Spisanie "Humanus", broi 2q 2014 godina by Ангел Грънчаров

HUMANUS

Áðîé 2 Ãîäèíà I 2014 Íîåìâðè Íîåìâðè

Ñïèñàíèå çà ñúâðåìåííî îáðàçîâàíèå, çà íàñúð÷àâàíå íà äóõîâíîòî è ëè÷íîñòíîòî èçðàñòâàíå è óêðåïâàíå íà ìëàäèÿ ÷îâåê

HUMANUS Ñïèñàíèå Êíèæêàòà, êîÿòî äúðæèø â ðúöåòå ñè, óâàæàåìè ÷èòàòåëþ, ñå èçäàâà îò ìàëêà ãðóïè÷êà åíòóñèàñòè, êîÿòî íå å ïîäêðåïåíà, êàêòî ìîæå äà ñå î÷àêâà, îòíèêúäå. Îò ñàìî ñåáå ñè ñå ðàçáèðà, ÷å ñïèñàíèåòî íÿìà êîìåðñèàëåí õàðàêòåð, òî ñå ðàçïðîñòðàíÿâà íàïúëíî áåçâúçìåçäíî íàé-âå÷å â ãðàäñêè, ÷èòàëèùíè è ó÷èëèùíè áèáëèîòåêè – ñ íàäåæäà îòòàì äà ñòèãíå äî òèÿ, çà êîèòî å ïðåäíàçíà÷åíî. Â òàçè âðúçêà ìîëèì àâòîðèòå íà îíèÿ òåêñòîâå, êîèòî ñà ïóáëèêóâàíè òóê áåç èçðè÷íîòî èì ñúãëàñèå, äà ïðîÿâÿò èçâåñòíî âåëèêîäóøèå è äà ïðîñòÿò âîëíîñòòà íè – ïðàâèì âñè÷êî ñ îãëåä äà ñìå ïîëåçíè íàé-âå÷å íà ìëàäèòå. Íåêà òîâà, ÷å íÿìà äà íè òîðìîçÿò çà íàðóøåíè àâòîðñêè ïðàâà äà áúäå òåõåí ïðèÿòåëñêè æåñò è èçðàç íà äîáðîíàìåðåíà ïîäêðåïà ñïðÿìî èíà÷å áëàãîðîäíàòà êàóçà, íà êîÿòî ñå îïèòâàìå äà ñëóæèì ñúñ ñêðîìíèòå ñè ñèëè è ñðåäñòâà.

Ãëàâåí ðåäàêòîð: ðåäàêòîð: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ Ãðúí÷àðîâ

ISSN 23672367-6027 (Print) ISSN 23672367-6078 (Online) © Öåíòúð çà ðàçâèòèå íà ëè÷íîñòòà HUMANUS 2

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ: ÏÐÎÂÎÊÀÖÈÈ, ÐÅÀÊÖÈÈ, ÎÒÇÈÂÈ, ÂÚËÍÅÍÈß Êàêúâ êîøìàð, äðàãè ðîäíè áþðîêðàòè: ñàìèÿò Õðèñòî Áîòåâ, îêàçâà ñå, áèë ïðèâúðæåíèê íà äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå è ó÷èëèùå!..........................................................8 Îïòèêàòà, íà÷èíúò íà ãëåäàíå å èñòèíñêè âàæíîòî...............................................................................................10 Ïîçíàíèå è äåéñòâèå ñà íåäåëèìè......................................11 Íóæåí íè å ïî-äîáúð ïîäõîä êúì âúçïèòàíèåòî – ïîäõîä, èçïúëíåí ñ ðàäîñò, à íå ñ ãîëè ðàçñúäú÷íè íàçèäàíèÿ è íàêàçàíèÿ.................................................................................12 Â íîâèÿ áðîé íà ñïèñàíèå HUMANUS ùå ìîæåòå äà ïðî÷åòåòå è òåêñò îò Àòèíà Äèìèòðîâà............................13 Êîìó å íóæíî îáùåñòâî, ñúñòàâåíî îò íåïúëíîöåííè, ñëàáè â ëè÷íîñòíî è äóõîâíî îòíîøåíèå õîðà?................15 Îòâîðåíî ïèñìî äî áúäåùèÿ ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî...............................................................................................16 Ðàëèöà Êîâà÷åâà Ó÷èëèùåòî å íà÷àëîòî íà âñè÷êè íà÷àëà, îòòóê òðÿáâà äà çàïî÷íå ãîëÿìàòà è òàêà æåëàíà ïðîìÿíà â æèâîòà íè!.............................................................................................22 Êëàñíàòà ñòàÿ å ëàáîðàòîðèÿ..............................................23 Åäíà ÷óäåñíà èäåÿ è èíèöèàòèâà çà èçÿâÿâàíå íà ìëàäè õîðà íà ñòðàíèöèòå íà ñïèñàíèå ÈÄÅÈ............................25 Èíèöèàòèâàòà çà ïðîâåæäàíå íà àíêåòè, äèñêóñèè, êîíêóðñè çà åñåòà ïî èíòåðåñíè è âàæíè çà ìëàäèòå õîðà ïðîáëåìè íàáèðà ñèëà...........................................................27 Êîíêóðñ íà òåìà: êîé å íàé-ñëàáèÿò áúëãàðñêè ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà â ïî-íîâèòå âðåìåíà?.........33 Çàòâúðæäàâà ñå ÷óäåñíîòî ìè âïå÷àòëåíèå îò ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà.................................................34 Âñåêè ìîæå äà áúäå äîáúð – è âñåêè ìîæå äà îáè÷à Áîã………………………………………………………………35 3

Ãëåäàéòå ÷óäåñíîòî, ìíîãî ïîó÷èòåëíî è òàêà áîãàòî íà ñìèñúë èíòåðâþ íà ïðîô. Ê. ßíàêèåâ................................36 ×åñòèò ÷åòâúðò âåê îò ðàçðóøàâàíåòî íà çëîêîáíèÿ ñèìâîë íà ñúâåòñêî-ðóñêèÿ èìïåðèàëèçúì: Áåðëèíñêàòà ñòåíà!........................................................................................37 Åäíà ìúäðà êèòàéñêà ïîãîâîðêà.........................................39 Ñëåïîòàòà íà óìà å íå ïî-ìàëêî ëîøà îò ñëåïîòàòà íà î÷èòå.........................................................................................40 Ãëåäàéòå ôèëìà "Äåìîêðàòè÷íèòå ó÷èëèùà"...................40 Ñòðàíèöàòà íà îíëàéí-èçäàíèåòî íà ñïèñàíèå HUMANUS……………………………………………………41 Ðåãèñòðàöèèòå íà ñï. ÈÄÅÈ è íà ñï. HUMANUS â ìåæäóíàðîäíàòà áàçà äàííè íà ISSN.........................................42 Ñòðàøíèÿò ñúä – Ìèêåëàíäæåëî........................................42 Àêàäåìèÿòà íà Ïëàòîí.........................................................43 Åòî êàêâà å àòìîñôåðàòà â ó÷èëèùåòî, â êîåòî ñâîáîäàòà íå å çàáðàíåíà....................................................................44 Ñòðàõîòíà ìèñúë íà ïîêîéíàòà áàðîíåñà Òà÷úð!............45 Îòíîñíî æèâååíåòî çà äíåøíèÿ "åäèíñòâåí" è "íåïîâòîðèì" äåí...................................................................................46 Äàëè ãëóïöèòå íàèñòèíà òðÿáâà äà áúäàò îñòàâåíè íà òÿõíàòà ãëóïîñò?....................................................................47 Êàêâî å äà ñè ãåíèé?.............................................................47 Ñèñòåìàòà å ïðèêëåùèëà ìëàäèòå òàêà, ÷å èçñìóêâà ñèëèòå èì....................................................................................48 Öåíçóðà...................................................................................51 Èñêàì ñúñ ñâîÿòà ðàáîòà äà çàñòàâÿ çðèòåëÿ äà ìèñëè.52 Íÿêîëêî ìúäðè ìèñëè íà ×óäîìèð...................................53 Ïîçäðàâ îò îáùíîñòòà íà ïî÷èòàòåëèòå íà Ôðèäðèõ Íèöøå......................................................................................54 Ïîäàðúê çà âàñ: ñúâñåì íîâàòà ìîÿ êíèãà ñúñ çàãëàâèå "Èçêóñòâîòî äà ñè ó÷èòåë"....................................................55 Íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, îêàçâà ñå, ïðàâè ÷óäåñíî âïå÷àòëåíèå!.................................................56 Êîé ïîñòúïâà ÷åñòíî, íå æèâåå ëåñíî................................57

Èäåÿòà íà ñïèñàíèå HUMANUS ïðîäúëæàâà äà ñå èçáèñòðÿ.......................................................................................57 Áåç ìèñëåùè ïî íîâ íà÷èí õîðà ïðîìÿíà íèêàêâà íå ìîæå äà èìà............................................................................60 Êîãà è íèé îò íàñåëåíèå ùå ñå ïðåîáðàçèì â íàðîä?.....65 Ñâîáîäàòà òâîðè äîáðî è ïðîñïåðèòåò ïîñòîÿííî, äîêàòî òèðàíèÿòà ðàæäà ñàìî çëèíè, ñòðàäàíèÿ, ìèçåðèÿ è áåäñòâèÿ...................................................................................65 Ãëåäàëè ëè ñòå àìåðèêàíñêè ôèëì "Îò÷óæäåíèå"?.........67 Æàëêîòî å, ÷å âñè÷êè äðóãè ñèñòåìè íà óïðàâëåíèå ñà ïî-ëîøè îò äåìîêðàöèÿòà....................................................70 Íå å çëå äà çàïî÷íåì äà ñå ó÷èì îò äåöàòà ñè…………..70 Îáÿñíåíèå çà òîâà êàê ñå ïîáåæäàâà çàñëóæåíî, êàê çàñëóæåíî ñå ïîñòèãà èñòèíñêè óñïåõ......................................71 ÃÎÐÅÙÈÒÅ ÃÎÐÅÙÈÒÅ ÏÐÎÁËÅÌÈ ÍÀ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ Íàé-ùàñòëèâîòî ó÷èëèùå â ñâåòà å ó÷èëèùåòî, â êîåòî äåöàòà ñà ñâîáîäíè................................................................73 Íèå, ãðàæäàíèòå, ñìå äëúæíè äà îòâîþâàìå, äà ñè âçåìåì îáðàòíî îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà!...............................75 Öåëòà íà äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå å ÷îâåê äà ðåàëèçèðà ñåáå ñè – ñâîÿòà íàé-äîáðà âåðñèÿ........................79 Ìàãè Áëàãîåâà Îáðàçîâàíèåòî å åäíà îò îñíîâíèòå ÷îâåøêè ñâîáîäè, ðåäîì ñúñ ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, óáåæäåíèÿòà, ìèñúëòà èëè âåðîèçïîâåäàíèåòî.........................................................85 Ãàÿíå Ìèíàñÿí Ñòóäåíòèòå ñè îòèâàò............................................................89 Êîñòàäèí Êîñòîâ Òàëàíòëèâèòå äåöà â áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå ñà ðåïðåñèðàíè...........................................................................................92 Òåî Òåîäîñèåâ "Äåí íà áóäèòåëèòå" ÷åñòâàò ñàìî çàñïàëèòå íàðîäè......94 Àíãåë Ãðúí÷àðîâ

Èçãðàæäàíå íà ìîòèâàöèÿ çà ó÷åíå ïðè ìàëêè äåöà.....100 Ãåîðãè Êèðèëîâ ÑÚÂÐÅÌÅÍÍÎÑÒ È ÍÐÀÂÑÒ ÍÐÀÂÑÒÂÅÍÎÑÒ Äîñòîéíè ëè ñìå íèé, áúëãàðèòå, çà íðàâñòâåíèÿ ïîäâèã íà äÿäî Äîáðè?.....................................................................103 Íåêà äà áúäåì ÷îâåöè.........................................................104 Êàê äà ñúçäàäåì âçàèìîîòíîøåíèÿ íà äîâåðèå è ñèãóðíîñò â êëàñíàòà ñòàÿ?..........................................................105 Êàêâî ïðàâÿò è êàê æèâåÿò àðèñòîêðàòèòå íà äóõà, äóõîâíèòå ñâðúõ÷îâåöè? ?.........................................................110 ÍÈÅ, ÁÚËÃÀ ÁÚËÃÀÐÈÒÅ Íàøàòà èñòîðèÿ å ïðàâåíà îò ó÷èòåëè!...........................112 Èçäèãàíåòî íà ñàìàòà ßïîíèÿ íå å áèëî ïîâå÷å áåëåæèòî è íåî÷àêâàíî îò èçäèãàíåòî íà Áúëãàðèÿ...................115 ÒÂÎÐ×ÅÑÒÂÎ Ïîåçèÿòà – àóòîïñèÿ íà äóøåâíîñòòà..............................1 120 Àòèíà Äèìèòðîâà ÈÄÅÍÒÈ×ÍÎÑÒ Çà Áúëãàðèÿ ìîæå äà ñå êàæå, ÷å å ñâîáîäíà ñòðàíà èëè, ïî-ïðàâèëíî êàçàíî – Áúëãàðèÿ å ñòðàííà ñâîáîäà.......124 Ëîãè÷åñêà çàäà÷à çà òàëàíòëèâè è òâîð÷åñêè ìèñëåùè õîðà, à íå çà ñàìîíàäåÿíè èíòåíçèâíî çàòúïÿâàùè ãëóïàöè.........................................................................................126 ÏÎËÎÂÅÒÅ, ÑÅÊÑÚÒ, ËÞÁÎÂÒÀ "Æåíàòà íå å ñïîñîáíà íà ïðèÿòåëñòâî, òÿ çíàå ñàìî ëþáîâòà" è îùå ìèñëè îò Ôðèäðèõ Íèöøå..........................127 6

Åäèí õóáàâ öèòàò, êàñàåù æåíñêàòà äóøà......................132 Îò òîâà, ÷å óìúò å ìúæêà ïîòåíöèÿ, ñúâñåì íå ñëåäâà, ÷å íÿìà ìúæå-ãëóïàöè – èëè ïúê ÷å íÿìà æåíè, êîèòî ñà ïî-óìíè îò ïîâå÷åòî ìúæå.................................................133 ÄÅÃÐÀÄÀÖÈß 3 : 18+ .....................................................135

ÏÐÎÂÎÊÀÖÈÈ, ÐÅÀÊÖÈÈ, ÎÒÇÈÂÈ, ÎÒÇÈÂÈ, ÂÚËÍÅÍÈß Êàêúâ êîøìàð, äðàãè ðîäíè áþðîêðàòè: ñàìèÿò ñàìèÿò Õðèñòî Áîòåâ, îêàçâà ñå, áèë ïðèâúðæåíèê íà äå äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå è ó÷èëèùå!

„Íàøèòå ãðàæäàíè ñà ñå çàåëè äà íàðåäÿò ó÷èëèùàòà è äà ïðîñâåùàâàò äåöàòà ñè êîëêîòî ìîæå ïî-äîáðå; íî íèòî åäèí îò òÿõ íå æåëàå äà æåðòâà, ò.å. äà ïëàùà çà òîâà îáðàçîâàíèå. „Íå ìîæå ëè äà ñòàíå íÿêàê äðóãîÿ÷å”, ãîâîðÿò äîñòîéíèòå áàùè è î÷àêâàò äà èì ïóñíå Áîã ïå÷åíè êîêîøêè îò íåáåòî… Íèå òâúðäå äîáðå çíàåì, ÷å àìåðèêàíñêèòå ó÷èëèùà íå çàâèñÿò íèòî îò ïðàâèòåëñòâîòî, íèòî îò äóõîâåíñòâîòî, à 8

íèêîé îò íàñ íå ìîæå äà êàæå, ÷å òèÿ ó÷èëèùà íå ïðîãðåñèðàò è ÷å òÿõíàòà ïðîãðàìà íå îòãîâàðÿ íà òÿõíîòî ïðåäíàçíà÷åíèå. Íèå âèæäàìå ñúùî òàêà, ÷å ìíîæåñòâî åâðîïåéñêè ó÷èëèùà ñå íàìèðàò ïîä êîíòðîëà íà ìèíèñòåðñòâàòà è ïîä òåæêèòå ðúêàâèöè íà àðõèåðåèòå, íî íèòî åäèí îò íàñ íå ìîæå äà êàæå, ÷å òèÿ ó÷èëèùà ïðèíàñÿò íåîáõîäèìàòà ïîëçà è ÷å ïðîãðàìàòà èì îòãîâàðÿ íà ñâîåòî ïðåäíàçíà÷åíèå. Ìíîçèíà ìèñëÿò, ÷å áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà ùå äà ñå ïîïðàâÿò ñàìî òîãàâà, êîãàòî ñå âçåìàò ïîä êîíòðîëà íà äóõîâåíñòâîòî èëè ïîä êîíòðîëà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Ðàçáèðà ñå, ÷å òèÿ ìíåíèÿ ñà ñå ïîÿâèëè íàé-íàïðåä â ãëàâèòå íà îíèÿ íàøè öàðèãðàäñêè ïàòðèîòè, êîèòî ìèñëÿò íå çà áëàãîñúñòîÿíèåòî íà íàðîäà, à çà ñâîèòå ëè÷íè èíòåðåñè … Ïî íàøå óáåæäåíèå, áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà òðÿáâà äà ñå îñòàâÿò íà ìèðà è îò ïðàâèòåëñòâîòî è îò åêçàðõèÿòà, çàùîòî âñåêè âñåêè åäèí áàùà ñå ãðèæè ìíîãî ïîïî-èñêðåíî çà îáðàîáðàçîâàíèåòî íà ñâîèòå äåöà, îòêîë îòêîëêîòî ìèëèîíè ïðàâèòåëñòâà, áèëèîíè êàëóãåðè è ëåãèîíè êî êîìèñèè. Àêî ïðàâèòåëñòâîòî èëè åêçàðõèÿòà íàïðàâÿò ïðîòèâíîòî, òî íàðîäúò ùå ïðåäïðèåìå ñòðîãè ìåðêè è ïðîòèâ íåâèêàíèòå ãîñòè, è ïðîòèâ òåõíèòå íàñèëèÿ. Åäèíñòâåíàòà áúëãàðñêà ñâåòèíÿ ñà ó÷èëèùàòà, ñëåäîâàòåëíî ïîíå òå òðÿáâà äà îñòàíàò ÷èñòè îò âñÿêî åäíî âìåøàòåëñòâî. È òàêà, íàøèòå ó÷èëèùà ùå áúäàò íàðåäåíè ñàìî òîãàâà, êîãàòî áúëãàðñêèÿò íàðîä ðàçâúðæå ðúöåòå ñè è êîãàòî ïðèäîáèå ñâîÿòà ïîëèòè÷åñêà ñâîáîäà. Êîéòî å âúðçàí ìàòåðèàëíî, òîé íå ìîæå äà ñå ðàçâèâà íðàâñòâåíî. Àêî íàøèòå âåñòíèöè è êíèãè ñå áîÿò äà êàæàò äâå èñêðåíè äóìè, òî è íàøèòå ó÷èëèùà íÿìà äà èäàò íàäàëå÷.“ Õðèñòî Áîòåâ, Áîòåâ â. “Ñâîáîäà è Íåçàâèñèìîñò“ (1872—1874) (Öèòàòúò âçàèìñòâàõ îò: Áîòåâ çà ó÷èëèùàòà è îáðàçîâàíèåîáðàçîâàíèåòî, èëè – êàêâî íè áåøå îòêðàäíàòî îò ÈÑÒÈÍÑÊÈß ÁîÁîòåâ îò áëîãà íà ÄÀÍÈÅËÀ ÁÅËÈ×ÎÂÑÊÀ

Îïòèêàòà, íà÷èíúò íà ãëåäàíå å èñòèíñêè âàæíîòî

Èçîáðàæåíèå: Ëîãîïåäèêî – ñàéò çà äåòñêî ðàçâèòèå Îïòèêà, îò äðåâíîãðúöêè ὀπτική - ïîãëåä

Ïîçíàíèå è äåéñòâèå ñà íåäåëèìè

"Íå å äîñòàòú÷íî ñàìî äà ñå çíàå, òðÿáâà è äà ñå ïðèëàãà; íå å äîñòàòú÷íî ñàìî äà ñå èñêà, òðÿáâà è äà ñå äåéñòâà." Ãüîòå (Öèòèðàí îò Stoyan Dermendjiev)

Íóæåí íè å ïîïî-äîáúð ïîäõîä êúì âúçïèòàíèåòî – ïîäïîäõîä, èçïúëíåí ñ ðàäîñò, à íå ñ ãîëè ðàçñúäú÷ ðàçñúäú÷íè íàçèäàíèÿ íàçèäàíèÿ è íàêàçà íàêàçàíèÿ Ìàêàð ÷å ñúãëàñíî òðàäèöèîííèòå ñúâåòè êúì ðîäèòåëèòå ÷îâåê òðÿáâà äà âúçïèòàâà ó äåöàòà ñè äèñöèïëèíà è íàãëàñè çà óïîðèò òðóä, òîçè ïîäõîä ñå îêàçâà êîíòðàïðîäóêòèâåí â ïðàêòèêàòà. Äåöàòà ñå ñúïðîòèâÿâàò è ïðàâÿò òî÷íî îáðàòíîòî; èëè ïúê ìîæå äà ñå ïîä÷èíÿò, íî ãî ïðàâÿò áåç íèêàêâà ðàäîñò. Òîçè áåçðàäîñòåí æèâîò ìîæå äà ïðîäúëæè äî ïîñëåäíèòå èì äíè. Íóæåí íè å ïî-äîáúð ïîäõîä êúì æèâîòà – ïîäõîä, èçïúëíåí ñ ðàäîñò, âìåñòî ñ ëåêöèè çà äèñöèïëèíà, óïîðèò òðóä è íàãðàäè çà âèñîêè îöåíêè â ó÷èëèùå. Åñòåñòâåíî, íÿìàì ïðåäâèä, ÷å äèñöèïëèíàòà, òðóäúò, îöåíêèòå è äîáðîòî ïîâåäåíèå ñà áåç çíà÷åíèå.

Àëà êëþ÷úò òóê å íà÷èíúò, ïî êîéòî ïîñòèãàìå òåçè öåëè. Äâèãàòåëÿò íà ùàñòëèâèÿ æèâîò ðàáîòè ïî-äîáðå ñ ãîðèâîòî íà ÷îâåøêàòà áëèçîñò è èãðàòà, îòêîëêîòî ñ ãîðèâîòî íà ñòðàõà è âèíàòà. "Childhood Roots of Adult Happiness", Åäóàðä Õàëîóåë

(Öèòèðàí è ïðåâåäåí îò Gayane Minassian Minassian) 12

Â íîâèÿ áðîé íà ñïèñàíèå HUMANUS ùå ìîæåòå äà ïðî÷åòåòå è òåêñò îò Àòèíà Äèìèòðîâà

Â íîâèÿ, âòîðè áðîé íà ñïèñàíèå HUMANUS, HUMANUS ñúâñåì íîâîòî ñïèñàíèå çà ñúâðåìåííî îáðàçîâàíèå, çà íàñúð÷àâàíå íà äóõîâíîòî è ëè÷íîñòíîòî èçðàñòâàíå è óêðåïâàíå íà ìëàäèÿ ÷îâåê, çà êîéòî ñå ïîäãîòâÿ çà ïå÷àò òèÿ äíè, ùå áúäå ïóáëèêóâàí òåêñò íà Àòèíà Äèìèòðîâà, ó÷åíè÷êà îò ãð. Ñèëèñòðà (êîÿòî âå÷å èìà äâå èçäàäåíè êíèãè, ò.å. ñå å èçÿâèëà òâúðäå îáíàäåæäàâàùî íà ïèñàòåëñêîòî ïîïðèùå). Åòî êàêâî êàçà òÿ ïðåä ñúòðóäíèêà íà ñïèñàíèåòî ã-í Äèìèòúð Ïåöîâ, êîéòî èìåííî ïðåäëîæè â ñïèñàíèåòî ïî-àêòèâíî äà áúäàò âêëþ÷âàíè òåêñòîâå, íàïèñàíè îò ñúâñåì ìëàäè õîðà, îò ó÷åíèöè; òà Àòèíà Äèìèòðîâà êàçà ñëåäíîòî â îòãîâîð íà íåãîâèòå âúïðîñè:

Îöåíÿâàì ïðåäëîæåíèåòî äà áúäà ïðåäñòàâåíà â áëîãà íà ã-í Ãðúí÷àðîâ è ãî ïðèâåòñòâàì. Íà 18 ãîäèíè ñúì – ó÷à 12 "Â" êëàñ â ÏÌÃ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè” â ãð. Ñèëèñòðà. Â ðîìàíèòå îáèêíîâåíî îïèñâàì ïúòóâàíèÿ, ñúïúòñòâàíè ñ ùåäðè èñòîðè÷åñêè ïðåïðàòêè çà âàæíè ñúáèòèÿ îò èñòîðèÿòà. Çàñÿãàì òåìè îò áèîëîãèÿòà, õèìèÿòà è èçêóñòâîòî... Ó ìåí ñå ïîðàæäà íóæäàòà äà ñúçäàì äàäåí ïåðñîíàæ, äà ãî âúâëåêà â ñëîæíà ñèòóàöèÿ, äà èçïèòàì íåãîâèòå óìåíèÿ, äà ãî ïîäëîæà íà ñîáñòâåíîòî ñè íåäîâåðèå… è òàêà ïðè ñòúëêíîâåíèåòî íà ñèëíè õàðàêòåðè ñ äðóãè âúëíóâàùè ïúòåøåñòâèÿ ñå ïîÿâÿâàò ìíîãî ðàçìèøëåíèÿ â åäèí ôèëîñîôñêè àñïåêò. Âÿðâàì, ÷å àâòîðúò òðÿáâà óìåëî äà áîðàâè ñ òåðìèíîëîãèÿòà â äàäåíà îáëàñò, äà áúäå íàèñòèíà êîìïåòåíòåí… è äà îáîãàòè òîâà â ñâåòëèòå öâåòîâå íà ñâîåòî âúîáðàæåíèå. Òàêà ïðîèçâåäåíèåòî íàèñòèíà ïîëó÷àâà åôåêòà, êîéòî öåëè. Êîãàòî çàïî÷âàì äà ïèøà, íåâèíàãè ñúì íàÿñíî ñ àáñîëþòíî âñè÷êè åëåìåíòè äî êðàÿ íà òâîðáàòà. Òî÷íî òîâà, ÷å íå ïèøà ïî ñòðèêòíà ñõåìà, ìè äàâà âúçìîæíîñò â õîäà íà ðàáîòà äà ðàçâèÿ ìíîãî ïîâå÷å èäåè. Äîðè ñàìèÿò åïèëîã áåøå íåÿñåí çà ìåí äî ïîñëåäíèÿ ïî-ãîëÿì îáðàò â ðîìàíà. Òîâà çàáàâëÿâà îáà÷å è ïèñàòåëÿ, êîéòî ïðîâîêèðà óìà ñè äà å ñ ïîâèøåíî âíèìàíèå íåïðåêúñíàòî. À è ùàòåëíàòà ïðîâåðêà íà íàïèñàíîòî èçÿñíÿâà ìíîãî îò åëåìåíòèòå. Âàæíî å äà ñå ðàáîòè óïîðèòî, íî è ðàçóìíèòå ïàóçè, êîãàòî ñå ñìåíÿ äåéíîñòòà, ñà îò èçêëþ÷èòåëíî çíà÷åíèå. Âñå ïàê ñàìèÿò àâòîð òðÿáâà äà æèâåå êîëîðèòíî, çà äà ìîæå äà ñúòâîðè íåùî îáàÿòåëíî çà ñâîèòå ïåðñîíàæè. Çàñÿãàì ôóíäàìåíòàëíè òåìè çà ïðèÿòåëñòâîòî, ïðåäàòåëñòâîòî, òàéíñòâîòî íà ÷îâåøêèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ, õèëÿäèòå âúçìîæíîñòè ïðåä åäèí ÷îâåê... Íàêðàòêî: îáè÷àì äà èçïîëçâàì ðåàëíî ñúùåñòâóâàùè ïðèðîäíè îáåêòè è òàêèâà, êîèòî èìàò ïðÿêà èñòîðè÷åñêà ñòîéíîñò... çà äà ïðîâåäà ïåðñîíàæèòå ñè ïðåç òÿõ, äîêàòî ðàçêàçâàì çà ëè÷íèòå èì äóøåâíè ïðåæèâÿâàíèÿ. Ñúîòâåòíî òîâà å ñúïðîâîäåíî ñ ïðåïðàòêè êúì äàäåíè èñòîðè÷åñêè èçòî÷íèöè. Ðåàëèñòè÷íè èçöÿëî ñà è äâàòà ðîìàíà. À è çà äðóãèòå ñè òåêñòîâå òåêñòîâå îáè÷àì ðåàëèñòè÷íèòå ñþæåòè.

ÑÏÐÀÂÊÀ: Îùå çà Àòèíà Äèìèòðîâà ìîæåòå äà ïðî÷åòåòå òóê: ÏðåñòèæíîÏðåñòèæíî-òî èçäàòåëñòâî "Çàõàðè Ñòîÿíîâ" çàëî çàëîæè íà òâîðáàòà òâîðáàòà íà 1616-ãîäèøíàòà Àòèíà Äèìèòðîâà îò Ñèëèñòðà, òÿ âå÷å ïèøå âòîðè ðîìàí. ðîìàí Òîçè âòîðè ðîìàí íà ìëàäàòà àâòîðêà, âïðî÷åì, âå÷å å èçäàäåí: íåéíèòå êíèãè ìîãàò äà ñå âèäÿò â Íàöèîíàëíèÿ ðåãèñòúð íà èçäàâàíèòå êíèãè â Áúëãàðèÿ íà Íàðîäíàòà áèáëèîòåêà "Ñâ.Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé" ÅÒÎ ÒÓÊ. ÒÓÊ

Êîìó å íóæíî îáùåñòâî, ñúñòàâåíî îò íåïúëíîöåí íåïúëíîöåííè, ñëàáè â ëè÷íîñòíî è äóõîâíî îòíîøåíèå õî õîðà?

Æþñòèí Òîìñ çàïèòà ñâîÿòà ãðóïà âúâ Ôåéñáóê åòî êàê, òÿ ïîñòàâè åòî êàêúâ âúïðîñ: Êîìó ñà íóæíè íåîáðàçîâàíè õîðà? Ìîÿ ìèëîñò ðåàãèðà åòî êàê; íàïèñàõ òàì ñëåäíîòî: ×óäåñåí âúïðîñ! Ñàìî ìàëêî áèõ ñè ïîçâîëèë äà ãî äîïúëíÿ: àêî èçõîæäàìå îò ñúùèíàòà íà àâòåíòè÷íàòà îáðàçîâàíîñò (êîÿòî å ðàâíîñòîéíà íà öÿëîñòíî ðàçãðúùàíå íà ëè÷íîñòíèÿ è äóõîâíèÿ ïîòåíöèàë íà ÷îâåêà), òî áè ñëåäâàëî äà ïðåôîðìóëèðàìå âúïðîñà ïî òîçè íà÷èí: êîìó å íóæíî îáùåñòâî, ñúñòàâåíî îò íåïúëíîöåííè, îò ñëàáè â ëè÷íîñòíî è äóõîâíî îòíîøåíèå õîðà? 15

(Îáùåñòâî, â êîåòî íå ëè÷íîñòòà, à òúêìî áåçëè÷íîñòòà (êîìóíîèäíîñòòà â ìîÿòà òåðìèíîëîãèÿ) å íà ïî÷èò è ñå òîëåðèðà. Âñúùíîñò áåçëè÷íîñòòà, îõàðàêòåðèçèðàíà ïîïîïóëÿðíî, ïîðàæäà ïðîñòàùèíà, áåçêóëòóðèå, åòî êàê íåùàòà ñå âðúçâàò â öÿëîñò è ñå ñõâàùà íåùî íàé-îïðåäåëÿùî çà íàøåòî àêòóàëíî êóëòóðíî íèâî.) Àç èìàì ñâîÿ îòãîâîð íà òèÿ âúïðîñè, à âèå? ÏÎÑÒÑÊÐÈÏÒÓÌ: Æþñòèí Òîìñ: 12% îò áþäæåòà ñè äàâà çà îáó÷åíèå è íàóêà Òóðöèÿ â ïîñëåäíèòå 20-òèíà ãîäèíè. Çíàåòå ëè êîëêî å ïðè íàñ òîâà ïåðî? Âàñèë Âàñèëåâ: 3,8% îò ÁÂÏ = îêîëî 3,1 ìëðä. È àêî ó÷èòåëñêèòå çàïëàòè íå ñå ïîâèøàò ïîíå äâîéíî èìà ñåðèîçíà òåíäåíöèÿ ñëåä 15-20 ãîäèíè äà èìàìå 50% ïî-ìàëêî ó÷èòåëè. À çà äà ñå ïîâèøàò äâîéíî çàïëàòèòå, ñà íóæíè 350-450 ìëí. èëè îêîëî 0,5% îò ÁÂÏ, ñïðàâêà ÍÑÈ. Æþñòèí Òîìñ: À êîìó ñà íóæíè îáðàçîâàíè õîðà? ÇÀÁÅËÅÆÊÀ: Lachezar Tomov: Tomov: Íå ìîæå ëè äà ñå ñïîðè ïî äàäåíà òåìà: à) àðãóìåíòèðàíî; á) áåç îáèäè; â) àêî íå ñå ïîñòèãíå ñúãëàñèå òîâà äà íå å êðàÿò íà ñâåòà?

Îòâîðåíî ïèñìî äî áúäåùèÿ áúäåùèÿ ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèå îáðàçîâàíèåòî Ðàëèöà Êîâà÷åâà

Íàäÿâàì ñå äà ïðî÷åòåòå òîâà ïèñìî ñåãà, êîãàòî îùå íå çíàåòå, ÷å ùå ñòàíåòå ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî. È êîãàòî ñå ñúáóäèòå ñóòðèíòà íà ïúðâèÿ ñè ðàáîòåí äåí êàòî ìèíèñòúð, äà ñè ñïîìíèòå çà íåãî. Èìåííî ñóòðèíòà, ã-í ìèíèñòúð, âàæíî å! Çàùîòî åäèíñòâåíàòà ìè ìîëáà êúì Âàñ å â ïúðâèÿ ñè ðàáîòåí äåí äà îòèäåòå íå â êàáèíåòà ñè â ìèíèñòåðñòâîòî, à â íÿêîå ó÷èëèùå. Íàé-äîáðå áè áèëî àêî ðàçïîëàãàõòå ñ ìàíòèÿíåâèäèìêà, çà äà ìîæåòå äà âëåçåòå òàéíè÷êî, áåç ïî÷åñòè è ñàëòàíàòè, äà ñåäíåòå íà ïîñëåäíèÿ ÷èí äî ïðîçîðåöà è äà ïðåêàðàòå åäèí îáèêíîâåí ó÷åáåí äåí. Ðàçáèðà ñå, Âèå íÿìà êàê äà èìàòå ìàíòèÿ-íåâèäèìêà, íî âñå ïàê, äà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å èìàòå è âå÷å ñåäèòå íà ïîñëåäíèÿ ÷èí äî ïðîçîðåöà â åäíî íîðìàëíî áúëãàðñêî ó÷èëèùå, â ïðîèçâîëåí ïðîãèìíàçèàëåí êëàñ. Âòîðèÿò çâúíåö áèå, ó÷èòåëÿò âëèçà, à äåæóðíèÿò êàçâà „Êëàñ ñòàíè, êëàñ ìèðíî!” – òî÷íî êàòî åäíî âðåìå íàëè, íàïðàâî Âè âðúùà â ïúðâè êëàñ. Âàæíî å âñè÷êè äà ñòàíàò, ïðè òîâà íàïúëíî èçïðàâåíè, à íå ïðèìåðíî, äà ñå ïîäïèðàò íà ÷èíà èëè äà ñà ïîëóñåäíàëè. Çàùîòî àêî èìà òàêèâà ñëó÷àè, ó÷èòåëÿò å íåäîâîëåí („âèå íå 17

çíàåòå ëè êàêâî çíà÷è äà ñòîèòå ìèðíî”), óïðàæíåíèåòî ñå ïîâòàðÿ è àêî îòíîâî íå ñå èçïúëíè çàäîâîëèòåëíî, ìîæå äà ñå ñòèãíå äî íàêàçàòåëíà äèêòîâêà èëè êîíòðîëíî çà öåëèÿ êëàñ. Íî äà ïðèåìåì, ÷å òî÷íî â òîçè äåí, êîãàòî Âèå ñåäèòå íà ïîñëåäíèÿ ÷èí, âñè÷êè ñà ñòîÿëè ÷èííî èçïðàâåíè è ðàáîòàòà â ÷àñà çàïî÷âà íîðìàëíî. Äåæóðíèÿò äîêëàäâà äàëè âñè÷êè èìàò äîìàøíà ðàáîòà. À, ùå ñå èçíåíàäàòå Âèå, çàùî ó÷èòåëÿò ñàì íå ïðîâåðÿâà òîâà, çàùî íå ïèòà äåöàòà äàëè ñà èìàëè çàòðóäíåíèÿ è äàëè èìàò âúïðîñè ïî äîìàøíîòî? Çàùîòî, ã-í ìèíèñòúð, ó÷èòåëÿò íÿìà âðåìå çà òîâà. Òîé òðÿáâà äà èçïèòà äâàìà äóøè è äà ïðåäàäå íîâèÿ óðîê. Àìè àêî ñå îêàæå, ÷å èçïèòàíèòå íå çíàÿò äîáðå óðîêà, àêî ó÷èòåëÿò ñå óñúìíè, ÷å è îñòàíàëèòå äåöà íå ñà íàÿñíî ñ ìàòåðèàëà, íÿìà ëè äà èçïîëçâà ÷àñà, çà äà îáÿñíè îùå âåäíúæ, äà äàäå âðåìå çà óïðàæíåíèÿ, çà îáñúæäàíå? Íå, ã-í ìèíèñòúð. Ó÷èòåëÿò íÿìà äà íàïðàâè òîâà, çàùîòî èìà òî÷íî ðàçïðåäåëåíèå íà ìàòåðèàëà ïî ÷àñîâå è å íàÿñíî, ÷å òå è áåç òîâà íÿìà äà ìó ñòèãíàò. Äîáðå, óïîðñòâàòå Âèå, íî àêî òåìïîòî å íåïîñèëíî çà äåöàòà, àêî íå óñïÿâàò äà óñâîÿò ìàòåðèàëà? Å, íàëè çàòîâà ñà ðîäèòåëèòå, êóðñîâåòå, ÷àñòíèòå ó÷èòåëè. Àìà... – îïèòâàòå ñå ïàê äà êàæåòå íåùî, íî ñïèðàòå, çàùîòî ó÷åíèöèòå âå÷å ñà èçïèòàíè è ó÷èòåëÿò çàïî÷âà äà ïðåïîäàâà íîâèÿ óðîê. Äà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å èìàìå, äà ðå÷åì, èñòîðèÿ (èëè êàêòî òàì ñå êàçâà â ïî-ìàëêèòå êëàñîâå). Çàïèøåòå â òåòðàäêèòå çàãëàâèå, êàçâà ó÷èòåëÿò è çàïî÷âà äà äèêòóâà çàãëàâèåòî íà óðîêà. Ñëåäâà ïëàí íà óðîêà, â êîéòî ïîä òî÷êà ïúðâà, âòîðà, òðåòà è ïð., è ñúîòâåòíèòå ïîäòî÷êè, ó÷èòåëÿò äèêòóâà îñíîâíèòå íåùà îò óðîêà. Çàùî ïðàâè òîâà, ùå ñå óäèâèòå, ñëåä êàòî òåìàòà å òîëêîâà èíòåðåñíà è èìà òîëêîâà íåùà, êîèòî ó÷èòåëÿò ìîæå äà ðàçêàæå, äà ïîêàæå, çà äà íàïðàâè óðîêà èíòåðåñåí çà äåöàòà! Çàùîòî, ã-í ìèíèñòúð, ó÷èòåëÿò çíàå, ÷å òîâà å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äåöàòà äà çàïîìíÿò íàéâàæíîòî îò óðîêà, êîéòî â ó÷åáíèêà å öåëè òðè ñòðàíèöè, ïúëåí ñ èçëèøíè äåòàéëè è íåïîçíàòè äóìè, òà äîðè è äà ãî ïðî÷åòàò, òðóäíî ùå îòñåÿò íàé-âàæíîòî. Òàêà ÷å, çà äà å ñèãóðåí, ÷å ùå çàïîìíÿò ïîíå îñíîâíèòå íåùà, òîé ãè êàðà äà ãè çàïèøàò â òåòðàäêèòå è äà ãè íàó÷àò ïàê îòòàì. Àìà ÷àêàéòå, ùå êàæåòå, âèå çíàåòå ëè êîëêî ïàðè äàâà äúðæàâàòà çà ó÷åáíèöè, à ïúê êàêâî èçëèçà – äåöàòà íå ãè ðàçáèðàò! Äà, ãîñïîäèí ìè18

íèñòúð, òàêà å, íî çíàåòå ëè çàùî? Çàùîòî Âàøèòå õîðà, â ìèíèñòåðñòâîòî, ñà íàïèñàëè ïðîãðàìè è èçèñêâàíèÿ, íà êîèòî ó÷åáíèöèòå òðÿáâà äà îòãîâàðÿò. È êîãàòî â òèÿ ïðîãðàìè å çàïèñàíî, ÷å â åäèí óðîê ïî èñòîðèÿ, äà ðå÷åì, çà øåñòè êëàñ, äåöàòà òðÿáâà äà ñå çàïîçíàÿò ñ áúëãàðñêèÿ ïîëèòè÷åñêè æèâîò ìåæäó äâåòå ñâåòîâíè âîéíè, àâòîðèòå íà ó÷åáíèöè íÿìàò ìíîãî èçáîð, êàòî òðÿáâà äà íàáóòàò â òðè ñòðàíèöè äâàéñåòèíà ïðàâèòåëñòâà (ñ èìåíàòà íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëèòå è ïàðòèèòå), ÷å è äâà ïðåâðàòà. Äîðè è äà îòñåÿò ñàìî íàéâàæíèòå, óðîêúò ïðîäúëæàâà äà ïðèëè÷à íà ñïðàâî÷íèê îò èìåíà è äàòè. Äà íå ãîâîðèì çà åçèêà – âèñîê àêàäåìè÷åí íàðàòèâ, ãîðäîñò çà âñåêè àâòîðñêè êîëåêòèâ. Êàòî êàçàõ åçèê, äà ïîäõîäèì áóêâàëíî. Îòâîðåòå, ïðèìåðíî, áúëãàðñêèÿ çà ñåäìè êëàñ: „Àêî ïîä÷èíåíîòî èçðå÷åíèå å ñëåä ãëàâíîòî, ìåæäó äâåòå èçðå÷åíèÿ – ïðåäè ñúþçà èëè ñúþçíàòà âðúçêà, ñå ïîñòàâÿ èëè íå ñå ïîñòàâÿ çàïåòàÿ â çàâèñèìîñò îò âèäà íà ñúþçíàòà âðúçêà è âèäà ïîä÷èíåíî èçðå÷åíèå.” Àêî è ñåãà íå Âè å ñòàíàëî ÿñíî êîãà ñå ïèøå (èëè íå ñå ïèøå) çàïåòàÿ, íå çíàì êàê èçîáùî ñòå ñòàíàëè ìèíèñòúð. Äîïóñêàì, ÷å ñòå íàé-ìàëêîòî îêîëî 40-òå, ñëåäîâàòåëíî ñòå îò ñòàðîìîäíî ìèñëåùèòå, êîèòî âÿðâàò, ÷å ïðàâîïèñ ñå ó÷è ñ ïèñàíå – äèêòîâêè, ïðåðàçêàçè, òåñòîâå. Àõà, òåñòîâå! Ïðîáâàéòå òîâà: Êàêúâ å âèäúò íà ñëîæíîòî èçðå÷åíèå „Ñëó÷âàëî ñå å äà òðúãíà íà ïîõîä îùå â ðàííèòå ÷àñîâå íà äåíÿ”: ñëîæíî ñúñòàâíî ñ ïîä÷èíåíî äîïúëíèòåëíî èçðå÷åíèå; ñëîæíî ñúñòàâíî ñ ïîä÷èíåíî îïðåäåëèòåëíî èçðå÷åíèå; ñëîæíî ñúñòàâíî ñ ïîä÷èíåíî îáñòîÿòåëñòâåíî èçðå÷åíèå èëè ñëîæíî ñúñòàâíî ñ ïîä÷èíåíî ïîäëîæíî èçðå÷åíèå? Äà Âè ïðåäóïðåäÿ ñàìî, ÷å àêî íå çíàåòå òîâà, íÿìà äà çàâúðøèòå ñåäìè êëàñ, ñëåäîâàòåëíî íÿìà äà îòèäåòå â ãèìíàçèÿ, ñëåäîâàòåëíî ùå îñòàíåòå áåç îáðàçîâàíèå, áåç ðàáîòà, áåç áúäåùå. Õà, äîêàòî ñè ãîâîðèì òàêà è ÷àñúò ñâúðøèë! Àìà çàùî íèêîé íå ñòàâà îò ìÿñòîòî ñè? Àààà, ÿñíî, íÿêîé íå å âíèìàâàë è å ãîâîðèë â ÷àñ, çàòîâà öåëèÿò êëàñ å íàêàçàí äà ïðî÷åòå óðîêà â ìåæäó÷àñèåòî (èëè äà ïðàâè äèêòîâêà, èëè äà ðåøè íÿêîÿ çàäà÷à). Àìà ÷àêàéòå, ó÷åíåòî íå å äèñöèïëèíàðíî íàêàçàíèå, ùå ñå âúçïðîòèâèòå. È çàùî öåëèÿò êëàñ, íàëè å ÿñíî êîé ñå å ïðîâèíèë – äà áúäå íàêàçàí ñàìî òîé! Çàùîòî èíà÷å êàêâî êàçâàìå íà äåöàòà – äîðè è äà ñòå èçðÿäíè, ïàê ùå ñòå íàêàçàíè, çàðàäè íÿêîé äðóã. Íÿìàìå ñïîð ïî òîÿ âúï19

ðîñ, ã-í ìèíèñòúð. Îáà÷å, íàëè ðàçáèðàòå, äèñöèïëèíàòà å ïðîáëåì, ó÷èòåëèòå âå÷å ñà âäèãíàëè ðúöå, íÿìàò ñðåäñòâà äà ñå ñïðàâÿò ñúñ ñúâðåìåííèòå äåöà, à ïúê è ðîäèòåëèòå... Åòî, âèæòå ãî òîçè íà ïðåäíèÿ ÷èí – ñåäè ñè â ÷àñ è ñè èãðàå íà òåëåôîíà – êàêâî äà ãî ïðàâè ó÷èòåëÿò! Íå ìîæå ëè äà ãî íàêàðà äà îñòàâè òåëåôîíà èçêëþ÷åí íà áþðîòî, ùå ïðåäëîæèòå. Ìîæå, íî ó÷åíèêúò îòêàçâà, çàùîòî å íàõàêàí ïóáåð ñ áåñóâàùè õîðìîíè. Àìè òîãàâà... ùå ãî èçãîíè îò ÷àñ è ùå ìó íàïèøå çàáåëåæêà? Èëè îòñúñòâèå? Àêî ñå ïîâòîðè ùå èçâèêà ðîäèòåëèòå ìó? Àìà òå âñè÷êè ïðàâÿò òàêà, ìîæå ëè ó÷èòåëèòå öÿë äåí äà âèêàò ðîäèòåëè? Àìè òîãàâà, äà ñå íàïðàâÿò ðîäèòåëñêè ñðåùè, íà êîèòî äåöà, ðîäèòåëè, ó÷èòåëè è äèðåêòîðè çàåäíî äà ðåøàò êàê ñå ïðîöåäèðà ñ òåëåôîíèòå – èçêëþ÷âàò ëè ñå, ñúáèðàò ëè ñå, êàê ñå íàêàçâàò ïðîâèíåíèÿòà – íå ìîæå äà íÿìà ðåøåíèå, ùå ñå ðàçãîðåùèòå Âèå. Íàèâíî, ã-í ìèíèñòúð, òâúðäå íàèâíî. Ïúðâî, òàÿ ðàáîòà ñ îáùàòà ðîäèòåëñêà ñðåùà – òîâà íÿìà äà ñòàíå. Çàùî, ùå ïîïèòàòå. Íå çíàì, ïðîñòî íå ñòàâà òàêà – ðîäèòåëè è ó÷åíèöè áèâàò âèêàíè â ó÷èëèùå, áèâàò óâåäîìÿâàíè (íà ïîñëåäíàòà ñè ðîäèòåëñêà ñðåùà ïîäïèñàõ, ÷å ñúì óâåäîìåíà çà îáùî ÷åòèðè ïðàâèëíèêà – íà ó÷èëèùåòî, çà ïîëçâàíå íà èíòåðíåò, çà ïîëçâàíå íà ôèçêóëòóðíèÿ ñàëîí è çà ïðîòèâîïîæàðíàòà áåçîïàñíîñò), áèâàò ñàíêöèîíèðàíè, óâåùàâàíè èëè çàïëàøâàíè, íî îáñúæäàíå? Ñúâìåñòíî âçèìàíå íà ðåøåíèå? Ñúâìåñòíî ïîåìàíå íà îòãîâîðíîñò? Íå ìè å ïðèÿòíî äà Âè ãî êàæà, íî ñ òîâà ìèñëåíå äúëãî íÿìà äà îñòàíåòå ìèíèñòúð. „Ñèñòåìàòà” íÿìà äà Âè ïðèåìå, ùå Âè èçïëþå êàòî ÷óæäî òÿëî. Èëè ïúê ùå Âè ñìåëè è óñâîè äî ñòåïåí, ÷å ùå ñòàíåòå ïðîñòî ÷àñò îò íåÿ è íÿìà äà ñè ïîçâîëÿâàòå äà ïîñòàâÿòå ðåøåíèÿòà é ïîä ñúìíåíèå (òîâà ïîñëåäíîòî ñà èñòèíñêè äóìè íà ðåàëåí äèðåêòîð íà ó÷èëèùå êúì ðîäèòåëè). Ùå çàïî÷íåòå äà âèæäàòå â óðîöèòå „ìàòåðèàë”, â äåöàòà – áðîéêè ïî ÅÐÑ (åäèíåí ðàçõîäåí ñòàíäàðò, ñèðå÷ ïàðèòå, êîèòî ó÷èëèùåòî ïîëó÷àâà çà âñÿêî äåòå îò áþäæåòà), â ðîäèòåëèòå – ñðåäñòâî çà äîïúëâàíå íà äåëåãèðàíèòå áþäæåòè (êîèòî òðÿáâà äà çàïî÷íåòå äà íåíàâèæäàòå, àêî èñêàòå äà ñòå ÷àñò îò ñèñòåìàòà) è äîñàäåí äðàçíèòåë (òåçè ñâðúõàíãàæèðàíè ìàéêè, äåòî âñå çàäàâàò âúïðîñè è ïèøàò ïèñìà äî èíñïåêòîðàòà, òà èçëàãàò ó÷èëèùåòî). Çâúíåöúò áèå – ïîñëåäíèÿò ÷àñ å ñâúðøèë. ×óâñòâàòå ñå óìîðåí? Íå áúðçàéòå, òåïúðâà èìà äà õîäèòå íà àëèàíñ, íà 20

óðîê ïî ìàòåìàòèêà è íà òðåíèðîâêà, àêî îñòàíå âðåìå. Àìà íóæíî ëè å âñè÷êî òîâà, ùå âúçðîïòàåòå, íà ìåí ìè ñå èãðàå! ×åñòíî ëè äà Âè êàæà – íå, íå å íóæíî (íî â çàâåòíèÿ ñåäìè êëàñ å ïðîÿâà íà çàâèäåí êóðàæ äà ðàç÷èòàø ïðîñòî íà ñïîñîáíîñòèòå íà äåòåòî ñè). Êîëêîòî ïîâå÷å îïîçíàâàì „ñèñòåìàòà”, òîëêîâà ïîâå÷å ñå óáåæäàâàì, ÷å öÿëàòà é ñëîæíîñò, òðîìàâîñò, ðåòðîãðàäíîñò è áþðîêðàòè÷íîñò öåëÿò ñàìî è åäèíñòâåíî äà îáñëóæâàò ñîáñòâåíîòî é îöåëÿâàíå. Íå öåëÿò ñúçäàâàíåòî íà óìíè, ìèñëåùè è ñâîáîäíè äåöà è ìëàäåæè, à îñèãóðÿâàíå íà íåïðåêúñíàò òåõíîëîãè÷åí ïðîöåñ, ïðè êîéòî îò ïîòî÷íàòà ëèíèÿ èçëèçàò ïðîäóêòè, îòãîâàðÿùè íà äúðæàâíèòå èçèñêâàíèÿ. À äåöàòà, êîèòî „íå ñå âïèñâàò”, ðîäèòåëèòå, êîèòî íå ñå ïðèìèðÿâàò è ó÷èòåëèòå, çà êîèòî èìåííî äåöàòà (à íå „ñèñòåìàòà”) äàâàò ñìèñúë íà òåõíèÿ òðóä – âñè÷êè òå âîäÿò åæåäíåâíà áèòêà, çà äà îòñòîÿâàò ïðèíöèïèòå ñè. Èëè ïðîñòî, çà äà èìàò ïðàâî íà ñîáñòâåíî ìíåíèå. Òåçè õîðà ñìå íèå, ã-í ìèíèñòúð, è èìàìå íóæäà îò Âàøàòà ïîäêðåïà. Èìàìå íóæäà îò Âàøàòà ñìåëîñò äà áúäåòå íå ìèíèñòúð íà ñèñòåìàòà, à ìèíèñòúð íà ïðîìÿíàòà. Ñúæàëÿâàì, àêî ñúì Âè íàòúæèëà â ïúðâèÿ ðàáîòåí äåí êàòî ìèíèñòúð. Íî ùå ñå ðàäâàì àêî å òàêà è íåùî ïîâå÷å, íàäÿâàì ñå äà ñúì Âè ÿäîñàëà. Ðàçãíåâåòå ñå, ã-í ìèíèñòúð! È ñå õâàùàéòå çà ðàáîòà. Ñ óâàæåíèå: ðîäèòåë, ãðàæäàíèí, ãëàñîïîäàâàòåë

Ó÷èëèùåòî å íà÷àëî íà âñè÷êè íà÷àëà, îòòóê òðÿáâà äà çàïî÷íå ãîëÿìàòà è òàêà æåëà æåëàíà ïðîìÿíà â æèâîòà íè!

"Ôîðàìèíèôåðèòå ñà ÷åðóï÷åñòè êîðåíîíîæêè..." Åäèí "ïðåêàëåíî ìíîãî ó÷åí" èçðàç îò ó÷åáíèê ïî áèîëîãèÿ îò VII êëàñ. Äåöàòà íè çóáðÿò òàêèâà "ïðåìúäðîñòè", ïðåñèòåíè ñà îò òÿõ, ïîãíóñèëè ñà ñå âå÷å – ïîðàäè êîåòî æåëàíèåòî èì çà ó÷åíå å óáèòî. Òîçè "áëÿñêàâ ðåçóëòàò" óñïÿ âñå ïàê äà ïîñòèãíå íàøàòà òîëêîâà àíàõðîíè÷íà è àáñóðäíà îáðàçîâàòåëíà ñèñòåìà. Äà, êðàéíèÿò åôåêò è íåîñïîðèìîòî "ïîñòèæåíèå" íà òàçè ñèñòåìà, êîÿòî ñè ñòîè íåïîáóòíàòà îò åðàòà íà êîìóíèçìà, å òî÷íî òîçè: òÿ âñåêèäíåâíî è óñïåøíî óáèâà æåëàíèåòî íà ìëàäèòå äà ó÷àò – è äà ñå ðàçâèâàò êàòî ìèñëåùè ëè÷íîñòè. Â íàøèòå ó÷èëèùà å çàáðàíåíî äà ñå ìèñëè, ìèñëåíåòî ñå ðàçãëåæäà êàòî íåæåëàí èíöèäåíò, êàòî íåùî ñêàíäàëíî. ßâíî ñèñòåìàòà å óñòðîåíà òàêà, ÷å ìëàäèòå â ó÷èëèùå äà çàòúïÿâàò – è äà ñå îáåçëè÷íîñòÿâàò, äà ñå îáåç÷îâå÷àâàò êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å! 22

Òàçè àáñóðäíà ñèñòåìà òðÿáâà äà ñè îòèäå áåçñëàâíî â ìèíàëîòî. Êðàéíî âðåìå å áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå äà ñå ïðîìåíè èç îñíîâè – è äà ñå îñúâðåìåíè; ùîòî æèâîòúò íå ÷àêà. Ó÷èëèùåòî å íà÷àëîòî íà âñè÷êè íà÷àëà, îòòóê òðÿáâà äà çàïî÷íå ãîëÿìàòà è òàêà æåëàíà ïðîìÿíà â æèâîòà íè! À ìîæå áè íÿêîè íå æåëàÿò òàçè ïðîìÿíà? Êîé ëè ñà äîáðå îáñëóæâàíè îò òúé ïëà÷åâíîòî ñòàòóêâî â îáðàçîâàíèåòî? Ìîæå áè è çà òîâà å äîáðå äà ïîìèñëèì? Ïî ïîâîä Çà „ôîðàìèíèôåðèòå êàòî ÷åðóï÷åñòè êîðåíî êîðåíîíîæêè" èëè ïðîá ïðîáëåìèòå íà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå

Êëàñíàòà ñòàÿ å ëàáîðàòîðèÿ

Èç: Çàì.Çàì.-ìèíèñòúð Êàñòðåâà: Íîâèÿò çàêîí å øàíñ çà ïðîìåíè â îáðà îáðàçîâàíèåòî ... Ñïîðåä íåÿ ìîäåðíèçèðàíåòî íà ìåòîäèêàòà çà ïðåïðåïîäàâàíå â ó÷èëèùå çàâèñè îò ó÷èòåëèòå...

... Òÿ îáÿñíè, ÷å ó÷åáíèêúò å ñàìî åäèí èíñòðóìåíò è çàòîâà å âàæíà ðîëÿòà íà ó÷èòåëÿ. Êëàñíàòà ñòàÿ å åäíà ëàáîëàáîðàòî ðàòîðèÿ, ðèÿ ó÷èòåëÿò å âîäåùèÿò.

... Ó÷èòåëÿò ïî èñòîðèÿ Åìèë Äæàñèì, ïðîãðàìåí äèðåêòîð íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíè èíèöèàòèâè, êîìåíòèðà, ÷å ìíîãî ïðîáëåìè áèõà îòïàäíàëè êîãàòî ñå ïðîìåíè ìåòîäèêàòà íà ïðåïîäàâàíå â ó÷èëèùå. ÇÀÁÅËÅÆÊÀ: Îùå â 1999 ã. íàïèñàõ ó÷åáíî ïîìàãàëî, íàðå÷åíî "Ëàáîð Ëàáîðà Ëàáîðàòîðèÿ ïî ôèëîñîôèÿ", ôèëîñîôèÿ êîåòî – ñëåä óñïåøíîòî ìó ïðèëàãàíå â ÷àñîâåòå ïî ôèëîñîôèÿ – èçäàäîõ â õàðòèåí ôîðìàò ïðåç 2003 ã. íåäåëÿ, 26 îêòîìâðè 2014 ã.

Åäíà ÷óäåñíà èäåÿ è èíèöèàòèâà çà èçÿâÿâàíå íà ìëà ìëàäè õîðà íà ñòðàíèöèòå íà ñïèñà ñïèñàíèå ÈÄÅÈ Ïîëó÷èõ ñëåäíîòî ïèñìî îò ã-í Ä.Ïåöîâ, åòî êàêâî ïðåäëàãà òîé, à ïúê ïîäîëó ìîæåòå äà ïðî÷åòåòå êàê àç ìó îòãîâàðÿì, ñìÿòàì, ÷å ïðåäëîæåíèåòî ìó å ìíîãî èíòåðåñíî è ïîëåçíî: Çäðàâåéòå, ã-í Ã., Åäèíèÿò îò íà÷èíèòå å äà ñå óñòàíîâè êîíòàêò ñ ïðåïîäàâàòåëèòå ïî ôèëîñîôèÿ, äà íàñúð÷àò ó÷åíèöèòå, êîãàòî ïèøàò åñå ïî äàäåíà òåìà, ÷å íàé-äîáðèòå îò òÿõ ìîãàò äà áúäàò ïóáëèêóâàíè â ñïèñàíèå ÈÄÅÈ – èëè íÿêîëêî åñåòà äà áúäàò ïîìåñòåíè â ïðèëîæåíèåòî. Ìîæå ñúùî òàêà äà áúäàò ïðîâåæäàíè àíêåòè ñðåä ìëàäèòå õîðà â ó÷èëèùå ïî îïðåäåëåíè âàæíè òåìè. Êúäåòî ìîæå äà èì ñå äàäå âúçìîæíîñò íå ïðîñòî äà ñè ïîïúëíÿò âúïðîñíèê, íî è äà èçðàçÿò àêòèâíî ìíåíèå. Èäåÿòà ìè å äà èì áúäå äàäåíà âúçìîæíîñò äà ñå ïî÷óâñòâàò êàòî ôèëîñîôè, äîðè äà èçðàçÿâàò åðåòè÷íè èäåè, à íå ñàìî äà ñà ïàñèâíè îáåêòè íà ïðåïîäàâàòåëñêè èíòåðâåíöèè. Ïðèìåðíè òåìè: Ìîæåì äà ïðîâåäåì àíêåòà çà ïðîáëåìà çà äóøàòà, êîéòî çàñòúïâàòå âúâ âàøèÿ ó÷åáíèê ïî ïñèõîëîãèÿ. Êàê ìèñëÿò èìà ëè òàêúâ ôåíîìåí? Íÿìà ëè? Óáåäåí ñúì, ÷å ðåçóëòàòèòå ùå áúäàò øîêèðàùè çà àêàäåìè÷íàòà îáùíîñò. Äðóãà òåìà ìîæå äà áúäå: ïðåïîäàâàíåòî íà ðåëèãèÿ â ó÷èëèùå è ïîä êàêâà ôîðìà ñëåäâà äà áúäå? Èëè òåìàòà çà ñâîáîäàòà. Êàê ÿ ðàçáèðàò – êàòî âúçìîæíîñò äà ïðàâÿò êàêâîòî ñè èñêàò èëè òðÿáâà äà èìà îãðàíè÷åíèå? 25

Äà âèäèì êàêâî ìèñëÿò ó÷åíèöèòå è äàëè òîâà ñúâïàäà ñ îôèöèàëíàòà àêàäåìè÷íà ïîçèöèÿ èëè å áëèçî äî íîðìàëíàòà ÷îâåøêà èíòóèöèÿ. Àíêåòàòà äà íå å äúëãà äà çàïî÷âà ñ êðàòêî âúâåäåíèå-ïðåçåíòàöèÿ íà ôèëîñîôñêàòà ìèñèÿ íà ñïèñàíèå "Èäåè", äà ïîñî÷âà êîíêðåòíà òåìà-ïðîáëåì, ïî êîéòî äà èì ñå äàäå âúçìîæíîñò äà ðàçñúæäàâàò, ñëåä òîâà âúïðîñè ñ âúçìîæíè îòãîâîðè, êîèòî òå äà ïîä÷åðòàâàò, è íàêðàÿ äà çàâúðøâà ñ âúïðîñ çà îòâîðåí îòãîâîð, êîéòî äà äàâà âúçìîæíîñò çà ðàçâèâàíå íà åñå. Ðåçóëòàòèòå îò àíêåòèòå äà áúäàò ïóáëèêóâàíè ñúñ ñúîòâåòíèÿ êîìïåòåíòåí è îáåêòèâåí àíàëèç. Òîâà, ðàçáèðà ñå, å ôîðìà íà "ëîáèðàíå" íà ìèñèÿòà íà ñï. ÈÄÅÈ. Àêî ñå íàïðàâè ïðîáèâ, íà òàçè îñíîâà ìîãàò äà ñå íàäãðàæäàò äðóãè èíèöèàòèâè – ñúçäàâàíå íà ìëàäåæêè äèñêóñèîííè êëóáîâå è ò.í. Ó÷åíèöèòå òðÿáâà äà óñåòÿò êîíêðåòíà ïîëçà îò îïðåäåëåíà êàóçà çà äà ÿ ïîäêðåïÿò. Òàêà âèæäàì àç ðåôîðìèðàíåòî íà ñèñòåìàòà. Ðåâîëþöèÿòà ìîæå äà çàïî÷íå ñ åâîëþöèÿ – ñ ìàëêè ñòúïêè â ïðàâèëíàòà ïîñîêà. Òàêà ÷å àêî ñïîäåëÿòå òîâà, ìîæåì äà ïîäãîòâèì íÿêàêâà àíêåòà. Àç ñàì íå ìîãà äà ãî íàïðàâÿ – íÿìàì íóæíèÿ îïèò è åðóäèöèÿ. Íî ìèñëÿ, ÷å çàåäíî ìîæåì äà ïîñòèãíåì öåëòà. Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ïåöîâ, Íàïúëíî ñïîäåëÿì Âàøåòî ðàçáèðàíå è ñúì ãîòîâ äà ïîäêðåïÿ ïðåäëîæåíèåòî Âè. Íèùî íå ïðå÷è äà ñåäíåì è äà èçðàáîòèì àíêåòèòå, êîèòî ïðåäëàãàòå, ìîãà äà äàì ñâîè ïðåäëîæåíèÿ. Âúïðîñúò å êàê îáà÷å äà ñòèãíåì äî êîíêðåòíè ó÷èëèùà è äî ó÷èòåëè ïî ôèëîñîôèÿ, à ÷ðåç òÿõ è äî ñàìèòå ó÷åíèöè, ìîåòî óñåùàíå å, ÷å íàé-âå÷å îáùíîñòòà íà ó÷èòåëèòå ïî ôèëîñîôèÿ å ñòàíàëà, íåèçâåñòíî çàùî, êðàéíî èíåðòíà, òÿ ôàêòè÷åñêè íå ñúùåñòâóâà êàòî îáùíîñò, ëèïñâà âñÿêàêâà êîìóíèêàöèÿ, îáìåí íà èäåè è ïð., íàëèöå å íÿêàêâà àòîìèçàöèÿ, êîåòî íå ãîâîðè äîáðå. À ñ îáùè óñèëèÿ ìîæå ìíîãî äà ñå ïîñòèãíå â ïîñîêàòà, çà êîÿòî Âèå ïèøåòå. Ñïèñàíèå ÈÄÅÈ è ïðèëîæåíèåòî çà îáðàçîâàíèå, èìåííî ñïèñàíèå HUMANUS, HUMANUS ñà ãîòîâè äà çàñòàíàò çàä Âàøàòà èíèöèàòèâà, âàæíîòî å îáà÷å äà íàìåðèì ïúò äî ìëàäèòå õîðà, áèëî ÷ðåç ó÷èòåëèòå ïî ôèëîñîôèÿ, áèëî ÷ðåç ôåéñáóê, íå çíàì êàê, íî èìà ñìèñúë äà ïðîÿâèì íàñòîé÷èâîñò â òúðñåíåòî íà ðåøåíèå íà òîçè ïðîáëåì. Îò ìîÿ ñòðà26

íà ðàç÷èòàéòå íà ïúëíà ïîäêðåïà è ñúäåéñòâèå, ôàêò å îáà÷å, ÷å ñúì ìíîãî àíãàæèðàí ñ êàêâè ëè íå äðóãè íåùà è åäâà ëè ìîæå äà ñå î÷àêâà àç äà ñúì ãëàâíàòà èëè åäèíñòâåíàòà äâèæåùà ñèëà â òàçè ïîñîêà. Çàòîâà ñå íàäÿâàì Âèå äà ïîìîãíåòå íàé-ìíîãî è äà áúäåòå, òàêà äà ñå ðå÷å, ãëàâíî äåéñòâàùî ëèöå, à ïúê àç ùå ïîìàãàì ñ êàêâîòî ìîãà. Âñè÷êî íàé-äîáðî! Ñ óâàæåíèå: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ

Èíèöèàòèâàòà çà ïðîâåæäàíå íà àíêåòè, äèñêóñèè, êîíêîíêóðñè çà åñåòà ïî èíòåðåñíè è âàæíè çà ìëàä ìëàäè ëàäèòå õîðà ïðîáëåìè íàáèðà ñèëà

Ñ ã-í Äèìèòúð Ïåöîâ îò Ñèëèñòðà îò èçâåñòíî âðåìå îáñúæäàìå íåãîâà èäåÿ çà ïðîâåæäàíå íà àíêåòè, íà äèñêóñèè, íà íåùî êàòî êîíêóðñè çà ïèñàíå íà åñåòà ïî èíòåðåñíè è âàæíè çà ìëàäèòå õîðà ïðîáëåìè; èäåÿòà å äà ïðåäëîæèì íåùî ïî-ðàçëè÷íî, êîåòî åâåíòóàëíî ìîæå äà ðîäè äîáðè ïëîäîâå; ðàçáèðà ñå, íàé-äîáðîòî îò òåçè îáñúæäàíèÿ è íàïèñàíî îò ìëàäèòå õîðà, ó÷åíèöè èëè ñòóäåíòè, ùå áúäå îòïå÷àòàíî â ñïèñàíèå ÈÄÅÈ èëè â íîâîòî ñïèñàíèå çà ñúâðåìåííî îáðàçîâàíèå, çà íàñúð÷àâàíå íà äóõîâíîòî è ëè÷íîñòíîòî èçðàñòâàíå è óêðåïâàíå íà ìëàäèÿ ÷îâåê, ñïèñàíèåòî, íîñåùî èìåòî HUMANUS. HUMANUS Åòî â òàçè âðúçêà êàêâî ìè ïèøå â äâå ïîðåäíè 27

ïèñìà ã-í Ïåöîâ è êàê àç ìó îòãîâîðèõ, ìîèòå ïèñìà äî íåãî ìîæå äà ñå ïðî÷åòàò ïî-äîëó: Çäðàâåéòå, ã-í Ãðúí÷àðîâ, Íÿìà äà áúðçàìå è íå å íåîáõîäèìî. Íåùàòà òðÿáâà ìíîãî âíèìàòåëíî äà áúäàò îáìèñëåíè, çàùîòî âåðîÿòíî ùå ãëåäàò â íà÷àëîòî íà íàñ êàòî ñìóòèòåëè è íàòðàïíèöè. Ìèñëåíî ïðîèãðàõ êàêâî áè ñå ïîëó÷èëî â êîíêðåòíà ñèòóàöèÿ è ñòèãíàõ äî ñëåäíèòå ïðîçðåíèÿ çà íà÷èíà íà îñúùåñòâÿâàíå íà èäåÿòà çà äà íå ñå ïðîâàëè. Íå áèâà äà äàâàìå íà ó÷åíèöèòå äà îïðåäåëÿò òåìèòå è ïðîáëåìèòå, ïúðâî çàùîòî òîâà ùå îòíåìå ìíîãî âðåìå è âòîðî íå ñå çíàå êàêâè ùóðîòèè ìîãàò äà ïðåäëîæàò. Çàòîâà å ïî-äîáðå äà ñïàçâàìå ïðèíöèïà íà ñâîáîäàòà ñú÷åòàíà ñ îãðàíè÷åíèÿ. Íèå äà ïðåäëîæèì íàáîð îò ôèëîñîôñêè ïðîáëåìè, âúðõó êîèòî òå äà ðàçñúæäàâàò. Èäåÿòà, ñïîðåä ìåíå, òðÿáâà äà áúäå ìëàäåæèòå äà ðàçñúæäàâàò âúðõó ôèëîñîôñêè ïðîáëåìè, à íå äà ðàçñúæäàâàò ôèëîñîôñêè âúðõó ìëàäåæêè ïðîáëåìè. Ñúùî òàêà äà íå àíãàæèðàìå âñè÷êè ó÷åíèöè, à ñàìî òåçè îò òÿõ, êîèòî ïðîÿâÿâàò èíòåðåñ è áèõà ñå àíãàæèðàëè äà ìèñëÿò è äà èçðàçÿâàò àêòèâíà ïîçèöèÿ – ñàìîñòîÿòåëíî ìèñëåùèòå. Äà èì äàäåì äà îòãîâàðÿò íà âúïðîñèòå íå â ÷àñ, à äà îáìèñëÿò íåùàòà â êúùè, àêî èñêàò äà ïðîó÷âàò. Âàæíèÿò êðèòåðèé äà áúäå äîáðå àðãóìåíòèðàíàòà òåçà, ïëîä íà ñàìîñòîÿòåëíî è ñâîáîäíî îò ïðèíóäà ìèñëåíå. Ïàðàëåëíî ñ òîâà ìîæåì äà ñúçäàäåì ôåéñáóê ñòðàíèöà, êúäåòî äà êà÷âàìå òåõíèòå îòãîâîðè, äà ñå ïðàâÿò êîìåíòàðè âúðõó òÿõ, äà ñå çàôîðìè äèñêóñèÿ. Íàé-äîáðå àðãóìåíòèðàíèòå òåçè äà áúäàò ïóáëèêóâàíè âïîñëåäñòâèå â ïå÷àòíîòî èçäàíèå. À ìîæå è ÷àñò îò äèñêóñèÿòà, àêî ñå ïîëó÷è. Åòî íàïðèìåð åäíà òåìà, êîÿòî àç ñìÿòàì, ÷å å âàæíà, áîëåçíåíî âàæíà çà íàøåòî îáðàçîâàíèå: "Ïðîáëåìúò ó÷åíå". Ðàçäåë Åïèñòåìîëîãèÿ: Åïèñòåìîëîãèÿ Àíêåòàòà ìîæå äà çàïî÷íå ñ âúïðîñè òèï èãðà íà ñâîáîäíè àñîöèàöèè:

1. Êàêâè ïðåäñòàâè ïðåäèçâèêâà ó âàñ òåðìèíúò ó÷åíå (ïîñî÷åòå ñâîáîäíî âñè÷êî, êîåòî âè èäâà ñïîíòàííî íàóì). 2. Êîå îò âñè÷êî òîâà, êîåòî ïîñî÷èõòå ìîæå äà áúäå ñâúðçàíî ñ âàøèÿ íà÷èí íà ó÷åíå? Çàùî? 3. Ñìÿòàòå ëè, ÷å å íåîáõîäèìî â ó÷èëèùå äà ñå ó÷è êàê äà ñå ó÷è èëè âñåêè òðÿáâà äà ñå ñïðàâÿ ñàì? 4. Àêî äà, êàêúâ íà÷èí çà ó÷åíå èëè êàê äà ñå ó÷è âèå áèõòå ïðåäëîæèëè? 5. Ñìÿòàòå ëè, ÷å íà÷èíúò ïî êîéòî ñåãà ó÷èòå, å ïðàâèëíèÿò? 6. Àêî íå, íà êàêâî ñìÿòàòå ÷å ñå äúëæè òîâà? Äðóãà òåìà ìîæå äà áúäå ÑÂÎÁÎÄÀÒÀ: ÑÂÎÁÎÄÀÒÀ 1. Ðàçáèðàòå ëè ùî å ñâîáîäà? 2. Òðÿáâà ëè òÿ äà áúäå îãðàíè÷àâàíà? 3. Ïðåêàëåíî ìíîãî ëè è å ñâîáîäàòà â ó÷èëèùå èëè ïúê ìíîãî ñà îãðàíè÷åíèÿòà? è ò.í. Âúâ âòîðîòî ñè ïèñìî ã-í Ïåöîâ ïèøå: Çäðàâåéòå ã-í Ãðúí÷àðîâ! Ïèøà âè âúâ âðúçêà ñ èíèöèàòèâàòà, êîÿòî îáñúæäàõìå äà ïðîâåäåì ñðåä ó÷åíèöèòå. Äíåñ áÿõ â... (èçòðèâàì èíôîðìàöèÿòà çà êîå èìåííî ó÷åáíî çàâåäåíèå ñòàâà äóìà, ïîíåæå íå ñúì ïèòàë ñúîòâåòíèòå äëúæíîñòíè ëèöà çà ñúãëàñèåòî èì äà äàì ïóáëè÷íîñò íà òÿõíîòî ó÷àñòèå, áåë. ìîÿ, À.Ã.) çà äà ïðåäñòàâÿ íàøàòà èíèöèàòèâà. Íàñî÷èõà ìå êúì çàì. äèðåêòîðà ã-æà ..., ïîíåæå äèðåêòîðêàòà ÿ íÿìàøå. Àç ìíîãî ñå êîëåáàåõ äàëè òÿ ìîæå äà ñâúðøè ðàáîòà, íî êàòî âëÿçîõ â ñòàÿòà, ñúìíåíèÿòà ìè ñå ðàçñåÿõà. Ïúðâîòî íåùî, êîåòî ìè íàïðàâè âïå÷àòëåíèå áåøå, ÷å íà áþðîòî ù ñòîåøå Âàøèÿò ó÷åáíèê ïî ïñèõîëîãèÿ, Æèâîòúò íà äóøàòà, ñàìî ÷å ïúðâàòà ÷àñò, êîéòî áÿõà ïîëó÷èëè êàòî äàðåíèå îò Âàñ ïðåç ïðîëåòòà. Áåøå ãî ïðî÷åëà ïî÷òè öåëèÿ. Àç ñå ïîñòàðàõ äà çàòâúðäÿ ïîëîæèòåëíèòå ù âïå÷àòëåíèÿ çà Âàøàòà ôèëîñîôñêîîáðàçîâàòåëíà ìèñèÿ êàòî ù ïðåäñòàâèõ íîâàòà íè èíèöèàòèâà, êîÿòî òÿ ïðèå ìíîãî äîáðå è ñå àíãàæèðà äà îðãàíèçèðà ó÷åíèöè, êîèòî èìàò èíòåðåñ, à òàêèâà, òÿ ìå óâåðè, ÷å èìà äîñòàòú÷íî. Òàêà ÷å âúâ âòîðíèê 28.10 ñúì ïîêàíåí â ÷àñà íà 29

êëàñíèÿ ðúêîâîäèòåë íà äèñêóñèÿ ñ ó÷åíèöèòå çà äà ãè çàïîçíàÿ ñ íàøèòå èäåè çà äèñêóñèè. Òÿ òàêà ñúùî õàðåñà èäåÿòà çà ïðîâåæäàíå íà àíêåòè ñðåä òÿõ íà ðàçëè÷íè òåìè. Ïî âñè÷êî ëè÷è, ÷å ñìå ïîïàäíàëè íà ïðàâèëíèÿ è íåïðåäóáåäåí ÷îâåê. Òîâà å çàñåãà. Äî ñêîðî! Åòî êàê àç â òàçè âðúçêà îòãîâîðèõ íà ã-í Ïåöîâ òàçè ñóòðèí, íàé-íàïðåä íà ïúðâîòî íåãîâî ïèñìî, à ñëåä òîâà è íà âòîðîòî: Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ïåöîâ, Áëàãîäàðÿ Âè çà ïèñìîòî, êàêòî è çà èíòåðåñíèòå ìèñëè è ïðåäëîæåíèÿ, ñúäúðæàùè ñå â íåãî! Ìîëÿ äà ìå èçâèíèòå çà çàêúñíåíèåòî, ñ êîåòî Âè îòãîâàðÿì, òî ñå äúëæè íà ïðåêàëåíàòà ìè íàòîâàðåíîñò è àíãàæèðàíîñò ñ äðóãè ðàáîòè, ñ äðóãè äåëà. Êàòî ïðî÷åòîõ ïèñìîòî Âè ñúùî òàêà ðåøèõ äà îòëîæà çà èçâåñòíî âðåìå îòãîâîðà ñè, òà äà ïîìèñëÿ ìàëêî ïîâå÷å íàä íàïèñàíîòî è ñúùî òàêà íàä ñâîÿ îòãîâîð. Ñåãà âå÷å èìàì ãîòîâíîñò, çàòîâà è Âè ïèøà. Èìàì ÷óâñòâîòî, ÷å ñå ðîäè â ñúçíàíèåòî ìè åäíà ïîëåçíà èäåÿ. Òèÿ âúïðîñíèöè, êîèòî âúçíàìåðÿâàìå äà èçãîòâèì è äà ïðåäëîæèì íà ìëàäèòå õîðà, íàèñòèíà òðÿáâà äà ñà äîáðå îáìèñëåíè, íî â ñúñòàâÿíåòî èì, ñòðóâà ìè ñå, òðÿáâà äà èìàò âúçìîæíîñòòà äà ó÷àñòâàò è ñàìèòå ó÷àñòíèöè, ñàìèòå ó÷åíèöè. Ïðîñòî íàøàòà èíèöèàòèâà òðÿáâà äà èìà äâà åòàïà: èçáîð íà ïîäõîäÿùè òåìè, ïðîáëåìè è âúïðîñè, âúëíóâàùè ìëàäèòå õîðà, òîâà å íåùî êàòî ïîäãîòâèòåëåí åòàï, âòîðî, ñúùèíñêè åòàï, íà êîéòî ìëàäèòå õîðà âå÷å îòãîâàðÿò íà ôîðìóëèðàíèòå ñ òÿõíî ó÷àñòèå âúïðîñè, ïèøàò åñåòà è ïðî÷èå, âñåêè íåêà äà èìà âúçìîæíîñòòà äà îòãîâîðè ñïîðåä ñòåïåíòà íà ñâîåòî æåëàíèå; áè ñëåäâàëî äà èìà íàé-âå÷å ôîðìà çà ïî-ñâîáîäíè îòãîâîðè, êîåòî èìåííî è ùå áúäå íàé-èíòåðåñíîòî, ùîòî å ïðåäïîñòàâêà ó÷åíèöèòå äà íàïèøàò õóáàâè, èíòåðåñíè îòãîâîðè. À åòî ñåãà êàêâî ñå ñåòèõ, êîåòî ìèñëÿ ìîæå ìíîãî äà ïîìîãíå, çàòîâà è ãî ïðåäëàãàì. Íå çíàÿ äàëè ñòå ðàçãëåæäàëè ïîìàãàëàòà, êîèòî Âè ïðàòèõ, íî íÿêîëêî îò òÿõ, äà íå êàæà âñè÷êè, ñà íàïèñàíè ïðåäèìíî ïîä ôîðìàòà íà ñïèñúöè îò âúïðîñè, î÷åðòàâàùè ñúîòâåòíèòå ïðîáëåìíè îáëàñòè. Òàêîâà 30

ïðèìåðíî å ïîìàãàëîòî ìè ïî ôèëîñîôèÿ, íàðå÷åíî "Ëàáîðàòîðèÿ ïî ôèëîñîôèÿ" ("Êíèãà çà îïèòâàùèòå ñå äà ðàçáèðàò" å ïîäçàãëàâèåòî), èëè ïîìàãàëîòî ïî åòèêà, íîñåùî çàãëàâèåòî "Èçêóñòâîòî äà ñå æèâåå" (ñ ïîäçàãëàâèå "Åòèêà íà äîñòîéíñòâîòî"), ñúùîòî ìîæå äà ñå êàæå çà ïîìàãàëîòî ïî ïðàêòè÷åñêà ïñèõîëîãèÿ íà ïîëà, ñåêñà è ëþáîâòà, êîåòî íîñè çàãëàâèåòî "Åðîòèêà è ñâîáîäà". Ñåãà ïúê ïîäãîòâÿì çà ïå÷àò ìîå ïîìàãàëî ïî ãðàæäàíñêî îáðàçîâàíèå, êîåòî ñúì èçïîëçâàë â ðàáîòàòà ñè ìíîãî ãîäèíè, òî (çàñåãà) íîñè óñëîâíîòî çàãëàâèå Ó÷èëèùå ïî äåìîêðàöèÿ äåìîêðàöèÿ, èÿ ñ òîâà çàãëàâèå ãî èçäàäîõ â îãðàíè÷åí òèðàæ ïðåäè ìíîãî ãîäèíè, ñåãà ãî ïðåðàáîòâàì è ðåøàâàì äà ãî ïðåèçäàì â ïî-ãîëÿì òèðàæ. Ïî ñúùèÿ èíòåðàêòèâåí ìîäåë ñà ðàçðàáîòåíè è âñè÷êè îñòàíàëè ìîè ïîìàãàëà, ïúê äîðè è êíèãèòå ìè â èçâåñòåí ñìèñúë, ùîòî òå ïîñòàâÿò â ïðîâîêàòèâíà ôîðìà ïðîáëåìè, êîèòî ñëåä òîâà ìîãàò äà áúäàò îáñúæäàíè ïðàêòè÷åñêè, â íåïîñðåäñòâåíèòå çàíèìàíèÿ. Òà òèÿ âúïðîñè îò ïîìàãàëàòà ñúùî ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè, ïðåïîðú÷âàì òîâà. Ðàçáèðà ñå, â èçáîðà íà ïîäõîäÿùèòå âúïðîñè, ñòðóâà ìè ñå, òðÿáâà äà ó÷àñòâàò íåïðåìåííî è ìëàäèòå õîðà, ó÷åíèöèòå, ùîòî àêî íèå èì ñïóñíåì ãîòîâèòå âúïðîñè, íåùàòà ïî ìîÿ âúçãëåä ùå ñå îïîðî÷àò – è ùå ïîòèñíàò èíòåðåñà èì. Çàòîâà Âè ìîëÿ êàòî îòèäåòå â îíîâà ó÷èëèùå äà ðàçãîâàðÿòå ñ ó÷åíèöèòå, ìîëÿ äà èì ïðåäëîæèòå è òàêúâ âàðèàíò, ñàìî äà ñå ïîðîâÿò â ïîìàãàëàòà è àêî íàìåðÿò âàæíè ñïîðåä òÿõ âúïðîñè, ïî êîèòî áèõà èñêàëè äà ðàçãîâàðÿò èëè äà îòãîâàðÿò ïîä ôîðìàòà íà àíêåòè (èëè â åñåèñòè÷íà ôîðìà), íåêà äà èçâàäÿò òèÿ âúïðîñè, çà äà ñå ïîäãîòâè è ñúîòâåòíèÿ "âúïðîñíèê". Êàòî òîé ìîæå äà áúäå è äèíàìè÷åí, îòâîðåí, â íåãî äà èìà âúçìîæíîñò âñåêè àíêåòèðàí èëè îòãîâàðÿù äà ìîæå äà ïðåôîðìóëèðà âúïðîñèòå, äà äîáàâÿ ñâîè è ïð. Òîâà ìîæå áè ùå íè çàòðóäíè â îáðàáîòêàòà íà ðåçóëòàòèòå, íî ïúê çà ñìåòêà íà òîâà ùå íè äàäå ìíîãî èíòåðåñåí è áîãàò, ïî ìîåòî âúçïðèÿòèå, ìàòåðèàë, íàé-äîáðîòî îò êîéòî âå÷å ìîæåì äà ïóáëèêóâàìå â ñïèñàíèåòî, áèëî åäíîòî, áèëî äðóãîòî, áèëî ÈÄÅÈ, ÈÄÅÈ áèëî HUMANUS. HUMANUS Àç òîâà ïðåäëàãàì, íàñòîÿâàì ìëàäèòå, êàòî ñå îïðàò íà âå÷å ïðåäëîæåíîòî îò ìåí â ïîìàãàëàòà, è îò Âàñ, Âèå ñúùî ñòå äàë õóáàâ ïðèìåð â ïèñìîòî ñè, è îò äðóãè âñÿêàêâè èçòî÷íèöè, äà ìîãàò íåïðåìåííî äà äîïðèíåñàò çà ïîñòèãàíåòî íà íàé-äîáðèòå òåìè, ïðîáëåìè è âúïðîñè, 31

à ïúê ñëåä òîâà, êàòî ñå ñúñòàâè ñ òÿõíîòî àêòèâíî ó÷àñòèå íåùî êàòî "ôîðìóëÿð" èëè "âúïðîñíèê", ïàê äà èìàò âúçìîæíîñò äà ñè ïîäáèðàò îíîâà, êîåòî èì õàðåñâà, êîåòî èì å ïðèñúðöå, áåç äà ñà çàäúëæåíè äà ïèøàò íåïðåìåííî ïî âñè÷êè âúïðîñè. Çàùîòî ñïîðåä ìåí å âàæíà íå êîëè÷åñòâåíàòà, à ïðåäèìíî êà÷åñòâåíàòà, ñìèñëîâàòà, ñúäúðæàòåëíàòà ñòðàíà â òåõíèòå îòãîâîðè. Òàêà àç ïðåäëàãàì. Äà ñå íàäÿâàì, ÷å òîâà, êîåòî ñåãà ïðåäëîæèõ, ñå ñâúðçâà îðãàíè÷íî ñ Âàøàòà èäåÿ. Çà êîåòî ìîëÿ äà ìå èçâåñòèòå. Ðàçáèðà ñå, âñè÷êè ðàçìèíàâàíèÿ â ïðåäñòàâèòå è ðàçáèðàíèÿòà ìîæåì äà ãè óðåãóëèðàìå – ïðè äîáðîòî æåëàíèå, êîåòî, óáåäåí ñúì, è äâàìàòà èìàìå. Ùîòî íàèñòèíà ìîæåì äà íàïðàâèì íåùî ìíîãî ïîëåçíî, öåííî, íåîáõîäèìî, äîáðî. Õóáàâ äåí Âè æåëàÿ! Ñ ïîçäðàâ: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ Åòî îòãîâîðà ìè è íà âòîðîòî ïèñìî íà ã-í Ïåöîâ: Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ïåöîâ, Ìíîãî Âè áëàãîäàðÿ çà ïèñìîòî è çà õóáàâèòå íîâèíè, ñúäúðæàùè ñå â íåãî! Ìíîãî ñå ðàäâàì, ÷å Âàøàòà èíèöèàòèâà ñå âúçïðèåìà äîáðå è èìà íàäåæäà äà áúäå çàäâèæåíà. Êàêâîòî ìîãà äà ñòîðÿ çà äà Âè ïîìîãíà, ùå ãî íàïðàâÿ, ñàìî ìîëÿ äà ìè íàïîìíÿòå è äà íàñòîÿâàòå, ïîíåæå íàèñòèíà ñúì çàåò ñ ìíîãî ðàáîòè è ìå å ñòðàõ äà íå çàáðàâÿ çà îáåùàíèÿòà ñè. Äîðè è îò åäíî ó÷èëèùå íà ïîòðúãíàò íåùàòà, ïàê ùå å ìíîãî ïîëåçíî äà çàõâàíåì äà îñúùåñòâÿâàìå òîâà, êîåòî Âèå ïðåäëàãàòå. Ùå ñè ïîçâîëÿ äà ïèøà îòíîâî â áëîãà çà òîâà, êîåòî Âèå ïðåäëîæèõòå è ïðàâèòå, ìîëÿ äà ìè êàæåòå äàëè ïîçâîëÿâàòå äà èçïîëçâàì Âàøèòå ïèñìà â ïóáëèêàöèèòå ñè. (Êîãàòî â òÿõ ïèøå çà òðåòè ëèöà, ùå ìè ñå íàëîæè äà èçïîëçâàì èíèöèàëè èëè íàïðàâî ùå ïðåìàõíà ëè÷íàòà èíôîðìàöèÿ, ïîíåæå íÿìà äà ìîãà äà âçåìà òÿõíîòî, íà ñúîòâåòíèòå òðåòè ëèöà, ñúãëàñèå çà òîâà, êàêòî å ïðèìåðíî ñëó÷àÿ ñ ïîìîùíèêäèðåêòîðêàòà íà òàçè ãèìíàçèÿ.) Âñè÷êî äîáðî, áúäåòå çäðàâ! Ñ ïîçäðàâ: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ 32

Êîíêóðñ íà òåìà: êîé å íàéíàé-ñëàáèÿò áúëãàðñêè ìèíèñòúð íà îá îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà íàóêàòà â ïîïî-íîâèòå âðåìåíà?

Åäèí áèâø ìèíèñòúð, êîéòî ñ æåëåçåí ñïîðòåí äóõ ñå áîðè çà òèòëàòà "íàé-ñëàá áúëãàðñêè ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà"... Èç: Óäàðèõìå äúíîòî ïî ãðàìîòíîñò Áúëãàðèÿ å â äúíîòî íà êëàñàöèÿ îòíîñíî ãðàìîòíîñòòà, ïîêàçâà íîâî ñâåòîâíî ïðîó÷âàíå. Îò 44 äúðæàâè, ñëåä íàñ îñòàâà ñàìî Êîëóìáèÿ, ñî÷àò îò÷àéâàùèòå ðåçóëòàòè. Áèâøèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî Ñåðãåé Èãíàòîâ êîìåíòèðà íåãàòèâíàòà òåíäåíöèÿ è ôàêòà, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå 10 ãîäèíè íÿìà íèêàêúâ íàïðåäúê â áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå. ÅÄÈÍ ÍÅÎÁÕÎÄÈÌ ÂÚÏÐÎÑ: Íàèñòèíà, êîé å íàéñëàáèÿò áúëãàðñêè ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà â ïîíîâèòå âðåìåíà, ñëåä 1989 ã., Ñåðãåé Èãíàòîâ èëè íÿêîé äðóã? Èìàì ÷óâñòâîòî, ÷å áèòêàòà çà ïî÷åòíàòà òèòëàòà "íàé-ñëàá ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà â íîâàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ" ùå áúäå òâúðäå îñïîðâàíà, íà Ñ.Èãíàòîâ êîíêóðåíöèÿòà çà òàçè òèòëà å òâúðäå ñèëíà...

Çàòâúðæäàâà ñå ÷óäåñíîòî ìè âïå÷àòëåíèå îò ìè ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà ïðîô. ïðîô. Òàíåâ

Ãëåäàõ è àç òàçñóòðåøíîòî èíòåðâþ íà ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà ïðîô. Òàíåâ ïî Íîâà òâ. Õîðàòà, êîèòî ìå ïîçíàâàò, äîáðå çíàÿò, ÷å îðãàíè÷åñêè ìè å íåâúçìîæíî íÿêîìó äà ñå ïîäìàçâàì, íî â ñëó÷àÿ ùå êàæà ñúâñåì ÷åñòíî: èìàì ÷óäåñíî âïå÷àòëåíèå îò òîÿ ÷îâåê, êîåòî ñå çàòâúðäè è îò òîâà íåãîâî èíòåðâþ! Îò íÿêîëêî âúçëîâè ìîìåíòà â äóìèòå ìó äîëîâèõ ñúâñåì îïðåäåëåíî, ÷å å íàé-íàïðåä ìèñëåù ÷îâåê (ñúùèíñêà ðÿäêîñò çà ïîâå÷åòî íàøåíñêè ìèíèñòðè, â òîâà ÷èñëî è íà îáðàçîâàíèåòî), íà âòîðî ìÿñòî, óáåäèõ ñå, ÷å íå ñàìî å íàïúëíî íàÿñíî ñúñ ñèòóàöèÿòà â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà, íî è ÷å ñïîäåëÿ îíèÿ àâàíãàðäíè èäåè, êîèòî è ïî ìîÿ ïðåöåíêà ñà åäèíñòâåíî ñïàñèòåëíè çà òàçè ñôåðà, ðàçáèðà ñå, àêî ñå ïðèëîæàò òâúðäî è ïîñëåäîâàòåëíî, íåçàâèñèìî îò âîÿ, êîéòî ùå ñå íàäàäå îòâñÿêúäå. Â çàêëþ÷åíèå ùå êàæà, ÷å òîçè ìèíèñòúð çàñëóæàâà ïîäêðåïà, çàùîòî áåç ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà îáùíîñòòà, íà ãðàæäàíèòå, íàèñòèíà íèùî íÿìà äà ñå ïðîìåíè, íÿìà êàê äà ñå ïðîìåíè. Ìèíèñòúðúò ïàê çàÿâè, ÷å èñêàë ñïåøíî äà ñå ñðåùíå ñ õîðàòà ïî ìåñòà, çà äà âèäè êàê ñå ïðèåìàò íåãîâèòå èäåè, å, íèå ïúê, ãðóïàòà, êîÿòî ñå ìú÷à äà ñôîðìèðàì, èìàìå íàñðåùíî äâèæåíèå, ñàìè èñêàìå ñðåùà ñ íåãî, ïîíåæå æåëàåì äà ìó èçëîæèì ñâîèòå ðàçáèðàíèÿ è îöåíêè, ò.å. æåëàåì äà ìó ïîêàæåì, ÷å íîâàòîðñêèòå èäåè çà ïðîìÿíà â îáðàçîâàíèå34

òî íå ñå ïðèåìàò íàâñÿêúäå ñ "ðåçåðâè", íàïðîòèâ, íåêà òîçè ìèíèñòúð äà âèäè, ÷å èìà õîðà, êîèòî ìèñëÿò êàòî íåãî, ãîòîâè ñà äà ãî ïîäêðåïÿò, äà ãî íàñúð÷àò, äà ìó ïîìàãàò. Òîâà ùå êàæà çàñåãà. Äàíî ñàìî îáðàçîâàòåëíàòà áþðîêðàöèÿ íå íàïðàâè íóæíîòî äà îñóåòè ñðåùàòà íè ñ ìèíèñòúðà, ùîòî ìîåòî æåëàíèå äà áúäà èçâåñòåí êîãà òîé ùå äîéäå â Ïëîâäèâ, ïîòúíà, êàêòî î÷àêâàõ, âúâ âàêóóìà, â ÷åðíàòà äóïêà íà ÐÈÎ-Ïëîâäèâ; çàìúë÷àõà òàêà, êàêòî å îáè÷àéíî äà ìúë÷è... å, íÿìà êîíêðåòíî äà âè êàçâàì êîé òàêà ìúë÷è, âèå àìè ñè ñå äîñåùàéòå, ñïîðåä âúîáðàæåíèåòî ñè... Õóáàâ äåí âè æåëàÿ è ïðèÿòåí óèêåíä â äîáàâêà! ×àî çàñåãà...

Âñåêè ìîæå äà áúäå äîáúð – è âñåêè ìîæå äà îáè÷à Áîã

"Íå âñåêè ìîæå äà áúäå êðàñèâ, áîãàò è çíàòåí, íî âñåêè ìîæå äà áúäå äîáúð." (Êîíôóöèé, öèòèðàí îò ßíêî Ìèõàëåâ) "Áîã íèêîãà íå ñå îòâðúùà îò íàñ – íèå ñå îòäàëå÷àâàìå îò Íåãî." (Ñâ. Éîàí Çëàòîóñò, öèòèðàí îò ßíêî Ìèõàëåâ)

Ãëåäàéòå Ãëåäàéòå ÷óäåñíîòî, ìíîãî ïîó÷èòåëíî è òàêà áî áîãàòî íà ñìèñúë èíòåðâþ íà ïðîô. Êàëèí ßíàêèåâ

Ãëåäàéòå ÷óäåñíîòî, ìíîãî ïîó÷èòåëíî è òàêà áîãàòî íà ñìèñúë èíòåðâþ íà ïðîô. Êàëèí ßíàêèåâ: Ïðåíàïèñâàíå íà ó÷åáíèöèòå ïî èñòî èñòîðèÿ; ðèÿ ïîíåæå íÿìàì âðåìå äà ãî ïðåâúðíà â òåêñò, âè ïðåäëàãàì â òåêñòîâà ôîðìà ñàìî êðàÿ íà òîâà èíòåðâþ, íî â íåãî èìà îùå ìíîãî ñèëíè ìîìåíòè, àêî íÿêîé èìà âðåìå, áè ìîãúë äà ïðåâúðíå öÿëîòî èíòåðâþ â òåêñò, òîçè òåêñò ùå èìà ãîëÿìî çíà÷åíèå, ùîòî ùå êàæå íà ìëàäèòå èñòèíè, êîèòî íèêúäå äðóãàäå íÿìà äà ÷óÿò èëè äà ïðî÷åòàò; âïðî÷åì, òå è ñåãà ìîãàò äà ãî ÷óÿò, êàòî èçñëóøàò öåëèÿ çàïèñ, êîåòî ãîðåùî èì ãî ïðåïîðú÷âàì, íî âñå ïàê ñè ìèñëÿ, ÷å òåêñòîâàòà ôîðìà å ïî-âúçäåéñòâàùà è ïî-çàïîìíÿùà ñå, òà çàòîâà ñè íàïðàâèõ òðóäà äà ïðåâúðíà â òåêñò ïîíå ïîñëåäíèòå, çàêëþ÷èòåëíè äóìè íà ôèëîñîôà, åòî ãè: Åäíà îò íàé-ïîäëèòå ìàíèïóëàöèè, êîèòî ñà èçâúðøåíè îò ñöåíàðèñòèòå íà ïðåõîäà, îò áúëãàðñêèòå ñîöèàëèñòè è òåõíèòå ñëóãè, å ñëåäíàòà: åäíî âðåìå èìàøå ñèãóðíîñò, íî íÿìàøå ñâîáîäà, äíåñ èìà ñâîáîäà, íî íÿìà ñèãóðíîñò. Òåçè äâå öåííîñòè çà ñöåíàðèñòèòå íà ïðåõîäà ñà âçàèìíî èçêëþ÷âàùè ñå: èëè èìàø ñèãóðíîñò, íî íÿìàø ñâîáîäà, èëè èìàø ñâîáîäà, íî íÿìàø ñèãóðíîñò. Òîâà å íåâåðîÿòíà ëúæà, íå ìîæåø äà èìàø ñèãóðíîñò áåç ñâîáîäà, êàêòî íå ìîæåø äà èìàø è ñâîáîäà áåç ñèãóðíîñò. Çíàåòå ëè êàêâî ìè êàçà íàâðåìåòî... íàâðåìåòî åäèí ãåðìàíñêè ïîëèòèê ìè ãî êàçà, êàçà òîé: ñèãóðíîñòòà áåç ñâîáîäà å ñèãóðíîñòòà íà êëåòêàòà â çîîïàðêà. Òî36

âà å ïàðàäîêñ, ðàçáèðà ñå, íèêàêâà ñèãóðíîñò â êëåòêàòà íà çîîïàðêà íÿìà, çàùîòî âñè÷êî çàâèñè îò íàäçèðàòåëÿ, äàëè ùå òè ïóñíå ìåñî èëè íÿìà äà òè ïóñíå ìåñî. Ñèãóðíîñòòà íà êëåòêàòà â çîîïàðêà íå å ñèãóðíîñò. À êàçà òîé: ñâîáîäàòà áåç ñèãóðíîñò å ñâîáîäàòà íà äæóíãëàòà, êîåòî ñúùî ïî ïàðàäîêñ êàçâà – áåç ñèãóðíîñò ñâîáîäàòà âúîáùå íå å ñâîáîäà, ùîòî â äæóíãëàòà ñâîáîäà íÿìà, òàì åäíè ñà ëúâîâå, äðóãè ñà ñúðíè, åäíèòå áÿãàò, äðóãèòå ÿäàò. Ñëåäîâàòåëíî ñèãóðíîñò è ñâîáîäà íå áèâà äà áúäàò ïðîòèâîïîñòàâÿíè. Êîìóíèçìúò íå áå ñèãóðíîñò, íå áå è ñâîáîäà. Âïðî÷åì, êîìóíèçìúò áåøå ñàìî åäíà ñèãóðíîñò: Äúðæàâíà ñèãóðíîñò.

íåäåëÿ, 9 íîåìâðè 2014 ã.

×åñòèò ÷åòâúðò âåê îò ðàçðóøàâàíåòî íà çëîêîáíèÿ ñèìâîë íà ñúâåòñêîñúâåòñêî-ðóñêèÿ èìïåðèàëèçúì: èìïåðèàëèçúì: Áåðëèí Áåðëèíñêàòà ñòå ñòåíà!

×åñòèò ÷åòâúðò âåê îò ðàçðóøàâàíåòî íà çëîêîáíèÿ ñèìâîë íà ñúâåòñêî-ðóñêèÿ èìïåðèàëèçúì: Áåðëèíñêàòà ñòåíà! Äîëó âàðâàðñêà èìïåðèàëèñòè÷åñêà Ðóñèÿ! Äà æèâåå áúäåùà äåìîêðàòè÷íà Ðóñèÿ â åñòåñòâåíèòå ñè ãðàíèöè! Ñâîáîäà è íåçàâèñèìîñò íà ïîðîáåíèòå îò Ðóñèÿ íàðîäè! Ïðîñïåðèòåò çà äåìîêðàòè÷íà Åâðîïà, çà íåéíèòå ãðàæäàíè - è ñúä çà äèêòàòîðèòå è âîåííîïðåñòúïíèöèòå êàòî Ïóòèí! Íàïèñà: Daniela Gortcheva

Åäíà ìúäðà êèòàéñêà ïîãîâîðêà

Ñëåïîòàòà íà óìà å íå ïîïî-ìàëêî ëîøà îò ñëå ñëåïîòàòà íà î÷èòå

Ìàëêà å ïîëçàòà îò î÷èòå àêî óìúò å ñëÿï. (Àðàáñêà ïîãîâîðêà)

Ãëåäàéòå ôèëìà "Äåìîêðàòè÷íèòå ó÷èëèùà"

Åòî ÒÓÊ ìîæå äà ãî ãëåäàòå, âãðàæäàíåòî íà ïëåéúðà å íåâúçìîæíî, íî è òàêà ñòàâà. 40

ïîíåäåëíèê, 3 íîåìâðè 2014 ã.

Ñòðàíèöàòà íà îíëàéíîíëàéí-èçäàíèåòî íà ñïèñàíèå HUMANUS

ïîíåäåëíèê, 3 íîåìâðè 2014 ã.

Ðåãèñòðàöèèòå íà ñï. ÈÄÅÈ è íà ñï. HUMANUS â ìåæìåæäóíàðîäíàòà áàçà äàííè íà ISSN Òèÿ äíè îò Àãåíöèÿ ISSN íà Íàöèîíàëíà áèáëèîòåêà "Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé" ïîëó÷èõ íîìåðàòà íà íîâîòî ñïèñàíèåHUMANUS HUMANUS îò ìåæäóíàðîäíàòà áàçà äàííè íà ISSN. È çà ïå÷àòíîòî, è çà îíëàéí èçäàíèåòî ïîëó÷èõ ñúîòâåòíèòå íîìåðà. Òå ñàìè ìè ïðåäëîæèõà äà ìè äàäàò òèÿ èäåíòèôèêàöèîííè íîìåðà, òúé êàòî â òåõíèÿ ôîíä ñà áèëè ïîëó÷åíè ñúîòâåòíèòå êîïèÿ îò êíèæíîòî (õàðòèåíîòî) èçäàíèå íà ïúðâàòà êíèæêà íà íîâîòî ñïèñàíèå. Àç ïèñàõ âå÷å ïî òîçè ïîâîä â áëîãà ñè åòî òóê: Çàäâèæåíà å ïðîöåäóðàòà çà îáîçíà÷àâàíå íà ñï. HUMANUS ñ ìåæ ìåæäóíàðîäåí èäåíòèôèêàöèîíåí íîìåð ISSN. ISSN Âúçïîëçâàõ ñå îò êîíòàêòà ñ Àãåíöèÿòà è ïîìîëèõ äà äàäàò ISSN-íîìåð è çà îíëàéí èçäàíèåòî íà ñïèñàíèå ÈÄÅÈ. ÈÄÅÈ (Çà êíèæíîòî èçäàíèå ñè èìàìå ISSN-íîìåð îùå îò ãîäèíè, îò 41

ñàìîòî ìó ñúçäàâàíå ïðåç 2009 ã.) È òàêà, åòî òàçè èíôîðìàöèÿ è çà äâåòå ñïèñàíèÿ, íåêà äà ÿ èìà òóê: Çà íîâîòî ñïèñàíèå HUMANUS: HUMANUS Çà ïå÷àòíîòî èçäàíèå: ISSN 2367-6027 (Print) Çà îíëàéíîíëàéí-èçäàíèåòî: èçäàíèåòî ISSN 2367-6078 (Online) Çà ñïèñàíèå ÈÄÅÈ: ÈÄÅÈ Çà ïå÷àòíîòî èçäàíèå: ISSN 1313-9703 (Print) Çà îíëàéíîíëàéí-èçäàíèåòî: èçäàíèåòî ISSN 2367-6108 (Online)

Ñòðàøíèÿò ñúä – Ìèêåëàíäæåëî, Ñèêñòèíñêàòà êàïå êàïåëà

Ñòðàøíèÿò ñúä – Ìèêåëàíäæåëî, Ñèêñòèíñêàòà êàïåëà. Ôðåñêàòà ïðåäñòàâÿ âòîðîòî ñëèçàíå íà Õðèñòîñ íà çåìÿòà è Ñòðàøíèÿò ñúä, êîéòî î÷àêâà âñè÷êè ãðåøíèöè. Õðèñòîñ ñå íàìèðà â ñðåäàòà è ñå âèæäà êàê îòäåëÿ ïðàâåäíèöèòå îò äÿñíàòà ñè ñòðàíà, à ãðåøíèöèòå — îò ëÿâàòà. Ïîä íåãî âëÿâî ñå âèæäàò ãðåøíèöèòå, êàêòî è äåìîíèòå, êîèòî ùå ãè ìú÷àò çà âå÷íè âðåìåíà. Âäÿñíî ñå âèæäàò ïðà42

âåäíèöèòå, êîèòî ñå âúçíàñÿò îò ãðîáîâåòå ñè ñ ïîìîùòà íà àíãåëè, çà äà çàæèâåÿò âå÷åí æèâîò íà íåáåòî. Òî÷íî äî Õðèñòîñ å Åâà, à îêîëî íåãî ñà ñâåòöè, ïîâå÷åòî îò êîèòî ñà óìðåëè îò ìú÷èòåëíà ñìúðò. Òå ìîãàò äà áúäàò ïîçíàòè ïî òîâà, ÷å íîñÿò óðåäà, ïðè÷èíèë ñìúðòòà èì. Ñâ. Åêàòåðèíà íîñè ÷àñò îò êîëåëî, çàùîòî å ðàçïúíàòà íà êîëåëî; Ëàâðåíòèé Ðèìñêè äúðæè ñêàðàòà, âúðõó êîÿòî å èçïå÷åí æèâ; ñâ. Ñåáàñòèÿí äúðæè ñòðåëè, çàùîòî òÿëîòî ìó å ïðîáîäåíî îò ñòðåëè äî ñìúðò; Âàðòîëîìåé äúðæè êîæàòà ñè, òúé êàòî å áèë îäðàí æèâ, êàòî êîæàòà å àâòîïîðòðåò íà Ìèêåëàíäæåëî. Ôðåñêàòà å ïîä÷åðòàíî ïî-ìðà÷íà â ñðàâíåíèå ñ òàâàíà, êîåòî ñå îòäàâà íà âúðâÿùàòà ïî òîâà âðåìå Ïðîòåñòàíòñêà ðåôîðìàöèÿ è çàãúðáâàíåòî íà õóìàíèçìà îò ñòðàíà íà êàòîëè÷åñêàòà öúðêâà. (Îò ñòðàíèöàòà íà Ðóìåí Êðèâèöêèé) Êðèâèöêèé

Àêàäåìèÿòà íà Ïëàòîí

Îáó÷àâàò ñå íà îòêðèòî, ñðåä ïðèðîäàòà. Â øêîëàòà íà Àðèñòîòåë, â Ëèêåÿ, å ñúùîòî. Òîâà âñå íåùî ïîêàçâà è ãîâîðè.

Åòî êàêâà å àòìîñôåðàòà â ó÷èëèùåòî, â êîåòî ñâîáîäà ñâîáîäàòà íå å çàáðàíåíà

Ïîçäðàâëåíèÿ çà èçãîòâèëèòå òàáëîòî! Áðàâî! Îò ôåéñáóê-ãðóïàòà Íàïðàâè äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå â Ïëîâëîâäèâ

Ñòðàõîòíà ìèñúë íà ïîêîéíàòà áàðîíåñà Òà Òà÷úð! ÷úð!

Òàçè ñóòðèí îòêðèâàì, ÷å èçîáðàæåíèå, ñúäúðæàùî ïîðòðåò ñ åäíà ìèñúë íà Ìàðãàðåò Òà÷úð è íàïðàâåíî îò ìåí, å áèëî ñïîäåëåíî 1 468 ïúòè, ñèðå÷, èìà 1 468 ñïîäåëÿíèÿ! È ñåãà îùå õîðà ïðîäúëæàâàò äà ãî ñïîäåëÿò, àç áëàãîäàðåíèå íà åäíî òàêîâà ñïîäåëÿíå óñïÿõ äà ðàçáåðà ôàêòà, ÷å ìèñúëòà íà áàðîíåñà Òà÷úð å âïå÷àòëèëà òîëêîâà ìíîãî õîðà. Ðåøèõ àç ñàì îòíîâî äà ãî ñïîäåëÿ - ïîíåæå ñè çàñëóæàâà äà ñå ïîìíè òàçè ÷óäåñíà è ìíîãî âÿðíà ìèñúë íà âåëèêàòà Ìàðãàðåò Òà÷úð. Èíòåðåñíè ñà ñúùî è êîìåíòàðèòå ïîä ïúðâîíà÷àëíîòî èçîáðàæåíèå, êúäåòî àç ñúì íàïèñàë åòî òîâà ïðîâîêàòèâíî ïîÿñíåíèå:

Êîìóíèçìúò ñâúðøâà êîãàòî ïîõàð÷èì è èçÿäåì âñè÷êè ÷óæäè ïàðè, ñèðå÷, äðóãîÿ÷å êàçàíî: äîêàòî ìîãàò äà ñå êðàäàò è õàð÷àò ÷óæäè ïàðè âñå ùå èìà êîìóíèçúì è êîìóíèñòè!

Îòíîñíî æèâååíåòî çà äíåøíèÿ "åäèíñòâåí" è "íåïîâòî "íåïîâòîðèì" äåí Georgi Pavlov Okolski å íàïèñàë ñëåäíîòî óòðèííî ïîçäðàâëåíèå, íà êîåòî ñå íàëîæè äà îòãîâîðÿ, íèùî ÷å ñúäúðæà åäíà óæ "îáùîïðèåìëèâà" è "î÷åâèäíà" èñòèíà; åòî çà êàêâî ñòàâà äóìà: Äîáðî óòðî! Æèâåé çà äíåøíèÿ äåí, íèêîãà íÿìà äà èìà äðóã òàêúâ! Âñè÷êî å îêîëî íàñ, íà åäíà ðúêà ðàçñòîÿíèå! Äà îòâîðèì øèðîêî ñúðöåòî è î÷èòå ñè! Èíà÷å ðèñêóâàìå æèâîòúò íè äà ìèíå â î÷àêâàíå! Íà êîåòî îòâúðíàõ åòî êàê: Çâó÷è óáåäèòåëíî òàÿ ìèñëÚ, àëà å íåïðåìèñëåíà è çàòîâà êðèå òâúðäå ïîäâåæäàù è â êðàéíî ñìåòêà íåâåðåí ñìèñúë: çàùî äà å "åäèíñòâåí" è "íåïîâòîðèì" òî÷íî òîçè äåí èëè ìèã? Âñåêè äåí èëè ìèã íè äàâà áåç÷åò âúçìîæíîñòè, äà ñå óëîâèì çà òîçè äåí êàòî çà óíèêàëåí è íåïîâòîðèì, ñÿêàø å ïîñëåäåí, è äà ñå ïîñòàðàåì äà ñå îòæèâååì òúêìî â íåãî, ñÿêàø æèâîòúò óòðå ùå ïðåñòàíå, å åäíà ðèñêîâàíà ôèëîñîôèÿ, êîÿòî ìîæå äà äîâåäå äîòàì òîçè äíåøåí äåí äà ñòàíå íàèñòèíà ïîñëåäåí: ïðèìåðíî êàòî ñè ñ÷óïèì íÿêúäå ãëàâàòà ïîíåæå ñìå ñå çàáúðçàëè äà ñå íàæèâååì â òîçè íàø åäèíñòâåí è íåïîâòîðèì äåí. Èìà ìíîãî äíè, â êîèòî íèå ùå ðàáîòèì íåóìîðíî çà ñâîåòî áúäåùå, èäåùî êúì íàñ ñ òîëêîâà ìíîãî íåîïîëçîòâîðåíè âúçìîæíîñò, íå áèâà äà ñå îáâúðçâàìå òàêà òÿñíî ñ áúðçîïðåõîäíèÿ ìîìåíò èëè äåí. Ïî òèÿ âúïðîñè ñúì ïèñàë ìíîãî â ñâîÿòà êíèãà Ïðåñëåäâàíå íà âðåìåòî (ñ ïîäçàãëàâèå Èçêóñòâîòî íà ñâîáîäàòà), òúé ÷å ñåãà íå ìè ñå íàëàãà íàíîâî äà ðàçâèâàì êîíöåïöèÿòà ñè; ñàìî èñêàõ äà ïðåäóïðåäÿ, ÷å ñëåäâà äà ñå ìèñëè ïî-îñíîâàòåëíî êîãàòî ñå ïîäõâúðëè íåùî òúé ïîäâåæäàùî, íèùî ÷å íè èçãëåæäà áåçêðàéíî óáåäèòåëíî...

Äàëè ãëóïöèòå íàèñòèíà òðÿáâà äà áúäàò îñòàâåíè íà òÿõ òÿõíàòà ãëóïîñò? "Êðèâîòî íå ìîæå äà ñòàíå ïðàâî, è òîâà, ùî ãî íÿìà, íå ìîæå äà ñå áðîè." (Åêë. 1:15) Íå ìîæåòå äà ïðèíóäèòå íèêîãî äà ñå ïðîìåíè. Ìîæåòå äà ïðåäëîæèòå íà õîðàòà àòìîñôåðà íà ïîëîæèòåëíî ìèñëåíå, â êîÿòî äà èìàò âúçìîæíîñò äà ñå ïðîìåíÿò àêî æåëàÿò. Íå ìîæåòå îáà÷å äà ãî íàïðàâèòå çà èëè âìåñòî äðóãèòå. Âñåêè ÷îâåê å òóê çà äà ðàáîòè íàä ñîáñòâåíèòå ñè óðîöè. Ãëóïöèòå òðÿáâà äà áúäàò îñòàâåíè íà ñâîÿòà ãëóïîñò, ìúäðèòå - äà çàåìàò âðåìåòî ñè ñ äðóãè íåùà. … è ïîñëå, õîðàòà íå îáè÷àò êîãàòî íÿêîé å ïî-óìåí îò òÿõ. Äðàçíÿò ñå. Òè íèêîãî íå ìîæåø äà ïðîìåíèø êàòî ìó ïðèêàçâàø ïðàâèëíî. Õîðàòà òðÿáâà ñàìè äà èìàò æåëàíèå äà ó÷àò, à êîãàòî íÿìàò æåëàíèå, íèùî íå ìîæå äà ñå íàïðàâè îñâåí äà ñè ìúë÷èø è äà ïðèêàçâàø êàòî òÿõ. Õàðâè Ëè, Ëè "Äà óáèåø ïðèñìåõóëíèê"

Êàêâî å äà äà ñè ãåíèé? ãåíèé?

ïåòúê, 10 îêòîìâðè 2014 ã.

Ñèñòåìàòà å ïðèêëåùèëà ìëàäèòå òàêà, ÷å èçñìóêâà ñèëèòå èì

Åòî êàê âúðâè îáñúæäàíåòî íà ÷óäåñíàòà èíèöèàòèâà íà ã-í Ïåöîâ, äàâàùà âúçìîæíîñò çà òâîð÷åñêà èçÿâà íà ìëàäèòå õîðà, íà ó÷åíèöèòå îò ãîðíèòå êëàñîâå íà ó÷èëèùàòà, à èìåííî, ñïèñàíèå ÈÄÅÈ è íåãîâîòî ïðèëîæåíèå çà ñúâðåìåííî îáðàçîâàíèå, çà íàñúð÷àâàíå íà ëè÷íîñòíîòî è äóõîâíîòî ðàçâèòèå íà ìëàäèòå (ñïèñàíèå HUMANUS) HUMANUS äà äàäàò âúçìîæíîñò íà ó÷åíèöèòå äà ñå èçÿâÿâàò ñúñ ñâîè òåêñòîâå íà ñòðàíèöèòå íà ñïèñàíèåòî è íà ïðèëîæåíèåòî. Åòî äîêúäå ñòèãíàõìå ñ ã-í Ïåöîâ â îáñúæäàíåòî íà òàçè èäåÿ: Çäðàâåéòå ã-í Ãðúí÷àðîâ, Äà, íàïúëíî ñòå ïðàâ ïî îòíîøåíèå íà ôèëîñîôñêàòà îáùíîñò. È àç ñúì çàáåëÿçàë ñúùîòî – íÿìà ãè. È èçîáùî íå çíàì êàê áèõà ðåàãèðàëè è äàëè íåùî ùå ñå ïîëó÷è. Íî ìîæåì äà îïèòàìå äà èçïîëçâàìå âå÷å óñòàíîâåíèòå êîíòàêòè, â ó÷èëèùàòà, â êîèòî íàïðàâèõìå äàðåíèÿ. Íåùî êàòî ïèëîòåí ïðîåêò, íå íà òåðèòîðèÿòà íà öÿëà Áúëãàðèÿ, à êîíêðåòíî â Ñèëèñòðà. Îò Âàñ î÷àêâàì äà èçðàáîòèòå êðàòêà àíêåòà èëè àíêåòè íà îïðåäåëåíà òåìà, îò êîèòî òå äà èìàò âúçìîæíîñò äà ñè èçáåðàò. Ìèñëÿ, ÷å àêî èçðàáîòèì íÿêîëêî âàðèàíòà íà 48

àíêåòà ïî íÿêîëêî êëþ÷îâè òåìè ñ äîáðå îáîñíîâàíà ìîòèâèðîâêà çà öåëèòå, êîèòî èñêàìå äà ïîñòèãíåì; è èì äàäåì âúçìîæíîñò äà ñè èçáåðàò, òîâà ùå ñðàáîòè. Âàæíîòî å äà èìàìå êîíêðåòåí ìîäåë, îïîðíà òî÷êà, êîÿòî äà èì ïðåäëîæèì – îñíîâà çà âçàèìîäåéñòâèå è â çàâèñèìîñò îò òåõíèòå ðåàêöèè ùå ïðîìåíÿìå ìîäåëà â äâèæåíèå. Àêî íàïðèìåð êàæàò, ÷å äðóãè òåìè èíòåðåñóâàò ó÷åíèöèòå èëè ïúê èñêàò ïúðâî äà ñå äîïèòàò äî òÿõ çà òåìè ëè ïúê äà èì ãè ïðåäëîæàò íà ó÷åíèöèòå äà ñè èçáåðàò îò òåìèòå, êîèòî ïðåäëàãàìå. Íÿìàì ïðåäñòàâà êàêâî áè ñå ïîëó÷èëî íà ïðàêòèêà, íî äîðè íèùî äà íå ïîñòèãíåì ùå èìàìå íÿêàêúâ îïèò è èíôîðìàöèÿ çàùî íåùàòà íå ñòàâàò. Íî íà ïúðâî âðåìå òðÿáâà äà ïðåäëîæèì íÿêàêâà "ñòðúâ". Àêî îòâñÿêúäå îòâúðíàò ñ òîòàëíî èãíîðèðàíå, êîåòî áè ìå èçíåíàäàëî, ìîæåì äà òúðñèì èâúíó÷èëèùíè ôîðìè – íàïðèìåð ìåñòíàòà êîìèñèÿ çà áîðáà ñ ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè íà ìàëîëåòíèòå è íåïúëíîëåòíèòå, êîÿòî ñúùî îñúùåñòâÿâà ïîäîáíè ïðîåêòè. Àç ùå òúðñÿ ïúðâî ðúêîâîäñòâàòà, à íå ñàìèòå ó÷èòåëè ïî ôèëîñîôèÿ, çàùîòî â Áúëãàðèÿ ñà ìàëêî õîðàòà, êîèòî ìîãàò ñàìè äà ïðåöåíÿâàò è âçåìàò ðåøåíèÿ, äîêàòî íå èì êàæå íà÷àëíèêà. Òàçè äåéíîñò ìîæå äà áúäå óñïåøíà, àêî áúäàò îáåäèíåíè êîìïëåêñíè óñèëèÿ. Ìîåòî ïðåäñòàâÿíå íà èäåÿòà ïðåä òÿõ ìîæå äà áúäå â ñëåäíèÿ ñòèë:

Ôèëîñîôñêîòî ñïèñàíèå ÈÄÅÈ (áðîåâå îò êîèòî âàøåòî ó÷èëèùå ïîëó÷è êàòî äàðåíèå ïðîëåòòà) çàìèñëÿ ñúçäàâàíåòî íà ïå÷àòíî ïðèëîæåíèå. Èäåÿòà íà ïðîåêòà çà òàêîâà ïðèëîæåíèå å òî äà èìà íàñî÷åíîñò êúì ìëàäèòå õîðà – êúì ôèëîñîôñêè ïðîáëåìè, â îáñúæäàíåòî íà êîèòî òå äà ìîãàò äà âçåìàò äåéíî ó÷àñòèå ñúñ ñâîè ìíåíèÿ, òåîðèè, àíàëèçè è åñåòà. Ñ äðóãè äóìè äà ôèëîñîôñòâàò ñâîáîäíî è òâîð÷åñêè, êîåòî ñìÿòàìå ùå äîïðèíåñå çà ðàçâèòèåòî íà òÿõíîòî ôèëîñîôñêî ìèñëåíå çà áèòèåòî êàòî öÿëî è çà ñåáå ñè – çà òÿõíîòî ëè÷íîñòíî ðàçâèòèå. Çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà òàçè èäåÿ ñìå ïîäãîòâèëè íÿêîëêî àíêåòè ïî îïðåäåëåíè ôèëîñîôñêè ïðîáëåìè. Â òîçè ñìèñúë, àêî âè õàðåñâà èäåÿòà, áèõìå èñêàëè äà ïîëó÷èì ïîäêðåïà â íåéíîòî îñúùåñòâÿâàíå ñðåä ó÷åíèöèòå íà âàøåòî ó÷èëèùå. À ðåçóëòàòèòå âïîñëåäñòâèå ùå áúäàò ïóáëèêóâàíè â òîâà èçäàíèå. 49

Òîâà ïèøå è ïðåäëàãà ã-í Ïåöîâ. Åòî àç êàêâî ìó îòãîâîðèõ:

Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ïåöîâ, Ñúãëàñåí ñúì, ïðàâ ñòå, àç ùå ïîìèñëÿ äà ïîäáåðà ïîïîäõîäÿùè âúïðîñè, òåìè, ïðîáëåìè çà àíêåòèòå, çà òîâà ìè òðÿáâà âðåìå. Ìîëÿ îáà÷å äà ìè íàïîìíÿòå, äà íå ñòàíå òàêà, ÷å äà çàáðàâÿ, òúé êàòî ñå çàíèìàâàì ñ ìíîãî äðóãè íåùà è ïðîñòî ôèçè÷åñêè íÿìàì âðåìå. Ùå ñå ïîñòàðàÿ ïî-ñêîðî äà íàïðàâÿ òîâà, êîåòî ïðåäëàãàòå (àíêåòèòå ñ ïðåäëîæåíèå äî ðúêîâîäñòâàòà íà ó÷èëèùà), íî òî ñå èñêà âðåìå çà îñìèñëÿíå è çà ðåàëèçàöèÿ. Òúé ÷å ìîëÿ äà ìè íàïîìíÿòå, äà ìå "òîðìîçèòå", òà äà èçïúëíÿ ïîåòèÿ àíãàæèìåíò. Âïðî÷åì, âèæòå òîâà, òîâà íà êîåòî ñëó÷àéíî ïîïàäíàõ. Ïîäîáíè ôîðìè çà èçÿâà èìà, àëà íå ñå èçïîëçâàò êîé çíàå êîëêî, ïî ìîåòî âúçïðèÿòèå. Èìà è ôèëîñîôñêà îëèìïèàäà. È çíàåòå ëè êàêâà å ïðè÷èíàòà? Ùå Âè ÿ êàæà: Ó÷åíèöèòå ñà ñúâñåì ïðåòîâàðåíè, íÿìàò âðåìå, íàñòðîåíèå è æåëàíèå äà ñå çàíèìàâàò (îñîáåíî ïúê èñòèíñêè) ñ äîïúëíèòåëíè íåùà, äà ïèøàò åñåòà, äà ïðàâÿò àíêåòè, äà èçñëåäâàò, äà ñå èçÿâÿâàò òâîð÷åñêè. Ñèñòåìàòà ãè å íàòèñíàëà òàêà, òÿ èçñìóêâà ñèëèòå èì áåç æàëîñò, ïî òàçè ïðè÷èíà òå 50

íÿìàò ñèëè çà òàêèâà íåùà, òâîð÷åñêàòà èì ñïîñîáíîñò å áëîêèðàëà. (Ìîæå ïúê è òî÷íî òàçè äà å öåëòà íà ñèñòåìàòà!?!) Òà ìå å ñòðàõ ÷å íèå ñúñ ñâîÿòà èíèöèàòèâà èñêàìå îò ó÷åíèöèòå íåâúçìîæíîòî: äà ïðîìåíÿò ðåøèòåëíî ñèòóàöèÿòà, â êîÿòî ñå íàìèðàò, ñèðå÷, èñêàìå îò òÿõ ãåðîéñòâî, èñêàìå ÷óäî, èñêàìå íåâúçìîæíîòî. À òàêèâà íåùà íå ñòàâàò, îñîáåíî â íàøå âðåìå. Òúé ÷å ìè ñå âèæäà, â òîçè ìîìåíò, ÷å èíà÷å õóáàâàòà èäåÿ íà òîâà îñíîâàíèå å îñúäåíà íà íåîñúùåñòâÿâàíå. Íà ïðîâàë å îñúäåíà. Ïúê è çíàåòå, íàñèëà õóáîñò íå ñòàâà, â ñìèñúë íÿêîé ó÷åíèê äà ñå çàõâàíå äà ñå ñàìîïðèíóæäàâà, åäèí âèä íà èíàò, íî äà ó÷àñòâà, â êðàéíà ñìåòêà íÿìà äà ñå ïîðîäè êîé çíàå êàêúâ ðåçóëòàò. Åòî îò òîâà ìå å ñòðàõ. Íî íèùî íå ïðå÷è äà îïèòàìå. Âúïðåêè âñè÷êî. Íî å äîáðå äà áúäåì è ðåàëèñòè. Ïèøà òîâà çà äà ïîêàæà, ÷å íÿìà äà ñå èçíåíàäàì àêî â êðàéíà ñìåòêà íèùî íå ñå ïîëó÷è. Ñ ïîçäðàâ: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ

Öåíçóðà...

Èñêàì ñúñ ñâîÿòà ðàáîòà äà çàñòàâÿ çðèòåëÿ äà ìèñëè

Àç íå ñå ñòðàõóâàì... Àç íå ñúì ðàçðóøèòåë. Àç íÿìàì æåëàíèå äà ïîêàæà ñðåäåí ïðúñò, àç èìàì ñúâúðøåíî äðóãè æåëàíèÿ: àç èñêàì ñúñ ñâîÿòà ðàáîòà äà çàñòàâÿ çðèòåëÿ äà ìèñëè. Íèêàêâà äðóãà öåë íÿìàì îñâåí òàçè... "×îâåê íÿìà ïðàâî äà êðåùè "Ïîæàð!" â ïúëåí ñ õîðà êèíîòåàòúð ñàìî çàùîòî ìó ñå èñêà äà èçâèêà òàçè äóìà", êàçâà Îëèâúð Õîëìñ-ìëàäøè, ÷ëåí íà Âúðõîâíèÿ ñúä íà ÑÀÙ. Ïèòàëè ãî äàëè òîâà îãðàíè÷àâà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, òîé îòâðúùàë: äà, îãðàíè÷åíèåòî íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî ñå íàðè÷à îòãîâîðíîñò. Âèå îòãîâàðÿòå çà òîâà, êîåòî êàçâàòå. Ñâîáîäàòà å îòãîâîðíî íåùî. Íàé-áåçîòãîâîðíèÿò ÷îâåê å ðîáúò. Çà íåãî îòãîâàðÿ ñòîïàíèíúò. Òîé èçîáùî çà íèùî íå îòãîâàðÿ. Íàé-îòãîâîðíèÿò ÷îâåê å è íàé-ñâîáîäåí... Ñàìîöåíçóðàòà ñå ïðàâè îò ñòðàõ. À îòãîâîðíîñòòà å ñúâñåì äðóãî íåùî. Çà æóðíàëèñòà ñúùåñòâóâà ñàìî åäíî òàáó: âúðõó ëúæàòà. È â Ðóñèÿ, è â Óêðàéíà, âúçíèêâà íóæäàòà îò ò.í. îáùåñòâåíà òåëåâèçèÿ. Èìà ÿ â ìíîãî ñòðàíè ïî ñâåòà, ïðèìåðíî â ÑÀÙ, Ãåðìàíèÿ, Àíãëèÿ. Òîâà å òåëåâèçèÿ, êîÿòî íå çàâèñè îò ðåêëàìè è íå çàâèñè îò âëàñòòà. Îáùåñòâåíàòà òåëåâèçèÿ å ôëàãìàí. 52

Íÿêîëêî ìúäðè ìèñëè íà ×óäîìèð

„Êàêâà ïðèÿòíà òèøèíà áè íàñòúïèëà àêî õîðàòà ãîâîðåõà ñàìî òîâà, êîåòî ñà äîáðå ïðåìèñëèëè.“ „Íÿêîè ìèñëÿò, ÷å åäèíñòâåíîòî íåùî, êîåòî èì å íóæíî, çà äà âîäÿò äèñêóñèÿ, å óñòàòà.“ „Îáè÷àé áëèæíèÿ ñè, íî îñòàâè æåíà ìó íà ìèðà…“ „Ïîêàÿíèåòî íà ëèöåìåðà å ñúùî òàêà ëèöåìåðèå.“ „Äÿâîëúò áèë áàùà íà ëúæàòà, íî çàáðàâèë äà ÿ ïàòåíòîâà è çàòîâà ñåãà ïðåäïðèÿòèåòî ìó ñòðàäà îò ñâðúõêîíêóðåíöèÿ.“ „Êàêúâ äóõîâåí ïîäåì! Ïèñàòåëèòå ñòàíàõà ïîâå÷å îò ÷èòàòåëèòå, ëîâöèòå – ïîâå÷å îò çàéöèòå è ðèáàðèòå – ïîâå÷å îò ðèáèòå.“ Îùå ìèñëè íà ×óäîìèð: ÒÓÊ >>>

Ïîçäðàâ îò îáùíîñòòà íà ïî÷èòàòåëèòå íà Ôðèäðèõ Íèöøå

Ôðèäðèõ Íèöøå – Èäåîëîãúò íà ìîäåðíèÿ ïúò íà ×îâåêà êúì Áîãà: Áîãà: ×åñòèò ïðàçíèê íà áúëãàðñêèòå ïî÷èòàòåëè íà òâîð÷åñòâîòî íà Íèöøå – íàé-âå÷å ïðåâîäà÷èòå, ó÷èòåëèòå è ÈÒ ñïåöèàëèñòèòå!

ñúáîòà, 1 íîåìâðè 2014 ã.

Ïîäàðúê çà âàñ: ñúâñåì íîâàòà ìîÿ êíèãà ñúñ çàã çàãëàâèå "Èçêóñò "Èçêóñòâîòî äà ñè ó÷èòåë"

Êíèãàòà äíåñ çàìèíàâà çà ïå÷àòíèöàòà. Êîéòî æåëàå äà ñè ïîðú÷à õàðòèåíî åêçåìïëÿð, äà çàïîâÿäà, äà ìè ïèøå íà èìåéëà, êîéòî ñå íàìèðà â ÊÎÍÒÀÊÒÈ >>> íà áëîãà. Ùå áúäàò îòïå÷àòàíè ñàìî òîëêîâà êîïèÿ, êîëêîòî ñà ïîðú÷êèòå – ïëþñ ñàìî åêçåìïëÿðèòå, êîéòî ùå áúäàò äàäåíè íà Íàðîäíàòà áèáëèîòåêà. Ïðè÷èíàòà çà òîâà å ôèíàíñîâàòà íåäîñòàòú÷íîñò (äà ãî íàðå÷åì òàêà) íà àâòîðà, êîéòî ñàì ùå ñè èçäàäå è òàçè ñâîÿ êíèãà. Îò ñàìî ñåáå ñè ñå ðàçáèðà, ÷å íÿìà áúëãàðñêî èçäàòåëñòâî, êîåòî äà ïîæåëàå äà èçäàäå òàêàâà åäíà íåïîòðåáíà êíèãà...

Íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêà íàóêàòà, îêàçâà ñå, ïðàâè ÷óäåñíî âïå÷àòëåíèå!

„Ðåôîðìàòà â îáðàçîâàíèåòî ïðèëè÷à íà ðåôîðìàòà â ãðîáèùåòî – òúé êàòî íÿìà ïîäêðåïà îòâúòðå.“ (Ïðîô. Òîäîð Òàíåâ, ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, ïîçîâàâàéêè ñå íà íÿêàêúâ àíãëèéñêè ìèñëèòåë.) „Îáðàçîâàíèåòî íà âñåêè îò ñâîèòå åòàïè ñå íóæäàå îò ñåðèîçíè ðåôîðìè.“ – òîâà ïúê âå÷å å ìèñúë íà ñàìèÿ ìèíèñòúð â èíòåðâþòî ìó òàçè âå÷åð ïî åäíà òåëåâèçèÿ. ÏÎÑÒÑÊÐÈÏÒÓÌ: Ìèíèñòúðúò, àïðîïî, çàÿâè, ÷å âñå îùå íå ñà îïðåäåëåíè çàìåñòíèöèòå ìó. Äà âèäèì, èíòåðåñíî å, äàëè íÿêîé ùå ìó ïðåäëîæè ìîåòî èìå êàòî êàíäèäàò çà òîçè ïîñò – ñëåä êàòî ìîÿ ìèëîñò ïî íåäâóñìèñëåí, èçöÿëî ïóáëè÷åí íà÷èí çàÿâèõ ãîòîâíîñòòà ñè äà ñå ñàìîïîæåðòâàì è äà çàåìà òîçè ïîñò. Äà, çàâúðçâà ñå òâúðäå èíòåðåñåí êàçóñ, ïðèìåðíî â ñâåòëèíàòà ïîíå íà åòî òîâà: Ìîå êðàòêî Îòâîðåíî ïèñúìöå äî ãîñïîäàòà Áîðè Áîðèñîâ, Êúíåâ è Òàíåâ

Êîé ïîñòúïâà ÷åñòíî, íå æèâåå ëåñíî

Êîé ïîñòúïâà ÷åñòíî, íå æèâåå ëåñíî. Êîé èçëåçå ïðàâ, íå èçëèçà çäðàâ. Êîé äóøà íå ïðîäàâà, òîé èìîòåí íå ñòàâà. Ðàäîé Ðàëèí

Èäåÿòà íà ñïèñàíèå ñïèñàíèå HUMANUS ïðîäúëæàâà äà ñå èçèçáèñòðÿ Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ãðúí÷àðîâ, ... Îòíîñíî ïóáëèêàöèèòå èñêàì äà íàïðàâÿ ïðåäëîæåíèå äà ðàçøèðèì êðúãà çà ó÷åíèöèòå. Ïîíåæå íÿêîè îò òÿõ ïèøàò ðàçêàçè, ïîåçèÿ è ïî-ìàëêî åñåòà. Ïðåäëàãàì àêî å âúçìîæíî äà ãè ðàçäåëèì íà äâå ðóáðèêè: "ôèëîñîôèÿ" – êúäåòî äà ñå ïóáëèêóâàò åñåòà ñ ôèëîñîôñêà íàñî÷åíîñò è "òâîð÷åñòâî" – êúäåòî äà ñå ïóáëèêóâàò ìàòåðèàëè â ïðåäèìíî ëèòåðàòóðíà ôîðìà. Ìèñëÿ, ÷å òîçè íà÷èí ñúâïàäà è ñ Âàøàòà êîíöåïöèÿ çà îñíîâíèòå ôîðìè íà ÷îâåøêèÿ äóõ – èçêóñòâî, ôèëîñîôèÿ è ðåëèãèÿ. Ïî òîçè íà÷èí, ìèñëÿ, ùå ñå óâåëè÷àò âúçìîæíîñòèòå çà ó÷àñòèå. Çàùîòî íÿêîè îò òÿõ èìàò ìíîãî äîáðè êðàòêè ðàçêàçè è ñòèõîòâîðåíèÿ, íî ìàëêî ñå ñòðàõóâàò äà çàäúëáàâàò â äúëáîêè ôèëîñîôñêè ïðîáëåìè. È, äîêîëêîòî óñåùàì, òîâà 57

ãè âúçïèðà äà ìè èçïðàùàò ìàòåðèàëè. Íî àêî èì ñå äàäå âúçìîæíîñò çà åäíîòî, ìèñëÿ, ÷å ùå ñå îñìåëÿò ïîñëå è çà äðóãîòî. Ïðåäëàãàì ñúùî è çà êîðèöàòà – íå çíàì, äàëè å âúçìîæíî äà èìà ïîä çàãëàâèåòî, òàêà êàêòî ïðè ÈÄÅÈ, ÈÄÅÈ íÿêàêâà ñíèìêà. Åäèíèÿò âàðèàíò – íåùî õåì ñåðèîçíî, õåì ìëàäåæêî. Äà å ïî-àòðàêòèâíî çà ìëàäåæèòå è äà ñå ïðèåìà è îò ó÷èòåëèòå. Çàùîòî è òå ñëåäÿò ìíîãî âíèìàòåëíî â êàêâî âúâëè÷àìå ó÷åíèöèòå èì. Äðóãèÿò âàðèàíò å ñåðèîçíîòî. Àç ñè ìèñëåõ çà "Âèòðóâèàíñêèÿò ÷îâåê" íà Ëåîíàðäî Äà Âèí÷è – òîâà å ìîÿòà èäåÿ. Àêî å âúçìîæíî ðàçáèðà ñå. Äî ñêîðî!

Çäðàâåéòå, óâàæàåìè ã-í Ïåöîâ, Íàïúëíî ñïîäåëÿì âñè÷êî, êîåòî ìè ïèøåòå. Ìîæåòå äà êàçâàòå íà ó÷åíèöèòå (è íà ó÷èòåëèòå èì), ÷å íÿìà íèêàêâè îãðàíè÷åíèÿ îòíîñíî ôîðìàòà (ëèòåðàòóðíà, ôèëîñîôñêà, åñåèñòè÷íà, ïîåòè÷íà, êðàòêè õóäîæåñòâåíè ôîðìè, ðàçêàçè, íîâåëè, àáñîëþòíî âñè÷êî, ùî å â òåêñò, ñå ïðèåìà!). Êàçâàéòå èì, ÷å ñïèñàíèåòî å çà äóõîâíèòå íåùà, à âñè÷êè èçÿâè íà ÷î58

âåøêèÿ äóõ ñà âñå îò òàçè äóõîâíà ñôåðà. Íÿìà íèêàêâè îãðàíè÷åíèÿ, íèòî ôîðìàëíè, íèòî ñúäúðæàòåëíè, íèòî ñìèñëîâè, íèêàêâè îãðàíè÷åíèÿ íÿìà, â ñïèñàíèåòî èìà ïúëíà ñâîáîäà. Äà ïèøàò íàïúëíî ñâîáîäíî, äà íå ñå ïðèòåñíÿâàò îò òàêèâà ôîðìàëíè íåùà, êàçâàéòå èì, ÷å âúâ âñè÷êî íàïèñàíî èìà äóõîâåí ñìèñúë, èìà èäåè, èìà ÷îâåøêè äóõ, çàòîâà ñëåäâà äà áúäå íàñúð÷åíî – è å ãîäíî äà áúäå ïóáëèêóâàíî â ñïèñàíèå HUMANUS. HUMANUS Ñúãëàñåí ñúì ñúùî è çà êîðèöàòà íà ñïèñàíèåòî, ùå ÿ íàïðàâèì ïî-àòðàêòèâíà, ñ åäíî ïî-ìëàäåæêî èçëú÷âàíå; äàæå ìèñëÿ, ÷å åäíîòî è äðóãîòî, ìëàäåæêîòî è àêàäåìè÷íîòî, íå ñå èçêëþ÷âàò, à îðãàíè÷åñêè ìîãàò äà ñå ñú÷åòàâàò (è äîïúëâàò). Äàæå áèõòå ìîãëè äà èì ïîäõâúðëèòå, ïðè ñãîäåí ñëó÷àé, ÷å ìîãàò ñàìè äà ïðàâÿò ïðîåêòè çà êîðèöàòà, äà èçïðàùàò èçîáðàæåíèÿ, ïîäõîäÿùè ñïîðåä òÿõ, è âñè÷êî îñòàíàëî. Äàæå íà ìåí ìè ñå ùå â åäèí ìîìåíò òå ñàìèòå, ó÷åíèöèòå, ìëàäèòå õîðà, äà ïîåìàò èçöÿëî îôîðìÿíåòî íà ñïèñàíèåòî, íå ñàìî îòâúí, à èçîáùî, è îòâúòðå, ùå ìè ñå òî â åäèí ìîìåíò äà ñòàíå èçîáùî ñúâñåì òÿõíî ñïèñàíèå â áóêâàëíèÿ ñìèñúë, âñè÷êî â íåãî äà å òÿõíî! Ðàçáèðà ñå, òîãàâà íèå, ïèøåùèòå ïî-ñåðèîçíè òåêñòîâå çà îáðàçîâàíèåòî, ùå áúäåì òåõíè ãîñòè, íî òîãàâà âå÷å, äà ñå íàäÿâàìå, è äåìîêðàöèÿòà ùå ñå å âúçöàðèëà â áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà! Äàíî äîæèâååì òîâà âðåìå äå, ùîòî å äîñòà ñúìíèòåëíà òàçè âúçìîæíîñò! Âñè÷êî äîáðî! Ñ ïîçäðàâ: Àíãåë Ãðúí÷àðîâ

Áåç ìèñëåùè ïî íîâ íà÷èí õîðà ïðîìÿíà íèêàêâà íèêàêâà íå ìîæå äà èìà… èìà…. Èç: Ìèíèñòúðúò íà îáðàçîâàíèåòî îáåùà íîâè ó÷åáíè ïðîã ïðîãðàìè äî 2 ìåñåöà Íîâè ó÷åáíèöè ïðåç 2015 ã. è íîâè ó÷åáíè ïðîãðàìè äî ìåñåö-äâà îáåùà íîâèÿò îáðàçîâàòåëåí ìèíèñòúð ïðîô. Òîäîð Òàíåâ ïðåä ÁÍÒ.

... Ñïîðåä íåãî îáà÷å áúðçè ðåôîðìè â îáðàçîâàíèåòî íå ñà íóæíè è çàòîâà ïðåäè äà áúäàò íàïðàâåíè, òîé ùå çàïî÷íå îáèêîëêà â áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà, çà äà ðàçáåðå êàêâî èñêàò òå. Òðè ïúòè êðîé, ïðåäè äà ðåæåø. Èñêàòå äà ñå ïîäñèãóðèòå? Êîéòî å ïðàâèë ðåôîðìè áúðçî äî ìîìåíòà, êàêòî êàçâàò, ñàì ïàäà â íåãî, ïîä÷åðòà Òàíåâ. Ïî äóìèòå ìó ñïåøíî òðÿáâà äà ñå íàïðàâÿò íîâè ó÷åáíèöè, êîåòî îáà÷å òðÿáâà äà çàïî÷íå ñ ïðåíàïèñâàíåòî íà ó÷åáíèòå ïðîãðàìè. Íàäÿâàì ñå, ÷å äî ìåñåö-äâà ùå áúäàò íàïðàâåíè îñíîâèòå íà åäíà ïî-íîâà, ïî-ìîäåðíà ïðîãðàìíà ñèñòåìà íà îáó÷åíèåòî è äîãîäèíà ùå èìà íîâè ó÷åáíèöè. Ñïîðåä íåãî å íàé-äîáðå ïî äâà ó÷åáíèêà çà âñåêè ïðåäìåò... Âèæòå è òîâà: Íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî èñèñêà íîâè ó÷åáíèöè äî 20152015-à ßâîð Ãàí÷åâ îò Íàöèîíàëíà ìðåæà òå ðåàãèðà êàòî íàïèñà âúâ ôåéñáóê ñëåäíîòî: 60

íà

ðîäèòåëèðîäèòåëè-

Íîâèíè: Áúëãàðèÿ: Ìèíèñòúðúò îáåùà íîâè ó÷åáíè ïðîãðàìè äî 2 ìåñåöà. Ãúðöèÿ: Ïðîêðóñò ñè ïîðú÷àë íîâî ëîæå, èçðàáîòâàò ìó ãî äî 2 ìåñåöà. ÌÎßÒÀ ÐÅÀÊÖÈß ÏÎ ÏÎÂÎÄ ÍÀ ÃÎÐÍÎÒÎ: Â òàçè âðúçêà (ïî ïðèíöèï ñïîäåëÿì ïîçèöèÿòà íà ßâîð Ãàí÷åâ) ðåøàâàì äà ðåàãèðàì åòî êàê: ìèíèñòúðúò èëè áúðêà, íå ðàçáèðà íåùî ìíîãî âàæíî, èëè ïúê ñúçíàòåëíî ãîâîðè òàêà, ñ îãëåä äà íå óïëàøè "îáðàçîâàòåëíàòà îáùíîñò", äà ÿ íàðå÷åì òàêà. Ùîòî íàèñòèíà âúïðîñíàòà "îáðàçîâàòåëíà îáùíîñò", èìåííî ðúêîâîäíàòà îáðàçîâàòåëíà àäìèíèñòðàöèÿ-áþðîêðàöèÿ (÷èíîâíèöèòå â îáðàçîâàíèåòî) è èçöÿëî ïîä÷èíåíàòà èì ìíîãîñòðàäàëíà ó÷èòåëñêà êîëåãèÿ, íå å ãîòîâà çà ïðèíöèïíè ïðîìåíè, çà ïðîìåíè, çàñÿãàùè ñàìàòà "ìèñëîâíà ìàòðèöà", â êîÿòî ñà ïîëîæåíè âúîáùå ïðåäñòàâèòå ù çà îáðàçîâàíèå. Ñïîðåä òàçè ìàòðèöà âñè÷êî òðÿáâà äà áúäå óíèôèöèðàíî, óåäíàêâåíî, ñèâè÷êî, ïðèìåðíî, íÿêàêúâ ñâðúõóìåí öåíòúð èçìèñëÿ åäíà ïðåìúäðà ó÷åáíà ïðîãðàìà è ñëåä òîâà âñè÷êè ó÷èòåëè ïî ìàãè÷åñêè íà÷èí çàïî÷âàò äà ìèñëÿò ñïîðåä íåéíèòå ïðåäïèñàíèÿ è çàïðåòâàò ðúêàâè äà ïðåïîäàâàò ñïîðåä ïðåäïèñàíèÿòà íà òàçè âèñøà ÷èíîâíè÷åñêà ïðåìúäðîñò, ñèðå÷, ïðàâÿò íóæíîòî, çà äà íàòèêàò è ìèñëåíåòî íà ó÷åíèöèòå â ãîòîâèòå, â çàäàäåíèòå îòãîðå, â ñïóñíàòèòå îòãîðå ñõåìè. Òàêà å áèëî îò ïàìòèâåêà â áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå, ïîíå îò 70 ãîäèíè êîìóíèçúì ïëþñ "ïðåõîä", ïåðèîä, â êîéòî òîçè òîòàëèòàðèçúì ñè âèëíåå íåîáåçïîêîÿâàí îò íèùî (10-òè íîåìâðè 1989 ã îùå íå å äîøúë â ñôåðàòà íà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå, "âÿòúðúò íà ïðîìÿíàòà" òàì îùå íå å çàäóõàë.) Çíà÷è âñè÷êè, è ó÷èòåëè, è áþðîêðàòè, è ó÷åíèöè äîðè èñêàò ñâîåòî "ïî-óäîáíî ïðîêðóñòîâî ëîæå", èñêàò ñè ÿðåì, â êîéòî ñàìè äà ïîëîæàò ìîðíà øèÿ è äà çàäúðïàò îðàëîòî. Êàêâà å àëòåðíàòèâàòà íà òîçè âúïðîñåí "ìèñëîâåí ìîäåë", ñúîòâåòñòâàù íà íåïîáóòíàòà ìàòðèöà? Ìíîãî ÿñíî êàêâà å. Ùå êàæà íåùî êîùóíñòâåíî: ñúùíîñòíàòà àëòåðíàòèâà íà ñïóñêàíèòå îòãîðå ïðåìúäðè ó÷åáíè ïðîãðàìè å: ó÷èòåëèòå è ó÷åíèöèòå ñàìè ðåøàâàò êàêâî äà ó÷àò - ñïîðåä ñâîèòå îáðàçîâàòåëíè ïîòðåáíîñòè. Ñïîðåä ñâîèòå íóæäè. Äà, ïî âñåêè ïðåäìåò å òàêà, íÿìà íèêàêâè 61

ó÷åáíè ïðîãðàìè, ïëàíîâå, ñõåìè, ïðîêðóñòîâè ëîæåòà è ïð., à çàíèìàâàùèòå ñå íåïîñðåäñòâåíî ñ òàçè òîëêîâà ôèíà äóõîâíà äåéíîñò, êàêâàòî ïî íà÷àëî å îáðàçîâàíèåòî è îáó÷åíèåòî (ùîòî ïî íà÷àëî îáðàçîâàíèåòî å åäíî ôèíî è ñëîæíî âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó ñóâåðåííè, ñàíêèì, ñâîáîäíè ëè÷íîñòè), ñàìè ðåøàâàò âñè÷êî, èçõîæäàéêè îò ñâîèòå îñìèñëåíè è îáñúäåíè öåëè è ïîòðåáíîñòè! Åòî òàçè å èñòèíñêàòà àëòåðíàòèâà. Ó÷åùèòå ñàìè ïîåìàò ïúëíàòà îòãîâîðíîñò çà ñâîåòî îáó÷åíèå è îáðàçîâàíèå. Òîâà å âåðíèÿò ïúò. Ïî íåãî òðÿáâà äà ñå òðúãíå àêî èñêàìå ðàáîòèòå èçîáùî äà ïîòðúãíàò.Äà, äîáðå çíàì, ÷å òîâà å ìíîãî ðèñêîâàíà ðàáîòà. Òî ñâîáîäàòà ïî íà÷àëî å íåùî ìíîãî ðèñêîâàíî, äðóãàðè! Íàïúëíî âè ðàçáèðàì, ñòðàõ âè å îò íåÿ, àëà âñå ïàê òðÿáâà äà èìàìå äîáðèíàòà äà ïðèçíàåì, ÷å òîçè å ïúòÿò: áåç ñâîáîäà íÿìà óñïåõ, íÿìà è ïðîñïåðèòåò, íÿìà è ëè÷íîñòè, à îáùíîñòòà ñòàâà âñå ïî-áåäíà âúâ âñÿêî åäíî îòíîøåíèå, à íàé-íàïðåä â óìñòâåíî, â êóëòóðíî, â ëè÷íîñòíî è â äóõîâíî îòíîøåíèå. Òîâà ïîíå ñúñ ñèãóðíîñò ãî çíàåì, äî òèÿ ðåçóëòàòà äîâåäå ïðåõâàëåíàòà âè àäìèíèñòðàòèâíî-êîìàíäíà è àâòîðèòàðíà ñèñòåìà â îáðàçîâàíèåòî, êîÿòî ñå ïðîâàëè òîòàëíî. È ïðîâàëúò íÿìà äà áúäå ïðåîäîëÿí äîêàòî ïðîäúëæàâàìå äà ìèñëèì ñïîðåä ïðåäïèñàíèÿòà íà íåéíàòà ìàòðèöà. Òî÷êà. Àêî ñå ñìåíè ìàòðèöàòà, ùå áúäå ìíîãî òðóäíî âåðîÿòíî. Íî çà êîè ùå áúäå íàé-òðóäíî? Çà òèÿ, êîèòî íå ìîãàò äà ïðîìåíÿò ìèñëåíåòî ñè, ïîíåæå òî å áëîêèðàëî, ïîíåæå å îêîâàíî â ïðîêðóñòîâîòî ëîæå, ñòåãíàòî å â ìåíãåìåòî íà âúïðîñíàòà ïàãóáíà ìàòðèöà. Çà òèÿ õîðà ùå èì å ìíîãî òðóäíî. Íî çà ó÷åíèöèòå, êîèòî ñà æàäíè çà åäèí êîðåííî íîâ ïîäõîä, òàêàâà åäíà ñìÿíà íà ìàòðèöàòà ùå áúäå èçöÿëî áëàãîòâîðíà è áëàãîäàòíà. Åäâà òîãàâà ó÷åíèöèòå, ìëàäèòå, ùå òðúãíàò ñ æåëàíèå íà ó÷èëèùå, ùîòî òîãàâà ùå ñå çàíèìàâàò òàì â ñúâúðøåíî ïðèÿòíà îáñòàíîâêà ñúñ ñâîåòî óìñòâåíî, ëè÷íîñòíî, äóõîâíî ðàçâèòèå è óñúâúðøåíñòâàíå. Ùå âúðøàò åäíà êðàéíî ïîëåçíà çà áúäåùåòî èì ðàáîòà ñ ïîìîùòà íà ñâîèòå ó÷èòåëè. Ùå ïðèâèêíàò äà ïîåìàò ïúëíà îòãîâîðíîñò çà ñîáñòâåíîòî ñè áúäåùå. Ùå ïðèâèêíàò ñúñ ñâîáîäàòà, ùîòî êàê å âúçìîæíî äà èìàìå â íàøåòî îáùåñòâî ñâîáîäíè õîðà ñëåä êàòî àáñîëþòíî âñè÷êè ñà áèëè ïðèòèñêàíè äà ñå îáó÷àâàò â íàé-ðåøàâàùèòå ãîäèíè îò æèâîòà ñè (ó÷èëèùíèòå ãîäèíè) â óñëîâèÿ íà òîòàëíà íåñâîáîäà?! Å, íÿìà êàê äà èìàìå ó íàñ 62

ñâîáîäíè õîðà ñëåä êàòî ó÷èëèùåòî ïîäãîòâÿ è áúëâà ïðåäèìíî ðîáè. Õîðà ñ îùåòåíà, ðîáñêà ïñèõèêà, êîèòî íå çíàÿò ùî å ñâîáîäà. Õîðà äåìîðàëèçèðàíè è îáåçëè÷íîñòåíè, õîðà áåçäóõîâíè è áåçêóëòóðíè – òîçè ïðîäóêò áúëâà òðàäèöèîííàòà äúðæàâíà ó÷èëèùíà ñèñòåìà. Òîâà íèìà íå ñòå ãî îùå ðàçáðàëè? È êàê ùå ïîñòèãíåì íÿêàêâà ïðîìÿíà â òàçè ïîñîêà, ñëåä êàòî, êàêòî âèæäàòå, ìàòðèöàòà ñè îñòàâà íåäîêîñíàòà è íåïîáóòíàòà? Òà ìèíèñòúðúò â òèÿ èçêàçâàíèÿ ïî-ãîðå äåìîíñòðèðà ìèñëåíå, èçöÿëî ðàçïîëàãàùî ñå â ðàìêèòå íà çàäàäåíàòà ìàòðèöà íà àâòîðèòàðíî-äèðåêòèâíîòî è ìàíèïóëàòèâíî îáðàçîâàíèå (êîåòî âñúùíîñò íå å íèêàêâî îáðàçîâàíèå, ùîòî ïî èäåÿ îáðàçîâàíèåòî å ñâîáîäíà äóõîâíà äåéíîñò, à íå äèêòàò!). Çàùî ãî ïðàâè å îòäåëíà ðàáîòà, ïðåäïîëàãàì è äîïóñêàì, ÷å ìèíèñòúðúò òóê ïðîÿâÿâà äèïëîìàòè÷íîñò, çà äà íå ïðåäèçâèêà ñðåùó ñåáå ñè ìîùíè ñèëè íà îòïîð – àêî êàæå íåùî ïðåêàëåíî ðåâîëþöèîííî. Ñèãóðíî å òàêà. Ìèíèñòúðúò, òîçè ìèíèñòúð, ïîëîæèòåëíî íå å îãðàíè÷åí â óìñòâåíî îòíîøåíèå ÷îâåê. Íî òîâà íåùî, ÷å ðàáîòèòå ñòîÿò èíà÷å, òðÿáâà äà ìó áúäå êàçàíî äèðåêòíî â î÷èòå, â ëèöåòî. Àç çàòîâà ñè ïîçâîëÿâàì äà ïðèçîâà êúì ïîäêðåïà íà ìîÿòà èíèöèàòèâà: äà îòèäåì åäíà äåïóòàöèÿ, ñúñòàâåíà îò ðàçëè÷íî (è "èçâúíìàòðè÷íî") ìèñëåùè õîðà íà ñðåùà ñ ìèíèñòúðà è äà ìó êàæåì êàê íèå âèæäàìå íåùàòà. Íåêà äà çíàå ìèíèñòúðúò, ÷å èìà è òàêèâà õîðà, êîèòî íå ñå ñòðàõóâàò îò ñâîáîäàòà, à ÿ æåëàÿò. È ñà ãîòîâè äà ïîåìàò âñè÷êèòå ù ïðåäèçâèêàòåëñòâà è ðèñêîâå. Ìîæå ïúê ìèíèñòúðúò èçîáùî äà íå çíàå, ÷å âúîáùå èìà òàêèâà õîðà â Áúëãàðèÿ. Ìîæå àêî ðàçáåðå, ÷å âñå ïàê èìà òàêèâà õîðà, òîâà äà ìó ñòàíå ïðèÿòíî, äà ãî îáíàäåæäè. Ùîòî áåç ìèñëåùè ïî íîâ íà÷èí õîðà ó íàñ ïðîìÿíà íèêàêâà íå ìîæå äà ñòàíå, â òîâà ÷èñëî íÿìà äà ñòàíå è â ñôåðàòà íà îáðàçîâàíèåòî. Ìèñëåõ òàçè ñóòðèí äà íàïèøà êðàòêî ïèñúìöå íà ã-í Ìèíèñòúðà, ñ êîåòî äà ïîèñêàì ñðåùà ñ íåãî è äà ìó êàæà êàêâî ìèñëÿ ïî ïîâîä íà òîâà íåãîâî èçêàçâàíå. Âúçäúðæàì ñå çà ìîìåíòà äà ñòîðÿ òîâà, âúïðåêè ÷å ñúì óáåäåí, ÷å èçêàçâàíåòî ìó (èìåííî, ÷å òðÿáâàëî ñïåøíî äà ñå íàïðàâÿò íîâè çàäúëæèòåëíè è ïðåìúäðè ó÷åáíè ïðîãðàìè, äà ñå ñêîâàò íîâè ïðîêðóñòîâè ëîæåòà, â êîèòî äà ñå ðàçïîëîæè ìèñëåíåòî íà ó÷èòåëèòå è íà ó÷åíèöèòå) å èçöÿëî ïîãðåøíî, ðåòðîãðàäíî, 63

íåðåôîðìèñòêî, ÷å å â ðàìêèòå íà áàíàëíèòå ïðåäñòàâè íà ãîñïîäñòâàùàòà îò äåñåòèëåòèÿ ìàòðèöà. Äà ìó êàæå ïîíå åòî òîâà: ã-í Ìèíèñòúð, íå å ëè ñðàìîòà, ÷å íàé-èñòèíñêî, íàéàäåêâàòíî íà íóæäèòå íà ìëàäèòå, íàé-äîáðî, íàé-ñúâðåìåííî å áèëî áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå ñàìî â åïîõàòà íà... Îòîìàíñêàòà èìïåðèÿ, âúâ âðåìåòî íà ò.í Âúçðàæäàíå, êîãàòî íå ñóëòàíúò å óòâúðæäàâàë ó÷åáíèòå ïðîãðàìè, à ñàìèòå ó÷èòåëè, ó÷åíèöè è ðîäèòåëè ñà ðåøàâàëè âñè÷êî, ñúâñåì ñàìè, áåç íèêàêâà íàñî÷âàùà ðîëÿ íà ñóëòàíñêèòå ÷èíîâíèöè! Òîâà å áèëî â 18-òè, â 19-òè âåê, à ñåãà âå÷å ñìå 21-âè âåê! Ïîíå òîâà äà ìó êàæåì íà ã-í Ìèíèñòúðà, âñå íÿêîé òðÿáâà äà ìó ãî êàæå, à, èñêàòå ëè? Êîéòî èñêà äà äîéäå ñ ìåí íà òàçè ñðåùà íåêà äà çàïîâÿäà, íåêà äà èçÿâè æåëàíèåòî ñè (âèæ â òàçè âðúçêà åòî òîâà: Íèå, ãðàæäàíèòå, ñìå äëúæíè äà íàï íàïðàâèì íóæíîòî äà îòâîþâàìå, äà ñè âçåìåì îáðàòíî îá îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà, èçêîï÷âàéêè ÿ îò ñúñóõðåíèòå ðúöå íà îáðàçîâàòåëíàòà ìàìàôèÿôèÿ-è-áþðîêðàöèÿ!). áþðîêðàöèÿ! Çà ìîìåíòà ñàìî ã-í Ðàé÷î Ðàäåâ îò Ïåðíèê, ñúùî ôèëîñîô, èçðàçè ñúãëàñèå äà ñå âêëþ÷è â ïðåäëîæåíàòà îò ìåí äåïóòàöèÿ çà ñðåùà ñ ã-í Ìèíèñòúðà. Íèêîé äðóã äî òîçè ìîìåíò íå ñå å ïðåñòðàøèë äà ñå ñâúðæå ñ òîëêîâà îïàñåí ÷îâåê êàòî ìåí (!), êîéòî ñè ïîçâîëÿâà äà ïèøå òàêèâà îïàñíè "èçöÿëî àíàðõèñòè÷íè" è "óòîïè÷íè" íåùà, èìåííî, ó÷åíèöèòå, ðîäèòåëèòå è ó÷èòåëèòå ñàìè äà ðåøàâàò êàêâî ìëàäèòå äà ó÷àò, êàê äà ãî ó÷àò, êàê äà ñè îðãàíèçèðàò îáó÷åíèåòî è ïð. Àç ëè÷íî ñìÿòàì, ÷å íÿìà íèùî ñòðàøíî â òîâà çàåòèòå ñ äåéíîñòòà îáðàçîâàíèå ñàìè äà ðåøàâàò âñè÷êî è äà ïîåìàò ïúëíàòà îòãîâîðíîñò çà ñåáå ñè, çà ñâîåòî áúäåùå. Äà, ãîëÿìà âëàñò ùå èì ñå äàäå, ùå èì ñå äàäå ïúëíàòà âëàñò äà áúäàò ñâîáîäíè ëè÷íîñòè, à òîâà, âèäèòå ëè, ñïîðåä ïðåäïèñàíèÿòà íà óïàäú÷íàòà ìàòðèöà, å êðàéíî "îïàñíî" è "âðåäíî". Çà êîé èìåííî å îïàñíî è âðåäíî âè îñòàâÿì ñàìè äà ïðåöåíèòå. Ïðèÿòíè ðàçìèñëè! È õóáàâ äåí âè æåëàÿ! Äà, "ñòðàøíî", "âðåäíî" è "îïàñíî" å Áúëãàðèÿ äà áúäå îñòàâåíà äà ñòèãíå äîòàì äà áúäå íàñåëåíà åäèí äåí ñúñ ñâîáîäíè, íåçàâèñåùè îò ñâîåâîëèÿòà íà ÷èíîâíèöèòå, åíòóñèàçèðàíè è îòãîâîðíè ñà ñâîåòî áúäåùå õîðà! Òîâà å ìíîãî "ñòðàøíî" è "îïàñíî"! Àç ïúê êîïíåÿ äà äîæèâåÿ è äà âèäÿ ñ î÷èòå ñè òàçè íîâà Áúëãàðèÿ, à âèå, ïîçâîëåòå äà çàïèòàì, êàê ñå îòíàñÿòå êúì åäíà òàêàâà ïåðñïåêòèâà?! 64

Êîãà è íèé îò íàñåëåíèå ùå ñå ïðåîáðàçèì â íàðîä?

Íàñåëåíèåòî íà åäíà ñòðàíà å íàðîä êîãàòî âñè÷êè êàòî åäèí ñå íàäèãàò â èìåòî íà ñâîáîäàòà! Âåíöè Èëèåâà, ÐÓÑÈß – ÇÀÏËÀÕÀ ÇÀ ÑÚÑÅÄÍÈÒÅ ÑÚÑÅÄÍÈÒÅ ÑÒÐÀ ÑÒÐÀÍÈ. Ñâåòúò ñå íàäèãà çà ðåøèòåëåí îòïîð!

Ñâîáîäàòà òâîðè äîáðî è ïðîñïåðèòåò ïîñòîÿííî, äîêàäîêàòî òèðà òèðàíèÿòà ðàæäà ñàìî çëèíè, ñòðàäàíèÿ, ìèçåðèÿ è áåäñò áåäñòâèÿ Ñâåòúò íà íåñâîáîäàòà, íà òèðàíèÿòà íèêîãà íå ìîæå äà èçïðåâàðè ñâîáîäíèÿ ñâÿò â íèòî åäíî îòíîøåíèå (îñâåí â ïðàâåíåòî íà ïîðàçèè è â ïðåäèçâèêâàíåòî íà ñòðàäàíèÿ, íà êðúâîïðîëèòèÿ, íà êàòàñòðîôè!), òîé ïðîñòî íÿìà êàê äà ïîñòèãíå íåùî ïî-äîáðî îò òîâà, êîåòî ñ ëåêîòà ïîñòèãà ñâåòúò íà ñâîáîäàòà, öèâèëèçàöèÿòà íà ñâîáîäàòà. Çàòîâà è ñòðàíè è íàðîäè êàòî Íîðâåãèÿ, Øâåöèÿ, Ôðàíöèÿ, Ãåðìàíèÿ è ïðî÷èå ñà òîëêîâà ïî-áîãàòè è äîâîëíè îò ðóñíàöèòå. 65

Ñâîáîäàòà òâîðè äîáðî è ïðîñïåðèòåò ïîñòîÿííî, äîêàòî òèðàíèÿòà ðàæäà ñàìî çëèíè, ñòðàäàíèÿ, ìèçåðèÿ è áåäñòâèÿ. Åòî òîâà òðÿáâà äà ãî ðàçáåðàò êîëêîòî ñå ìîæå ïîñêîðî íàðîäè êàòî ðóñêèÿ è êàòî íàøèÿ, ìíîçèíñòâîòî îò êîèòî, íÿìà êàêâî äà ñå çàáëóæäàâàìå, ñè ïàäà ïî äèêòàòóðàòà, ïî òèðàíèÿòà, ïî äåñïîòèçìà, ñèðå÷, òîâà ñà íàðîäè, êîèòî íÿìàò âèñîêî ìíåíèå çà ñâîáîäàòà; çà ìíîçèíà îò òÿõ ñâîáîäàòà è äåìîêðàöèÿòà ñà íåùî íåíàâèñòíî... Äîêàòî òèÿ íàðîäè íå ñè ïðîìåíÿò ñúçíàíèåòî, äîêàòî è òå íàé-ñåòíå íå îñúçíàÿò òèÿ òîëêîâà ïðîñòè èñòèíè íà æèâîòà, äîñòîåí çà ÷îâåêà, à èìåííî, ÷å ñâîáîäàòà å íàé-öåííîòî çà ÷îâåêà, ÷å ñâîáîäàòà, ÷å òâîð÷åñêèÿò ïîëåò íà ñâîáîäíèÿ ÷îâåê íåïðåêúñíàòî ðàæäà ïðîñïåðèòåò, òå äîáðî íÿìà äà âèäÿò... Ïèøà òîâà ïî ïîâîä íà åòî òàçè ñòàòèÿ (âèæ: ÏóòèíÏóòèíñêà Ðóñèÿ ïðîèçâåæäà êîðóïöèÿ, ïðåñòúïíîñò, íðàâñ íðàâñò àâñòâåíà ðàçâàëà), ðàçâàëà êîÿòî ìå âïå÷àòëè â÷åðà äîòàì, ÷å ÿ ïðåïóáëèêóâàõ â áëîãà ñè ñ îãëåä äà ñòèãíå è äî ÷èòàòåëèòå íà â-ê ÃÐÀÆÃÐÀÆÄÀÍÈÍÚ. ÄÀÍÈÍÚ

Ãëåäàëè ëè ñòå àìåðèêàíñêè ôèëì "Îò÷óæäåíèå"?

"Íèêîãà íå ñúì èçïèòâàë òîëêîâà äúëáîêè ÷óâñòâà åäíîâðåìåííî. Äà áúäà òîëêîâà îò÷óæäåí îò ñåáå ñè è ñúùåâðåìåííî òîëêîâà ïðèñúñòâàù â ñâåòà." (Àëáåð Êàìþ) Ïîäáðàõ çà âàñ íÿêîè ïî-ñèëíè ìåñòà îò ñóáòèòðèòå íà ôèëìà, íî ñà çàñëóæàâà âñå ïàê äà ãî ãëåäàòå: Ìàéêà ìè áåøå ó÷èòåëêà è àç áåç âñÿêàêâî ñúìíåíèå çíàåõ, îùå îò ðàííî äåòñòâî, ÷å åäèíñòâåíàòà ïðîôåñèÿ, êîÿòî íèêîãà íå áèõ èçáðàëà å äà ñòàíà ó÷èòåë. Àáñîëþòíî íèêîãà íå áèõ ðèñêóâàëà. Áèõ ñòàíàëà îâ÷àðêà èëè êàêâîòî è äà áèëî äðóãî, ïðåä òîâà äà áúäà ó÷èòåë. ... Ïîâå÷åòî ó÷èòåëè òóê, â íÿêàêúâ ìîìåíò, ñà âÿðâàëè, ÷å ìîãàò äà ïðîìåíÿò íåùàòà. Çíàì êîëêî å âàæíî äà èìàø íàïúòñòâèå, äà èìàø íÿêîé, êîéòî äà òè ïîìàãà äà ðàçáåðåø ñëîæíîñòòà íà ñâåòà, â êîéòî æèâååì. Àç íÿìàõ òîâà, äîêàòî ðàñòÿõ. "Àç ñúì ïàðè. Îçîâàâàì ñå îò ðúêà â ðúêà, êàòî äîëàðîâà áàíêíîòà, ïîòúðêàíà âúâ âúëøåáíà ëàìïà. Ïîêàçâà ñå äóõ è èçðåâàâà ñèëíî, ñ ìîù. Íî ñúëçèòå ñà ñàìî çà ìåí. È òî÷íî òóê âñè÷êî ñå îáúðêà." 67

...

"Àñèìèëèðàì" - Êàêâî îçíà÷àâà òîâà? - Äà ïîåìåø íåùî â ñåáå ñè. - Áðàâî, îòëè÷íî! Äà ïîãúëíåø íåùî.

"Ïîâñåìåñòåí"

- Íÿêîé? - Íàâñÿêúäå ïî âñÿêî âðåìå. - Òîãàâà êàêâî å "ïîâñåìåñòíà àñèìèëàöèÿ"? - Âèíàãè äà ïðèåìàø âñè÷êî íàâñÿêúäå ïðåç öÿëîòî âðåìå. - Áðàâî, Äæîðäæ! Êàê áèõòå ìîãëè äà ñè ïðåäñòàâèòå êàêâîòî è äà áèëî, àêî îáðàçèòå âèíàãè ñà âè îñèãóðåíè? Êîé îò âàñ ïðî÷åòå "1984" ìèíàëàòà ãîäèíà? Äîáðå.

"Ñïîñîáíîñò äà ñå âÿðâà â äâå ïðîòèâîïîëîæíè íåùà" - Íÿêîé? Ìåðèäèò. - Äà èìàø äâå ïðîòèâîïîëîæíè âÿðâàíèÿ åäíîâðåìåííî, âÿðâàéêè, ÷å è äâåòå ñà âåðíè. - Îòëè÷íî, Ìåðèäèò. - Çàùî âèíàãè ìó ñå ïîäìàçâàø, ñêàïàíà ãúçîëèçêå? 68

- Ñúçíàòåëíî äà âÿðâàø â ëúæè, äîêàòî çíàåø, ÷å ñà ôàëøèâè. Ïðèìåðè çà òîâà îò åæåäíåâèåòî: "Î, àç... òðÿáâà äà ñúì êðàñèâ, çà äà áúäà ùàñòëèâ. Òðÿáâà ìè îïåðàöèÿ, çà äà ñúì êðàñèâ. Òðÿáâà äà ñúì ñëàá, èçâåñòåí, ìîäåðåí." Íà íàøèòå ìëàäåæè äíåñ èì ñå êàçâà, ÷å æåíèòå ñà êóðâè, êó÷êè, ïðåäìåòè çà ÷óêàíå, çà áîé, çà óíèæàâàíå, çà çàñðàìâàíå. Òîâà å ìàðêåòèíãîâ õîëîêîñò. Ïî 24 ÷àñà íà äåí, äî êðàÿ íà æèâîòà íè, òåçè ñèëè ñå òðóäÿò íåóìîðíî, ïðîìèâàéêè óìîâåòå íè äî ñìúðò. Çàòîâà, çà äà ñå çàùèòèì è äà ñå áîðèì ñðåùó àñèìèëèðàíåòî íà òàçè òúïîòà â íàøèòå ìèñëîâíè ïðîöåñè, íèå òðÿáâà äà ñå íàó÷èì äà ÷åòåì, äà ñòèìóëèðàìå ñîáñòâåíîòî ñè âúîáðàæåíèå, äà êóëòèâèðàìå ñîáñòâåíîòî ñè ñúçíàíèå, ñîáñòâåíàòà ñè ñèñòåìà îò âÿðâàíèÿ. Íà âñè÷êè íè ñà íåîáõîäèìè òåçè óìåíèÿ, çà äà çàùèòèì, äà ñúõðàíèì ñîáñòâåíèòå ñè óìîâå. Ïðîâàëÿìå ñå, ïðîâàëÿìå ñå. Ïðîâàëèëè ñìå ñå â òîâà, ÷å ñìå ïðåäàëè âñè÷êè, âêëþ÷èòåëíî ñåáå ñè. - Êîãàòî âúðâèòå ïî êîðèäîðà èëè ñòå â ÷àñ, êîëêî îò âàñ íÿêîãà ñà óñåùàëè òåæåñò, êîÿòî âè ïðèòèñêà? Àç ñúì. Âñè÷êè? Å, Åäãàð Àëúí Ïî å ïèñàë çà òåçè íåùà ïðåäè ïîâå÷å îò 100 ãîäèíè, òàêà ÷å, ÷åòåéêè, ðàçáèðàìå, ÷å äîìúò íà Àøúð íå å ïðîñòî ñòàð, ðàçíåáèòåí è çàíåìàðåí çàìúê. Òîé îëèöåòâîðÿâà ñúùî ñúñòîÿíèå íà äóõà. "Ïðåç öåëèÿ ìúãëèâ, ìðà÷åí è áåççâó÷åí äåí îò åñåíòà íà òàçè ãîäèíà, êîãàòî îáëàöèòå âèñÿõà çàïëàøèòåëíî íèñêî â íåáåñàòà, ìèíàâàõ ñàì, íà êîí, ïðåç íåîáèêíîâåíî ïóñòà øèð; è íàé-ñåòíå, ñúñ ñïóñêàùèòå ñå ñåíêè íà íîùòà, ñå îçîâàõ ïðåä ïîòèñêàùèÿ äîì íà Àøúð. Íå çíàÿ êàê, íî ñ ïúðâîòî çúðâàíå íà çäàíèåòî, äóõúò ìè áå îáçåò îò ÷óâñòâî íà íåïîíîñèìà òúãà. Íàáëþäàâàõ ïðîñòèÿ ïåéçàæ íà èìåíèåòî, ãîëèòå ñòåíè, áåëèòå äúíåðè íà èçãíèëè äúðâåòà, ñ ïúëíî óíèíèå íà äóøàòà. Èìàøå ëåäåíèíà, ïîòúâàíå, ñêîâàâàíå íà ñúðöåòî." Ôèëìúò "Îò÷óæäåíèå" Ïðî÷åòè îùå çà ôèëìà: “Îò÷óæäåíèå” – æèâååì â ìàðêåòèíìàðêåòèíãîâ Õîëî Õîëîêîñò

Æàëêîòî å, ÷å âñè÷êè äðóãè ñèñòåìè íà óïðàâëåíèå ñà ïîïî-ëîøè îò äå äåìîêðàöèÿòà

"Ëîøîòî íà äåìîêðàöèÿòà å, ÷å ïðè íåÿ è ãëóïàêúò èìà ïðàâî íà ãëàñ. Íàèñòèíà òîâà å ñìúðòîíîñåí íåäîñòàòúê íà íàøàòà ñèñòåìà íà óïðàâëåíèå. Æàëêîòî å, ÷å âñè÷êè îñòàíàëè ñèñòåìè ñà ïî-ëîøè îò íåÿ. Óèíñòúí ×úð÷èë (Öèòèðàí îò Stoyan Dermendjiev) Dermendjiev

Íå å çëå äà çàïî÷íåì äà ñå ó÷èì îò äå äåöàòà ñè... ñè... Ìåæäó äðóãîòî äåöàòà ñà çíà÷èòåëíî ïî-óìíè îò íàñ, âúçðàñòíèòå, íå çíàÿ äàëè ñòå ãî çàáåëÿçàëè? Èëè àêî íå ñà ïîóìíè, òî ïîëîæèòåëíî èìàò ïî-äîáðà, ïî-÷èñòà, ïî-èñòèíñêà äóøà. Êîåòî îçíà÷àâà, ÷å çíà÷èòåëíî íè ïðåâúçõîæäàò. Òðÿáâà äà èìàìå äîáëåñòòà äà ïðèçíàåì òîâà – è äà çàïî÷íåì çà ìíîãî íåùà äà ñå ó÷èì îò äåöàòà ñè... Àêî çàïî÷íåì äà ñå ó÷èì îò äåöàòà ñè, òî æèâîòúò íè ïîëîæèòåëíî ùå ñòàíå ïî-äîáúð, ïî-èñòèíñêè, ïî-âúëíóâàù...

Îáÿñíåíèå çà òîâà êàê ñå ïîáåæäàâà çàñëóæåíî, êàê êàê çàñçàñëóæåíî ñå ïîñ ïîñòèãà èñòèíñêè óñïåõ Êëè÷êî èìà äóõîâíî èçëú÷âàíå, òîé å ñòîéíîñòíà ëè÷íîñò, ñèëíà íàé-âå÷å â äóõîâíî, â öåííîñòíî, â íðàâñòâåíî îòíîøåíèå, èíòåëèãåíòåí å. Ðàçáèðà ñå, ÷å äóõúò èìà íåèçìåðèìî íàäìîùèå íàä ïðîñòàùèíàòà, íàä íàõàëñòâîòî, íàä íàäóòàòà àðîãàíòíîñò, íàä íàãëàòà, àëà êóõà áàéãàíþâñêà áàáàèòùèíà! Òî ñàìî ìóñêóëè ÿâíî íå ñà äîñòàòú÷íè äàæå è çà áîêñà, èñêà ñå è àêúëåö, è ðàçóìíà âîëÿ, è çäðàâà, à íå áîëíà åìîöèÿ, è ìîðàë ñå èñêà íàé-âå÷å. Òîçè êðàòúê êîìåíòàð ñ ïðàâî áè ìîãúë äà ñå îòíåñå è êúì ïîëèòè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ ó íàñ – ìíîçèíñòâîòî îò áúëãàðèòå å êðàéíî âðåìå äà îñúçíàÿò, ÷å åäíà äúðæàâà íå ñå óïðàâëÿâà óñïåøíî ñàìî ñ ìóñêóëè, à çà òóé íåùî òðåáå è àêúë, è ðàçóì, è ìèñëåíå, è ùî-ãîäå çäðàâ ìîðàë... Ìåæäó äðóãîòî àêî ñìå ÷åñòíè, òðÿáâà äà ïðèçíàåì, ÷å íàïîñëåäúê è óêðàèíöèòå êàòî öÿëî ïîêàçàõà, ÷å êàòî íàðîä íè ïðåâúçõîæäàò, èìàò öåííè êà÷åñòâà, êàêâèòî íèå, çà æàëîñò, íå ïðèòåæàâàìå. Âðåìå å äà ñå îïèòàìå, êàòî ñå ó÷èì îò òàêà âäúõíîâÿâàùèÿ óêðàèíñêè ïðèìåð, è íèå äà çàïî÷íåì äà ñå ïðîìåíÿìå êúì äîáðî, ùîòî òîâà å íàé-âå÷å â íàø èíòåðåñ. Äîêàòî ïðîäúëæàâàìå äà ñå òóïàìå â ãúðäèòå, ÷å ñìå íàéâåëèêè, àëà ñúùåâðåìåííî è íàé-íåùàñòíè, ùîòî âñå íÿêîé 71

äðóã, âèäèòå ëè, íè áèë âèíîâåí è íè íàñìèòàë, äîáðî íÿìà äà âèäèì. Íàøàòà ïîäëà íàöèîíàëíà ïñèõîëîãèÿ å â îñíîâàòà íà âñè÷êèòå íè áåäè è ïîðàæåíèÿ: àêî â òîâà îòíîøåíèå çàïî÷íåì äà ëåêóâàìå, äà îçäðàâÿâàìå íàöèîíàëíèÿ ñè äóõ, åäâà òîãàâà óâåðåíî, íåóäúðæèìî ùå òðúãíåì íàïðåä. Òîçè å âåðíèÿò ïúò, ñ ìðúíêàíå è ñ îïðàâäàíèÿ íèùî íå ñå ïîñòèãà...

ÇÀÁÅËÅÆÊÀ: Â òàçè âðúçêà ïðî÷åòåòå è 1010-òå íàøåíñêè íàøåíñêè òåîðèè çàùî Êëè÷êî ïîáåäè Ïóëåâ, Ïóëåâ åòî ñàìî íÿêîè îò ïðè÷èíèòå "Êëè÷êî äà èçìàìè Êóáðàò è äà îòíåìå èíà÷å çàñëóæåíàòà ìó ïîáåäà": ... 2. Ðàí-Úò. Çàãîâîð, ìàñîíè, íèêîé íå èñêà Áúëãàðèÿ äà óñïÿâà è äà ïîêàæå íà ñâåòà, ÷å å îãðîìíà. 3. Ðúêàâèöèòå íà Êëè÷êî ñà áèëè òàéíî îñâåòåíè îò áúëãàðñêè ïîï-ïðåäàòåë. Ðîäåí ñâåùåíèê å çàáëóäèë Áîã, ÷å ãè îñâåùàâà çà Êóáðàò, íî íàêðàÿ ñà äàäåíè íà Êëè÷êî. 4. Ïñèõîòðîííî îðúæèå å áèëî íàñî÷åíî êúì Ïóëåâ. Îðúæèå, ïîëçâàíî ïðè ñðàæåíèÿòà â Äîíáàñ, êîåòî êàðà ïðî-ðóñêèòå ñåïàðàòèñòè äà èçãëåæäàò êàòî ëîâíè äðóæèíêè îò ïîäïèéíàëè ÷è÷îâöè. 5. Åêèïúò íà Êëè÷êî å ñèïàë òàéíî íà Êóáðàò ìóðñàëñêè ÷àé ïðåäè ìà÷à. Òîâà å íàêàðàëî áúëãàðèíúò äà ïîäõîäè ñ ëþáîâ è âìåñòî ñ áîêñîâ ãàðä äà ñòîè ïðåä Êëè÷êî ñ ðàçïåðåíè çà ïðåãðúäêà ðúöå. 6. NOVA èçëú÷è ìîíòàæ, à Êóáðàò âñúùíîñò å ïîáåäèë. NOVA å ÷àñò îò êîíñïèðàöèÿòà çà ñìàçâàíå íà íàöèîíàëíîòî 72

íè ñàìî÷óâñòâèå íà ìîðàëíè, íî íå äðóãè ïîáåäèòåëè. È òàêà íàòàòúê...

ÃÎÐÅÙÈÒÅ ÏÐÎÁËÅÌÈ ÍÀ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅÒÎ ÍàéÍàé-ùàñòëèâîòî ó÷èëèùå â ñâåòà å ó÷èëèùåòî, ó÷èëèùåòî, â êîåòî äåöàòà ñà ñâî ñâîáîäíè

Â ïîâå÷åòî ó÷èëèùà, êúäåòî ñúì ïðåïîäàâàë, ñòàÿòà íà ó÷èòåëèòå áåøå èñòèíñêè àä, ïúëåí ñ èíòðèãè, îìðàçà è çàâèñò. Íàøàòà ó÷èòåëñêà ñòàÿ å ùàñòëèâî ìÿñòî. Òóê íÿìà çëîáà. Â óñëîâèÿòà íà ñâîáîäà âúçðàñòíèòå, êàêòî è äåöàòà, ñà ùàñòëèâè è äîáðîæåëàòåëíè. Ñëó÷âà ñå íÿêîé îò íîâèòå ÷ëåíîâå íà íàøèÿ êîëåêòèâ îòíà÷àëî äà ðåàãèðà íà ñâîáîäàòà ïî÷òè êàòî äåöàòà: òîé ìîæå äà õîäè íåîáðúñíàò, äúëãî äà ñå èçëåæàâà â ëåãëîòî ñóòðèí, äàæå äà íàðóøàâà çàêîíèòå íà ó÷èëèùåòî. Çà ùàñòèå ïðåîäîëÿâàíåòî íà êîìïëåêñèòå ïðè âúçðàñòíèòå ñå ñëó÷âà ïî-áúðçî îòêîëêîòî ïðè äåöàòà. Ñúìúðõèë çàïî÷íà êàòî åêñïåðèìåíòàëíî ó÷èëèùå. Ñåãà òî å ïî-ñêîðî ïîêàçíî ó÷èëèùå, êîåòî ïîêàçâà êàê ñâîáîäàòà âúðøè ñâîÿòà ðàáîòà. Êîãàòî íèå ñ ìîÿòà ïúðâà æåíà ñúç73

äàäîõìå òîâà ó÷èëèùå, èìàõìå åäíà âîäåùà èäåÿ: ó÷èëèùåòî òðÿáâà äà ïîäõîæäà íà äåöàòà, à íå îáðàòíîòî - äåöàòà íà ó÷èëèùåòî. Àç ïðåïîäàâàõ äúëãè ãîäèíè â îáèêíîâåíè ó÷èëèùà. Äîáðå ïîçíàâàõ äðóãèÿ íà÷èí çà îðãàíèçàöèÿ íà ó÷èëèùíèÿ æèâîò è ðàçáèðàõ, ÷å òîé íèêàê íå å äîáúð. Íå å äîáúð, çàùîòî ñå îñíîâàâà íà ïðåäñòàâèòå íà âúçðàñòíèòå êàêâè òðÿáâà äà áúäàò äåöàòà è êàê òðÿáâà äà ñå ó÷àò. Òîçè äðóã íà÷èí äàòèðà îò âðåìåòî, êîãàòî ïñèõîëîãèÿòà âñå îùå íå å áèëà èçâåñòíà êàòî íàóêà. Î÷åâèäíî, òîâà ó÷èëèùå, êîåòî êàðà äåöàòà, àêòèâíè ïî ñâîÿòà ïðèðîäà, ïðåç âñè÷êîòî âðåìå äà ñåäÿò íà ÷èíîâåòå, èçó÷àâàéêè â ïî-ãîëÿìàòà ñè ÷àñò, áåçïîëåçíè ïðåäìåòè – òîâà å ëîøî ó÷èëèùå. Òî å äîáðî ñàìî çà òåçè, êîèòî âÿðâàò èìåííî â òàêîâà ó÷èëèùå, çà õîðàòà, êîèòî ñà ëèøåíè îò òâîð÷åñêà æèëêà, ñòðåìåéêè ñå äà íàñî÷àò äåöàòà íå êúì òâîð÷åñòâî, à êúì ïîñëóøàíèå, êúì ïúëíî ñúîòâåòñòâèå íà öèâèëèçàöèÿòà, êúäåòî åäèíñòâåíèÿò êðèòåðèé çà óñïåõ ñà ïàðèòå. È òàêà, íèå ñå çàåõìå äà ñúçäàäåì ó÷èëèùå, â êîåòî äà ïðåäîñòàâèì íà äåöàòà ñâîáîäàòà äà áúäàò ñàìèòå ñåáå ñè. Çà òàçè öåë íèå òðÿáâàøå äà ñå îòêàæåì îò âñÿêàêâà äèñöèïëèíà, âñÿêàêâî óïðàâëåíèå, âñÿêàêâî âíóøåíèå, âñÿêàêâè ìîðàëíè ïîó÷åíèÿ, âñÿêàêâè ðåëèãèîçíè íàñòàâëåíèÿ. ... Ñúìúðõèë âåðîÿòíî å íàé-ùàñòëèâîòî ó÷èëèùå â ñâåòà. Èç: Ñúìúðõèë – âúçïèòàíèå ÷ðåç ñâîáîäà, ñâîáîäà Àë. Íåéë

Íèå, ãðàæäàíèòå, ãðàæäàíèòå, ñìå äëúæíè äà îòâîþâàìå, äà ñè âçåâçåìåì îáðàòíî îáðàçîâàòåëíàòà ñôå ñôåðà!

Íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà ïðîô. Òîäîð Òàíåâ çàÿâè òèÿ äíè íà åäíî ìÿñòî, ÷å âúçíàìåðÿâàë äà òðúãíå èç ñòðàíàòà äà ñå ñðåùà è ñ äåéöè íà îáðàçîâàíèåòî, è ñ ãðàæäàíè, òà äà ïðîó÷è êàêâè ñà íàñòðîåíèÿòà ïî ìåñòà. Â ñúùîòî âðåìå ìîÿ ìèëîñò â÷åðà ïúê ïîäõâúðëè äðúçêàòà èäåÿ íÿêîè ïî-àêòèâíè ãðàæäàíè, îáåçïîêîåíè ðîäèòåëè, ñúùî òàêà è äåéöè íà îáðàçîâàíèåòî äà îïèòàìå äà ñúñòàâèì íåùî êàòî "äåïóòàöèÿ", êîÿòî äà ïîèñêà ñïåøíà ñðåùà ñ íîâèÿ ìèíèñòúð, êúäåòî äà ìó çàÿâèì ïðàâî â î÷èòå êàê íèå âèæäàìå ñèòóàöèÿòà (âèæ åòî òîâà: Ïðåâúçõîäíà èäåÿ çà ñúñòàâÿíå íà äåïóòàäåïóòàöèÿ îò àêòèâíè ãðàæäàíè, ãðàæäàíè, èñêàùà ñïåøíà ñðåùà ñ íîâèÿ ìèìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íà íàóêàòà). óêàòà Ïðåäëîæèõ äàæå êîéòî åâåíòóàëíî æåëàå äà ñå âêëþ÷è â òàçè ãðóïà, æåëàåùà ñðåùà ñ ã-í ìèíèñòúðà, äà èçÿâè æåëàíèåòî ñè è äà ïî÷íåì äà ñúñòàâÿìå ñïèñúêà ñ æåëàåùè; äî òîçè ìîìåíò, à ìèíà âå÷å öÿëî äåíîíîùèå, íèêîé, íèêîé äà, àáñî àáñîëþòíî íèêîé, íèêîé íå å èçÿâèë òàêîâà æåëàíèå. Òîâà çà ìåí å èíòåðåñåí ôàêò, èçèñêâàù ñâîåòî òúëêóâàíå. Àç ïðåäïîëàãàì, ÷å ïðè÷èíàòà çà òàêàâà åäíà ðåàêöèÿ, ðàçáèðà ñå, å òîâà, ÷å òúé ÷óâñòâèòåëíîòî êúì íðàâñòâåíàòà ñòðàíà íà æèâîòà áúëãàðñêî ÷îâå÷åñòâî îùå íå ìîæå äà ïðåãëúòíå ìîÿòà òúé ïðîâîêàòèâíî-èðîíè÷íà... íàãëîñò, ñâåæäàùà ñå äî òîâà, ÷å äðúçíàõ, âèäèòå ëè, äà ñå ñàìîïðåäëîæà çà... 75

çàìåñòíèê-ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà! ßâíî ïîâå÷åòî õîðà, óÿçâåíè â íàé-ôèíèòå ñè íðàâñòâåíè ÷óâñòâà, ïðîñòî íå æåëàÿò äà ñå ñâúðçâàò ñ òîëêîâà... "ìîðàëíî íå÷èñòîïëúòåí" ÷îâåê, ïóáëè÷íî ïîêàçâàù åêñòðàâàãàíòíàòà ñè "êàðèåðèñòè÷íà ëàêîìèÿ", èìåííî ñ îãëåä äà íå îöàïàò ÷èñòîòî, íåîïåòíåíîòî ñè èìå. Êàêòî è äà å, àç âñå ïàê ãè ñúâåòâàì äà îïèòàò äà ïîóãàñÿò ñâîÿ íðàâñòâåí ïëàì è äà ñå ïîñòàðàÿò äà ñõâàíàò ñìèñúëà íà ñàìàòà èäåÿ è èíèöèàòèâà. À ïúê âúçìîæíî å, ðàçáèðà ñå, ïîâå÷åòî õîðà ïðîñòî äà íå ñà ïðî÷åëè â÷åðàøíîòî ìè ñëîâîèçëèÿíèå, òî å âúçäëúæêî, à çíàåì, ÷å â äíåøíîòî äèíàìè÷íî âðåìå ïîâå÷åòî õîðà íÿìàò âðåìå äà ÷åòàò, êàìî ëè ïúê äà ÷åòàò òåêñòîâå, èçèñêâàùè (çà ñõâàùàíåòî èì) èçâåñòíî óìñòâåíî-ìèñëîâíî íàïðåæåíèå. Íàé-âåðîÿòíî òàçè å ïðè÷èíàòà. Äíåøíèòå ìîäåðíè õîðà èçèñêâàò êðàòêè, ÿñíè è íåäâóñìèñëåíè òåêñòîâå, êîèòî íå îáðåìåíÿâàò âúçïðèåìàùèÿ, ÷åòÿùèÿ. Òàêà ñìå óâëå÷åíè â ñòèõèÿòà íà ñúâðåìåííèÿ æèâîò, ÷å èçîáùî íÿìàìå âðåìå çà ãóáåíå äà ìèñëèì. Âðåìåòî çà ìèñëåíå, â ñâåòëèíàòà íà êàçàíîòî, ÿâíî ãî âúçïðèåìàìå êàòî "çàãóáåíî âðåìå". Å, ùîì å òàêà, åòî, â ñúâñåì êðàòè÷úê è ëåñåí çà âúçïðèåìàíå òåêñò ïàê ïðåäëàãàì: êîéòî æåëàå äà ñå âêëþ÷è â ãðóïà îò àêòèâíè ãðàæäàíè (ðîäèòåëè, îáðàçîâàòåëíè äåéöè, ñèðå÷ ó÷èòåëè, íàñòîÿùè è áèâøè è ïð.), êîÿòî äå ïðåäïðèåìå íóæíîòî, òà äà ñå ñðåùíå è äà ðàçãîâàðÿ ñ íîâèÿ ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, íåêà äà èìàò äîáðèíàòà äà èçÿâÿò ãîòîâíîñòòà ñè, äà íàïðàâèì ñúîòâåòíîòî ñïèñú÷å è äà çàïî÷íåì äà äåéñòâàìå ñ îãëåä äà óðåäèì ïðèåìà. Àç ëè÷íî â áëèçêèòå íÿêîëêî äíè ùå èç÷àêàì äà ðàçáåðà èìà ëè æåëàåùè äà äîéäàò ñ ìåí, ùîòî ñàì òâúðäî ñúì ðåøåí äà íàïðàâÿ íóæíîòî òà äà ñå ñðåùíà ñ ìèíèñòúðà è äà ìó ðàçêàæà çà ñâîåòî âèæäàíå îòíîñíî ñèòóàöèÿòà â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà è ñúùî òàêà äà ìó ñúîáùÿ êàêâè ñà ìîèòå âèæäàíèÿ çà èçõîä îò íåÿ. Âèäÿõìå, ÷å ìèíèñòúðúò èìà íóæäà äà ñå ñðåùíå ñ õîðàòà è äà ÷óå òåõíèÿ ãëàñ, àëà åòî, íèå ñàìèòå, äåéñòâàéêè ñúîáðàçíî ñòàðèòå ñè òàáèåòè, ÷àêàìå ìèíèñòúðúò äà äîéäå ïðè íàñ, òîé äà å àêòèâíàòà ñòðàíà, à ïúê íèé, ãðàæäàíèòå, äà ïðîäúëæàâàìå äà ñè áúäåì òúðïåëèâî ÷àêàùàòà è ïðîçÿâàùàòà ñå â ÷àêàíåòî ñè ñòðàíà! Å, ñïîðåä ìîÿ âúçãëåä îòäàâíà å äîøëî âðåìåòî òîçè ìàíòàëèòåò äà ñå ïðîìåíè, èìåííî íèé, ãðàæäàíèòå, äà ñòàíåì àêòèâíàòà è äâèæåùàòà ñèëà íà ïðîìåíèòå, 76

ùîòî èíà÷å, àêî òîâà íå ñå ñëó÷è, òîãàâà âñúùíîñò íèêàêâà ïðîìÿíà è íå ìîæå äà èìà. À ÷å ãðàæäàíèòå òðÿáâà äà ñè âçàèìîäåéñòâàò ñ âëàñòòà, ñ óïðàâëÿâàùèòå, ñ äúðæàâàòà, òîâà å áåç ñúìíåíèå ïîòðåáíî; êàçâàì òîâà, ùîòî èìà åäíà ïîãðåøíà òåíäåíöèÿ, ñïîðåä êîÿòî ãðàæäàíèòå íÿìàëî áèëî íèêàêúâ ñìèñúë äà ñâúðçâàò íÿêàêâè íàäåæäè çà ïðîìÿíà ñ äúðæàâàòà è ñ óïðàâíèöèòå, à òðÿáâàëî áèëî ñàìè äà ïî÷íàò îíèÿ àêòèâíîñòè, êîèòî ùåëè êîðåííî äà ïðîìåíÿò ñèòóàöèÿòà. Ïðèìåðíî: âìåñòî äà ñå îïèòâàìå äà ïðîìåíÿìå íåùî â ñúùåñòâóâàùèòå è íàìèðàùèòå ñå â ïëà÷åâíî ñúñòîÿíèå äúðæàâíè ó÷èëèùà íèå, ãðàæäàíèòå, ðîäèòåëèòå, áèëî òðÿáâàëî íà ñúâúðøåíî ãîëè ïîëÿíè äà ïî÷íåì äà ñòðîèì ñâîè ñîáñòâåíè íîâè è äåìîêðàòè÷íè ó÷èëèùà – ñàêúí äà íå ðàçâàëèì ñ íåùî ðàõàòà íà íàøàòà ñàìîâëàñòíà áþðîêðàöèÿ! Àç ïúê ñìÿòàì, ÷å ò.í. äúðæàâíè ó÷èëèùà íå ñà ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò íà áþðîêðàöèÿòà, íà îáðàçîâàòåë îáðàçîâàòåëíèòå íèòå ÷èíîâíèöè äúðæàââè íà äèðåêòîðèòå, à òå ñà íàøè ó÷èëèùà, òå, áèäåéêè äúðæà íè, ñà èìåííî íà îáùåñòâîòî, íà ãðàæäàíèòå, íà ðîäèòåëèòå, íà ó÷åíèöèòå, íà ó÷èòåëè ó÷èòåëèòå, äà, òå ñà íà âñè÷êè íàñ; òå íå ñà, äèðåêòîîïîâòàðÿì, ÷àñòíà ñîáñòâåíîñò íà áþðîêðàöèÿòà è íà äèðåêò ðèòå – çà äà èì ãè îòñòúïâàìå òàêà ïîêîð ïîêîðíî! Åòî çàòîâà è ñå íàëàãà äà íàïðàâèì íóæíîòî äà îòâîþâàìå, äà ñè âçåìåì îáðàòíî îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà, äà ÿ èçêîï÷èì îò ñúñóõðåíèòå ðúöå íà îáðàçîâàòåëíàòà áþðîêðàöèÿ, äåéñòâàùà ñïîðåä ïðàâèëàòà íà îáðàçöîâàòà ìàôèÿ, ñ îãëåä ñúùåñòâóâàùèòå îáðàçîâàòåëíè ó÷ðåæäåíèÿ äà ñòàíàò íàøè, ïîâòàðÿì, íà îáùåñòâîòî, íà ãðàæäàíèòå, íà ðîäèòåëèòå, íà ó÷åíèöèòå, íà ó÷èòåëèòå, äà, òå ïî íà÷àëî ñà íà âñè÷êè íàñ, àëà íèå ñìå èçïóñíàëè êîíòðîëà ñè è áëàãîäóøíî ñìå ãè îòäàëè ïîä òèðàíèÿòà íà áþðîêðàöèÿòà-ìàôèÿ! Íèìà å òîëêîâà òðóäíî äà ñå ñõâàíå òîâà: ùîì êàòî íèå, ãðàæäàíèòå, èçäúðæàìå ñ äàíúöèòå ñè îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà, ùîì êàòî òàçè ñôåðà ïî íà÷àëî ñúùåñòâóâà çà äà çàäîâîëÿâà íàøèòå ñîáñòâåíè îáðàçîâàòåëíè íóæäè, òî ñëåäîâàòåëíî òàçè ñúùàò ñúùàòà àòà îá îáðàçîâàòåëíà ñôåðà íå å íà íÿêîé äðóã, à òÿ å íàøà, ñèðå÷, òðÿáâà äà áúäå ïîä íàøèÿ íåïðåêúñ íåïðåêúñíàò êîíòðîë. êîíòðîë À òîâà, ÷å ñìå äîïóñíàëè òàçè ïî íà÷àëî íàøà, ñîáñòâåíà ñôåðà äà ñå îò÷óæäè îò íàñ è äà ïîïàäíå ïîä ïúëíàòà âëàñò íà òîëêîâà ñàìîíàäåÿíàòà óçóðïàòîðñêà îáðàçîâàòåëíà 77

áþðîêðàöèÿ-ìàôèÿ, äî òîâà èìåííî ñå ñâåæäà è êðåùÿùàòà àíîìàëèÿ, êîÿòî òðÿáâà äà áúäå îòñòðàíåíà ÷àñ ïî-ñêîðî – ïîíåæå òÿ å ïðè÷èíàòà çà óæàñíèÿ ïðîâàë â îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà, íà êîéòî ñìå ñâèäåòåëè. Ìèñëÿ, ÷å ñå èçðàçèõ ïðåäåëíî ÿñíî. Àç ëè÷íî, êàòî áúëãàðñêè ãðàæäàíèí è îáðàçîâàòåëåí äååö, îòäàë 30 ãîäèíè îò æèâîòà ñè íà ðàáîòà â îáðàçîâàòåëíàòà ñôåðà (ïëþñ ïîíå 15 ãîäèíè, â êîèòî ñúì ñå ïîäãîòâÿë çà äà èìàì íà÷àëíàòà çà òîçè ðîä çàíèìàíèÿ êâàëèôèêàöèÿ), íÿìàì íàìåðåíèå äà èäà íà ãîëà ïîëÿíà äà ïðàâÿ íîâî ó÷èëèùå, ïðè ïîëîæåíèå, ÷å â ñúùîòî âðåìå äúðæàâíèòå ó÷èëèùà ñå óïðàâëÿâàò òîëêîâà êàëïàâî, ñ ðàçõèùåíèå íà òîëêîâà ãîëÿì ìàòåðèàëåí è ÷îâåøêè ðåñóðñ. Àêî ãðàæäàíèòå è óïðàâíèöèòå íå ñè îáåäèíÿò ñèëèòå ñ îãëåä äà íàñòúïè òàêà ïîòðåáíàòà íè ïðîìÿíà (à òÿ ìîæå äà íàñòúïè ñàìî àêî ñè âçàèìîäåéñòâàìå è àêî ñè îáåäèíèì ñèëèòå!), òî, ðàçáèðà ñå, íèêàêâà ïðîìÿíà íå ñàìî ÷å íå å âúçìîæíà, òÿ íå è ìèñëèìà äàæå. Ïðè òîâà îò÷åòåòå è òîçè áåçñïîðåí ôàêò, ÷å òèÿ óïðàâëÿâàùè, ñ êîèòî òðÿáâà äà ñè âçàèìîäåéñòâàìå, ïî íà÷àëî íèå, ãðàæäàíèòå, ñìå ãè òóðèëè íà óïðàâíè÷åñêèòå èì êðåñëà – òîâà íåùî äà òè ãîâîðè, ñêúïè ìè íåìèñëåùè ñúíàðîäíèêî?! Ñïèðàì äîòóê. Êàçàõ êàêâîòî èìàõ çà ìîìåíòà. ×àêàì æåëàåùè äà ñå âêëþ÷àò â äåïóòàöèÿòà çà ñðåùà ñ ã-í Ìèíèñòúðà. Àêî íÿìà æåëàåùè, â ïîíåäåëíèê çàìèíàâàì â Ñîôèÿ äà ñè âçåìà ïðèåìåí ÷àñ. Êàòî ñúì ñàì, ùå ñå íàëîæè äà ÷àêàì ïðèåì, ïðèìåðíî, ìåñåö-äâà. Àêî ñìå ãðóïà, ìîæå äà íè ïðèåìàò è ïî-ñêîðî, áåç ÷àêàíå. À ïúê âèé ñè ïîñïåòå õóáàâî äîêàòî àç ÷àêàì çà ïðèåì ñ ìèíèñòúðà, çà äà íå ñå ñëó÷è òàêà ÷å äà ñè îñòàíåòå íåäîñïàëè – êâî ëè ùå ïðàâèì òîãàâà àêî íå ñè äîñïèòå ïðèëåæíî?! Àáå òóé íàøå áúëãàðñêî ïëåìå íå ñå ëè íàñïà íàé-ïîñëå áå?! Çàðàäè òîâà ïóñòî ñïàíå ñè ïðîïèëÿõòå áúäåùåòî áå, ñúíëèâöè íååäíè! Ñïåòå ñè, õúðêàéòå, íå íàñïàõòå ñå! Ñòèãà ñòå ñïàëè – åòî òîçè å ïðèçèâúò ìè òàÿ ñóòðèí. Õóáàâ äåí âè æåëàÿ! Àêî ñòå ñå ñúáóäèëè èçîáùî äå, ùîòî, âåðâàì, çíàåòå, ÷îâåê ìîæå äà ñïè è êîãàòî å ñ îòâîðåíè î÷è, òîâà çíàåõòå ëè ãî?!

Ìàãè Áëàãîåâà: Öåëòà íà äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâ îáðàçîâà îâàíèå å ÷îâåê äà ðåàëèçèðà ðåàëèçèðà ñåáå ñè – ñâîÿòà íàéíàé-äîáðà âåðñèÿ 31 Àâãóñò 2014 | 06:00 | Àãåíöèÿ „Ôîêóñ”

Ñíèìêà: Èíôîðìàöèîííà àãåíöèÿ "Ôîêóñ"

Ìàãè Áëàãîåâà, ïðåäñåäàòåë íà Îáùíîñòòà çà äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå â èíòåðâþ çà Àãåíöèÿ „Ôîêóñ” çàòîâà êàêâè ñà ïðåäèìñòâàòà íà „äåìîêðàòè÷íîòî ó÷èëèùå” è êîëêî òî å âàæíî çà óñïåøíîòî ðàçâèòèå íà âñÿêî äåòå Ôîêóñ: Ã-æî Áëàãîåâà, êàêâî îçíà÷àâà äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå? Ðàçêàæåòå íè ïîâå÷å çà ñàìàòà èíèöèàòèâà, çà ñúçäàâàíåòî ìó è êàêâè ñà öåëèòå íà òîçè íîâ ìåòîä. Ìàãè Áëàãîåâà: Ïðåäè âñè÷êî áèõ èñêàëà äà îáúðíà âíèìàíèå íà íàèìåíîâàíèåòî „äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå” è äà èçÿñíÿ, ÷å òóê ñòàâà âúïðîñ çà ðàçëè÷åí îáðàçîâàòåëåí ìîäåë, çàä êîéòî ñòîè ðàçëè÷íà ôèëîñîôèÿ è ïîãëåä âúðõó ó÷åíåòî, îáðàçîâàíåòî è íà÷èíèòå, ïî êîèòî òå ñå ñëó÷âàò. Â Åâðîïà ñå å íàëîæèëî íàçâàíèåòî „äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå”, ñâúðçàíî ñ òîçè îáðàçîâàòåëåí ìîäåë, íî íà ðàçëè÷íè ìåñòà ïî ñâåòà ìîäåëúò ñå ñðåùà è ïîä äðóãè íàèìåíîâàíèÿ – ñâîáîäíè ó÷èëèùà, „Ñúäáúðè” ó÷èëèùà. Êîå å ðàçëè÷íîòî íà òîçè îáðàçîâàòåëåí ìîäåë? Òîé ïðèåìà çà ôóíäàìåíòàëíè è îáùîâàëèäíè ñëåäíèòå äâå ñõâàùàíèÿ: Ïúðâî – âñåêè ÷îâåê å óíèêàëåí è èìà ñâîè ñîáñòâåíè ñèëíè ñòðàíè è òàëàíòè, ÷ðåç êîèòî ñå ðåàëèçèðà â ñâåòà, ïîðàäè êîåòî äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå íå î÷àêâà, 79

÷å âñè÷êè äåöà ùå ñà åäíàêâî äîáðè ïî âñè÷êè „ïðåäìåòè”, à î÷àêâà âñÿêî äåòå äà íàìåðè ñåáå ñè, ñâîÿòà ñèëà è ñòðàñò. È âòîðî – äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå ïðèåìà çà íåîïðîâåðæèìà èñòèíà ôàêòà, ÷å íÿìà íóæäà äåöàòà äà áúäàò „êàðàíè” äà ó÷àò – òîâà å òÿõíîòî åñòåñòâåíî áèîëîãè÷íî çàëîæåíî ïîâåäåíèå; ëþáîïèòñòâîòî, èçñëåäâàíåòî è îòêðèâàòåëñòâîòî ñà òåõíè íîðìàëíè ñúñòîÿíèÿ è äåéíîñòè, ïîðàäè êîåòî âúâ âñÿêî åäíî äåòå å çàëîæåíà ïðîãðàìà çà ñàìîîáðàçîâàíå, êîÿòî ñå îñúùåñòâÿâà ñúâñåì îòëè÷íî è ñàìà, ñ äåëèêàòíàòà ïîìîù íà âúçðàñòíèòå â îáùåñòâîòî. Äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå ðàçáèðà òàçè äåëèêàòíà ïîìîù íå êàòî íàñî÷âàíå è ïîñî÷âàíå êîãà, êàêâî è ïî êîëêî äà ñå ó÷è, à êàòî ïðèäðóæàâàíå íà äåòåòî â íåãîâèòå ñîáñòâåíè èçáîðè, òúðñåíèÿ è èíòåðåñè. Öåëòà íà òîçè ìîäåë, êîéòî íå å íîâ, à íà áëèçî 100 ãîäèíè, å ÷îâåê äà ðåàëèçèðà ñåáå ñè – ñâîÿòà íàé-äîáðà âåðñèÿ, êàòî íàìåðè ñèëíèòå ñè ñòðàíè è ãè ðàçâèå òàêà, ÷å äà áúäå ïîëåçåí íà ñåáå ñè, íà äðóãèòå è íà öÿëîòî îáùåñòâî, äîïðèíàñÿéêè ñ òàëàíòà ñè çà áëàãîïîëó÷íîòî ìó ðàçâèòèå. Èíèöèàòèâàòà çà ñúçäàâàíåòî íà òàêîâà ó÷èëèùå è â Áúëãàðèÿ (îñòàíàëà åäíà îò ìàëêîòî ñòðàíè íà Ñòàðèÿ êîíòèíåíò áåç äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå) çàïî÷íà ïðåäè ãîäèíà â Ñîôèÿ îò ãðóïà âèñîêîîáðàçîâàíè ãðàæäàíè ñ ðàçëè÷íè ïðîôåñèè è æèòåéñêè îïèò è çà êðàòêî âðåìå óñïÿ äà ñúáåðå îêîëî ñåáå ñè ìíîãî áúëãàðè, ïîäêðåïÿùè èäåÿòà è ðàáîòåùè çà íåéíàòà ðåàëèçàöèÿ.

Ôîêóñ: Çàùî áå íåîáõîäèìî ñúçäàâàíåòî íà òàêîâà ó÷èëèùå? Ìàãè Áëàãîåâà: Íåîáõîäèìî å ñúçäàâàíåòî íà òàêîâà ó÷èëèùå, è íå ñàìî åäíî, à íà ìíîãî. Ïðè÷èíèòå çà òîâà íå ñà åäíà èëè äâå, íî òóê ùå ïîñî÷à äâå êàòî íàé-îñíîâíè. Íà ïúðâî ìÿñòî – èìàìå ñïåøíà íóæäà îò ìÿñòî çà èçðàñòâàíå, êîåòî ïðèçíàâà èíäèâèäóàëíîñòòà íà âñÿêî åäíî äåòå, êàêòî è çà÷èòà íåãîâîòî ïðàâî íà èçáîð, íà ëè÷íè èíòåðåñè, íà òîâà äà èìà ñèëíè ñòðàíè è äàâà âúçìîæíîñò è ïðîñòðàíñòâî íà âñåêè äà ñå ðàçâèâà ñúîáðàçíî òàçè ñâîÿ èíäèâèäóàëíîñò è ñïåöèôè÷íîñò, ñúîáðàçíî ëè÷íèòå ñè òåìïîâå è ñêîðîñò, äà ó÷è ñïîðåä ñîáñòâåíèÿ ñè íà÷èí íà ó÷åíå, äà ïîñâåòè êîëêîòî å íóæíî âðåìå íà íåùî, êîåòî â ìîìåíòà å îáåêò íà èíòåðåñ, äîêàòî ãî ðàçáåðå è èçñëåäâà íàïúëíî. Èìàìå ñïåøíà íóæäà îò õîðà, êîèòî ìîãàò äà íîñÿò îòãîâîðíîñò çà æèâîòà, èçáîðèòå è ðå80

øåíèÿòà ñè è íå îáâèíÿâàò äðóãèòå îêîëî òÿõ çà âñè÷êî, êîåòî èì ñå ñëó÷âà, à çíàÿò, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó÷âàùîòî èì ñå å â òåõíèòå ðúöå è òå ìîãàò äà áúäàò àêòèâíè è äà ìó âëèÿÿò . À òîâà ñòàâà âúçìîæíî, èìåííî ÷ðåç äàâàíåòî íà âúçìîæíîñò äà âçèìàø ðåøåíèÿ, äà ïðàâèø èçáîð è äà ïîíàñÿø ïîñëåäñòâèÿ. Òîâà å èñòèíñêèÿò æèâîò è èìåííî òîâà ïðàâè äåìîêðàòè÷íîòî ó÷èëèùå. Íà âòîðî ìÿñòî – èìàìå íóæäà îò òàêîâà ó÷èëèùå, çàùîòî èñêàìå äà ñìå â ÷àñ ñ åïîõàòà è ðàçâèâàùèÿ ñå ñâÿò è òðÿáâà âå÷å îòêðèòî äà ïðèçíàåì, ÷å æèâååì âúâ âðåìå, â êîåòî èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî äîïðåäè 50-60 ãîäèíè å áèëà òðóäíîäîñòúïíà è ïðèâèëåãèÿ çà ìàëöèíà, äíåñ å íàâñÿêúäå è ëåñíî ñòèãà äî âñè÷êè. Ïîðàäè òîâà íåéíîòî ïðèòåæàâàíå âå÷å íÿìà òàçè ñòîéíîñò, êàêâàòî å èìàëà ïðåäè. Ìîäåëúò íà îáðàçîâàíèå, òàêúâ, êàêúâòî ãî ïîçíàâàìå, èìà çà öåë êîëè÷åñòâåíîòî íàòðóïâàíå íà îïðåäåëåíà èíôîðìàöèÿ ïîä ôîðìàòà íà ôàêòè è çíàíèÿ. Òî å áèëî ñúçäàäåíî è íóæíî â åäèí ñúâñåì ðàçëè÷åí îò äíåøíèÿ ñâÿò – öÿëàòà èíôîðìàöèÿ å íà åäíà ðúêà ðàçñòîÿíèå îò âñåêè åäèí îò íàñ è ùå ñå ñúãëàñèòå, ÷å ðîëÿòà íà ó÷èòåëÿ îòäàâíà å ïðåñòàíàëà äà áúäå òàêàâà, êàêâàòî å áèëà ïðåäè – íîñèòåë íà çíàíèå. Äíåñ ó÷åíèöèòå íàìèðàò ñúâñåì ñàìè âñè÷êî â èíòåðíåò, à òåõíîëîãèèòå è íàóêàòà ñå ðàçâèâàò ñ òàêàâà ñêîðîñò, ÷å äîêàòî ó÷åáíèöèòå ñå íàïå÷àòàò – âå÷å íå ñà àêòóàëíè, çàùîòî ó÷åíèòå ñà äîñòèãíàëè äî ñúâñåì ïî-íîâà èíôîðìàöèÿ. Çíàíèÿòà íè çà ñâåòà ÷ðåç ðàçâèòèåòî íà íàóêè êàòî êâàíòîâàòà ôèçèêà, ìîëåêóëÿðíàòà áèîëîãèÿ, êîñìîëîãèÿòà, êàêòî è ÷ðåç íîâèòå àðõåîëîãè÷åñêè ðàçêîïêè è èçñëåäâàíèÿ, íåïðåêúñíàòî ñå ðàçøèðÿâàò, à ó÷åáíèöèòå ïðîäúëæàâàò äà ó÷àò ñúùèòå íåùà. Ïðîáëåìúò íå å â ó÷åáíèöèòå, âúïðîñúò å â öåëèÿ ìîäåë è íåãîâàòà îñòàðÿëîñò. Íÿìà êàê ñâåòúò äà ñå äâèæè, à íèå äà ñòîèì íà åäíî ìÿñòî è äà èñêàìå äà ñìå â êðàê ñ íîâîñòèòå. Âúïðîñúò äíåñ å çà êàêâî òè ñëóæè çíàíèåòî, àêî íå çíàåø êîé ñè, â êàêâî ñè äîáúð è êàêâî èñêàø äà ïðàâèø? Âàæíî å äà ñå ïîçíàâàø, äà çíàåø êîè ñà ñèëíèòå òè ñòðàíè è òàëàíòè, äà èìàø âðåìå è âúçìîæíîñò äà ãè ïîòúðñèø, íàìåðèø, èçñëåäâàø è ðàçâèâàø, äà ðåàëèçèðàø ïúëíèÿ ñè ïîòåíöèàë, äà äîñòèãíåø ìàêñèìàëíàòà ñè ðåàëèçàöèÿ êàòî ÷îâåê – ïúëíîöåííà ëè÷íîñò, äåéñòâàùà ñúîáðàçíî ñèëíèòå ñè ñòðàíè. Âñåêè ÷îâåê èìà ñèëíè ñòðàíè. Âñÿêî äåòå èìà ñèëíè ñòðàíè, êîèòî ñà â çàðîäèø è òî òðÿáâà äà ïîëó÷è âðåìå è ñïîêîéñòâèå äà ãè òúðñè è íàìåðè. Âñÿêî 81

äåòå å óíèêàëíî è èìà ñîáñòâåí öâÿò, çàðÿä, òàëàíòè è êà÷åñòâà. Èìàìå íóæäà èìåííî îò ñúçíàòåëíè, ìèñëåùè, îòãîâîðíè, íåçàâèñèìè è àêòèâíè õîðà. Çà òàçè öåë ñà íåîáõîäèìè è äåìîêðàòè÷íè ó÷èëèùà.

Ôîêóñ:: Êàêâè îòçèâè ñðåùàòå äî ìîìåíòà? Ôîêóñ Ìàãè Áëàãîåâà: Â Áúëãàðèÿ âñå ïîâå÷å èíòåëèãåíòíè õîðà ñå ïðèñúåäèíÿâàò êúì èíèöèàòèâàòà è ñïîäåëÿò âúçãëåäèòå çà íóæäàòà îò íîâ îáðàçîâàòåëåí ìîäåë, êîéòî äà äàâà âúçìîæíîñò íà äåöàòà äà ðàçâèâàò ñâîèòå ñèëíè ñòðàíè. Çà íàñ å èñòèíñêà ðàäîñò, ÷å îáùåñòâîòî ïîñòåïåííî óçðÿâà çà èäåèòå, êîèòî âúëíóâàò ðàçâèòèòå ñòðàíè îò áëèçî âåê íàñàì. Ðàçáèðà ñå, èäåÿòà çà äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíå ñðåùà è ãîëÿìà äîçà ïúðâîíà÷àëíî ó÷óäâàíå, íî ìè ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å òî âñå ïî-÷åñòî å ïîñëåäâàíî îò îäîáðåíèå è ïðèåìàíå. Òàêà èëè èíà÷å, íèå íÿìàìå çà öåë äà îòñòîÿâàìå òâúðäåíèåòî, ÷å òîâà òðÿáâà äà å åäèíñòâåíèÿò îáðàçîâàòåëåí ìîäåë, à ÷å å åäèí îò óñïåøíèòå îáðàçîâàòåëíè ìîäåëè è òðÿáâà äà ïðèñúñòâà è â Áúëãàðèÿ.

Ôîêóñ: Êàê äåìîêðàòè÷íîòî ó÷èëèùå ùå ìîòèâèðà áúëãàðñêîòî äåòå äà áúäå ïî-ó÷åíîëþáèâî, äà ïðåîòêðèå ñåáå ñè? Ìàãè Áëàãîåâà: Äåìîêðàòè÷íîòî ó÷èëèùå íÿìà íóæäà îò íÿêàêúâ ñïåöèôè÷åí íà÷èí, ïî êîéòî äà ìîòèâèðà äåöàòà äà ó÷àò èëè äà ãè ïðàâè ïî-ó÷åíîëþáèâè. Ôèëîñîôèÿòà íà äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå å èìåííî, ÷å âñÿêî äåòå å ëþáîïèòíî è èçêëþ÷èòåëíî ó÷åíîëþáèâî è èçñëåäâàùî ñâåòà, òî å ñàìîìîòèâèðàíî äà ó÷è è äà îòêðèâà – ñâåòà, äðóãèòå, ñåáå ñè, è ìîæå äà ïðàâè òîâà áåç ïðåêúñâàíå, àêî íèêîé íå ãî ñïèðà èëè íå ìó ïðå÷è. Äåöàòà èçñëåäâàò è ó÷àò íåïðåêúñíàòî, íî ïî ñâîÿ ñîáñòâåíà ñõåìà, ïðîãðàìà, ïëàí, ãðàôèê è ñòèë. Âñÿêî íàâëèçàíå â òîâà òÿõíî ó÷åáíî ïðîñòðàíñòâî è íàëàãàíå íà ó÷åáíà ïðîãðàìà îòâúí å ïîñåãàòåëñòâî ñïðÿìî ëè÷íîñòòà èì è íàñèëèå ñïðÿìî òÿõ. Â îáðàçîâàòåëíàòà ïñèõîëîãèÿ (educational psychology) îòäàâíà å ÿñíî, ÷å âñåêè åäèí ÷îâåê èìà ñâîé ñîáñòâåí ñòèë íà ó÷åíå (learning style), ÷å ìîçúêúò íè ôóíêöèîíèðà è ó÷è íàé-äîáðå â óñëîâèÿ íà èçñëåäâàíèÿ è òúðñåíèÿ â ñôåðè, êîèòî ñà ëè÷åí èíòåðåñ, à íå íàëîæåíè îòâúí. Èçâåñòíî å, ñúùî òàêà, 82

÷å ìîçúêúò áëîêèðà èçöÿëî â óñëîâèÿ íà ñòðàõ, íàòèñê è íàêàçàíèÿ. Îáðàòíî, êîãàòî íà äåöàòà å ïðåäîñòàâåíà âúçìîæíîñò äà èçáèðàò, òå íå ñïèðàò äà ó÷àò è èçñëåäâàò. Ùå ïðèâåäà äâå äîêàçàòåëñòâà íà òîâà òâúðäåíèå. Âñåêè ðîäèòåë íà äåòå çíàå ñ êàêúâ èíòåðåñ òî èçñëåäâà ñâåòà è îáåêòèòå îêîëî ñåáå ñè, êàê ìîæå äà êîíöåíòðèðà öÿëîòî ñè âíèìàíèå â èçó÷àâàíåòî íà åäèí èëè äðóã ïðåäìåò èëè ÿâëåíèå, êàê íå ñïèðà äà çàäàâà âúïðîñè – „Çàùî? À òîâà êàê? À êàêâî å òîâà?” Âñè÷êî òîâà å ó÷åíå. Ó÷åíåòî íå ñå îãðàíè÷àâà ñàìî äî ó÷èëèùåòî, íå ñå ñëó÷âà ñàìî â êëàñíèòå ñòàè, òî ñå ñëó÷âà íàâñÿêúäå, âúâ âñåêè åäèí ìîìåíò è äåöàòà ãî ïðàâÿò ñàìè. Òå ñàìè ñå íàó÷àâàò äà õîäÿò, äà ãîâîðÿò, êàêòî è ìíîãî äðóãè íåùà, ñàìî ñúùåñòâóâàéêè îêîëî âúçðàñòíèòå è ñ ïîäêðåïà îò òÿõíà ñòðàíà. Çíà÷è êàêâî èçëèçà? ×å òîâà, îò êîåòî äåöàòà èìàò íóæäà, å ïðîñòî âúçðàñòíè, êîèòî ãè ïîäêðåïÿò è îòêëèêâàò íà òåõíèòå ñîáñòâåíè èíòåðåñè è òúðñåíèÿ. Âòîðîòî äîêàçàòåëñòâî íà ãîðåèçëîæåíîòî òâúðäåíèå ñà ñúùåñòâóâàùèòå ïî öÿë ñâÿò ó÷èëèùà, ôóíêöèîíèðàùè ïî òîçè îáðàçîâàòåëåí ìîäåë – ïúðâîòî ïîçíàòî íà ñâåòà òàêîâà ó÷èëèùå ñå íàìèðà â Àíãëèÿ, äî Ëîíäîí, êàçâà ñå Ñàìúðõèë, îñíîâàíî ïðåäè áëèçî 100 ãîäèíè – ïðåç 1921 ãîäèíà. Òî å îôèöèàëíî ïðèçíàòî îò Âåëèêîáðèòàíèÿ è íåãîâàòà äèïëîìà âàæè â öÿë ñâÿò. Îòòîãàâà äî äíåñ ïî ñâåòà èìà ñòîòèöè òàêèâà ó÷èëèùà. Îò òÿõ çàâúðøâàò ùàñòëèâè è ïîçíàâàùè ñåáå ñè è ñâåòà õîðà, êîèòî íå ñà ïðåñòàíàëè äà îáè÷àò äà ó÷àò è ïðîäúëæàâàò äà ãî ïðàâÿò ïðåç öåëèÿ ñè æèâîò. Âñúùíîñò ìîæå áè è èìåííî òîâà å åäèí îò îñíîâíèòå ðåçóëòàòè â äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå êàòî ìîäåë – îñâåí ÷å äåöàòà íàìèðàò ñâîèòå ñôåðè íà èíòåðåñ è òàëàíò, òå çàïàçâàò è åñòåñòâåíèÿ ñè ñòðåìåæ äà ó÷àò è îáè÷àò äà ãî ïðàâÿò. À èíà÷å ñïåöèàëíî çà ñòàòèñòèêàòà – ñïîðåä èçñëåäâàíèÿòà âúðõó áèâøè âúçïèòàíèöè íà äåìîêðàòè÷íè ó÷èëèùà– òå ñå ðåàëèçèðàò â íàé-ðàçëè÷íè ñôåðè íà æèâîòà. 72% îò òÿõ çàâúðøâàò óíèâåðñèòåò ñëåä ó÷èëèùåòî, åäíà ÷àñò îò òÿõ äîñòèãàò àêàäåìè÷íà íàó÷íà ñòåïåí èëè âèñîêè ïîñòîâå â êîìïàíèè. Íî ïî-âàæíîòî å, ÷å 100 % îò òÿõ íàìèðàò ñåáå ñè çà ùàñòëèâè õîðà.

Ôîêóñ: Êàê òîâà ó÷èëèùå ùå çàìåíè íàèçóñòÿâàíåòî è ùå çàëîæè íà ëîãè÷åñêîòî ìèñëåíå ó äåöàòà? 83

Ìàãè Áëàãîåâà: Íàèçóñòÿâàíåòî å ðåçóëòàò îò èçèñêâàíèÿòà íà íàñòîÿùèÿ îáðàçîâàòåëåí ìîäåë, êîèòî ñà çàïàìåòÿâàíå íà çíàíèÿ, ïîíÿêîãà áåç èçîáùî äà å íàëèöå òÿõíîòî ðàçáèðàíå. Ìíîãî îò äåöàòà íå ðàçáèðàò íåùàòà, êîèòî ó÷àò. Òîâà íå å ïî âèíà íà ó÷èòåëèòå, íèòî ïúê äîðè íà òåçè, êîèòî ñà ñëîæèëè ìàòåðèàëà â ó÷åáíèöèòå. Òîâà å ïî ïðîñòàòà ïðè÷èíà, ÷å âñåêè ó÷è ïî ðàçëè÷åí íà÷èí è êîãàòî èíôîðìàöèÿòà å ïîäíåñåíà ïî íåóñâîèì çà òåá íà÷èí, êàêòî è â íåïîäõîäÿù çà òåá ìîìåíò – òîãàâà, êîãàòî íå ñè ñòèãíàë ñàì äî íóæäàòà îò íåéíîòî óçíàâàíå, åäèíñòâåíèÿò òè øàíñ äà ÿ ðàçêàæåø îáðàòíî íà ó÷èòåëÿ (êàêòî ñå èçèñêâà), å äà ÿ íàçóáðèø. Â äåìîêðàòè÷íîòî ó÷èëèùå ó÷åíèöèòå íÿìàò íóæäà äà ïðàâÿò òàêîâà íåùî, çàùîòî íàó÷àâàò íåùàòà êàòî ðåçóëòàò îò ñîáñòâåíèòå ñè òúðñåíèÿ, êîåòî âèíàãè å åôåêòèâíî, çà ðàçëèêà îò ó÷åíåòî êàòî ðåçóëòàò îò âúíøíî æåëàíèå èëè çàäà÷à.

Ôîêóñ: Êàê ôóíêöèîíèðàò äåìîêðàòè÷íèòå ó÷èëèùà â äðóãè ñòðàíè? Ìàãè Áëàãîåâà: Äåìîêðàòè÷íè ó÷èëèùà èìà èç öåëèÿ ñâÿò. Åâðîïåéñêàòà îáùíîñò çà äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå – EUDEC îáåäèíÿâà ó÷èëèùàòà â Åâðîïà è ïîïóëÿðèçèðà òîçè îáðàçîâàòåëåí ìîäåë êàòî èçêëþ÷èòåëíî âàæåí çà äåìîêðàòè÷íèòå ñòðàíè. Âñè÷êè ó÷èëèùà ôóíêöèîíèðàò íà áàçà íà äâàòà ïðèíöèïà, êîèòî îôîðìÿò äåìîêðàòè÷íîòî îáðàçîâàíèå – ñàìîèíèöèèðàíî îò ó÷åíèêà ó÷åíå – âúçìîæíîñò çà èçáîð íà çàíèìàíèÿ è äåéíîñòè ñïðÿìî ëè÷íèòå èíòåðåñè è ñèëíè ñòðàíè, è ñàìîóïðàâëÿâàùà ñå îáùíîñò – òîâà îçíà÷àâà, ÷å ó÷èëèùåòî ñå óïðàâëÿâà îò Îáùíîñòòà, êîÿòî ãî ôîðìèðà – ó÷åíèöèòå, ó÷èòåëèòå è ðîäèòåëèòå. Òå ñå ñúáèðàò âñÿêà ñåäìèöà è âçèìàò ðåøåíèÿ çà âñè÷êî, êîåòî êàñàå ó÷èëèùåòî ÷ðåç äèñêóñèè,è ãëàñóâàíèÿ, â êîèòî âñåêè åäèí ÷ëåí íà îáùíîñòòà – ó÷åíèê, ó÷èòåë, ðîäèòåë, èìà ðàâåí ãëàñ. Ñäðóæåíèå "Îáùíîñò çà äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå" å ðåãèñòðèðàí ÷ëåí íà Åâðîïåéñêàòà îáùíîñò çà äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå, ïîääúðæà âðúçêè ñ íÿêîëêî äåìîêðàòè÷íè ó÷èëèùà â ðàçëè÷íè ñòðàíè ïî ñâåòà – Èçðàåë, Àìåðèêà, Ôðàíöèÿ è Ãåðìàíèÿ è ïîëó÷àâà ïîäêðåïà îò ìåæäóíàðîäíèòå èíñòèòóöèè â îáëàñòòà êàòî Èíñòèòóòà ïî äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå â Èçðàåë. ×åðïåéêè îò äúëãîãîäèøíèÿ, áëèçî 40-ãîäèøåí, áîãàò îïèò, ñ êîéòî ðàçïîëàãàò, 84

îñèãóðÿâàìå ñòàáèëíîñò, óñòîé÷èâîñò è ïðîôåñèîíàëèçúì íà íà÷èíàíèåòî â Áúëãàðèÿ. Áúäåùîòî äåìîêðàòè÷íî ó÷èëèùå â Áúëãàðèÿ èìà æåëàíèå äà ðàáîòè ñïîðåä çàêîíèòå è íîðìèòå íà ñòðàíàòà íè. Åòî çàùî Ñäðóæåíèå „Îáùíîñò çà äåìîêðàòè÷íî îáðàçîâàíèå” âÿðâà, ÷å çàêîíúò çà Íàðîäíàòà ïðîñâåòà è çà ó÷èëèùíîòî îáðàçîâàíèå â íàé-ñêîðî âðåìå ùå ïðåòúðïè ñïåøíèòå íàëåæàùè ïðîìåíè, îò êîèòî èìà íóæäà, çà äà ñå ìîäåðíèçèðà è îòâîðè çà ôóíêöèîíèðàíåòî íà óñïåøíè ñâåòîâíè îáðàçîâàòåëíè ìîäåëè è ïðàêòèêè, êàêòî è äà ñúçäàäå ïðîñòðàíñòâî è áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ çà òÿõíîòî ñúùåñòâóâàíå è ðàçâèòèå è â Áúëãàðèÿ. Áúëãàðñêèòå äåöà è ðîäèòåëè, öÿëîòî áúëãàðñêî îáùåñòâî, çàñëóæàâàò åäíà ìîäåðíà îáðàçîâàòåëíà ñèñòåìà, â êîÿòî äà ìîãàò äà ñå ðàçâèâàò âñè÷êè óñïåøíè ñâåòîâíè îáðàçîâàòåëíè ïðàêòèêè è âÿðâàìå, ÷å òîâà ùå ñå ñëó÷è â íàé-ñêîðî âðåìå. Äèìêà ÀÒÀÍÀÑÎÂÀ © 2014 Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè. Ïîçîâàâàíåòî íà Èíôîðìàöè-

îííà àãåíöèÿ "Ôîêóñ" å çàäúëæèòåëíî! Âñè÷êè ìíåíèÿ, îöåíêè è òâúðäåíèÿ, èçêàçàíè â èíòåðâþòàòà îòðàçÿâàò ëè÷íè âèæäàíèÿ è „Ôîêóñ” íå íîñè îòãîâîðíîñò çà òÿõ

Îáðàçîâàíèåòî å åäíà îò îñíîâíèòå ÷îâåøêè ñâîáî ñâîáîäè, ðåäîì ñúñ ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, óáåæäåíèÿòà, ìèñúëòà èëè âåðîèç âåðîèçïîâåäàíèåòî Îáðàçîâàíèåòî – ïðàâî èëè ïîâèííîñò, ïîâèííîñò Àâòîð: ÃÀßÍÅ ÌÈÍÀÑßÍ Íà ôîíà íà î÷åâèäíèÿ, çàäúëáî÷àâàù ñå ïðîâàë íà îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà ó íàñ ñå äèñêóòèðàò âñÿêàêâè ìåðêè (ïîâå÷åòî äîáðå ïîçíàòè îò äåñåòèëåòèÿ), äåêëàðèðàò ñå âñÿêàêâè äîáðè íàìåðåíèÿ; îñòàâà íåïîñòàâåíà îáà÷å åäíà ôóíäàìåíòàëíà òåìà – à èìåííî çà îáðàçîâàíèåòî íå êàòî âèä ñîöèàëíà ïîëèòèêà, à êàòî åäíà îò îñíîâíèòå ÷îâåøêè ñâîáîäè, ðåäîì ñúñ ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, óáåæäåíèÿòà, ìèñúëòà 85

èëè âåðîèçïîâåäàíèåòî. Âñåêè èìà ïðàâî íà îáðàçîâàíèå, êàòî çà äåöàòà òîâà ïðàâî ñå óïðàæíÿâà â òÿõíà ïîëçà îò òåçè, êîèòî íîñÿò îòãîâîðíîñò çà òÿõ – òåõíèòå ðîäèòåëè.

×ë. 14,3 îò Õàðòà íà îñíîâíèòå ïðàâà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç – íàöèîíàëíèòå çàêîíè òðÿáâà äà çà÷èòàò „ïðàâîòî íà ðîäèòåëèòå äà îáðàçîâàò äåöàòà ñè ñïîðåä ñâîèòå ôèëîñîôñêè, ðåëèãèîçíè è ïåäàãîãè÷åñêè óáåæäåíèÿ.” ×ë. 26, àë.3 îò Âñåîáùàòà äåêëàðàöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà – "Ðîäèòåëèòå èìàò ïðàâî ñ ïðèîðèòåò äà èçáèðàò âèäà îáðàçîâàíèå, êîåòî äà ïîëó÷àò òåõíèòå äåöà." Äðóãî îñíîâíî ÷îâåøêî ïðàâî å ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå.

×ë. 12(1) îò Õàðòà íà îñíîâíèòå ïðàâà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç – „Âñåêè èìà ïðàâî íà ñâîáîäíî ñäðóæàâàíå.” ×ë. 44. (1) Êîíñòèòóöèÿ íà Áúëãàðèÿ – „Ãðàæäàíèòå ìîãàò ñâîáîäíî äà ñå ñäðóæàâàò.” Êîãàòî ãðàæäàíèòå ñå ñäðóæàâàò, çà äà îñèãóðÿâàò îáðàçîâàíèå íà äåöàòà ñè, òå óïðàæíÿâàò äâå ñâîè îñíîâíè ïðàâà. Àêî äúðæàâàòà ìîæå äà îáÿâè îïðåäåëåí âèä îáðàçîâàíèå (ó÷èëèùíî èëè äðóãî) çà íåçàêîííî èëè ïúê äà ãî âìåíè êàòî çàäúëæåíèå, òîâà çíà÷è, ÷å ìîæå äà ïðàâè ñúùîòî è ïî îòíîøåíèå íà âúçãëåäè, ðåëèãèîçíè âÿðâàíèÿ èëè æóðíàëèñòè÷åñêè àãåíöèè. Äíåñ áè íè ïðîçâó÷àëî àáñóðäíî, àêî íÿêîé ðåãóëàòîðåí îðãàí ñå íàìåñè â îáëàñòòà íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî ïî íà÷èíà, ïî êîéòî äúðæàâàòà ðåãóëèðà îáðàçîâàíèåòî, ñ ìîòèâà 86

÷å àêî îñòàâèì âñåêè äà ñè óïðàæíÿâà ñâîáîäíî ñëîâîòî, êúäå ùå ìó èçëåçå êðàÿ? Òà íàëè íÿêîè ñúñ ñèãóðíîñò íÿìà äà ñå èçêàçâàò ñúãëàñíî èçèñêàíèòå ëèòåðàòóðíè íîðìè, äà íå ãîâîðèì, ÷å ìîæå äà èçêàæàò è íåèñòèíè èëè „íåïðàâèëíè” íåùà. Àëà ïðåçóìïöèÿòà â ñâîáîäíîòî îáùåñòâî å, ÷å èñòèíèòå íå ñå íàëàãàò, à ÷ðåç ñâîáîäåí ñáëúñúê ñå äîêàçâàò. Â îáðàçîâàíèåòî îáà÷å òîâà êàêâî, êîãà è êàê ùå ñå ïðåïîäàâà ïîäëåæè íà ïðåäâàðèòåëíî îäîáðåíèå îò äúðæàâåí îðãàí è ôàêòúò, ÷å òàçè öåíçóðà íå íè èçãëåæäà àáñóðäíî â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, ãîâîðè, ÷å òàì îùå íå ñìå ñå îòúðñèëè îò òîòàëèòàðíèòå ïðåäñòàâè, ÷èéòî ñïåöèàëèòåò å ïðåâðúùàíåòî íà âñÿêàêâè ïðàâà âúâ âñåîáùè ïîâèííîñòè â èìåòî íà íÿêàêâî äåôèíèðàíî îò âëàñòèòå „îáùåñòâåíî áëàãî”, „íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò” èëè „åäèíñòâî” (ðàçáèðàé èäåîëîãè÷åñêî). Èìåííî òîâà ïðåïÿòñòâà è ðàçâèòèåòî â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, èíà÷å ãàðàíòèðàíî îò Êîíñòèòóöèÿòà íà Áúëãàðèÿ, êîÿòî çàäúëæàâà äúðæàâàòà äà ïîäïîìàãà ñâîáîäíîòî ðàçâèòèå íà îáðàçîâàíèåòî. (×ë. 23) Êàêâî îçíà÷àâà òîâà? Íà ïúðâî ìÿñòî, ÷å äúðæàâàòà íå ìîæå äà èìà ìîíîïîë íèòî íà âõîäà, íèòî íà èçõîäà íà îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà – à èìåííî â îáðàçîâàòåëíèòå ñòàíäàðòè è ñèñòåìèòå çà ñåðòèôèöèðàíå íà çíàíèÿ. Íåùî, êîåòî ñúùî å çàëåãíàëî â íàøàòà Êîíñòèòóöèÿ (÷ë. 18 îïðåäåëÿ èçðè÷íî îáëàñòèòå, â êîèòî äúðæàâàòà ìîæå äà óñòàíîâÿâà ìîíîïîë è îáðàçîâàíèåòî íå å ñðåä òÿõ). Ñ äðóãè äóìè, ïî îòíîøåíèå íà ñúçäàâàíåòî íà ó÷èëèùà, ðåäúò â çàêîíà òðÿáâà äà å ðåãèñòðàöèîíåí (åäèíñòâåíî çà äà ñå ïîäïîìàãà îáðàçîâàíèåòî), à íå ëèöåíçèîíåí (êîåòî ïðåäñòàâëÿâà îãðàíè÷åíèå íà ñâîáîäíîòî óïðàæíÿâàíå íà ôóíäàìåíòàëíî ïðàâî). Ïî îòíîøåíèå íà ñúîòâåòñòâèåòî ñ äúðæàâíè èçèñêâàíèÿ, òåçè èçèñêâàíèÿ ìîæå äà ñå îòíàñÿò åäèíñòâåíî êúì ñåðòèôèöèðàíå íà ðåçóëòàòèòå îò îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ, íî íå è êúì ñúäúðæàíèåòî ìó. Ïðè òîâà äúðæàâíîòî ñåðòèôèöèðàíå òðÿáâà äà ñúùåñòâóâà ïàðàëåëíî ñ ÷àñòíè ñåðòèôèöèðàùè ñèñòåìè, èìåííî çà äà ìîæå ÷ðåç ïëóðàëèçúì äà ñå ãàðàíòèðà êîíêóðåíòíîñò è ñâîáîäà, à ÷ðåç òÿõ – è êà÷åñòâîòî, çà êîåòî âñè÷êè òîëêîâà ìíîãî ãîâîðÿò.

ñâîáîäàòà Ñòðàõîâåòå îò ñâ îáîäàòà 87

Ñòðàõúò îò ñâîáîäàòà âèíàãè å áèë ñâúðçàí ñ åäíî: íåñèãóðíîñòòà. Àëà êîãàòî ñòðåìåæúò çà íåóòðàëèçèðàíå íà ðèñêà íàðóøè ãðàíèöèòå íà ñâîáîäíàòà âîëÿ, òîé áëîêèðà ðàñòåæà. Òîâà å è îñíîâíîòî ïðåäèçâèêàòåëñòâî ïðåä ïîñò-òîòàëèòàðíèòå îáùåñòâà – äà ïðèåìàò íåñèãóðíîñòòà êàòî íåèçáåæíà ÷àñò îò æèâîòà; äà ÿ îñìèñëÿò è äà ñå íàó÷àò äà æèâåÿò ñ íåÿ. Äîêàòî íå ÿ ïðèåìåì, ñâîáîäíî ðàçâèòèå íÿìà äà èìà íèòî â îáðàçîâàíèåòî, íèòî â êîÿòî è äà å äðóãà îáëàñò – çàùîòî íå ìîæå äà ñúùåñòâóâà ðàçâèòèå áåç íåèçâåñòíîñò è áåç îòêëîíåíèå îò íîðìàòà. Åòî çàùî, àêî ùå ñå ðàçâèâà îáðàçîâàíèåòî, íå ìîæå äà ñè ñëóæèì ñ íîðìàòèâåí êîíòðîë çà äà ãàðàíòèðàìå êà÷åñòâîòî ìó. Ïîíà÷àëî êîíòðîëúò íå å ñðåäñòâî çà ïîâèøàâàíå íà êà÷åñòâîòî, à èíñòðóìåíò çà óëåñíÿâàíå íà óïðàâëåíèåòî. Åäèíñòâåíàòà è íàé-äîáðà ãàðàíöèÿ çà êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî å ìîòèâàöèÿòà – à íèêîé íå å ïî-ìîòèâèðàí çà äîáðóâàíåòî íà äåòåòî îò íåãîâèòå ðîäèòåëè è îò ñàìîòî äåòå. Íàéìàëêîòî, çàùîòî èìåííî òå ïîíàñÿò âñè÷êè íåãàòèâè íà îáðàçîâàíèåòî, àêî òî å áèëî íåàäåêâàòíî. (È íå, íàëè÷èåòî íà áåçîòãîâîðíè ñïðÿìî îáðàçîâàíèåòî ðîäèòåëè ïî íèêàêúâ íà÷èí íå å îñíîâàíèå çà àïðèîðíî ëèøàâàíå îò ïðàâà â îáðàçîâàíèåòî íà âñè÷êè ðîäèòåëè – òî÷íî êàêòî íàëè÷èåòî íà áåçîòãîâîðíè ó÷èòåëè íå å îñíîâàíèå äà ñå çàáðàíè ó÷èòåëñêàòà ïðîôåñèÿ.) Åòî çàùî ñèëîâàòà ïðèíóäà îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà âúðõó ðîäèòåëèòå äà ïîëçâàò îïðåäåëåíî îáðàçîâàíèå çà äåöàòà ñè, íåçàâèñèìî îò íåãîâîòî êà÷åñòâî èëè ëè÷íèòå èì óáåæäåíèÿ, å â ïðÿê êîíôëèêò êàêòî ñúñ çàêîííàòà èì îòãîâîðíîñò äà áäÿò çà íàé-äîáðèÿ èíòåðåñ íà äåòåòî ñè, (ÊÎÎÍÏÄ 18,1) òàêà è ñ ïðàâîòî íà äåòåòî íà çàêðèëà îò ñòðàíà íà íåãîâèòå ðîäèòåëè â ïðîöåñà íà ñúçðÿâàíå.

Ïúòÿò êúì ñïàñåíèåòî Àêî ïîãëåäíåì â ìèíàëîòî, êúì êîðåíèòå íà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå è çàáåëåæèòåëíèÿ ìó ïîäåì ïî âðåìå íà Âúçðàæäàíåòî, ùå îòêðèåì, ÷å òîé ñå å äúëæàë íå íà íÿêàêâà äúðæàâíà ïîëèòèêà, à ñå å îñúùåñòâèë âúïðåêè íåÿ, áëàãîäàðåíèå íà äîáðîâîëíàòà èíèöèàòèâà íà ìåñòíàòà îáùíîñò.

Â òàçè âðúçêà íåêà ñè ñïîìíèì ó÷óäâàíåòî íà Ìàêãàõàí îò òîâà, ÷å â åäíè ìíîãî òðóäíè çà Áúëãàðèÿ ãîäèíè âúïðåêè âñè÷êî ïî÷òè å íÿìàëî áúëãàðñêî ñåëî áåç ó÷èëèùå:

„Òåçè ó÷èëèùà – ïèøå â äîïèñêèòå ñè òîé – ñå èçäúðæàò ïîñðåäñòâîì äîáðîâîëåí äàíúê, ñ êîéòî áúëãàðèòå ñå ñàìîîáëàãàò íå ñàìî áåç äà áúäàò ïðèíóäåíè îò ïðàâèòåëñòâîòî, íî è íàïóê íà âñè÷êè ñïúíêè, ñúçäàâàíè îò êîðóìïèðàíèòå òóðñêè âëàñòè. Îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ñå äàâà â òÿõ, å áåçïëàòíî è âñè÷êè – áåäíè è áîãàòè – ñå ïîëçâàò îò íåãî. È íàêðàÿ ïðîöåíòúò íà ãðàìîòíèòå â Áúëãàðèÿ å ãîëÿì òîëêîâà, êîëêîòî â Àíãëèÿ è Ôðàíöèÿ.” Ñúâðåìåííàòà äúðæàâíà ïîëèòèêà îáà÷å å íàñî÷åíà êúì âñå ïî-ãîëÿìî îòíåìàíå íà îòãîâîðíîñòè îò ðîäèòåëèòå è ïðåõâúðëÿíåòî èì êúì ñèñòåìàòà. Òîâà ñúçäàâà òî÷íî îáðàòíèÿ åôåêò – àïàòè÷íîñò è àòðîôèÿ íà ëè÷íîòî è ãðàæäàíñêî ó÷àñòèå, îòäðúïâàíå íà îáùåñòâåíàòà åíåðãèÿ, à îòòàì è åíåðãèÿòà íà ðàçâèòèåòî îò îáðàçîâàíèåòî. Çàùîòî êàêòî êàçâà Áóêîâñêè:

„Ñïàñåíèåòî íà ñâåòà ñå èçâúðøâà ÷îâåê ïî ÷îâåê; âñè÷êî îñòàíàëî å ãðàíäèîçåí ðîìàíòèçúì èëè ïîëèòèêàíñòâî.”

Ñòóäåíòèòå ñè îòèâàò 21 October 2014 ã., Àâòîð Êîñòàäèí Êîñòîâ Â Áúëãàðèÿ îò ãîäèíè ñå âúðòè ìàêñèìàòà, ÷å ÷îâåê íèêîãà íå ðàáîòè òîâà, êîåòî å çàâúðøèë. Äîêîëêî òÿ å âÿðíà? Òðóäíî ìîæå äà ñå êàæå. Íÿêîè îò ôàêòèòå, êîèòî ïîäêðåïÿò òàçè òåîðèÿ îáà÷å ñà íàëèöå. Æèâååì âúâ âðåìå, êîåòî íå òè ïðåäëàãà ïî÷òè íèêàêâà ïåðñïåêòèâà. Óíèâåðñèòåòèòå ãëåäàò íà òåá êàòî íà ñåìåñòðèàëíà òàêñà, à íå êàòî ëè÷íîñò. Íå òè ïðåäëàãàò áúäåùå, à ñàìî îáðàçîâàíèå ïî îñòàðÿëà ñèñòåìà. Íå òè ïðåäëàãàò ïåðñïåêòèâà, à êóï êíèãè ñ îñòàðåëè âúçãëåäè. Íå òè ïðåäëàãàò ïîëå çà èçÿâà íà ìèñúëòà, à òå îãðàíè÷àâàò ñ ÷óæäè ìèñëè. Òîãàâà – êúäå å ñìèñúëúò íà îáðàçîâàíèåòî? 89

Áèòêàòà äà ó÷èø â íÿêîé óíèâåðñèòåò âå÷å íå å òîëêîâà ãîëÿìà. Îò ãîäèíà íà ãîäèíà ìåñòàòà çà ïðèåì îñòàâàò íåçàåòè, à ìèíèìàëíèòå îöåíêè ñà ñêàíäàëíî çàíèæåíè. Ïî òàçè ëîãèêà ïî÷òè âñåêè ìîæå äà ó÷è âúâ âèñøå ó÷åáíî çàâåäåíèå, ñòèãà äà èìà æåëàíèåòî çà òîâà. Åäíà òðîéêà è âå÷å ñè ñðåä ëèñòàòà íà áúäåùèòå àäâîêàòè, æóðíàëèñòè, PR-è èëè ó÷èòåëè. Îáà÷å êîëêî îò òÿõ ðåàëíî çàâúðøâàò è êîëêî îò òÿõ ó÷àò ïðîñòî çàðàäè èäåÿòà?!

Ìîæå áè äîðè ñàìîòî îáðàçîâàíèå òå ïðåêúðøâà îùå â íà÷àëîòî... Ïîïàäàø â äðóã ñâÿò, íå â òîçè, â êîéòî ñè ñâèêíàë îò ãèìíàçèÿòà. Ïî-ãîëÿìà ñâîáîäà, ëèïñà íà îòñúñòâèå è äàëå÷ îò ðîäèòåëñêîòî ìíåíèå. Òîâà îòïðèùâà â ïîâå÷åòî õîðà ÷óâñòâîòî çà áóíò – êúì ðåæèìà, êúì èäåÿòà è äîãìèòå. Ñ âðåìåòî çàïî÷âàø äà ðàçáèðàø, ÷å íå å òîëêîâà âàæíî äà èçêàðàø îòëè÷íè îöåíêè, à ïðîñòî äà èçêàðàø íÿêàêâè. Íå ñå ëè ñïðàâèø, çíàåø, ÷å èìà ïîïðàâêè, êîèòî ñà äî áåçêðàé è ñðåùó ñêðîìíàòà ñóìà îò 20 ëâ, ìîæåø äà ñå ÿâèø ïàê, è ïàê, è ïàê... Ïîïàäàø ñðåä êîëåãè îò ðàçëè÷íè êðàèùà íà Áúëãàðèÿ ñ ðàçëè÷íî îò òâîåòî ïîâåäåíèå, êîèòî òè ïîêàçâàò, ÷å æèâîòúò ìîæå äà áúäå åäíî ãîëÿìî ïàðòè. Ñðåùàø ïðåïîäàâàòåëè, êîèòî òå çàäúëæàâàò èëè ïîíå ïîäñòðåêàâàò äà êóïóâàø ñàìî òåõíè êíèãè è ó÷åáíèöè (è òî âèíàãè íîâè, à íå êîïèðàíè), è ÷å âàðèàíòúò äà âçåìåø åäèí èçïèò å òî÷íî íà åäèí ïðåïîäàâà90

òåëñêè ó÷åáíèê ðàçñòîÿíèå. Òîâà òè äàâà ñâîáîäà äà ïðàâèø, êàêâîòî èñêàø è äà ñå ïóñíåø ïî òå÷åíèåòî. Ïèøà òàçè ñòàòèÿ íÿêîëêî ñåäìèöè ñëåä íà÷àëîòî íà íîâàòà ó÷åáíà ãîäèíà âúâ âñè÷êè âèñøè ó÷åáíè çàâåäåíèÿ è ÿ ïèøà íàé-âå÷å çà õîðàòà, íà êîèòî òåïúðâà èì ïðåäñòîè äà îòêðèÿò òîâà, â êîåòî àç âå÷å ñå óáåäèõ. Òîâà, ÷å áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå â ïî-ãîëÿìàòà ñè ÷àñò å ëèøåíî îò ñìèñúë è ïåðñïåêòèâà. Ëèøåíî å îò àìáèöèÿ è ìîæå áè äîðè ïðåäâàðèòåëíî ïîëó÷åíî. Çàùîòî ñå îêàçâà, ÷å âå÷å âñåêè ìîæå äà ïîëó÷è äèïëîìà, äà ñè êóïè äèïëîìíà ðàáîòà, êóðñîâà ðàáîòà èëè äîðè äà ñè ïëàòè ñàìîòî îáðàçîâàíèå. Âå÷å âñåêè ìîæå äà ïîëó÷è òèòëà, äà ñå ïðåäñòàâÿ ñ íåÿ è äà âÿðâà, ÷å ìîæå ìíîãî. Â èíòåðåñ íà èñòèíàòà îáà÷å, íèå íå ìîæåì íèùî. Íÿêîè îò ïúðâîêóðñíèöèòå ùå ñå ñáëúñêàò è ñ áëÿñúêà íà Ñòóäåíòñêè ãðàä. Íå ñëóøàéòå ëåãåíäèòå çà òîâà ìÿñòî. Âñè÷êî å ìíîãî ïî-ëîøî. Âúâ âñÿêà åäíà íîðìàëíà ñòðàíà ïîäîáíà ñòóäåíòñêà îáùíîñò áè áèëà çàùèòåíà, îõðàíÿâàíà èëè ïîíå êîíòðîëèðàíà. Òåçè äóìè îáà÷å ñà ïúëíè àíòîíèìè çà òî÷íî òîçè ìàëúê ñîôèéñêè êâàðòàë. Òàì ìîæåø äà ïðàâèø àáñîëþòíî âñè÷êî è íèêîé íèêîãà íå áè òå ñïðÿë. Íå ñúì ïðèâúðæåíèê íà ñòðîãèòå îõðàíèòåëíè ìåðêè – äàæå íàïðîòèâ. Íî âñå ïàê òàì æèâåÿò 18-19 ãîäèøíè äåöà. Õîðà, êîèòî çà ïúðâè ïúò ñå ðàçäåëÿò ñúñ ñåìåéñòâàòà ñè. Èäâàò îò ñðàâíèòåëíî ìàëêè ãðàäîâå, êúäåòî ïîçíàâàò âñåêè è ñå ÷óâñòâàò ó äîìà ñè. Â ñòóäåíòñêè ãðàä íèêîé íå ñè å ó äîìà. Òàì ïîïàäàø â åäèí äðóã ñâÿò – ñïîðåä ìåí íå îñîáåíî äîáúð. Ïîïàäàø ñðåä ìíîãî õîðà îò ðàçëè÷íè íàöèîíàëíîñòè, êîèòî ñè ïîçâîëÿâàò âñè÷êî, áåç äà ñå ñúîáðàçÿâàò ñ íèêîãî. Òàì íÿìà êàê äà ó÷èø, çàùîòî âúâ âñÿêà äèñêîòåêà èìà óíèêàëíî ïàðòè. Íÿìà êàê äà ñå ðàçõîäèø, çàùîòî íÿìà ïàðêîâå èëè ìåñòà çà îòäèõ. Òîâà å åäèí îáèêíîâåí êâàðòàë, â êîéòî âñåêè åäèí êâàäðàòåí ìåòúð å çàåò îò êëóá, äèñêîòåêà èëè äþíåðäæèéíèöà. Ðàçáèðà ñå, ìíîãî îò ñòóäåíòèòå òàì íå ïîñåùàâàò òåçè ìåñòà, ñòîÿò ñè â ìàëêèòå ñòàè÷êè è ñå îïèòâàò äà âèäÿò – êàê òå ñà ïðèãîäåíè çà õîðà... È ñÿêàø ñè ïðèòèñíàò, íåèçáåæíî âúâëå÷åí â åäèí ïàðòè âîäîâúðòåæ. Íÿìà êàê äà ñè ñâåæ è ãîòîâ çà ëåêöèè, êîãàòî ñúêâàðòèðàíòèòå òè ñà ñå ïðèáðàëè â 4 ñóòðèíòà, ïîä çâóöèòå íà íîâàòà ïåñåí íà Àçèñ. Èëè ñúñåäèòå îò ãîðíèÿ åòàæ ñà òè ÿ ïóñíàëè ñúùàòà òàçè íîâà ïåñåí. Â òåçè áëîêîâå íÿìà îõðàíà, à ñàìî ïîðòèåð, êîéòî îáèêíîâåíî íå ìîæå äà áúäå 91

íàìåðåí â êúñíèòå ÷àñîâå. Ñòóäåíòñêè ãðàä ñè å åäíà îáèêíîâåíà êâàðòèðà íà ëîøî ìÿñòî è íÿìà íèêàêâà ñòóäåíòñêà îáùíîñò. Íî ìîæå áè íàé-ãîëåìèÿò ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå å òîçè ñ ëèïñàòà íà êàêâàòî è äà å ðåàëèçàöèÿ. Íÿêîè îò ñïåöèàëíîñòèòå èçèñêâàò îò òåá ó÷åáíè ïðàêòèêè, êîèòî òè ÑÀÌ ñè íàìèðàø, ðåàëèçèðàø è ðåàëíî ðàáîòèø áåçïëàòíî. Âñè÷êè óíèâåðñèòåòè, ñëåä êàòî ãîäèíè ñà âçèìàëè òâîèòå òàêñè, ñëåä êàòî ñè êóïèë âñè÷êèòå èì âúçìîæíè ó÷åáíèöè è êíèæà, íàêðàÿ òå èçïðàùàò ñ öåðåìîíèÿ è òå îñòàâÿò íà ïàçàðà íà òðóäà. Ñàì. Íåñëó÷àéíî, ìîëîâåòå ñà ïúëíè ñúñ ñòóäåíòè. Òå íå õîäÿò òàì íà ðàçõîäêà èëè øîïèíã. Òå ñà òàì, çà äà ðàáîòÿò. Åòî òîâà å ãîëåìèÿò è ãëîáàëíèÿò ïðîáëåì íà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå. Òîâà, ÷å àêî ñúáåðåø âñè÷êè ñòóäåíòè, êîèòî ðàáîòÿò ïî âðåìå íà ëåêöèè, òè ùå ïîëó÷èø ïî-ãîëÿìà áðîéêà îò òàçè, êîÿòî ñåäè âñåêè äåí â çàëèòå. Íåêà å ÿñíî: êîãàòî òè íå ìîæåø äà çàäúðæèø âíèìàíèåòî íà åäíè õîðà, äà èì ïîêàæåø, ÷å áúäåùåòî èì å ïðåä òÿõ è åâåíòóàëíî äà èì ïîìîãíåø â òÿõíàòà ðåàëèçàöèÿ – òî òîãàâà òè ñè ñå ïðîâàëèë – êàòî äúðæàâà, êàòî èíñòèòóöèÿ èëè êàòî ëè÷íîñò. Êîãàòî ïîëó÷èø äèïëîìà, íî ðàáîòèø êàòî ïðîäàâà÷ èëè áàðìàí, òîãàâà ñå çàïèòâàø – êúäå å ñìèñúëúò, êúäå å öåëòà?! Âñåêè åäèí ìëàä ÷îâåê çàñëóæàâà äà ðàáîòè òîâà, çà êîåòî å ó÷èë. Åäíà ñòðàíà íå çàñëóæàâà íåéíèòå áúäåùè ñòóäåíòè äà èçáèðàò åìèãðàöèÿòà – çàðàäè ïî-äîáðî îáðàçîâàíèå, ïî-äîáðà ðåàëèçàöèÿ è êàòî öÿëî – ïî-äîáðî áúäåùå, íî äðóãàäå. Çàòîâà áúäåùèòå ìèíèñòðè è âñè÷êè ïîëèòèöè òðÿáâà äà ñè çàäàäàò âúïðîñà – êàêâî ùå ïðàâÿò ñëåä ãîäèíè, êîãàòî íÿìà äà èìà ìëàäè õîðà, êîèòî äà èñêàò äà ó÷àò, äà ñòîÿò òóê è äà ñå ðåàëèçèðàò â Áúëãàðèÿ. Íÿìà äà èñêàò äà æèâåÿò â òåõíèÿ Ñòóäåíòñêè ãðàä, äà ó÷àò ïî áåçïîëåçíàòà èì îáðàçîâàòåëíà ñèñòåìà è íÿìà äà ñà î÷àðîâàíè îò âàðèàíòà äà áúäàò ïðîäàâà÷êè. Òàêà ÷å, óâàæàåìè ïîëèòèöè, çàìèñëåòå ñå – â êàêâà ñòðàíà áèõìå æèâåëè, àêî â íåÿ íå îñòàíàò õîðà, êîèòî äà ñå áîðÿò çà íåÿ, äà ñå ðàçâèâàò â íåÿ è íàé-âå÷å äà èìàò àìáèöèè â íåÿ? Ñòóäåíòèòå ùå ñè òðúãíàò…íÿìà äà èçáåðàò âàðèàíòà äà ðàáîòÿò çà æúëòè ñòîòèíêè â íÿêîé ìîë èëè áàð, ïðåä òîçè äà èìàò êàðèåðà ñïîðåä îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ñà çàâúðøèëè. Ñòóäåíòèòå ñè òðúãâàò… Íÿêîé òðÿáâà äà ãè ñïðå. 92

Òàëàíòëèâèòå äåöà â áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå ñà ðåïðåñè ðåïðåñèðàíè

Èç: Ôèçèêúò Ò. Òåîäîñèåâ: Ñúâðåìåííèÿò ÷îâåê å áåçíàäåæäáåçíàäåæäíî îãëó îãëóïÿë ... Àç ñúì ñè ðàáîòèë íåçàâèñèìî îò ñèñòåìàòà, ïîíÿêîãà - âúïðåêè ñèñòåìàòà. Ïðåäè ãîäèíè åäèí ìîé äèðåêòîð áåøå êàçàë, ÷å íå ðàáîòÿ çà ïàðè, çíà÷è çà ñëàâà. È çà ñëàâà íå ðàáîòÿ, çà êàêâî òîãàâà?!? Çíà÷è ðàáîòÿ çà óäîâîëñòâèå. È òúðñÿ äà èìà êîé äà ìå èçïîëçâà. È ñåãà ìîÿòà ìå÷òà å äà èìà êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å õîðà, êîèòî áèõà æåëàëè äà ìå èçïîëçâàò. ... Òîâà å íåùî óæàñíî. Íèå ñìå â ñúñòîÿíèå íà êàòàñòðîôà, íà êîëàïñ íà áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå. È òîâà íå å çàïî÷íàëî îò ñåãà, à îò ìíîãî-ìíîãî äåñåòèëåòèÿ å çàïî÷íàëà òàçè áîëåñò. ... Íàé-ãîëÿì ïðîáëåì â ìîìåíòà å êîëîñàëíàòà ëèïñà íà ìîðàë â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Íåâúîáðàçèì äåôèöèò íà ìîðàë èìàìå â ìîìåíòà. Äî èçâåñòíà ñòåïåí óñïåõúò íà ìîÿòà øêîëà å â òîâà, ÷å àç äàâàì øàíñ íà îíÿ ðåïðåñèðàí ó÷åíèê, çàùîòî òàëàíòëèâèòå äåöà â áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå ñà ðåïðåñèðàíè. Êîãàòî åäèí ó÷åíèê, êîéòî íèùî íå çíàå è äðóã, êîéòî å ãåíèàëåí, ïîëó÷àâàò åäíà è ñúùà îöåíêà – òîâà êàêâî å?!? ... Ïðåäè 2400 ã. äÿäî Àðèñòîòåë å êàçàë, ÷å ðàâåíñòâîòî å ñïðàâåäëèâîñò, íî ñàìî ìåæäó ðàâíè. Íåðàâåíñòâîòî ñúùî å ñïðàâåäëèâîñò, íî ñàìî ìåæäó íåðàâíè. À íèå äúëãè 93

ãîäèíè æèâÿõìå â óñëîâèÿ íà ðåàëåí ñîöèàëèçúì, êúäåòî âñè÷êè òðÿáâàøå äà áúäåì ðàâíè è ñåãà áåðåì ïëîäîâåòå. ... Ïðîáëåìúò å, ÷å ñå ïðàâè åäíà èìèòàöèÿ. Íèå ñìå èìèòàöèÿ íà äåìîêðàöèÿ è ñå îïèòâàìå äà èçëúæåì åâðîïåéöèòå. Íåïðåêúñíàòî ñå îïèòâàìå äà ëúæåì – îòíîâî äåôèöèò íà ìîðàë! Òîâà, êîåòî å íàé-òðàãè÷-íîòî â íàøåòî îáùåñòâî å ÷óäîâèùíèÿò äåôèöèò íà ìîðàë. Òàçè äóìà íÿêàê ñå çàáðàâè, ñòàíà íåïðèëè÷íà.

"Äåí íà áóäèòåëèòå" ÷åñòâàò ñàìî çàñïàëèòå íàðî íàðîäè Àíãåë Ãðúí÷àðîâ

Ùå ïî÷íà òîçè ìîé òåêñò ïî êðàéíî ãðîçåí è îáèäåí íàïðàâî íà÷èí, ùå ñè ïîçâîëÿ äà íàïèøà íåùî ïðåêàëåíî ëè÷íî. Äà âèäèì êúäå ùå ìå äîâåäå ìèñúëòà ìè êàòî ïî÷íà ðàçñúæäåíèåòî ñè îò åäèí ïðåäåëíî "äðåáåí ôàêò", îò åäèí ñúâñåì "÷àñòåí" ñëó÷àé... Åäèí îò ñâèäåòåëèòå îò ñòðàíàòà íà òúæèòåëÿ, ñèðå÷, íà ìîÿòà ñòðàíà, òúé êàòî àç çàâåäîõ òîâà ñúäåáíî äÿëî, ïîèñêà îò ìåí ñïðàâêà, ïîä ôîðìàòà íà èçîáðàæåíèÿ íà êîðèöèòå íà âñè÷êè äîñåãà èçäàäåíè ìîè êíèãè, íà âñè÷êè èçäàíèÿ íà êíèãèòå ìè - è ñúùî íà âñè÷êè áðîåâå íà ðåäàêòèðàíîòî è 94

èçäàâàíî îò ìåí ñïèñàíèå ÈÄÅÈ. ÈÄÅÈ Å, íàïðàâèõ ìó òàçè ñïðàâêà, òîé, íàèâíèÿò ÷îâå÷åö ñìÿòàøå, ÷å ùîì ñúì óâîëíåí è îòñòðàíåí îò ïðåïîäàâàíå íà ôèëîñîôèÿ ñ ìîòèâ "ïúëíà íåêàäúðíîñò", òî ìîæå áè òàêúâ åäèí äîêóìåíò â ïðåäåëíî íàãëåäíà è î÷åáèéíà ôîðìà ùå ïîêàæå èñòèíà ëè å èëè íå èñòèíà ÷å ñúì òîëêîâà "íåêàäúðåí", ñèðå÷, òîçè ÷îâåê èñêàøå äà óáåäè ñúäà è òî â íàé-íàãëåäíà ôîðìà èñòèííà ëè å èëè íå å èñòèííà ìîòèâàöèÿòà íà òèÿ àäìèíèñòðàòîðè â ñôåðàòà íà îáðàçîâàíèåòî, êîèòî â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñè ïîçâîëèõà äà ìå ðåïðåñèðàò ïî òàêúâ ãðîçåí íà÷èí, âêëþ÷èòåëíî è äà ìå óâîëíÿò, äà ìå èçðèòàò îò ó÷èëèùåòî, â êîåòî ñúì ðàáîòèë òîëêîâà ãîäèíè. Äà, íî àäâîêàòèòå ìè çàÿâèõà, ÷å íà òîçè ñâèäåòåë íå áèâà äà ìó ñå ïîçâîëÿâà äà ñâèäåòåëñòâà ïî òîçè íà÷èí, ùîòî å âúçìîæíî òîâà äà ñå èçòúëêóâà â íåâÿðíà ïîñîêà, åòî ïðèìåðíî òàêà: òîÿ Ãðúí÷àðîâ âåðîÿòíî ìîæå è äà óìåå äà ïèøå íÿêàêâè òàì êíèãè, íî òîâà ñúâñåì íå çíà÷è, ÷å ãî áèâà çà ïðåïîäàâàòåë - è ïðî÷èå! Ïúê è ìîèòå ãîíèòåëè íÿìà äà ïðîïóñíàò äà êàæàò: å, óâîëíèõìå ãî çà äà ñè ïèøå íà ñïîêîéñòâèå êíèãèòå, íèå, äðóãàðè, ñìå çàãðèæåíè çà íåãîâèÿ òâîð÷åñêè ïîäåì, çà íåãîâîòî äîáðî - ùîòî ïðåïîäàâàíåòî ãî îòêëîíÿâà îò ïèñàíåòî è ïð.! Êàêòî è äà å, åòî, òèÿ èçîáðàæåíèÿ îòèâàò, äåòî ñå êàçâà, çà áîêëóêà, ïðåäè äà ãè èçõâúðëÿ, ìè õðóìâà òàçè ñóòðèí äà ãè ñëîæà òóê, âúâ ôåéñáóê, òàêà è òàêà ïîëîæèõ íÿêàêúâ òðóä çà äà ãè íàïðàâÿ - ñÿêàø ôåéñáóê å íåùî êàòî ìÿñòî çà èçõâúðëÿíå íà áîêëóöè (ïúê ìîæå è äà å, çíàå ëè ñå?!). Òà â òàçè âðúçêà âèæ åòî òîâà, ïóáëèêóâàíî ïðåäè ìàëêî: Íåùî çà... áîêëóêà. áîêëóêà È èçâåäíúæ ñå ñåùàì åòî â òîçè ìîìåíò, ÷å äíåñ å Äåíÿò íà áóäèò áóäèòåëèòå - êàæåòå ìè, íèìà ìîÿòà èñòîðèÿ íÿìà èçâåñòåí íàé-êðàñíîðå÷èâ ñìèñúë ïî ïîñîêà íà òîâà äà íè ïîêàæå êàê ó íàñ äíåñ ñå îòíàñÿò ñ õîðà, ÷èÿòî äåéíîñò â ñôåðàòà íà äóõîâíîòî, êàêòî è äà ãî ïîãëåäíåì, èìà èçâåñòíà âðúçêà ñ ò.í. "áóäèòåëñòâî"? Àç èìàì äðóã âúçãëåä ïî òàçè òåìà, ìîåòî ðàçáèðàíå å, ÷å ÷åñòâàíåòî íà òàêúâ ïðàçíèê å íåñúçíàâàí îïèò çà èçêóïâàíå íà íàøàòà íàöèîíàëíà âèíà êúì äåéöèòå íà áúëãàðñêàòà äóõîâíîñò, ïðèæèâå îáèêíîâåíî òîðìîçåíè è îáèæäàíè êàê ëè íå, à ïúê åäâà ñåãà, ïîñòôàêòóì, ïîñìúðòíî, çà äà êîìïåíñèðàìå âèíàòà ñè, âèäèòå ëè, íàéäåìîíñòðàòèâíî ãè "ïðîñëàâÿìå", à âñúùíîñò íàíîâî èì ñå 95

ïîäèãðàâàìå, ãàâðèì ñå ñ òÿõíàòà ïàìåò. È îáèæäàìå âå÷å äàæå è êîêàëèòå èì. Âêðàòöå êàçàíî, òîçè íàø êðàéíî ëèöåìåðåí "ïðàçíèê" å ïðèçíàíèå, ÷å êúì ò.í. "áóäèòåëè", ñèðå÷ êúì äåéöèòå íà áúëãàðñêàòà äóõîâíîñò íàðîäúò íè íåïîñðåäñòâåíî èçïèòâà íå ñàìî ñìðàçÿâàùî áåçðàçëè÷èå, íî äîðè è íåñêðèòà íåïðèÿçúí – äà, òî÷íî òîâà èçäàâà è ïîêàçâà ëèöåìåðèåòî, êîåòî ÷óâñòâàì âúâ ôàëøèâèòå è ëèöåìåðíè äóìè, ñ êîèòî, âèäèòå ëè, íà òîçè äåí "ïî÷èòàìå" áóäèòåëèòå ñè. Ñàìî óìðåëèòå ñè áóäèòåëè ïðåäèìíî ÷åñòâàìå, íå æèâèòå, ðàçáèðà ñå, à ïúê æèâèòå ãè òîðìîçèì è ïðåñëåäâàìå: çíàåòå ëè êó÷åòàòà íà êîëêî áúëãàðñêè ñåëà ñà ëàÿëè îíÿ ðîøàâ è áåçóìåí ìîíàõ Ïàèñèé, êîéòî ÿâíî íå å áèë ñ âñè÷êèÿ ñè – è çàòîâà áëàãîðàçóìíèòå ñåëÿíè îáèêíîâåíî ñà ãî çàìåðÿëè, ïðåäïîëàãàì, ñ êàìúíè, çà äà ãî îòïúäÿò ïî-äàëåêî. Å, àêî Ïàèñèé, ïîíåæå å ìîíàõ, íå ñà ñìååëè äà ãî ãîíÿò çà äà íå ïðåäèçâèêàò ãíåâà íà Âñåâèøíèÿ, íî îò òàêèâà êàòî Ëåâñêè (è Áîòåâ, è ïð.) ìíîçèíñòâîòî îò îíèÿ áúëãàðè ñå å êðèåëî – ùîòî òèÿ "ëóäè ãëàâè", êàêòî ãè å íàðè÷àë òúðïåëèâèÿò íàðîäåö, êàòî åäíîòî íèùî ùå òè ïîäïàëÿò ÷åðãàòà. À äíåñ íèìà íå ñå ïàçèì ïî-äàëåêî îò äíåøíèòå "ëóäè ãëàâè", à, íèìà è äíåñ íå ñè ïëþåì â ïàçâàòà êàòî ãè ñðåùíåì? È ùî äà ñè ïëþåì ïúê â ïàçâàòà ñè êàòî ìîæåì äà ïëþíåì äèðåêòíî â ëèöåòî èì?! Íèé ïî÷èòàìå ôàëøèâè êóìèðè, âèæòå ëè êàêâè ñà íè äíåøíèòå îôèöèîçíè "çâåçäè" è âåíöåíîñöè íà íàøèÿ, ñ èçâèíåíèå, "åíòåëåêòóàëåí è äóõîâåí åëèò"! Òóðèëè ñìå íåêîëöèíà íàõàëíèöè, äåòî ñå âðàò íàâñÿêúäå, íà íàé-âèñîêîòî ìÿñòî, íà òèÿ ôàëøèâè êóìèðè ñå êëàíÿìå, à ïúê èñòèíñêèòå ñè áåçèìåííè áóäèòåëè äàðÿâàìå ñúñ ñìðàçÿâàùî ëåäåíî áåçðàçëè÷èå, ïîäèãðàâàìå èì ñå, íàðè÷àìå ãè êàê ëè íå, à íàé-÷åñòî ïðàâèì íóæíîòî äà ñå ïðåñòðóâàìå, ÷å èçîáùî íå ãè çàáåëÿçâàìå. Êàê ùå äîïóñíåì äà ïîêàæåì, ÷å ãè çàáåëÿçâàìå, äà íå ñìå ëóäè äà ñå èçäàäåì ÷å ãè çàáåëÿçâàìå?! Èëè ïúê ñå ïîêëàíÿìå íà ÷óæäè èäîëè, íà ðàçíèòå òàì ñâåòèëà íà ñâåòîâíàòà ìàñîâà êóëòóðà, à íàøèòå ïðîñâåòèòåëè, áóäèòåëè è ïð. ñìå ãè îñòàâèëè äà ìðàò â ìèçåðèÿ. Ùîòî íà òàêèâà, ðàçáèðà ñå, íèòî íÿêîé èçäàòåë ùå èì ïðåäëîæè äà èì èçäàäå êíèãèòå, íèòî íÿêîé ùå èì èçëîæè íÿêúäå êàðòèíèòå, íå, íÿìà òàêîâà íåùî, îò òàêúâ ãðÿõ äà çà÷èòàìå ïîäîáàâàùî äíåøíèòå ñè èñòèíñêè 96

áóäèòåëè íèé ñå ïàçèì, íèé íÿìàìå íàìåðåíèå äà ñòîðèì òàêúâ ãðÿõ. Ïèøà òèÿ íåùà ñ ãîð÷èëêà: èìà ïðèìåðíî èçäàòåëè, êíèæàðè è ïð., þðíàëè ñå ïî ïóñòàòà ïå÷àëáà, êîèòî ïðèìåðíî íà ìåí â î÷èòå ñà ìè êàçâàëè, ÷å ïîíåæå ñúì áúëãàðñêè àâòîð, òî êíèãèòå ìè íå áèëè ïàçàðíè – è çàòóé íÿìà äà ìîãàò äà èíâåñòèðàò â èçäàâàíåòî èì, åðãî, íà ìåí ìè ñå å íàëàãàëî äà èçäàâàì êíèãèòå ñè ñúñ ñîáñòâåíàòà ñè ìèçåðíà ó÷èòåëñêà çàïëàòà. Å, ïðàâèë ñúì ãî, à ïúê ñëåä òîâà êíèæàðèòå ìå äîóáèâàò ìú÷èòåëíî êàòî ñå ãðèæàò ïðåäèìíî çà òîâà íå äîïóñíàò ìîÿ êíèãà äà ñòèãíå äî ðàôòîâåòå íà êíèæàðíèöèòå, äî ðàôòîâåòå, íå äî âèòðèíèòå, òàì îáùî âçåòî êíèãè íà áúëãàðñêè àâòîð íå ìîãàò äà ñå âèäÿò (àêî íå å îò ìàëöèíàòà íàõàëíè èçáðàíèöè-âåíöåíîñöè). È ìîèòå êíèãè ñè ñòîÿò àðåñòóâàíè íà êíèæíèòå áîðñè è â ñêëàäîâåòå, òå íàé-ëþáåçíî ñà ïðåäîñòàâåíè íà âíèìàíèåòî åäèíñòâåíî íà ìèøêèòå. È åòî, çà äà íå ìîãà äà ñè èçäàâàì ïîâå÷å êíèãèòå è ìå óâîëíèõà îò ðàáîòà, ÿâíî òàêèâà êàòî ìåí íå ñàìî ÷å íå ñà íóæíè, íî òå è ñà âðåäíè, çàòóé íàïðàâî òðÿáâà äà ìðàò. Íåêà äà ìè ñå ïîäèãðàâàò çåâçåöèòå ÷å ïèøà òèÿ íåùà, ÷å ñå ïðàâÿ íà íÿêàêúâ ñòðàäàëåö, ÷å ñàì ñúì ñå áèë îòíàñÿë êúì "áóäèòåëèòå", íå, ó íàñ è çà äà ñè áóäèòåë, òðåáâà äà èìàø îôèöèàëåí ðàíã, äà èìàø ïîäîáàâàùàòà òèòëà, îôèöèàëíî íÿêîÿ èíñòèòóöèÿ äà òå å ïðîâúçãëàñèëà è ñàíêöèîíèðàëà çà òàêúâ, íèùî ÷óäíî è óäîñòîâåðåíèÿ çà áóäèòåëñòâî äà ñà ñå ñåòèëè äà èçäàâàò íÿêúäå âå÷å?! Êàêòî è äà å, íå ìè ñå ïèøå çà òèÿ íåùà îòíîâî, àç âå÷å ñúì ïèñàë è ñúì êàçâàë êàêâîòî å òðÿáâàëî äà áúäå êàçàíî è íàïèñàíî, å, çà áëàãîäàðíîñò, ñúì èçãîíåí îòâñÿêúäå è ñúì îñúäåí íà ãëàäíà ñìúðò. È åòî, íàëàãà ìè ñå äà âîäÿ òåæêè ñúäåáíè áèòêè çà äà èçâîþâàì ïðàâîòî ñè íà òðóä, åäíî ãàðàíòèðàíî îò êîíñòèòóöèÿòà ìîå ÷îâåøêî ïðàâî, àëà ïîãàçåíî òàêà ãðîçíî îò ðàçâèëíåëè ñå îõðàíèòåëè íà ïðîãíèëàòà áþðîêðàòè÷íà îáðàçîâàòåëíà ñèñòåìà. Îò 31 ãîäèíè çà ïúðâè ïúò ìå ñïîëåòÿâà íà Äåíÿ íà áóäèòåëèòå äà ñúì "áåçðàáîòåí", äà ñúì îñòðàêèðàí îòâñÿêúäå òàêà ãðîçíî, åòî, çàòîâà òàçè çàðàí èçïèòâàì òàêàâà ãîëÿìà áîëêà îò îáèäàòà! Íî ïèøåéêè òèÿ íåùà ñúçíàâàì, ÷å åäâà ëè íÿêîé ùå ñå òðîãíå, íå, íÿìà òàêîâà íåùî, ìíîçèíà äíåñ ùå ìè èçêðåùÿò â î÷èòå: äîñàäíèêî, ìëúêíè, òè ñè ñè çàñëóæèë äà òå ãîíÿò è îáèæäàò! Å, õóáàâî, ìåðñè, çàñëóæèë ñúì ñè ãî, åòî, òîâà å ìîåòî èñòèíñêî ïðèçíà97

íèå, áëàãîäàðÿ âè ìíîãî! Íàâðåìåòî äîðè ñàìèòå àòèíÿíè îñúäèëè íà ñìúðò ñâîÿ Ñîêðàò, òà íèé ùå ñå öåðåìîíèì äíåñ ñ íÿêàêúâ ñè òàì ãèìíàçèàëåí äàñêàë ïî ôèëîñîôèÿ è ïî ãðàæäàíñêî îáðàçîâàíèå, íàëè òàêà, òàâàðèø÷è, îòêúäå-íàêúäå äà ãî ùàäèì ïúê òîçè?! Â òèÿ ìåñåöè, â êîèòî àç ïðåæèâÿâàì ñâîÿòà íàéãîëÿìà îáèäà, èìàõ ìíîãî çíàöè íà ÷îâåøêà ñúïðè÷àñòíîñò. Èìà õîðà ñúñ ñúðöà ó íàñ, äà, èìà è òàêèâà õîðà. Íî îíîâà, êîåòî ìå âòðåùè, å ñëåäíîòî: îãðîìíàòà ìàñà îò äåéöè íà îáðàçîâàíèåòî, ïúê è íà êóëòóðàòà, êîèòî äîáðå çíàÿò êàêâî ìè áåøå ñòîðåíî îò öåðáåðèòå íà ñèñòåìàòà, òúïî ìúë÷àò è ñå ïðåñòðóâàò, ÷å íèùî íå çàáåëÿçâàò! Äîðè ñå ñòèãíà äîòàì, ÷å êîãàòî ùàñòëèâàòà äèðåêòîðêà íà ÏÃÅÅ-Ïëîâäèâ "ñâåëà äî çíàíèåòî íà êîëåêòèâà" ðàäîñòíàòà íîâèíà, ÷å "çëîäåÿò Ãðúí÷àðîâ" âå÷å å óâîëíåí è èçðèòàí îò ó÷èëèùåòî, ñå íàìåðèëè ïîäëèçóðêîâöè, êîéòî áåç íèêàêâà ñêðóïóë áóðíî... èçðúêîïëÿñêàëè! Äà, íå ñè èçìèñëÿì, èñòèíà å, àç íå ñúì Êàôêà, ÷å äà ñè èçìèñëÿì òèÿ ãðîòåñêè, ïðîñòåòå, àç íÿìàì ÷àê òàêîâà âúîáðàæåíèå! Äàâåòå ëè ñè ñìåòêà êàêâî çíà÷àò òèÿ ðúêîïëÿñêàíèÿ â îíçè ìîìåíò? À ðúêîïëÿñêàùèòå ñà áèëè ó÷èòåëè è âúçïèòàòåëè íà ìëàäè õîðà, åòî òîâà å èñòèíñêè ñòðàøíîòî! Íÿìàì äóìè ïðîñòî! Îíåìÿâàì. ×åñòèò âè Äåí íà áóäèòåëèòå, òîëêîâà ëþáåçíè "êîëåãè", äåòî íå ñå ïîñâåíèõòå òîãàâà äà èçðúêîïëÿñêàòå! Àêî òàêèâà êàòî âàñ ñà "áóäèòåëè", òî ïðîñòåòå, íî àç íå ùà äà èìàì íèùî îáùî ñ ïîäîáíî "áóäèòåëñòâî". Ìåðñè, íå ùà! Ñïèðàì, íå ùà äà ðîâÿ ïîâå÷å â òàêèâà ðàíè. Îòùÿ ìè ñå. Ãíóñíî ìè ñòàíà íÿêàê. Ïðàâåòå ñè ñàìè ñìåòêàòà êàêâî çíà÷àò òèÿ íåùà, çà êîèòî ïðèïîìíèõ â òîçè äåí. Åäèí íàðîä ïîêàçâà êîëêî ñòðóâà êàòî íàðîä êàòî ñå âãëåäàìå â íåãîâèòå ò.í. áóäèòåëè. Ñàìî íàðîä, äúëáîêî ñúðäå÷íî ïðèâúðçàí îáùî âçåòî êúì äðÿìàíåòî, êúì áëàæåíîòî ñïàíå è ïîõúðêâàíå, ìîæå äà ñè èçìèñëè è äà ÷åñòâà "Ïðàçíèê íà áóäèòåëèòå". Òàçè êîíñòàòàöèÿ å áëèçî äî óìà: îíèÿ íàðîäè, êîèòî èñòèíñêè óâàæàâàò ñâîèòå äåéöè íà äóõîâíîñòòà, íàðîäèòå, êîèòî íå ñà çàñïàëè â äóõîâíî îòíîøåíèå, íà òÿõ è ïðåç óìà èì íÿìà äà ìèíå ìèñúëòà äà ÷åñòâàò íÿêàêúâ "Äåí íà áóäèòåëèòå"; "Äåí íà áóäèòåëèòå" ÷åñòâàò ñàìî çàñïàëèòå îáùî âçåòî â ìíîçèíñòâîòî ñè õîðà è íàðîäè. 98

Ùîòî êúì äåéöèòå íà äóõîâíîñòòà íåçàñïàëèòå íàðîäè ïî ñúâúðøåíî äðóã íà÷èí ïîêàçâàò óâàæåíèåòî è ïðèçíàíèåòî ñè. Ïðèìåðíî, êàòî ñè êóïÿò êíèãà, êàòî ÿ ïðî÷åòàò, êàòî ñè êóïÿò êàðòèíà, êàòî íàñúð÷àâàò è ïî òîçè íà÷èí äîðè è ñïàñÿâàò ñâîèòå äåéöè íà äóõîâíîñòòà, îáðàçîâàíèåòî, êóëòóðàòà. È èì îñèãóðÿâàò äîñòîåí è ñïîêîåí æèâîò, îòäàäåí íà òâîð÷åñêè çàíèìàíèÿ. Íå, íèé îáà÷å íà äóìè ïðîèçíàñÿìå ëèöåìåðíè ðå÷è, òàêèâà, êàêâèòî â÷åðà â Ïàðëàìåíòà èìà íàãëîñòòà äà ïðî÷åòå åäíà äåïóòàòêà îò ÁÑÏ. Ïðî÷åòå ëèöåìåðíèòå ñè äóìè, âîäåùèÿò ïîïèòà èìà ëè äðóãè æåëàåùè äà ñå èçêàæàò, íÿìàøå, íèêîé äðóã íå ïîæåëà äà êàæå íåùî ïî ïîâîä íà ïðàçíèêà íà áóäèòåëèòå. Êàêòî è äà å. Íî òèÿ íåùà âñå íåùî ïîêàçâàò. Íà êîé ëè ìó ïóêà êàêâî ïîêàçâàò? Òà íèé ñìå ñè íàé-äîáðèòå! Æèâååì â ñòðàíà íà òðèóìôèðàùàòà ïðîñòàùèíà, îëèöåòâîðÿâàíà îò êàêâè ëè íå æàëêè è äîðè óðîäëèâè â óìñòâåíî, äóõîâíî è ëè÷íîñòíî îòíîøåíèå "VIP-îâå", "çâåçäè" è "åëèòè"! Òÿõ ïî÷èòàìå, à ñúùèíñêèòå äåéöè è òðóæåíèöè íà ïîëåòî äóõîâíîñòòà íå çàáåëÿçâàìå - è äîðè ïðåçèðàìå. Íàøåòî ëèöåìåðèå íà òàêèâà äíè êàòî 24 ìàé è 1 íîåìâðè áëèêà ñ íàéíåóäúðæèìà è ãðîçíà ñèëà! 364 èëè 363 äåíà ïúëíî, ñìðàçÿâàùî è óáèéñòâåíî áåçðàçëè÷èå è åäèí-äâà äåíà ïîêàçíà, äåìîíñòðàòèâíà è ëèöåìåðíà "ëþáîâ" êúì äåéöèòå íà äóõîâíîñòòà! Ìåðñè, íå ùà! Ïî-äîáðå áúäåòå äîêðàé ÷åñòíè è óáèéòå ñ êàìúíè äåéöèòå íà äóõîâíîñòòà ñè, î, ïðåäñòàâèòåëè íà òîâà ñàìîçàáðàâèëî ñå â áåçäóõîâíîñòòà ñè ïëåìå! Äà, óáèéòå òèÿ ïðîêëåòè "áóäèòåëè", äåòî, áåç äà âè ñå ìàçíÿò (çà äà ïîëó÷àâàò íÿêàêâè îáëàãè), âè êàçâàò öÿëàòà ãîð÷èâà èñòèíà ïðàâî â î÷èòå - è âè äðàçíÿò òàêà íàãëî! Äðåìëþâöè, íèìà ùå íè èçëúæåòå, ÷å êàòî òúé äåìîíñòðàòèâíî ñå ïðåäñòàâÿòå ÷å óæ "÷åñòâàòå" è äîðè "ïðàçíóâàòå" òîÿ ïðîñëîâóò "Äåí íà áóäèòåëèòå", ùå î÷èñòèòå íÿêàê ãóçíàòà ñè ñúâåñò?! Ñàìî íà èçðîäåíèòå â äóõîâíî îòíîøåíèå íàðîäè ìîæå äà èì ìèíå â óìà ìèñúëòà äà ÷åñòâàò òàêúâ äåí, äåíÿò íà áóäèòåëèòå. Èçðîäåíèòå â äóõîâíî îòíîøåíèå íàðîäè ñà ïðèâúðçàíè ñúðäå÷íî íå êúì äóõîâíîòî, à êúì ìàòåðèàëíîòî, êúì áåçäóõîâíîòî – êàêâàòî, óâè, å ñèòóàöèÿòà ñ íàøèÿ ïîòúíàë â ìèçåðèÿ è êîìïëåêñè ìíîãîñòðàäàëåí íàðîä. Õóáàâ ïðàçíèê âè æåëàÿ! Àç íå ùà äà áúäà ÷åñòâàí â òîçè äåí, íå ùà äà èìàì íèêàêâî îòíîøåíèå êúì íåãî, ùîòî 99

ìè å ïèñíàëî îò ãàâðè, îùå åäíà òàêàâà ãàâðà ùå ìè äîéäå ïðåêàëåíî. ×åñòâàéòå ñè âèå òîçè äåí. Ïðàâåòå ñè ñâîèòå áàíêåòè, ÿæòå, ïèéòå, îðèãâàéòå ñå êîëêîòî ñè èñêàòå, àç íå ùà "ïðàçíèêà" âè! Òîé ñè å âàø ïðàçíèê, íå ìîé: âèå âñè÷êî íè îòêðàäíàõòå, òà òîçè ïðàçíèê ëè íÿìàøå äà îòêðàäíåòå?! Âèå âñè÷êî óñïÿõòå äà îïîøëèòå è îñêâåðíèòå, òà òîçè ïðàçíèê ëè ùå âè ñå îïðå?! Âñè÷êî ó íàñ òðÿáâà äà áúäå íàïèêàíî â êàëòà è îìúðñåíî äî íåóçíàâàåìîñò. Àç îáà÷å ïðåäïî÷èòàì ñâîÿòà ñè ó÷àñò: äà áúäà ðóãàí, ãîíåí, ïëþò, çàìåðÿí ñ êàìúíè, ðèòàí è ïð. Ùîòî êîãàòî ìå ðóãàåòå, ãîíèòå, ïëþåòå, çàìåðÿòå è ïð., òîãàâà âèå ïîêàçâàòå èñòèíñêîòî ñè îòíîøåíèå, òîãàâà ñòå èñêðåíè, ïîñòúïâàòå ÷åñòíî, ïîêàçâàòå äåéñòâèòåëíàòà ñè ñúùèíà. Òîãàâà ñòå èñòèíñêè, à íå êîãàòî ëúæåòå, ÷å óæ ïî÷èòàòå áóäèòåëèòå ñè. Äåíÿò íà áóäèòåëèòå, òàêà ðàçáèðàí, å ïðîåêöèÿ íà ãîëÿìàòà ñòðàøíà ëúæà, â êîÿòî ïðåäïî÷èòàìå äà æèâååì. À òàêà íå áèâà äà æèâåå ÷îâåêúò, ñòðàøíî å, àêî æèâåå òàêà. Ñ èñòèíàòà òðÿáâà äà ñå æèâåå, íå ñ ëúæàòà. Äóõîâíîñòòà, çäðàâàòà äóõîâíîñò ñå êðåïè åäèíñòâåíî íà èñòèíàòà, íà ïðàâäàòà íà æèâîòà, íå íà ëúæàòà, íèòî ïúê íà èçìàìàòà è ïîäìÿíàòà... Äîêîãà ùå ïðîäúëæàâàìå äà ëúæåì è ñàìèòå ñåáå ñè çà íàé-âàæíîòî, à èìåííî êàêâè ñìå è êîëêî èçîáùî ñòðóâàìå?!

Èçãðàæäàíå íà ìîòèâàöèÿ çà ó÷åíå ïðè ìàëêè äåöà Ãåîðãè Êèðèëîâ Äåöàòà ñå ó÷àò îò âñè÷êî, êîåòî ñå ñëó÷âà îêîëî òÿõ îùå îò ðàííà âúçðàñò. Òå ñà ëþáîïèòíè ïî ïðèðîäà, èñêàò äà èçñëåäâàò è ðàçáèðàò ñâåòà. Àêî òåõíèòå ïðîó÷âàíèÿ èì íîñÿò óäîâîëñòâèå èëè óñïåõ, òå ùå èñêàò äà íàó÷àò ïîâå÷å. Óñïåõúò âëèÿå íà òÿõíàòà ñàìîîöåíêà è ñàìîóâàæåíèå. Èìåííî ïðåç

ðàííèòå ãîäèíè îò äåòñòâîòî ñå ôîðìèðàò íàãëàñèòå êúì ó÷åíåòî çà öÿë æèâîò. Äåöàòà, êîèòî ïîëó÷àâàò ïîäêðåïà è îêóðàæàâàíå ïðåç òîçè ïåðèîä ùå áúäàò êðåàòèâíè è íåòúðïåëèâè äà îòêðèâàò íîâè íåùà â æèâîòà ñè. Äåöàòà ïîëó÷àâàò óäîâëåòâîðåíèå îò èçáîðèòå, êîèòî ïðàâÿò âñëåäñòâèå íà âúòðåøíèòå ñè ïîäáóäè. Â íÿêîè ñëó÷àè 100

òå ñå âêëþ÷âàò â îïðåäåëåíè äåéíîñòè çàùîòî ðîäèòåëèòå èñêàò òàêà èëè çà äà óãîäÿò íà íÿêîé äðóã. Òåçè ïîäáóäè ñà âúíøíè – èçòî÷íèêúò íà íàãðàäàòà å èçâúí äåòåòî è òðÿáâà ïîñòîÿííî äà ñå ïîääúðæà, çà äà äúðæè äåòåòî ìîòèâèðàíî. Âúòðåøíî-ìîòèâèðàíèòå äåéíîñòè èìàò ïî-ãîëÿìà ñòîéíîñò çà äåòåòî è òî íàó÷àâà ïîâå÷å íåùà îò òÿõ è ïî-òðàéíî. Èçâîäúò å, ÷å äåòåòî å ïî-àíãàæèðàíî è íàó÷àâà ïîâå÷å îò äåéíîñòèòå,

êîãàòî å âúòðåøíî ìîòèâèðàíî è âÿðâà, ÷å ñè äîñòàâÿ óäîâîëñòâèå ñ òîâà, êîåòî ïðàâè. Íåñòðóêòóðèðàíàòà èãðà å ìíîãî âàæåí åëåìåíò îò ðàçâèòèåòî íà äåòåòî è ñå ñâúðçâà ñ ó÷åíåòî è ìîòèâàöèÿòà.

Ôàêòîðè çà èçãðàæäàíå íà âèñîêà ìîòèâàöèÿ ó äåöàòà ñà: • Ïîñòîÿíñòâî – âúçìîæíîñòòà äà ñå çàíèìàâàìå ñ åäíà çàäà÷à çà ðàçóìåí ïåðèîä îò âðåìå. Óñòîé÷èâîñòòà íà êîíöåíòðàöèÿòà å ðàçëè÷íà â çàâèñèìîñò îò âúçðàñòòà íà äåòåòî è âèäà íà äåéíîñòòà. Àêî åäíî äåòå å ñèëíî ìîòèâèðàíî, òî ìîæå äà îñòàíå àíãàæèðàíî çà äúëãî âðåìå, äîêàòî íåìîòèâèðàíî äåòå ìîæå äà ñå îòêàæå áúðçî, àêî íå ïîñòèãíå âåäíàãà òîâà, êîåòî î÷àêâà. Äåöàòà ñå íàó÷àâàò íà ïîñòîÿíñòâî ñàìî êîãàòî ñà óñïåøíè ïðè ïðåäèçâèêàòåëíà çàäà÷à. Èçêóñòâîòî ïðè ðàçâèâàíåòî íà ïîñòîÿíñòâî ëåæè â ïîäáîðà íà äåéíîñòèòå è çàäà÷èòå – òå òðÿáâà äà ñà èíòðèãóâàùè è ïðåäèçâèêàòåëíè, íî íå è íåâúçìîæíè. Êîãàòî ñà óñïåøíè ïðè òàêàâà çàäà÷à äåöàòà ïîëó÷àâàò ãîëÿìî óäîâëåòâîðåíèå, ïîâèøàâàò ìîòèâàöèÿòà ñè è î÷àêâàò ñëåäâàùîòî ïðåäèçâèêàòåëñòâî. Íåìîòèâèðàíèòå äåöà (òåçè, êîèòî íå ñà ïðåæèâÿâàëè óñïåõè ïî-ðàíî) èçáèðàò 101

ïðåêàëåíî ëåñíè çàäà÷è, êîèòî ãàðàíòèðàò íåçàáàâåí óñïåõ, íî òå íå èì íîñÿò äîñòàòú÷íî óäîâëåòâîðåíèå, çàùîòî çíàÿò, ÷å çàäà÷àòà íå å áèëà òðóäíà. Ïðåäèçâèêàòåëñòâîòî çà ðîäèòåëèòå â òîçè ñëó÷àé å äà íàñî÷àò äåöàòà ñè êúì ïîäõîäÿùè äåéíîñòè è óìåðåíî òðóäíè çàäà÷è, äà ãè ïîäêðåïÿò è äà íå îòíåìàò ïðàâîòî èì íà èçáîð. • Çàâèñèìîñò îò ðîäèòåëèòå – ñòåïåíòà íà çàâèñèìîñò îò ðîäèòåëèòå å âàæåí èíäèêàòîð çà ìîòèâàöèÿòà. Äåöàòà ñúñ ñèëíà âúòðåøíà ìîòèâàöèÿ íå ñå íóæäàÿò îò íåïðåêúñíàòî íàãëåæäàíå è ïîìîù. Äåöàòà, êîèòî èìàò ïî-íèñêà ìîòèâàöèÿ èëè ñà âúíøíî ìîòèâèðàíè ñå íóæäàÿò îò âíèìàíèå îò ñòðàíà íà âúçðàñòíèòå è íå ìîãàò äà ôóíêöèîíèðàò ñàìîñòîÿòåëíî. Çàâèñèìîñòòà îò ðîäèòåëèòå ùå îãðàíè÷è âúçìîæíîñòèòå íà äåòåòî äà ñå ñïðàâÿ â ó÷èëèùå è äà ïîñòèãà ñàìî çàäà÷èòå ïîñòàâåíè ïðåä íåãî. • Åìîöèè – äåöàòà, êîèòî ñà âèñîêî ìîòèâèðàíè ïîêàçâàò ïîçèòèâíè åìîöèè, äîâîëíè ñà îò òîâà, êîåòî âúðøàò è ñå çàáàâëÿâàò ïîâå÷å ïî âðåìå íà äåéíîñòèòå. Äåöàòà, íà êîèòî èì ëèïñâà ìîòèâàöèÿ èçãëåæäàò òèõè, ìðà÷íè è îòåã÷åíè, è ÷åñòî ñå îïëàêâàò, êîãàòî òðÿáâà äà íàïðàâÿò íåùî. • Ðîäèòåëèòå òðÿáâà äà âíèìàâàò ïðè èçïîëçâàíåòî íà âúíøíè èçòî÷íèöè íà ìîòèâàöèÿ – ïîäàðúöè, ïàðè, ïðèâèëåãèè, çà äà íå áúäå ïîòèñíàòî ðàçâèòèåòî íà âúòðåøíàòà ìîòèâàöèÿ. Ïîõâàëèòå çà ïîñòèæåíèÿ ñà àäåêâàòíè, àêî äåòåòî ñå å çàõâàíàëî ñ êîíêðåòíà äåéíîñò, çàùîòî ìó å èíòåðåñíî è èñêà, à íå çà äà çàðàäâà ðîäèòåëèòå ñè è äà ïîëó÷è ïðèçíàíèå îò òÿõ. Äåòåòî èìà âúçìîæíîñò äà ðàçâèå ïîòåíöèàëà ñè, êîãàòî ñå ÷óâñòâà ñâîáîäíî äà èçñëåäâà ñâåòà è äà ñå íàñî÷âà êúì íåùàòà, êîèòî ñà ìó èíòåðåñíè è ìó õàðåñâàò. ×óâñòâîòî çà ñîá-

ñòâåíèÿ óñïåõ å äîñòàòú÷íà íàãðàäà çà äåöàòà è óñèëâà òÿõíàòà ìîòèâàöèÿ äà áúäàò àêòèâíè.

Ëèòåðàòóðà: Carlton M. (2003) Early childhood motivation. NITV

102

ÑÚÂÐÅÌÅÍÍÎÑÒ È ÍÐÀÂÑÒ ÍÐÀÂÑÒÂÅÍÎÑÒ Äîñòîéíè ëè ñìå íèé, áúëãàðèòå, çà íðàâñòâå íðàâñòâåíèÿ ïîäâèã íà äÿäî Äîáðè?

Äÿäî Äîáðè, Äîáðè Õóäîæíèê: Ìèðîñëàâ Éîòîâ; Elder Dobry, Dobry Artist: Miroslav Yotov Äîñòîéíè ëè ñìå íèé, áúëãàðèòå, çà íðàâñòâåíèÿ ïîäâèã íà äÿäî Äîáðè? (Äîñòîéíè ñìå, àìà äðóã ïúò, âÿòúð ðàáîòà!) Èëè ïî-ñêîðî íàøèÿò è íåãîâèÿò ìîðàë ñà ñúâñåì íåñðàâíèìè? Íèìà íèé æèâååì â ñúâúðøåíî ðàçëè÷åí ñâÿò – â ñðàâíåíèå ñ íåãîâèÿ? Ñâÿò íà äîáðîòàòà, íà ÷èñòàòà äóõîâíîñò, íà âúçâèøåíîòî, íà âÿðàòà å ñâåòúò íà äÿäî âè Äîáðè, òîé òîâà è èçëú÷âà, à âèå â êàêúâ ñâÿò ïðåáèâàâàòå? Íèìà íå óñåùàòå îò êàêâî å ïðîãèçíàë âàøèÿò ñâÿò? Ïðîãèçíàë å åòî îò êàêâî: îò ðàçâðàò, îò ëèöåìåðèå, îò ïîøëîñòè, îò çëîáè, îò ãëóïàâè ñòðàñòè, îò ëúæè, îò ñóåòíîñòè, îò ãîðäåëèâîñòè, îò âñÿêàêâè ìåíòåòà, îò ëàêîìèÿ çà âëàñò, çà ñëàâà, çà ïàðè, îò àíòè÷îâå÷103

íîñò å ïðîãèçíàë âàøèÿò ñâÿò. Êàçâàì âè òîâà òà àêî ìîæåòå äà ñå ïîçàìèñëèòå ïîíå ìàëêî, äà îïèòàòå ïîíå ìàëêî äà ñå ïîãíóñèòå îò ñåáå ñè, åòî çà òîâà ìîæå äà âè ïîìîãíå íðàâñòâåíèÿò ïðèìåð íà äÿäî Äîáðè, òîé çàòîâà å è ïðàòåí ïðè íàñ, äà íè ïîêàæå âåðíèÿ ïúò. Õàéäå, ÷àî, ïúê èçâèíÿâàéòå àêî èìà íåùî – íî áÿõ äëúæåí äà âè êàæà è òîâà, åòî, ñòîðèõ ãî...

Íåêà äà áúäåì ÷îâåöè Çà âñè÷êèòå ìè ïðèÿòåëè, íåçàâèñèìî êîëêî ñà ìè áëèçêè, çàùîòî ñìÿòàì, ÷å å ðåäíî. Òîâà å åäèí îò íàé-äúëãèòå ïîñòîâå, êîèòî ùå íàïèøà è âåðîÿòíî ùå áúäå íàé-èñòèíñêèÿ. Âñåêè ìèíàâà ïðåç òðóäíè ìîìåíòè â äàäåíà ÷àñò îò æèâîòà ñè. Æèâîòúò íå å ëåñåí. Çàòîâà ùå âè äàì ìàëêî õðàíà çà ðàçìèñúë: çíàåòå ëè, ÷å íàé-ñèëíèòå õîðà âñúùíîñò îáèêíîâåíî ñà íàé-÷óâñòâèòåëíè? À çíàåòå ëè, ÷å òåçè, êîèòî ïîêàçâàò íàé-ìíîãî ãðèæà êúì îêîëíèòå íàé-÷åñòî ñòàâàò æåðòâà íà íåñïðàâåäëèâî îòíîøåíèå? À ÷å òåçè, êîèòî îáèêíîâåíî ïîëàãàò ãðèæè çà îñòàíàëèòå ïðåç öÿëîòî âðåìå, âñúùíîñò èìàò íàé-ãîëÿìà íóæäà îò òîâà íÿêîé äà ñå ïîãðèæè çà òÿõ? Ìîæå áè íå çíàåòå, íî òðèòå íàéòðóäíè çà èçðè÷àíå ôðàçè ñà "Îáè÷àì òå", "Ñúæàëÿâàì" è "Ïîìîãíè ìè". Ïîíÿêîãà å íóæíî äà ïîãëåäíåø çàä óñìèâêàòà íà íÿêîãî, êîéòî ñàìî èçãëåæäà ùàñòëèâ, çà äà âèäèø áîëêàòà, êîÿòî ìîæå áè èçïèòâà. Äî âñè÷êèòå ìè ïðèÿòåëè, êîèòî ìèíàâàò ïðåç òðóäåí åòàï â ìîìåíòà: íåêà äà çàïî÷íåì èíèöèàòèâà çà äîáðè íàìåðåíèÿ. Èìàìå íóæäà îò òàêèâà. Àêî íå âèäÿ èìåòî òè - ùå ðàçáåðà. Ùå ñè ïîçâîëÿ äà âè ïîìîëÿ äà êîïèðàòå è ïóáëèêóâàòå îò ñâîå èìåòî òîçè ñòàòóñ çà ïîíå ÷àñ, çà äà ïîäêðåïèì òåçè, êîèòî èìàò ïðîáëåìè â ñåìåéñòâîòî ñè, ñúñ çäðàâåòî èëè 104

ðàáîòàòà ñè èëè èçîáùî êàêâèòî è äà å òðóäíîñòè, çà äà èì ïîêàæåì, ÷å íÿêîãî ãî å ãðèæà. Íàïðàâåòå ãî çà âñè÷êè, çàùîòî íèêîé íå å èìóíèçèðàí ñðåùó òåçè ÷óâñòâà. Íàäÿâàì ñå äà âèäÿ òîâà ïî ñòåíèòå íà âñè÷êè âè çà ìîðàëíà ïîäêðåïà. Çíàì, ÷å íÿêîè îò âàñ ùå ãî íàïðàâÿò. Àç ãî íàïðàâèõ çà ïðèÿòåë è òè ìîæåø ñúùî. Íå ñïîäåëÿé. Êîïèðàé è ïóáëèêóâàé.

(Îòêðèõ òîçè òåêñò âúâ ôåéñáóê, îòêðèõ âàæåí ñìèñúë â íåãî è çàòîâà ðåøèõ äà ãî ïðåïóáëèêóâàì; íå ñúì àç íåãîâ àâòîð.)

Êàê äà ñúçäàäåì âçàèìîîòíîøåíèÿ âçàèìîîòíîøåíèÿ íà äîâåðèå è ñèãóðñèãóðíîñò â êëàñíà êëàñíàòà ñòàÿ?

Îò êàêâî ñå íóæäàÿò ó÷èòåëèòå è ó÷åíèöèòå, êàêâè ñà òåõíèòå æåëàíèÿ? Ñïîðåä ó÷åíèöèòå, òîâà êîåòî ó÷èòåëèòå èñêàò îò òÿõ å äà áúäàò òèõè è äà ñè ïèøàò äîìàøíèòå. Ó÷åíèöèòå âñúùíîñò èñêàò íàé-âå÷å ó÷èòåëèòå äà ãè èçñëóøâàò, äà óâàæàâàò òåõíèòå èäåè è äà çà÷èòàò íóæäèòå èì. Ó÷èòåëèòå èñêàò ó÷åíèöèòå äà ñà ïî-îòãîâîðíè êúì ïîâåäåíèåòî ñè è êúì ó÷åíåòî, äà âèæäàò àíãàæèðàíîñò êúì ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â êëàñíàòà ñòàÿ è ïîâå÷å âðåìå äà îáúðíàò âíèìàíèå íà èíäèâèäóàëíèòå ó÷åáíè ïîòðåáíîñòè. Ñúùî òàêà òå èñêàò îòíîøåíèÿòà ìåæäó ó÷åíèöèòå è ìåæäó ðúêîâîäñòâîòî äà ñå îñíîâàâàò íà óâàæåíèå è ðàçáèðàòåëñòâî. 105

Çà äà ñå ïîñðåùíàò íóæäèòå è íà ó÷èòåëèòå è íà ó÷åíèöèòå, íåíàñèëñòâåíàòà êîìóíèêàöèÿ (ÍÍÊ) ïðåäëàãà â öåíòúðà äà ñå ïîñòàâÿò âçàèìîîòíîøåíèÿòà. Â êëàñíà ñòàÿ, â êîÿòî îòíîøåíèÿòà ñå âçèìàò ïðåäâèä – äîâåðèåòî, ñèãóðíîñòòà, íóæäèòå íà ó÷èòåëÿ è íà ó÷åíèöèòå, è ìîäåëèòå íà îáùóâàíå ñà òîëêîâà âàæíè, êîëêîòî è ïðåïîäàâàíåòî íà èñòîðèÿ, åçèöè, íàóêà è äð. ó÷åáíè ïðåäìåòè. Çà ó÷èòåëèòå ìîæå äà èçãëåæäà, ÷å ïðèëàãàíåòî íà ìåòîäà íà ÍÍÊ èçèñêâà ïîâå÷å ðàáîòà îò òÿõ. Íî âñúùíîñò âðåìåòî, êîåòî ñå âëàãà çà èçãðàæäàíå íà äîâåðèå è ñèãóðíîñò, çà ïîñðåùàíå íà íóæäèòå è çà ïîäîáðÿâàíå íà êîìóíèêàöèîííèòå óìåíèÿ, ñïîìàãà çà ñúçäàâàíåòî íà òîâà, êîåòî íàé-ìíîãî èñêàò ó÷èòåëèòå – ñðåäà íà ñú÷óâñòâèå, â êîÿòî àíãàæèðàíîòî ó÷åíå ïðîöúôòÿâà.

Àëôè Êîí ïîñî÷âà, ÷å çà äà ñå ñëó÷âà ó÷åíåòî ñïîêîéíî, ó÷åíèöèòå èìàò íóæäà îò åìîöèîíàëíà ñèãóðíîñò è ñðåäà, èçãðàäåíà âúðõó ïîäêðåïà, îáñúæäàíå, ñïîäåëåí ïðèíîñ, ÷óâñòâî íà ïðèíàäëåæíîñò, çàùèòà, ïðèåìàíå, îêóðàæàâàíå è ðàçáèðàíå, ñ äðóãè äóìè ñðåäà, â êîÿòî ñå öåíÿò íóæäèòå íà ó÷åíèöèòå è íà ó÷èòåëèòå. Êîãàòî ó÷èòåëèòå ñúçíàòåëíî ñúçäàâàò ãðèæîâíè âçàèìîîòíîøåíèÿ è ïðåïîäàâàò ñîöèàëíè óìåíèÿ, òå èçãðàæäàò îñíîâèòå íà äîâåðèåòî è ñèãóðíîñòòà. Èçñëåäâàíèÿòà ïîêàçâàò, ÷å êîãàòî èìà ïîâå÷å äîâåðèå è ñèãóðíîñò, èìà è ïîâå÷å ñúäåéñòâèå, ïî-ìàëêî êîíôëèêòè è ïî-ìàëêî íóæäà îò çàáåëåæêè â êëàñíàòà ñòàÿ. Ó÷åíèöèòå ñà ïî-÷óâñòâèòåëíè êúì íóæäèòå íà äðóãèòå è èìà åìïàòèÿ ïî ìåæäó èì è ìåæäó òÿõ è ó÷èòåëÿ. Ïîñòèæåíèÿòà ñúùî ñà ïî-äîáðè, ïî-âèñîêè ñà îöåíêèòå íà òåñòîâåòå è ñïîñîáíîñòèòå çà óñâîÿâàíå íà óìåíèÿ ñà óâåëè÷åíè. Ðåçóëòàòèòå îò åäíîãîäèøíî èçñëåäâàíå íà åôåêòèòå îò ïðåïîäàâàíå íà ÍÍÊ íà ó÷åíèöè â íà÷àëíî ó÷èëèùå â ÑÀÙ, ïîêàçâàò ïîäîáðåíè îòíîøåíèÿ ìåæäó ó÷åíèöèòå, ïîìàëêî êîíôëèêòè, ïîâèøåíà óâåðåíîñò â êîìóíèêàöèîííèòå óìåíèÿ, è êàòî öÿëî ïîâå÷å õàðìîíèÿ è ñúòðóäíè÷åñòâî â ó÷èëèùåòî. Âúïðåêè, ÷å çíàåì çíà÷èìîñòòà íà äîâåðèåòî è ñèãóðíîñòòà â îòíîøåíèÿòà, ìíîãî ó÷åíèöè è ó÷èòåëè íå ÷óâñòâàò ñèãóðíîñò â ó÷èëèùå. Îò íàòèñêà è ñòðåñà â êëàñ, äî êîíôëèêòèòå â ìåæäó÷àñèÿòà, ó÷èëèùíèÿ æèâîò äîïðèíàñÿ çà ñúñòîÿ106

íèÿ íà òðåâîæíîñò è ñòðàõ. Ôèçè÷åñêîòî íàñèëèå ñúùî å ïðèçíàê íà ëèïñàòà íà ñèãóðíîñò çà ó÷åíèöèòå è ñòðàõà îò õîäåíå íà ó÷èëèùå. Îñâåí ôèçè÷åñêîòî íàñèëèå, èìà è ïî-ìàëêî äðàìàòè÷íè ñúáèòèÿ, êîèòî ïðåäèçâèêâàò ñòðàõ ó ó÷åíèöèòå è ïîäêîïàâàò òÿõíàòà åìîöèîíàëíà ñèãóðíîñò. Ó÷åíèöèòå áúðçî ðàçáèðàò, ÷å çàäúëæèòåëíèòå ìåòîäè íà ïðåïîäàâàíå è ïðàêòèêè â ó÷èëèùå íå ïîñðåùàò íóæäèòå èì îò ðàçáèðàíå è ïðèíîñ êúì îáùèÿ ïðîöåñ íà ó÷åíå. Íÿêîè îò òÿõ â ñâîÿòà áåçïîìîùíîñò è ôðóñòðàöèÿ, íàïàäàò äðóãèòå ñ îáèäè, ñðÿçâàíå, ïîäèãðàâêè è äð. àãðåñèâíè ïîâåäåíèÿ. Äðóãè íà÷èíè, ïî êîèòî ó÷èòåëèòå íåñúçíàòåëíî, ñòèìóëèðàò ñòðàõà â ó÷åíèöèòå ñà èçïîëçâàíåòî íà åòèêåòè è ñðàâíåíèÿ, êðèòèêóâàíåòî, çàïëàõèòå îò íàêàçàíèå, èçèñêâàíèÿòà. Òîâà ñà ìîùíè ìîäåëè íà ïîâåäåíèå, êîèòî ñà åæåäíåâèå â ó÷èëèùå è êîèòî ó÷åíèöèòå ïîâòàðÿò âúâ âçàèìîäåéñòâèÿòà ïî ìåæäó ñè. Òåçè ïðàêòèêè ñòèìóëèðàò ñòðàõà è äîïðèíàñÿò çà ñòðåñà, ïî-ñëàáîòî ïðåäñòàâÿíå è àãðåñèâíèòå ïîâåäåíèÿ. Âðúçêà ìåæäó óñåùàíåòî çà ñèãóðíîñò è ó÷åíåòî

Íàøèÿò ïúðâè âúïðîñ, òðÿáâà äà å – Îò êàêâî ñå íóæäàÿò äåöàòà?, ïîñëåäâàí íåçàáàâíî îò – Êàê ìîæåì äà ïîñðåùíåì òåçè íóæäè?. Îò òàçè íà÷àëíà òî÷êà, ùå çàâúðøèì íà ñúâñåì ðàçëè÷íî ìÿñòî, îòêîëêîòî àêî çàïî÷íåì, ïèòàéêè ñå ‘Êàê äà íàêàðàìå äåöàòà äà ïðàâÿò êàêâîòî èñêàìå?. Àëôè Êîí Â ñúâðåìåííèòå îáðàçîâàòåëíè è íàó÷íè ïðîó÷âàíèÿ ñå óñòàíîâÿâà, ÷å åìîöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò è ó÷åíåòî ñà âçàèìîñâúðçàíè. Åìîöèîíàëíèÿò öåíòúð íà ìîçúêà å òîëêîâà ìîùåí, ÷å íåãàòèâíèòå åìîöèè êàòî æåñòîêîñò, ãíÿâ, òðåâîãà, àâòîìàòè÷íî ïðåâêëþ÷âàò ìîçúêà êúì ïðèìèòèâíî ìèñëåíå, ñâúðçàíî ñ îöåëÿâàíåòî. Òîâà ìîæå äà íàïðàâè ó÷åíåòî ìíîãî òðóäíî, àêî íå è íåâúçìîæíî. Ïîä òàêúâ ñòðåñ, íåîêîðòåêñà èëè ðàçóìíàòà ÷àñò íà ìîçúêà ñå èçêëþ÷âà. Äàíèåë Ãîëìúí, â Åìîöèîíàëíàòà èíòåëèãåíòíîñò íàðè÷à ïðîöåñà „åìîöèîíàëíî îòâëè÷àíå”. Òîé ïîêàçâà, ÷å â ïðèñúñòâèåòî íà ñèëíè íåãàòèâíè åìîöèè, ñå ñåêðåòèðàò õîðìîíè íà ñòðåñà çà ïîäãîòîâêà èëè çà áèòêà èëè çà áÿãñòâî. 107

Òîçè ïðîöåñ âëèÿå âúðõó ñïîñîáíîñòòà íà ó÷åíèöèòå çà êîíöåíòðàöèÿ, çà çàïàìåòÿâàíå è çà âúçïðîèçâåæäàíåòî íà íîâà èíôîðìàöèÿ. Ìíîãî ó÷åíèöè íå óñåùàò åìîöèîíàëíà ñèãóðíîñò ó äîìà, è èäâàò íà ó÷èëèùå ñòðåñèðàíè. Àêî òå èìàò îáåçêóðàæàâàùè è íåãàòèâíè âçàèìîäåéñòâèÿ ñ ó÷èòåëèòå, íÿêîè îò òÿõ ñà ïîñòîÿííî â ñúñòîÿíèå íà „áèé ñå èëè áÿãàé”. Òåõíèÿò ìîçúê å çàåò ñ îöåëÿâàíåòî èì, è òå ñà íåñïîñîáíè çà ñëîæíèÿ ïðîöåñ íà ó÷åíå. Òÿõíîòî ëþáîïèòñòâî, ó÷óäâàíå è âäúõíîâåíèå ñà óçóðïèðàíè îò ïîâèøåíàòà áäèòåëíîñò íà óìà è íóæäàòà îò çàùèòà è ñèãóðíîñò.

Äæîóçåô Ïèúðñ ïîñî÷âà, ÷å åìîöèîíàëíîòî ñúñòîÿíèå â êîåòî ñìå ïî âðåìå íà ó÷åíå, ñå çàïå÷àòâà êàòî ÷àñò îò ïðîöåñà è íåãàòèâíî ïîâëèÿâà âúçïðîèçâåæäàíåòî íà íàó÷åíîòî ïîñëå. Èìà äâà îñíîâíè íà÷èíà çà ñúçäàâàíå íà äîâåðèå è ñèãóðíîñò â êëàñ êëàñíàòà ñòàÿ

Ñàìî äåòå, êîåòî ñå ÷óâñòâà â áåçîïàñíîñò ñå îñìåëÿâà äà èçðàñòâà çäðàâîñëîâíî. Íåãîâèòå íóæäè çà ñèãóðíîñò òðÿáâà äà ñà ãàðàíòèðàíè. Òî íå ìîæå äà áúäå áóòàíî íàïðåä, çàùîòî íåçàäîâîëåíàòà íóæäà îò ñèãóðíîñò îñòàâà çàâèíàãè ïîäëåæàùà, âèíàãè èñêàéêè ñâîåòî óäîâëåòâîðÿâàíå. Ìàñëîó 1.Ôîêóñ âúðõó íóæäèòå íà ó÷åíèöèòå è ó÷èòåëèòå Âçàèìîîòíîøåíèÿòà â êëàñíàòà ñòàÿ ñà âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó íóæäèòå íà ó÷èòåëÿ è íà ó÷åíèöèòå. Êîè ñà òåçè íóæäè? Ñïîðåä Ó. Ãëàñúð îñíîâíèòå ÷îâåøêè ïîòðåáíîñòè ñà îöåëÿâàíå, ñèëà, ïðèíàäëåæíîñò, ñâîáîäà è çàáàâëåíèå. Ñïîðåä Åéáðàõàì Ìàñëîó, áàçîâèòå íóæäè ñà îöåëÿâàíå, çàùèòà/áåçîïàñíîñò, ïðèíàäëåæíîñò, êîìïåòåíòíîñò/çíàíèÿ è àâòîíîìíîñò èëè ñåáå-ðåàëèçèðàíå. ÍÍÊ ðàçøèðÿâà òîâà ïîçíàíèå êàòî äîáàâÿ ìíîãî ïîâå÷å çíà÷èìè ïîòðåáíîñòè èëè öåííîñòè. Íåçàâèñèìî îò êàòåãîðèèòå, ó÷åíèöèòå íå íîñÿò ñàìî íóæäàòà ñè îò çíàíèÿ â ó÷èëèùå. Òå èäâàò íà ó÷èëèùå è ñ ïîòðåáíîñòè îò çàáàâëåíèå, ïðèíàäëåæíîñò, ñâîáîäà, êîìïåòåíòíîñò, àâòîíîìíîñò. Çà ó÷èòåëÿ, êîéòî öåíè âçàèìîîòíîøåíèÿòà â êëàñà, âñè÷êè òåçè 108

íóæäè ñà çíà÷èìè. Àêî òåçè ïîòðåáíîñòè íå ñà ïðèçíàòè è ïîñðåùíàòè, ó÷åíèöèòå íÿìà äà ñå ÷óâñòâàò ñèãóðíè, òàêà ÷å íàïúëíî äà ñå ïîñâåòÿò íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ. Ó. Ãëàñúð ïðîâîêèðà ñúñ „Êàêâî ùå ñòàíå àêî ïðîìåíèì ôîêóñà â ó÷èëèùå îò äèñöèïëèíèðàíå íà ó÷åíèöèòå êúì ïîñðåùàíå íà ïîòðåáíîñòèòå? Ó÷åíèöèòå, êîèòî èçãëåæäàò ìíîãî ðàçëè÷íè ïî îòíîøåíèå íà àêàäåìè÷íèòå ñè ïîñòèæåíèÿ, âñúùíîñò ñè ïðèëè÷àò ìíîãî, òúé êàòî èìàò åäíè è ñúùè ïîòðåáíîñòè”. Äîâåðèåòî â êëàñà íàðàñòâà ìíîãî, êîãàòî ó÷åíèöèòå âèæäàò, ÷å ñà ïîäêðåïåíè òåõíèòå áàçîâè íóæäè, îòêîëêîòî àêî ñå èçòúêâàò òåõíèòå àêàäåìè÷íèòå ðàçëè÷èÿ. 2. Ó÷åíå è ïðàêòèêóâàíå íà åçèêà íà äàâàíå è ïîëó÷à ïîëó÷àâàíå (åçèêà íà ÍÍÊ) ÍÍÊ) Îò íà÷èíà, ïî êîéòî êîìóíèêèðàìå íàøèòå ïîòðåáíîñòè è èçñëóøâàìå ïîòðåáíîñòèòå íà äðóãèòå, çàâèñè äàëè òå ùå áúäàò óäîâëåòâîðåíè. Â êëàñíà ñòàÿ, êîÿòî çà÷èòà âçàèìîîòíîøåíèÿòà, ó÷åíèöèòå è ó÷èòåëÿ ïðàêòèêóâàò îñúçíàòîñò çà ÷îâåøêèòå íóæäè è íîâè íà÷èíè çà èçðàçÿâàíå íà íóæäèòå, òàêà ÷å äà áúäàò ÷óòè. Ïðàêòèêóâàò è èçêóñòâîòî íà åìïàòèÿåìïàòèÿòà – äà ðàçáèðàò êàêòî ñâîèòå ÷óâñòâà è íóæäè, òàêà è òåçè íà äðóãèòå õîðà. Ó÷åíèöèòå è ó÷èòåëÿ îòäåëÿò âðåìå äà ïðàêòèêóâàò åçèê, êîéòî íå å êîíôðîíòèâåí, òàêà ÷å âñè÷êè ãëàñîâå äà áúäàò ÷óòè áåç âìåíÿâàíå íà âèíà è êðèòèêà. Â êëàñà ñå óñâîÿâàò óìåíèÿ çà „èíòåëèãåíòíîñò íà îòíîøåíèÿòà” – ïðåäïîëàãàíå ÷óâñòâàòà íà äðóãèòå îò äóìèòå è åçèêà íà òÿëîòî, èäåíòèôèöèðàíå íà öåííîñòèòå – ñîáñòâåíèòå è íà îñòàíàëèòå; ïðåâåæäàíå íà îñúæäàíèÿòà â èçðàçè íà ÷óâñòâà è ïîòðåáíîñòè èëè ñòðàòåãèè çà ïîñðåùàíå íà íóæäèòå, ïîåìàíå íà îòãîâîðíîñò çà ñîáñòâåíèòå åìîöèè, ìèñëè è äåéñòâèÿ. Áåç ñúìíåíèå, êîãàòî èìà äîâåðèå è åìîöèîíàëíà ñèãóðíîñò â êëàñà, òîâà ñúçäàâà äîáðà îñíîâà çà ó÷åíå. Çà äà èìà òàêàâà ñðåäà å æèçíåíî âàæíî äà ñå ïîñòàâÿò âçàèìîîòíîøåíèÿòà â öåíòúðà, çàåäíî ñ ó÷åáíèÿ ïðåäìåò. Ïðåâîä îò The Compassionate Classroom: Ìèðîñëàâà Äåë÷åâàÄåë÷åâàÏåïåëäæèéñêà, Ïåïåëäæèéñêà îáó÷èòåë íà äåöà îò 4-10 ãîäèíè è ó÷èòåëè, âîäåù íà Àçáóêà íà îáùóâàíåòî è Èãðè çà ñúðöåòî è óìà, óìà 109

ïðîãðàìè, êîèòî èçïîëçâàò ìåòîäà íà ÍÍÊ è ðàáîòÿò çà ðàçâèâàíå íà åìîöèîíàëíà ãðàìîòíîñò è óìåíèÿ çà îáùóâàíå.

Êàêâî ïðàâÿò è êàê æèâåÿò àðèñòîêðàòèòå íà äóõà, äóäóõîâíèòå ñâðúõ÷îâåöè? ñâðúõ÷îâåöè?

"Íàé-äóõîâíèòå õîðà, à òå ñà íàé-ñèëíè, îòêðèâàò ñâîåòî ùàñòèå òàì, êúäåòî äðóãèòå ùå íàìåðÿò ñâîåòî óíèùîæåíèå. Â ëàáèðèíòà íà òâúðäîñò ñðåùó ñåáå ñè è äðóãèòå, â òåõíèòå íåñïèðíè åêñïåðèìåíòè; ñåáåîãðàíè÷àâàíåòî å ðàäîñò çà òÿõ è òÿõíî çàâîåâàíèå; àñêåòèçìúò ñå ïðåâðúùà â òåõåí õàðàêòåð, íóæäà, èíñòèíêò... Ðåøàâàíåòî íà òðóäíè çàäà÷è å òÿõíà ïðèâèëåãèÿ, äà èãðàÿò ñ òåæåñòè, êîèòî ùå ñìàæàò äðóãèòå - òÿõíà îòìîðà. Ïîçíàíèåòî å ôîðìà íà àñêåòèçúì. Òå ñà íàé-âèñøèÿò âèä ÷îâåöè è íÿìà ïî-ðàäîñòíè è äîñòîéíè çà ëþáîâ îò òÿõ – åäíîòî íå èçêëþ÷âà äðóãîòî." 110

Ôðèäðèõ Íèöøå, Íèöøå "Àíòèõðèñò" Ôðèäðèõ Ôðèäðèõ Íèöøå – Èäåîëîãúò íà ìîäåðíèÿ ïúò íà ×îâåêà êúì Áîãà ñïîäåëè ñíèìêà íà Friedrich Nietzsche. "The most spiritual men, as the strongest, find their happiness where others would find their destruction: in the labyrinth, in hardness against themselves and others, in experiments. Their joy is self-conquest: asceticism becomes in them nature, need, and instinct. Difficult tasks are a privilege to them; to play with burdens that crush others, a recreation. Knowledge-a form of asceticism. They are the most venerable kind of man: that does not preclude their being the most cheerful and the kindliest.” Friedrich Nietzsche, Nietzsche The Anti-Christ

111

ÍÈÅ, ÁÚËÃÀÐÈÒÅ Íàøàòà èñòîðèÿ å ïðàâåíà îò ó÷èòå ó÷èòåëè!

Áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ ïðåç âåêîâåòå å ïðàâåíà îñíîâíî îñíîâíî îò áúëãàðñêè ó÷èòåëè... Íå ñàìî ÷èòàëèùåòî, íî è áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå å áèëî åäíà ñàìîáèòíà èíñòèòóöèÿ, íÿìàùà àíàëîã â ñâåòà. Åäèí àíàëèç íà ó÷èëèùíîòî äåëî ùå ïîêàæå, ÷å îùå ïðåç ÕVII-XVIII â., ÷å äîðè è ïðåç XIX â. â ìíîãî îòíîøåíèÿ íà ãëàâà îò íàñåëåíèåòî ñìå èçïðåâàðâàëè öèâèëèçîâàíà Åâðîïà ïî ìàñîâîñò íà øêîëàòà è ãðàìîòíîñò íà íàñåëåíèåòî. Îíÿ íåâåðîÿòåí äóõ, íîñåí îò èíòåðåñíè ëè÷íîñòè ñúñ çàáåëåæèòåëíè çíàíèÿ è îùå ïî-çàáåëåæèòåëíî æåëàíèå äà ãè ïðåäàäàò íà äðóãèòå ïî íà÷èí, êîéòî óâëè÷à è êàòî ùàôåòà, å äîñòèãíàë äîðè äî ñðåäàòà íà ÕÕ âåê. Êàêòî ïèøå Ãåîðãè Ìàðêîâ â åäèí îò çàäî÷íèòå ñè ðåïîðòàæè: „Ó÷èòåëèòå ñìÿ112

òàõà îáåêòèâíîñòòà çà ïðîÿâà íà çàäúëæèòåëíà ÷åñòíîñò è èñêàõà îò ó÷åíèöèòå ñè äà áúäàò îáåêòèâíè. Ïàìåòòà ìè å çàïàçèëà ó÷èòåëñêîòî ÷óâñòâî çà áëàãîðîäñòâî è äîñòîéíñòâî..." È ïàê Ãåîðãè Ìàðêîâ êàçâà: „Êàòî ÷åòåø èñòîðèèòå íà äðóãè íàðîäè, âèæäàø, ÷å òå ñà ïðàâåíè îò êðàëå, ãåíåðàëè è ïîëèòèöè. Íàøàòà èñòîðèÿ, áúëãàðñêàòà, å ïðàâåíà îò ó÷èòåëè! Òîâà íÿêîè èëè íå ãî çíàÿò, èëè íå ãî ðàçáèðàò!". Ïåòêî Ðà÷îâ Ñëàâåéêîâ îòáåëÿçâà ïî îòíîøåíèå íà ó÷èòåëèòå âúâ â. „Ìàêåäîíèÿ" ïðåç 1868 ã.: „Òåæúê ïîäâèã äà èçâàäÿò íàðîäà íè îò ìðàêà íà íåâåæåñòâîòî". Ïúðâîòî ó÷èëèùå â Äîëíà Îðÿõîâèöà å îòêðèòî ïðåç 1830 ã. – îòíà÷àëî â äîìîâå íà áóäíè äîëíîîðÿõîâ÷àíè, ïîñëå â êèëèÿ â öúðêâàòà. Îùå ïðåç 1840 ã. ñå ïîñòðîèëà ñãðàäà çà íåãî. Ïîñëå äðóãà. Çà äà ñå ñòèãíå äî òàì öÿëîòî ñåëèùå äà ñå çàõâàíå è ïîñòðîè ñòàáèëíî ó÷èëèùå ïðåç 1891 ã., â êîåòî ñå ó÷åëî ÷àê äî 1932 ã. Íàðåêëè ãî "Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé". Òîâà èìå è äî äíåñ íîñè ìåñòíîòî ó÷èëèùå, êîåòî âå÷å ñå ïîìåùàâà â ñúâðåìåííà ñãðàäà. Ïúðâèòå ó÷èòåëè áèëè îò Ãîðíà Îðÿõîâèöà è Ëÿñêîâåö. Çàâèíàãè å çàïîìíåí äàñêàë Äèìèòúð Ñòîåâ Ôóòåêîâ îò Ãîðíà Îðÿõîâèöà. Íî ñ ãîäèíèòå íèêîé âå÷å íå ãî ñâúðçâàë ñ ðîäíîòî ìó ìÿñòî. Íàé-íàïðåä òîé íàïðàâèë âïå÷àòëåíèå ñ ìåëîäè÷íèÿ ñè ãëàñ, òîâà ñå öåíÿëî – ïååë â öúðêâàòà, êîÿòî ïî îíîâà âðåìå áèëà êðåïèòåëêàòà íà äóõà. Äàñêàë Äèìèòúð áèë ïîêàíåí çà ó÷èòåë íàé-íàïðåä â ñúñåäíîòî ñåëî Äðàãàíîâî, äàâàëè ìó 1000 ãðîøà ãîäèøíà çàïëàòà. Íî äîëíîîðÿõîâñêèòå ïúðâåíöè ðàçâúðçàëè êåñèèòå è ìó ïðåäëîæèëè 2000 ãðîøà. Òîãàâà òîâà áèëè äîáðè ïàðè - ñ 1000 ãðîøà ñå ñòðîÿëà êúùà, êèëî ìåñî ñòðóâàëî ãðîø. Äîëíîîðÿõîâ÷àíè äàëè íà äàñêàëà áåçïëàòíî äâîðíî ìÿñòî, ìàòåðèàëè çà êúùà, íîñåëè ìó õðàíà. Íî òîâà áèëî áèòîâàòà ñòðàíà. Ïîâå÷åòî îò ïàðèòå òîé äàâàë çà êíèãè è âåñòíèöè. Èçâúí ó÷èëèùåòî ñå çàåìàë ñ ðåøàâàíåòî íà ñïîðîâå, âîäèë àðõèâèòå â êìåòñòâîòî, èçâúðøâàë äåëáè íà èìîòè... Äàñêàë Äèìèòúð èìàë äåñåò äúùåðè. Âñå ÷àêàë äà ìó ñå ðîäè ìîì÷å. Òî äîøëî êàòî åäèíàäåñåòîòî ìó äåòå. Îòíà÷àëî, êàêòî íàâñÿêúäå â Áúëãàðèÿ, íà ó÷èëèùå õîäåëè ñàìî ìîì÷åòàòà. Íî äàñêàë Äèìèòúð âçåë äà âîäè 113

ìîìè÷åòàòà ñè â øêîëîòî. Êàòî âèäåëè, ÷å äåöàòà íà Äàñêàëà ÷åòàò è ïèøàò, è ïî-ïúðâèòå äîëíîîðÿõîâ÷àíè çàïî÷íàëè äà ïðàùàò äúùåðèòå ñè íà ó÷èëèùå. Òàêà îùå îò 1860 ã. â ó÷èëèùåòî â Äîëíà Îðÿõîâèöà ó÷åëè çàåäíî ìîì÷åòà è ìîìè÷åòà. Ïðåç 1859 ã. â Äîëíà Îðÿõîâèöà èäâàò êàòî ó÷èòåëè Ãåîðãè è Íèêîëà Áîøíàêîâè. Ãåîðãè Áîøíàêîâ ïðåäè áèë äèàðáåêèðñêè çàòî÷åíèê. Äîêàòî å â èçãíàíèå, ñå ñáëèæàâà ñ ðóñêè è ïîëñêè åìèãðàíòè è îò òÿõ ïîëó÷àâà ìíîãî ìåäèöèíñêè çíàíèÿ, êîèòî âïîñëåäñòâèå ïðèëàãà êàòî íàðîäåí ëå÷èòåë. Äâàìàòà äàñêàëè âúâåæäàò òåòðàäêèòå. Íàé-äîáðèÿò ó÷åíèê íà äàñêàë Äèìèòúð áèë Õðèñòî Ïîïîâ. Ñèí íà ñâåùåíèêà Äèìèòúð Ñòîÿíîâ, ó êîãîòî Ëåâñêè è îòåö Ìàòåé Ïðåîáðàæåíñêè îòñÿäàò ïðè ïîñåùåíèÿòà ñè â Äîëíà Îðÿõîâèöà. Õðèñòî Ïîïîâ îùå êàòî ó÷åíèê áèë ïîìîùíèê íà äàñêàëà. Ó÷èëèùåòî â Äîëíà Îðÿõîâèöà áèëî ñðåä ïúðâèòå â ñòðàíàòà, â êîèòî ñå ïðåïîäàâàëî çåìåîïèñàíèå, èñòîðèÿ è ñìÿòàíå. Ïðåç 1888 ã. ìëàäèÿò òîãàâà ó÷èòåë – ñïîìåíàòèÿò Õðèñòî Ïîïîâ, èçäàâà äîðè ó÷åáíèê "Íà÷àëíà ïðàêòè÷åñêà àðèòìåòèêà çà 3-òî è 4-òî îòäåëåíèå". Ñ ãîäèíèòå òîé ñå èçäèãà äî íàé-âèäíèÿ ïðåäñòàâèòåë â Áúëãàðèÿ íà ìåæäóíàðîäíèÿ åçèê åñïåðàíòî. Íàïèñàë å íÿêîëêî ó÷åáíèöè, à îùå îò 1902 ã. ïðèäîáèâà ìåæäóíàðîäíà èçâåñòíîñò. Ñòàíàë ÷ëåí íà Ôðåíñêîòî äðóæåñòâî çà ïðîïàãàíäà íà åñïåðàíòî. Ðåäîì ñ òîâà ñúòðóäíè÷è íà äåñåòêè âåñòíèöè è ñïèñàíèÿ ñ ðàçêàçè, ñòèõîâå, àôîðèçìè, èñòîðè÷åñêè ñòàòèè, ïåäàãîãè÷åñêè è ïðèðîäíè èçñëåäâàíèÿ. Ïî íåãîâî âðåìå â Äîëíà Îðÿõîâèöà ó÷èëèùåòî ñòàâà è ïðîãèìíàçèàëíî. Äíåñ óëèöèòå, íà êîèòî ñà æèâåëè äàñêàë Äèìèòúð è Õðèñòî Ïîïîâ, íîñÿò òåõíèòå èìåíà. Ïúðâàòà ó÷èòåëêà â Äîëíà Îðÿõîâèöà áèëà Àíà Àðàáîâà, äîøëà â ñåëîòî ïðåç 1893 ã. Ïðåç 1912 ã. çàïî÷âà ðàáîòà è ïúðâàòà æåíà ó÷èòåëêà, ðîäåíà â Äîëíà Îðÿõîâèöà – Ìàðèÿ Ìèð÷åâà. Òÿ å çàâúðøèëà èíñòèòóò çà îñíîâíè ó÷èòåëè. Ñ íåÿ àòìîñôåðàòà ñðåä ïðåïîäàâàòåëèòå ñå îáîãàòÿâà íåèìîâåðíî. Ìèð÷åâà å íàâñÿêúäå: â ÷èòàëèùåòî, â òåàòðàëíàòà òðóïà, âúâ Âúçäúðæàòåëíîòî äðóæåñòâî, â òóðèñòè÷åñêîòî, â æåíñêîòî äðóæåñòâî. Î÷àðîâàòåëíà, óâàæàâàíà è îáè÷àíà îò íàñåëåíèåòî, àêòèâíî ó÷àñòâà â 114

òåàòðàëíàòà òðóïà íà ó÷èòåëèòå, êîÿòî èçíàñÿ ïðåäñòàâëåíèÿ çà âúçïèòàíèåòî íà äîëíîîðÿõîâ÷àíè â ïàòðèîòè÷åí äóõ. Äúùåðÿòà íà óâàæàâàíèÿ ó÷èòåë Àòàíàñ Êîëåâ îò Äîëíà Îðÿõîâèöà – Ìàðà Êîëåâà, çà êîÿòî âå÷å ïèñàõìå â "Äåñàíò", ðîäåíà ïðåç 1922 ã., å áúëãàðêàòà, èìàëà ÷åñòòà äà èçïåå "Àèäà" â Êàéðî ïî ïîâîä ãîäèøíèíà îò îòêðèâàíåòî íà Ñóåöêèÿ êàíàë, íà êîÿòî ñà ïàðòíèðàëè Ìàðèî äåë Ìîíàêî, ×åçàðå Âàëåòè, Êàðëî Ïè÷èíàòî, Íèêîëà Ðîñè-Ëåìåíè. Òÿ å ïÿëà ïîä äèðèãåíòñòâîòî íà Òóëèî Ñåðàôèíè, Àëôðåäî Ñèìîíåòî, Àíòîíèî Ãóàäàíüî è ïîêîðÿâà ïóáëèêàòà íà Èòàëèÿ, Ãåðìàíèÿ, Àâñòðèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ. Òîâà ñà ñàìî ùðèõè êúì åäíî îòìèíàëî âðåìå, êîåòî íàäàëè ùå ñå ïîâòîðè. Îíîâà âðåìå, â êîåòî ó÷èòåëèòå ñà áèëè èñòèíñêè íàðîäíè áóäèòåëè, äàëè îáëèêà íà åäèí íåáèâàë ïúëíîöåíåí è êóëòóðåí æèâîò. Îáè÷àíè è öåíåíè îò íàðîäà. È ïàê ùå öèòèðàìå Ïåòêî Ðà÷îâ Ñëàâåéêîâ, êîéòî èçòúêâà: „Áëàãîäàðåíèÿ íà òèÿ ñòàðàíèÿ è ñòðàäàíèÿòà íà òåçè íàðîäíè òðóæåíèöè, íèå íå ñìå â òàêîâà óíèçèòåëíî ñúñòîÿíèå, â êàêâîòî áÿõìå." Îò ôåéñáóêåéñáóê-ñòðàíèöàòà íà Dobrin Dimitrov Dobrev

Èçäèãàíåòî íà ñàìàòà ßïîíèÿ íå å áèëî ïîâå÷å áåëåæèáåëåæèòî è íåî÷àê íåî÷àêâàíî îò èçäèãàíåòî íà Áúëãàðèÿ Èç: Âàêàðåëñêî îâ÷àð÷å íàïèñàëî õèìíà íà Õàðâàðä ... Áóäíîòî è æàäíî çà íàóêà áúëãàð÷å ñå õàðåñàëî íà àìåðèêàíöèòå è ñ òÿõíà ïðåïîðúêà ïðåç 1884 ã. çàìèíàëî çà ÑÀÙ çà äà ïðîäúëæè îáðàçîâàíèåòî ñè. Â Íîâèÿ ñâÿò ó÷èë ïîñëåäîâàòåëíî â òðè ó÷åáíè çàâåäåíèÿ – ïúðâîíà÷àëíî çà êðàòêî èçó÷àâà àíãëèéñêè â àêàäåìèÿòà â Áðèäæòúí, Íþ Äæúðñè. Ïðåç 1888 âçåìà óñïåøíî äèïëîìà îò Òåîëîãè÷íîòî ó÷èëèùå ïðè óíèâåðñèòåòà "Õàóúðä" â ñòîëèöàòà Âàøèíãòîí è íàêðàÿ çàâúðøâà Êîëåãèÿòà â Õàðâàðäñêèÿ óíèâåðñèòåò ïðè Êåéìáðèäæ â Áîñòúí, Ìàñà÷óçåòñ. Êàòî ñòóäåíò Âàòðàëñêè îùå â íà÷àëîòî ñå îòëè÷èë ñ îñîáåíî äîáðîòî ñè ïîçíàâàíå íà àíãëèéñêèÿ åçèê. Çàòîâà, ìàêàð è 115

÷óæäåíåö, îùå äîêàòî ó÷èë â àêàäåìèÿòà, ñïå÷åëèë ëèòåðàòóðíî ñúñòåçàíèå ïî äåêëàìàöèÿ. Çàðàäè ïèñàòåëñêèòå ìó íàêëîííîñòè, áðàäàòà è ãîðäàòà îñàíêà, ñúó÷åíèöèòå ìó â Àìåðèêà âçåëè äà ãî íàðè÷àò "áúëãàðñêèÿ Òîëñòîé".

Íî íàé-áåëåæèòîòî ìó ïîñòèæåíèå å íàïèñâàíåòî íà áàêàëàâúðñêèÿ õèìí íà ðåíîìèðàíèÿ óíèâåðñèòåò "Õàðâàðä". Çíàìåíàòåëíîòî ñúáèòèå ñå ñëó÷âà íà 17 þíè 1894 ã. Â àíîíèìíèÿ êîíêóðñ çà íàïèñâàíåòî íà òåêñòà íà ïåñåíòà – åìáëåìà íà íàé-ñòàðîòî âèñøå ó÷åáíî çàâåäåíèå â ÑÀÙ, âñè÷êèòå îáùî 560 ñòóäåíòè îò íåãîâèÿ âèïóñê ó÷àñòâàò ñ ïñåâäîíèìè. Íèêîé íå ñå ñúìíÿâà, ÷å ÷åñòòà íà òúðæåñòâàòà ïî ñëó÷àé äèïëîìèðàíåòî äà ñå ïåå òåêñòúò íà íåãîâèÿ õèìí, ùå ñå ïàäíå íà íÿêîãî îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà íàé-âèñøèòå êðúãîâå íà àìåðèêàíñêîòî îáùåñòâî. Òîãàâà, êàêòî è äíåñ â Õàðâàðä è âå÷íèÿ ìó ñúïåðíèê îò ñúùèÿ ãðàä Éåéë ó÷àò ñàìî äåöàòà íà åëèòà – èçâåñòíè ïîëèòèöè, áàíêåðè è àðèñòîêðàòè. Çàòîâà è èíòåðåñúò íà ïóáëèêàòà å îãðîìåí – êîé ñå êðèå çàä èìåòî Pope, êîåòî æóðèòî, ñúñòàâåíî îò ïðåïîäàâàòåëè, íîìèíèðà çà ïúðâåíåö. Çà âñåîáùî ó÷óäâàíå ñå îêàçâà, ÷å òîé å íåèçâåñòåí ÷óæäåíåö, è òî îò åäíà ñúâñåì íåïîçíàòà ñòðàíà, íàìèðàùà ñå 116

íÿêúäå íà Áàëêàíèòå. Âñúùíîñò òîâà áèë íàøåíåöúò, êîéòî ñè èçáðàë ïðÿêîðà ïî èìåòî íà ëþáèìèÿ ñè àíãëèéñêè ïîåò Àëåêñàíäúð Ïîóï. Ñëåä ïúðâîíà÷àëíàòà êîíôóçèÿ âñè÷êè – è ñòóäåíòè è ïðåïîäàâàòåëè, ñå âòóðâàò äà ïîçäðàâÿâàò ñêðîìíèÿ ÷óæäåíåö. Ñúáèòèåòî ñå ïðåâðúùà â èñòèíñêà ñåíçàöèÿ – íàéèçâåñòíèòå àìåðèêàíñêè âåñòíèöè ñå íàäïðåâàðâàò äà ïóáëèêóâàò òåêñòà íà õèìíà. Àâòîðèòåòíè èçäàíèÿ, êàòî "Áîñòúí ãëîóá", "Áîñòúí òðàíñêðèïò" è "Íþ Éîðê òðèáþí" ãî ïå÷àòàò ïðèäðóæåí ñ ïîðòðåòà íà íåãîâèÿ ñúçäàòåë è Âàòðàëñêè âêóñâà ñâåòîâíà ñëàâà. "Àç èìàì ñàìî ñêúïè è áëàãîäàðíè ñïîìåíè îò ìîåòî ñòóäåíòñòâî â Àìåðèêà. Áëàãîðîäñòâîòî, óñëóæëèâîñòòà è ñïðàâåäëèâîñòòà íà ïðîôåñîðèòå, êîëåãèàëíîñòòà è âåëèêîäóøèåòî íà ñòóäåíòèòå è äîñåãà ìè ñãðÿâàò ñúðöåòî – ïèøå â ñïîìåíèòå ñè Âàòðàëñêè äåñåòèëåòèÿ ñëåä ñëó÷êàòà. – ... Êîãàòî áÿõ îùå â àêàäåìèÿòà, ïðåç 1885 ã. ïîëó÷èõ íàãðàäà â ïúðâåíñòâî ïî äåêëàìàöèÿ. Ñàìî äîáëåñòíè ïðîôåñîðè ìîãàò äà îòäàäàò è ïðèçíàÿò òàêîâà îòëè÷èå íà ÷óæäåíåö. Â åäèí àíîíèìåí ëèòåðàòóðåí êîíêóðñ â 1894 ã. íàçíà÷åíàòà êîìèñèÿ èçáðà ìîÿ õèìí êàòî íàé-äîáúð. Ãîëÿìà áå èçíåíàäàòà ÷å àç áÿõ íåãîâèÿò àâòîð - åäèíñòâåíèÿò áúëãàðèí â êëàñ îò 560 äóøè... àëà àç íå çàáåëÿçàõ ïðîÿâà íà íèêàêâà îçëîáà, êàêâàòî íàïðèìåð Ïúðëè÷åâ îïèñâà, ÷å ñè å èçïàòèë ïîðàäè ëèòåðàòóðíàòà ñè ïîáåäà â Àòèíà. Â Êåéìáðèäæ, íàïðîòèâ, ìíîçèíà, è ïðîôåñîðè è ñòóäåíòè, ñúðäå÷íî ìè ñúðàäâàõà. Âñè÷êè áîñòîíñêè âåñòíèöè ïèñàõà çà ñëó÷àÿ, êàòî ïîâå÷åòî ïå÷àòèõà ñàìèÿ õèìí ñ ìîÿ ïîðòðåò è îáñòîéíà ñòàòèÿ çà àâòîðà ìó." Ñïîìíÿ ñè è äðóã ïðèìåð çà àìåðèêàíñêî âåëèêîäóøèå: "Âåäíúæ óïðàæíÿâàõìå ïðåä ïðîôåñîðà ïî ðèòîðèêà èçâåñòíà ðå÷ çà äåêëàìàöèÿ. Åäèí ñëåä äðóã ñòóäåíòèòå çàâúðøâàõà ñ ïàòðèîòè÷íîòî èçðå÷åíèå îò ñåíàòîðà Ëîäæ: "... òîâà êàòî âúðøèø, òàêúâ êàòî áúäåø, òè ùå ñå óäîñòîèø çà èìåòî Àìåðèêàíåö – íàé-áëàãîðîäíîòî è äîñòîéíî èìå ïîä ñëúíöåòî!" Êîãàòî äîéäå ìîÿ ðåä, è àç èçäåêëàìèðàõ ðå÷òà è çàâúðøèõ ñúñ ñúùèòå äóìè. Íî ïðåäè äà ñå ïîêëîíÿ, ïî îáè÷àÿ, àç ìóäíî è ÿñíî äîáàâèõ: "Ñ èçêëþ÷åíèå, ðàçáèðà ñå, íà èìåòî Áúëãàðèí!" Òàÿ ìîÿ îðèãèíàëíà äîáàâêà èçíåíàäàíèòå ïðîôåñîðè è ñòóäåíòè ïîçäðàâèõà ñ íåâèíåí ñìÿõ è ãðúì îò ïðîäúëæè117

òåëíè ðúêîïëÿñêàíèÿ. Àêî áÿõ ñòîðèë òîâà â Àòèíà èëè Áåëãðàä, ñòóäåíòèòå áèõà ìå ðàçêúñàëè. Íàé-ìàëêî ùÿõà äà íàïðàâÿò ñòîÿíåòî ìè â óíèâåðñèòåòà íåâúçìîæíî. À òèÿ áëàãîðîäíè àìåðèêàíöè ìå àïëîäèðàõà, óâàæàâàõà ïîâå÷å, ïîíåæå áÿõ ëîÿëåí íà ñâîåòî ìàëêî îòå÷åñòâî. ×óäíî ëè å òîãàç, ÷å ïîäèð Áúëãàðèÿ àç íàé-ìíîãî îáèêíàõ Àìåðèêà è àìåðèêàíöèòå." Ëèòåðàòóðíèÿò óñïåõ ïðîìåíÿ æèâîòà ìó è òîé ñå îòêàçâà äà ñòàíå ïðîïîâåäíèê, êàêòî ïúðâîíà÷àëíî å âúçíàìåðÿâàë, à âå÷å ìå÷òàå äà ñòàíå æóðíàëèñò, ïîåò è ïèñàòåë. Îò ïèåäåñòàëà íà äîáèòàòà ïî ÷óäîäååí íà÷èí èçâåñòíîñò Âàòðàëñêè îáèêàëÿ Àìåðèêà íàäëúæ è øèð. Îáèêàëÿ ùàòèòå Ìàñà÷óçåòñ, Ìåéí, Íþ Õåìïøèð, Âúðìîíò, Êúíåêòèêúò, Íþ Éîðê, Ïåíñèëâàíèÿ, Îõàéî, Âèðäæèíèÿ, Èíäèàíà è Èëèíîéñ, à ñúùî è Êàíàäà. Íàâñÿêúäå ãî ïðèåìàò äîáðå è óñïÿâà äà ñå èçäúðæà êàòî èçíàñÿ ñêàçêè è ïèøå ñòàòèè íå ñàìî âúðõó ðàçëè÷íè ðåëèãèîçíî-åòè÷íè òåìè, à è çà ñâîåòî îòå÷åñòâî Áúëãàðèÿ è áúëãàðèòå. Êàòî ñòóäåíò, ñêàç÷èê è æóðíàëèñò Âàòðàëñêè ïðåêàðâà 17 ãîäèíè â Àìåðèêà. Íàé-èçíåíàäâàùî, ïîñòèãíàë áëÿñêàâà êàðèåðà, ìå÷òà è çà âñåêè àìåðèêàíåö, ïðåç 1900 ã. òîé ðåøàâà, ÷å òðÿáâà äà ñå âúðíå â Áúëãàðèÿ. Ïî îíîâà âðåìå ðîäèíàòà íè ïðåæèâÿâà åäèí îò íàé-ãîëåìèòå ñè âúçõîäè è çà ïúðâèÿ áúëãàðèí, çàâúðøèë Õàðâàðä, âúçìîæíîñòèòå ó íàñ èçãëåæäàò òîëêîâà íåîãðàíè÷åíè, êîëêîòî ñà è â Àìåðèêà. Ñÿêàø â ïîòâúðæäåíèå íà òîçè ïîäåì å è åäèí öèòàò îò ðå÷ íà ïðåçèäåíòà Òåîäîð Ðóçâåëò, íà êîéòî ñàìèÿò Âàòðàëñêè ñå íàòúêâà: "Íÿìà íàðîä, êîéòî ïðåç ïîñëåäíèÿ òðèäåñåò è ïåò ãîäèøåí ïåðèîä äà å íàïðåäíàë òîëêîâà ìíîãî è òúé áúðçî êàòî áúëãàðñêèÿ. Àìåðèêàíöèòå èìàò ïðè÷èíà äà ñå ãîðäåÿò, ÷å Ðîáåðò êîëåæ å äàë íå íà ìàëöèíà ÷åëíè áúëãàðñêè ãðàæäàíè îáðàçîâàíèå, òà ñ òîâà ñà èãðàëè åäíà îñîáåíà ðîëÿ â èçäèãàíåòî íà áúëãàðñêèÿ íàðîä... Èçäèãàíåòî íà ñàìàòà ßïîíèÿ íå å áèëî ïîâå÷å áåëåæèòî è íåî÷àêâàíî îò èçäèãàíåòî íà Áúëãàðèÿ." Çàòîâà íàé-ñúêðîâåíîòî ìó æåëàíèå å äà ïðåäàäå îïèòà è çíàíèÿòà, êîèòî å ïîëó÷èë îò íàé-áúðçî ïðîñïåðèðàùàòà ñòðàíà â ñâåòà, è ïðåäèìñòâàòà íà "àíãëîñàêñêèÿ õàðàêòåð, êàêòî ñàì ãî íàðè÷à, íà ñâîèòå ñúíàðîäíèöè. È íàèñòèíà ñå 118

çàåìà ñ òàçè çàäà÷à ñ âúçðîæäåíñêè æàð, íî ïîëó÷àâà ñàìî ðàçî÷àðîâàíèÿ. Èçòî÷íèê: 168 chasa

119

ÒÂÎÐ×ÅÑÒÂÎ Ïîåçèÿòà – àóòîïñèÿ íà äóøåâíîñòòà Àòèíà Äèìèòðîâà

Ïîåçèÿòà å òîâà, êîåòî ñå ãóáè ïðè ïðåâîäà (Ð. Ôðîñò) Ïîåçèÿòà å èçêóñòâî, êîåòî ñå óïîâàâà íà ÷óâñòâàòà. Ïîåçèÿòà å âúçìîæíîñòòà äà ïðîÿâèø ãðàöèîçíîñò, êîãàòî ñòúïâàø âúðõó ñ÷óïåíè ñòúêëà. Ïîåçèÿòà å ñàìîñòîÿòåëíèÿò èçáîð äà èçáåðåø ñïðèíöîâêà, êîÿòî ïëàâíî äà ïðåìèíå ïðåç êðåõêàòà ñòåíà íà âåíèòå òè. Èìåííî ïîåçèÿòà äàâà âúçìîæíîñòòà äà èçðàçèø íàéãðåõîâíèòå ìîìåíòè, âðåìåòî, äî êîåòî íå æåëàåø äà èìà äîñòúï âñåêè, ñ íàé-áîæåñòâåíèòå ñëîâà, â íàé-ìîãúùèÿ ðåä. Òîâà èçêóñòâî ñÿêàø ïîìàãà âñåêè äà òè ïðîñòè ïîðîöèòå. Òî÷íî ÷ðåç íåãî òè ùå ñïîäåëèø çà íÿêîè äîñåãà ïðåìúë÷àâàíè íåùà… ñÿêàø ñà ïîäâèã. Ïîåçèÿòà å èçêëþ÷èòåëíî ïðåöèçíà ïîäðåäáà íà ñèëíè äóìè, ïîðîäåíè îò åäíà õàîòè÷íà äåéñòâèòåëíîñò, ïðåñúçäàäåíà îò êàòðàíåíî ÷åðíî ìàñòèëî ñ ïî÷åðêà íà èíòåëèãåíòåí òâîðåö. Ïîåçèÿòà ñà äóìèòå, êîèòî ìîæåø äà ðåäèø âíèìàòåëíî îò ìèãà íà ñúáóæäàíåòî ñè äî íà÷àëîòî íà íîùòà. Ïîíåæå èçêóñòâîòî íå ñå ïîä÷èíÿâà ñàìî íà ñòðîãèòå èçèñêâàíèÿ íà åçèêà, òî âëàñòâà. Äàëå÷ ïî-ðàçóìíî å äà êàæåì, ÷å ãîñïîäàðÿò å ïîåçèÿòà, à åçèêúò å íåèí ðîá. Îñíîâíàòà öåë íà åäèí ïðåâîä å äà ñå ïîëó÷è èíòåðåñíà è äîñòîâåðíà òåëåïîðòàöèÿ íà äóìèòå îò åäèí åçèê íà äðóã. Òîâà óñïåøíî ìîæå äà ñå ïîëó÷è ñ îáèêíîâåíè ñëîâà – ñòàíäàðòíè èçðàçè… Êîãàòî îáà÷å èìàìå ïðåäâèä èçêóñòâî, óïîâàâàùî ñå íà ÷óâñòâàòà, ùå å áåçóìíî äà ìèñëèì, ÷å óñåùàíèÿòà äîñóù ñå ïðåíàñÿò ÷ðåç äóìèòå. Èíòåëèãåíòíèÿò ïðåâîäà÷ ïðåöèçíî èçâúðøâà òàçè òåëåïîðòàöèÿ – èçáèðà íàé-êà÷åñòâåíèòå ñèíîíèìè (äàëè îáà÷å èìà ìîãúù ñèíîíèì íà „ëþáîâ”?), ñïàçâà õîäà íà äóìèòå (÷óâñòâàòà íå ñà ëè õàîòè÷íè?), ñëåäè çà çàïàçâàíåòî íà ãëàâíàòà èäåÿ (â ïðåâîäà òÿ íå áèâà ëè îãðàáåíà?). Òåçè ÷óâñòâà íÿìà êàê, ïîñðåäñòâîì åçèêà, äà ñå ïðåíå120

ñàò è ÷óæäåñòðàííèÿò ÷èòàòåëÿò âèíàãè äà èìà ðàâíîïîñòàâåí äîñòúï ñ òîçè, êîéòî ÷åòå íà ðîäíèÿ åçèê. Âñÿêà òåëåïîðòàöèÿ îãðàáâà îðèãèíàëà. Êîãàòî ïðàâèì êîïèå íà õàðòèåí íîñèòåë – òîé å ðàçëè÷åí îò îðèãèíàëà, íî âñå ïàê èìà íåãîâèòå õàðàêòåðèñòèêè. Êîãàòî îáà÷å íàïðàâèì êîïèå íà ñàìîòî ïúðâîíà÷àëíî êîïèå, òîãàâà âå÷å èìàìå èçáëåäíÿâàíå. Ñúùîòî å è ñ ïðåâîäà. Òîé ìîæå äà áúäå ñïîëó÷ëèâ – äà íîñè îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà òâîð÷åñòâîòî íà àâòîðà, íî âñå ïàê íÿìà ñúùîòî óõàíèå íà îðèãèíàëà; ëèïñâà äåâñòâåíîñòòà íà èçêàçà. Êîãàòî òîçè ïðåâîä ñå âèäîèçìåíè îùå, òâúðäå ìíîãî òåêñòúò å ïðåòúðïÿë ïðîìÿíà è ïðèëèêèòå ñ íà÷àëíèÿ îáðàç íàìàëÿâàò çíà÷èòåëíî. Ïðåâîäúò å âèñøå èçêóñòâî, ÷èÿòî öåë íå å äà íàïðàâè àáñîëþòíî êîðåêòíà àóòîïñèÿ íà ÷óâñòâàòà íà åäèí ïèñàòåë. Äóìèòå ñå ïîääàâàò, ÷óâñòâàòà íå ïîäëåæàò íà òîâà. Ñïîìåíàõ, ÷å ïîåçèÿòà å íèç îò ãðåõîâíè è áîæåñòâåíè ÷óâñòâà. Åäèí ïðåâîäà÷ ñå ïîä÷èíÿâà íà äóìèòå. Íî åçèêúò å ðîá íà ïîåçèÿòà, òàêà ÷å äîðè ñòàðàòåëíèÿò ïðåâîäà÷ å ïîä èãîòî íà àâòîðîâàòà äóøåâíîñò. Ïîåçèÿòà äàâà âúçìîæíîñò çà èçêëþ÷èòåëíî ãðàöèîçíè äâèæåíèÿ íà äóìèòå:

Íå ùå ìå ðàçáåðåø, íå ìå âèíè! È äðóãè ïðåäè òåá íå ñà óñïåëè. Ïðåç âåêîâåòå êîëêî ëè æåíè äóõà ñè áóåí â ìîéòà êðúâ ñà âëåëè! È â ëàáèðèíòèòå íà ìîÿòà äóøà, êîãàòî áåçâúçâðàòíî ñå èçãóáèø, íåäåé, íå ìå óïðåêâàé çà òîâà! Òè ñàì âúâ ìåí ïîèñêà äà ñå âëþáèø! Ìàðèÿ Âåðãîâà Ñàìèòå äóìè ñà êðàñèâè, äîðè îòñòðàíÿâàéêè âñÿêàêúâ äîñòúï äî ÷óâñòâàòà, êîèòî ñà íàïèñàëè ñòèõîâåòå… Íî èñòèíñêàòà ñòîéíîñò èäâà íå ñàìî îò òàçè ãðàöèîçíîñò, íî îò óñåùàíèÿòà, êîèòî ñå ïîðàæäàò. Êîãàòî å ïèñàíî ñ ÷óâñòâî, çâó÷è äîñòîâåðíî. Äîðè íàé-êðàòêèòå îòêúñè íîñÿò áîæåñòâåíî óõàíèå íà äóøåâíîñòòà íà àâòîðà: 121

Íå çàä íå÷èé ãðúá íà çàâåò ïðèþòåíà, à äî ðàìî ñðåùó âÿòúð çàâèëíÿë. Áëàãà Äèìèòðîâà Êîãàòî â ïîåçèÿòà ñå ãîâîðè çà ïðåñòúïëåíèÿ íà ïëúòòà èëè äóøåâíîñòòà, òå çâó÷àò èçêëþ÷èòåëíî ïðèâëåêàòåëíî è äîñåãà äî òÿõ å íàñëàäà:

×óâñòâàì ãî – íå ïðîñòî íè íàïóñêà... Òÿ ñè òúðñè âèð äà ñå óäàâè. Èäå ìè íåáåòî äà èçêúðòÿ, äåòî ñúäè òúé íåñïðàâåäëèâî. Ëþáîâòà – íåâèííàòà – å ìúðòâà. À óáèéöèòå îñòàâàò æèâè. Êàìåëèÿ Êîíäîâà

Áîëêàòà, âúîáùå òúìíàòà ãàìà îò ÷óâñòâà, íå èç÷åçâà – áëàãîäàðåíèå íà ïîåçèÿòà òÿ ñå çàñèëâà, íî çâó÷è î÷àðîâàòåëíî, äîðè ðèñóâàíà ñ êúðâàâè ðúöå. Êàêâîòî è äà ñå íàïèøå â ñòèõîâå, ÷èòàòåëèòå ñà äîñòàòú÷íî èíòåëèãåíòíè, çà äà ãî ðàçòúëêóâàò ñ äîðè ïî-êðàñèâ çàìèñúë è äîñòàòú÷íî äàëå÷ îò àâòîðîâàòà äóøåâíîñò, çà äà íå ðàçáåðàò èñòèíñêèÿ ñìèñúë íà íàïèñàíîòî. Òàêà èëè èíà÷å, âñåêè îñòàâà óäîâëåòâîðåí – è àâòîðà, è ÷èòàòåëÿò, è ëèðè÷åñêèÿò ãåðîé, ÷èèòî ïðåñòúïëåíèÿ ñå ïðåâðúùàò â ïîäâèçè… Ïîåçèÿòà ìîæå äà òå íàêàðà äà ïðîñòèø âñåêè ãðÿõ. Ãðàáåæúò òè áå ñòðàøåí, íî ñâåùåí ìúæúò å â íàé-ãîëÿìàòà ñè ñèëà… êîãàòî å îò ñëàáîñò ïîáåäåí. Äàìÿí Äàìÿíîâ Åäèí îò íàé-ïðåêðàñíèòå íà÷èíè çà èçðàçÿâàíå íà ëþáîâ ñà íåïðåõîäíîñòòà íà ñòèõîâåòå è ìîùòà íà ÷óâñòâàòà, îáëå÷åíè â ñèëíè äóìè.

Îáè÷àì òå, çàùîòî ïëóâàø â ïîëóìðàêà 122

íà ñâîÿ íåíà÷åíàò äåí, è ìèñëÿ àç, ÷å òè ñè Òÿ! — ÷å òåáå ÷àêà äóõúò, ãîäèíè çàáëóäåí, è â îêåàí ìúãëà ñå âçèðàì è ñòðàäàÿ, êúì òåáå óñòðåìåí, è åòî ìå íà áåçäíàòà íà êðàÿ. Ïåéî ßâîðîâ ×ðåç ïîåçèÿòà ñå ïðàâè àóòîïñèÿ íà äóøåâíîñòòà. Â ðîëÿòà íà èíñòðóìåíòè ñà äóìèòå, âàæíî å êîé áîðàâè ñ òÿõ îáà÷å – òîâà å àâòîðúò. Âñåêè ïðåâîäà÷ ìîæå åäèíñòâåíî äà áúäå íåãîâ àñèñòåíò.

Ïîåçèÿòà ÷óâñòâà ñëàâíè èçëàãà è äîñòúï äî äóøåâíîñòòà òÿ ïðåäëàãà. Íàðêîòèê, êàïñóëèðàí â ñïðèíöîâêà çàáèâàìå âúâ âåíèòå áåç îáîñíîâêà. Äóìèòå êàòî áàëåðèíè ñâîÿòà ãðàöèîçíîñò çàïàçâàò è òåõíèòå íîçå ïî ìúêàòà – óñëîâíî ñ÷óïåíè ñòúêëà, äà âúðâÿò íå ñå îòêàçâàò. Äà çàãúðáèì ñòðåìåæèòå äà óïîâàâàìå äóìèòå – íåêà! …. è äà ñå îòäàäåì íà äåâñòâåíèÿ èçêàç ïîëåêà…. Àâòîðñêî È, äà… Ïîåçèÿòà ñå ãóáè ïðè ïðåâîäà. Ïîåçèÿòà ñà èäåàëè, ñòðåìåæè è ÷óâñòâà, êîèòî ñà îòâúä äóìèòå. Ïðåâîäà÷úò æîíãëèðà ñàìî ñ äóìè, íå ìó å ïðèñúùî íèùî ïîâå÷å. Åñåíöèÿòà îò ñëîâàòà – èñòèíñêàòà ïîåçèÿ íà ÷óâñòâàòà, îñòàâà èçâúí ñïîñîáíîñòèòå çà ïðåíîñ íà äóìè îò åäèí åçèê â äðóã.

123

ÈÄÅÍÒÈ×ÍÎÑÒ Çà Áúëãàðèÿ ìîæå äà ñå êàæå, ÷å å ñâîáîäíà ñòðàíà èëè, ïîïî-ïðàâèëíî êà êàçàíî – Áúëãàðèÿ å ñòðàííà ñâîáîäà Çà Áúëãàðèÿ ìîæå äà ñå êàæå, ÷å å ñâîáîäíà ñòðàíà. Èëè ïî-ïðàâèëíî êàçàíî – Áúëãàðèÿ å ñòðàííà ñâîáîäà. Ïî óñòðîéñòâî å äúðæàâà, â êîÿòî âñåêè ñå óñòðîéâà êàêòî íàìåðè. Íàìèðà ñå íà êðúñòîïúòÿ íà äðåáíèòå àìáèöèè. Íàñåëåíèåòî é ñå ñúñòîè îò áèâøè, ñåãàøíè è áúäåùè ìèíèñòðè. Çàíÿòèåòî íà âñè÷êè ñå ñúñòîè â òîâà: ñåãàøíèòå ìèíèñòðè äà äàâàò àìíèñòèÿ íà áèâøèòå, à áúäåùèòå – íà ñåãàøíèòå. Ñòðàíàòà å ðàçäåëåíà íà 14 îêðúãà, 60 ïàðòèè, 600 êðèëà, 6 õèëÿäè ãðóïè è 6 ìèëèîíà ìíåíèÿ, êàòî âñÿêî îòäåëíî ìíåíèå ïîäëåæè íà ðàçöåïëåíèå. Ðàçïîëîæåíà å ìåæäó ãðàíèöèòå ñè, à ðàçïîëîæåíèòå â íåÿ íå çíàÿò íèêàêâè ãðàíèöè. Ñíàáäåíà å ñ æåëåçíèöè, ÷ðåç êîèòî íàé-ëåñíî ñå ñòèãà äî êàòàñòðîôà.

Èìà äîáðè è óðåäåíè ïðàâè ïúòèùà, îáà÷å ïîäàíèöèòå é ïðåäïî÷èòàò äà âúðâÿò ïî êðèâèòå, çàùîòî ñà ïî-óòúïêàíè. Äúðæàâàòà ñè ñëóæè ñ òåëåôîíè, à äúðæàâíèöèòå – ñ òåëåôîí÷åòà. 124

Ñòîëèöàòà é èìà îáùåñòâåíè ñãðàäè è óëèöè, êàòî óëèöèòå ñà ïúëíè ñ óëè÷íèöè, à îáùåñòâåíèòå ñãðàäè ñ îáùåñòâåíèöè. Ñëó÷âà ñå îáà÷å è îáðàòíîòî – óëè÷íèöèòå ñå íàñòàíÿâàò â îáùåñòâåíèòå ñãðàäè, à îáùåñòâåíèöèòå ñå ïðàùàò íà óëèöàòà. Ñòðàíàòà èìà äúðæàâåí ñòðîé, íî ñàìèÿò ñòðîé íå âúðâè ïîä ñòðîé. Äúðæàâàòà ñå óïðàâëÿâà îò õîðà, ñïîðåä ñëó÷àÿ. Ñëó÷àèòå ïúê ñå óïðàâëÿâàò îò ñëó÷àéíè õîðà. Áúëãàðèÿ òúðãóâà ñ âñè÷êè. Íî ñëó÷âà ñå è îáðàòíîòî – âñè÷êè äà òúðãóâàò ñ Áúëãàðèÿ. Íàöèîíàëíèÿò äåâèç íà äúðæàâàòà å „Ñúåäèíåíèåòî ïðàâè ñèëàòà“, ïîñòàâåí âúðõó ðàçåäèíåíîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå, íà êîåòî ìó å íóæíî äà íàìåðè åäíà ñèëà, êîÿòî äà ìó íàïðàâè ñúåäèíåíèåòî. Äúðæàâíèÿò äåâèç íà íàöèÿòà ïúê å „Áîæå ïàçè Áúëãàðèÿ!“. Â ñëó÷àÿ Áîã å íàòîâàðåí äà ïàçè Áúëãàðèÿ âåðîÿòíî çàùîòî äðóãèòå ñà çàåòè äà ñè ïàçÿò ÷àñòíèòå èíòåðåñè. Âåñòíèê "Ùóðåö Ùóðåö", Ïúòåâîäèòåë çà Áúëãàðèÿ – ÏúòèÙóðåö Ñòàòèÿ: "Ïúòåâîäèòåë Ïúòèùà è Áåçïúòèå", Áåçïúòèå Àâòîð: Ðàéêî Àëåêñèåâ, Àëåêñèåâ ãð. Ñîôèÿ, 1933 ã. (Öèòèðàí îò Tanya Lyapcheva)

125

Ëîãè÷åñêà çàäà÷à çà òàëàíòëèâè è òâîð÷åñêè ìèñ ìèñëåùè õîðà, à íå çà ñàìîíàäåÿíè èíòåíçèâíî çàòúïÿâàùè ãëó ãëóïàöè...

Ñìåëî äàâàéòå ñâîèòå ïðåäïîëîæåíèÿ! Ìèñëåòå, íå ñå îòêàçâàéòå áúðçî, íå òúðñåòå îòãîâîðà íàãîòîâî...

126

ÏÎËÎÂÅÒÅ, ÑÅÊÑÚÒ, ËÞÁÎÂÒÀ "Æåíàòà íå å ñïîñîáíà íà ïðèÿòåëñòâî, òÿ çíàå ñàìî ëþëþáîâòà" áîâòà" è îùå ìèñëè îò Ôðèäðèõ Íèöøå

Ôðèäðèõ Íèöøå - Èäåîëîãúò íà ìîäåðíèÿ ïúò íà ×îâåêà êúì Áîãà "... Æåíàòà îùå íå å ñïîñîáíà íà ïðèÿòåëñòâî, òÿ çíàå ñàìî ëþáîâòà..." Èç âèðòóàëíî èçäàíèå íà "Òúé ðå÷å Çàðàòóñòðà", ïðåâîä Ì. Áåë÷åâà "Íèå îáè÷àìå æèâîòà íå çàùîòî îáè÷àìå äà æèâååì, à çàùîòî ñìå ïðèâèêíàëè äà îáè÷àìå." (Ôðèäðèõ Íèöøå) "We love life, not because we are used to living but because we are used to loving." (Friedrich Nietzsche)

127

There is always some madness in love. But there is also always some reason in madness." Friedrich Nietzsche, Thus Spoke Zarathustra "Âèíàãè èìà íÿêàêâà ëóäîñò â ëþáîâòà. Íî âèíàãè èìà è íÿêàêâà ïðè÷èíà çà ëóäîñòòà." Ôðèäðèõ Íèöøå, Òúé ðå÷å Çàðàòóñòða "Îùå å ñâîáîäåí çà âåëèêè äóøè ñâîáîäíèÿò æèâîò. Íàèñòèíà êîéòî ïðèòåæàâà ìàëêî, òîëêîâà ïî-ìàëêî ùå ãî ïðèòåæàâàò: õâàëà íà ìàëêàòà áåäíîñò!"

128

129

"Âñè÷êè èñòèíñêè ñòðàõîòíè ìèñëè ñå ðàæäàò ïî âðåìå íà ðàçõîäêà." “All truly great thoughts are conceived while walking.” Friedrich Nietzsche

130

131

Åäèí õóáàâ öèòàò, êàñàåù æåíñêàòà äóøà

Ïðèÿòåëþ, îáè÷à ëè òå æåíà íå áÿãàé îò íåÿ, ìàëêî ñà æåíèòå, êîèòî ìîãàò äà îáè÷àò. Äà, íà äóìè âñè÷êè, íî íà äåéñòâèÿ – íå. Îáè÷àò ïàðèòå, êîëèòå, ïîäàðúöèòå, ñêúïèòå âåùè, ëóêñîçíèòå êóðîðòè. Òÿ – èñòèíñêàòà æåíà – ÷àêà, ñòðàäà, ïëà÷å, ïðîùàâà... íî, ïðèÿòåëþ, èäâà ìîìåíò, â êîéòî ñïèðà. Òîãàâà, ïîâÿðâàé, è çâåçäè äà ù ïîäàðèø, íÿìà äà ñå âúðíå. Â ìîìåíòà, â êîéòî çàïî÷íå äà ñå ñìåå íà ãëóïàâèòå øåãè íà äðóã, äðàãè ïðèÿòåëþ, ïîçäðàâëåíèÿ, òàçè æåíà âå÷å ïðèíàäëåæè íà äðóã. Äæîí Ãðåé (Öèòèðàí îò Nelly TGercheva)

132

Îò òîâà, ÷å óìúò å ìúæêà ïîòåíöèÿ, ñúâñåì íå ñëåäâà, ÷å íÿìà ìúæåìúæå-ãëóïàöè – èëè èëè ïúê ÷å íÿìà æåíè, êîèòî ñà ïîïî-óìíè îò ïîâå÷åòî ìúæå

Âðúùàì ñå îò ðàçõîäêàòà ñè. Âèäÿõ ìíîãî âëþáåíè äâîéêè è ñå âïå÷àòëèõ; èçãëåæäà åñåíòà íàèñòèíà å ðîìàíòè÷åí ñåçîí, íå ïî-ìàëêî îò ïðîëåòòà. Äà, íî ñëåä ðàçõîäêàòà â ñúçíàíèåòî ìè ñå çàâúðòÿ ñëåäíàòà äîñàäíà ìèñúë, êîÿòî íÿìà äà ìå îñòàâè äîêàòî íå ÿ èçðàçÿ "íà õàðòèÿ"; åòî, ïðàâÿ ãî: Íÿìà ïî-æàëêà êàðòèíà îò âëþáåíèÿò ìúæ; â ëþáîâòà íèé, ìúæåòå, ñè ãóáèì èçöÿëî óìà. Íà âëþáåíèòå æåíè îáà÷å ëþáîâòà ñÿêàø ñúâñåì íå èì ñå îòðàçÿâà; ïðè÷èíàòà èçãëåæäà å òîâà, ÷å òå, ìèëèòå, ïðîñòî íÿìà êàêâî äà ãóáÿò, äðóãîÿ÷å êàçàíî, îíîâà, êîåòî ìîæå äà áúäå çàãóáåíî â ëþáîâòà, òå ïîíà÷àëî ñè ãî íÿìàò. Çàáåëåæêà: Ìîëÿ èçêàçâàíåòî ìè äà íå ñå ïðèåìà êàòî ïðåêàëåíî äèñêðèìèíàöèîííî èëè ñåêñèñòêî. Ñèëàòà íà æåíàòà, áëàãîäàðåíèå íà êîÿòî òÿ äúëæè ñâîÿòà æåíñòâåíîñò, ïî îá133

ùîòî ðàçáèðàíå íå å óìúò, à... ÷óâñòâàòà, ÷óâñòâèòåëíîñòòà, æåíñêàòà äóøà å æåíñêà äîêîëêîòî ñå âëàäåå îò ÷óâñòâèòåëíîñòòà. Ñúâñåì íå å âÿðíî òîâà, ÷å óìúò ïðåâúçõîæäà ÷óâñòâàòà, íåùî ïîâå÷å, ñúâñåì ñèãóðíî å, ÷å ÷óâñòâàòà ïðåâúçõîæäàò óìà – ïîðàäè êîåòî æåíèòå èìàò ðåä ïðåäèìñòâà ïðåä íàñ, ìúæåòå, ïðåâúçõîæäàò íè ìíîãîêðàòíî â ïñèõè÷íî îòíîøåíèå. Å, îò òîâà, ÷å óìúò å ìúæêà ïîòåíöèÿ, ñúâñåì íå ñëåäâà, ÷å íÿìà ìúæå-ãëóïàöè – èëè ïúê ÷å íÿìà æåíè, êîèòî ñà çíà÷èòåëíî ïî-óìíè îò ïîâå÷åòî ìúæå. Íî ãëóïàâèÿò ìúæ å çíà÷èòåëíî ïî-ìàëêî ìúæ, óìíàòà, àëà íå÷óâñòâèòåëíà æåíà å òîëêîâà ïî-ìàëêî æåíñòâåíà. Êàçâàò, ÷å ìúæåòå îñîáåíî ñèëíî ñå áèëè âïå÷àòëÿâàëè îò óìà íà ìúæà. Êîåòî èìåííî è ïîêàçâà çà ñåòåí ïúò, ÷å âñåêè ïîë òúðñè è öåíè â äðóãèÿ îíîâà, êîåòî ñàì íÿìà; çàòîâà è ïîëîâåòå ñà ñè è òàêà íåîáõîäèìè, ñúñòàâëÿâàéêè äâåòå ñóáñòàíöèàëíè ïîëîâèíêè íà öÿëîòî, íàðå÷åíî ÷îâåê.

134

ÄÅÃÐÀÄÀÖÈß 3 : 18+ Èñòèíàòà – çàä òîâà, êîåòî çíàåì 04 November 2014 ã., Àâòîð Àäðèàíà Àâðàìîâà

Äîáúð äåí! Èëè äîáúð âå÷åð…. Èëè íàïðàâî – íàçäðàâå, ÷å å ïî-ïðèÿòíî. • Ðîäèòåëèòå òðÿáâà äà âíèìàâàò ïðè èçïîëçâàíåòî íà âúíøíè èçòî÷íèöè íà ìîòèâàöèÿ – ïîäàðúöè, ïàðè, ïðèâèëåãèè, çà äà íå áúäå ïîòèñíàòî ðàçâèòèåòî íà âúòðåøíàòà ìîòèâàöèÿ. Ïîõâàëèòå çà ïîñòèæåíèÿ ñà àäåêâàòíè, àêî äåòåòî ñå å çàõâàíàëî ñ êîíêðåòíà äåéíîñò, çàùîòî ìó å èíòåðåñíî è èñêà, à íå çà äà çàðàäâà ðîäèòåëèòå ñè è äà ïîëó÷è ïðèçíàíèå îò òÿõ. Äåòåòî èìà âúçìîæíîñò äà ðàçâèå ïîòåíöèàëà ñè, êîãàòî ñå ÷óâñòâà ñâîáîäíî äà èçñëåäâà ñâåòà è äà ñå íàñî÷âà êúì íåùàòà, êîèòî ñà ìó èíòåðåñíè è ìó õàðåñâàò. ×óâñòâîòî çà ñîá-

ñòâåíèÿ óñïåõ å äîñòàòú÷íà íàãðàäà çà äåöàòà è óñèëâà òÿõíàòà ìîòèâàöèÿ äà áúäàò àêòèâíè.

Äíåñ ïàê ùå âè ãîâîðÿ çà íåïúëíîëåòíèòå òèéíîâå. Ïî ñòàð îáè÷àé âè ïðèêàíâàì äà ñå çàðåäèòå ñ äîçà òúðïåíèå è ðàçáèðà ñå – ðàêèÿ. ×åñòíî êàçàíî – çíàì, ÷å âè äðàçíè äà ÷åòåòå çà äåãðàäàöèÿòà íà ìëàäèòå. Çíàì è ÷å âè ïèñâà, çàùîòî âàøèòå äåöà, âèäèòå ëè, íå ïðàâÿò òàêà, òå ñà àíãåë÷åòà, à 135

íèå ãè èçêàðâàìå ëîøè, íåâúçïèòàíè è ñåêñóàëíî çàâèñèìè. Ñ äúëáîêà òúãà îáà÷å ùå âè êàæà, ÷å æèâååòå â îùå ïî-äúëáîêà çàáëóäà.

Â ïðåäèøíèòå äâå ÷àñòè íà „Äåãðàäàöèÿ” ðàçêàçàõ çà ïîðòàëà ask.fm, êúäåòî ìàëîëåòíè äå÷èöà ñå ñúáëè÷àò ïðåä íàäúðâåíè ÷è÷êîâöè-ïåäîôèëè, ïñóâàò è ãîâîðÿò ìðúñîòèè. Ðàçêàçàõ âè è çà ò.íàð. ‘’ êóðâåíñêè’’ ñòðàíèöè âúâ Ôåéñáóê, ïúëíè ñúñ ñíèìêè íà ãîëè íåïúëíîëåòíè áúëãàðêè. ×åñòíî êàçàíî ñè ìèñëåõ, ÷å òåìàòà å èç÷åðïàíà. Äîêàòî íå ïîïàäíàõ íà ïîðåäíàòà ñòðàíèöà â ñîöèàëíàòà ìðåæà ñúñ ñíèìêè íà ñúáëå÷åíè äåâîéêè, êîÿòî ïðèêàíâà êëèêíåòå âúðõó ëèíê, âîäåù êúì ñàéò ñúñ çâó÷íîòî çàãëàâèå „êóðâîëÿê”. Îêàçâà ñå, ÷å åðîòè÷íèòå ñíèìêè è êëèïîâåòå îò ask.fm ñà íàïúëíî áåçîáèäíè â ñðàâíåíèå ñ ìàòåðèàëèòå âúâ âúïðîñíèÿ èíòåðíåò ñàéò. 18 + Ìîìè÷åòà, ñ ïðèâèäíî äåòñêà ôèçèîíîìèÿ ñå ñúáëè÷àò ãîëè ïðåä êàìåðà íà òåëåôîí èëè êîìïþòúð, à ñëåä òîâà çàïî÷âàò äà ñå îïèïâàò è ìàñòóðáèðàò. Âñå ñè ìèñëÿ, ÷å âñè÷êî ñúì âèäÿëà, àìà äåâîéêè íà âèäèìà âúçðàñò 15-16 ãîäèíè äà ñè çàâèðàò äåçîäîðàíò èëè õèìèêàë â èíòèìíèòå ÷àñòè – òîâà âå÷å å íåíîðìàëíî. Íî (çà îãðîìíî ñúæàëåíèå) è òîâà íå å êðàÿ. Ïî âñè÷êî ëè÷è, ÷å ïîâå÷åòî îò âèäåàòà ñà ïðàâåíè, çà äà áúäàò èçïðàòåíè íà íÿêîãî. Èãðàòà íà äåâîéêèòå ñ êàìåðàòà, âúçäóøíèòå öåëóâêè è åõèäíèòå óñìèâêè íàäàëè ñà ñëó÷àéíè. Ùå ïðîïóñíà ñêó÷íàòà ÷àñò ñúñ ñòàíäàðòíèÿ ñåêñ ìåæäó íåâðúñòíè ìîì÷åòà è ìîìè÷åòà. Òàì âñè÷êî å ÿñíî – íåïúëíîëåòíè äåâîéêè, íà êîèòî îùå íå ñà èì ïîðàñíàëè ãúðäè, ñå ðàçäàâàò ïðåä êàìåðàòà. Çà ñïîìåí. Ïðîäúëæàâàì – âèäåîêëèïîâå ñ àíàëåí ñåêñ íà ôîíà íà áúëãàðñêà ÷àëãà ïåñåí. Êëàñèêà. Óæ àíàëíèÿò ñåêñ áèë òàáó çà æåíèòå. Õàõ, ÿâíî íå è çà ìíîãî îò íåïúëíîëåòíèòå áúëãàðêè. Äîêàòî íàâúðøàò ïúëíîëåòèå òå âå÷å ùå ñà îïèòàëè ïî÷òè âñè÷êî â ñåêñà è ùå ñà èìàëè ïîâå÷å èíòèìíè ïàðòíüîðè, îòêîëêîòî ðîäèòåëèòå èì âçåòè çàåäíî. Â ñëó÷àé, ÷å ñå ñúìíÿâàòå äàëè êëèïîâåòå ñà made in BG – î, äà, ðîäíî ïðîèçâîäñòâî ñà. È ïî ïúøêàíèÿòà ùå ãè 136

ïîçíàåòå, è ïî ÷àëãàòà, è ïî ôèçèîíîìèèòå, è ïî äèàëåêòà êàòî ìîìè÷åòàòà ïðèêàíâàò çà „îùå”, à ìîì÷åòàòà îòãîâàðÿò ñ „âúðòè, äàâàé” íà áóðãàñêè. Ñÿêàø ñúì ïîïàäíàëà â ïîðíîïîðòàë. ×åñòíî êàçàíî, àêî òåçè êëèïîâå ñå ïóñíàò â íÿêîé ïîðíî-ñàéò ïåðôåêòíî ùå ñå â ïèøàò â êîíöåïöèÿòà çà „àìàòüîðè” ñ ïîòåíöèàë çà ðàçâèòèå.. Òðîéêà? Äà, ñíèìàëè ñà ñå êàê ïðàâÿò òðîéêà. Åäíî ìîìè÷å ñ äâå ìîì÷åòà è ñ öÿëàòà ñè ãîðäîñò ïîçèðàò ïî âðåìå íà àêòà, äîêàòî äåâîéêàòà å â ðàçêðà÷åíà ïîçà ñå ÷óäè íà êîãî îò ïàðòíüîðèòå ñè äà îáúðíå âíèìàíèå ïî-íàïðåä. À òðåòèÿò – ñ êàìåðàòà, ñå âúçìóùàâà „ñ åäíî ìîìè÷å íå ìîæå äà ñå îïðàâèòå”. Ïðåçåðâàòèâè? Íÿìà òàêîâà íåùî. Íåïúëíîëåòíèòå íå ïîëçâàò – çà ê’âî ñà èì ? Ïúê è ñà ñêúïè 3-4 ëåâà, íÿìà íóæäà. Ïîñëå ñúùèòå ñå îçîâàâàò çàòúíàëè â çàåìè ïðåä êëèíèêè çà íåëåãàëíè àáîðòè… èëè ðàæäàò äåöà, êîèòî îïàçèë íè Ãîñïîä àêî âúçïèòàâàò ïî ñâîé îáðàç è ïîäîáèå. È çà çàâúðøåê ùå âè ðàçêàæà çà âèäåîòî, êîåòî ìå ïîòðåñå. Ìîìè÷å íà íå ïîâå÷å îò 16 ïðàâè ôåëàöèî â êëàñíà ñòàÿ (âèæäàò ñå ÷èíîâåòå, ñòîëîâåòå è ïàðêåòà). Íå ìè ñå èñêà äà ãàäàÿ, íî ñúäåéêè ïî ðàçìåðà íà... ïàðòíüîðà é, êàêòî è ïî áèðåíîòî ìó øêåìáå, íå èçãëåæäà êàòî äà å íà íåéíàòà âúçðàñò. Ïðåäïîëîæåíèÿòà ñòèãàò è ïî-äàëå÷, êàòî ñìåÿ äà òâúðäÿ, ÷å ïî ïúòÿ íà ëîãèêàòà , à èìåííî – çàêëþ÷åíà êëàñíà ñòàÿ, âèäèìî çðÿë ìúæ, òî áè ñëåäâàëî òîâà äà å ó÷èòåë…. Íàòàòúê Íàòàòúê… Íÿìà ñìèñúë äà ïðîäúëæàâàì. Íàñèëèõ ñå äà èçãëåäàì ìíîãî îò òåçè êëèïîâå, çà äà íàïèøà òàçè ñòàòèÿ. Ïîãíóñåíà ñúì. Íîâîòî ïîêîëåíèå ñå ïðåâðúùà â ÷óäîâèùíî ïîêîëåíèå. Ñàìîóíèùîæàâàò ñå, çàùîòî ìèñëÿò, ÷å òàêà ñà ãîòèíè è âúðâåæíè – íàé-âàæíèòå êà÷åñòâà çà åäèí áúëãàðñêè òèéí. Ïðè òÿõ íÿìà áúäåùå, òå ñà ìó òåãëèëè ÷åðâåíàòà ÷åðòà, íå ãî èñêàò. Èñêàò äà ïðàâÿò ñåêñ, äà èìàò áðîéêè, äà èìàò ëàéêîâå âúâ Ôåéñáóê è äà áúäàò õàðåñâàíè íà öåíàòà íà âñè÷êî. Òîëêîâà ñ òåõíèòå öåëè è æåëàíèÿ. 137

Íîðìàëíî? Â äíåøíèÿ èçâðàòåí è ñúùåâðåìåííî âèñîêîòåõíîëîãè÷åí ñâÿò, òðÿáâà äà ñìå íàÿñíî, ÷å ïî÷òè âñåêè, êîéòî ðàçïîëàãà ñúñ ñìàðò-òåëåôîí, èìà â íåãî åðîòè÷íè ñíèìêè è êëèïîâå. È âåðîÿòíî òîâà áè ñëåäâàëî äà áúäå íåùî íîðìàëíî çà 21-è âåê - àêî ñå ñíèìàòå ñ ïîëîâèíêàòà ñè, àêî ñòå ïîíå ïðåêðà÷èëè 18 ãîäèíè, è íàé-âå÷å, àêî ñíèìàíîòî îñòàíå ìåæäó âàñ, èëè áúäå èçòðèòî çàâèíàãè. Äà, òîâà â äíåøíî âðåìå ìîæå áè áèëî íîðìàëíî, íî òåìàòà òóê å äðóãà. Ïèòàì: Äîêîëêî å íîðìàëíî äåöà äà ñå øèáàò (áåç èçâèíåíèå) êàòî æèâîòíè? Äîêîëêî å íîðìàëíî äà íå èçïîëçâàò ïðåäïàçíè ñðåäñòâà? Äîêîëêî å íîðìàëíî äà ïðàâÿò áåçðàçáîðåí ñåêñ? Äîêîëêî å íîðìàëíî äà ïðàâÿò ñàéò, â êîéòî òåçè íåùà äà ñå êà÷âàò è äà áúäàò îáùåñòâåíî äîñòîÿíèå? Ñïîðåä àäìèíèñòðàòîðèòå òîâà òðÿáâà äà èì áúäå çà óðîê íà „êóðâèòå è ëåñíèòå ìîìè÷åòà”. Êàêúâ óðîê, áå, ìîì÷åòà (ïðåäïîëàãàì)?! Êàòî âèå ñàìèòå ãè ïîäñòðåêàâàòå òèÿ ìîìè÷åòà? Àêî òå ñà êóðâè âèå êàêâè ñòå? Ëóìïåíè? Êðåòåíè? Áîêëóöè? Êàêâè? Ïèòàì îùå è êúäå ñà ðîäèòåëèòå äà êîíòðîëèðàò äåäåöàòà, öàòà èíñòèòóöèèòå äà ñïðàò ïîíå ñàéòà è äà çàáðàíÿò òåçè ñòðàíèöè â ñîöèàëíèòå ìðåæè… êúäå ñà ó÷èòåëèòå? Èëè çà òÿõ äà íå ïèòàì, ñúäåéêè ïî åäèí îò êëèïîâåòå… Íî íåïúëíîëåòíèòå èìàò èçâèíåíèå – òå ñà ìëàäè è èì ñå æèâåå. Ãëåäàò êàêâî å ìîäåðíî è ãî ïðàâÿò. Ìîìè÷åòàòà æèâåÿò çà ìàëêî âíèìàíèå îò ñòðàíà íà ìîì÷åòàòà è ñà ãîòîâè íà êàêâî ëè íå. À ìîì÷åòàòà…. òå ïðîñòî èñêàò ïîðåäíàòà áðîéêà äà ñïèñúêà „ñ êîëêî ìîìè÷åòà ñúì ñïàë”, íàìèðàù ñå îáèêíîâåíî íà ïîñëåäíàòà ñòðàíèöà â òåòðàäêàòà ïî ìàòåìàòèêà. Îùå åäèí âúïðîñ:

138

Íà íÿêîé â òàçè äúðæàâà ïóêà ëè ìó êàêâî ïðàâÿò äåäåöàòà ìó â ñúñåäíàòà ñòàÿ èëè êàòî îòèäàò óæ íà êóïîí ïðè ñúñåäà? Íå ïèÿò ëèìîíàäà è íå ãëåäàò ôèëìè – ñàìî çà ñâåäåíèå. Ïðîèçâåæäàò ôèëìè è òî òàêèâà çà âúçðàñòíè. Íÿêîé òðÿáâà äà èì îáÿñíè, ÷å òàêà íå ñòàâà. ×å äà òå íàðè÷àò êóðâà è êóðâàð íå å êîìïëèìåíò .Ñàìî ÷å ðîäèòåëèòå íå ñå èíòåðåñóâàò, çàùîòî îùå íå ñà âèäåëè êàê òðèìà ðàç÷åêâàò äúùåðÿ èì, à òÿ ñå êåôè… ×óäÿ ñå, òðÿáâà ëè íÿêîé áàùà äà âëåçå â òîÿ ñàéò (òúðñåéêè äðóãè íåïúëíîëåòíè äåâîéêè) è äà ïîïàäíå íà íåïúëíîëåòíàòà ñè ìîìè÷å èëè íà ñèíà ñè ñ îùå äâå ïðèÿòåë÷åòà êàê îïðàâÿò íÿêîÿ ó÷åíè÷êà, òà äà ìó ïðèñåäíå ðàêèÿòà è äà ñè îòâîðè î÷èòå, ÷å òèÿ äåöà íå ñà ñàìî çà êðàñîòà, òå ñà è çàäúëæåíèå. Ñúæàëÿâàì çà òàçè ñòàòèÿ. Íî íÿêîé òðÿáâà äà ãîâîðè çà ïðîáëåìèòå íà íåïúëíîëåòíèòå ïðåäè äåâèàöèèòå èì íàèñòèíà äà ñà ñå ïðåâúðíàëè â íåùî íîðìàëíî è ïî-ñòðàøíîòî – â íåùî íåïîïðàâèìî.. Ñåêñúò íå å ìðúñíà äóìà, íî å ìðúñíî äà ñå ïðàâè ïóáëè÷íî îò ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè äåöà. Ðàçáèðàòå ëè, ãëåäêàòà íà íåïúëíîëåòíî ìîìè÷å ñ ïåíèñ â óñòàòà… åòî òîâà íå å íîðìàëíî.

139

Öåíòúð Öåíòúð çà ðàçâèòèå íà ëè÷íîñòòà HUMANUS

Òðåâîæåí ëè ñòå? ×óâñòâàòå ëè ñå èçîëèðàí? Èìàòå ëè ïðîáëåì, îò êîéòî íå âèæäàòå èçõîä? Òúðñèòå ëè ïðîìÿíà è ïî-äîáðî êà÷åñòâî íà æèâîò? Òîãàâà íè ñå îáàäåòå. Öåíòúðúò ïðåäëàãà ïðîôåñèîíàëíà ïîìîù íà âñè÷êè, êîèòî òúðñÿò ïðîìÿíà, ïîåôåêòèâíî ñàìîïîçíàíèå, îòãîâîðíîñò è àâòîðñòâî íàä ñîáñòâåíèÿ æèâîò, óìåíèÿ çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå è ïðåìàõâàíå íà ñòðåñà. Âñåêè, êîéòî èñêà äà ñúòðóäíè÷è íà Öåíòúðà èëè äà ïîëó÷è ñïåöèàëèçèðàíà êîíñóëòàöèÿ, íåêà äà ïèøå íà angeligdb@abv.bg Ñïèñàíèå HUMANUS: HUMANUS angeligdb@abv.bg, òåë. 0878269488 140