шақты шөбере тараған. Ал немене, шөпшек­те­ рінің санын әже анық білмейді. «Әйтеуір, ұрпағым аман болсын. Еліміз тыныш болып, Жаңа жылда жақсылықтар көп болсын!» деген ақжарма тілегін білдірді ға­ сырдан да ұзақ жасаған ана бізбен қоштасарда.

Батыс Қазақстан облысы намы­ сын қорғап жатқан Айнара Айт­ қалиева мен Таңат Жексенбаев тағы да көрермендердің дауы­сын көбірек иеленіп, келесі ай­на­лымға қиналмай шықты. Бас­тап­қыда-ақ ерекше даусымен төрт бірдей тәлімгерді таңғал­ды­рып, Алмас Кішкенбаевты «ға­ шық қылып», содан бері сүрінбей келе жатқан Айнара бұл жолы «Құс жолы» әнін орындаса, ба­

тысқазақстандықтар үміт артып отырған тағы бір талант Таңат Ұлықпан Жолдасовтың «Өмір» әнін көрермендер назарына ұсын­ды. Алдағы жексенбіде 12 үміт­кер бақ сынайтын болады. Биылғы 19 қаңтарда мәреге жететін «Қа­ зақстан дауысының» жеңім­пазы 5 млн. теңге сыйлыққа қол жет­ кізбек.

Арман БОЛАТҰЛЫ

Жуырда ғана мемлекеттік медальдармен марапатталған Гүлфия Нұртаева мен Роза Есенғалиеваны Сырым ауданының әкімі Абат Шыны­ беков қабылдады. Мұғалім деген ұлы маман­ дықтың тізгінін ұстаған Гүлфия Сатымқызы «Ерен еңбегі үшін», ал дәрігерлік антына адал Роза Төлеуғалиқызы «Ша­пағат» ме­ даль­­дарының иегерлері атанды. Оларды таяуда аудан әкімі ар­найы қабылдап, сый-құрмет көр­сетті. Қабылдау барысында ау­дандық мәслихат хатшысы Ә.Ға­ лымов, аудан әкімінің орынбасары Ә.Жоламанов, аудандық білім беру бөлімінің басшысы С.Құса­ йынов және аудандық ауруха­на басшысы А.Дүйсенғалиев ма­рапат иелерінің қуаныштарына ортақ­тасып, құттықтау лебізде­рін білдірді.

8

тарих Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

(Соңы. Басы газеттің №116, 122 сандарында жарияланды)

Жаңабек ЖАҚСЫҒАЛИЕВ, тарих ғылымдарының кандидаты

алу бай адамның ғана үлесіне тиді» деп жазады (Марта Олкотт. Қазақтар. Стэнфорд, 1987. 3-27б. // Есмағамбетов К. Қазақтар шетел әдебиетінде. – Алматы: Атамұра – Қазақстан, 1994.69-б.). Батыс Сібірге саяхат жасаған неміс сая­ хатшысы А.Брем мен О.Финиш «Ислам дінін ұстанатын болғасын, қырғыздардың бірнеше әйел алуына жол беріледі. Бірақ түріктер мен мормондардың тәжірибесінен көріп жүргеніміздей, тек бай адамдар ғана мұндайға бара алады, себебі қалыңдық үшін берілетін қалың малдың құны өте үлкен. Қырғыздардың (қазақтардың) көпшілігінің бір-бір әйелі бар, ауқаттыларының өздері екі-ақ әйел алғанмен қанағаттанады» деген түсінік береді (Путешествие в Западную Сибирь доктора О. Финиша и Брэма. М., 1882.).

«Мал – бәйбішенікі, бай – тоқалдыкі»

Көп әйел алушылықтың негізгі сыры неде?

Мақаланың тақырыбы ерсілеу көрінгенімен, бұрынғы бабалардан бүгінге жеткен тәмсіл. Демек, бұл жолғы әңгіме ғасырлар бойы тектік қорымыздың кемелде­ нуіне оң ықпал етіп, ұлттық элитаның дәуірлеуіне теңдессіз үлес қосқан һәм өткен ғасыр­ дың жиырмасыншы жылдары­ на де­йін өмір сүрген полига­мия­ лық (көпәйелалушылық) неке хақында. Бұл – біздің бабалар жүріп өткен тарихи жол. Тектілік тақырыбы сөз болған жерде мұны айналып өту мүмкін емес. Бүгінгі заман биігінен көп әйел алушылықты тек ескінің сарқыншағы деп ұғыну сыңаржақ көзқарас болар еді және оны қазіргі таным тұрғысынан зерделеу, көтерілген мәселенің барлық қырын ашуға мүмкіндік бермесі анық. Ислам үйленетін әйелдер санын төртеумен шектеген және олардың бәріне бірдей адал болу шарты қойылған. Ислам көп әйелге үйленуге тек орынды себепке байланысты, белгілі бір жағдайды түзеу мақсатында ғана жол берген. Ол соғыс кезінде ер адамдар майданда опат болған жағдайда, яғни әйелдердің көбі қамқоршысыз қалғанда, кейде әйелдің денсаулығына байланысты (созылмалы ауру, бедеулік) кедергілерде жеңіл жүріске тосқауыл қою мақсатында ер адамға тоқал алуға рұқсат етіледі, әрі тоқалы бәйбішесімен тең құқылы болып табылады (Махмуд Хамди Зақзұқ. Исламды қаралауға қарсы жауап//«Ақиқат», 2005. №4.-35-36б., Шоқым Г.Т. Қазақ тіл білімінің гендерлік тұғыры. А., 2007.-62-б.). Десе де, дәстүрлі қазақ қоғамында бәйбішенің өзге әйелден шоқтығы биік болған және шариғат рұқсат еткен полигамиялық некенің белгіленген өзіндік қатаң тәртібі болған. Еш себепсіз бірнеше әйел алу қатардағы жай еркек үшін оңайға тимеген. Бұл туралы Колгейт университетінің профессоры (АҚШ) М.Олкотт «қазақтардың көбі жалғыз әйел алды, екі және одан көп әйел алғандар сирек кездеседі, өйткені қазақ дәстүріне сәйкес әр әйелдің өз отауы болуға тиіс, сондықтан көп әйел

Сонымен көшпелі қазақ қо­ ға­мында полигамиялық некеге негіз болған басты себептің бірі, бәйбіше мүлдем бала көтермесе не ұл тумаса, не аурушаң болса, не күйеуі өліп жесір қалса, т.б. еркек сондай қадамға барған. Мысалы, қазақтың біртуар пер­ зенті Мұстафаның әкесі Шоқай (Шоқмұхаммед) екі әйел алған жан. Алғашқы әйелінен бала болмаған. Кейінгісінен бес бала – екі қыз, үш ұл көрінген. Шоқмұхаммед ортаншы ұлы Мұстафаны елу бес жас шама­ сында сүйген. Мұстафа ағасы Сыздықтан он бес жас кіші. Әлем таныған текті тұлғаның атасы Торғай Сыр өңірінде өте беделді адам болған. Бұл өңірді Қоқан хандығы билеген кезде Торғай датқа дәрежесіне көтерілген. Мұн­ дай мысалдар Қазақ тарихында жеткілікті. Демек, қазақ үшін көп әйел алудың негізгі сыры тектің тамырын үзіп алмай, кейінге жалғау аңсарымен тікелей байланысты болса, екіншіден, қазақ жесірін қаңғытпаған ел. Әмеңгерлік салтымен ұрпақ жалғастығын сақтап отырған. Осыған дейін әмеңгерлік ғұрпының сәулелі жақтары да бар екеніне мүлде мән берілген жоқ. Күйеуі өліп, жесір қалған жас әйелге марқұмның жақын туыстарының біреуі әмеңгерлік жолымен үйленуге құқылы саналатын. «Келін ерден кетсе де, елден кетпейді» деген сөз – осы әмеңгерліктің куәлігі. Әмеңгерлік ғұрпының ең бірінші көздейтіні – ұрпақ қамы, жетімді жат босағаға телміртпеу. Қазақтың әмеңгерлік салты қара жамылған шаңырақтың өмір талқысының құрбаны болып кетпеуін көздеуден туындағанын дәлелдейді. Әмеңгерлік салты жасы келген, үйлі-баранды, балалы-шағалы әйел жесір қалғанда қолданылмайды, тек жас, әлі де бала туа алатын әйелдерге жүреді (Қалиев С., Оразаев М., Смайылова М. Қазақ халқының салтдәстүрлері. А., 1994. 131-б.). Осы тұста ерекше назар ау­да­ рарлық нәрсе әмеңгерлік (леви­ рат) ғұрпы біздің ұлт қаймағы саналатын талай тарланбоздың тағдырына да тікелей қатысты.

Деректерге жүгінсек, Құнанбай өзінен кейінгі інісі Құтпамбет (Құлмұханбет) қаза болған соң, оның атастырған қалыңдығы Ұл­ жанмен отасқан. Тарқатып айт­ сақ, інісі жастай бақилық болып, Ұлжан «қыздай жесір» қалыпты. Құнанбай Күңкеден кейінгі екін­ ші әйелі қылып, текті жердің қызы Ұлжанды тоқалдыққа келіндей алған. Осы некеден Абай дүниеге келген. Кейін Абайдың өзі де інісі Оспанның әйеліне әмеңгерлікпен үй­лен­ ген. Көтеріліп отырған мәселені аша түсетін, бұрын көп назар аударылмаған тағы бір тарихи дерек. Қазақтың маңдайына біт­ кен марқасқа ұлдарының бірі Қаныш Сәтбаев – Имантайдың екінші әйелінен туған. Иман­ тай қырық жеті жасқа келген­ де екінші рет үйленіп, қазақ тарихындағы текті әулет – атақты Шорман ауылында жесір отырған жас әйел Әлиманы алыпты. Дүниеге Қаныш келгенде Имантай өз болысының биі болған екен. Ол сөзге шешен, қазақтың мақал-мәтелдеріне жетік, ән салып, домбыра тартатын жан болыпты. Академик Ә.Марғұлан Е.Бөкетовке жазған хатында: «Қа­ныштың сы­пайылығы, көп білуі әкесінен ауысқан қасиет. Оның әкесі Имантай осы күнгі университетте оқытып жүрген профессорлардың көбін үйрете алар еді. Ол кісі өзінің байтақ білімімен Г.Потанинге де көп көмек көрсеткен» деп айтқан екен. Қаныштанушы Медеу Сәрсе­ кенің деректеріне жүгінсек, Қане­кеңнің де екі әйелі болған. Демек, бірнеше әйел алу салты сол кездегі қыз-келіншектердің мүдде­ сін қорғаудан туындаған. Ұлттық мүд­де әйел бойындағы қызғаныш се­зімі­нен жоғары тұрған. Тоқал алу құбы­лы­сын тек нәпсіқұмарлықпен бай­ланыстыру сияқты сыңаржақ көзқарас, мәселенің ішкі мәнін те­рең түсінуге мүмкіндік бермесі хақ. Мұның астарында құлаққа әбден сіңген «қазақ байыса, қатын алады» деген түсініктен шығатын мал-дәу­лет­ті шашу емес, көшпелі өмір қаже­ті­нен туындаған текті сақтау, ұрпақ қа­мы, ұлт мүддесі, ел болашағы сияқты ұлы мұрат жатқаны аңғарылады. Тү­сін­ген жан­ ға ұлт ұтылмаған жердегі нәр­­сенің бә­рі ұлықтауға лайық.

«Қарт бойында қалаш бар» Мына нәрсе де ерекше көңіл бөлуді қажет етеді. Ғалымдардың пайымдауынша, тұқымның асыл бо­луының көзге көп байқала бермейтін тағы бір қыры – ері мен әйелінің жас алшақтығы. Тек­ тілік феноменінің тағы бір құпиясы: сақарып, егде жас­ қа жетіп, ақыл-парасаты то­ лысқан, бойынан күш-қайраты қайтпаған бабындағы еркек пен толықсыған жас тоқалдан көп жағдайда кемең­гер ұрпақ туатыны дәлелденген. Мұны дәйектей­тін деректер аз емес. Бұған басқа халықтардың тарихында да мысалдар жеткілікті. Қытай халқының ұлы ойшылы Конфуций дүниеге келгенде әкесі 70-тің

Тектілік

(тарихи-этнографиялық

үстінде, шешесі 17 жаста болған көрінеді. Ата қазақта «қарт бойында қалаш бар» деген мәні терең сөз бар. Мамандардың пікірінше, өзінен гөрі жасырақ әйелмен төсек жаңғырту егде тартқан еркек бойына күш-қуат беріп, оны жасартады екен. Жаһанға танымал жарқын тұлғалардың ата-анасы­ ның арасындағы жас айырмашылы­ ғы­на кезінде кеңес ғалымдары­ның өзі ерекше назар аударған бо­ла­ тын. Мәселен: Гендель (әкесі 63, шешесі 34) Бородин (59, 24) Гончаров И.А. (58, 27) Бальзак (53, 21) Лондон (53, 29) Франклин (51, 39) Салтыков-Щедрин (50, 25) Софья Ковалевская (49, 29) Герцен А.И. (45, 17) Чайковский П.И. (45, 27) Шоу (45, 28) І Петр (43, 19) Короленко (43, 20) Шопенгауэр (39, 19) Гете (39, 17) Эйнштейн (32, 21) Гоголь (32, 18) Лобачевский (31, 19) Лермонтов (27, 17) т.б. (Алексахин И., Ткаченко А. «Индекс отца» // Литературная газета.

29 ноября 1972г.) болып жалғаса береді. Өкінішке орай, қазақтан шыққан белгілі тұлғалардың әкешешесінің жас айырмасына байланысты нақ осындай мәліметтер отандық тарих ғылымында сирек кездеседі. Қазақтың және бір жазылмаған заңы – әйел күйеуден сегіз жас, еркек әйелден жиырма бес жас үлкен болса, қосылуға рұқсат етілмеген. Әрине, әмеңгерлік жолда мұндай некелік ережелер мен шектеулерге қарамайтын жайлар да болған. Сонымен, соңғы жылдары зерт­теушілер көшпелі қазақ өмі­ рінің қажеттілігінен туын­да­ған полигамиялық отба­сы­лық – некелік қатынастың қо­ғам­ға әкелген пайдалы, тиімді жақтарын саралауда. Публицист Т.Әсем­­құ­лов: «Соғыс негізінен еркек­терді жояды, яғни халықтың жыныстық құрамы өзгереді. Көш­пенді қоғамда бұл ауытқу полигамия, яғни көп некелік заңы арқылы қалпына келеді. Ұлы әмеңгерлік заңының арқасында қазақ халқы жойылмай аман қалды десек, артық айтқан­ дық болмас» (Әсемқұлов Т. Аштық және соғыс. Қазақ алъманағы. №2 (06), 2010. 227-б.), - деп жазды. Тек көп әйел алушылық­тың не­ гізінде ғана қазақ хал­қы сандық мөлшерін өсіріп жаугершілік, жұт, оба, шешек, мерез, құрт, т.б. жұқпа­лы кеселдер мен әртүрлі ін­деттер арқылы ойсырай­ тын де­мографиялық шығынның ор­­­нын жауып отырды. Кеңес өкіметі орнағанға дейін не­ гізінен ұлт өсімі «балағынан бала саулатқан» тоқалдар есе­ бінен жүзеге асты. Өйткені ұшықиырына жету үшін құстың қанаты талатын даласы бар қазақ үшін ұлт

өсімі қай кезде де өзек­ті. Сөзімізге тұздық ретінде тағы бір мысал. Қол бастаған көсем, сөз бастаған шешен, байбақты Сырымның атасы Шолан батырдан Есенбай, Түркеш, Байторы, Дат есімді төрт бала туған. Ел ішінде осы төртеуінің өсіп-өнген әулетін жинақтап «Төрт Шолан» деп те атайды. Осы төрт шолан­ның Есенбайының Зеріп деген тоқалынан 9 ұл, Даттың Дүрдана деген тоқалынан 9 ұл, Түркештің Кенжеқыз де­ ген тоқалынан 8 ұл туған. «Төрт Шоланды байытқан үш тоқал» деген сөз осыған орай айтылған. Дерек ретінде Даттың балаларын атай кетуге болады. Даттың бәйбішесінен – Адамбай, Атанай, Жомарт туған. Ал тоқалы Дүрданадан – Сырым (Сыр­ лыбай), Дүйімбай, Жандыбай, Қалдыбай, Базар­бай, Қорлыбай, Шегебай, Нұрлыбай, Барлыбай ту­ған (Сейдімбек А. Көрсетілген ең­бек. 633-б.). Қысқасы, көшпелі қазақ қоғамында ұлтымыздың демо­гра­фиялық ахуалын бірнеше әйел алуға мүмкіндігі бар осындай текті тұқымдар шеш­ті. Зерт­ теушілердің пікірінше, қай заманда да демографиялық жағдайды дімкәс ұрпақ пен кедей халық­тың үлесінен көтеру, соған сәйкес ұлт­ тың сапасыз ұрпақпен толығуы елді тұйыққа апарып тіреуі мүмкін. Мәселен, Мұхаммед пайғамбар өзінің даналыққа толы бір хадисінде: «Өзің аштан өлейін деп отырып, көп балалы болу – күнә» деп қатаң ескерткен. Қалай десек те, дәстүрлі қазақ қоғамындағы текті тұқымдардың тамыр жаюында көп әйел алушылықтың (полигамия) рөлі өте зор және бұл құбылыс жеті атасынан құт үзілмеген бай, қуатты, дүмді әулеттердің тарихымен тікелей байланысты. Қазақтың ұлы хандарының көбі тоқалдан туғандығын кезінде классик жазушы М.Мағауин жеріне жеткере жазған еді. По­ лигамиялық некеден ұлттың ұт­паса, ұтылмағандығын сара­ла­ ған жазушының пайымын теріс түсінгендер оны сын садағына ілді. Ғалым Ш.Ш.Уәлихановтың жазуы бойынша ұлы бабасы Абылай ханның 12 әйелі болған. Осы арулардан әйгілі хан «сабы бір, қабы бөлек» 30 ұл, 40 қыз көрген. Бұл мәліметті 1781 жылы Уәли сұлтанның ІІ Екатерина патшайымға жазған хатындағы «Абылай ханның артында 30 ұл қалдық» деген сөзі бекіте түседі. А.Левшиннің деректері бойынша «Кіші жүз ханы Нұралының 16-17 әйелі, оның сыртында 15 көңілдесі (кәнизагы) болған. Некелі, неке­сіз әйелдері оған 32 ұл, 33 әлде 34 қыз туып берген» екен (Левшин А.Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких, орд и степей.

– Алматы, «Санат», 1996. 334-б.). Ақын Абайдың ата-бабалары да жеті атасынан бақ-дәулет үзіл­ мей ел билеген әділетті, бақуат­ты болған жандар. Рухани тұрғыдан мықты, ата-тегі жағынан текті

тарих oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

феномені пайым)

бесіктен Абай шыққан. Абайдың атасы Тобықты руының атақты биі Өскенбай Ырғызбайұлының бес әйелі болған екен. «Абай» энци­ клопедиясында: «Зереден кейінгі төрт тоқалынан Өскенбай тоғыз ұл көрген» деп жазылған. Ал өз әкесі аға сұлтан Құнанбайдың Күңке, Ұлжан, Айғыз, Нұрғаным атты төрт әйелі болған. Ақын Абайдың өзінің де бірнеше әйелі болғаны белгілі. Бай, саудагер Қорамса ұлдары­ ның ішіндегі Ар­қа ән өнерінің арғымағы, алаш баласы ардақ тұтқан Ақан серінің бірінші әйелі Бәтима, аз ғана уақыт отасқан жары Ұрқия сұлу, ғашық болған арулары Ақтоты мен Жамал есімдері исі қазаққа белгілі. Деректерге жүгінсек, Біржан Қожағұлұлы, т.б. сал-серілер хақында да осылай айтуға болады. Мысалдарды тәспідей тізе бергеннен мәселе­ нің мәні өзгермейді және келтірілген тарихи деректерге қарсы шығу – тарихи шындыққа қанжар сұғумен бірдей. Полигамиялық некеде болғаны үшін жоғарыда есімдері аталған майталман ұл­ дарын қазақтың сөккен кезі бар ма?! Демек, ұлт ұтылмаған жер­ дегі нәрсенің бәрі одан төмен тұрады.

Полигамия һәм моногамия: тәжірибе мен тағылым Дәстүрлі қазақ қоғамындағы көп әйел алушылықтың тағы бір сырын, нақ осы мәселені арнайы зерттеген Т.Бесбаев былай деп түсіндірсе: «...Әйел баласының, ер­ кек кіндікті азаматқа қарағанда, биологиялық заңдылыққа сай өзі­нің жұбайлық міндетіне ерте сал­қындап, шау тартатындығын жа­ сырмаған жөн. Сондықтан да еразамат төсек жаңғыртуға мәжбүр болады. Таңдай қағып, тамсанатындай жаңалық емес, егде тартса да қауқарлы, жыныс жүйесі тегеу­ рінді ер-азаматтың кіндігінен «Алпысбай», «Жетпісбай», «Сексенбай» есімді нәрестелер дүниеге келген», орыстың атақты ақыны Николай Гумилев: «Мен білетін бір ғана шындық, ол: нағыз еркек – полигамды (көп әйелді), ал нағыз әйел – моногамды болуға тиіс» - деп жазған. Ал батыстық ғалым Густав Ли Вонның: «Мұсылмандардың көп әйелмен некелесуі – заңды түрде бір әйелмен некелесіп, жасырын түрде көп әйелмен көңілдес болып жүре беретін еуропалықтардан әлдеқайда артық» (Жолдыбайұлы Қ. Ислам діні көп әйел алуға неліктен рұқ­сат еткен? 11 қараша, 2011 ж. http:// www.muftiyat.kz) деу себебіне де көз жіберген дұрыс. Алайда ХХ ғасыр қазақ қо­ға­ мындағы отбасылық-неке­лік қа­ тынасқа түбегейлі өзгеріс әкел­ді. Патша тақтан құлағаннан кейінгі кезеңде билікке ұмтылған саяси күштер аталған мәселеде әр­ қайсысы өзінше таңдау жасады.

1917 жылғы 21-26 шілдеде Орынборда өткен Бүкілқазақтық съез-

де алаш арыстары «екі әйел алуға бірінші әйелдің келісімімен рұқсат етіледі» деген қаулы қабылдаса, 20-ж. Кеңес Үкіметінің қалың мал алуды жою, көп әйел алушылыққа, әмеңгерлікке тыйым салу туралы Декреті шықты. Сөйтіп, дәстүрлі қазақ қоғамында ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық инс­ти­ туттың негізгі тетіктерін жоюды «біртіндеп және абайлап» жүргіз­ ген кеңестік билік – отарлаудың ең төте жолын болашақ некелік қатынастарды бұзудан бастады. Бұл ретте кеңестік моногамиялық некенің шеңберіне сыймай бұл­ қынған «асау» таланттардың (М.Әуезов, Т.Рысқұлов, М.Тыныш­ баев, Е.Бекмаханов, Қ.Сәтбаев) от­ басылық тағдырын еске түсірген жөн. Жинақтап айтсақ, ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастап өміріміз­ге енген моногамиялық неке уа­қыт өте көп әйел алушылық тура­лы тү­сініктерді көмескіленді­ру­мен шек­телмей, осы жылдар ішінде еркек әйелдің ешкім­мен бөлісе алмайтын «жеке мен­шігіне» айналып шыға келді. Сайып келгенде, шаңырақтағы басты тұлға ер-азаматтың беделі бірте-бірте шайқала бастады. Француз ағар­ тушысы Жан-Жак Руссо бұл жайтты былайша қорытқан: «Билік­ ке ұмтылған әйел күйеуінің әміршісіне айналады, ал құлға айналған отағасынан асқан күл­ кілі де мүсәпір ешкім жоқ». Отбасы билігінен айырылып қалған отағасының мүшкіл халін бірнеше әйелі мен солардан тараған ұрпағының тағдырын құдіретті уысынан шығармаған ата-бабамен әсте салыстыруға келмейді және аталған моногамиялық неке екі-үш нәрестемен шектелетін қалалық отбасылық өмірде талай нарқасқа еркектің бағын байлағаны ешкімге жасырын емес. Кейбір сарапшылардың пі­ кі­рінше, шариғатқа қайшы қа­ғи­ далардың қоғамға енуі аса зор құрбандықтарға әкелуде. Бұған табиғи тепе-теңдіктің бұзылуы нә­ тижесінде кәрі қыздар санының артып, қазақ қызының өмірлік серігін таба алмай жатқаны, жезөкшеліктің қалыпты жағдайға айналуы, тастанды бала санының толассыз өсуіне байланысты жетімдер үйінің көбеюі, қаракөз­ дер­дің басқа ұлт өкілдеріне тұр­ мысқа шығып, аралас некенің қо­ ғам­ға сыналай енуі, ұлт өсімінің те­же­луі, т.б. сияқты қазіргі қоғам­да өт­кір тұрған мәселелерді жатқы­ зуға болады. Оқырман мына нәрсені дұрыс түсінгені жөн. Автор қазіргі за­ манда да дәл осылай болуы тиіс деген ойдан аулақ. Ұлы сөзіміздің негізгі өзегі ол емес. Біздің басты мақсат – дәстүрлі қазақ қоғамын­да қалыптасқан полигамиялық некелік қаты­ настардың көмескі жатқан тұс­тарына сәуле жүгіртіп, ата дәс­түріне ұлттық мүдде тұр­ ғы­сынан қарап, бабалар тари­ хын асқақтату. Тарихшы К.Нұр­

пейісовше айтсақ, кез келген құбылысты бірыңғай мақтау не даттау ғылыми еңбекке жатпайды, нақтыласақ, қай нәрседе де медальдің күнгейі мен кө­лең­кесі болады. Кеңес дәуірінде қа­лың мал, көп әйел алушылық, әмең­ герлік институты біржақты түсін­ діріліп, отарлаушылар ұлт­тық құн­ дылықтардың жағымсыз жа­ғын баса насихаттауға ерекше мән бер­ ген еді. Біздіңше, көтеретін жүгі өте ауыр әрі айқыш-ұйқыш пікір-та­ ласын туғызатын, күн өткен сайын шендестіре саралауды қажетсініп келе жатқан күрделі мәселенің екі жағын таразыға тең тартқанда басып тұратын жағы салмақ­тырақ. Бірақ қашып құтылуы қиын та­ рихи шындық сол, қазақ тари­ хына есімі алтын әріптермен қа­шал­ған алаштың небір айбоз ұлдары мен текті оғландары – полигамия­лық некенің жемісі. Бұл тұ­жы­рым, әлдеқашан тарихи дерек­тер­мен дәлелденген шын­ дық. Бір ға­жа­бы, әуелден қазақ­ тың қанын­да, ділінде бар ескі салт қазіргі қоғамда оқтын-оқтын көтеріліп, су асты ағыстарындай білін­бей, ақырын жылжуда. Олай дейтініміз, бүгінгі таңда саяси, бизнес, шығармашылық элитаның ха­лыққа белгілі һәм беделді өкіл­ дерінің арасында қанда бар көне дәстүр қайта жаңғыруда және қазірде күйеуге екінші не үшінші әйел боп тигендерді өз еркінен тыс барды дегенге сену қиын.

Ұлттың тектік қоры қалай әлсіреді? Қазақ хандығын басқарудың ғасырлар бойы қалыптасқан дәс­ түрлі жүйесінде бұрыннан келе жатқан ру-тайпалық тәртіп берік сақталды. Жеті сатыдан қалан­­ған Қазақ хандығы құрылымының әр буынының тізгінін ұстаған би­ лікшілердің тектілігі мен мемлекетшілдігі таңғаларлық құбылыс және ел билігін тектілеріне сеніп тапсырған бабалардың даналығы тәнті боларлық. Тектілері мен асылдарын тез және әділ анықтайтын, соған сәйкес лайықты тұлғалар билік баспалдағына тез көтерілетін хандық билік құрылымының шын мәнінде көшпенділер өркениетінің құдіреті екеніне шек келтіру қиын. Оның бер жағындағы бодау заманның өзінде патшаға қас­қайып қарсы шыққан Қазақ даласындағы ұлт-азаттық көте­ рілістердің көсемдері Сырым, Кенесары, Қаратай, Арынғазы, Исатай, Махамбет, Есет, Қайыпхан, Жанқожа, т.б. елді соңынан ерткен дарабоздардың шыққан тегі жеті атасынан құт үзілмеген хансұлтан, би, батырлар әулетінен болып келуі – ойланарлық нәрсе. Басқаша айтқанда, мемлекетшіл тұлғалардың қай кезде де текті әулеттен шығатынын және тектіліктің елдік, мемлекеттік, ұлттық мүдделермен ұштасып, қабысып жататынын байқамау мүмкін емес. Олар тек қарақан

басының қамын күйттесе, қора­ сындағы малы да, қолындағы билігі де бір өзіне жетіп артылатұғын. Демек, қай кезде де тектілік пен билік бірін-бірі толықтырып тұратын ерекше мәнге ие. Күні бүгін жатжұртқа «қашып» жатқан ел ұстарларының қылы­ ғын көргенде «Кісілікті, ірілікті, елдікті бәрінен биік қойған кешегі игі-жақсылардың ұрпағы неге ұсақталып кетті? Қазіргі ел тізгі­­ нін ұстаған ірілі-ұсақты шенеуніктер осы биіктен неге көрінбейді, биліктегі ақжағалы ұлықтарымыз­ дың бойындағы тектілік қасиет­тер қаншалықты? Неліктен бұрын­ғы текті билердің орнын қазір жемқор, есер шенеуніктер басты?» деген сауал мазалайды. Белгілі журналист-публицист Н.Жүсіпше айтсақ, оның сырын мынадан іздеген жөн: «Құлдан құл туады. Тектілер кетіп, кектілер қалған заман. Кім көрінгеннің әкім бола беретіні содан» (Жүсіп Н. Біз кімнен кембіз?. (публицистикалық пайым). Алматы: Шартарап, 2001. 135-б.). Ақиқатын айтсақ, отаршылдық дәуір қазақ халқының генетикалық қорына орасан зор нұқсан келтірген еді. Бұл ойды белгілі тарихшы, академик М.Қозыбаевтың пікірі орнықтыра түседі: «Қазақ қауымы ғасырлар бойы езілген-жаншылған халық. Оның ең асылдары үзбей қырылып келді. Халықтың тұ­қым­ дық қоры әлсіреді. Асылдары кетіп, жасылдары (жасықтары – Ж.Ж.) қалып келді» (Қозыбаев М. Көрсетілген еңбек. 190-б.). Сөйтіп, текті болмысты терең тарихы бар халқымыздың ұлттық иммунитеті қатты әлсіреді. Соған қарамастан, қанда бар ұлы қасиет түбегейлі жойылып кетпей, қазақ халқының тағдыры сынға түскен сәтте Ә.Бө­ кей­ханов, А.Байтұрсынов, М.Дула­ тов, М.Жұмабаев, М.Әуезов, Қ.Сәт­ баев, Е.Бекмаханов, Ә.Марғұлан, Ғ.Мүсірепов, Б.Момышұлы т.б. те­гі асыл тектілерді фәни дүниеге әкелді. ХХ ғасырдың табалдыры­ ғын қазақ – аталған алыптар шоғырын алға салып аттаған еді. Өкініштісі, патша тақтан құ­ лағаннан кейін отаршылдықтың тізгінін алмастырған Қазақ жеріндегі Кеңес өкіметінің алғашқы қимылдары – ғасырлар сынынан сүрінбей өткен киелі салтдәстүрімізді одан әрі құртуға бағытталып, текті сақтаудағы тегеурінді тетіктердің тас-талқанын шығарды. Тектілік діңгегі рулық тәртіпте жатқанын түсінген отаршыл империя алдымен осы құрылымға соққы беруге асықты. Коммунистік биліктің тектілікті тұқыртып, жермен-жексен еткені сондай бүр жарған бозбала өзінің туған әкесі мен атасынан сырт айналып, ру сұрау мен тектінің тұяғы екенін айтуды ұятқа санады. Отаршыл жүйе өзінің ұлттық құндылықтарын жатсынатын, тіпті оған жиіркене қарайтын тексіз ұрпақ тәрбиелеп шығарды. Пролетариат диктатурасын ту еткен, «бай менен молданы, қойдай қу қамшымен» деп ұрандап, жарлы-жақыбайды дәріптеген міскін қоғамда тектілік хақында қандай әңгіме болуы мүмкін?! Азаттықты аңсаған алаштың талай айқасқа ұлдары тәуелсіздік үшін күресте оққа байланып, қылышқа туралса, нәубет жылдары талай әулет түп-тұяғымен жоғалып кетті. Ашаршылық жылдары туған топырақтан үдере

9

көтеріліп, бейтаныс, бөтен елге босқан қалың қазақтың көшін негізінен текті атаның үмбеттері бастаған-тұғын. «37-нің зұлматы» қазақ оқығандарының ішіндегі ең жүйріктерінің жұлынын үзді. Сөйтіп санмен бірге сапа да кетті. «Бір қолына нан, бір қолына қан» ұстаған Кремль текті ұлттың тамырын түбірімен құрту саясатын жымын білдірмей жүргізіп, қазақ баласының қанын бұзу мен ұрпағын аздыруды алдына мақсат етіп, оны кезең-кезеңімен жалғастыра берді. Мәселен, орыстан әйел алған қазақ жігіттеріне жылы шырай көрсету арқылы аралас некеге саяси мән беріп, оларды нағыз интернационалистер деп дәріптеу үйреншікті дағдыға айналды. А.Сейдімбековтің дерегінше, КСРО кеңістігіндегі ең үлкен алапат һәм ХХ ғасырдың ең үлкен қылмысы – тоталитарлық өктемдікпен екі жүзден астам ұлттың мидай араластырылып жіберілуі еді (Тарақты А. Ауызша тарихнама. // Қазақ. А., 1994. 36-б.). Қа­рас­тырылып отырған кезеңде ата-дәстүр әдірәм қалып, тектілік жа­йы­на қалып, арақпен уланған ұр­пақ өсім берді және бұған Қазақ же­рі­нің атом полигондарының қо­қы­сына айналғанын, тың және тыңай­ған жерлерді игеру деген сыл­таумен жерімізге келімсек­ тердің қаптағанын, т.б. қосыңыз. Тобықтай түйін. Біздің бұл шағын мақаламыз дәстүрлі қазақ қоғамындағы тамырын тереңнен алатын тектілік феноменін тәп­ тіштеп һәм тарқатып жазуды көтермейді. Жоғарыда келтірілген деректер мен дәйектерден ата-бабаларымыздың өз ұрпа­ ғының текті де мықты болуын аңсағандығын ұға түскендейміз. Шынында да, ұлан-ғайыр даланы ұстап қалатын кейінгі толқын осал болмауға тиісті. Қай кезде де тектілік қазақ үшін аяулы, қастерлі ұғым және осы бір ұлы қасиеттің табиғатын терең танып-білу тынымсыз, ұзақ ізденістерді қажет етеді. Дәстүрлі ұлттық мәдениетті және оның дүниетанымдық әмбебаптығын зерттеуде, қазақ халқының дүниеге көзқарасын айшықтауда – тектілік феноменіне терең зерттеу жүргізу үлкен маңызға ие. Тектілік туралы толғаныс терең парасатпен, кемел байыптылықпен ортаға салатын мәселе.Тектілік тағылымын терең зерттеп, терең меңгеруіміз қажет. Түйіп айтсақ, жеті ата, құда түсу, қалың мал, әмеңгерлік, полигамия институтының астарында тектілік феномені жатыр. Тектілік – ғасыр­ лар бойы жинақталған халықтық тәжірибенің сұрыпталған тұжы­ рымы мен негізгі нәрі. Қорыта айтқанда, тектілік феномені – қазақтың теңдесі жоқ даналық мектебі. Тектілік қасиет – қазақтың қасиеті. Тектінің тұяғы – қазақтың тұяғы. Тектілік тарихы – қазақтың тарихы. Ақын Сабыр Адайды сәл өзгертіп айтылған, «Әр қазақ – менің асылым» деген ұлағатты сөз «Мәңгілік ел» болуға ұмтылған ұлтымыздың ұстанымы мен ұранына айналып, тектілік феномені тәуелсіздік тұсында кекілі мен тұлымшағы желбіреген жас өскіннің жаңа ұлттық тарихи санасын қалыптастыру мақсатында мемлекеттік деңгейде үздіксіз насихатталуы керек.

10

ГҮЛДӘУРЕН Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Үздік

студенттік топ

«Орал студенттер Жансая МУСИНА, танымал айтыс ақыны, 2013 жылғы республикалық айтыста Абылай хан атындағы бас жүлде иегері

“Жаңа жылды” қазаққа жат дейді жұрт, Халық айтса, қалт айтпайды білемін. Бұл мейрамда ұсынарым сый қылып Ақ ниетті, кіршіксіз ақ тілегім. Халқым, саған туар талай мүмкіндік, Баба жолын жаңылмастан жалғасаң. Аяз қарттың сыйлықтары – бір күндік, Қыдыр атаң қолдап жүрсін әрқашан.

альян­сы» жүргізген әлеуметтік зерттеудің нәтижесінде М.Өте­міс­ұлы атындағы БҚМУ-дың жаратылыстану-география факультетінің 01408 тобы облыста биылғы жылдың «Үздік студенттік тобы» атанды.

Т

оптың кураторы – аға оқы­тушы Балдай Ходжа­нова. Байқау барысында осы топтың емтихан қорытын­ды­ла­ ры, яғни білім-білігі, аталмыш топ­та оқитын қыз-жігіттердің қоғамдық жұмыстарға белсенді қа­тысуы, спортпен шұ­ғылдануы сы­ қылды факторлар бірінші кезекте ескерілді. Әр топ фотолар мен

өздері түсірген шағын бейнебаян­ дарын ұсынды. Жалпы, география, химия, геология, экология

сынды бірнеше бағыт бойынша маман даяр­лайтын география факультетінің сту­денттері ұйым­шылдығымен ерек­шеленеді. Жо­ғарғы курстың студент­­те­рі 1-курс­ тың студенттерін қам­қор­­лық­қа алып, әр түрлі мерекелік шара­лар, кездесулер ұйымдастырады, жыл бойы сол топқа жетекшілік етеді. Са­бақ үлгерімі бойынша да бір-біріне жәрдемдесуден тар­ тынған емес.

Ақтоты НИЯЗБЕКОВА, БҚМУ-дың жаратылыстану-география факультетінің деканы: – Біздің облыс бойынша үздік студенттік топ деп танылған география мамандығының 4курс студенттері – өте жан-жақты жастар. Олар барлық бастамаларда әрқашан бірге, өте ұйым­шыл. Бұл топтағы шәкірттеріміз шет елдің білім ордаларына барып та, өздерін жақсы жақтарынан көрсетіп, білім-біліктерін көтеріп, ғылыми із­де­­ніс­терін өрістете түсу­де. Топтың старостасы Ақназар Дүйсен­байды топтың «жаны» десе де бо­лады. Ол жайдары мінезді, кең пе­йілді, адамды бірден бау­рап алатын шын мәнінде көшбасшылық қадір-қа­сиет, қарым-қа­білет­ ке ие. Ақназар өзінің тобына қатысты бол­сын, өзге топтарға, жал­пы факультетке қатысты бастамалардың бә­ріне де атсалысып, үл­кен жауапкершілікпен қарайды. Қазірден бастап олар бола­шақ педагог ретінде тек оқушыларды ғана емес, әріптес­терін де бастап жүре алатындығына ешқандай күмәнім жоқ.

Азаттықты адал жүріп көрген ең, Еркін елге тамсанатын әлем бар. Тарих көшін жалғап сара жолменен, Басталады тағы жаңа календарь.

Ақназар ДҮЙСЕНБАЙ, топ старостасы: – Мен өз тобымды мақтан етемін. Біздің топтағы әр студент ортақ мүдде үшін жұмыс істеу­ ге жанып тұрады. Үздік студенттік топ ре­тінде танылуымыз білім мен жаңашылдыққа деген ұмтылысымыз және ұйым­ шылдығымыздың ар­қа­ сы деп білемін.

Қазақстан, туған далам, бар мәнім Жұдырықтай жүрегіме тым ыстық. Орындалсын ойдағы бар арманың. Ал қазақтың бар арманы – тыныштық! Бүгін даусың естіледі өктем боп, Артта қалды басқа түскен қатер, сын. Ескі жылға айтатын еш өкпең жоқ, Жаңа жыл тек жақсылығын әкелсін!

Дайындаған Динара ШАНКИШЕВА, «Орал өңірі»

Жас маманға қолдау бар «Дипломмен ауылға» бағ­дар­­ламасы бойынша ағым­­да­ғы жылдың он бір айы ішін­ де 526 жас маман облысы­ мыздың ауылдарына келді. Олардың 67 пайызын мұға­ лімдер құрайды. Қалғаны ден­ саулық сақтау (18%), мәдениет (6%), спорт (3%), әлеуметтік қам­­сыздандыру (2%) және ветеринария (4%) салалары қыз­мет­ кер­лерінің еншісінде. Ауыл-аймаққа келген осындай білікті мамандарды қолдау үшін ел қазынасынан бөлінген 812,7 млн. теңге сомасындағы трансферттер және несиелер мақсатты игерілуде.

Жыл жетістігі

Желтоқсанның 12-сі күні қазақтың қа­һарман ақыны Жұбан Молдағалиевтің туған ауы­лы Сайқұдықта жаңа мек­теп ашылды. Жұбан мек­ тебінде 115 оқушы бі­ лім алуда.

Жас мамандар Жалпақтал ауруханасы жас мамандармен толы­ ғуда. Олардың бірі сонау Өзбекстаннан келсе, «Дипломмен – ауылға» бағдар­ ламасы шеңберінде және екі жас маман аталмыш ау­ру­­­ха­ наға жұмысқа қабыл­данды.

Жалпақталда

Ө

збек елінен келген Ба­ һадүр Буабаев Қарақал­ пақстан жерінде дәрі­ гер­лер отбасында дүниеге келген. Орта мектепте білім алған жас жігіт ата-анасының жолын қуып, Таш­ кенттің медициналық академия­ сына 2001 жылы оқуға түсіп, 2008 жылы «Жалпы тәжірибелі дәрі­гер» мамандығын алып шы­ғады. Жо­ ғары білімді Баһадүр Ташкенттің мамандандырылған кардиология орталығында емхана-орденатурасында білімін жалғастырып, кейін 2010 жылы Ташкент облыстық ауруханасында кардиолог болып қызмет етеді.

– Менің Қазақстанға бараты­ нымды үйдегілер естігенде алға­шында қарсы болды. Кейін келі­

сімдерін берді. Себебі әкем - кардиолог, анам - терапевт дәрігер, Наргиза есімді жолдасым да кардиолог болғандықтан, жас маман­ дардың ауылдық жерлер­де же­ тіспей жатқандығын естіп келісті. Алдыңа келген науқастар­дың өмі­рі алдымен Алланың, сонан соң

дәрігердің қолында емес пе? Сон­ дықтан да қолдан келгенше кө­мек көрсету – міндетім. Келген уа­қытта аудан әкімі Нұрлан Мағаз­ ұлы қабылдап, тұрғын үй береті­нін айтып, уәде еткен. Үй беріп жатса, отбасымды көшіріп алып келемін. Аз ғана уақыт аралығын­

да ұжыммен де, халықпен де тез тіл табысып кеттім, – дейді Баһадүр Жаңабайұлы. Біздің «Тәжірибе жинап алған соң, өзіңнің еліңе қайтатын шы­ ғар­сың?» деген сауалымызға «Бар­ лығы жақсы болып жатса, неге қалмасқа? Бастысы, жұмыс істеу­ ге деген ниетіміз бар», – дейді Баһадүр. Жалпақталға «Дипломмен ауыл­ға» бағдарламасы аясында қыз­ метке келген Айгүл Ахмурзина мен Александр Подопригора «Емдеу ісі» мамандығын тәмамдаған. Қа­зір Айгүл – тәжірибелі дәрігер Ай­нұр Хайруллинаның көмекшісі, ал Александр хирургия кабине­тінде еңбек етеді. Айгүл өзінің еңбек жолын Зеленов ауданының

Дариян ауылында бастап, Жал­пақ­ тал ауылына келін болып тү­сіпті. «Бұл мамандық менің арманым бо­латын. Медициналық ұжым ме­ні жақсы қарсы алды. Ендігі мінде­ті­­міз – сенімді ақтау», - дейді Айгүл. Ал медаға қызметіндегі Александр: – Мен еңбек жолымды туған ауы­лымнан бастағанды жөн көр­ дім. «Дипломмен – ауылға» бағ­ дар­­ламасы – менің әріптестеріме тә­жірибе жинап, жоғары деңгейлі ма­ман болудағы бірінші баспалдақ. Өмірлік ұстанымым – мамандығым бойынша білімімді тереңдетіп, бі­ ліктілігімді арттыра беру, – дейді.

Тұрарбек АҚМУРЗИН, Жалпақтал ауылы, Қазталов ауданы

ауыл-аймақ oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

11

Қос ауылдың қуанышы Жыл жетістіктері Жаңа жыл қарсаңында Жәнібек ауданы Күйгенкөл ауылдық округіне қарасты Құрсай және Көлтабан елді мекендеріне «көгілдір отын» жетіп, салтанатты түрде алау тұтату рәсімі болды.

Наурыздың 16-сында облы­сы­ мызға іссапармен келген ҚР Премьер-министрінің бірінші орынбасары, Өңірлік даму министрі Бақытжан Сағынтаев Зашаған кентінде­ гі жаңа шағынауданға барып, көппәтерлі тұрғын үй құрылысы барысымен танысып, құрылыс жұмыстарының қарқыны мен сапа­ сына жақсы баға берді. «Қолжетімді баспана 2020» бағдарламасы шеңберінде Оралда 7 тұрғын үй салынуда. Оның ішінде үш 75 пәтерлік үй қала әкімдігінде үй кезе­ гінде тұрғандарға, төрт көппәтерлік үй жас отбасыларға ар­ налған.

Қ

ұрсайлықтарды аудан әкімі Мұрат Мұқаев құт­ тықтап, осы ауылдың тұрғыны Серікқали Жұбанышев­ пен бірге «көгілдір отын» ала­уын тұтатты. Қос елді мекенге ауылішілік құбыр тарту жұмысын «Символ» ЖШС (директоры Е.Елемесов) орын­­дады. Серіктестік негізгі жүйе арқылы келіп тұрған «көгіл­дір отын­ ды» көше ретімен тұрғын үй­лер­ге жүргізуді өз қара­жа­ты­ есебі­нен атқарып шықты. Тұрғындар­дың жағ­да­йы­мен таныс кәсіпкер кей­ бі­рі­мен малмен де есептесіп, түсі­­ ністік танытып отыр.

Күйгенкөл ауылдық округінің әкімі Роберт Биғалиевтің айтуынша, Құрсайдағы дәрігерлік пункт­ ке газ құбыры тартылды. Енді оны осындағы бастауыш мектепке

жеткізу жұмыстары қолға алын­ бақ.

Нұртай ТЕКЕБАЕВ, Жәнібек ауданы

Алпыстың асқарында Ғилым Базарбайұлы 1980 жы­лы Орал педагогикалық инсти­ ту­тын география-биология пә­ні­­нің мұғалімі мамандығы бо­йын­­ша тәмамдап, еңбек жолын мұғалімдіктен бастайды.

1986-1989 жыл­­дары Шалқар және Аң­қа­ты орта мектебінде дирек­тор­лық қыз­­меттен, 1993 жылы Ақ­­жайық аудандық тұтыну коопе­ра­ция­сы­ның басшысының орынбасары, 1995 жылы Еңбек ауылдық округінің әкімі лауазымына дейін көтеріледі. 1997-2013 жылдары Теректі ауданына қарасты Подстепный қазақ мектебі, Жа­йық, Магистральный орта мектепте­ рінде директорлық қызмет атқа­­­рады. Оның тәрбиелеген оқу­ шылары да бүгінде білімнің биі­гі­ нен кө­рі­­­ніп, жоғары нәтижелер­ге қол жет­кі­­зіп келеді. Қазақ халқының «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей»

деген даналық сөзінің астарында үлкен мағына жатыр. Еңбек етуді қарын тойдыру деп емес, адам болып қалудың жолын іздеу деп түсінген Ғилым Жапақов аудандық, облыстық білім беру ұйымының алғысхаттарымен қо­са, Тәуелсіздіктің 20 жылдық ме­ далімен наградталған еді. Әйтсе де, «30 жылдан астам жұмысымда, ең кемінде 5 шәкіртіме адами қа­ сиеттерді сіңіре алсам, өмірімнің текке өтпегені» деп ой түйгені өзінің таңдаған мамандығына

құрметпен қарайтынын бірден аңғартады. Иә, кейіпкеріміздің қызметін­ дегі жетістігінен бөлек, бір бақыты отбасында десек артық айтпаймыз. Отыз жылдан астам уақыт жары Гүлбаршынмен ел қатарлы ғұмыр кешіп келеді.

- Жанұясын құрметтемеген адам Отанын да қастерлемейді, Отанды сүю жанұяға, жақынжуыққа деген сүйіспеншілік ар­ қы­лы өрістейді, - дейтін Ғилым Базарбайұлы­ның екі ұл, екі ке­

Еліміздегі индустриялан­ды­ ру картасы шең­бе­рін­де «Жайық-Ет» ЖШС ком­паниясы шұжық өн­ді­рісі жобасын мау­ сым айында іске қосты. Фабрика­ да шұжықтың 55 түрі шы­ғарылуда. Компания өз өнім­дері­мен батыс өңірді және Астана қаласын қамтуда. Алдағы уақытта Ресейдің іргелес облыстарына шұжық өнімдерін экспортқа шығаруға қам жаса­ луда.

ліні, немерелері­мен қоса бір ша­ңырақ аясында сүт­тей ұйып отырғандығы – көпке үлгі болар­ лық өнеге. Қашан көрсең де, ұлкеліндеріне «Өзіңді алдамайтын, сенімді әрі жайлы, жақсы демалу­ ға болатын орын керек десең, ол – сенің отбасың», - деп үнемі айтып отырады. Оның алтын асықтай қос ұлының бірі кәсіпкер болса, бірі мемлекеттік қызметте.

- Үлкен немереме зерделі, парасатты болсын деп есімін Зерде қойдым. Екіншісіне елінің қорғаны, айбары болсын деген ниетпен Сау­ ран есімін лайық көрдім. Ал кенжесіне ешкімге есесін жібермейтін, биікке самғар қыз болсын деп есімін Лашын қойдым», - дейді. Сөзіне ісі сай, қызметінде беделді, отбасының бәйтерегіне ай­­ нал­ған Ғилым Базарбайұлы алпыс жастың асқарына да көтерілді. Әріптес ретінде ал­дағы уақытта да отбасының аман­­­ды­­­ғы мен еңбегінің жемісін кө­ру­ге нәсіп етсін деп тілейміз.

Меңсұлу ЕСҚАЛИЕВА, Подстепный қазақ мектебі, Теректі ауданы

Қараша айының 7-сін­ де Бөкей ордасы ау­данындағы Жиек­ құм ауылына «Ақбұлақ» бағдарламасы бойын­ ша су құбыры тарты­ лып, іске қосылды.

12

үздік Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

«Орал «Зенит» зауыты» АҚ бас директоры Вячеслав ВАЛИЕВ: - Осы жыл біздің кәсіпорын үшін күнделікті күйбең тіршілікке және жаңа жетістіктерге толы болды. Зауыт мемлекеттік қорғаныс тапсырысы аясында әскери ведомстволар үшін өнімдер, соның ішінде жаңа жобаларды жасап шығарды. Кәсіпорын үшін жылдың соңы маңызды оқиға­ мен белгіленді – зауыт бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі шеңберіндегі «Парыз» республикалық

oral_oniri@inbox.ru

конкурсының «Үздік ұжымдық шарт» аталмыш бойынша лауреат атанды. Бұл марапат қол жеткізілгенмен тоқтамауға және жаңа, соның ішінде әлеуметтік саладағы биікітерге ұмтылуға қосымша ынталандыру болып табылады. Жаңа жыл алдында барлығына да бар жақ­ сылықты тілегім келеді. Жаңа жыл – бұл барлығы жақсы көретін, асыға күтетін таңғажайып мереке. Ол әрқашан да жақсылыққа, жағымды өзгерістерге деген сеніммен бірге келеді. Жаңа жыл бәріне де амандық беріп, армандар орындалсын. Барлық батысқазақстандықтарды келе жатқан Жаңа 2014 жылмен құттықтап, денсаулық, отбасылық бақыт, бейбітшілік, келісім, жақсылық пен сәттілік тілеймін!

спақ терді игеруге атсалыбірлестігі «Машзавод» кенішна ың ын жасау зауыттар

Биыл өңірімізде маши құрылды. амына «Орал ын бұл бірлестіктің құр «Машзавод» деп аталат га» прибор жасау оприбор» ҒЗИ», «Оме «Зенит» зауыты», «Гидр ы», 1 «Промвентирал механикалық зауыт зауыты» АҚ-лар мен «О индустриялық ниттехсервис», «Ақсай «Зе , м» ро аП рм зА «Ка ляция», паркі» ЖШС-лар кірді. қ, Теңіз, Қашаған, бірлестік Қарашығана Алдағы уақытта бұл игеріп жатқан Шынарлы кеніштерін Қаражамбас-Бұзашы, зм қы еттерді көрсе­ тауарларды өндіруге, компанияларға қажет ы. туге мүмкіндік алмақш

Жаңа тұжырымдама

Облысымыздың индустриалдыинновация­лық дамуы бойынша екін­ші бесжылдыққа ар­налған тұжы­рымдама бекітілді. Осы тұжырымдама аясында өңі­ ріміздің дамуына серпін беретін негізгі бағыттар айқындалды. Олардың ішінде машина жасау, құрылыс индустриясы, агроөнеркәсіп кешені, туризм және көлік логистикасы бар.

Ең әйгілі өнімі – кеме-катерлер құрылысы Күні бүгінге дейін зауыт конвейерінен шыққан катер-кемелер:

Жоғары жылдамдықты FC19 жобалы «Қалқан» катері

ҚР ҰҚК Шекара қызметінің тапсырысы­ мен жаса­лынған бұл катер өте ұшқыр жыл­ дам­дығымен жә­не шалт қимылымен, тайыз суда, тіпті өзендер­де жүре бере алатын бе­саспаптығымен ерекше­ленеді. Еліміздің теңіз шекарасын бұзушы­лар­ға қарсы таптырмас құралға айналған «Қалқан» катерінің 3 данасы (2009 жылдан бері) жасалынған.

100М жобалы «Сұңқар» катері

1995 жылдан бастап жобаланған «Сұң­қар» катері өзен-көлдерде, теңіз жағалау­ ларында патрульдік қызмет атқаруға ар­налған. Бүгінде сериялық өндіріске қойыл­ ған.

«Зенит» зауытының жетістіктері «Оралдық «Зенит» зауыты» акционерлік қо­ғамы 1941 жылы Ленинградтан кө­шірілген «Двигатель» зауытының негізінде қалыптасты. Соғыс жылдарында зауыт конвейерінен арнайы әскери-теңіз қаружарақтары шығарылған. ҰОС жылдарын­дағы жеңіске қосқан үлесі үшін зауыт ұжымы І дәрежелі Отан соғысы орденімен мара­патталды. Бүгінде зауыт құрамына мемлекеттің қор­ғаныс қабілетін күшейтіп, қорғаныс тапсырыстарын орындайтын өнеркәсіп кешені кіреді. 1993 жылы акционерлік қоғам болып қайта құрылған зауыт 2003 жы­лы «Қазақстан инжиниринг» ҰҚ» АҚ құрамына енді. Бүгінгі таңда кәсіпорын арнайы техника­лар, ка­терлер мен кемелер, мұнай-газ са­ласының жабдық­тары және басқа аза­ мат­тық өнімдер шығаруға ма­манданған. Дайын өнімді халықаралық нарыққа шы­ғару және тиімді әріптестікті дамыту үшін зауыт халықара­лық, аймақтық және ар­найы көрмелерге тұрақты қатысады.

2 рангалы «Барыс» кемесі

ҚР ҰҚК Шекара қызметінің тапсырысымын жасалынған. Мемлекеттік теңіз шекара­сын күзетуге, заңсыз балық аулау, контрабанда, қарақшылық т.б. қылмыстарға қарсы патрульдік қызмет атқаруға арналған. Өзге ке­ме-катерлермен, авиациямен бірлесе әре­кет етіп, браконьерлерді тұтқындай алады. 2006 жылдан күні бүгінге дейін 4 данасы жасалынған.

Зымыран-артиллериялық қондырғылы «Орал» кемесі

Кеме Қазақстан Республикасының Әс­ кери-теңіз күштерінің құрамында Каспий теңізінде әскери ұрыс қимылдарын орындау үшін жасалынған. Заманауи әс­ кери-техникалық қондырғылармен толық жарақтанған «Орал» кемесінің 2 данасы құрастырылып, бүгінде өз міндетін ой­ дағыдай атқаруда.

0200М жобалы «Бүркіт» катері

Катер алюминий құймасынан жасалған, теңіз жағалауларындағы мемлекеттік шекараны күзетуге, рейд жұмыстарына қатысуға бейімделген. Экипажы 13 адам. 1998 жылдан сериялық өндірісте.

Дайындаған Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ

Спорт Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Үздіктер

Биылғы чемпиондар

марапатталды

2013 жыл өңіріміздің спорт саласы үшін де жетістіктерге толы жемісті жыл болды. Батысқазақстандық спортшылар әлем, Азия, ҚР чемпионаттарында, халықаралық турнирлерде және басқа да дүбірлі додаларда түрлі жүлделерді иеленіп, еліміздің абыройдаңқын асқақтатуға сүбелі үлестерін қосты. Соған орай Жаңа жыл мерекесі қарсаңында үздік деп танылған спортшылар мен жаттықтырушыларға құрмет көрсетілді.

Сәкен МҰРАТҰЛЫ, "Орал өңірі" Жексенбі күні облыстық қазақ драма театрында өткен бұл шара «Спортшылар балы - 2013» деп аталды. Кеш ағымдағы жыл ішінде қол жеткен жетістіктер баяндалған бейнефильммен бас­ талды. Осы бейнекөрініс арқы­лы Ермахан Ибраимов, Серік Сәпиев, Илья Ильин, Ольга Рыпакова, Асхат Житкеев, Максим Раков, Арман Шілманов сынды олимпиада мен әлем біріншілігінің жеңімпаздары мен жүлдегерлері, Геннадий Голов­кин, Данияр Елеусінов сияқты гүрзі жұдырықты боксшылар, Ұлан Рысқұл, Бейбіт Ыстыбаев, Айбек Нұғымаров секілді «Қазақ­ стан ба­рысы» атанған балуан жігіттер батысқазақстандықтарды Жа­ ңа жыл мерекесімен құттықтады.

13

құттықтайды!

Бокстан 2013 жылғы әлем чемпионы, ҚР-ға еңбек сіңірген спорт шебері, еліміздің ұлттық құрама командасының капитаны Данияр ЕЛЕУСІНОВ: – Биылғы жыл Қазақстан спорты үшін тамаша жеңістерге толы болды. Әсіресе, бокс құрамасының Алма­ты шаршы алаңындағы рекордты көрсеткішіне барлығыңыз куә бол­дыңыз­ дар. Құрамадағы бірқатар бауырла­рыммен бірге мен де әлем чемпионы атанып, еліміздің көк байрағын биікте желбіреттік, Әнұранымыз шыр­қал­ды. Осы еңбегім ескерілген шығар, маған, яғни сіздердің жер­лестеріңізге Ақорда алдында орнатылған еліміздің бас шыр­ шасының шамын жағу бақыты бұйырды. Барша батысқазақстан­ дық жерлестерімді есік қаққалы тұрған 2014 – Жылқы жылымен шын жүректен құттықтаймын! Жаңа жылда жаңа жеңістерге жетейік!

- Бүгінгі кештің маңызы зор. Себебі спортшыларымыз өздерінің күш-жігерлерінің арқасында елі­ міздің көк байрағын желбіретіп, Қазақстанның атын шығаруға өз үлестерін қосып жүр. Биылдың өзінде біздің жерлестеріміз 369 медаль иеленді. Мұның бәрі атап өтуге тұрарлық. Алдағы жылы да жетістіктеріміз көп болады деп сенеміз. Сол себепті біз жерлестерімізді, соның ішінде ауылдағы ағайынды дене шынықтыру мен спортқа тарту, спорт ғимаратта­ рын қажет инфрақұрылым­мен қамту бағытында жұмыстарды жал­ғастыратын боламыз. Мұның бәрі Елбасымыздың Жолдауына сай жүзеге асырылуда. Көп ке­ шікпей Сочиде басталатын қысқы олимпиадада біздің алты жер­­лесіміз ел намысын қорғай­ты­ нына қуаныштымыз. Бүгінгі сәтті пайдаланып, осы жерде отыр­ ған спорт ардагерлеріне де өз ризашылығымды білдіргім келеді. Өңіріміздегі спорттың дамуына, салауатты өмір салтының насихат­талуына, жастарымыздың жетістіктерге жетулеріне олар да себепші болуда. Облысымыздағы барлық спортшыны, спорт сүйер қауымды облыс әкімінің атынан келе жатқан Жаңа жыл мереке­ сімен құттықтаймын. Жаңа жыл жаңа табыстар жылы болсын, - деді бұл шараға арнайы қатысқан об-

лыс әкімінің орынбасары Бақтияр Мәкен. Содан соң 2013 жылы үздік деп танылған спортшылар мен жаттықтырушылар, спорт ардагерлері мен бұл саланың дамуына өз үлестерін қосып жүрген жандар марапатталды. «Жыл спортшысы» аталымы бойынша әйелдер күресінен халықаралық дәрежедегі спорт шебері Екатерина Ларионова, «Жыл жаттықты­ ру­шысы» аталымымен су спорты түр­лері бойынша БЖСМ-ның қыз­­мет­кері Нұрлан Мерғалиев, «Үз­ дік спорт ардагері» аталымы бойынша Қазболат Құрмашев, Мәншүк Баданова облыс әкімінің алғысхаттарын алды. Ал облыс­ тық дене шынықтыру және спорт басқармасының дипломына ие болғандардың ішінде балуандар Азамат Мұқанов, Темірлан Көлбай, боксшы қыз Назым Ищанова, ат спортынан Жанәділ Ғазезов бар. Орал қаласындағы №1 және Бөрлі аудандық БЖСМ-лар үздік балалар мен жас­өспірімдер спорт мектебі деп танылса, "Ақжайықтың" 1996 жылы туылған жасөсіпірім­ дердің футбол құрамасы «Үздік команда» аталымына ие болды. Мүгедектер спортын дамытуға үлес қосқаны үшін «Арба» қоғам­ дық бірлестігіне де құрмет көрсе­ тілді. Сондай-ақ Матьяс Хамитов пен Николай Антонов сынды ардагер спортшылар «Қазақстан фут­болына 100 жыл» медалімен марапатталды. Кеш соңы жаңажылдық мере­ кеге ұласты.

Еркін күрестен биыл Венгрияда ересектер арасында өткен әлем чемпионатының қола жүлдегері, «2013 жылдың үздік спортшысы» аталымының иегері Екатерина ЛАРИОНОВА: - Күрес әліппесін Оралда жаттық­ тырушы болып еңбек ететін әкемнің қоластында бастадым. Міне, содан бері 13 жыл өтіпті. Осы жылдар ішінде Қазақстан чемпионатын бірнеше рет ұттым, жасөспірімдер арасында әлем чемпионатының қола жүлдегері, Азия чемпионы атандым. Әрине, күні бүгінге дейінгі ең үлкен жетісті­ гім – күні кеше Венгрияда аяқталған ересектер арасындағы әлем чемпионатында қола жүлдеге қол жеткізгенім. Алдағы мақсатым – олимпиада ойындарында алтыннан алқа тағыну. Алдағы 2014 жылы мені көптеген жарыстар күтіп тұр. Баршаңыз­ ға Жаңа жыл жақсылық, мықты денсаулық сыйласын!

Бокстан ҚР спорт шебері, халықаралық жарыстардың екі дүркін жеңімпазы, 52 келі салмақ дәрежесі бойынша жастар арасы­ нан Қазақстан Республикасының биылғы чемпионы Сағындық МОЛДАШЕВ: - Бокс кең қанат жайған біздің елде Қазақстан Республикасының чемпионы атанудың өзі зор мерей. Жас боксшы ретінде биыл осындай жетістікке жетіп, жанкүйерлерімді қуанттым. Бірақ бұл, әрине, «болдым, толдым» деген сөз емес. Рингтегі жеңіс-жетістіктеріммен ел-жұртымды әлі талай қуантсам деймін. Төбесі көрінген Жаңа жылмен барша жерлестерімді құттықтап, адам баласына тән барша игілік-ізгілікті тілеймін. Ең бастысы, деніміз сау, жұртымыз аман болсын. Жылқы жылы жақсылығы мол берекелі де мерекелі жыл болғай!

14

ауыл-аймақ Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Өткен сенбі күні Щапов ауылдық округіндегі «Бисекеш» шаруа қожалығының қыстағына біздің өңір түгілі, ел аумағына бұрын-соңды тұяғы тиіп көрмеген ешкінің “су жаңа” түрі қоныстанды.

Швейцария ешкілері Щаповта

Б.Бисекеш

Монтанадан әкелінген мал Жаңақаланы жерсініп кеткей

Іскер шаруалар арасында «Асыл емес мал – масыл» деген сөз айтылып жүр. Жай сөз емес, өмір тәжірибесінен алынған, дәлелдеуді қажет етпейтін сөз. Өйткені ұзақ жыл қаны тазармай, жақсы қасиеттерін жоғалтып, аза бастаған малдың өнімділігі тым төмендеп кеткені шындық-ты.

Расында сүті не еті үшін өнімі аз 2-3 мал орнына асыл тұқымды бір мал асырау тиімді емес пе? Мал өсіріп, бейнет кешкен жаңақалалық шаруалар осыны назарға алып, «Сыбаға» бағ­дар­ ламасы арқылы асыл тұқымды аталық мал сатып ала бастағанына да біраз болып еді. Әрине, одан мал басы бірден асылданып кет­ пейді. Десе де, түпкі негізгі қасиет­ терін жоғалтпайды. Ал асыл тұқымды аналық мал мен аталық малды бірден қатар алып өсірсе, одан асыл тұқымды түлік өрбитіні сөзсіз. Оған ықыластыларға Үкімет те қолдау көрсетіп, қажетті несие, асыл тұқымды мал алған жағдай­да субсидия береді. Лизинг арқы­лы алуға да мүмкіндік жасап отыр. Жаңақала ауданындағы көп­жа­ сарлық шаруа Тілеген Мусин осы

тиімді қолдауды ауданда бірінші пайдаланушы еді.

- Інім Ербол екеуміз кеңесе келіп, Үкімет берген мүмкіндікті пайдаланып, шетелдік селекция­ дан мал алып, өсіруге тәуекел еттік, - дейді «Муса» шаруа қо­ жалығының жетекшісі Тілеген Мусин. Оған келіні Мариям Мусина басқаратын «Ақбота» шаруа қожалығы да қолдау көрсетуде. Сөйтіп, көзі ашық, құлағы тү­ рік ағайынды жігіттер «Қаз­Агро­ Қаржы» АҚ-мен келі­сімшартқа отырып, лизинг арқылы шетелдік селекциядан мал алуға келісті. Екі жыл каникулы бар, жеті жылға берілетін лизинг арқылы 120 бас бір жылдық герефорд қашары мен 4 бас бұқасын алуға шарт жасал­ды. Лизинг құны - 80521550 теңге. Іздеген малдары алыс шетел – Америка құрама штатының Монтана, Солтүстік Дакота, Оңтүстік Дакота штаттарынан келді. Алыс аймақтан тасылатын асыл тұ­ қымды мал бағасы, әрине, арзан да емес-ті. Ауласына әкеліп түсіріп беретін мал аналығының орташа бағасы 606750 теңге, аталығы 1125 мың теңге. Алайда Үкіметтің әр бас малға 235 мың субсидия беретінін ескерсек, қымбат деп қорқудың да реті жоқ-ты. Өйткені мал жерсініп, өсіп кетсе, келтірер пайдасы да шаш етектен болмақ. Келісімшарт бойынша бар шаруаны тап-тұйнақтай еткен «Қаз­ АгроҚаржы» АҚ келісілген күні малды аталған қожалықтың Тас­ құдық қыстағына әкеліп түсі­ріп берді. Асыл тұқымды баспақ қашарлар да, бұқашықтар да азбай қоңды күйінде жақсы жетті.

- Мал жақсы жетті. Сырт көзге ауру-сырқауы байқалмайды, бәрі де сергек көрінеді. Алайда 30 күн

карантинге қойылып, зерттеледі, - дейді ауданның бас мал дәрігері Б.Аюпов. Ауданға герефорд тұқымының әкелінуіне аса ықыласты әрі ұйытқы болған аудан әкімі Лавр Хайретдинов еді.

- Герефорд - ұзақ жылғы сұрыптаудың арқасында XVIII ғасырдың аяғында Англияда Херефордшир графтығында шы­ ғарылған тұқым. Қазақтың ақбас сиырының түп атасы да осы тұқым. Бұл малдың келуіне ықыласты болғаным – ұзақ жыл қаны та­ зармаған жергілікті ақбас сиыр тұқымы ұсақталып, өзінің жақсы қасиеттерін жоғалта бастады. Күні ертең «Муса» шаруа қожалығы асыл тұқымды бұқашықтарын са­ та бастаса, ол аталықтан аудан малының қаны жаңарып, өзінің байырғы қасиеттерін жақсартады. Мал асылданып, өнімділігі арта­ды. Ол мал өсіріп, күнкөріс жасай­­тын жерлестерімізге тиімді, - дейді елінің ертеңін ойлаған аудан басшысы.

- Тәуекел еткен мал бүгін қорамызға кірді. Қуанып тұрмын. Мақсатым – тұрмысымызға тиімді асыл тұқымды мал өсіріп, игілігін елге көрсету. Өнімі аз көп мал өсіріп, белшеден бейнет кешкеннен, аз да болса, сапасы жоғары мал өсірген тиімді емес пе? - дейді мал иесі Тілеген Мусин. Сөйтіп, мұхит асып келген мал – Жаңақалаға келіп, қораға кірді. Бұл – алыс шетелден облысқа келген алғашқы герефорд тұқымы. Елі үшін игілікті іске бет бұрған мал иелерінің үмі­ті ақталып, қорасы құтқа тол­ сын дейік.

Өмірзақ АҚБАСОВ, Жаңақала ауданы

Ғаламтор деректеріне сүйен­ сек, арғы тегі Швейцария елі­ нің Заанен өлкесінен тарап, заанен тұқымдас ешкі атауына ие болған түлік Еуропа елдеріне кең танымал екен. Тәулігіне 3,5-5 литрге дейін өнім беретін аталмыш тұқымның сүтінен дайындалған сыр, құрт, ірімшік, йогурт сияқты тағы да басқа халал стандартындағы өнімдер тұтынушылар тарапынан мол сұранысқа ие. Ресейліктер заа­ нен ешкісі мен орыстың ақ ешкісін будандастыру арқылы он шақты жыл бұрын жаңа тұқым алған. Ресейдің таулы өлкесінен «КамАЗ» автокөлігімен бір тәулік бойы жол жүріп келген аталмыш жаңа тұқымның 106 аналығы мен 4 текесі көліктен түскен бойда қоршалған ауланы екі-үш мәрте айналып шығып, жемшөпке лап қойды. Ал қожалық малшылары 31 лақты жылы қорадағы жайлы орындарға жайғастырып әлек.

- Жапон елінде мектеп жасындағы балалар тамағына міндетті түрде ешкі сүтін қосып береді. Мыңғырған қой өсірген моңғолдар да бүгінде оның орнын ешкімен алмастыруда. Біз­дің болашағымыз – қазақ балаларын «Пепсиколадан» айырып, ұлттық сусындарымызға неге бет бұрмасқа? Міне, осы бір ой мені көптен мазалап жүр, - дей-

ді ешкінің жаңа тұқымын ауылға әкелген қожалық жетекшісі Бейбіт Бисекеш. Ешкі өсіріп, келешекте оның сүтінен халал стандартына сай өнім өндіретін зауыт салуды көздеп отырған шаруа қожалығының мүшелері бұл күнді асыға күтсе керек. Жаз бойы қажетті жемшөбін дайындап қойыпты. Қоражайды да өздері тұрғызып алған. Жылы да жинақы. Малшыларға арналып салынған жаңа үйлерге электр желісі мен көгілдір отын да тартылған. Жалпы, ешкі сүтінің адам ағзасына тигізер пайдасы мен емдік қасиетін ғаламдық ғалымдар баяғыда-ақ дәлел­ деп қойған. Оның құрамында­ ғы ком­поненттердің ана сүтіне жетеғабыл екендігі де көпке мәлім.

Ендеше, Ақ Жайық өңіріне қоныс тепкен ешкілерден келешекте мол өнім алынып, халық игілігіне айналуын тосалық.

Сәндібек ЖОМАРТҰЛЫ, Зеленов ауданы Суреттерді түсірген автор

ел және әлем Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

Дүниені дүбірлеткен Өтіп бара жатқан Жылан жылы жағымдыжағымсыз оқиғаларға толы болды. Әрине, оның бәрін жіпке тізіп шығудың қажеті бола қоймас. Дегенмен жекелеген үш оқиғаны атап өткен дұрыс.

Серік ИХСАНҒАЛИ, «Орал өңірі»

Біріншісі, әлбетте, Таяу Шығыс­ тағы жанжалды реттеудің бейбіт арнаға бет алуы. АҚШ, Батыс, Из­ раиль Аш-Шамға (Сирия) қарсы соғыс ашуға бейімделіп, тек жой­қын қарулардың тетіктерін басу­ға сәл-пәл уақыт қалғанда, Ресей дипломаттары үздіксіз келіссөз жүр­гізу арқылы апаттың бетін қайтар­ды. Әйтпесе үшінші дүние­ жүзілік соғыстың басталып кетуі мүмкін еді. Өйткені АҚШ пен Ба­тыс, Израиль бірлесе соққы бер­генде, соған сақадай сай әзір отырған Иранның килігері сөзсіз. Аш-Шам-Иранның араб әлемін­дегі бірден-бір одақтасы. Сол ау­ мақтағы басқа да мемлекеттердің қарап қалмасы анық. Мәселен, тү­бі бір түрік бауырымыздың. Себе­бі ол - НАТО саяси-әскери одағы­ның мүшесі. Демек, ықтимал апат­ тың салдарын көзге елестетудің өзі қорқынышты. Міне, Қытай, Үн­діс­тан, Бразилия сынды алып ел­ дердің дипломатиялық қолдауы­ на мықтап сүйенген көршіміз, дә­лірек айтсақ, Ресейдің сыртқы істер министрі Лавров АҚШ пен Батысты аталмыш араб еліндегі химиялық қаруды сыртқа шыға­ руға көндірді. Қазір ондағы хи­ миялық қаруды жоюдың екінші кезеңі жүріп жатыр. Әзірге соғыс өртінің құшағында қалған мемлекет аспанындағы тағы бір алапат бұлты сейілгендей. Орыс көрші­міз сонымен бірге Иранның яд­ ролық бағдарламасына шүйіліп, оған да қарсы соғысқа даяр отырған АҚШ пен Батысты райы­нан қайтарды. Өйткені Женева қаласында өт­кен тағы бір келіс­сөздерден ке­йін АҚШ пен Батыс Иранға қар­сы шектеулерді «жұм­

дүмпулер

“Әдебиет порталы” ашылды Жаңа жыл қарсаңында ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметі базасында “Әдебиет порталы” интернет-ресурсының тұсаукесер рәсімі өтті. ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің және ҚР Прези­денті жанындағы ОКҚ қолдауы­ мен «Қазконтент» АҚ тарапы­нан әзірленген бұл жоба қазақ, орыс, ағылшын және түрік тілдерінде қызмет етеді.

- Портал қолданушылардың қазақ және шетел авторлары­ның шығармаларын талқылап, оларға рецензиялар мен пікірлер жазып, сонымен қатар сұхбат, бейне материал, мақала, өлең, қысқаша мазмұн, хат, иллюстрация және аудармалар орналастыратын әдеби онлайн алаңы болып саналады. Сөйтіп, ол оқырмандардың бірегей ком­ муникациялық платформасына айналмақ. Қазіргі уақытта порталда 1411-ден аса кітап, 1184

сартуға» қи­нала-қинала келісті. Қытай мен Үндістан, Бразилия және басқа елдердің ықпалына сүйенген орыс дипломатиясының бұл жеңісіне Германия да себепші. Өйткені немістер АшШамға да, көне парсы еліне де қарсы күш қолдануға келіспейді. Әрі қандай ма болсын, қарулы күрес әрекеттерінен тартынады. Қазақтың «Аузы күйген үріп ішеді» деген даналығы ақи­қат қой. Өткен ғасырдағы екі дү­ниежүзілік соғыста жеңілген не­містер 1949 жылдан бері федералды Германияның алғашқы канцлері К.Аденауэрдің: «Енді неміс жерінен соғыс басталмауы керек» деген өсиетіне мейлінше адал. Биыл алпысты алқымдаған осы елдің басшысы Ангела Меркель неміс мемлекетінің Иран мен Аш-Шамға бағытталған соғыс әрекетіне қосылмайтынын бір­неше дүркін мәлімдеді. «Даудың басы Дайрабайдың көк сиыры» дегендей, Украина үкіметінің Еуроодақпен келіссөз­ дерді доға­рып, Ресейге бет бұ­рып, Кедендік Одаққа енгісі келе­тін ние­тін білдіруі мұң екен, ел­дің астанасы Киев пен Харьков, Львов сынды ірі қалаларында толқулар басталды. Парламенттегі қызу пікірталас Майдандағы шеруге ұласты. Қараша айынан басталған жаппай наразылық әзірге толастар емес. Өкініштісі сол, шеруге шыққандардың ара­сында қоғамдық тәртіп сақшы­ла­ рымен қақтығысынан өлім бол­ма­са да, жараланғаны көп. Жағ­ дайдың ушығуынан тайсалған ел президенті В.Янукович Еуро­ одақпен келіссөз үдерімінің жал­ ғасатынын мәлімдеуге мәжбүр болды. Жарқын келешегін тек Еу­ ропамен байланыстырғысы кел­ген украиндарды, әсіресе, жас­тарды Киевке ат басын бұрған американ сенаторлары да қол­ дады. Ал бұрынғы Үкімет басшы­-

сы Юлия Тимошенко шектеу­сіз аштық жа­риялады. Украиндардың шығыстағы көр­ шісіне өкпесі зор. Біріншіден, одан газды тым қымбатқа сатып алып отыр. Екіншіден, әлсін-әлі Ресей украинның біресе шоколадына, біресе етіне байланып, әкелуге не тыйым, не шектеу қоюда. Елінің Батыс пен Шығыс, Қырым болып үшке жарылғанын да Тарас Шевченконың қандастары Ресей­ ден көруде. Оның үстіне олар қазақ секілді 1929-1933 жылдары сұмдық аштықты бастан кешіріп, сан миллион бауырынан айырыл­ды. Ресми Киев Мәскеуден сол үшін кешірім сұрауын талай рет талап еткенімен, көршілер оған құлықсыз. Ал ресми Берлин бол­са, сонау жылдары неміс нацис­ терінің осында жасаған сұмдық қылмыстары үшін кешірім сұрағанды. Бір сөзбен айтқанда, ресми Киев пен Мәскеудің арасында түйткілді қайшылықтар жеткілік­ті. Оның қашан әрі қалай тара­тылары болашақтың еншісінде. Осы жылы Қап тауының бау­ райындағы гүржі елінде президент сайлауы өтіп, билікке жаңа басшы Георгий Маргвелашвили келді. Бұрынғы ел басшысы Саакашвилидің тұсында, 2004 жылдан бастап орыс-гүржі қа­рым-қатынастары қатты шиеле­ нісіп, соғысқа дейін жеткен-ді. Ал жаңа басшы билік басына келісімен, БАҚ-тағы солтүстіктегі көр­ші­-ге қарсы үгіт-насихат жұмы­сын шектеді. Өзінің Ресеймен қалыпты қарым-қатынас жасауға мүдделі екенін мәлімдеді. Көрші екі ел арасындағы тоңторыс жағ­ дай жібіп келеді. Алайда жаңа президент ел мүдделерін де ұмытқан жоқ. Ол Абхазия мен Оңтүстік Осетияның Гүржістан­ ның құрамдас бөлігі екенін ұмыт­ пайтынын, бірақ мәселені бейбіт жолмен шешуге де болатынын айтты.

15

автордың жеке парақшасы, 87 аудиокітап, 82 жанр түрі, 68 ақ­ параттық материал, 51 бейне материал бар. Сонымен қатар мұнда 48 рецензия, «Жас авторлар мінбері» айдарында 27 автор орналастырылған. Мұнда Pdf және ePub арнайы ридер арқылы барлық кітапты жеңіл оқуға мүмкіндіктер жасалған. Ридер оқырманға мәтін тілін, шрифті, стилін және көлемін өзгертіп бере алады. Сондай-ақ күндізгі, қарауытқан және түн­гі режімдік оқу мүмкіндігі қа­ растырылған, - деді аталмыш жобаны таныстырған «Қазкон­ тент» АҚ басқарма төрағасы­ның орынбасары Нартай Әшiм.

Өз тілшіміз

Әуезов институтының тартуы

ҚР Ғылым және білім министрлігіне қарайтын М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты Махамбет Өтемісұлы атындағы БҚМУ-дың кітапханасына ерекше сыйлық жасады. 24 томдық ғылыми-зерттеу жинағын институттың қолжазба бөлімі ғылыми қызметкері Қалиолла Орынғали Алматыдан арнайы әкеліп, тегін табыс етті.

– Бұл – біздің университет оқытушылары мен студенттері, ғалымдар мен ізденушілер үшін өте керемет сыйлық, – дейді осы оқу орнының проректоры, тарих ғылымдарының докторы Әбілсейіт Мұқтар. «Ғылыми қазына» айдарымен шыққан жинақтардың ара­сында көне түркі әдебиеті ту­ралы зерттеулер, қазақ компо­зиторларының өмірі мен твор­чествосы туралы А.Жұбановтың жазбалары, қазақ театртану ғы­ лымының қалыптасу кезеңдері­ не арналған жинақтар, ХХ ғасыр басындағы Алаш әдебиеттануы (Ә.Бөкейханов, Х.Досмұхамедов, А.Байтұрсынов), фольклор тура­ лы зерттеулер т.б. көптеген құнды шығармалар бар.

– ХІХ ғасырдың соңында жа­рық көрген орыс ғалымы А.Алек­ торовтың «Указатель книг, журнальных, газетных статьей и заметок о киргизах (о казахах)»

кітабының Қазақстанда санау­ лы данасы бар еді. Мың беттен тұратын осы аса құнды жинақ­ты қайта басып шығардық, – дейді М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты қолжазба бөлімінің ғылыми қызметкері Қалиолла Орынғали. БҚМУ кітапханасында өткен кездесу кезінде профессор С.Шарабасов, қазақ филологиясы кафедрасының меңгерушісі З.Мүтитегі т.б. Жаңа жыл қарса­ ңындағы бағалы сыйлыққа ри­ зашылық білдіріп, алғыс айтты. Болашақта БҚМУ мен Әуезов институтының арасында ғылы­ми әріптестікті дамыту мәселе­сі сөз болды.

Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ, «Орал өңірі» Суретті түсірген Темірболат ТОҚМАМБЕТОВ

16

шаһар Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

Желтоқсанның 28-і күні облыс орталығында 30 кереуеттік инсульт орталығы ашылды.

Инсульт орталығы жұмысын бастады Нұрлыбек РАХМАНОВ, «Орал өңірі» Салтанатты ашылу рәсі­мін­ де сөз алған облыс әкімінің орын­­басары Бақтияр Мәкен ор­ талықтың маңызына тоқ­талып, бөлімшелерді аралап көрді. Енді жүрек-қан тамырлары ауруларымен науқас­танғандар­ ға облыстық клиникалық ау­ру­ ханаға қарасты 2-терапия кор­пусының бірінші қабатында ор­ на­ласқан бөлімше тәулік бойы қызмет көрсететін бола­ды. Ем­ де­лу­шілерге компью­тер­лік то­мо­графия, диагнос­тика, рентген, УЗИ, зертхана қыз­меті қол­-

жетімді. Орталық құрылымын­да жедел терапия палатасы, инсульт дертіне шалдыққандар­дың денсаулығын қалпына келтіру бөлімшесі бар. Мұнда қызмет көрсететін невропатолог, нейрохирург, реаниматолог, рентгенолог, дәрігер реабилитолог, компьютерлік томография, УДЗ дәрігерлері инсульт науқастарын емдеудің еліміздің (Астана), Ресей мен Татарстанның (Қазан) жетекші клиникаларында емдеудің озық тәсілдері бойынша біліктіліктерін жетілдіріп келген. Шарада Орал қаласында жедел жәрдем көрсетуге арналған 9 реанимобиль де таныстырылды.

Әдемі безендіргені

үшін марапат

Нұртас НАБИОЛЛАҰЛЫ, «Орал өңірі»

Өткен сенбі күні қала әкімдігінің кіші залында ең таңдаулы жаңажылдық безендірулер жасағаны үшін мекемекәсіпорындарды марапаттау рәсімі болды.

Шара барысында шаһар әкімі Алтай Көлгінов жұртшылықты айтулы мерекемен құттықтап, жаңажылдық безендіру жұмыс­ тары бойынша үздік деп таныл­ ған аталым иелеріне диплом табыстады. Атап айтқанда, «Орал» сауда ойын-сауық кешені, «Пафос» мейрамханасы, «Квант» сау­ да үйі, «Жайық жарығы» ЖШС, ұялы байланыс операторлары ішінен «Картел» ЖШС-ның Орал қалалық филиалы «Ең әдемі безендіргені үшін» аталымымен марапатталды.

oral_oniri@inbox.ru

«Күлтегіннің» 15 жинағы Алматы қаласындағы Орталық Азия университетінде «Күлтегін» қоғамдық әдеби-тарихи танымдық, этнографиялық, өнер бірлестігінің тұсаукесері және «Дала дарыны» жобасымен жарық көрген еліміздің он төрт облысы мен Астана және Алматы қалаларындағы жас ақындардың 15 жыр жинағының тұсаукесері болып өтті. Университет ректоры Сайлау Аманжолұлы жаңа құрылған «Күлтегін» бірлестігінің төрағасы болып ақын, шоқайтанушы, Ха­ лықаралық «Алаш» әдеби сый­ лығының иегері Қасымхан Бег­ма­нов­тың тағайындалғанын ха­бар­ла­ды. Ақын, ҚР Мемлекеттік сый­­лы­ғы­ның иегері Темірхан Ме­детбек, жазушы, «Өлке» бас­па­сы­ның директоры Мереке Құл­кен, ақын, «Қазақ энци­кло­пе­ дия­сының» бас директоры, ф.ғ.д., профессор Бауыр­жан Жақып, тарих ғылым­дарының кандидаты Әлімғазы Дәулетхан, ақын, ф.ғ.к Әділғазы Қайырбеков, «Нұр Отан» партиясы Бостандық аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Нұрлан Мәуленов, ф.ғ.д. жазушы Нұрдаулет Ақыш т.б. жаңа бірлестіктің жұмысына сәттілік тілеп, ақсақал жазушы Зәкір Асабаев ақ батасын берді. «Күлтегін» өз жұмысын нақты іспен бастап отыр. «Дала дарыны» жобасы еліміздің әр өңіріндегі жас ақындардың жыр жинағының тұсауын кесті. Бұл игілікті идеяның авторы – мемлекет және қоғам қайраткері, әдебиет жанашыры Ислам Әбішев екен. Сөйтіп, бір күнде 145 ақынның шығармалары оқырманға жол тартты. Ақын Қасымхан Бегманов

басшылық етіп отырған «Дәстүр» баспасынан шыққан алғашқы сегіз жинақ «Алтай айшықтары» (Шығыс Қазақстан), «Маңғыстау мақамдары» (Маңғыстау), «Жа­ йықтың толқындары» (Батыс Қазақстан), «Ақтөбе әуендері» (Ақтөбе), «Алатау жырлайды» (Алматы қаласы), «Сарыарқа самалы» (Астана қаласы), «Жетісу жауқазындары» (Алматы облысы), «Ертіс әуендері» (Павлодар) аталып, қалың оқырманның арасына жол тартты. Бұл жинақтарды Халықаралық қатынастар және гуманитарлық институтының ди­ректоры, филология ғылым­ дарының докторы Гауһар Балтабаева құрастырған. Ал «Тұран» баспасынан жарық көрген «Оң­ түстік орамдары» (Оңтүстік Қа­ зақстан), «Әулиеата әуендері» (Жамбыл облысы), «Сырлы дария» (Қызылорда), «Атырау ай­ шықтары» (Атырау), «Сарыарқа сазы» (Қарағанды), «Дән дария» (Қостанай), «Қызырлы Қызылжар» (Солтүстік Қазақстан) жинақтарын ақын, «Қазақ үні» газетінің редакторы Қазыбек Иса дайындап құрастырған. Оқырмандарымызға «Жайық­ тың толқындары» атты жинақты жақынырақ таныстырып жібе-

рейік: бұл кітаптың алғысөзін Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы, ақын Бауыржан Жақып жазған. 230 беттен тұратын жинаққа Шерхан Талап, Сыйлыхан Жұмасалық, Дәурен Шамұратов, Талап Таймасұлы, Ләззат Мақаш, Нұрлан Сәдір, Қазбек Құт­ты­ мұратұлы, Талғат Мықи, Жансая Мусина, Жандос Әмірғали, Шаттық Орынбаева, Еркебұлан Ақкереев, Мұнайдар Балмолда, Айдана Болатова, Ақмоншақ Жұмай, Бақытжан Наубеков сынды ақындардың шығармалары еніпті. Осы жинақтың шығуына жергілікті ақын Талап Таймасұлы атсалысқан. Бір тәуірі, идея авторлары мұндай жинақтардың болашақта да шығып тұратынын айтуда.

Еламан ХАСЕНҰЛЫ ОАУ-дың ІІІ курс студенті, Алматы қаласы

Құрметті «Степной Леопард, ЛТД» БК» ЖШС» қызметкерлері! Сіздерді Жаңа 2014 жылыңызбен шын жүректен құттықтаймын. Баршамыз Жаңа жылмен бірге ізгі жаңа­ лықтардың келуін күтеміз. Келер Жаңа жыл Сіздердің барлық істеріңіз бен бастамаларыңызға ақ жол ашып, мол табыстар ала келсін, жетістіктерге толы болсын! Сіздерге зор денсау­ лық, қуаныш пен шаттыққа толы ұзақ ғұмыр, отбасыңыз­ға бақ-береке, ашық аспан, шуақты күндер тілеймін! Ізгі тілекпен, Бас директор Аип Исламұлы Супыгалиев.

ел-жұрт Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

«Қолжетімді тұрғын үй – 2020» бағдарламасы бойынша Ақтөбеде 111 566,6 шаршы метр тұрғын үй салынды

17

Жыл жетістіктері

«Қолжетімді тұрғын үй – 2020» бағдарламасын жүзеге асыруда Ақтөбе облысы алдыңғы орындардың бірін иеленіп отыр.

Мағауия ЗАЙНУЛЛИН, «Айсұлу» шаруа қожалығының төрағасы, Теректі ауданы: - 2013 жыл мен үшін ерек­­ше болды. Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында Елбасы Жарлығы­мен «Құрмет» орденімен және ҚР Ауыл шаруашылы­ғы минис­ трінің Құрмет грамотасымен марапатталдым. Өзімнің саналы ғұмырымды ауыл шар­уашылы­ғы саласына арнап келемін. Мы­ на марапаттар – осы бағыттағы еңбектерімнің жемісі деп ой­лаймын. Қазір еліміздің әлеуметтікэкономикалық жағдайы шүкір ғой. Мемлекет тарапынан бар­ лық салаға қолдау көрсетілуде. Мәселен, біз мал асылдандыру ба­ғытында селекциялық жұмыс­ тар жүргізгеніміз, асыл тұқым­ды аналық мал ұстағанымыз, оларға азық дайындағанымыз үшін мемлекет тарапынан де­ меуқаржы алудамыз. Мұндай қолдау бізге көп көмек. Батысқазақс тандықтарды Жа­ңа жыл мерекесімен шын жүректен құттықтаймын! Алда­ ғы жылда да елімізде тыныш­тық, береке болсын, мемлекет­тік бағдарламалар өз нәтиже­ лерін беріп, халқымыздың әлауқаты арта берсін!

2013 ж. 24 желтоқсанда «Қазақ­ станның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ басқарма төрағасы Ай­батыр Жұмағұлов Ақтөбе облысы­ ның әкімі Архимед Мұхамбетов­ пен кездесті. Кездесу кезінде олар, негізінен алғанда, «Қолжетімді тұрғын үй 2020» бағдарламасын жүзеге асыру барысын талқылады. Бағдарлама бойынша жұмыс Ақтөбеде өткен жылдан бастап жүргізіле бастады. Осы уақыт ішінде Тұрғын үй құрылыс жи­ нақ банкінің жергілікті филиалы 2 миллиард 307 миллион 96 мың теңгені мемлекеттік бюджетке қайтарды.

2012 жылы 319 ақтөбелік от­басы жаңа пәтерлерге қоныс­тан­ды. Биылғы жылы 607 пәтер пай­ далануға беруге дайын, олардың 125-ін қазақстандықтар сатып алып та қойды. «Ал жыл соңына дейін», дейді Архимед Мұхамбетов, «…біз қалған пәтерлерді мүм­ кіндігінше толығымен бөлуді жоспарлап отырмыз. Қазіргі уа­қытта тиісті құжаттарды дайындау жұмыстары жүр­гі­зі­луде. Егер 2012 жылы үйлер қа­ланың ішінде салынса, 2013 жы­лы Ақтөбеде жаңа «Нұр-Ақ­тө­бе» ықшамауданы пайда болды. Де­генмен, біз кейбір өңірлердегі­ дей тұрғын үй бағасын көтер­ мейміз». Қазақстандықтар 2014 жылы алуы тиіс қолжетімді баспана, Архимед Мұхамбетовтің айтуына қа­-

Биылғы ақпан айында Қа­ратөбе ауданына қа­расты Шөптікөл ауыл­дық округінің Үш­ағаш, Соналы елді ме­кен­де­ріне және Сулыкөл ауыл­дық округі­нің орта­лығы Су­лы­көл ауы­лына та­биғи газ желі­сі жеткізі­­­ліп, тұр­­ғын­дар қуаныш­қа кенелді.

рағанда, қазірдің өзінде салынып бітіп тұр. 2014 жылдың жазында ол үйлерді жайлыландыру жұмыс­ тарын жүргізуге тендер жарияланады, сөйтіп шамамен жыл соңы­ на қарай ҚТҚЖБ 752 салымшысы пәтер кілттерін алатын болады. «Ақтөбенің атқару органда­ ры «Қолжетімді тұрғын үй 2020» бағдарламасына тиісті деңгейде қолдау көрсетіп отыр, - деді Айбатыр Жұмағұлов, - «үш жыл ішінде облыс әкімдігі Ақтөбе балалар үйіндегі жас­ өспірімдердің шоттарына 57 мил­лион теңге аударды, жыл соңына дейін ол шоттарға тағы 10 миллион түседі. Бала­лар үйінен шыққан кезде жас­ өспірімдердің біздің Банктегі шоттарында белгілі бір сомадағы тұрғын үй құрылыс жи­ нақтары болады. Өздеріңіз тү­ сініп отырғандай, жетім балалар үшін бұл – үлкен көмек». Бұдан басқа әкімдік осында тұратын, ҚТҚЖБ салымшылары болып табылатын оралмандар­дың шоттарына да қазірдің өзін­де 8 миллион теңге салды. Олар­дың саны облыста 88 адам. Жыл

соңына дейін олардың әрқай­сы­ сының шотына тағы 10 000 теңге түсетін болады. Кездесуде басшылар бюджеттік ұйымдардың қызметкерлерін қолжетімді баспанамен қамта­ма­ сыз ету мәселесіне де ерекше кө­ңіл бөлді. Айбатыр Жұмағұлов пен Архимед Мұхамбетов тұрғын үй құрылыс жинақтарының артық­шы­лығына қатысты «бюджеттік сала қызметкерлерімен» ауқымды үгітнасихат және түсініктеме жұмыс­ тарын кеңінен жүргізу керек де­ген шешімге келді. Мұнымен қатар Айбатыр Жұ­ мағұлов жергілікті атқару орган­дарына Қолжетімді тұрғын үй бағдарламасын аудан орталық­ тарында да жүзеге асыра бастау қажеттігін ұсынды. Сондай-ақ жергілікті ірі компанияларға үй салуға жер бөлу мүмкіндігін қарастыру­ ды баса айтты. Өз кезегінде ондай компаниялар өз қызметкерлері үшін тұрғын үй құрылыс жүйесі арқылы тұрғын үй салуға мүмкін­ дік алар еді.

Ақпанның 21-інде Ақсай қа­ла­сында қағаз қал­дық­тарын өңдейтін жә­не қа­ғаз шығаратын цех ашыл­ды. Онда тәулігіне 500 келі қағаз өңделеді. Жа­ңа нысанда 12 адам жұмыс істейді.

ҚТҚЖБ баспасөз қызметі

Жаңа жыл құтты болсын! Валентина МИХНО, «Отделстрой» ЖШС-ның директоры: - Өтіп бара жатқан жыл ішінде «Нұр Отан» партиясы Саяси ке­ңесінің құрамына қа­былдандым. «Құрмет» орденінің иегері атан­дым. Анам Надежда Яковлевна 90 жасқа толды. Бас­қа да көп­ теген жарқын жаңалықтар мен жақсылықтар көрініс тапты. Жал­ пы алғанда, өтіп бара жатқан жылға өкпем жоқ. Жаңа жыл жаңа табыстар жылы болсын дегім келеді. Ол үшін еліміздің аспаны ашық, халқымыз ынтымақ-бірлікте, бо­ лашаққа деген сенімде болғай!

Сіздерді Жаңа 2014 жылмен шын жүректен құттықтаймын! Әрбір үйге бақыт пен шаттық, денсаулық, бейбітшілік және қуаныш тілеймін. Келер Жаңа жыл сіздің барлық істеріңіз бен бастамаларыңызға ақ жол ашып, мол табыстар ала келсін, жетістіктерге толы болсын. Сіздерге зор денсаулық, қуаныш пен шаттыққа толы ұзақ ғұмыр, ашық аспан, шуақты күндер тілеймін. Көңілге қуаныш, жүрекке шаттық сыйлаған Жаңа жыл құтты болсын! Бауырымыз бүтін болсын, жақындарымыз аман жүрсін! Ізгі ниетпен: “Василец” ЖК директоры Алексей ВАСИЛЕЦ

18

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

60 жас

МЕРЕЙТОЙ

Біздің бүгінгі кейіпкеріміз – Мүтәлі Төреғалиев. Жылқы жылы дүние есігін ашып, биыл, қаңтарда 60-қа толғалы отыр. Аралтөбе ауылындағы «Жымпиты» ЖШС-ның жетекшісі. Әкесі Серікқали ке­зінде Бұл­дыр­тыда ферма басқарып, «Еңбек даңқы» орденіне екі дүркін ие болған жан. Серекеңнің кіндігі­нен тараған Мүтәліден кейінгі ұлы Қамал Ре­сейдің Ярославль қаласында тұрады, «Ре­сейдің еңбек сіңірген агрономы» атағының иесі. Төлегені Сырым ауданы әкімінің орынбасары. Алпысқа адымдап келіп қалған азаматпен төмен­ дегідей әңгіме-дүкен құрып едік.

– Мүтәлі, 60-тың ауылына ке­ ліп, ат суытқалы жатырсың... Қа­йы­­рылып бір соңыңа қара­ саң, не тындырдым, не бітірдім деген ой мазаламай ма? Шы­

рақ­шысын күні кешеге дейін се­рік­тес­тігім ұс­тап кел­ді. Тойхана бар, ол еуроүл­гімен жөн­де­­ліп, бү­­­ гінде ауыл­дың кә­­десіне

oral_oniri@inbox.ru

ламыңды қайрап... Ол тұста «Тас­ құдық» совхозында бас зоотехник­ пін. Күресті қойып кеткен кезім болса да, аудандағылар «ауылға келген төбелестен» құр қаласың ба дегесін бардым. Финалға де­йін алдырмадым. Финалда Бөрлінің Холод деген палуанымен айқас­ тым. Институтта, облыстық жа­рыс­ тарда талай кездескенде еркін жы­­ғып кете беретінмін. Бұл жо­лы қой соңында жүрген жерімнен кел­дім ғой, тренировка жоқ. Бөрліде жаттықтырушы болып жүр­ген Холод спортшылар тілі-­ мен айтқанда, бабында, «формада» екен, алдырмады. Атойлап шық­ тың дейсің, орыстан жеңіліп, екін­ші орын алып, намыстан жарыла жаздап, Тасқұдығыма қайтқа­ным есімде... Еркін күреспен Бұл­дыртыда, мектепте жүрген кезімнен айналыстым. Әскерде, институтта самбодан, еркін күрес­­-

соларды үйде ұстауға құлшынып тұратын жан еді. Бала күнімізде мамыр, қазан мерекелерінде міндетті түрде ат жарыс болады. Әкем соларға ат қосып, жүйріктің жа­лын маған ұстататын. Талай құладым, қалдым, оздым. Ал, шіркін, Сары­гүл жылқының төресі еді ғой, жан­ уар... Қаратөбенің Төлен деген же­­рінде құнан кезінде жолықтыр­ дым. Иесіне жалынып, жалпайып жүріп, үш жылқының құнын беріп зорға алдым... Жатпай-тұрмай баптадым. Талай жарыстарда аңыра­та тартқан сұр жебедей зырқы­рап бірінші келді. Көлік те мінгізді. Кейін ат бәйгесіне қаралық арала­сып, қазақ жылқысының бағы қайт­ты. Ағылшынның таза қанды жүй­­ріктерін қосып жіберетін болды. Бәйге тек, қазақ аттарының арасында болуы керек қой. Осыны айта-айта жағым талды. Сарыгүл соңғы рет Бұлдырты мектебінің

тен облыстық, республикалық жа­рыстарға қатысып, жүлделі орындар алдым. Қазақ күресінен «Қа­ зақ ССР-ның спорт шебері» ата­нып, жас келгесін палуандығым­ды аяқ­тадым.

– Мәншүктің қолынан талай дәм таттық. Ерте бардық, кеш бардық. Төріңде шалқыдық, ша­рықтадық. Бірақ қабағын шыт­қанын көрмедік. Бір анек­дот­ тың тілімнің ұшына үйіріліп тұр­­ғаны... Алаңғасарлау азамат бір досына айтады дейді «Осын­­дай жақсы әйелді жұрт қай­дан табады» деп. Мәншүк­тей ке­ реметке қай кезде, қалай жо­ лықтың?

– Мәншүк екеуміз бір класта оқыдық қой. Ол мектепке 5-6 жасынан барса, мен сабазың 8-ге тақап барыппын. Оның себебі, төрт жасқа дейін тілім шықпай, сақау, тұтықпа болғанмын. Әжем қой сойылса, ...шекпен буындырады екен. Содан ...шекпен 1-2 рет артықтау буындырып жіберсе керек... Тілім тіпті қатты шығып кетіпті. Оның пайдасы болғанымен, ке­сі­рі де көп екен, қызмет барысында талай тарттым. Бала махаб­батқа 1977 жылы үйлендім. Екі ұл, екі қыз сүйдік. Бір қызымыздан мек­теп бітірер сәтінде қапылыста айырылып қалдық. Үлкен соққы болды, осы Аралтөбеге қойдық. Кейін қызмет бабында түрлі ұсы­ ныс­тар болғанда кете алмадым қиып, қызым жатқан жерді... Әке­ міздің қойнында өскен үлкен ұлымыз Бағдат кәсіпкер, кішісі Асхат қалалық әкімдікте есеп ма­маны. Төрт немере сүйдік. Ал­ма­ гүл қызымыз Алматыда банк қыз­меткері. Сонымен, осы қаң­тар­да Мәншүк зейнетке шығып, өзім 60қа толып жатқан жай бар.

– Ана бір жылдары Сарыгүл деген жүйрігің болды. Үстінде зерлі жабуы қалғып-мүлгіп тұр­ғанын көре қалдым. Тұрқы тұ­ рымтайдай әлгіге көңілімнің тол­­мағаны да рас. Жабуын сы­ пырғанда түлеп сала берді ғой, жарықтық. Екі көзі шырадай жа­нып, тыпыршығанда қолдыаяққа тұрмай кетеді екен. Та­ лай облыстың жүйріктерін шаң қаптырды. Атбегілік бертін кел­ генде тапқан өнерің бе, әлде Тө­реғалиевтердің тұқымында әуелден бар қасиет пе?

– Жылқы жылы туғасын ба, атқа бала күнімнен құмар болдым. Оның үстіне ұзақ жыл ферма басқарған әкем – Серікқали жақсы ат көрсе, жанынан шықпайтын,

80 жылдығында шапты... Сол уа­ қытта облыста Ваучер атты таза қанды ағылшын пырағы болды, атақты. Есік пен төрдей әлгі. Сол ша­­быста былайғы жүйріктер ке­ йіндеп, екеуі алға шықты. Екеуі де барын салып, қатар ақты жұлдыз­дай. Қоспауым керек еді, аламан десе, әкесін ұмытатын қазақтың қаны қойсын ба, бір Құдайға сиы­нып, қостым. Жарыс жолын жол сорабы кесіп өтеді екен, содан қарғып өтіп, аяғын ауыртты. Жа­ нуарым-ай, сонда да оқ бойы озып келді, Ваучерден. Бірақ аяғынан ақсап қалды. Ұзақ емдедім, жаза алмадым... Ақтөбе жаққа бердім, мүгедек болып қалғанын көргім келмей...

– Мүтәлі, 60-қа келген жа­сың бар... Бұл өмір өзінің өрін­ де, еңі­сінде нені ұқтырды?..

– Қырық жасыңнан кейін зы­ мырайды екен, уақыт шіркін... Күн­­нен-күнге мына жарық дүние тәтті бола түскендей ме, қалай... Бұл жасқа жеткен де бар, жете ал­май көшкендер қанша, дүние­ ден. Сол жағынан келгенде өзімді бақытты санаймын. Жарым жанымда, бала-шаға немере, туматуыс, дос-жаран қасымда. Қызмет ба­бымен көп жердің суын іштім, достар таптым. Әлі күнге араласып келеміз. Сегіз-тоғыз жаста­ғы, бала күнгі мына бір оқиға са­на­ма мөр­дей басылып қалыпты. Бір күні даладан шідер тауып ал­дым. Қуа­нып, әлгіні әкеме әке­ліп көрсетіп жатырмын. Әкем мақтау­ дың орнына, өзгенің атынан ше­шіп алды деп ойлады ма «Ба­лам, өзіңнің затың болмаса, біреу­­дің дүниесін алушы болма» – деп қатты ұрысты. Ол маған өмірлік сабақ болды. Біреудің ала жібін аттаған жоқпын. Дүние, байлық қуып, бұйырмасты алайын деп бі­­лектің күшіне, аярлардың қулы­ғына салмадым. Егделікке аяқ бас­­­­қанда алдың ашық болу үшін, кімнің болса да бетіне тура қа­рау үшін өткен жылдарыңда адам­­­­дығыңа кір жұқтырмаудың қан­ дай екендігін ұқтырды 60 жас. Бұл жағынан еш өкініш жоқ. Де­генмен, адам шіркіннің арманы таусылған ба, алда да арман, мақ­сат, мұраттар қол бұлғайды. Бұрын, жастау күніңде деймін ғой, құлап-сүрінсең де соларыңа жетуге ұмтылатынсың. Енді бүгінде әуелі, денсаулық бер, төңірегім түгел болсын, Жасаған ие, деген­ді жиі айтқызады екен 60 жас!

«Жылқы жылы туыппын...» нында да, осы жасыңа дейін не тындырдың?..

– Ананы бітірдім, мынаны істедім дегенім мақтаныш болып шығады ғой...

– Мақтаныш емес, қай­та өт­ кен жылдардың текке кетпеге­ ніне, же­ке қара басыңа емес, ауылыңа, он­дағы халыққа пай­ даң тигеніне көңілді шүкірлеу, оған жұртыңды сендіру делік.

– Ендеше, кейбір ауыл, аудан бас­қарған ағалар өздері жұмыс жасаған елге баруға беттерінен бас­са, мен жиі барып тұрамын. Өзім еңбек еткен, басшы болған ауыл­дарыма бара қалсам, құшақ жая қарсы алады. Бүгінде ең­ кейген қариялары жұмыстас бол­­ған күндерді әңгімелеп, көз­де­ ріне жас алады. Қызмет бабын­ да көп көшкен адаммын. Бір­де­ңені бүлдіріп, сырғи беру емес, партияның жұмсауымен көштік қой. Әрі-беріден соң оған да үй­ренеді екенсің, екі-үш жылдан ке­йін буынып-түйініп кө­шу­ге да­йындала бастайтын едік. Партия­ ның ырқына қарсы келу­ге бол­ майды, жұмсаған жаққа барасың. Жұбайым да соған үй­рен­ді. Жа­қында оның зейнетке шы­ғуға құ­жаттарын жинап, қарап отыр­ сақ, еңбек кітапшасында жа­­за­тын жер қалмапты... 1979 жы­лы институттан соң зооинже­нер ма­мандығымен Батпақты де­ген бө­лімшеде (Сырым ауданы) бес ай зоотехник бол­ғаннан ке­йін «Тас­құдық» совхозына бас зоотехник етіп қойды. Арада үш жыл өткесін, Тін­әліге ферма мең­ге­ рушісі етіп тағайын­­дады. Совхоз­ да партком хатшы­сы, кейін пар­тия тарағанға дейін аудандық пар­тия комите­тінде хат­шы болдым. Соңынан ауыл­ға сұра­нып, «Жымпиты» совхозына ди­рек­тор­лыққа жіберді. Міне, содан бе­рі ширек ғасырға жуық­тапты, сол ауылда еңбек етіп жатыр­мын. Аласапыран жылдар­да Арал­­­ тө­бені сақтап қалдық. Өндіріс орын­дары, қоғамдық нысан­­­дар міні құрыған жоқ, сол күйінде. Шеберхана, гараж, құры­­лыс це­ хы, тұқым қоймалары, сауда нүк­ телері, тағы басқалары істеп тұр. Бие сауып, қымыз дайындайтын цех, жылқы тұратын орын са­лын­ ды бертінде. Еліміз бойынша ауыл­дық жерде тұңғыш ме­шіт сал­ғанымызды республика­лық ба­­сылымдар бір кезде жазды. Ішін­де өзің қызмет жасап жүрген «Орал өңірі» де болғанын бі­ле­ сің ғой. Мешіт­тің имамын, шы­-

толық жарап тұр. Ауылда өтетін мәдени шара­ларға әлі күнге дейін қол­ұшын беріп келеміз. Жыл сайын қуаңшылық жігерімізді құм қы­ лып ке­ле жатса да, мен бас­қа­­ра­­тын се­рік­тес­тік осы күнге де­йін үш мың гектардай егістігін бап­тап, ірі қарала­рын өсі­ріп, жыл­ қысын жусатып бұйырған несі­­бесін көруде. Он жыл­дан астам уақыттан бе­рі қы­мыз дайындап, құрт аур­уын ауыздықтауға үлес қосып ке­ле жатырмыз. Мақтан­ды дер біреу­­­лер, бірақ айтайын дзю-додан, қазақ күре­сінен ме­нің атымда ау­дан, аймақ­­ара­лық жарыс өтіп тұрады. Сырым ау­даны ат спор­­­ты қауымдастығы­ ның төр­аға­сы­мын. Мектеп бала­ларын атқа шабуға, жүйрік бап­ тауға тәрбие­леп келеміз. Ау­дан, облыс көлемін­дегі ұлттық ат спор­ты ойындары менсіз өтпейді де­ сем, тағы мақ­танған болып шық­ пайын.

– Бүгінгі шаруагер (бұрын маман, ферма меңгерушісі, сов­ хоз директоры, аудандық пар­тия ко­митетінің хатшысы, серік­ тестік директоры) басшы, ауыл ағасы Мү­тәлі Төреғалиев тап осы күйінде аспаннан аяғы сал­бырап түсе қал­ған жоқ қой. Ойы да, мойны да әлі қатып үл­ гермеген жас маманды жалық­ пай үйреткен, желдің өті­нен, қауіп-қатердің бетінен қапы­сыз қорғаған қамқор ағалар бол­ған шығар...

– Әрине, болды. Көкөрім маман болып бастағанда Аманкелді Өтеуішев, Сайын Бақытжанов, Жоныс Нұрмұханов сынды аға­ла­рым мені туған балаларындай қамқорлағанын әлі күнге ұмыт­ паймын. Оның бер жағында Би­қайыр Жолбатыров ағайды қалай айтпай кетейін. Бұл жандар­дың бәрі бүгінде арамызда жоқ, жан­дары пейіште шалқысын мар­құм­ дардың. Тілек Ерғарин, Иосиф Мұхамбетжанов, Есберген Әжі­ баев, Бауыржан Тұманов, Қамеш Дүйсенов, Мұрат Шолан­баев, Аман­ғали Кә­рімов, Кашок Хами­дул­лин сынды ағалардың да алғау­сыз кө­мекте­­рін көрдім. Солардың ар­ қасын­да біртіндеп шыңдалдық, өс­тік. Жұ­мыс бабында реніш те, қуаныш та болды. Бірақ бір адам келіп, «сен мені алдап кеттің, та­бан ақы, маңдай терімді берме­дің» – деп айтып көрген жоқ. Со­ған шүкірші­лік етемін.

– Сен сияқты шаруа бағып, қора-қопсы, мал төңірегінде жүр­гендер арасында жыр жа­-

зып, оның жалынына жылына­ тындар некен-саяқ, тіпті жоқ десе де болады. Өлеңнің «ша­ лығы» қай кезде «тиіп» жүр? Оның үстіне сені Ресей жерінде туған, «кіндігін орыстың маржа­ сы кескен» деп қалжыңдайды құрдастарың?

– Оның рас. Жылқы жылы, Орынбор жерінде туыппын. Біз тұр­ған деревняда фельдшер бол­маған. Ауылда сиқыр көрсе­тіп жүретін (қайнап жатқан қазанға мысықты салып, былғап-былғап суы­рып алғанда әлгі тірі шығады екен дейді) не орыс, не сыған әйелі болған екен. Сол кісі анам­ды босандырып, менің кіндігім­ді кесіпті. Ата-анам бертінде әңгі­ме­леп отыратын. Құдай сақтап, си­қыршылық маған қонбапты. Атаанам кейін елге көшіп, мектептің табалдырығын Бұлдыртыда ат­тадым. Ал өлеңді бала күнімнен бастап жаза бастадым. Мұқаға­ли­ дың жұп-жұқа өлең кітабы шық­ты. Сондағы өлеңдерді түгелдей жаттап алғаным әлі есімде. Содан бастап, өлеңнің шалығы тиді. Жақсы көрген қыздарыма өлең арнайтын «ауруға» тап болдым. Олардың қалай шығып жатқанын бір Құдайдың өзі біледі. Әй­теуір, бұрқыратып жаза бердім. Кейін аптығым-солығым басылып, ес «жиғасын», өлеңдер көңіл күй ауа­ нына қарай туатын болды. Шы­ны керек, өлеңді мен өзім үшін жазамын. Кітап шығарайын деген ниет болмады. Бірақ ана бір жылдары жігіттер Аралтөбе жөнінде кітап шығарғанда біразын соған жариялады. Қазақпыз ғой, дом­ быра шертіп, кейбір өлеңдеріме әуен тудырып өзімнен-өзім шал­ қып отыратын шақтарымды да жасыр­маймын. Шынымды айтсам, мектепті үздік бітіргеннен кейін ҚазМУ-дың журфагіне жиналып жүр­генде бұйырмыс қой, басқа са­ла тартып кетті. Кім біледі, жур­ факқа барғанымда, бүгінде сенің наныңды тартып жеп жүрер ме едім...

– 1980 жылы қараша мен желтоқсанның әйтеуір, біреуі. Тоғанаста «Правда» газеті атын­ дағы совхоздың директоры, Социалистік Еңбек Ері Вик­тор Шубиннің атында еркін күрес­ тен үлкен жарыс өтті. Оны об­лыстың сол кездегі бірінші хат­шысы Мұстахим Ықсанов аға­ мыз тапжылмай тамашалап отыр­ды. Боз кілемнің үстіне сонда сен де шықтың атойлап...

– Онда сен де жүрдің ғой, қа­

Әңгіме-дүкен құрған Есенжол Қыстаубаев

қаулы-қарар oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

ЖОБА

19

2013 жылғы «___»________ № ____ Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің қаулысына қосымша

Батыс Қазақстан облысы аумағында құрылыс салудың ЕРЕЖЕСІ 1. Қолдану саласы 1. Осы Батыс Қазақстан облысы аумағында құрылыс салудың Ережесі (бұдан әрі-Ереже) «Қазақстан Рес­публикасындағы сәулет, қала құ­ рылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасы Заңы­ның, Қазақстан Республикасының Жер ко­дексінің және Қазақстан Респуб­ли­ касының басқа да заңнамалық, нор­ мативтік-құқықтық актілері мен нормативтік-техникалық құжаттарының талаптарын іске асыру мақсатында әзірленген және Батыс Қазақстан об­ лысының елді мекендерінде құрылыс салудың талаптарын ұсынады.

2. Осы Ереже белгілі бір елді мекен бойынша қазіргі заманғы және келешектегі қала құрылысына және әлеу­ мет­тік-экономикалық дамуына, сол елді мекеннің шекарасы шегіндегі табиғи және басқа да жергілікті жағдайларға қарай қала құрылысын салудың Ере­ желерін жасау үшін арналған.

3. Осы Ереже Батыс Қазақстан облысы аумағындағы барлық сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі субъектілерінің, оның ішінде жергілікті атқарушы органдар, қалалық және ауылдық елді мекендердің құ­ рылысын салумен айналысатын жеке кәсіпкерлерді қоса алғанда мүдделі же­ ке және заңды тұлғалардың қолда­­нуы үшін міндетті болып табылады.

4. Осы Ереженің талаптары қайта әзірленіп жатырған жобалық құжаттамалар үшін, сонымен қатар мемлекеттік, қоғамдық және жеке мүдделерді ескере отырып, елді мекендердің аумағын дамытуды қам­ та­масыз ететін, сондай-ақ аумақ­тарда қалыптасқан жағдайдың, жылжы­май­ тын мүліктің және өмір сүру орта­ сының өзгеруіне әкелетін басқа да қыз­ мет түрлері бойынша бекітілген қала құрылысы құжаттамалары мен қала құрылысы регламенттерін іске асыру үшін ұсынылады.

2. Нормативтік сілтемелер 5. 1-қосымшаға сәйкес сілтеме­лік­ заңнамалық, норматив­тік-құқықтық ак­­тілер және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі.

3. Ұғымдар және анықтамалар 6. Осы Ережеде «Нормативтік сілтемелер» бөлігіне қосылған заң­на­ малық, нормативтік-құқықтық акті­лер және нормативтік-техникалық құ­жат­ тардан алынған ұғымдар, сондай-ақ 2-қосымшаға сәйкес тиісті анық­та­ма­ лары бар қосымша терминдер пай­ даланылған.

4. Жалпы ережелер 7. Ереже қолданыстағы заңнамалық нормативтік-құқықтық актілердің, нормативтік-техникалық құжаттардың негізінде әзірленген және Батыс Қазақстан облысының аумағында құрылыс салуда бірыңғай қала құрылысы саясатын жүргізуді және төтенше жағдайлар туындаған кезде құрылыс салудың кешенділігі мен орнықтылығын, пайдалану барысында сақталуын, құрылыс үшін бөлінген алаңдарды игеру кезінде жолдарды, инженерлік коммуникациялар мен құрылыстарды салуды қарастырады.

8. Құрылыстарды, үйлерді, ғи­ мараттарды, инженерлік және көлік коммуникацияларын салу (кеңейту, техникамен қайта жарақтандыру, жаңғыр­ ту, реконструкциялау, қалпына келтіру және күрделі жөндеу) туралы, сондайақ аумақты инженерлік жағынан дайындау, абаттандыру мен көгалдандыру, құрылысты (объектіні) консервациялау, жергілікті маңызы бар объектілерді кейіннен кәдеге жарату жөніндегі жұмыстар кешенін жүргізу тек жергілікті атқарушы органның шешімі (өкімі) негізінде және бекітілген қала құрылысы құжаттарына сәйкес әзірленген жобалар (көрсетілген жағдайда нобаймен (нобайлық жоба)) бойынша ғана жүзеге асырылады.

9. Батыс Қазақстан облысының аумағында ғимараттар мен құры­лыс­ тарды салу меншік нысанына қа­ра­ мастан жобалау-іздестіру жұ­мыс­тарын орындау құқығын беретін тиісті мемлекеттік лицензиялары бар заңды және жеке тұлғалар әзірлеген жоба­­лық құ­жаттамалар бойынша жүзеге асы­ рылады.

10. Батыс Қазақстан облысының аумағында объектілерді салуға меншік нысанына және қаржыландыру көздеріне қарамастан оларда қа­был­ данған шешімдердің қала құрылысы және құрылыс нормалары мен ережелеріне, санитарлық-техникалық және экологиялық жағдайларға, жарылыс қауіпсіздігі мен өрт қауіпсіздігі талаптарына, конструкциялық беріктік, сейсмикалық төзімділік (сейсмикалық аудандар үшін) және құрылыстардың пайдалану барысындағы сақталу, мә­ дени мұралар мен тарихи ескерткіш­ терді қорғау талаптарына, сондай-ақ құрылысты тұрғызу кезіндегі қауіпсіз­ дік техникасы талаптарына сәйкестігі тұр­ғысынан сараптамадан өткен (өткі­ зу қажет болған жағдайда) жоба­лар (нобайлық жоба) бойынша ғана рұқ­сат беріледі. Қазақстан Республикасының стра­ тегиялық, ерекше маңызды мемлекет­ тік объектілерін және тіршілікті қам­та­ ма­сыз ету объектілерін салуды ҚР ҚБҚ 2.04-08-2009 сәйкес қауіпсіздік жүйе­ лері­мен жабдықталған және инженерлік-техникалық тұрғыдан нығайтылған түрде жүргізу қажет. «Қаржыландыру көздерiне қа­ра­ мастан құрылысқа арналған жобалау алдындағы (техника-экономикалық не­гiздемелер) және жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамаға сараптама жүр­гiзу, сондай-ақ мемлекеттiк инвестициялар есебiнен салынып жатқан жобаларды бекiту ережесi туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 19 тамыздағы №918 қаулысын­ да белгіленген тәртіппен жобалар­ды сараптау жұмыстарын жоба­лар­ды (жо­­балық-сметалық құжаттамаларды) сараптамадан өткізу жөніндегі тиісті аккредитациядан өткен аттестаты және сарапшы куәлігі бар сарапшылар жү­ зеге асырады.

11. Батыс Қазақстан облысы аума­ ғында құрылыс жұмыстарын сәулет, қала құрылысы және (немесе) құрылыс қызметінің тиісті түрлерін іске асыру­ ға лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар (бірлескен кәсіпорындарды қоса) орындауы тиіс. Мердігер таңдауы ҚР «Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құ­ рылысы және құрылыс қызметі туралы» Заңының 66-бабына сәйкес жүзеге асырылады. Тапсырыс берушінің алдында­ ғы мердігердің міндеттері мердігерлік келісімшартпен белгіленеді.

12. Құрылыс салушы Батыс Қазақстан облысы аумағында объектілер салу туралы ұсыныстарды тәртіп бойын­ша техника-экономикалық негіздеме­лер­­дің (немесе техника-экономикалық) есептері негізінде қолданады.

13. Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі жөніндегі жергілікті атқарушы органдар өз құзіреті шеңберінде Батыс Қазақстан облысы аумағындағы тапсырыс берушілер (құрылыс салушы), мердігерлер және жобалау ұйымдары арасындағы қала құрылысы қызметінің мәселелері бойынша қарым-қатынасты реттеуді жүзеге асырады. Аумақтық мемлекеттік сәулет-құ­ры­ лыс бақылау және лицензиялау органдары салынып жатырған нысандарға тексеру жүргізу арқылы мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылауды және қадағалауды қамтамасыз етеді.

14. Ереже аумақтардың қазіргі жайкүйінің, тарихи және мәдени ес­керт­ кіш­тердің, табиғи-климаттық жағ­дай­ лар­дың және Батыс Қазақстан об­лы­сы

ел­ді мекендерінің келешекті әлеу­мет­­тікэкономикалық, қала құ­ры­лы­сы­ның даму ерекшеліктері ескерілген бекітілген қала құрылысы жобала­рын: аумақтар­ дың қала құрылысын жобалаудың кешенді схемаларын, та­биғи аймақтар жобаларын, бас жоспарларды, толық жоспарлау жобала­рын іске асыру бойынша іс-әрекет­тер­дің тәртібі мен бірізділігін белгілейді.

15. Осы Ереже мыналарды анық­ тайды және белгілейді: 1) құрылыс нысанына құқық орнататын құжаттарды орналастырудың, ұсынудың және ресімдеудің тәртібі мен шарттарын оның ішінде: елді мекеннің аумағында құрылыс­ты кешенді орналастыру және нақты объек­ тілерді салатын алаңдарды таңдау; құрылыс және абаттандыру объектілерін арнайы белгіленген, не мемлекетпен қорғалатын аумақтарда орналастыру; жер учаскелерін беру; елді мекендерде құрылыс салу, абаттандыру, көгалдандыру және сәулет­ тік көркемдеу жұмыстарына жобалық құжаттаманы келісу, бекітілген жобалар бойынша құрылыс салуды және объектілерді пайдалануға қабылдауды жүзеге асыру; құрылыс нысанын құқықтық ресімдеу; 2) құрылысты жүзеге асырудың тәртібі мен шарттары, оның ішінде: құрылыс объектісін жайғастыру (жер телімін таңдау); жер телімін беру (жергілікті ат­қа­ рушы органның шешімі); құрылыс нысаны үшін бастапқы мәліметтерді беру; нысан құрылысына жобалық құ­ жаттаманы алдын ала келісу және жер телімін таңдау актісін бекіту (қажет болған жағдайларда); жобалық құжаттаманы алдын ала келісу, сараптамадан өткізу (қажет бол­ ған жағдайларда) және бекіту; құрылыс жұмыстарын орындау, құ­рылыс сапасын және құрылысы аяқ­ талған нысандардың пайдалануға қа­ былдануын бақылау; қала құрылысы саласындағы құқық­ бұзушылықтар үшін айыппұл санкцияларын салу; 3) мынадай жағдайлардағы тәртіп­ тер мен шарттарды: қолданыстағы жылжымайтын мүлік объектілерін өзгерту (қайта құру, қайта бейімдендіру, қайта жабдықтау, қайта жоспарлау, кеңейту, күрделі жөндеу және т.б.); уақытша пайдалануға (жалға) ұсы­ нылған жер телімдеріне құрылыс нысандарын жайғастыру; кәсіпкерлік қызметті іске асыру үшін уақытша сауда, қызмет көрсету, сырт­қы жарнама, шағын сәулет нысанда­рын орналастыру; тұрақты пайдалануға және жалға бертілген жер телімдеріне басқа да көр­ме және коммерциялық мақсат­та­ғы уақытша нысандарды орналастыру.

16. Осы Ереже қала құрылысы жобаларына және жер пайдалану құқығын беретін құжаттарға сәйкес берілген аумақты функционалдық мақсаты бо­ йынша және белгіленген шекара шегінде құрылыс салудың қала құрылысы регламенттерін (шарттары мен шектеулерін) есепке ала отырып, елді мекен аумағындағы сәулет-қала құрылысы және құрылыс қызметін жүзеге асыру тәртібін белгілейді.

17. Қала құрылысын ерекше реттеу аумақтарында жылжымайтын мүлік объектілерін орналастыруға, салуға немесе өзгертуге қосымша талаптар бел­ гіленуі мүмкін.

18. Ерекше маңызды қала құрылы­ сы тораптары (объектілері) сәулеттікжоспарлау және көлемдік-кеңістіктік шешімдерді нақтылау мақсатында облыстың, ауданның немесе қаланың жергілікті атқарушы органдарының

сәулет-қала құрылысы кеңесінде қа­ растырылуы тиіс. Қала және аудан орталықтарының орталық көшелерін салу, барлық деңгейдегі бюджет есебінен нысандар құрылысын салу (толық жоспарлау жо­басы) жобаланған нысандардың жо­балық жоспары міндетті түрде тек облыстық қала құрылысы кеңесінде қаралғаннан соң жүзеге асырылады. Облыстық қала құрылысы кеңесінің құрамы және қарау үшін материал­ дарды ұсыну тәртібі Батыс Қазақстан об­ лысы әкімдігінің қаулысымен бе­кі­тіл­­ген облыстың қала құрылысы кенесі ту­ра­лы ережемен белгіленген.

19. Қазақстан Республикасының заңнамасында басқаша көзделмесе, белгіленген тәртіпке сәйкес бекітілген жобалық құжаттамасы жоқ нысан құрылысына жол берілмейді.

20. Бекітілген қала құрылысы құ­ жаттамасы ережелерді әзірлеу кезінде мыналар үшін басшылыққа алынады: аумақтық құрылыс салу және ау­ мақтық жерді пайдалану Ережелерін жасау үшін; Батыс Қазақтан облысының аумағы көлемінде табиғи ресурстарды пайдаланумен және қоршаған ортаға ықпал етумен байланысты әлеуметтікэкономикалық даму, қоршаған ортаны қалпына келтіру және сақтау, шаруашылық және басқа да қызметтер­ді жүзеге асыру кезінде табиғи ресурстарды пайдалану мен ұдайы өндіру бағдарламаларын жасау үшін; жерлерді функционалдық тұрғыдан бөлуді және жер телімдерін мақсатты пайдалануды жүзеге асыру үшін; тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер­ді анықтау үшін; үлестік және жеке меншікке берілмейтін елді мекендердің жалпы пай­ даланыстағы жерлерін анықтау үшін; жерлерді таңдау, меншіктен алу, беру, сатып алуға, сатуға беру үшін; жеке және заңды тұлғалардың жер телімдерін пайдалануды және құрылыс салуды өзгерту мәселелерін шешу үшін; жер телімдерін пайдалану және құ­ рылыс салудың қала құрылысы регламенттерін (шарттарын) белгілеу үшін; құрылыстың барлық түрлерін орналастыру және олардың орналасатын жерлерін алдын ала келісу, құрылысқа (құрылыс салуға) және жер телімдерін басқалай пайдалануға рұқсат беру үшін; аумақтарды экономикалық бағалау және жердің бағалау құны үшін; елді мекендер мен басқа да аумақ­ тардың (аймақтардың), көшелер мен барлық санаттағы жолдардың қызыл сызықтарының шектерін белгілеу және өзгерту үшін; басымдықты дамыту аумақтарын анықтау және осы дамытуды қаржы­лай қамтамасыз ету үшін; экономика салаларын дамыту бағ­дар­ ламаларын әзірлеуді үйлестіру үшін; ерекше даму жағдайларындағы жер­­гілікті маңыздағы аумақтардың тізі­ лімдерін құрастыру үшін; әлеуметтік, инженерлік және көліктік инфрақұрылымды жобалау үшін; жалпы мүдделік аумақтарды, баубақша серіктестіктері аумақтарын анықтау үшін; Батыс Қазақстан облысы елді мекендерін әрі қарай дамытуға арналған аумақтарды резервте сақтау үшін; жол шаруашылығы жерлерін анық­ тау үшін.

21. Мемлекеттік қала құрылысы кадастрындағы ақпараттар келесі міндеттерді шешу кезінде аумақтық Ере­ жеде қолданылуы тиіс: елді мекендерді дамытуды, жоспарлауды және оларда құрылыс салуды болжамдау; тұрғын үй-азаматтық, әлеуметтік және өндірістік мақсаттардағы нысандарды орналастыру, жобалау, салу және қайта құру; мәдени мұра ескерткіштерін қор­

ғау, тарихи елді мекендерді, елді ме­ кендердің тарихи таралу аймақтарын, ортаның дәстүрлі сипатын регенера­ циялау; табиғатты қорғау; инженерлік және көліктік инфра­ құрылымды құру; тиісті аумақтарда жер қатынаста­рын реттеу; аумақтық ресурстардың ұтымды пайдаланылуын бақылау, бекітілген қала құрылысы құжаттамасының іске асырылуын талдау және т.б.

22. Осы ереже ғимараттар мен құ­ рылыстардың сенімділігін, қауіп­сіз­ді­ гін, ұсталуын қамтамасыз ету, оларды күтіп ұстау шарттарының сақталуын, қоғамдық және азаматтық мақсаттағы үй жайларының интерьер­лерінің пай­­ даланылуын бақы­лау бойынша іс-әре­ кеттердің тәртібі мен бірізділігін белгілейді.

23. Азаматтардың қалыпты демалысы мен тыныштығын қамтамасыз ету мақсатында көп қабатты тұрғын үйлерде (тұрғын үйлер аумағында) инженерлік желілер, жүйелер мен коммуникациялардың аварияларын жою бойынша қалпына келтіру жұ­ мыстарын қоспағанда, құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізуге, оның ішінде, жер қазу жұмыстарын жасауға, ғимараттардың іргетасы мен каркастарын орнату жұмыстарын, сыртқы құрылыс монтаж жұмыстарын, тиеутү­сіру жұмыстарын және тағы басқа да жұмыстарды кешкі сағат 22.00-ден таңғы 6.00-ге дейін жүргізуге тыйым салынады.

24. Орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйелері жоқ болған немесе пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдайларда, елді мекенді сумен жабдықтау жүйесі санитарлық-эпи­ демиологиялық қадағалаудың жер­ гілікті органымен келісе отырып, сумен жабдықтаудың ашық көздерінен қарастырылуы тиіс.

25. Қоғамдық және тұрғын үй ғимараттарында кабель желілерін, телерадиоканалдарды ұжымдық және жеке қабылдау жүйелерін жобалау және құрылысын салу қолданыстағы мем­лекеттік нормативтік-құқықтық актілер талаптарына сәйкес жүзеге асырылады. Тұрғын үй және қоғамдық ғи­ма­ раттарының алдыңғы жағына және балкондарына спутникті және эфирлік қабылдау құралдарын орналастыру жергілікті атқарушы органдардың келісімі бойынша жүзеге асырылады.

26. Барлық жобалар міндетті түрде экологиялық сараптамадан өтеді.

27. Қала құрылысы регламенттері ережелерінде белгіленген іс-әрекет­ тер аумақтық аймақтар мен қосалқы аймақтар шектерінде орналасқан барлық жер телімдері мен күрделі құрылыс объектілеріне қолданылады, мына жер телімдерін қоспағанда: Қазақстан Республикасы мәдени мұрасы объектілерінің (тарих және мәдениет ескерткіштерінің) бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енгізілген ескерткіштер мен ансамбльдер аумақтары­ ның шектерінде, сондай-ақ жаңадан анықталған мәдени мұра объектілері болып табылатын ескерткіштер немесе ансамбльдер аумақтарының шекте­ рінде орналасқан; жалпы пайдаланыстағы аумақтар шектерінде орналасқан; линиялық объектілер орналасқан; пайдалы қазбаларды өндіруге берілген.

28. Қазақстан Республикасы заң­ намасына сәйкес белгіленген аумақ­ тарын пайдаланудың ерекше жағдай­ лары бар, елді мекенді қала құрылысы аймақтарына бөлу жоспарында көр­ сетілмеген аймақтар шекаралары қол­ даныстағы заңнамамен белгіленген тәртіпте бекітілгеннен кейін елді мекендерде құрылыс салу және жер пайда­ла­ну Ережелеріне енгізіледі. (Жалғасы 20-бетте)

20

қаулы-қарар Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

(Жалғасы. Басы 19-бетте) 29. Қала құрылысы регламенттерінде жер телімдері мен күрделі құры­ лыс объектілеріне қатысты мыналар көрсетілуі тиіс: 1) жер телімдері мен күрделі құ­ рылыс объектілерін рұқсатты пайдалану түрлері: рұқсатты пайдаланудың негізгі түр­ лері; пайдаланудың шартты рұқсат етілген түрлері; рұқсатты пайдаланудың қосымша түрлері; 2) жер телімдерінің шекті (ең төменгі және/немесе ең жоғарғы) мөлшерлері және рұқсатты құрылыстың шекті параметрлері, күрделі құрылыс объек­ тілерінің өзгерістері (қайта құрылуы); 3) Қазақстан Республикасы заң­ намасына сәйкес жер телімдері мен күрделі құрылыс объектілерін пай­ далануға белгіленген шектеулер.

30. Қосалқы аймақтардың қала құрылысы регламенттері өздері ор­­на­ласқан шекарадағы аумақтық ай­мақ­­­тардың қала құрылысы рег­ ламент­терінен жер телімдерінің шек­ті мөл­­­шер­ле­рі және/немесе рұқ­сат­­ты құ­рылыс­тың, күрделі құрылыс объек­­­ ті­лерінің қайта құрылуының шекті параметр­лері немесе осындай мөл­ шерлер мен пара­метрлердің үйле­ сімдері бо­йынша айрықшаланады.

31. Жер телімдері мен күрделі құрылыс объектілерін пайдалануға қойылатын шектеулер жерге қатысты құқықтарды шектеу болып табылады. Қала құрылысы регламентінің құ­ рамындағы жер телімдері мен күрде­лі құрылыс объектілерін пайдалануға қойылатын шектеулердің мазмұны Қа­ зақстан Республикасы қолданыстағы заңнамасымен анықталған.

32. Қала құрылысы жобаларының нормативтік параметрлеріне сәйкес әрбір қала құрылысы аумағы үшін құрылыс салудың бірыңғай шарттары мен регламенттері (шектеулері) және жер телімдерін пайдаланудың басқа да түрлері белгіленеді: үйлер мен құрылыстардың барынша мүмкін болатын биіктіктері және құрылыс салудың тығыздығы; үйлер мен құрылыстардың құрылыс салуды реттеу сызықтарынан, іргелес телімдер шектерінен ең аз шегіністері; үйлер мен құрылыстардың, көлік құралдарын қоятын жерлердің жолдары мен кіре берістерін ретке келтіруге қойылатын талаптар; инженерлік-көліктік инфра­құры­ лымның пайдаланылуын қамта­масыз етуге қойылатын талаптар; аумақтарды абаттандыру мен кө­ галдандыруға қойылатын талаптар; үйлер мен құрылыстарды күтіп ұс­ тауға қойылатын талаптар; жер телімдерін (қала құрылыс­тық, инженерлік, санитарлық-эпидемиоло­ гиялық, табиғатты қорғау, тарихимәдени) пайдалануға қойылатын шек­ теулердің тізімі және басқа да талап­тар.

33. Қала құрылысы регламенттері жалпы пайдаланыстағы аумақтарды және Қазақстан Республикасының Жер кодексінде көрсетілген жалпы ережелер, жалпы пайдаланыстағы жерлердің шектерін белгілеу, өзгерту және бекіту қажет болатын жер телімдерін пайдалануға белгіленбейді.

34. Елді мекеннің қала құрылысы жобаларын іске асыру жөніндегі негізгі құжат жылжымайтын мүлікті (жер телімдерін, ғимараттарды, құрылыстарды) пайдаланудың, құрылыс салуды жүзеге асырудың құқықтық қала құрылы­ сы регламенттерін жүргізу тәртібін анықтайтын – жоспар болып табылады. Жоспардағы іс-әрекеттер қызметі елді мекендерде құрылыс салумен немесе аумақтарды басқа да мақсаттарда пайдаланумен байланысты жергілікті атқарушы органдарға, заңды және жеке тұлғаларға таралады.

35. Жоспардың негізгі ережелері қала құрылысы қызметін жүзеге асыру және жерге құқық беру кезіндегі бас жоспарлар ережелерін іске асыратын аумақтардың функционалдық аймақтарының құрылысын салу стандарттары мен ережелері бойын-

ша жер телімдеріне құрылыс салуды аумақтық жоспарлау және қала құрылысы тетігін қалыптастыратын елді мекендердің Мемлекеттік қала құрылысы кадастрының Деректер банкінің бастапқы ақпараттық базасыболып табылады.

36. Функционалдық аймақтар мен қала құрылысы регламенттері туралы ақпарат нақты аумақта құрылыс салуды іске асыру жоспары бойынша құжат­ты беру кезінде жарамды болады.

37. Жер пайдалану құқығын беретін құжаттарды (актіні) әзірлеу кезінде аумақтық Ережелермен анықталған құрылыс салудың және басқа (іргелес) жер телімдерін пайдаланудың біріңғай шарттары мен шектеулері ескеріледі.

38. Үй жанындағы алаңдарда құ­ рылыс салу және қосалқы үй iргесi шаруашылығын жүргізу бойынша жалпы талаптар Ережелермен белгіленеді.

39. Облыстық маңызы бар қалалар бойынша құрылыс салу ережесі (ары қарай аумақтық Ереже) қолданыстағы Ереже талаптарын есепке ала отырып әзірленеді және белгіленген тәр­ тіпте бекітіледі. Аумақтық Ережелер экологиялық сараптамадан өтуі тиіс. Аудандар бойынша елді мекендердің аумақтарында құрылыс салудың об­ лыстық Ережелері пайдаланылады.

40. Аумақтық ережелерде елді мекендер аумақтарының, оларда құры­ лыс салудың өзіне тән ерекше­ліктерін, оларды дамытудың басым бағыттары бо­йынша мемлекеттік, аймақ­тық және жер­гілікті бағдарламаларды, мәдени, тарихи, сәулет-қала құрылысы мұ­ра­­ ларының сақталуын және табиғи ланд­ шаф­ты ескеру туралы талаптар болуы тиіс.

41. Аумақтық ережелерде аумақ шектерін, ортаны қорғау аймақтары­ ның шектерін және басқа да регла­менттерді көрсете отырып, аумақ­тар­ды қала құрылысында пайдалану жос­пар­­ ла­рын құрастыру қажеттілігі қарас­ты­ рылуы тиіс.

42. Аумақтық ережелерде тұрғын аудандарды жобалау және оларда құрылыс салу, жаңадан игерілген және қайта құрылған аумақтарды абаттандыру кезінде тұрғын үй, қоғамдық, өндірістік ғимараттар (үй-жайлар) мен құрылыстардың мүгедектер үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету жө­ ніндегі талаптар қарастырылуы тиіс.

43. Аумақтықережелер Батыс Қазақстан облысы аумағында салынуы тиіс мемлекеттік (халықаралық) маңызы бар объектілер бойынша қала құрылысы, сәулет-құрылыс және басқа да жобалық (жобалық-сметалық) құжаттамаларды қарастыруды, келісу­ді және бекітуді көздейді.

44. Аумақтық ережелерде елді ме­кендер аумағында сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметін іске асыру барысында жергілікті ат­ қарушы органдардың, заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік қала құрылысы кадастры (елді мекен­нің аумақтары бойынша қала құры­лысы регламенттері) мәліметтерін пайда­ла­ нуының нұсқаулықтары болуы тиіс.

45. Аумақтық Ережелерде қала құ­ рылысы аймақтары шегінде құрылыс салу үшін аумақтарды функционалдық пайдаланудың және жер телімдерін басқалай пайдаланудың рұқсат етіл­ген түрлерінің басымды және мүмкін бо­ латын қала құрылысы регламенттері­­нің тізбесі келтірілуі тиіс.

46. Аумақтық Ережелерде қала құрылысы нысандарын орналастыру және оларды жобалау үшін қа­жетті бастапқы мәліметтерді ұсыну мәсе­ле­ лерінің шешілу тәртібі белгіленеді.

47. Аумақтық Ережелер бекітілгеннен кейін тиісті бұқаралық ақпарат құралдарында міндетті түрде жария­ лануы тиіс.

48. Осы Ережелердің қолданылуы салдарынан заңды мүдделері бұзылған жағдайда жеке және заңды тұлғалар аумақтық Ережелер қағидаларынасот тәртібінде шағымдана алады.

5. Құрылыс мақсаттары үшін қала құрылысы құжаттарын жүзеге асыру 1. Жер телімдерін пайдаланудың талаптары

oral_oniri@inbox.ru

49. Елді мекендердің шектеріндегі жерлерді пайдалану және қорғау Қазақстан Республикасының Жер Кодексіне, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Рес­пуб­ ликасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Заңына, Қазақстан Республикасының «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» Заңына және басқа да нормативтік құжаттарға сәй­кес жүзеге асырылады. Батыс Қазақстан облысы аумағында Қазақстан Республикасының заңнама­ ларында белгіленген тәртіппен осы мақсаттарға бөліп берілмеген жер те­ лімдеріне салынған әр түрлі мақсат­тағы ғимараттар мен құрылыстардың не­месе жобадан ауытқып салынған, соны­мен қатар тиісті қажетті рұқсаттар алын­бай салынған құрылысқа рұқсат етіл­мейді. Құрылыс салу және жер телімдерін пайдалану тек қала құрылысы регламенттеріне сәйкес әкімдіктер анықтаған және жер телімдерінің құқығын куәландыратын құжаттарда көрсетілген нысаналы мақсаттарына қатаң сәйкестікте рұқсат етіледі.

50. Жер телімдерін пайдалануға қойылатын қала құрылысы талаптары оларды құрылыс үшін ұсыну кезінде бекітілген қала құрылысы жобалау құжаттары негізінде анықталады: елді мекендердің бас жоспарлары, бірінші кезектегі құрылыстарды орналасу жобалары, егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларының, құрылыс салу жобалары, өндірістік, рекреациялық және қор­ ғау аймақтарын жоспарлау жобалары (сызбасы), ғимараттар мен кешендер­ дің бас жоспарлары, абаттандыру мен көгалдандыру жобалары, аумақтар­ды жер-шаруашылық орналасу жоспарлары және басқа да жобалау-смета­лық құжаттар жобалары. Тапсырыс берушінің (заңды және жеке тұлға) қаржысы есебінен орында­ латын кешендерге секілді жекелеген нысандарға да орналастыруды негіздеу үшінбелгіленген тәртіпте егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларына сәйкес жұмыс жоспарын немесе құрылыс ауданының құрылыс салу жобасын әзірлеу қажет.

51. Жердi пайдалану кезiнде келесі экологиялық талаптар сақталуы қажет: 1) санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық талаптарға сәйкес келетiн өндiрiс технологияларын қол­ дануы, халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтiруге жол бермеуi, қолжетiмдi озық технологияларды енгiзуi; 2) топырақтың ластануына, қоқыс­ тануына, тозуына және құнар­лылы­ ғының төмендеуiне, сондай-ақ құнарлы қабаттың мүлдем жоғалуын болғызбау үшiн оны алу қажет болған жағдайлар­ ды қоспағанда, басқа тұлғаларға сату немесе беру мақсатында топырақтың құнарлы қабатын алуға жол бермеуi; 3) қалдықтарды жинақтау мен жоюды олардың құзыретi шегiнде қор­ шаған ортаны қорғау саласындағы уә­кiлеттi органмен, сондай-ақ арнайы уәкiлеттi мемлекеттiк органдармен ке­ лiсiм бойынша жергiлiктi атқарушы ор­ гандардың шешiмiмен айқындалатын жерде жүргiзу талаптарын сақтауы тиiс.

52. Елді мекен аумақтарының қала құрылысы жобалары Ережелердің әлеуметтік, өндірістік, рекреациялық, инженерлік және көліктік инфрақұ­ры­ лымдар объектілерінің құрамы мен құрылымының ең төменгі қажетті нормативтік параметрлерге сәйкестігіне қойылатын талаптарды ескеруі тиіс, сондай-ақ мыналар көзделуі қажет: 1) аумақтарды абаттандыру, көгал­ дандыру, инженерлік даярлау; 2) аумақтарға кешенді құрылыс салуды; 3) халықтың әр түрлі әлеуметтік, демографиялық және кәсіби топтары мүдделерінің ескерілуін; 4) аумақтарға құрылыс салудың қала құрылысы регламенттерінің сақталуын; 5) қызмет көрсету саласындағы бә­ секелі ортаны дамыту үшін қажетті жағ­ дайларды.

53. Қолданыстағы үйлер мен құ­

рылыстарды, жас көшеттерді кейіннен кәдеге жарату, сондай-ақ үйлер мен құрылыстардың, жер телімдерінің иелеріне (пайдаланушыларына) келген шығынның орнын толтыру заңмен белгіленген тәртіпте жүзеге асырылады.

54. Жер телімдерінің пайдаланылу мақсаттарының өзгеруіне байланысты оларды жоспарлауды қолданыстағы заңнамаға сәйкес нысаналы мақсатының өзгеруі тәртібін қатаң сақтай отырып осы жер телімдерінің иелері немесе пайдаланушылары жүзеге асырады. Үй иелері немесе пайдаланушылары жеке жер телімін жоспарлауды, онда үйлер мен құрылыстарды салуды оған тікелей жапсарласатын басқа да жер телімдері, үйлер мен құрылыстар иелерінің немесе пайдаланушылары­ ның мүдделерін есепке ала отырып жүзеге асырады.

55. Құрылыс объектісін орналастыру мүмкіндігін белгілеу қала құрылысы құжаттамаларына (бас жоспарға, егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларына, құрылыс салу немесе кварталдарды, шағын аудандарды қайта құру жобасына) сәйкес сәулет және қала құрылысы істері жөніндегі жергілікті атқарушы органның құзырына жатады жән аумақты инженерлік даярлау, абаттандыру және көгалдандыру шарттарын қоса алғанда, сәулет-жоспарлау тапсырмасын берумен бірге жүргізіледі.

56. Жергілікті атқарушы орган Қа­ зақстан Республикасының «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңына сәйкес елді мекендердің инженерлік-көліктік және әлеуметтік инфрақұрылымын дамытуға тапсырыс берушілердің қа­ ражаттарын тарту, соның ішінде конкурстар, тендерлер өткізу арқылы елді мекендердің инженерлік-көліктік және әлеуметтік инфрақұрылымын дамытуға тартылатын тапсырыс берушілер қа­ра­ жаттарының шекті мөлшерін белгілеу тәртібін бекітеді.

57. Нысанды қолданыстағы құры­ лыстары бар немесе олардың бос алаң­дарына орналастырған кезде Ережелер мен бекітілген қала құрылысы құжаттамалары болмаған жағдайда, тапсырыс беруші қала құрылысы негіздемесін жасайды, ол нобайлық жобамен бірлестірілуі мүмкін.

58. Қала құрылысы негіздемесін әзірлеудің қажеттігін, мақсатын, оның материалдарының тиісті көлемдерін сәулет және қала құрылысы жергілікті атқарушы органының келісімі бойыншажергілікті атқарушы орган немесе тапсырыс беруші анықтайды.

2. Жобаларды әзірлеу үшін бастапқы рұқсат беру құжаттарының негізгі тізбесі 59. Жобаны әзірлеу мына негізде жүзеге асырылады: 1) аумақты оның шектерінде пайдалану және жоспарланған нысанның мақсаты жөніндегі регламенттерді қоса алғанда, жер телімін беру (кесіп беру) немесе өтініш берушінің қолда бар телімдеріне көзделген нысанды салу үшін пайдалануға рұқсат берутуралы жергілікті атқарушы органдар шешімінің; 2) жобалау және құрылыс үшін қажетті құрылыс алаңдарындағы (жер телімі және инженерлік коммуникацияларды жүргізу (ауыстыру) трассалары шегінде) инженерлік іздеулер материалдарының; 3) аумақты инженерлік даярлау, абаттандыру және көгалдандыру шарт­тарын қоса алғанда, сәулет және қала құрылысы жергілікті атқарушы органының сәулет-жоспарлау тап­сыр­ маларының; 4) иженерлік және коммуналдық қамтамасыз ету көздеріне қосылудың техникалық шарттарының; 5) бекітілген жобалау (жобалық құжаттаманы әзірлеу) тапсырмасының. Қажет болған жағдайларда өтініш беруші құрамы мен көлемдері мемлекеттік нормативтік құжаттармен белгі-

ленетін қосымша бастапқы материалдарды (деректерді) қоса береді. Аталған бастапқы материалдарды (деректерді) ресімдеу мен беру тегін жүргізіледі. Жобалау тапсырмасын құрастыру, келісу және бекіту, сондай-ақ жобаларды (жобалау алдындағы немесе жобалық-сметалық құжаттаманы) әзір­ леу тәртібі мен олардың құрамын мемлекеттік құрылыс нормалары мен ережелері анықтайды.

60. Техникалық-экономикалық негіздемелер мен жобалық-сметалық құ­ жаттамаларды әзірлемес бұрын тиіс­ті салалық басқармалар технология­лық жабдықтарының тізбесін жасақ­тап, бекітуі қажет.

3. Жергілікті атқарушы органдардың шешімдері 61. Нысан құрылысын іске асы­ руға ниетті тапсырыс беруші, жер заңнамаларына сәйкес аудандық (қа­­­лалық) жергілікті атқарушы органдарынан сол нысан құрылысы үшін жер телімін беру туралы шешім (құ­қық белгілеуші құжат) алуға міндетті. Нысандар құрылысына жер телімдерін ұсынуды жергілікті атқарушы органдар белгіленген заңнамалық тәр­ тіпте жүзеге асырады. Бұл тәртіпке тапсырысшыға мен­шiк құқығымен тиесiлi жеке үй жанында­ ғы, саяжай, бау-бақша телімдерiндегі уақытша құрылыстар, шар­уашылықтұрмыстық құрылыстар жә­не абаттандыру элементтерiн, сондай-ақ тапсырысшы жер пайдалану құ­қы­­ғында пайдаланатын телімдердегі (ау­мақ­ тардағы) маусымдық жұмыстар мен мал шаруашылығына арналған тұрғын және тұрмыстық үй-жайлар салу қо­ сылмайды.

62. Нысандардың құрылысына ар­налған жер телімдерін таңдау­ды ­қоршаған ортаны қорғау, санитарлықэпидемиологиялық қадағалау сала­сын­ дағы уәкілетті органның қатысуымен жер қатынастарын басқару орган­ дарымен бірлесе отырыпжәне бас жоспар­ға, егжей-тегжейлі жоспарлау жоба­сына және басқа да қала құры­ лысы құжат­тары мен регламент­те­рі­не қа­таң сәй­кес­тікте сәулет, қала құ­ры­лы­ сы істері жө­ніндегі жергілікті ат­қа­ру­­шы органжүзеге асырылады.

63. Құрылыс салу үшін жер телімін беру немесе оның нысаналы мақсатын өзгерту туралы қаулының жобасы мы­на уәкілетті органдар комиссияла­ры­ның қорытындысы негізінде әзірленеді: сәулет, қала құрылысы істері жө­ ніндегі; жер қатынастары жөніндегі; санитарлық-эпидемиологиялық қызмет; қоршаған ортаны қорғау сала­сын­ дағы; мәдени мұра ескерткіштерін қорғау; жол полициясы; автомобиль жолдары қызметі (жол шаруалығы жерлерінде орналас­қан нысандар үшін); және жер телімдерін бөліп беру және орналастырылатын нысандарды инженерлік қамтамасыз ету шарттарын анықтайтын басқа да кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер.

64. Нысан құрылысының кешенді қорытындысы мен қаулы жобасын сәулет және қала құрылысы істері жөніндегі жергілікті атқарушы орган дайындайды. Ол үшін ұсынылған құжаттарды осы Ереженің 63-тармағында көрсетілген уәкілетті органдар өкілдерімен келісу үшін жергілікті сәулет және қала құрылысы органдарында біріңғай күн белгіленеді (аптасына бір реттен кем емес).

65. Көрсетілген талаптар жер телімдері құқығының басқа тұлғаларға өту жағдайында да сақталады.

66. Жер телімдеріне жеке меншік немесе ұзақ мерзімді жалға алу құқығы бар заңды тұлға оны игеруді жергілікті атқарушы органның қаулысына және қала құрылысы регламенттеріне сәйкес жүзеге асырады.

(Жалғасы бар)

шарайна oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

21

Қағбаның алтын құлпы Меккеде қасиетті Қағбаның құлпы ауыстырылды. 750 сынамалы саф алтыннан құйылған жаңа құлыптың бұрынғысынан айырмашылығы да таза алтыннан соғылғаны екен. Сауд Арабиясы королінің қаржысына жасалған алтын құ­ лыпты Мекке қаласының әкімі Халед Аль-Фейсаль салтанатты түрде есікке ілді. Ал құлыптың кілті шейх Абдул Кадиру аш-Шайбиге берілді. Оның әулеті Қағбаның есігін ашатын кілтті XV ғасырдан бері сақтап

Тәуелсіздікке тарту келеді. «Қағбаның құлыбы соңғы 60 жылда бірінші рет ауыстырылып тұр. Кілт қолдан тоқылған арнайы сөмкеге салынып, ең қауіпсіз жерде сақталады. Тарихқа үңілсек, Ислам халифаты уақытында Қағбаның кілті бір рет ұрланып, табылды», – дейді шейх. Биыл Меккеге 6 млн.нан астам мұсылман барған. Қасиетті жерге тәу етушілер саны жыл сайын 10-20 пайызға көбейіп отыр.

71 жастағы танымал режиссер Александр Бурдонский – Сталиннің тікелей немересі. Ол – Сталиннің ұлы Василий мен Галина Бурдонскаяның баласы. Александр 40 жылдан бері Ресей армиясының орталық театрында қызмет істейді. Ол жақында сырт келбетін өзгертіпті, яғни мойнына

шәлі орап, көзіне қара көзілдірік киіпті. Сақал-мұрт қойған оны «Атасына қатты ұқсап кетті» дейді әріптестері. «Менің атам XX ға­ сырдың ең ұлы тұлғасы болды», –

Алматы облысы Көксу ауданының 76 жастағы тұрғыны Әмірбай Рысқұлов Гиннестің рекордтар кітабына енді. Әлемдік рекорд жасау үшін оған бар болғаны жарты сағат кетіпті. Ол жарты сағат ішінде 10 келі гір тасын 750 рет көтерген. Ресейдің Архангельск қаласында өткен 400 адам қатысқан күш­ті­ лер жарысында Әмірбайдың 4 қарсыласы болған.

- Бұл жеңіске мен жылдар бойы дайындалдым. Бұл жеңісім­ді Ұлы мәртебелі Тәуелсіздік мерекесіне тарту етемін. Еліміз­дің чемпиондары қазақ елін әлемге таныта берсін, – дейді ол.

Сталин атасынан аумай қалған дейді ол. Және ол осы пікіріне жұрттың бәрі қосылады деп ойлайды екен...

Қайыршы ма, Ажал күткен азапты жылдар Жақында Алманияның 95 жастағы

тұрғыны Маргот Воелк Гитлердің тамағын дегустация жасағанын айтты. Ол бұл құпияны алпыс жылдан астам уақыт жасырып келген. Оның айтуынша, екі жыл бойы Гитлердің ішетін асының дәмін татып келгенін оның күйеуі де білмепті. Ал күйеуі Гитлердің төңірегінде қызметте болған. Воелктің міндеті тамақтың уланған-уланбағанын тексеру болған. Бүгінде Польша жеріндегі, соғыс жылдарындағы Гитлердің «қасқыр қоймасында» одан басқа 14 адам қызмет істеген. «Әр атқан таң біз үшін ең соңғы болуы ықтимал-ды. Өйткені оның тамағына кез келген уақытта у салуы мүмкін еді» дейді кемпір.

Болгарияның Баилово деревнясының тұрғыны, 98 жастағы қайыршы Добри қарт Софиядағы Александр Невский соборының қасында қайыр сұрап тұрады. Ол күн сайын ерте тұрып 10 шақырым қалаға жаяу жүріп келеді. Собор туралы деректі фильм түсірген журналист қызық жайға тап болыпты. Добри қайыршы соборға 40 мың еуро сыйға тартыпты. Бұл собор собор болғалы жеке адамнан түскен ең қомақты қаржы көрінеді. Ақшаның көшеде алақан жайып, қайыр сұрап жүрген қайыршыдан түскені баршаны қатты таң­ ғалдырған.

Дайындаған Ұлдай ҚАБОШҚЫЗЫ

бай ма?

22

хабар-ошар Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

oral_oniri@inbox.ru

«Әмбебап полицей» көпшілік көңілінен шығуда

Сәкен ӘБІЛХАЛЫҚОВ, «Орал өңірі»

Көзіміз жетті дүниенің жалғанына Не істейміз тағдырдың салғанына Күйінеміз қатыгез сұм ажалдың, Ортамыздан тым ерте алғанына. Қызымыз жатқан жерің жарық болсын! Сен біздің жұдырықтай жүректесің, Жәннатта боп, топырағың торқа болсын!

БҚО ІІД-де аталмыш департамент жанындағы қоғамдық кеңестің ағымдағы жылғы соңғы отырысы өтті. Жиынды ашқан қоғамдық ке­ ңес төрағасы Қазыбай Бозымов осы кеңес құрамында болған сам­бо күресінен төрт дүркін әлем чемпионы Ерболат Байба­ты­ров­тың БҚО ІІД штатына қабыл­да­ нуына байланысты ережеге сәй­кес мүшеліктен шығарылғанын мәлімдеді. Оның орнына М.Өте­мі­сов атындағы БҚМУ ректо­ры­ ның кеңесшісі Тұяқбай Рысбеков бекітілді. БҚО ІІД әкімшілік полиция басқармасы басшысының міндетін атқарушы Мүсілім Жәр­де­мов «Әмбебап полицей» жоба­сының жүзеге асу барысы жө­нін­­де баяндады. «Патрульдік және жол полициясы қызметкерлерін біріктіру бұл қосымша штатсыз, қаражатсыз, ішкі қор есебінен патрульдік эки­паждардың санын екі есе артты­руға, олардың оқи­ға орнына тез жетуіне, адамдар­ға шұғыл көмек көрсетуге мүмкін­дік береді, - деді ол. - Жаңадан құрылған жол-патрульдік поли­циясының бірінші батальоны қа­ла көшелеріндегі бұ­зақылықтар­ ды болдырмай, тұрғындардың алаңсыз демалуына жағдай жа­­сап, жолдағы көлік кеп­телісін рет­теп, көшедегі қылмыс­тарды ізін суытпай ашуы тиіс. Ал екін­ші

Сағына еске алушылар: анасы Мубина және бауырлары «Спортқа дарынды балаларға арналған облыстық мамандан­ ды­рылған мектеп-интернат» мемлекеттік мекемесі азаматтық қыз­мет­керлерге бос орынға конкурс жариялайды:

батальон қала сыртын­дағы авто­трассаларда және «Шеп» жүйесі­ нің стационарлық бекеттерінде қызмет атқарады. Бүгінгі күні облысымыздағы «әмбебап поли­ цейлердің» саны 418 бірлікті құ­райды. Оның 237-сі Орал қала­ лық ішкі істер басқармасы ба­тальонында, 151-і БҚО ІІД әкім­ шілік полиция басқармасы жа­ нындағы батальонда, 30-ы Бөр­лі аудандық ішкі істер бөлімі­нің взводында. «Әмбебап полицей» жобасы іске асырылған сәттен бері 2147 рет шақырту түсіп, 13 мың әкімшілік құқық бұзушылықтың жолы кесілді. Екі мыңнан аса қо­ғамдық тәртіпті бұзушы есепке қойылды. Кө­шеден 400 бұзақы, 390 қаңғыбас, 2630 маскүнем ұсталды. 116 көше қылмысы ашы­лып, берілген бағ­дарлар бойын­ша 80 автокөлік, 215 мас жүргі­зуші, іздеуде жүрген 6 қылмыс­ кер, қылмыс жасаған 130 адам құрықталып, жолдағы 34 көлік

кептелісі реттелді. Мі­не, осы жұ­мыстарға байланысты ағымдағы жылдың қараша айын­да қоғам­дық орындардағы қыл­мыс 8 пайызға, көшедегі қылмыс 11,4 пайызға, жол апаты 6 пайыз­ға азайып отыр. Жол-патрульдік полицияның барлық қызметкері тиімділігі жо­ғары радиостанциямен қамта­ма­ сыз етілді. Облыстық әкімдіктің және мәслихаттың қолдауымен облыстық бюджеттен қаражат бө­ лініп, салонының ішіне де, сыртына да бейне және аудиожазба жүйесі орнатылған «Шкода» маркалы 30 жаңа автокөлік берілді. Ал 16,5 млн. теңгеге сатылып алынған «Автоураган» кешені екі ай мерзім ішінде мемлекеттік борышкерлерді, айыппұл тө­ леуден жалтарып жүргендерді анықтау кезінде мемлекетке 6 млн. теңгеден астам кіріс кіргізді». Жиын соңында қоғамдық ке­ ңестің келер жылға арналған жұ­ мыс жоспары бекітілді.

«Шаңырақтың» шаттығы «Шаңырақ» жасөспірімдер үйінде шыршатой ұйымдастырылып, балаларды құттықтауға Аяз ата, Ақшақармен бірге қалалық мәслихат депутаттары мен кәсіпкерлер барды.

1. Алғашқы әскери дайындық пәнінің мұғалімі – 1 бірлік 2. Кітапханашы (жүктілікке және босануға байланысты демалысқа шыққан негізгі қызметкердің орнына) – 1 бірлік Үміткерлерге қойылатын талаптар: 1. Жоғары кәсіби білімі 2. Жұмыс өтілі – 3-5 жыл 3. Біліктілік санатының болуы 4. Компьютермен жұмыс істеу дағдысы Қажетті құжаттар хабарландыру шыққан соң 15 күнтізбелік күнде мына мекенжайға тапсырылуы қажет: Орал қаласы, Жданов көшесі, 7/1, «Ремзавод» аялдамасы, тел.: 28-48-07. БҚО МАЭ сотының шешімдерімен 14.11.13 ж. «Жангирхан» ЖШС (БҚО, Орал қ., Ярославская к., 12-үй, 86-п. БСН 060940008917, ЗТ, мем. тіркеу куәлігі 6978-1926-ЖШС б.к. 27.09.2006 ж.), 01.08.2013 ж. «УралАвтоЭкспресс» ЖШС (БҚО, Орал қ., Құрманғазы к., 121-үй, 14-п. ЖСН 270100240500, ЗТ мем. тіркеу куәлігі 7332-1926-ЖШС, б.к. 16.10.2008 ж.), 06.05.2013 ж. «Истрем НС» (БҚО, Теректі ауданы, Федоров с., Юбилейный к., 16-үй, БСН 051040009014, ЗТ мем. тіркеу куәлігі 20-ю-1926-14, б.к. 21.09.2010 ж.) банкроттар деп танылды. Талап-шағымдар осы хабарлама жарияланған күннен бастап 2 ай мерзім ішінде Орал қаласы, Сарайшық көшесі, 19-үй, 92-пәтер мекенжайы бойынша қабылданады. Тел.: 8 (7112) 50-02-73, 87015215113.

Дзюдо додасында Жаңа жыл мерекесіне орай Орал қаласында 2001-2003 жылдары дүниеге келген жасөспірімдер арасында дзюдо күресінен ашық облыстық турнир өтті. Турнирде Ақжайық, Бөрлі, Жә­ нібек, Зеленов, Қазталов, Сырым, Теректі, Шыңғырлау аудандарынан және «Жекпе-жек» ОРМБЖМ және №4 БЖСМ-дан келген 167 жасөспірім бақ сынасты. Нәти­ жесінде 26 келі салмақта Қазталов ауданынан Сенім Сейітқалиев, 29 келі салмақта №4 БЖСМ-дан Ерназар Ермеков, 32 келі салмақта Теректіден келген Дәурен Оралбаев, 35 келі салмақта бөрлілік

Данияр Абаев, 38 келі салмақта Сырым ауданынан келген Бейбарыс Нұралиев, 42 келіде жәнібектік Бекзат Мұсаев, 46 келіде жәнібектік Бекзат Нығметов, 50 келі салмақта Сырым ауданынан келген Мирас Ерболатов, 55 келіде №4 БЖСМдан Бахтияр Якубов, 55 келіден жоғары салмақта №4 БЖСМ-дан Шыңғыс Қаржау жеңімпаз атанды.

Өз тілшіміз

Батыс Қазақстан облысының әкімдігі облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Аманкелді Медхатұлы Дәулетжановқа сүйікті апасы Баянның ұзаққа созылған науқастан қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Нұрлыбек РАХМАНОВ, «Орал өңірі» Бүгінде «Шаңырақ» үйін сәбилі 27 жас отбасы мен жалғыз басты 12 ананың паналап отырған жайы бар. Олардың алпыс шақты бөбегіне шыршатой өткізуге депутат Асқар Лекеров, жеке кәсіпкер Алексей Попов, «Земэнергосервис» ЖШС, «Нұр» ба­лалар үйі мен мектеп-интернат­-

Жаңақала ауданы Айдархан ауылында туып-өскен аяулы қызымыз, қымбатты бауырымыз Дания Ерғалиқызы Би­се­ нованың дүниеден озғанына 5 жыл болуына орай сағына еске аламыз.

тары түлектерінің батысқа­зақ­стан­ дық одағы» қоғамдық бірлестігі демеуші болғанын, шараның әде­ мі өтуіне «Жас ұрпақ» әлеуметтік даму орталығы барынша еңбек­ тенгенін айта кеткен жөн. Үйдің кіреберісіне әсем безендірілген шырша қойылып, ба­-

лалар түрлі ертегі кейіпкері бо­лып киініп, әжептәуір дайын­дал­ ған. Олардың өнерін тамаша­ла­ған Аяз ата сыйлығын үлес­тіріп, игі тілегін арнады. Ата-аналар ба­ лаларының есінде ұзақ сақталар кеш үшін жомарт жандарға ал­ ғыстарын жаудырды.

«ҚазИИТУ» ғылыми-білім кешенінің әкімшілігі мен ұжымы Батыс Қазақстан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Аманкелді Медхатұлы Дәулетжановқа апасы Баянның қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады. “Орал өңірі” газеті редакциясының ұжымы М.Өтемісов атындағы БҚМУ-дың аға оқытушысы Балдай Ходжановаға інісі Қайырханның қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

дала-қала oral_oniri@inbox.ru

Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

ік д з ү ң ы д л ы «Ж » і с і ш л і т с а ж

Құрылыс

қарқыны

2013 жылғы қаңтар-қа­рашада орындалған құры­лыс жұмыс­тарының көле­мі 51,1 млрд. теңгені немесе 2012 жылдың қаңтар-қараша деңгейіне 102,4 пайызды құрады. Ағымдағы жылдың 11 айында 1663 жа­ңа ғимарат, оның ішінде 1462 тұрғын үй және 201 тұрғын үйге жатпайтын ғи­ мараттар пайдалануға берілді. Осы мерзімде тұрғын үй құрылысына 12,2 млрд. теңге инвестиция бағыттал­ ған, бұл 2012 жылдың сәйкесті кезеңінен 1,8 пайызға көп. Пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы алаңы 225,5 мың шаршы метрді құрады. Өтпелі жылдағы 1 желтоқсанға де­йін жұртшылық қаражаты есебінен 159,5 мың шаршы метр тұрғын үйлер, республика­лық бюджет қаражаты есебінен 25 мың шаршы метр кредиттік тұрғын үйлер және 25,4 мың шаршы метр арендалық коммуналдық үйлер, кәсіпорындардың өз қаражаты есебінен 14,1 мың шаршы метр коммерциялық тұрғын үйлер мен (1,5 мың шаршы метр) жұмысшыларға арналған жатақханалар салынды. Іске қосылған тұрғын үйлердің көбеюі Бөрлі, Қазталов және Қаратөбе аудан­дарынан басқа барлық аудандарда және Орал қала­сында байқалады.

Қараша айындағы орташа жалақы – 98 536 теңге

Санаулы сағаттардан кейін тарих қойнауына енгелі тұрған Жылан жылы Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлықтехникалық университеті жанындағы студенттік «Заңғар» газетінің тілшісі Айнұр Базарова үшін жемісті де жеңісті жыл болды. Басты жеңісі - «Батыс Қазақстан облысы жастар қауымдастығы» заңды тұлға­лар бірлестігі белгілеген «Жыл үздігі 2013» байқауында «Үздік жас тілші» ата­лымын жеңіп алуы. Оған дейін қараша айында Астана аспанын дүрілдеткен шығармашыл жастардың XVI «Шабыт» халықаралық фестиваліне қатысып, «Үздік әдеби шығарма» аталымы бойынша дипломант атанып, олжалы оралған болатын. Сондай-ақ облыстық дін істері, жастар саясаты мәселелері басқармалары, «Жа­ йық» деструктивтік діни ағымдардан жа­па шеккендерге көмек орталығы бірлесе ұйымдастырған жастар арасында­ғы «Замандасқа айтарым бар...» шығар­ма­ шылық байқауында алғысхатқа ие болып, бағалы сыйлықтармен марапатталды. Жалпы, әңгіме жазуды жаны сүйетін Айнұрдың проза саласында қол жеткізген табыстары аз емес. 2011 жылы облыстық жастар шығармашылығы орталығы өткізген «Дала дарындары» байқауының көркем

проза жанры бойынша ІІІ орын, 2012 жылы «Жайық Пресс» ЖШС ұйымдастырған «Тілші болғың келсе...» байқауының ІІІ орын иегері атанды. Әңгімелері Ақұштап Бақтыгерееваның рецензиясымен «Сырымның сыршылдары» атты жинаққа енген, сонымен қатар әңгімелері мен мақалалары облыстық «Орал өңірі», «Жайық үні», «Жастар жа­нары» газеттерінде, жастардың респуб­ ликалық әдеби-мәдени, қоғамдық-саяси «Үркер» журналында жарияланып жүр. Ал балаларға арналған өлең, жұмбақ, ертігілері республикалық әдеби-сазды «Зерек Ботақан» альманахында жарық көріп, редакция алқасына қабылданды.

- Қаламымнан туған дүниемнің көп ішінен суырылып үздік деп танылып жатқа­ нын тамшыдай ғана еңбектің еленгені деп білемін. Жылқы жылы баршаға жақсылығы мен берекетін ала келсін! – дейді «Жылдың үздік жас тілшісі».

Айгүл АХМЕТОВА

Салтанаты жарасқан Жаңа жыл қарсаңында аудан тұрғындары тағы да бір жақсылыққа куә болды. Жаңадан салынған саз мектебі пайдалануға беріліп, ғимараттың ашылу салтанатында аудан әкімі Алдияр Халелов, зейнеткер ұстаз Б.Сапаров және басқалары сөз сөйледі. Лента қию рәсімін әкіммен бірге Ұлы Отан соғысының ардагері Сүйеу Игилманов атқарды.

Бөлшек саудадағы нақты көлем 2013 жылғы қаңтар-қара­шада жедел деректер бойынша бөлшек сауда көлемі 151,7 млрд. теңге құрады, оның ішінде сау­да кәсіпорындарымен 67,0 млрд. тең­ геге, базарлардағы сатушылар және сау­ да нысандары бар жеке кәсіпкерлермен 84,7 млрд. теңгеге тұтыну тауарлары сатылды. 2012 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда салыстырмалы бағамен нақты көлем индексі 124,5%-ды құрады. Ірі және орта кәсіпорындармен 38,8 млрд. теңге (25,6%) сомасында тауарлар сатылды, шағын кәсіпорындармен 28,1 млрд. теңге (18,5%), жеке кәсіпкерлермен 59,6 млрд. теңге (39,3%), базарларда 25,2 млрд. теңге (16,6%). Бөлшек сауда құрылымында азық-түлік емес тауарлар басым (62%).

Саз мектебінің директоры Айман Ора­ залинаға жаңа мектептің кілті ұсынылды. Содан соң көпшілік ғимараттың ішіне енді. Сапалы жұмыстың нәтижесіне ризалықта шек болған жоқ. Ғимараттың іші-сырты­ на сай. Түрлі сабақ өткізуге арналған бөл­ мелер, би, салтанат залы бар. Соңғы жылдары жақсы нәтижеге ие болып жүрген ұжымға бұл ғажайып жаңа­

23

жылдық тарту болды. Жиналғандарға ұжымның шағын концерті көрсетіліп, келгендер әр сыныпты аралап шықты. Ел Президенті Н.Назарбаевтың Жолдауында атап көрсетілгеніндей, өнерге қолдау мен бала болашағына деген қамқорлық осылай болса керек.

2013 жылдың қараша айында бір қызметкер­ дің орташа айлық атаулы жалақысы 98536 теңгені құрады және өткен жыл­ дың сәйкесті айымен салыстырғанда 11,8%-ға, нақты көріністе 4,8%-ға өсті. Жоғары еңбекақы дең­гейі өнеркәсіпте 201,5 мың теңге (орташа об­ лыстық деңгейден 2 есеге артық), әкімшілік жә­не қосалқы қызмет көр­сету саласында 141,0 мың теңге және құрылыста 139,3 мың теңге (1,4 есеге), қаржы және сақ­ тандыру қызметінде 120,9 мың теңге (1,2 есеге), ақпарат және байланыс саласында 110,2 мың теңге (1,1 есеге), кәсіби, ғылыми және техника­ лық қызметте 103,7 мың теңге (5,3%-ға) және кө­лік және қоймалауда 102,7 мың теңге (4,2%-ға) байқалады. Ең төменгі еңбекақы деңгейі өнер, ойын-са­уық және демалыс саласында байқалады, мұн­да орта­ша жалақы ор­ та облыс­тық деңгейдің 54,6%-ын құрайды.

Адақ ТАНАБАЙҰЛЫ, Шыңғырлау ауданы

Алғысым шексіз Қараша айының соңында қызым Жаннаттың жол-көлік оқиғасына ұшы­ рауы бәрімізге ауыр соққы болды. Қы­зымды облыстық кли­ни­калық ауру­ха­ наға жеткізген кезде, құрақ ұша жүгіріп, өлім мен өмір арасында жатқан адам­ның асты-үстіне түсіп, ем-домының бар­ лығын жа­сап, бүгінде бетін бері қарат­­қан ақ халат­ты абзал жандарға аналық үлкен жү­рек­пен шын алғысымды біл­ді­ремін. Олар осы клиниканың бас дәрі­-

герінің орынбасары Жұмабек Жәдігер­ұлы Шайхиев, жансақтау бөлімінің мең­ герушісі Виктор Петрович Ширяев, травматология бөлі­мі­нің меңгерушісі Серік Ораз­байұлы Қарекенов, дәрігерлер Азамат Тұрарбекұлы Мантбеков, Крис­тина Юреев­на Барсигиян, аға медбике Жұпар Серікқызы және медбике Нұр­сәу­ле Сәрсенбаева болатын. Адам өмі­рін сақ­тап қалу үшін бар ынта-жігер­ лерімен күресіп, өздерінің біліктілігін,

білімде­рін көрсете білген жансақтау бө­лімінің барлық қызметкерлеріне отбастарына амандық, еңбектеріне сәтті­лік тілеймін. Баршаңызға келе жатқан Жаңа жыл құт-береке, ырыс алып келсін.

Жаннат Шәкірованың анасы Тойған Жұмағазиева, Орал қаласы

«ОРАЛ ӨҢІРІ» Батыс Қазақстан облыстық қоғамдық-саяси газеті. 090000, Орал қаласы, Мұхит көшесі, 57/1. Е-mаіl: оral_oniri@inbox.ru Меншік иесі: «Жайық Пресс» ЖШС Бас директор

Жантас Набиоллаұлы САФУЛЛИН

Бас редактор Бауыржан ҒҰБАЙДУЛЛИН Редакция алқасы: Есенжол Қыстаубаев, Сырымбек Тұяқов (бас редактордың орын­ба­са­р­лары), Жаннат ЕСПОЛАЕВА (жауапты хатшы), Тоқтар КЕНЖЕҒАЛИЕВ (қоғамдық-саяси бөлім), Қазбек ҚАБЖАНОВ (арнайы тілші), Сәкен ӘБІЛХАЛЫҚОВ (экономика бөлімі), Нұрлыбек РАХМАНОВ (гуманитарлық бөлім). Меншікті тілшілер: Тілес ЖАЗЫҚБАЙ (Ақжайық ауданы) Нұрымбек Жапақов (Жәнібек ауданы) Өмірзақ Ақбасов (Жаңақала ауданы) Серік Жұмағалиев (Қазталов ауданы) Мүсірбек Айташев (Сырым ауданы)

8-711-42-21-720, 8-711-35-21-770, 8-711-41-21-755, 8-711-44-31-468, 8-711-34-31-126

Телефондар: Бас редактор 51-25-80, Бас редактордың орынбасарлары 24-17-08, 51-18-08,

Жауапты хатшы 50-83-99. Жарнама қабылдау тел/факс: 51-51-09; Бухгалтерия 50-63-99.

Газет ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2006 жылғы 4 мамырда тіркеліп, №7201-г куәлігі берілген

Е-mail: zhaikpress@inbox.ru Қолжазбаларға пiкiр айтылмайды және пай­­да­ла­ныл­маған хат автор­ларына жауап қай­та­рыл­май­ды. Деректердің дәлдiгi үшiн автор жауап­ты. Жарияланым авторларының пiкiрлерi ре­дак­ция көз­­қара­сын бiл­дiр­мейдi. Редакция тап­­сы­ры­сы­мен ­жа­зыл­ма­ған мате­риал­дар үшін қаламақы тө­лен­бейді. «Орал өңірінде» жа­рия­­лан­ған материалдарды сілтемесіз көшіріп ба­ су­ға бол­­май­­ды. Мақалалар электрондық нұсқада қабыл­да­на­ ды. Ж белгісімен жарияланған материалдар ақылы болып есептеледі.

Газет облыстық «Орал өңірі» га­зе­тi редакциясының компью­тер­­лiк орталығында терiлiп, бет­­тел­­дi. "Жайық Пресс" ЖШС баспаханасында басылды Индексі: 65428 Таралымы: 16042, 6 баспа табақ. Газет аптасына үш рет шығады. Корректорлар: Н.СҰЛТАНОВА, Д.шанкишева, ж.жайлауова Кезекшi редакторлар: Т.кенжеғалиев, н.рахманов

24

керуен сарай Сейсенбі, 31 желтоқсан 2013 жыл

Орал қаласының тұрғыны, асыл жар, аяулы ана, сүйікті әже Күнайым Фа­зыл­қызы Рустемованы мерейлі 58 жасымен және зейнеткерлікке шы­ ғуымен шын жүректен құттықтаймыз. Анамыздың аялы алақаны, мейірімді жүрегінің жылуы біз үшін әркез қымбат. Балаға анадан артық адам, анадан қым­ бат жан жоқ. Осындай қуанышты туған күніңізде сізге зор денсаулық, ұзақ ғұмыр, әкеміз екеуің әлі де талай қызықтарды бізбен бірге көруге тілек білдіреміз. Теңдесі жоқ данасыз, Арқа тұтар панасыз. Еңбегіңізді ақтаймыз. Аман болшы, анашым!

Игі тілекпен: жұбайыңыз Талғат, балаларыңыз Асқар, Армат, келіндеріңіз Назгүл, Румия және немерелеріңіз Қайсар, Сұлтан, Арсен, Арназ «Парасат» орденінің иегері, док­тор, профессор, академик, об­лыстық мәс­ли­хаттың депутаты, М.Өтемісов атында­ғы Батыс Қа­зақ­стан мемлекеттік универси­ тетінің құрметті рек­торы Асхат Сәлім­ ұлы ИМАН­ҒАЛИЕВ! Сіз басқарған ұжымды, сізді Жаңа жылмен шын жүректен құт­­тықтаймын. Айналайындар, алда­рыңнан ақ күн тусын. Ай­дарымыз да, айбарымыз да болып жүре беріңіздер. Ақ тілегім періште­нің құлағына шалынып, пайғамбарымыз қош көріп, Алла Тағала қабыл етсін. Дендеріңізге саулық, еңбектері­ңіз­ге береке, отбасыларыңызға мереке әкелсін. Әумин!

Қала ақсақалы Асқар Әбубәкіров Теректі ауданы Ақжайық ауы­лы­ның құрметті тұрғыны, ардақты да аяулы анамыз, немере-жиендерінің сүйікті әжесі Қапиза Құспанқызы МАМ­БЕТОВАНЫ 1 қаңтар күні 80-нің сеңгіріне шыққан жасымен шын жүректен құттықтаймыз! Әрқашан Алланың наза­рында, ба­қыттың базарында шалқып, та­сып жүре беріңіз. Сізге сарқыл­май­тын денсау­лық, ұзақ ғұмыр, таусылмайтын бақыт тілей отырып, ұрпақ­та­рыңыздың қызығы мен қуанышына, олардың сүйіс­пен­шілігіне бөлене беріңіз деген ниетімізді білдіреміз.

oral_oniri@inbox.ru

Құттықтаймыз! Тасқала ауданы Мереке ауылының тұрғыны, сүйікті әкеміз, атамыз Темі­ реш Телғараұлы ЖАНЖІГІТТІ мерейлі 90 жасы­мен шын жүректен құттықтай­мыз! Құтты болсын 90 деген жасыңыз, Қуаныштың кемерінен тасыңыз. Әрқашан да мықты болып денсаулық, Қажымастан жүзден әрмен асыңыз.

Құттықтаушылар: балаларыңыз, немерелеріңіз, жиендеріңіз, шөберелеріңіз Қаратөбе ауданы Саралжын ауы­ лының тұрғыны, ардақты әке­міз Жай­ лан АҚСҰЛТАНОВТЫ 70 жасымен шын жүректен құттықтаймыз.

70 жас құтты болсын, ардақты әке, Құдайым қылсын сізді әр кез аман. Сіз бар деп мақтанамыз, шаттанамыз Әрдайым арамызда жүрші аман. Біздер үшін қазыналы дерексіз Әрқашан да тірегіміз, керексіз. Тамыры көп, жапырағы жайқалған Ардақты әке, мәуелі бәйтерексіз. Құтты болсын 70 деген жасыңыз, Қуаныштан дариядай тасыңыз. Немере-жиендеріңізбен шаттанып, Ардақты әке 100-ге аяқ басыңыз.

Құттықтаушылар: ұл-келіндеріңіз, қыз-күйеу балаларыңыз, немере-жиендеріңіз, шөберелеріңіз

Мереке күн нұрға толсын жүзіңіз, Қуаныңыз, шаттаныңыз, күліңіз. Бала-шаға қызығына кенеліп, Ортамызда аман-есен жүріңіз. Анажан, өрлей берсін өр кемеңіз, Ақтауға ақ сүтіңді тер төгеміз. Мың жасап үрім-бұтақ ортасында, Мәңгілік үстем болсын мәртебеңіз.

Шын жүректен құттықтаушылар: балакелініңіз, қыз-күйеу балаңыз Абай-Алмагүл, немере-жиендеріңіз Елнұр, Айнара, Алтынай-Арман, Рустам, Жоламан-Мөлдір, Хамза

Тілек білдірушілер: бала-келініңіз АйнұрбекАйнагүл, қыз-күйеу балаларыңыз РамазанАйгүл, Ізтұрған-Айдын, Қайырбек-Айнагүл, зайыбыңыз Ұлдай Теректі ауданы Подстепный қазақ жалпы орта білім беретін мектебінің география пәнінің мұғалімі Мәншүк Жақсығалиқызы УТЕПКАЛИЕВАНЫ мерейлі 50 жасымен шын жүректен құттықтаймыз. Білім саласында жаңашыл баста­малар мен жақсы күндерде, ұстаз­ дықтың нәтижелі сәттеріндегі еңбегі­ ңізге шабыт, отбасыңызға баянды ба­қыт, ең бастысы мықты денсаулық, көтеріңкі көңіл күй тілейміз.

Өмірдің әр қырынан іздеп арай, Бақыт құсы самғасын сізге қарай. Сексеннің асуынан еркін асып, Сәтті қадам басыңыз жүзге қарай.

Жаңақала ауданы Бірлік ауы­­лы­ның тұрғыны, аяулы анамыз Қаным Қайнықызы КАМИЛА­ ШОВАНЫ 80 жасқа, Айтпай елді мекенінің тұрғыны, сүйікті анамыз Меруерт АЙ­БАТҚАЛИЕВАНЫ 74 жасымен және Бірлік ауылы тұрғыны, ініміз Ерсайын Салмен­ ұлы КАМИЛАШОВТЫ қамал бұ­ зар 40 жасымен құттықтаймыз! Жаңа жылда жаңа табыс, шат көңіл, отбасы бірлігін тілейміз.

Тілек білдірушілер: Подстепный қазақ жалпы орта білім беретін мектебінің ұжымы

Ақжайық ауданы Бесоба ауы­лы­ның тұрғыны Раушан Жұма­ ғали­қызы БАХТИЯРОВАНЫ 1 қаңтарда толатын 60 жасымен құттықтаймыз. Құтты болсын бүгінгі мерекеңіз, Сіз бар кезде асқармен теңесеміз. Алшаң басып жүре бер арамызда, Тарқамасын әрдайым берекеңіз! Орындалсын, анажан, басты арманың, Ешқашанда таймасын бастан бағың. Ұлы тойға ұлассын туған күнің, Жақсылыққа жайылып дастарқаның. Тілек білдіруші: ұлыңыз Данияр, қызыңыз Бақытгүл және немерелеріңіз

ҚПО «Парыз» күміс сыйлығын иеленді АСТАНА, Қазақстан, 20 желтоқсан 2013 жылы Тәуелсіздік сарайында өткен бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі бойынша «Парыз - 2013» республикалық байқауын қорытындылауға арналған салтанатты шарада «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б.в.» (ҚПО) компаниясы «Үздік әлеуметтік жоба» аталымында күміс сыйлық иеленді. Салтанатты шараға Қазақстан Республикасының Президенті, Премьер-министр, Үкімет мүше­ ле­рі және өзге де ресми тұлға­лар қатысты. ҚПО компания серіктестері мен облыс әкімдігінің қолдауына сүйене отырып, компания қыз­мет­ керлерінің көпшілігінің тұрғылық­ ты мекені саналатын Батыс Қа­ зақстан облысының (БҚО) және кен орнын жағалай орналасқан елді мекендер тұрғындарының тұрмыс жағдайын жақсартуға өз үлестерін қосу арқылы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің озық үлгісі болуға тырысады. ҚПО «Парыз» күміс сыйлығын Орал қаласында жалпы білім бе-

ретін мектеп құрылысы бойынша әлеуметтік жобаны жүзеге асыр­ ғаны үшін иеленді. Мектеп ғима­ раты 1200 оқушыны қамти алатын бір кешенге біріктірілген үш қа­ баттан және бес блоктан тұрады. Мектеп түгелдей жасақталған жә­ не сапалы білім алу үшін қажетті­нің бәрі бар: еңбек сабағын өткі­зуге арналған шеберхана, меди­ циналық қызметкердің бөлмесі, кітапхана, тіл сыныптары, АӘД са­бақтарын өткізу үшін арнайы жаб­ дықталған бөлме, асхана және басқа да арнайы ғимараттар. ҚПО жыл сайын облыс аумағын­ да бірнеше ірі әлеуметтік жобаларды жүзеге асырады. Нысандардың тізімі мен басымдылығын облыс

басшылығы анықтайды. ҚПО-ның әлеуметтік бағдарламаларының негізгі бағыты – денсаулық сақтау, білім, мәдениет және спорт ны­ сан­дарының құрылысын жүргізу. ҚПО-ның барлық әлеуметтік ны­ сандарының құрылысы тек қана қазақстандық мердігерлердің кү­ шімен салынып келеді. Атап айтарлығы, 2012-2013 ж.ж. аралығында «100 мектеп, 100 ау­ рухана» мемлекеттік бағдарлама­ сы аясында ҚПО-ның қатысуымен бес жаңа мектеп салынды. Олар­ дың біреуі Орал қаласында, ал қалған төртеуі шалғай аудандарда Ақжайық ауданының Ақсуат ауылында, Қаратөбе ауданының Үшағаш ауылында, Теректі ауда­

нының Көнеккеткен ауылында және Ақжайық ауданының Сай­ құдық ауылында. Сонымен қатар ҚПО қаражаты есебінен Орал қаласында бала­ бақша салынды, жолдар салынды және жөнделді, Бөрлі ауданы­ның Успенов ауылындағы мектеп күр­делі жөндеуден өткізілді. Бе­ре­зов және Успенов ауыл­да­рындағы сумен жабдықтау жүйеле­ріне күр­делі жөндеу жасалып, Бөр­лі ауда­ нының Жарсуат ауылындағы және т.б мектеп шеберханалары да күр­ делі жөндеу­ден өтті. Бұдан бұрын ҚПО Орал қала­ сындағы салтанат үйінің, Бөкей ордасы ауданының шалғайдағы Би­сен ауылындағы отбасылық-дәрі­ герлік амбулаторияның, Теректі ауданына қарасты Сарыөмір ауы­лында мәдениет үйінің және Шың­ғырлау ауданы Шыңғырлау ауы­ лындағы музыкалық мектептің құрылысын аяқтады. ҚПО-ның бас директоры Дамиа­ но Раттидің мәлімдеуінше, атал-

мыш әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру ҚПО мен Батыс Қазақстан облысы басшылығының арасында қалыптасқан жемісті әріптестік пен серіктестік қарым-қатынастар арқасында мүмкін болды. «Парыз» күміс сыйлығын иеленуге қа­тысты ойын білдірген Дамиано Ратти: «Біз үшін бұл сыйлық – ай­мақтың әлеуметтік инфрақұрылы­мын дамытуға қосқан үлесі үшін компанияға берілген жоғары ба­ға. Жоғары өндірістік көрсеткіш­ терге қол жеткізумен қатар ҚПО Қарашығанақ кен орнынан иге­ріл­ген байлықты аймақ тұрғындары мен жалпы Қазақстан Республи­ касының игілігі үшін жұмсауға мүдделілік танытады», - деді.

1998 жылдан бастап ҚПО-ның әлеуметтік салаға салған инвести­ циясының жалпы көлемі 565 мил­лион АҚШ долларынан асып түс­ ті, оның ішінде 2011 жылдың со­ңында пайдалануға берілген «Қа­ рашығанақ-Орал» газ құбырының да құрылысы бар.