Сацыяльны аніматар: дапаможнік для актывістаў мясцовых супольнасцяў

Дапаможнік для актывістаў мясцовых супольнасцяў

САЦЫЯЛЬНЫ

АНІМАТАР САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Дапаможнік для актывістаў мясцовых супольнасцяў

САЦЫ

ЛЬНЫ

АНІМАТАР

Белхатаў-Гродна 2006 САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Publikacja wydana została dzięki środkom Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w ramach polsko-białoruskiego projektu “Szkoła animacji społecznej”. Публікацыя выдадзеная пры падтрымцы Міністэрства замежных спраў Польшчы ў межах праекта “Школа сацыяльнай анімацыі”. Прадстаўленыя ў публікацыі пункты гледжання з’яўляюцца меркаваннямі аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазіцыю Міністэрства замежных спраў Польшчы.

Агульная рэдакцыя: Вітаўт Руднік Укладальнікі: Вітаўт Руднік, Лана Руднік Тэхнічнае рэдагаванне: Валера Руселік Аўтар малюнкаў: Андрэй Чарнякевіч Аўтарка здымку на вокладцы: Алена Вінчэўская Выдавец: Bełchatowskie Stowarzyszenie Samorządowe PLUS w Bełchatowie Ul. Hellwiga 11, 97-400 Bełchatów Супраца: Грамадскае аб’яднанне “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятыў “Трэці сектар” Вул. Будзёнага, 48а -11, Гродна, 230004 Тэл. (+375-152) 75-71-72 e-mail: trecisektar@yahoo.com www.ts.adukatar.net Дапаможнік “Сацыяльны аніматар” складаецца з матэрыялаў, якія тычацца як тэарэтычных аспектаў самаарганізацыі дзейнасці людзей на карысць сваёй мясцовай супольнасці, так і канкрэтных інструментаў, з дапамогай якіх гэты працэс можна зрабіць больш эфектыўным. Выданне адрасаванае найперш тым, хто працуе, альбо хацеў бы працаваць у якасці сацыяльнага аніматара, а таксама тым, хто займаецца рэалізацыяй адукацыйных праграм для актывістаў мясцовых супольнасцяў. Наклад: 250 асобнікаў © Bełchatowskie Stowarzyszenie Samorządowe PLUS © Грамадскае аб’яднанне “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятыў “Трэці сектар” САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Змест 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Уводзіны 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Навука самаарганізацыі 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Што азначае развіваць мясцовую супольнасць?

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Што такое сацыяльная анімацыя?

11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ключавыя элементы сацыяльнай анімацыі 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Хто такі сацыяльны аніматар? Лідэр альбо сацыяльны аніматар?

13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Якія асабістыя якасці патрэбныя аніматару?

14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . З якімі цяжкасцямі можа сутыкнуцца сацыяльны аніматар?

15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Якімі прынцыпамі кіруецца аніматар?

16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Місія сацыяльных аніматараў 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метады і ўменні, прыдатныя сацыяльнаму аніматару 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Удзел у жыцці грамадства 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Чаму людзі супраціўляюцца пераменам?

21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Правілы ўплыву на людзей 22 . . . . . . . . . . . . . . . . Задачы аніматара на розных этапах арганізацыі мясцовай супольнасці 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Мадэль сацыяльнага дзеяння 24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Этапы дзейнасці аніматара ў мясцовай супольнасці 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Выяўленне і аналіз праблем: як гэта робіцца ў Польшчы?

26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Пра АСП альбо Ацэнку супольнасцю сваіх патрэбаў 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Працэс правядзення АСП 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метады выяўлення прыярытэтных мясцовых праблем. Лініі часу 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Паўструктураваная дыскусія 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Як скласці мапу праблем?

32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метад майстэрні 33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метады прыярытызацыі праблем 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метады аналізу праблем 36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Картаграфія праблемы 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Дрэва праблем 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Грамадскія сустрэчы 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Этапы групавой сустрэчы 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Як падрыхтаваць добрую сустрэчу?

41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Пра вядучага альбо фасілітатара 42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Мадэль фасілітацыі групавой сустрэчы 43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Пра што трэба помніць фасілітатару? САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Грамадская група 45 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Этапы стварэння грамадскіх груп. Дзейнасць грамадскай групы 46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Групы, арыентаваныя на пераўтварэнні 47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Што такое самадапамога? Што дае ўдзел у групе?

48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Функцыі самадапамогі 49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Этапы стварэння груп самадапамогі 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Што ўплывае на дзейнасць групы?

51 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Першая сустрэча групы самадапамогі 52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Паспяховая група 53 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . На што трэба звяртаць увагу пры працы з групай?

54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Структурны аналіз паводле Э.Берна 55 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Фазы развіцця групы ў супольнасці 56 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Планаванне вырашэння праблем супольнасці 57 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Функцыі ініцыятыўнай групы 58 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Збор дадатковай інфармацыі 59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Аналіз значнага акружэння 60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Як скласці мапу рэсурсаў?

61 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Вызначэнне шляхоў вырашэння праблем 62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Бура прапановаў 63 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Тэхніка намінальнай групы 64 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Праца малых груп 65 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Крытэры ацэнкі шляхоў вырашэння праблемы 66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Кіраванне праектамі 67 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Жыццёвы цыкл праекта 68 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Крытэры добрай фармулёўкі праблемы ў апісанні праекта 69 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Вызначэнне мэты праекта 70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Фармулёўка задач праекта 72 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Стварэнне працоўнага плана праекта 73 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Працоўны план праекта. Графік Ганта 74 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Метады прасоўвання плана вырашэння праблем (ПВП) 75 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Слоўнік тэрмінаў 77 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Спіс літаратуры САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Уводзіны Шаноўныя сябры!

7

З 2005-га года нашая арганізацыя здзяйсняе праграму, якую мы называем “Адкрытая школа мясцовай супольнасці”. Назва гэтай праграмы, на наш погляд, добра акрэслівае змест і характар нашай дзейнасці: мы імкнемся дапамагаць людзям вучыцца жыць і працаваць супольна з іншымі людзьмі. Мы робім гэта на аснове адкрытасці – нашая Школа адкрытая для прадстаўнікоў грамадскіх і дзяржаўных арганізацый, настаўнікаў і работнікаў культуры, проста актыўных грамадзян, якія імкнуцца зрабіць штосці карыснае для жыхароў мясцовасці, у якой яны жывуць. Дапаможнік, якую вы трымаеце зараз у руках, выйшаў у межах праекта “Школа сацыяльных аніматараў”. Праект гэты быў рэалізаваны на працягу 2006 года грамадскімі аб’яднаннямі “ПЛЮС” (Белхатаў, Польшча) і “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятыў “Трэці сектар” (Гродна, Беларусь) пры падтрымцы Міністэрства замежных спраў Польшчы ў межах праграмы “Тэхнічная дапамога для дзяржаў, якія знаходзяцца ў перыядзе трансфармацыі”. Галоўнай мэтай праекта з’яўляецца павышэнне ўдзелу насельніцтва ў вырашэнні мясцовых праблем праз укараненне ў практыку дзейнасці беларускіх грамадскіх арганізацый, дамоў культуры, цэнтраў сацыяльнай дапамогі насельніцтву, бібліятэк і школ інавацыйных метадаў дзейнасці на карысць мясцовай супольнасці. Прыкладамі такіх метадаў з’яўляюцца стварэнне групаў самадапамогі для сацыяльна-малаабароненых групаў насельніцтва, сацыяльна-тэрапеўтычных цэнтраў для дзяцей і падлеткаў, клубаў па інтарэсах, навучальных гурткоў, валанцёрскіх цэнтраў і г.д. Праект складаўся ў трох асноўных элементаў: - трэнінга “Школа сацыяльных аніматараў” (Белхатаў, 24-29 лістапада 2006 г.); - навучальнага візіта прадстаўнікоў беларускіх грамадскіх і дзяржаўных арганізацый у Польшчу (3-9 снежня 2006 г.); - выдання дапаможніка для сацыяльных аніматараў. Дадатковымі элементамі праекта былі правядзенне ўдзельнікамі праекту сустрэч у сваіх мясцовасцях, на якіх абмяркоўваліся мясцовыя праблемы і спосабы іх вырашэння, а таксама распрацоўка праектаў, скіраваных на павышэнне ўдзелу насельніцтва ў вырашэнні праблем, якія іх хвалююць. Матэрыялы, якія ўвайшлі ў гэты дапаможнік, тычацца як тэарэтычных аспектаў самаарганізацыі дзейнасці людзей на карысць сваёй мясцовай супольнасці, так і канкрэтных інструментаў, з дапамогай якіх гэты працэс можна зрабіць больш эфектыўным. Таму выданне адрасаванае найперш тым, хто працуе, альбо хацеў бы працаваць у якасці сацыяльнага аніматара, а таксама тым, хто займаецца рэалізацыяй адукацыйных праграм для актывістаў мясцовых супольнасцяў. Адметнасцю выдання з’яўляецца яго практычны характар: амаль кожная старонка дапаможніка ўяўляе з сябе гатовы для выкарыстання на трэнінгах матэрыял, прысвечаны сацыяльнай анімацыі, грамадскаму ўдзелу, распрацоўцы праектаў і іншым аспектам развіцця мясцовай супольнасці. Пры падрыхтоўцы публікацыі разам з уласнымі напрацоўкамі выкарыстоўваліся матэрыялы, зробленыя ў межах праграмы «Counterpart Alliance for Partnership». Асобную падзяку ўкладальнікі дапаможніка выказваюць Яцэку Гральчыку, які прадставіў у нашае карыстанне цэлы шэраг напрацовак Аб’яднання CAL (Цэнтры мясцовай актыўнасці, Польшча). Вітаўт Руднік, Лана Руднік САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Навука самаарганізацыі 8

Як навучыць людзей дапамагаць сабе ў вырашэньні ўласных праблемаў? З тым, як гэта робяць польскія грамадзкія і дзяржаўныя арганізацыі, знаёміліся ўдзельнікі навучальнага візыту ў Польшчу, які ладзіўся на пачатку сьнежня. Удзел у візыце, арганізаваным грамадзкімі аб’яднаньнямі “ПЛЮС” (Белхатаў, Польшча) і “Цэнтр “Трэці сектар” (Гародня, Беларусь) бралі 11 чалавек з розных рэгіёнаў краіны. Гэта спецыялісты, якія працуюць з людзьмі з абмежаванымі фізычнымі магчымасьцямі, жанчынамі, моладдзю, дзецьмі-сіротамі, дбаюць пра паляпшэньне дабрабыту людзей у сваіх мясцовасьцях. У Польшчы (Белхатаў, Зэлюв, Пабьяніцэ, Лодзь, Радам) удзельнікаў паездкі чакалі сустрэчы з цэлым спэктрам грамадзкіх і дзяржаўных арганізацый, якія працуюць у сацыяльнай сфэры. Гэта і “Аб’яднаньне сяброў Белхатава”, якое займаецца папулярызацыяй ідэі “малой радзімы”, і аб’яднаньне маці, якія выхоўваюць дзяцей з асаблівасьцямі ў фізічным разьвіцьці, і Фонд гміны Зэлюв, які робіць разнастайныя праграмы для беспрацоўных, жанчын, бізнэсоўцаў, і сацыяльнатэрапеўтычная сьвятліца для дзяцей з паталагічных сем’яў, якой апякуецца Аб’яднаньне Каталіцкіх сем’яў, і арганізацыя “Жанчыны. Лодзь. Пл.” зь яе “Акадэміяй неспадзяванага разьвіцьця” і іншымі праграмамі для жанчын. Асаблівае ўражаньне на ўдзельнікаў зрабілі наведваньні Цэнтраў сацыяльнай дапамогі насельніцтву ў Пабьяніцэ, Лодзі і Радаме. У першым з гэтых гарадоў ужо некалькі гадоў дзейнічае сучасна абсталяваны асяродак дзённага знаходжаньня для людзей з псіхічнымі захворваньнямі, пасьпяхова рэалізуецца праграма працы з беспрацоўнымі. У цэнтры сацыяльнай дапамогі насельніцтву ў мікрараёне Балуты (Лодзь) ужо колькі год працуюць па метадзе Цэнтру мясцовай актыўнасьці. Сутнасьць метаду ў тым, каб разам з насельніцтвам вызначыць прыярытэтныя мясцовыя праблемы, а затым вырашаць іх, абапіраючыся на мясцовыя рэсурсы. Так у Балутах паўсталі група самадапамогі для сем’яў, якія маюць дзяцей з абмежаванымі фізычнымі магчымасьцямі, некалькі гурткоў па інтарэсах, спартыўны клюб па ўсходніх адзінаборствах. Усе гэтыя праекты працуюць без аніякіх дзяржаўных датацый, што вельмі цешыць супрацоўнікаў цэнтра. Цэнтр сацыяльнай дапамогі насельніцтву ў Радаме ўжо даўно працуе як цэнтр мясцовай актыўнасьці. Па словах яго дырэктара, яго супрацоўнікі сьвядома спалучаюць традыцыйныя метады сацыяльнага абслугоўваньня насельніцтва (выдача грашовай дапамогі, абслугоўваньне па месцы жыхарства адзінокіх сталых людзей і г.д.) з разнастайнымі формамі актывізацыі жыхароў горада. Так, на базе цэнтра з посьпехам дзейнічае Клюб сацыяльнай інтэграцыі для людзей, якія доўгі час не маюць працы, групы самадапамогі для людзей з абмежаванымі фізычнымі магчымасьцямі і іх сем’яў, ладзяцца Фэстывалі годнасьці, у час якіх такія людзі могуць прадэманстраваць свае здольнасьці, таксама Фэстывалі кварталаў, мікрараёнаў, якія моцна інтэгруюць жыхароў горада. У выніку, на гэты момант у розных кутках горада дзейнічаюць больш за дваццаць ініцыятыўных груп, у склад якіх уваходзяць дэпутаты, актывісты НГА, актыўныя жыхары. Гэтыя групы займаюцца тым, што самастойна вызначаюць і вырашаюць тыя праблемы, якія найбольш актуальныя для гэтай мясцовасьці. Сацыяльныя работнікі ў гэтым выпадку выконваюць ролю сацыяльных аніматараў, галоўная задача якіх – ажывіць мясцовую супольнасьць, дапамагчы ёй самаарганізавацца для вырашэньня ўласных праблем… Навучальны візыт быў арганізаваны ў межах праекта “Школа сацыяльнай анімацыі”.

Вітаўт РУДНІК, “Кроніка грамадзкага жыьця Гарадзеншчыны” САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Што азначае развіваць мясцовую супольнасць?

9

Паняцце “развіццё мясцовай супольнасці” (community development) для Беларусі досыць новае. Гэты тэрмін пачаў актыўна выкарыстоўвацца ў Еўропе з 50-х гг. мінулага стагоддзя. Сутыкнуўшыся са шматлікімі эканамічнымі цяжкасцямі, многія еўрапейскія краіны зрабілі “стаўку” на развіццё сацыяльнай і эканамічнай актыўнасці насельніцтва, на мабілізацыю ўласных рэсурсаў, скіраваных на вырашэнне найбольш вострых мясцовых праблем, на стварэнне новых сацыяльных інстытутаў і механізмаў, здольных інтэграваць людзей. Пад мясцовай супольнасцю прынята разумець: - агульную тэрыторыю пражывання; - жыхароў, якія жывуць на гэтай тэрыторыі; - сістэму сувязяў і кантактаў на розных узроўнях паміж жыхарамі, установамі і арганізацыямі; - культурныя і псіхалагічныя ўзаемадачыненні, якія злучаюць частку альбо ўсіх жыхароў з гэтай грамадска-тэрытарыяльнай структурай. Развіццё мясцовай супольнасці – гэта працэс, скіраваны на тое, каб людзі, якія жывуць на адной тэрыторыі сумеснымі намаганнямі задавальнялі ўласныя патрэбы і паляпшалі ўзровень якасці жыцця. Развіццё мясцовай супольнасці можна разглядаць таксама як працэс, накіраваны на развіццё патэнцыялу чалавека і стварэнне магчымасцей для эфектыўнага функцыянавання супольнасці на аснове самадапамогі для рэалізацыі ўласных інтарэсаў. Мэты развіцця мясцовых супольнасцяў • Распрацоўка сумесных дзеянняў для вырашэння праблем, якія найбольш хвалююць людзей.

• Паляпшэнне доступу жыхароў да інфармацыі і набыцця новых навыкаў.

• Атрыманне альбо стварэнне новых матэрыяльных і фінансавых рэсурсаў унутры дадзенай мясцовай супольнасці.

• Павышэнне дэмакратычнага ўдзелу жыхароў у працэсе прыняцця важных для іх рашэнняў.

Паводле: B. Lewenstein, Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne. Warszawa 1999

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Што такое сацыяльная анімацыя?

10

Паняцце “анімацыя” стала шырока ўжывацца з канца 60-х гг. мінулага ст. пасля хвалі пратэстаў французкай моладзі. Сваеасаблівая сацыяльная рэвалюцыя, якая закранула краіны Заходняй Еўропы і ЗША, была рэакцыяй на неадпаведнасць дзяржаўнай сістэмы (адукацыі, палітыкі, сацыяльнай дапамогі) дынаміцы развіцця грамадскага жыцця. Анімацыя была спробай змянення амярцвелых і бюракратычных стасункаў паміж людзьмі. Нарэшце стала зразумела, што сапраўднае жыццё грамадства не існуе без сацыяльных груп, што менавіта яны з’яўляюца той школай, дзе людзі атрымліваюць уменні індывідуальнай і калектыўнай дзейнасці. Анімацыя стала метадам уплыву на чалавека дзеля актывізацыі яго дзейнасці на карысць развіцця супольнасці людзей, разам з якім ён жыве. Пошук і абуджэнне сіл, якія спяць у гэтай супольнасці – гэта і з’яўляецца мэтай анімацыі. У літаральным значэнні слова “анімацыя” азначае “ажыўленне” (ад лац. anima). Анімацыя разглядаецца найчасцей у двух накірунках. У больш шырокім сэнсе гэта кірунак дзейнасці сацыяльных груп альбо структур, мэтай якіх з’яўляецца павышэнне культурнай актыўнасці мясцовых супольнасцяў. У больш вузкім сэнсе – гэта дзейнасць, скіраваная на падтрымку актыўнасці, творчасці і індывідуальнага развіцця асобных людзей і груп. Такое разуменне сацыяльна-культурнай анімацыі робіць яе цесна звязанай з ідэяй развіцця мясцовых супольнасцяў (community development). Сваё разуменне сутнасці анімацыі, а дакладней - сацыяльнай анімацыі, выпрацавалі аўтары польскай Школы Сацыяльных Аніматараў. Сацыяльная анімацыя ў іх разуменні – гэта метад адукацыі і падтрымкі асобаў, груп і супольнасцяў, які праз актывізацыю людзей і ўдасканальванне механізмаў супрацоўніцтва розных груп і сацыяльных інстытутаў павялічвае ўдзел людзей у жыцці грамадства і стварае ўмовы для мясцовага развіцця. Сацыяльную анімацыю можна акрэсліць таксама як развіццё сацыяльнага капітала праз апору на адукацыю, камунікацыю і грамадзянскі ўдзел, што робіць магчымым выкарыстанне з’явы актыўнасці і сацыяльнай сінергіі для ўкаранення ідэі дэмакратычнага ўдзелу, які разумеецца як аснова ўстойлівага мясцовага развіцця.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Ключавыя элементы сацыяльнай анімацыі 11

1. Даследаванне дзеяннем (action research) – дзейнасць, скіраваная на вывучэнне і “адкрыццё” мясцовага сацыяльна-культурнага патэнцыяла: г.зн. існуючых і патэнцыйных мясцовых грамадскіх сіл (людзі, арганізацыі, ідэі), якія дапамогуць у ажыццяўленні пераменаў да лепшага ў гэтай супольнасці.

2. Праца ў мясцовай супольнасці (community work) – прафесійная адукацыйная, інфармацыйная, тэхналагічная і арганізацыйная падтрымка асобных людзей, груп, арганізацый. Мэтай з’яўляецца забеспячэнне людзей ведамі і ўменнямі, неабходнымі для ажыццяўлення пазітыўных пераменаў у сваёй супольнасці.

3. Сацыяльнае ўмацаванне (empowering) – дзейнасць, скіраваная на развіццё ведаў, уменняў, упэўненасці ў сабе. Мае на мэце фармаванне атмасферы ўзаемнага даверу і салідарнасці ў мясцовай супольнасці.

4. Дзейнасць у мясцовай супольнасці (community action) – актыўнасць, якая з’ядноўвае людзей, групы і арганізацыі, якія дабраахвотна працуюць разам дзеля задавальнення вызначаных мясцовых патрэбаў.

Паводле: Centrum Aktywnosci Lokalnej jako metoda rozwoju spolecznosci lokalnej. Warszawa 2002

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Хто такі сацыяльны аніматар?

12

Сацыяльны аніматар – гэта чалавек, які свядома і дабраахвотна ўзяўся за “ажыўленне” патэнцыялу той альбо іншай мясцовай супольнасці. Сацыяльным аніматарам можа быць чалавек з самых розных прафесійных сфераў: сацыяльны работнік, настаўнік, актывіст грамадскай арганізацыі, дэпутат, прадпрымальнік і г.д. Ключавым аспектам у дзейнасці аніматора з’яўляецца тое, што ён з’яўляецца крыніцай пераўтварэнняў. Таму важна зразумець, у чым спецыфіка гэтай ролі, якімі ведамі, уменнямі і каштоўнасцямі павінен характарызавацца добры аніматар, якія складанасці могуць узнікнуць на яго шляху.

Лідэр альбо сацыяльны аніматар? Досвед праведзеных намі трэнінгаў, якія тычацца сацыяльнай анімацыі, паказвае, што, спрабуючы даць вызначэнне тэрміну “аніматар” людзі найперш асацыююць яго з лідэрам. Між тым, гэта не так.

• Лідэры – гэта людзі, якія кіруюць канкрэтнымі групамі, грамадскімі рухамі, партыямі, кааліцыямі.

• Сацыяльныя аніматары – гэта людзі, якія ініцыююць стварэнне, а затым падтрымліваюць дзейнасць розных груп, кааліцый, грамадскіх рухаў, забяспечваюць кантакты і супрацоўніцтва паміж гэтымі групамі на ўзроўні мясцовай супольнасці.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Якія асабістыя якасці патрэбныя аніматару?

13

1. Яснае разуменне сваіх магчымасцяў і абмежаванняў. Аніматар павінен быць “спелым”, адказным, ураўнаважаным у сваіх пачуццях, здольным рэалістычна глядзець на падзеі і паводзіны людзей. Пажадана, каб аніматара не абцяжарвалі невырашаныя ўласныя праблемы. Ён павінен умець дзейнічаць, канцэнтруючыся на патрэбах і мэтах розных груп супольнасці, пазбягаючы пры гэтым маніпуляцыі.

2. Акцэптацыя (прыняццё чалавека такім, якім ён ёсць) сябе і іншых. Аніматар акцэптуе сябе, але, ведаючы пра свае недахопы і абмежаванні, імкнецца з імі змагацца, каб быць такім, якім ён хоча стаць. Самакцэптацыя спрыяе безумоўнаму акцэптаванню іншых і з’яўляецца асновай для дзейнасці аніматара.

3. Здольнасць да жыцця ў супольнасці. Гэта здольнасць развівацца ў грамадстве і разам з ім, прымаючы нормы і правілы гэтага грамадства. Абавязковай тут з’яўляецца фізічная і эмацыйная вынослівасць, уменне кантраляваць свае паводзіны ў складаных сітуацыях, свабодна распачынаць кантакты з людзьмі.

4. Уменне прыстасоўвацца (прывыкаць). Гэта не азначае з пакорай прымаць сітуацыю і прыстасоўвацца да яе. Гэта здольнасць усвядоміць спецыфічную сітуацыю і адаптавацца да дзейнасці ў такіх умовах. Эластычнасць мыслення і паводзінаў дазваляюць адэкватна рэагаваць на непрадбачаныя сітуацыі і пераглядаць свае планы.

5. Творчы падыход. Дае магчымасць пазбягаць стэрэатыпнага мыслення, рэагаваць на непрадбачаныя сітуацыі і новыя патрабаванні, быць скіраваным на будучыню. Асабліва важным у працы аніматара з’яўляюцца веды, якія тычацца стэрэатыпаў. Ён павінен усведамляць, як глыбока ў свядомасці могуць знаходзіцца страхі і перадузятыя стаўленні, якія існуюць у кожнай супольнасці.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

З якімі цяжкасцямі можа сутыкнуцца сацыяльны аніматар?

14

Сацыяльны аніматар дзейнічае ў канкрэтным сацыяльным асяроддзі. З’яўляючыся каталізатарам для пераменаў, ён можа сутыкнуцца ў сваёй працы з цэлым шэрагам складанасцей і небяспечных момантаў: - складана дасягнуць хуткіх і лёгка вымяральных (у сэнсе ацэнкі эфектыўнасці) вынікаў сваёй дзейнасці; - цяжка адыйсці ад створанай па ўласнай ініцыятыве групы ў сувязі з пачаткам яе самастойнай дзейнасці і распачаць працэс ініцыявання ўзнікнення новых груп; - цяжка заставацца ў “цені” лідэраў, якія адчуваюць сябе аўтарамі ўсіх вымяральных поспехаў; - нялёгкі абавязак быць пасярэднікам і праводзіць перамовы паміж групамі і партнёрамі з розных структур (напр., грамадскіх і дзяржаўных); - неабходна адначасова быць арганізатарам, адукатарам, а часам і лідэрам; - занадта шырокае поле дзейнасці спрыяе таму, што цяжка адчуваць сябе кампетэнтным у кожнай галіне, у якой даводзіцца працаваць; - небяспека перайсці мяжу паміж анімацыяй і маніпуляцыяй; - складанасці з уладкаваннем асабістага і прафесійнага жыцця; - магчымасць канфлікта паміж уласнымі поглядамі і меркаваннем групы, з якой працуе аніматар (важна не навязваць свой пункт гледжання групе нават тады, калі гэта паскорыла б працэс вырашэння праблем) Засцерагчы аніматара ад такіх небяспек павінна ўсведамленне сваёй ролі і метадаў, якімі ён карыстаецца ў працы, штодзённае дбанне пра інтэграцыю і мабілізацыю розных груп супольнасці.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Якімі прынцыпамі кіруецца аніматар?

15

1. Адзін чалавек у стане змяніць свет. Адзін, два, тры, сто чалавек могуць стварыць выспы людзей з падобным светапоглядам, якія могуць затым разам стварыць цэлыя кантыненты. Мы кажам, што гэта наша вуліца, наш раён, а тыя вуліцы, раёны – чужыя, не нашы. Мы кажам так, таму што мала ведаем пра іх, не адчуваем людзей, якія там жывуць, сувязі з імі. Ствараць сувязі паміж людзьмі – вось аснова працы аніматара.

2. У кожным з нас ёсць пазітыўная энэргія. Яе можна ажывіць, прывесці ў рух. Нашая пазітыўная энэргія заводзіць энэргію іншых, энэргію сацыяльных пераменаў, абуджае ў людзей жаданне дзейнічаць разам.

3. Павага да іншадумцаў. Аніматар павінен пагаджацца з існаваннем іншых думак і меркаванняў, браць на сябе абарону інтарэсаў найбольш слабых сацыяльных груп.

4. Рухавіком працы аніматара з’яўляюцца рэальныя праблемы і патрэбы супольнасці, выяўленыя яе прадстаўнікамі.

5. Аніматар у стане мабілізаваць людзей для вырашэння канкрэтнай праблемы. Ён здольны сабраць людзей, арганізаваць іх працу такім чынам, каб яны дасягнулі поспеху. У працы аніматара чалавек з’яўляецца асобай, а не прадметам яго дзейнасці.

6. Шукаць новыя мэты! Аніматар мусіць змірыцца з тым, што, нягледзячы на тое, што менавіта ён быў натхняльнікам дзеянняў, у выпадку поспеху людзі будуць лічыць, што гэта яны ўсё распачалі і давялі да канца. Нягледзячы на эмацыйную прывязанасць да групы, якая паспяхова дасягае ўласных мэтаў, аніматар павінен пакінуць яе і шукаць новыя мэты!

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Місія сацыяльных аніматараў 16

З верай у тое, што людзі здольныя дапамагчы сабе самі, мы актывізуем іх праз навучанне, падтрымку, матываванне з мэтай вырашэння мясцовых праблем і развіцця супольнасці на аснове прынцыпаў павагі да іх разнастайнасці, партнёрства і талерантнасці.

Функцыі сацыяльнага аніматара: • прыцягнення людзей да вырашэння праблем, якія іх хвалююць; • падтрымка камунікацыі паміж людзьмі і арганізацыямі; • развіццё партнёрскіх стасункаў на ўзроўні мясцовай супольнасці; • арганізацыя працэсу калектыўнага прыняцця рашэнняў; • дэлегаванне паўнамоцтваў; • удзел у планаванні дзейнасці і пошуку рэсурсаў; • падтрымка дабразычлівай атмасферы ў групе; • ураўнаважванне; • заахвочванне людзей, наданне ім упэўненасці ў сваіх сілах; • навучанне ўдзельнікаў групы; • ацэнка вынікаў дзейнасці.

• ________________________________________________ • ________________________________________________ • ________________________________________________

Паводле матэрыялаў Foundation of Community Developement, Bristol

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Метады і ўменні, прыдатныя сацыяльнаму аніматару

17

• Дыягностыка праблем мясцовай супольнасці – знаёмства з жыхарамі, гісторыяй іх праблем. Выпрацоўка дачыненняў паміж важнымі асобамі ў мясцовай супольнасці.

• Кансультацыі – абмеркаванне ідэяў, выслухоўванне апасенняў людзей, праверка ўласных назіранняў.

• Працэсы прыняцця сумесных рашэнняў.

• Вызначэнне сумеснай мэты.

• Кантроль за дынамікай развіцця групы.

• Падтрымка дзейнасці і матываванне іншых.

• Падтрымка людзей.

• Праца з установамі ў межах палітычнага кантэкста.

• Стварэнне сеткі – праца па-за межамі, клопат пра дачыненні.

• Перамовы і вырашэнне канфліктаў. Паводле матэрыялаў Foundation of Community Developement, Bristol

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Удзел у жыцці грамадства 18

Адной з найважнейшых задач дзейнасці сацыяльнага аніматара з’яўляецца павышэнне ўдзелу жыхароў канкрэтнай мясцовай супольнасці ў жыцці грамадства. У сувязі з гэтым трэба ведаць паказчыкі, па якіх можна вымераць гэты ўдзел.

Сярод гэтых паказчыкаў будуць: ○ Час знаходжання чалавека сярод іншых людзей. ○ Колькасць і разнастайнасць форм актыўнасці. ○ Колькасць арыентаваных на карысць грамадства форм паводзінаў. ○ Прыналежнасць да фармальных і нефармальных арганізацый і г.д.

Некаторыя паказчыкі грамадскай актыўнасці • Дабраахвотнасць дзеянняў.

• Бясплатная форма дзейнасці.

• Дзейнасць на карысць іншых людзей.

• Групавая форма дзейнасці.

• Непадпарадкаванне незаконным санкцыям дзяржаўнай альбо мясцовай уладаў.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Чаму людзі супраціўляюцца пераменам?

19

Людзі ў большасці сваёй баяцца пераменаў. Перамены, на думку многіх, гэта штосці новае з невядомымі наступствамі. Менавіта аніматар, як “каталізатар”, стварае асяроддзе для перамен, што непазбежна выклікае канфлікты. Гэта і не дзіўна, паколькі ўсялякія перамены – гэта барацьба поглядаў, асобаў, падыходаў і, натуральна, інтарэсаў. Таму аніматару важна разумець прычыны, па якіх людзі баяцца пераменаў і знаходзіць адпаведныя метады і аргуманты, якія перасіляць страхі і апасенні людзей.

• Страта кантролю – калі перамены навязваюцца, а не ствараюцца намі самімі, з’яўляецца адчуванне бяссілля. Яго вынікам можа быць дробязнасць, абарона ўласнай тэрыторыі, празмернае прытрымліванне прадпісанняў і празмерны кантроль. КОНТРМЕРА: актыўнае заангажаванне ў працэс.

• Празмерная няўпэўненасць – звычайны недахоп вычарпальнай інфармацыі наконт канкрэтнай падзеі робіць немагчымам добрае самаадчуванне. „Лепш застацца з д’яблам, якога ведаеш, чым аддаць душу д’яблу, якога не ведаеш ”. КОНТРМЕРА: прадстаўленне поўнай інфармацыі.

• Нечаканасць - людзей шакіруюць рашэнні альбо справы, пра якія яны даведаліся раптоўна, без папярэдняй падрыхтоўкі. Гэта можа быць успрынята як факт, што арганізацыя/установа/ улада не давярае сваім сябрам/супрацоўнікам/грамадзянам альбо не шануе іх. КОНТРМЕРА: як мага заранёў дзяліцца інфармацыяй наконт бачання і канкрэтных крокаў, якія прывядуць да пераменаў.

• Эфект “розніцы” - радыкальныя перамены вядуць да таго, што людзі ўсведамляюць знаёмыя будзённыя справы і навыкі і пачынаюць ставіць іх пад сумнеў (ці змагу я са сваімі цяперашнімі ўменнямі быць запатрабаваным у новай сітуацыі?). Патрэба перамены навыкаў дадаткова павялічвае стрэс. Просьбы людзей пра тое, каб яны цалкам адракліся ад мінулага, могуць выклікаць занадта вялікі стрэс. КОНТРМЕРА: Мінімізацыя колькасці ўводзімых “розніц”, прадстаўленне пераменаў як працягу традыцый, падзел вялікіх справаў на драбнейшыя і прасцейшыя да выканання кавалкі.

• Страта твару - калі прыняццё перамены азначае прызнанне, што мінулая дзейнасць была няправільнай, людзі супраціўляюцца гэтай перамене. Трэба мінімізаваць працэс “страты твару”. КОНТРМЕРА: Прадстаўленне будучых дзеянняў у пазітыўным свеце; ушанаванне мінулых дзеянняў (у разумных межах), a затым стварэнне атмасферы зацікаўленасці будучымі пераменамі. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

20

• Эфект хваляў. Перамены часта перарываюць рэалізацыю планаў, праектаў, сямейных заняткаў канкрэтных людзей. Міжвольныя “хвалі”, выкліканыя пераменамі, могуць быць крыніцай супраціву пераменам. КОНТРМЕРА: эластычнасць у ажыццяўленні пераменаў, максімальны ўлік інтарэсаў людзей, звязаных з папярэдняй дзейнасцю.

• Занепакоенасць будучымі кампетэнцыямі. Асобы, якія апасаюцца за свае здольнасці быць паспяховымі ў выніку ажыццяўлення пераменаў могуць супраціўляцца ім. Апасенні такога кшталту рэдка выяўляюцца наўпрост. Хутчэй чалавек знаходзіць шмат прычынаў, каб пазбегнуць пераменаў. КОНТРМЕРА: перакананне людзей у іх кампетэнтнасці і месцы ў новай арганізацыі, а таксама забеспячэнне належнага навучання.

• Больш працы. Перамены амаль заўсёды азначаюць патрэбу ў дадатковых намаганнях. КОНТРМЕРА: прызнанне, падтрымка і ўзнагароджанне дадатковых намаганняў.

• Былыя крыўды. Былыя незалагоджаныя крыўды могуць выплываць на паверхню ў працэсе пераменаў. КОНТРМЕРА: дапамога ва ўлагоджванні найважнейшых мінулых канфліктаў.

• Пагрозы з’яўляюцца рэальнымі. Часам пагрозы, выкліканыя пераменамі (асабліва для некаторых людзей) з’яўляюцца рэальнымі. Адкрытае стаўленне да апасенняў людзей і ўлагоджванне гэтых апасенняў часта з’яўляецца больш эфектыўным крокам, чым змяншэнне значэння гэтых апасенняў. КОНТРМЕРА: Пазбяганне ўзнікнення статусу „прайграўшых” (калі некаторыя людзі вымушаныя будуць прайграць у выніку пераменаў, то яны павінны даведацца пра гэта як мага раней), рэалізацыя дзеянняў, мэтай якіх будзе справядлівая мінімізацыя панесеных людзьмі стратаў. Паводле: Rosebeth Moss Kanter, „Managing the Human Side of Change’a

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Правілы ўплыву на людзей 21

Якія тэхнікі ўплыву на іншых людзей з’яўляюцца эфектыўнымі? Robert Cialdini правёў даследванні, мэтай якіх быў агляд тэхнік, якія ўжываюцца найчасцей і з найлепшымі вынікамі. Правіла ўзаемнасці

Людзі лічаць, што павінны адпаведна адудзячыць таму, хто зрабіў штосці для іх. Аплочвай кожную пазыку так, нібыта сам Бог выставіў табе рахунак – Ralph Waldo Emerson

Правіла заангажавання і паслядоўнасці

Людзі, якія робяць выбар альбо займаюць нейкае становішча, сустракаюцца са знешнім ціскам, які вымушае іх паводзіць сябе паслядоўна (у тым ліку - у вачах у іншых). Паслядоўнасць пазбаўляе ад неабходнасці думаць. Чалавек павінен адчуваць сябе гаспадаром свайго выбару. Прасцей сказаць “не” на пачатку, чым ў канцы – Leonardo da Vinci

Правіла грамадскага доказу слушнасці

Правільна гэта альбо не, мы вырашаем з улікам таго, што думаюць наконт гэтага іншыя (паводзіны правільныя настолькі, наколькі іншыя сябе так паводзяць). Дзеянні іншых = доказ слушнасці ( толькі 5% людзей з’яўляюцца ініцыятарамі, 95% - гэта імітатары). Калі ўсе думаюць гэтаксама, ніхто не думае грунтоўна – Walter Lippmann

Правіла сімпатыi

Першай задачай адваката ў судзе з’яўляецца зрабіць так, каб прысяжныя палюбілі яго кліента – Clarence Darrow Звычайна мы згаджаемся выканаць просьбы тых людзей, якіх ведаем і любім. Любім за: знешні выгляд, падабенства (да нашых поглядаў, стылю жыцця і г.д.), кампліменты, частату кантактаў (больш любім тое, што добра ведаем), атаесамленне з чымсці, што мы любім.

Правіла аўтарытэту

Ідзі за тым, хто ведае - Віргілій Пакорлівасць перад аўтарытэтам. Выкарыстанне сімвалаў аўтарытэта.

Правіла недаступнасці

Спосабам палюбіць што-небудзь з’яўляецца ўяўленне, што мы маглі б гэта згубіць – G.K. Chesterton Людзі прыпісваюць большую вартасць таму, што з’яўляецца для іх недаступным. Мы лічым, што тое, што цяжка дасягаецца, мае больш кошт. Існуе ўяўленне, што мы маглі б гэта згубіць.

Сярод гэтых 6 правілаў аўтар не называе правіла максімалізацыі ўласнага інтарэсу (людзі імкнуцца атрымаць як мага больш за меншы кошт) як найбольш відавочнага і ўсеагульнага правіла ў дзейнасці людзей. Паводле: Robert Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi, teoria i praktyka,Gdansk, 1995 САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Задачы аніматара

на розных этапах арганізацыі мясцовай супольнасці

22

Задачы аніматара Этапы працэса

Тэхнічныя задачы

Інтэракцыйныя задачы

Сацыялізацыя групы

Ідэнтыфікацыя і акрэсленне праблемы

Пошук, матываванне і набор сябраў у групу, выпрацоўка сумесных прынцыпаў

Уступны этап стварэння Сувязь паміж ідэнтыфікацыяй груп, развіццё эфектыўных праблемы і вызначэннем мэты стасункаў

Клопат пра грамадскія дачыненні, пабудову групавой тоеснасці

Стварэнне груп

Паглыбленае разуменне місіі і мэтаў; стварэнне кааліцый; развіццё і выяўленне лідэра/ лідэраў

Стварэнне структуры і праграмных мэтаў

Дачыненні паміж Ажыццяўленне стратэгіі установамі, пасярэдніцтва (адміністраванне і планаванне) паміж людзьмі і ўстановамі

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Удзел у арганізацыйным развіцці і зменах праз выкарыстанне розных метадаў: навучання, перамоваў, уплыву\

Мадэль сацыяльнага дзеяння 23

Сутнасць працы аніматара ў мясцовай супольнасці можна адлюстраваць з дапамогай мадэлі сацыяльнага дзеяння, якая складаецца з наступных кампанентаў: • Вызначэнне і ўдакладненне сутнасці праблемы разам з людзьмі, зацікаўленымі ў яе вырашэнні ( Што?).

• Аналіз праблемы разам з людзьмі, зацікаўленымі ў яе вырашэнні (Чаму?).

• Сумеснае планаванне дзеянняў, накіраваных на вырашэнне праблемы (Як?).

• Ажыццяўленне дзеянняў з удзелам зацікаўленых у вырашэнні праблемы людзьмі (Дзеянне).

• Сумесная ацэнка эфектыўнасці дзеянняў, дасягнутых вынікаў (Ацэнка).

Што? Ацэнка

Чаму? Мадэль сацыяльнага дзеяння

Дзеянне

Як?

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Этапы дзейнасці аніматара ў мясцовай супольнасці

24

Збор інфармацыі ⇓ Ацэнка сітуацыі ⇓ Заахвочванне людзей да ўдзелу ў сустрэчы, на якой будзе прынята рашэнне, якімі праблемамі яны хацелі б займацца ⇓ Стварэнне і падтрымка груп/кампаній/кааліцый ⇓ Дапамога групам/ кампаніям/ кааліцыям у планаванні стратэгіі, тактыкі і прыярытэтаў іх дзейнасці ⇓ Умацаванне і падтрымка груп/ кампаній/ кааліцый на этапе рэалізацыі запланаваных дзеянняў ⇓ Маніторынг дзейнасці груп/ кампаній/ кааліцый ⇓ Дапамога групам/ кампаніям/ кааліцыям у сканчэнні дзейнасці альбо прыняцці рашэнняў адносна таго, што рабіць далей ⇓ (увесь працэс пачынаецца спачатку)

Паводле: Centrum Aktywnosci Lokalnej jako metoda rozwoju spolecznosci lokalnej. Warszawa 2002

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Выяўленне і аналіз праблем: як гэта робіцца ў Польшчы?

25

Рухавіком грамадскага ўдзелу з’яўляецца ўсведамленне неабходнасці вырашэння той альбо іншай сацыяльнай праблемы, альбо, іншымі словамі, негатыўнай сітуацыі, якая ўплывае на канкрэтныя групы людзей і не вырашаецца сама па сабе. Сацыяльныя аніматары ў Польшчы выкарыстоўваюць звычайна наступную схему працы па ангажаванні людзей у працэс выяўлення прыярытэтных мясцовых праблем: Этап 1. Анкетаванне. На гэтым этапе людзям прапануюць назваць найбольш вострыя, з іх пункту гледжання, мясцовыя праблемы альбо адзначыць гэтыя праблемы з пераліку прапанаваных пунктаў, пракаментаваць ступень сваёй гатоўнасці браць удзел у вырашэнні тых альбо іншых праблем і г.д. Этап 2. Апрацоўка і прадстаўленне сабранай інфармацыі. Прадстаўленне сабранай інфармацыі звычайна адбываецца на агульным сходзе, куды запрашаюцца супрацоўнікі розных дзяржаўных, некамерцыйных і камерцыйных арганізацый, якія працуюць на тэрыторыі гэтай супольнасці, а таксама актыўныя мясцовыя жыхары. У час сустрэчы адбываецца абмеркаванне вынікаў даследавання, прычын і наступстваў названых праблем, рэальнасці іх вырашэння, магчымых спосабаў узаемадзеяння дзеля вырашэння праблем і г.д. Этап 3. Стварэнне ініцыятыўных груп/ кааліцый. Вынікам схода часта становіцца стварэнне ініцыятыўных груп грамадзян (часам – кааліцыі арганізацый і грамадзян), гатовых узяцца за вырашэнне той альбо іншай з выяўленых праблем.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Пра АСП

альбо Ацэнку супольнасцю сваіх патрэбаў

26

У Беларусі на працягу 2002-2004 гг. для ангажавання людзей у працэс выяўлення мясцовых праблем была выкарыстаная іншая схема працы, заснаваная на актыўным сумесным удзеле насельніцтва ў гэтым працэсе з самых першых крокаў. Ацэнка супольнасцю сваіх патрэбаў (АСП) актыўна выкарыстоўвалася беларускімі супрацоўнікамі праграмы “Альянс Партнёрства “Каунтэрпарт” у працы па развіцці мясцовай супольнасці больш як у 20 гарадах і мястэчках краіны. Ацэнка супольнасцю сваіх патрэбаў (АСП) – гэта працэс сумеснага выяўлення прадстаўнікамі супольнасці мясцовых праблем, іх аналізу і прыярытызацыі, які дазваляе арганізаваць працэс сумеснага іх вырашэння.

АСП крок за крокам Этап 1. Фармаванне ініцыятыўнай групы, якая будзе займацца падрыхтоўкай АСП. Неабходныя дзеянні: навучанне сябраў ініцыятыўнай групы метадам АСП. Вынік: сфармаваная група дабраахвотнікаў, якія валодаюць метадамі АСП і гатовыя распачаць гэты працэс. Этап 2. Вызначэнне мэты АСП. Неабходныя дзеянні: - вызначэнне чакаемага выніку; - удакладненне межаў супольнасці. Вынік: сябры ініцыятыўнай групы па правядзенні АСП маюць узгодненае бачанне вынікаў ацэнкі. Этап 3. Атрыманне падтрымкі з боку значнага акружэння. Неабходныя дзеянні: - сустрэчы з прадстаўнікамі мясцовых ўладаў, грамадскіх арганізацый, іншымі аўтарытэтнымі структурамі/асобамі для інфармавання іх пра сутнасць АСП; - інфармаванне насельніцтва пра АСП. Вынік: мясцовыя ўлады і мясцовая грамадскасць ведаюць пра АСП і прыхільна да гэтага працэса ставяцца.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

27

Этап 4. Планаванне правядзення АСП. Неабходныя дзеянні: - вызначэнне інфармацыі, неабходнай для АСП; - вызначэнне патэнцыйных удзельнікаў; - вызначэнне неабходных рэсурсаў; - размеркаванне роляў у групе вядучых АСП; - вырашэнне іншых арганізацыйных пытанняў. Вынік: спланаваны працэс АСП; падрыхтаваны ўсе неабходныя рэсурсы. Этап 5. Правядзенне АСП. Неабходныя дзеянні: - правядзенне АСП у малых групах прадстаўнікоў мясцовай супольнасці; - сістэматызацыя атрыманай інфармацыі; - сістэматызацыя дадатковай інфармацыі (напрыклад, вынікаў анкетавання, афіцыйных дакументаў і г.д.); - прыярытызацыя праблем на агульным сходзе ўдзельнікаў АСП і іншых запрошаных асобаў. Вынік: выяўленыя мясцовыя праблемы, зроблена іх прыярытызацыя. Этап 6. Фармаванне працоўных груп. Неабходныя дзеянні: фармаванне ініцыятыўных працоўных груп з ліку ўдзельнікаў АСП, якія будуць займацца планаваннем і вырашэннем тых альбо іншых выяўленых праблем мясцовай супольнасці. Вынік: сфармаваныя ініцыятыўныя працоўныя групы. Этап 7. Інфармаванне супольнасці пра вынікі АСП. Неабходныя дзеянні: інфармаванне насельніцтва пра вынікі АСП праз СМІ, сходы і г.п.; Вынік: мясцовае насельніцтва ведае пра вынікі АСП (у тым ліку – пра магчымасць далучыцца да дзейнасці створаных працоўных груп).

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Працэс правядзення АСП 28

Працэс правядзення АСП можна прадставіць з дапамогай наступнай схемы: Збор, агляд і абагульненне магчымых другасных крыніц інфармацыі Запрашэнне ўдзельнікаў АСП з мэтай тлумачэння мэты ўдзелу Падрыхтоўка памяшкання і іншых неабходных матэрыялаў і абсталявання Размеркаванне ўдзельнікаў па малых групах (15-30 чалавек) для працы па выяўленні праблем мясцовай супольнасці Правядзенне працоўных сустрэч\круглых сталоў (праца ў малых групах над выяўленнем праблем мясцовай супольнасці) Апрацоўка сабранай інфармацыі фасілітатарамі і падрыхтоўка справаздач пра вынікі працы малых груп Запрашэнне ўдзельнікаў АСП на агульную сустрэчу па прэзентацыі і прыярытызацыі праблем, выяўленых у час працы малых груп Правядзенне агульнай сустрэчы ўдзельнікаў АСП з мэтай прэзентацыі і прыярытызацыі праблем Фармаванне працоўных груп па распрацоўцы і далейшым выкананні планаў па вырашэні праблем мясцовай супольнасці

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Метады выяўлення прыярытэтных мясцовых праблем

29

Лініі часу “Лініі часу” – простая методыка ацэнкі супольнасцю сваіх патрэбаў, якая часта выкарыстоўваецца на пачатку працэсу ацэнкі і аналізуе перамены і значныя падзеі, якія адбыліся ў супольнасці за вызначаны перыяд часу. Далейшы аналіз наступстваў, звязаных з зафіксаванымі падзеямі, дае магчымасць выявіць праблемы і патрэбы супольнасці, выкліканыя адзначанымі падзеямі. Як праводзіць «Лініі часу»: 1. Неабходна намаляваць на паперы, зямлі, дошцы і г.п. прамую гарызантальную лінію, якая будзе адлюстроўваць вызначаны перыяд часу, і адзначыць на ёй гады, неабходныя для аналізу (напрыклад, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005) 2. Методыка прадугледжвае фіксацыю падзей, значных для жыцця супольнасці, у храналагічным парадку ўздоўж лініі. Удзельнікі могуць запісваць падзеі ў малых групах альбо індывідуальна. Для запісаў лепш выкарыстоўваць невялікія аркушы паперы (адна падзея – адзін аркуш).

3. Можна фіксаваць не толькі падзеі, але і іх наступствы для супольнасці. У гэтым выпадку карткі з апісаннем падзеяў трэба вывешваць з аднаго боку лініі, а карткі з апісаннем наступстваў – насупраць з іншага боку лініі. Гэтая лінія часу можа выкарыстоўвацца для абмеркавання значных падзей, якія паўплывалі на супольнасць, альбо для таго, каб засяродзіць увагу на вызначанай тэме (напрыклад, на праблемах моладзі).

Узор лініі часу 2000 → 2001 → 2002 → 2003 → 2004 → 2005

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Паўструктураваная дыскусія 30

Паўструктураваная дыскусія - гэта дыскусія, пры падрыхтоўцы да якой вызначаюцца толькі некаторыя пытанні, а ўсе астатнія – вынікаюць з самой дыскусіі. Рэкамендуецца пры гэтым падрыхтаваць спіс тэм і асноўных пытанняў, але не апытальнік. Паўструктураваную дыскусію можна выкарыстоўваць для выяўлення праблем, іх прычын, меркаванняў, стасункаў удзельнікаў. Віды паўструктураванай дыскусіі • Індывідуальная – для збору інфармацыі і меркаванняў людзей. Пры гэтым праводзяцца індывідуальныя размовы з прадстаўнікамі розных груп і катэгорый на адну і тую ж тэму. Пажадана, каб індывідуумы прадстаўлялі магчымыя розныя пункты гледжання і пазіцыі па тым альбо іншым пытанні.

• З ключавымі інфарматарамі (людзьмі, якія маюць інфармацыю) – для збору спецыяльнай інфармацыі. Як правіла, такія людзі валодаюць спецыфічнай інфармацыяй, якой няма ў іншых.

• Групавая дыскусія – для збору агульнай інфармацыі на ўзроўні супольнасці. Як праводзіць «Паўструктураваную дыскусію» 1. Каманда інтэрв’юераў, як правіла, складаецца з 2-4 людзей.

2. На пачатку неабходна прывітаць удзельнікаў і патлумачыць ім мэту сустрэчы (напрыклад, даведацца пра сутнасць таго альбо іншага пытання ад удзельнікаў).

3. Да таго, як перайсці непасрэдна да пытанняў, спашліцеся на ўжо існуючыя меркаванні па дадзеным пытанні.

4. Праводзьце размову ў нефармальнай абстаноўцы, накіроўвайце дыскусію пытаннямі.

5. Будзьце адкрытымі да любых адказаў, нават самых нечаканых.

6. Дазвольце кожнаму сябру вашай каманды давесці сваё пытанне да канца, не перарывайце адзін аднаго.

7. Асцярожна падводзьце ўдзельнікаў да пытанняў, якія могуць моцна закранаць іх пачуцці.

8. Прызначце аднаго з сябраў вашай каманды адказным за вядзеннем запісаў, пры гэтым чаргуйце выкананне гэтага абавязку.

9. Будзьце ўважлівымі да невербальных фактараў (рухі, позіркі, міміка, эмоцыі і г.д.)

10. Пазбягайце пытанняў, якія «наводзяць» на адказы 11. Пазбягайце пытанняў, на якія можна адказаць «так» альбо «не» 12. Індывідуальнае інтэрв’ю павінна доўжыцца не больш за 45 хвілін 13. Групавыя дыскусіі павінны доўжыцца не больш за 2 гадзіны 14. Кожны інтэрв’юер павінен мець спіс тэм і асноўных пытанняў, каб час ад часу спраўджваць з імі дыскусію. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Як скласці мапу праблем?

31

Складанне мапаў з’яўляецца адным з найбольш эфектыўных метадаў уключэння насельніцтва ў працэс вызначэння найбольш вострых мясцовых праблем. Мапы праблем адлюстроўваюць бачанне людзьмі найбольш праблемных кропак у жыцці мясцовай супольнасці. Мапы лёгка ствараюцца і могуць праілюстраваць вялікую колькасць складаных дэталяў, факусуючы ўвагу на тым, што мясцовае насельніцтва можа лічыць важным. І наадварот, яны могуць быць вельмі простымі і з’яўляцца пры гэтым прадметам увагі для абмеркавання. Яны маюць у сабе патэнцыял для ўключэння большай колькасці людзей у стварэнне і наступнае абмеркаванне зместу мап.

Як скласці мапу: ○ Знайдзіце мясцовых людзей, якія ведаюць тэму для складання мапы, гатовых падзяліцца сваімі ведамі. ○ Пачніце з тлумачэння ідэі мапы і папрасіце каго-небудзь намаляваць схему яго/яе вёскі (пасёлка, горада, мікрараёна), затым пазначце на схеме галоўныя дарогі, царкву, школу, паліклініку і іншыя ключавыя пункты. Для стварэння мап можна выкарыстоўваць падрабязную геаграфічную мапу. ○ Затым папрасіце з дапамогай розных сімвалаў адлюстраваць на гэтай мапе розныя праблемы, характэрныя для гэтай мясцовасці (напрыклад, брудныя сцёкі з мясцовага прадпрыемства ў раку, неабсталяваныя дзіцячыя пляцоўкі і г.д.).

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Метад майстэрні 32

Метад майстэрні дазваляе выявіць і згрупаваць праблемы.

Як праводзіць «Метад майстэрні»: 1. Агучванне праблем. Удзельнікі індывідуальна агучваюць альбо запісваюць найбольш вострыя, з іх пункту гледжання, мясцовыя праблемы. Кожная праблема фіксуецца на асобнай картцы. Далей гэтыя карткі ў адвольным парадку размяшчаюцца перад удзельнікамі дыскусіі.

2. Групіроўка праблем. Удзельнікі знаёмяцца з меркаваннямі і аналізуюць іх, пры гэтым выказваючы думкі пра ступень блізкасці той альбо іншай пары альбо групы меркаванняў. Фасілітатар групуе карткі ў адпаведнасці з думкамі ўдзельнікаў, кожны раз імкнучыся дасягнуць агульнай згоды на той альбо іншы варыянт групіроўкі.

3. Наданне назваў згрупаваным блокам праблем. Удзельнікі абмяркоўваюць, на аснове якіх крытэраў адбылася групіроўка ў блок, а затым даюць назву таму альбо іншаму блоку праблем. Гэтым самым удзельнікі фактычна фармулююць праблемы. Часта ў выніку ўзнікае нешта кшталту мапы праблем, паколькі пачынаюць «вымалёўвацца» змястоўныя сувязі паміж блокамі. Нярэдка дадзеная працэдура прыводзіць да згоды ў ацэнцы прыярытэтнасці той альбо іншай праблемы.

Пры выкарыстанні гэтага метаду ўсе ўдзельнікі маюць магчымасць выказацца і фармаваць праблемнае поле і адпаведна «ўкідваць» у абмеркаванне свае думкі ў цалкам бяспечны спосаб. Акрамя таго, у час класіфікацыі і перафармулёўкі праблем, удзельнікі разам атрымліваюць вынік, які з’яўляецца ўзгодненым і ў якім ўжо ўлічаныя іх інтарэсы. А гэта, у сваю чаргу, вядзе да таго, што адпадае неабходнасць канфліктаваць, адстойваць свой пункт гледжання. Гэта таксама стварае пачуццё ўнутранай адказнасці за створаны прадукт.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Метады прыярытызацыі праблем 33

Матрыцы/Матрычны падлік балаў Матрыца – гэта, верагодна, самая агульная форма дыяграмы, якая выкарыстоўваецца для вызначэння прыярытэтаў. Для таго, каб скласці матрыцу: 1. Вызначце праблемы (3-8), ступень прыярытэтнасці трэба ацаніць. Запішыце іх у верхні радок табліцы, намаляванай на вялікім аркушы паперы (напрыклад, на двух склееных аркушах паперы фармату А1).

2. Вызначце крытэры ацэнкі, паводле якіх будзе ажыццяўляцца вызначэнне іх прыярытэтнасці.

3. Запішыце вызначаныя крытэры ў левы слупок матрыцы.

4. Упэўніціся, ці людзі добра разумеюць сэнс названых крытэраў. Калі так, то можна распачынаць працэс галасавання. Для гэтага можна даць людзям магчымасць аддаваць свае галасы (у выглядзе вызначанай колькасці кропак, пастаўленых маркерамі, зярнятак фасолі і г.д.) па кожнаму з крытэраў у дачыненні да кожнай з праблем, запісаных у матрыцы.

5. Падлічыце колькасць галасоў, аддадзеных за тую альбо іншую праблему – і атрымаецце спіс прыярытэтных з пункту гледжання ўдзельнікаў сустрэчы мясцовых праблем!

Узор матрыцы Праблемы

Крытэры ацэнкі

Мала месцаў для правядзення вольнага часу

Далёка дабірацца да найбліжэйшай паліклінікі

Людзі з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі зачыненыя ў чатырох сценах

Рост алкагалізма і наркаманіі сярод падлеткаў .

Колькасць людзей, якіх тычыцца праблема Магчымасць поўнага альбо частковага вырашэння праблемы сваімі сіламі Ступень неадкладнасці вырашэнння праблемы Сума балаў: САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

34

Папарнае размеркаванне/ранжыраванне

Папарнае размеркаванне – гэта метад, які дазваляе людзям паказаць прыярытэтнасць адной праблемы адносна іншай. Гэта можна зрабіць індывідуальна альбо ў групах. Гэты метад прызначаны дапамагчы людзям, калі яны не могуць вызначыць прыярытэты. Праблемы запісваюцца па абодва бакі матрыцы, а затым адбываецца непасрэднае параўнанне паміж кожнай парай праблем. Адносная прыярытэтнасць кожнай праблемы можа вызначацца па колькасці ўзгадванняў (набраных “галасоў”). Як выканаць папарны выбар: 1. Вызначце шэраг праблем, прыярытэтнасць вырашэння якіх трэба вызначыць.

2. Вызначце з дапамогай групы самыя важныя пытанні ў гэтым шэрагу, але не больш шасці, бо з большай колькасцю пытанняў працаваць складаней.

3. Запішыце кожнае пытанне на асобнай картцы.

4. Змясціце дзве з іх перад удзельнікамі і папрасіце выбраць найбольш складаную праблему і абгрунтаваць свой выбар. Адзначце адказ у адпаведным квадраце матрыцы вызначэння прыярытэтаў.

5. Утварыце розныя пары і паўтарыце параўнанне.

6. Паўтарайце да таго часу, пакуль усе магчымыя камбінацыі не будуць разгледжаны (усе квадрацікі ў матрыцы будуць запоўненымі).

7. Праверце з удзельнікам, ці не былі прапушчаныя якія-небудзь важныя праблемы са спісу. Калі так, то змясціце іх у адпаведнае месца ў табліцы рангаў.

8. У якасці карыснай “крыж на крыж” праверкі адказаў, скончыце сесію вызначэння рангаў пытаннямі да групы пра самую прыярытэтную, з яе пункту гледжання, праблему у спісе (напрыклад, “Калі б вы маглі назваць адну галоўную праблему, якую б вы абралі?”). Гэтае пытанне таксама карыснае, калі больш чым адна праблема ў спісе мае самыя высокія балы. Узор табліцы папарнага ранжыравання: Праблемы

A

B

C

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

A

B

C

A альбо B?

A альбо C?

B альбо C?

Метады аналізу праблем 35

Важным элементам працы сацыяльнага аніматара з’яўляецца дапамога працоўным групам у больш грунтоўным аналізе вызначаных прыярытэтных праблем. Прыдатнымі тут могуць быць наступныя метады: • “трохкутнік праблемы”; • “картаграфія праблемы”; • “дрэва праблем”

“Трохкутнік праблемы” Сутнасць метада “трохкутнік праблемы” палягае ў выяўленні сутнасці, прычын і наступстваў праблемы, якія графічна могуць быць адлюстраваныя наступным чынам:

Прычына 1. Прычына 2. Прычына 3. Прычына 4.

Наступства 1.

Сутнасць праблемы

Наступства 2. Наступства 3. Наступства 4.

Гэты метад дазваляе ўбачыць узаемасувязь паміж сутнасцю праблемы, яе прычынамі і наступствамі, што можа быць карысным пры планаванні дзейнасці, скіраванай на вырашэнне (змяншэнне наступстваў) гэтай праблемы.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Картаграфія праблемы 36

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы? Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы? Праблема

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы: Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Хто мае дачыненне да гэтай праблемы?

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх інтарэсы, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Іх апасенні, звязаныя з вырашэннем праблемы:

Сутнасць гэтага метада палягае ў выяўленні суб’ектаў (групаў людзей, арганізацый, канкрэтных асобаў), якія так альбо інакш звязаныя з праблемай і могуць уплываць на яе вырашэнне. “Картаграфія” дазваляе выявіць патэнцыйных саюзнікаў, іх інтарэсы, а таксама зразумець прыроду апасенняў тых, хто насцярожана ставіцца да вашай актыўнасці. Усё гэта можа быць выкарыстана ў час правядзення перамоваў, звязаных з вырашэннем мясцовых праблем.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Дрэва праблем 37

Сутнасць метада заключаецца ў сімвалічным адлюстраванні сутнасці праблемы па аналогіі з дрэвам, якое мае свае карэнні (прычыны праблемы) і галінкі (наступствы праблемы), часта пераплеценыя паміж сабой. Такога кшталту візуалізацыя праблемы дазваляе выявіць сувязь паміж прычынамі і наступствамі праблемы, а затым лепш сфармуляваць мэты і задачы дзейнасці, скіраванай на вырашэнне праблемы. Графічна гэта можа выглядаць так:

наступства 6 наступства 5

наступства 4

п наступства 1

р а наступства 2

б л е

наступства 3

м а

прычына 1

прычына 2

прычына 3

Вынікам аналізу павінна стаць яснае разуменне ўсімі ўдзельнікамі сутнасці праблемы, вырашэннем якой яны будуць займацца. Добрая фармулёўка праблемы: • сцісла характарызуе сітуацыю, якая патрабуе змяненняў; • паказвае кола людзей, якіх яна тычыцца; • дае колькасную інфармацыю; • паказвае прычыны існавання гэтай праблемы і залежнасць гэтых прычын адна ад другой; • утрымлівае апісанне наступстваў існавання гэтай праблемы (эканамічныя, сацыяльныя, палітычныя, культурныя, дэмаграфічныя і інш. наступствы). САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Грамадскія сустрэчы 38

Працэс развіцця супольнасці ў асобным раёне ці вёсцы пачынаецца са сходу яго жыхароў і заангажавання іх да арганізацыі працэсу пераменаў. Падчас гэтага працэсу адбываецца выяўленне існуючых праблемаў і прадстаўленне іх на агульным сходзе. У выніку гэтага ў працэс развіцця будзе прыцягнута яшчэ большая колькасць жыхароў дадзенай супольнасці, якія разам дасягнуць таго, што супольнасць будзе самастойна фармуляваць свае заданні праз развіццё сваіх ведаў, кампетэнтнасці і веры ва ўласныя магчымасці. Грамадскімі сустрэчамі называюцца сустрэчы з патэнцыйнымі сябрамі грамадскай групы. Першая сустрэча з’яўляецца этапам, наўпрост звязаным са стварэннем ініцыятыўнай грамадскай групы. Яе роля надзвычай важная. Ад таго, як будзе арганізавана першая сустрэча, будзе залежыць, ці прымуць яе ўдзельнікі рашэнне аб удзеле ў дзейнасці грамадскай групы. Сумесная сустрэча людзей, якіх тычыцца праблема, з’яўляецца шансам на: • Знаёмства людзей паміж сабой.

• Знаходжанне з іншымі людзьмі, адчуванне прыналежнасці.

• Выказванне ўласнага пункту гледжання, выслухоўванне меркаванняў іншых.

• Выпрацоўку спосабаў вырашэння праблемы.

• Павышэнне заангажаванасці.

• Змяншэнне цяжару адказнасці. Каб сустрэча была больш эфектыўнай, трэба паклапаціцца пра забеспячэнне пэўных умоваў: • канцэнтрацыя на змесце; • канцэнтрацыя на працэсе; • прысутнасць асобы, адказнай за падтрымку адкрытай і ўзважанай дыскусіі; • клопат пра абарону канкрэтных людзей ад асабістых нападак; • узгадненне абавязкаў і роляў канкрэтных удзельнікаў у час сустрэчы.

Паводле: Michael Doyle, Dawid Straus „Sposób na dobre spotkanie”. Warszawa 1997

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Этапы групавой сустрэчы 39

1. Падрыхтоўка сустрэчы а) вызначэнне патрэбаў у сустрэчы б) вызначэнне мэты сустрэчы в) вызначэнне ўдзельнікаў сустрэчы (у тым ліку выступоўцаў) д) вызначэнне парадку/ праграмы сустрэчы е) падрыхтоўка неабходных матэрыялаў ж) запрашэнне ўдзельнікаў з) падрыхтоўка памяшкання 2. Правядзенне сустрэчы 2.1. Уводзіны ў сустрэчу а) арганізацыя працоўнай прасторы б) рэгістрацыя ўдзельнікаў в) абвяшчэнне пра пачатак сустрэчы і сутнасць сустрэчы г) знаёмства д) абвяшчэнне нормаў працы і неабходнай арганізацыйнай інфармацыі е) узгадненне парадку дня 2.2. Асноўная частка сустрэчы 2.2.1. Збор інфармацыі і ідэй а) выступ экспертаў/ прамоўцаў б) збор дадатковай інфармацыі ад іншых удзельнікаў сустрэчы в) падагульненне прадстаўленай інфармацыі 2.2.2. Структураванне інфармацыі а) групіраванне інфармацыі б) ацэнка і прыярытызацыя інфармацыі в) абмеркаванне прыярытэтнай інфармацыі г) падагульненне вынікаў абмеркавання 2.2.3. Падсумаванне вынікаў а) працэдура прыняцця рашэнняў (калі неабходна прыняць рашэнні) б) агучванне вынікаў в) закрыццё сустрэчы 3. Ацэнка сустрэчы

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Як падрыхтаваць добрую сустрэчу?

40

Як ужо неаднойчы адзначалася, поспех працы аніматара ў вялікай ступені залежыць ад таго, як адбудзецца першая сустрэча з прадстаўнікамі супольнасці, прысвечаная абмеркаванню мясцовых праблем. У сувязі з гэтым падрыхтоўка да сустрэчы патрабуе ад аніматара ўліку вялікай колькасці фактараў. На этапе падрыхтоўкі неабходна: 1. ВЫЗНАЧЫЦЬ МЭТУ СУСТРЭЧЫ (што мы хочам дасягнуць за час сустрэчы?)

2. ПАДРЫХТАВАЦЬ ПРАГРАМУ СУСТРЭЧЫ (сцэнар, які адпавядае мэце сустрэчы, ў якім апісаная паслядоўнасць дзеянняў у час сустрэчы з пазначэннем часу, неабходнага на ажыццяўленне кожнага дзеяння) 3. ВЫЗНАЧЫЦЬ КОЛЬКАСЦЬ МАГЧЫМЫХ УДЗЕЛЬНІКАЎ 4. СТВАРЫЦЬ СПІС ГАСЦЕЙ І ВЫЗНАЧЫЦЬ ІХ РОЛІ ПАДЧАС СУСТРЭЧЫ (размова ідзе пра прадстаўнікоў установаў і арганізацый, якіх мы хацелі б прыцягнуць да абмеркавання мясцовых праблемаў) 5. ВЫЗНАЧЫЦЬ МЕСЦА СУСТРЭЧЫ І ПАДРЫХТАВАЦЬ ЯГО (памяшканне, памеры, абсталяванне і г.п.) Пры падрыхтоўцы сустрэчы паклапаціцеся пра наступныя элементы: ПРАСТОРА Месца, дзе будзе адбывацца сустрэча, не павінна быць аддаленым ад месца жыхарства магчымых удзельнікаў. Памеры памяшкання павінны адпавядаць колькасці ўдзельнікаў. Важным з’яўляецца аздабленне памяшканне, расстаноўка крэслаў і сталоў такім чынам, каб там было зручна працаваць ЧАС Істотным з’яўляецца выбар дня тыдня, часу пачатку сустрэчы і яе працягласць. ДЫНАМІКА СУСТРЭЧЫ Гульня на эмоцыях, выкарыстанне элементаў, якія застаюцца ў памяці, адпаведны адбор чалавека, якія вядзе сустрэчу, а таксама запрошаных гасцей – усё гэта дазволіць захаваць пазітыўную дынаміку сустрэчы. СТЫЛЬ Клопат пра тое, каб сустрэча адбывалася ў сяброўскай атмасферы, з захаваннем нормаў павагі і рэгламенту. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Пра вядучага альбо фасілітатара 41

Поспех дзейнасці групы ў час сустрэч па выяўленні, а затым і па вырашэнні праблемаў у вашай мясцовай супольнасці ў вялікай ступені залежыць ад таго, хто будзе ў якасці чалавека, які будзе арганізоўваць і весці гэтыя сустрэчы. Фасілітацыя (ад анг. facilitate – аблегчваць) - працэс арганізацыі абмеркавання (дыскусіі) ў групе. Фаcілітатар адрозніваецца ад тыповага кіраўніка альбо лідэра. Розніца палягае ў спосабе, якім чынам чалавек, які мае такую пазіцыю, выконвае сваю ролю. Лідэр/кіраўнік адказны за тое, што і як будзе зроблена, сочыць за парадкам. Фасілітатар задае пытанні, раіць, нагадвае, сочыць за парадкам дыскусіі, а затым правярае, ці ўсе ўдзельнікі гатовыя прыняць рашэнне. Увогуле, галоўная роля фасілітатара ў тым, каб ўсе ўдзельнікі працэсу адчувалі, што маюць права голасу, што да іх думкі прыслухоўваюцца і паважаюць яе. Фасілітатар імкнецца захаваць нейтральнасць, падтрымаць ход сустрэчы такім чынам, каб ён быў мэтанакіраваным. Для фасілітатара вельмі карысным з’яўляецца тое, каб найбольш важныя моманты, пытанні, якія абмяркоўваліся, былі зафіксаванымі. Гэта неабходна для таго, каб удзельнікі маглі назіраць за ходам дыскусіі, заўважаць агульныя пункты, а таксама магчымую розніцу ў думках.

Ролі фасілітатара

Фасілітатар

1. Рэсурс для групы

■ Не перадае зместу

2. Настаўнік

■ Не ацэньвае і не прапаноўвае ўласных рашэнняў

3. Медыятар (пасярэднік) пры ўзнікненні канфліктных сітуацый

■ Канцэнтруе энэргію групы на сумесным заданні

4. Натхняльнік

■ Прапаноўвае альтэрнатыўныя метады і працэдуры ■ Ахоўвае людзей ад узаемных асабістых нападкаў ■ Матывуе людзей да ўдзелу ў працэсе ■ Дапамагае групе знайсці рашэнні, выгодныя для ўсіх бакоў ■ Каардынуе дзеянні перад пачаткам сустрэч і пасля іх сканчэння ■ Дапамагае ў распрацоўцы парадку дня ■ Гарантуе, што сход развіваецца ў адпаведнасці з запланаванай мэтай ■ Забяспечвае эфектыўную камунікацыю паміж удзельнікамі ■ Не крытыкуе прапановы ўдзельнікаў ■ Не навязвае ўласнае меркаванне ■ Не прымае сур’ёзнае рашэнне па працэдуры без кансультацыі з удзельнікамі САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Мадэль фасілітацыі групавой сустрэчы 42

Ацэнка

Вынік

• Крытэры эфектыўнасці

Дасягненне

• Вызначэнне крытэраў паспяховасці сустрэчы • Вызначэнне працэдуры ацэнкі па сфармуляваных крытэрах.

• Правядзенне ацэнкі

ПРАЦЭС ВЯДЗЕННЯ ГРУПАВОЙ СУСТРЭЧЫ

Інструменты

Камунікацыя • Уцягненне ўдзельнікаў

Атмасфера

• Дакладныя інструкцыі

фасіфілітацыі • Інструменты збора інфармацыі

• Пытанні

• Інструменты структуравання інфармацыі

• Актыўнае слуханне • Дынаміка групы • Узаемадзеянне з цяжкімі ўдзельнікамі

Асэнсаванне

• Зваротная сувязь

• Канцэнтрацыя на выніку

• Інструменты прыняцця рашэнняў

• Непрадузятасць • Удакладненне сэнсу выказвання • Падвядзенне вынікаў

Структураванасць

ПАТЭНЦЫЯЛ

Рэсурсы

• Віды сустрэч

• Валоданне інструментамі

• Мэта

• Уменне абіраць адэкватныя інструменты

• Задачы • Парадак дня • Працэдуры • Нормы • Ролі

• Чалавечыя рэсурсы, у т.л. і фасілітатар, «цяжкія» ўдзельнікі • Інфармацыйныя • Тэхналагічныя • Матэрыяльна-тэхнічныя • Час

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Пра што трэба помніць фасілітатару?

43

1. Клапаціцца пра тое, каб удзельнікі не адыходзілі ад тэмы – пры неабходнасці інфармаваць удзельнікаў, што дыскусія выйшла за межы тэмы 2. Падводзіць вынікі таго, пра што казалі ўдзельнікі: • звярнуць увагу на тое, пра што казалі найменш актыўныя ўдзельнікі – «вам здаецца,

што...»;

• знайсці сувязь паміж тым, што казаў дадзены ўдзельнік з ідэямі і выказваннямі іншых -

“падобна на тое, што ты дапаўняеш Васіля…”;

• прызнаваць аўтарства ідэй ўдзельнікаў і прасіць аўтараў больш падрабязна патлумачыць іх

змест;

даць зразумець групе, што не варта перарываць ўдзельнікаў, а калі некаторыя выказванні былі перарванымі, то абавязкова да іх вярнуцца – “мне падаецца, што мы перапынілі Алесю, а яна не скончыла сваю думку”.

3. Даць зразумець удзельнікам, што нічога кепскага няма ў тым, каб праявіць свае эмоцыі – варта падсумоўваць як вынік, так і эмацыйны стан. Лепш за ўсё, калі ўдзельнікі самі выкажуць свае адчуванні наконт працэсу працы ў групе. Але таксама важна, каб фасілітатар, як тэрмометр, адчуваў настрой кожнага і адэкватна рэагаваў на яго пачуцці.

4. Прадстаўляйце праблемы ў канструктыўны спосаб, каб удзельнікі маглі з імі працаваць – прадстаўце праблемы аб’ектыўна, без націску на тое, што нехта вінаваты. Прадстаўляйце групе пытанні і праблемы, а не гатовыя адказы. Акрамя гэтага, адразу неабходна высветліць, чаго павінна тычыцца рашэнне, якое будзе прынятае групай, каб удзельнікі не марнавалі час на другасныя пытанні.

5. Падказкі адносна спосабаў вырашэння праблемы. Калі вы заўважаеце, што група ў абмеркаванні не рухаецца наперад, скажыце ўдзельнікам, што прыйшоў час перайсці да наступнага пытання альбо наступнага пункту дыскусіі. Можна паспрабаваць падзяліць вялікія праблемы на больш дробныя часткі і займацца кожнай часткай асобна.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Грамадская група 44

Грамадская група - гэта від групы самадапамогі са знешнім характарам дзейнасці, якая ствараецца прадстаўнікамі дадзенай супольнасці для вырашэння канкрэтнай мясцовай праблемы і арыентуецца на дасягненне агульнага дабра. У грамадскай групе дамінуе акцэнт на справу, хоць яна не пазбаўленая і сацыяльнага вымярэння. Сумесныя дзеянні служаць наладжванню больш блізкіх стасункаў, якія найчасцей не знікаюць пасля выканання справы і могуць стаць асновай для стварэння наступных груп і прыняцця чарговых выклікаў. Грамадскія групы могуць узнікаць: • выпадкова альбо планава; • па ініцыятыве аднага чалавека альбо пэўнага аб’яднання; • дабраахвотна; • для задавальнення патрэбаў супольнасці; • ствараюцца тады, калі людзі стомленыя, узлаваныя, знясіленыя існуючай сітуацыяй.

Для ўзнікнення групы можа быць дастаткова адной, альбо комплексу названых вышэй умоваў. Грамадская група можа складацца з: - прынамсі 2 і максімум некалькіх дзесяткаў чалавек, - аб’яднаных агульнай мэтай, - якія шануюць падобныя нормы і каштоўнасці, - падтрымліваюць узаемныя кантакты. Рысы, характэрныя для грамадскіх груп: ■ дабраахвотная прыналежнасць; ■ роўнасць сябраў; ■ гэта група ціску (накіраваная на адстойванне інтарэсаў); ■ мэтай групы з’яўляецца прыцягненне ўвагі да праблемы; ■ агульная праблема, якой ніхто не займаецца на належным узроўні; ■ група можа быць вялікай па колькасці; ■ сумесная дзейнасць павінна быць скіравана на дасягненне агульнага сацыяльнага дабра. Тэрмін дзейнасці: Грамадскія групы ствараюцца для рэалізацыі канкрэтнай задачы, пасля выканання якой распадаюцца. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Этапы стварэння грамадскіх груп 45

■ Выбар праблемы, упарадкаванне і ўдакладненне ведаў пра праблему.

■ Выпрацоўка крытэраў набора і рэкрутацыі сябраў групы.

■ Падрыхтоўка сустрэчы.

■ Запрашэнне зацікаўленых асобаў.

■ Першая грамадская сустрэча.

Дзейнасць грамадскай групы Удзельнікі сустрэчы, якія пагодзяцца з тым, што могуць разам распачаць вырашэнне праблемы становяцца сябрамі ініцыятыўнай грамадскай групы, якая з гэтага моманту бярэ ініцыятыву ў свае рукі. Пасля стварэння грамадскай групы наступае важны этап рэалізацыі задач, падчас якога яе сябры: • Прымаюць план дзеянняў.

• Вызначаюць задачы, якія трэба выканаць, каб вырашыць дадзеную праблему.

• Прызначаюць адказных за выкананне.

• Пачынаюць выкананне запланаваных дзеянняў.

На гэтым этапе функцыі аніматара абмяжоўваюцца роляй назіральніка, які ў выпадку неабходнасці можа падтрымаць групу, калі яна перажывае крызіс альбо не ў стане сама сабе дапамагчы. Пасля рэалізацыі распрацаванага плана група перастае існаваць, паколькі выканала заданне, дзеля якога стваралася.

Калі сябры групы навязалі сяброўскія кантакты, калі агульная праца прынесла ім задавальненне, то можна і варта выкарыстаць іх патэнцыял для вырашэння новых задач. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Групы, арыентаваныя на пераўтварэнні 46

Існуюць асноўныя тыпы груп, якія ствараюцца для таго, каб ініцыяваць у чалавеку ўнутраныя змены ТРЭНІНГАВЫЯ ГРУПЫ – служаць для таго, каб даць чалавеку веды і ўменні, якіх яму не хапае. У групах такога тыпу людзі звычайна атрымліваюць камунікатыўныя ўменні – слухаць і чуць, размаўляць, выступаць перад аўдыторыяй, а таксама ўменні прымаць рашэнні і вырашаць канфлікты. У такіх групах можна займацца вырашэннем жыццёвых праблем, такіх, напрыклад, як выхаванне дзяцей. Праца ў такіх групах падобная да школьных заняткаў, толькі групы ствараюцца на абмежаваны час для атрымання ведаў ў дадзенай сферы. Лідэрам у такой групе з’яўляецца чалавек – спецыяліст у тэме трэнінга. ТЭРАПЕЎТЫЧНЫЯ ГРУПЫ – іх задачай з’яўляецца дапамога людзям у вырашэнні праблем, у дачыненні да якіх людзі адчуваюць сябе знясіленымі. Такія асобы маюць патрэбу ў дапамозе спецыялістаў, каб дасягнуць пераменаў. Групы такога тыпу павінны праводзіцца кваліфікаванымі тэрапеўтамі, а сустрэчы павінны праходзіць рэгулярна. ГРУПЫ САМАДАПАМОГІ – ствараюцца галоўным чынам людзьмі і для людзей, якіх аб’ядноўвае адна і тая ж праблема – псіхалагічная, сацыяльная альбо медыцынская. У такога тыпа групах тэрапеўты не працуюць, хаця і дапускаецца іх дапамога ў складаных сітуацыях. Асноўная апора ў дадзеных групах ідзе на саміх сябраў групы. Тут адбываецца ўзаемнае навучанне і ажыццяўляецца ўзаемная дапамога.

Прыкладам груп самадапамогі могуць быць групы падтрымкі, якія прадстаўляюць псіхалагічную дапамогу, узмацняюць імкненне для пераадольвання цяжкасцей, дапамагаюць у адраджэнні веры ва ўласныя сілы і пачуцця ўласнай годнасці. У такіх групах збіраюцца людзі з падобнымі жыццёвымі праблемамі, якія тычыліся іх саміх і іх блізкіх. Гэта група раўнапраўных удзельнікаў, мэтай якіх ёсць аказанне ўзаемнай дапамогі і пісхалагічнай падтрымкі, узмацненні сваіх дзеянняў: – “я не адзінокі ў сваёй праблеме”. Крыніцай дапамогі з’яўляюцца ўзаемныя высілкі, уменні і досвед сябраў групы. Групы падтрымкі могуць стварацца і праводзіцца выключна самімі зацікаўленымі людзьмі, але іх сябрамі могуць быць прафесіяналы з розных абласцей: псіхалогіі, педагогікі і г.д. Такую групу называюць прафесійнай групай падтрымкі.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Што такое самадапамога?

47

Ідэя самадапамогі – гэта вызваленне ўнутранага патэнцыялу і абуджэнне моцных бакоў, якія могуць прысутнічаць як у кожным чалавеку, так і ў групе, у супольнасці. Акцэнт ставіцца на самастанаўленне, веру ў сябе, прыняццё кантролю над уласным жыццём, сваім творчым пачаткам і абавязкам выкарыстання ўласных рэсурсаў з мэтай супрацьстаяння цяжкім жыццёвым сітуацыям. Досвед самадапамогі спрыяе развіццю кампетэнцый і навыкаў, што, ў сваю чаргу, дазваляе шукаць новыя, творчыя шляхі вырашэння праблемы. Для самадапамогі вельмі важным з’яўляецца значэнне мясцовай супольнасці, суседства, духоўных каштоўнасцей і самадастатковасці. Самадапамога ў залежнасці ад патрэбаў і ўмоваў можа набываць розныя формы: - узаемнай дапамогі; - самаапекі; - самадапамогі праз літаратуру і кампутарныя і іншыя спецыялізаваныя праграмы.

Што дае ўдзел у групе?

• Самаўдасканаленне • Прызнанне сябе як асобы • Прызнанне іншымі • Пераадольванне нясмеласці ў кантактах з іншымі • Узмацненне альбо фармаванне ўмення выказваць свае пачуцці і думкі • Выхад з адзіноты і ізаляванасці • Выхад з прыгнечанага стану • Фармаванне ўмення дапамагаць іншым • Зацікаўленасць праблемамі іншых • Развіццё жыццёвай устойлівасці • Абуджэнне надзеі

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Функцыі самадапамогі 48

Функцыі, звязаныя з задавальненнем патрэбаў сябраў групы: ■ Функцыя афіліяцыі (далучэння) – з’яўляецца адказам на адну з асноўных патрэбаў кожнага чалавека – патрэбу ў прыналежнасці да групы. Задавальненне гэтай патрэбы дае псіхічную раўнавагу і ўпэўненасць у тым, што разам можна зрабіць больш, чым самастойна.

■ Функцыя самавыяўлення заснаваная на атрыманні магчымасці самарэалізацыі праз развіццё інтарэсаў, паглыбленне ведаў.

■ Функцыя дапамогі – прадстаўленне непасрэднай дапамогі сябрам групы ў той момант, калі яны сапраўды маюць у гэтым патрэбу. Напрыклад: матэрыяльная дапамога, забеспячэнне адчування бяспекі. Функцыі, звязаныя з задавальненнем патрэбаў супольнасці: ■ Інтэграцыйная функцыя, заснаваная на ўдзеле ў стварэнні альбо адраджэнні сацыяльных сувязяў у супольнасці.

■ Выхаваўчая функцыя, заснаваная на спрыянні выхаванню супольнасці, навучанню талерантнасці ў дачыненні да розных груп (напрыклад, людзей з абмежаванымі магчымасцямі), фармаванню спачування да лёсу іншага чалавека, дапамозе ў пераадоленні недахопаў ў псіхафізічнай сферы.

■ Прадстаўнічая функцыя – выказванне думак і інтарэсаў груп, перамовы з грамадскімі сектарамі.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Этапы стварэння груп самадапамогі 49

1. Вызначэнне праблемы (абавязковай з’яўляецца як мага больш поўная інфармацыя пра праблему) ○ вызначэнне сутнасці праблемы; ○ вызначэнне наступстваў, да якіх можа прывесці нявырашаная праблема; ○ тэрыторыя лакалізацыі праблемы; ○ колькасць жыхароў, якіх тычыцца праблема, а таксама іх дэмаграфічныя дадзеныя – узрост, пол, адукацыя і г.д.

2. Стварэнне крытэраў набору сябраў групы Дакладнае вызначэнне крытэраў сябраў групы – група павінна быць гамагеннай (аднароднай). Напрыклад: людзі ў групе беспрацоўных павінны быць прыблізна аднаго ўзросту, з аднолькавым стажам працы, адукацыяй.

3. Падрыхтоўка сітуацыі, сустрэчы ○ вызначэнне мэтаў сустрэчы; ○ падрыхтоўка праграмы сустрэчы (сцэнар); ○ падрыхтоўка спіса ўдзельнікаў; ○ падрыхтоўка памяшкання; ○ неабходна прадумаць выхад з непрадбачаных сітуацый; ○ клопат пра стварэнне сяброўскай атмасферы.

4. Запрашэнне зацікаўленых асобаў ○ індывідуальныя размовы з кандыдатамі ў склад групы; ○ персанальнае запрашэнне для кожнага удзельніка.

5. Правядзенне сустрэчы ○ правядзенне сустрэчы ў адпаведнасці са сцэнарам; ○ высвятленне чаканняў, абмеркаванне прынцыпаў і плану працы групы; ○ стварэнне для кожнага ўдзельніка магчымасці для выказванняў; ○ інтэграцыя.

6. Рэалізацыя задач правядзенне сустрэч, мэта якіх - узаемная падтрымка і дапамога. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Што ўплывае на дзейнасць групы?

50

Калі мы кажам пра працу групы, то маем справу з трыма тыпамі мэтаў: аніматара, персанальнымі мэтамі ўдзельнікаў і ўсёй групы, як адзінага цэлага. Пры гэтым мэты аніматара могуць адрознівацца ад мэтаў удзельнікаў. Мэты аніматара можна разглядаць на двух узроўнях: ○ Дапамога кожнаму асобнаму сябру групы ў вырашэнні яго праблем. ○ Ажыццяўленне сацыяльных пераменаў.

На дзейнасць групы ўплываюць наступныя фактары: ■ Склад групы Структура групы, а таксама яе развіццё, знаходзяцца ў залежнасці ад яе складу, велічыні і аднароднасці.

■ Шматлікасць групы Не існуе дакладных рэкамендацый наконт колькасці ўдзельнікаў. Але варта памятаць пра тое, што ў групе павінна быць столькі ўдзельнікаў, каб можна было наладзіць эфектыўную міжасабовую камунікацыю. У выпадку групы самадапамогі колькасць ўдзельнікаў не павінна перавышаць 15-20 чалавек.

■ Гамагеннасць (аднароднасць) групы Для захавання цэласнасці і стабільнасці групы неабходна паклапаціцца пра тое, каб яна была дастаткова аднароднай. Але гэта таксама залежыць ад мэтаў, якіх група збіраецца дасягнуць. Гамагеннасць групы ўплывае на агульнае (альбо блізкае) разуменне праблемаў/патрэбаў і паспяховасць іх вырашэння. Сярод іншых крытэраў могуць быць: узрост, адукацыя, прафесія, сацыяльны статус. Да іх неабходна падыходзіць з разуменнем: бывае так, што неаднароднасць групы можа станоўча паўплываць на яе развіццё і дынаміку, аднак вялікая розніца можа зрабіць немагчымай інтэграцыю і ўзаемныя стасункі.

■ Удзел і прысутнасць сябраў групы Удзел у групе павінен быць дабраахвотным альбо абавязковым. Група можа мець закрыты альбо адкрыты характар. Пад адкрытасцю маецца на ўвазе, што сябры групы могуць прыходзіць у групу і сыходзіць з яе на любым этапе функцыянавання. Такі характар могуць мець групы адукацыйныя, забаўляльныя. Закрытыя групы пасля стварэння не прымаюць у свае шэрагі новых ўдзельнікаў. Лічыцца, што такі характар павінны мець групы, мэтай якіх з’яўляцца падтрымка ў вырашэнні асабістых праблем. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Першая сустрэча групы самадапамогі 51

Першая сустрэча групы самадапамогі мае арганізацыйны характар. Яна дае магчымасць удзельнікам адкрыта выказвацца пра набалелыя праблемы і надзеі, звязаныя з удзелам у групе. Падчас гэтай сутрэчы людзі знаёмяцца, усталёўваюць прынцыпы сумеснай працы, а таксама абмяркоўваюць важныя для групы пытанні. Узаемнае знаёмства Удзельнікі першай сустрэчы прадстаўляюцца адзін аднаму, кажуць пра тое, якія маюць праблемы, а таксама чаканні адносна ўдзелу ў групе. Арганізацыйныя пытанні • Як часта сустракацца – важна, каб хаця на самым пачатку функцыянавання групы самадапамогі сустрэчы адбываліся рэгулярна і часта. Напрыклад, 1 раз на тыдзень, у пэўныя дні і ў той самы час. Час, які адводзіцца на сустрэчу - 1,5-2 гадзіны.

• Колькасць удзельнікаў – неабходна на сустрэчах весці спісы ўдзельнікаў.

• Адкрытая ці закрытая група.

• Адказны за кантакты – выбар аднаго альбо двух чалавек, якія адказваюць за кантакты ў групе.

• Выбар чалавека, які будзе весці сустрэчу – каб сустрэча прайшла эфектыўна, павінен быць абраны чалавек, які яе правядзе. У выпадку групы самадапамогі кожны раз вядучы сустрэчы можа мяняцца. Распрацоўка прынцыпаў Распрацоўка прынцыпаў ёсць вельмі істотным момантам, паколькі спрашчае функцыянаванне групы, дазваляе адкрыта казаць пра цяжкія альбо далікатныя пытанні. Падсумаванне вынікаў Напрыканцы сустрэчы кожны з удзельнікаў павінен выказаць свой пункт гледжання пра сустрэчу, а таксама пра свае намеры браць альбо не браць удзел у наступнай сустрэчы.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Паспяховая група 52

Якую групу можна лічыць паспяховай? Такая група: ○ Разумее свае мэты і задачы. ○ Гнутка прыстасоўвае шляхі дзеянняў пад прынятыя мэты. ○ Характэрызуецца высокім узроўнем камунікацыі і паразумення паміж сваімі сябрамі. Індывідуальныя пачуцці, пазіцыі і погляды ўсіх яе сябраў перадаюцца непасрэдна і адкрыта. ○ У стане давесці да канца працэс прыняцця рашэння. Разглядае пры гэтым уважліва пункт гледжання меншасці і гарантуе ўсім сваім сябрам удзел у прыняцці важных рашэнняў. ○ Дасягае раўнавагі паміж эфектыўнасцю калектыўных дзеянняў і рэалізацыяй індывідуальных патрэбаў. ○ Дзеліць адказнасць паміж сваімі сябрамі. Кожны можа прадставіць уласную ідэю, праверыць рэальнасць выканання патэнцыйных рашэнняў, а таксама спрыяць дасягненню мэтаў, прынятых групай і яе правільнаму функцыянаванню. ○ З’яўляецца адзіным цэлым, але не абмяжоўвае незалежнасці сваіх сябраў. ○ Адпаведным чынам выкарыстоўвае кампетэнцыі сваіх сябраў. ○ Ніхто ў групе не дамінуе – ні кіраўнік, ні сябра групы. ○ Аб’ектыўная ў сваёй ацэнцы, не пазбягае ўласных праблем і здольная да таго, каб змяняць свае дзеянні. ○ Утрымлівае раўнавагу паміж эмоцыямі і розумам, а таксама творча выкарыстоўвае эмоцыі, якія перажываюць яе сябры.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

На што трэба звяртаць

увагу пры працы з групай?

53

Пры працы з групай яе функцыянаванне неабходна разглядаць у двух аспектах: ■ Зместу, альбо таго, ШТО адбываецца.

■ Працэсу, альбо таго, ЯК усё адбываецца. ЗМЕСТ

ПРАЦЭС

ФАКТЫ, ФАКТЫ, ФАКТЫ МАТЭРЫЯЛ ЗАДУМЫ ПРАПАНОВЫ ПУНКТЫ ГЛЕДЖАННЯ

АДЧУВАННІ ПАЗІЦЫЯ МІЖПЕРСАНАЛЬНЫЯ СТАСУНКІ ЭМОЦЫІ ПАДЫХОД СУПЯРЭЧАННІ

ШТО АДБЫВАЕЦЦА

ЯК АДБЫВАЕЦЦА

ЗМЕСТ – тыя дзеянні і задачы, на якіх сканцэнтравана ўвага групы ПРАЦЭС –тое, што адбываецца паміж удзельнікамі ў час сумеснай працы – супрацьстаянне сілаў, схаваныя мэты, дачыненні паміж іншымі людзьмі, лідэрства, невыказаныя пачуцці, “незразумелыя правілы гульні” і г.д.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Структурны аналіз паводле Э.Берна 54

Тыпы станаў і роляў (узровень эга): Дзіця

Дарослы

«Бацька»

Інтуіцыя, творчасць, Абапіраецца на ўласны Рэагуе аўтаматычна: спантанная энергія і досвед, спрабуе разлічыць “Менавіта так і варта радасць свае магчымасці выжывання ў паступаць” навакольным свеце

Сувязь з дзейнасцю аніматара: АНІМАТАР

ДЗІЦЯ

ПАРТНЁР Давайце што-небудзь прыдумаем. Будзе класна!”;

ДЗІЦЯ

„Што тут можна зрабіць?” “БАЦЬКА“

„Ты абавязаны гэта зрабіць!”

“БАЦЬКА“

ДАРОСЛЫ

„Што мы можам разам зрабіць: мы гэта вызначым і заплануем”

ДАРОСЛЫ

“Дзіця” - дзейнічае спантанна, але не абавязкова рацыянальна. Дзейнасць базуе на ўласнай бездапаможнасці. «Бацька-аніматар» - навязвае сваю волю, аўтаматычна адбіраючы ініцыятыву ў іншых (адводзячы ім ролю “дзіцяці”) – ён жа ўсё ведае лепш за іншых! “Бацька-партнёр” – вызначае для аніматара ролю выканаўцы тых альбо іншых задач. Дарослы аніматар і партнёр – адчувае сябе адказным і таму разлічвае ў сваёй працы на пачуццё адказнасці і партнёрства ў іншых.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Фазы развіцця групы ў супольнасці Фаза развіцця групы

55

Паводзіны аніматара

I. Група нечым незадаво- Стымуляванне людзей да абмеркавання таго, чым яны незадаволеныя, а таксама прычын незадаволенасці леная, але пасіўная II. Група ўсведамляе існа- Стымуляванне развагаў над тым, якія перамены ў жыцці ванне ўласных патрэбаў людзей павінны адбыцца III. Група ўсведамляе, Стымуляванне людзей да прыняцця рашэнняў адносна што трэба ажыццявіць дзеянняў, якія могуць прывесці да чакаемых пераменаў некалькі канкрэтных змяненняў IV. У групе ідзе працэс У выпадку неабходнасці – стымуляванне людзей да прыняцця прыняцця рашэнняў «за» рашэнняў, да самаарганізацыі, скіраванай на дасягненне і «супраць», вызначэння, запланаваных мэтаў што неабходна зрабіць для дасягнення мэты V. Група дзеянняў

мае

план Стымуляванне людзей да развагаў адносна дэталяў рэалізацыі планаў: хто, што, калі і як будзе рабіць

VI. Дзеянні групы адпавядаюць яе планам. Група рэалізуе ўласныя асноўныя прынцыпы

Стымуляванне людзей да абмеркавання магчымых непрадбачаных сітуацый і спосабаў іх пераадолення. Пры патрэбе – крытычны перагляд планаў, каб упэшніцца, што група ідзе правільным шляхам, які прывядзе да пераменаў

VII. Група задаволеная Натхненне людзей да рэалізацыі іншых (альбо дадатковых) ўласнай дзейнасцю і задач. Адыход ад групы, якая даказала здольнасць да дасягненнямі самастойнай эфектыўнай працы

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Планаванне вырашэння праблем супольнасці 56

Надзвычай важным этапам працы аніматара з’яўляецца яго ўдзел у планаванні вырашэння праблем (ПВП) супольнасці, якім займаюцца створаныя (у тым ліку і па ініцыятыве аніматара) ў гэтай мясцовасці грамадскія групы. Працэс сумеснага планавання вырашэння праблем мясцовай супольнасці складаецца з наступных стадый: • Пачатковая стадыя - выяўленне вострых праблемных сітуацый, якія патрабуюць вырашэння; - наладжванне кантактаў паміж бакамі (арганізацыямі, структурамі, групамі людзей), якія маюць дачыненне да гэтых праблемных сітуацый; - узгадненне умоваў будучай сумеснай працы па планаванні.

• Стадыя стратэгічнага планавання - узгадненне бачання сітуацыі і ключавой тэрміналогіі; - фармаванне бачання будучых перспектываў, звязаных з вырашэннем праблемных сітуацый.

• Стадыя даследавання сітуацыі.

- збор неабходнай інфармацыі - выяўленне суб’ектаў, зацікаўленых у вырашэнні праблемных сітуацый; - факусіроўка ўвагі на канкрэтнай праблеме; - аналіз праблемы; - вызначэнне мэтаў і задач сумеснай дзейнасці.

• Стадыя складання плана дзеянняў.

- складанне плана дзеянняў, неабходных для дасягнення вызначаных мэтаў і задач; - вызначэнне тэрмінаў ажыццяўлення запланаванай дзейнасці; - размеркаванне адказнасці.

• Стадыя ўвасаблення плана дзейнасці ў жыццё, ацэнкі вынікаў дзейнасці і далейшага развіцця.

- прыняццё рашэння па арганізацыі працы; - мабілізацыя рэсурсаў; - выкананне плана дзейнасці; - ліквідацыя магчымых перашкодаў.

Паводле: Карасев Ф. Социальный капитал соседских сообществ. Москва, Прометей-2001 САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Функцыі ініцыятыўнай групы 57

Працэс планавання вырашэння праблем (ПВП) на ўзроўні мясцовай супольнасці пачынаецца са стварэння групы людзей, гатовых браць непасрэдны ўдзел у такога кшталту дзейнасці. Сярод задач дзейнасці такой групы можна вылучыць наступныя: ■ распрацоўка канцэпцыі ажыццяўлення працы па планаванні; ■ распрацоўка графіка працы па планаванні; ■ усталяванне ўзаемадзеяння з усімі зацікаўленымі бакамі: мясцовыя органы ўлады, дэпутаты ўсіх узроўняў, дзяржаўныя службы, грамадскія арганізацыі, СМІ, мясцовыя прадпрыемствы і бізнэс-структуры; ■ пошук рэсурсаў (памяшканні, абсталяванне, грошы, эксперты і г.д.), неабходных для арганізацыі працы па планаванні; ■ распрацоўка і правядзенне інфармацыйных кампаній для забеспячэння падтрымкі працэса стварэння ПВП; ■ збор дадатковай інфармацыі па прыярытэтных праблемах; ■ збор і ацэнка магчымых шляхоў вырашэння прыярытэтных праблемаў; ■ стварэнне праекта плана вырашэння праблем і праекта каштарыса; ■ прасоўванне ПВП і ўзгадненне яго з усімі зацікаўленымі бакамі.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Збор дадатковай інфармацыі 58

Інфармацыі пра прыярытэтныя праблемы, сабранай у час ацэнкі супольнасцю сваіх патрэбаў, часам недастаткова для таго, каб на яе аснове ствараць планы дзейнасці па вырашэнні гэтых праблем. У такім выпадку ініцыятыўная група павінна: - вызначыць, якую дадатковую інфармацыю пра праблему неабходна сабраць; - вызначыць магчымыя крыніцы атрымання неабходнай інфармацыі; - вызначыць метады збору інфармацыі; - скласці план дзеянняў па зборы дадатковай інфармацыі. Магчымыя крыніцы атрымання дадатковай інфармацыі: - мясцовае насельніцтва; - мясцовыя ўлады; - мясцовыя дзяржаўныя службы і ўстановы; - СМІ; - грамадскія арганізацыі. Магчымыя метады збору дадатковай інфармацыі: - апытанні грамадскай думкі (у тым ліку анкетаванне); - афіцыйныя запыты ў ворганы мясцовай улады і іншыя афіцыйныя структуры; - дэпутацкія запыты; - маніторынг СМІ; - аналіз дакументаў (вынікі перапісу і г.п.); - асабістыя сустрэчы з ключавымі асобамі; - экспертная ацэнка; - тэматычныя круглыя сталы і іншыя працоўныя сустрэчы; - складанне мапы рэсурсаў; - складанне дыяграмы прычынаў і наступстваў.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Аналіз значнага акружэння 59

Дзейнасць па планаванні вырашэння праблем патрабуе правядзення аналізу значнага акружэння – г.зн. структур і асобных груп людзей, якія могуць паўплываць на працэс стварэння плана і яго рэалізацыю. Правядзенне аналізу значнага акружэння дапамагае высветліць, хто патэнцыйна зацікаўлены ў вырашэнні праблемы і можа стаць вашым саюзнікам. Пасля правядзення такога кшталту аналізу ініцыятыўная група можа скласці спіс ключавых асобаў, якіх варта будзе прыцягваць да ўдзелу ў стварэнні планаў вырашэння мясцовых праблем. Зрабіць такі аналіз можна з дапамогай прадстаўленай ніжэй табліцы: М я с ц о в а я Дзяржаўная Бізнес грамадскасць і мясцовая ўлада

СМІ

Назавіце прозвішчы /пасады асобаў, удзел якіх у ПВП вы лічыце важным На чым палягае важнасць удзелу гэтых асобаў у працэсе ПВП? Якую карысць ад удзелу ў падрыхтоўцы ПВП могуць атрымаць гэтыя асобы? Якія апасенні адносна ўдзелу ў ПВП могуць быць у гэтых асобаў?

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Як скласці мапу рэсурсаў?

60

Мапы рэсурсаў уяўляюць з сябе ілюстрацыю разнастайных відаў рэсурсаў, якія ёсць у супольнасці – тэхнічных, матэрыяльных, прыродных, фінансавых, арганізацыйных і інш.

Як скласці мапу: • Збярыце групу людзей, якія добра ведаюць мясцовасць і яе праблемы.

• Патлумачце ідэю мапы і папрасіце каго-небудзь намаляваць прыкладную схему яго/яе вёскі (пасёлка, горада, мікрараёна). Для стварэння мапы рэсурсаў можна таксама выкарыстоўваць падрабязную геаграфічную мапу павялічанага памеру.

• Патлумачце людзям, што зараз на гэтай мапе трэба з дапамогай розных сімвалаў пазначыць месцы знаходжання тых альбо іншых відаў рэсурсаў, якія можна будзе выкарыстаць у час вырашэння вызначанай вамі ў якасці прыярытэтнай праблемы (напр., будынак мясцовага сацыяльна-педагагічнага цэнтра, царкву, школу, паліклініку, офіс грамадскай арганізацыі, парк і г.п.).

• На аснове зробленай удзельнікамі групы працы складзіце пералік рэсурсаў, якія можна ў перспектыве задзейнічаць для вырашэння праблемы.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Вызначэнне магчымых шляхоў вырашэння праблемы 61 Некаторыя метады генеравання ідэй: ○ Бура прапановаў ○ Тэхніка намінальнай групы ○ Праца ў малых групах

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Бура прапановаў 62

Гэтая тэхніка дазваляе сабраць за кароткі час дастаткова вялікую колькасць ідэяў, абудзіць творчае мысленне ўдзельнікаў, актывізаваць іх. Этап 1: Фасілітатар запісвае на лісце паперы фармулёўку праблемы, спосабы вырашэння якой неабходна знайсці. Этап 2: Фасілітатар тлумачыць асноўныя правілы буры прапановаў: ○ Прымаюцца любыя ідэі. Не дапускаюцца аніякія абмеркаванні альбо ацэнкі. ○ Кожная ідэя запісваецца ў такім выглядзе, у якім была прапанавана. Не дапускаюцца без згоды аўтара ідэі перафразаванне, абагульненне ці інтэрпрэтацыя. ○ Асноўная мэта – атрымаць як мага большую колькасць ідэй. Пра якасць размова пойдзе далей. ○ Заахвочваецца і прымаецца развіццё ўжо прапанаваных ідэй. ○ Ідэі, супрацьлеглыя ўжо прапанаваным, таксама прымаюцца і заахвочваюцца. ○ Усталёўваюцца і строга захоўваюцца часовыя межы. Калі адведзены час скончыўся, генерацыя ідэй сканчаецца. Этап 3: Фасілітатар запісвае ідэі на лістах паперы ў такім выглядзе, у якім яны былі прапанаваны. Для паскарэння працэсу (асабліва калі група вялікая) ідэі могуць запісвацца двума фасілітатарамі. Не варта нумараваць ідэі, каб не стварыць уражанне ранжыравання/ прыярытэтнасці той альбо іншай ідэі. Этап 4: Удзельнікі ўдакладняюць запісаныя ідэі, задаюць пытанні, якія тычацца тлумачэння нейкай ідэі і толькі аўтар ідэі дае гэтае тлумачэнне. Этап 5: Удзельнікам прапануецца ацаніць ідэі (напрыклад, з дапамогай рэйтынгавага галасавання (пра іншыя варыянты ацэнкі гутарка пойдзе ніжэй). Можна ажыццяўляць працэс ацэнкі ў цэлай групе альбо ў малых падгрупах. Вызначаюцца найбольш перспектыўныя ідэі і робяцца спробы дасягнення кансэнсуса.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Тэхніка намінальнай групы 63

Гэтая тэхніка дазваляе абраць найбольш цікавыя варыянты вырашэння праблемы з дапамогай ранжыравання. Этап 1: Фармулёўка праблемы. Фасілітатар запісвае на лісце паперы праблему, для якой неабходна знайсці рашэнне. Этап 2: Самастойная фіксацыя ідэй. Удзельнікі запісваюць як мага большую колькасць ідэй. Усе працуюць самастойна. Этап 3: Запісванне ідэй па колу. Фасілітатар просіць удзельніка ўслых прачытаць адну ідэю, якая на яго думку з’яўляецца найлепшай і запісвае яе на лісце паперы. Затым сваю найлепшую ідэю, але якая яшчэ не гучала, чытае наступны ўдзельнік. Гэтак працягваецца датуль, пакуль ідэі ўсіх удзельнікаў не будуць запісаныя. Калі ў некаторых з удзельнікаў больш няма ідэй, яны могуць спыніцца, але далучыцца зноў, калі з’явяцца новыя думкі. Абмеркаванне ідэй і размовы не дазваляюцца. Этап 4: Абмеркаванне з мэтаЙ высвятлення. Задачай гэтага этапа з’яўляецца праверка, ці ўсе ўдзельнікі разумеюць запісаныя ідэі. Важным з’яўляецца разуменне, а не згода альбо нязгода. За яснасць ідэй адказвае кожны ўдзельнік, а не толькі аўтар ідэі. Этап 5: Ацэнка ідэй. Фасілітатар просіць удзельнікаў выбраць 5 лепшых ідэй з агульнага пераліку і запісаць іх на асобных картках. Затым карткі збіраюцца, падлічваюцца і абвяшчаюцца вынікі.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Праца малых груп 64

Этап 1: Фармаванне малых груп. Фасілітатар фармуе малыя групы па 3-7 чалавек. Групы могуць складацца з людзей, чые погляды на праблему аказаліся блізкімі ў працэсе папярэдняй дыскусіі. Групы могуць фармавацца са спецыялістаў блізкага профілю. Таксама групы могуць фармавацца выпадкова, калі ў кожнай групе могуць знаходзіцца людзі палярных поглядаў і з розным досведам. Этап 2: Фармулёўка задання групам. Фасілітатар тлумачыць групам, што канчатковым вынікам працы групы павінен стаць узгоднены спіс магчымых шляхоў вырашэння праблемы (вельмі важна яе дакладна сфармуляваць). Этап 3: Праца малых груп. Удзельнікі працуюць ў малых групах на працягу адведзенага фасілітатарам часу, запісваючы пры гэтым вынікі працы на паперы. Этап 4: Прэзентацыя працы груп. Малыя групы прадстаўляюць вынікі сваёй працы. Удзельнікі іншых груп могуць задаваць пытанні на ўдакладненне і разуменне. Этап 5: Абмеркаванне вынікаў працы груп. Вынікі працы груп больш структураваныя і ўзгодненыя. Менавіта яны зараз з’яўляюцца прадметам агульнага абмеркавання.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Крытэры ацэнкі шляхоў вырашэння праблемы 65

Пасля правядзення працы па генераванні ідэяў адносна магчымых шляхоў вырашэння праблемы перад групай часта паўстае неабходнасць выбару найбольш аптымальнага шляху. У гэтым выпадку групе, якая будзе рабіць такі выбар, неабходна выпрацаваць крытэры ацэнкі. Крытэры ацэнкі – колькасныя альбо якасныя паказчыкі (характарыстыкі), якія забяспечваюць аб’ектыўную і празрыстую аснову для ажыццяўлення выбару паміж мноствам магчымых варыянтаў (аб’ектаў, дзеянняў, прычын, наступстваў і г.п.). Некаторыя прыклады магчымых крытэраў ацэнкі шляхоў вырашэння праблем: • Рэалістычнасць абранага шляху вырашэння праблемы; • Колькасць часу, якая спатрэбіцца для ажыццяўлення абранай стратэгіі вырашэння праблемы; • Рэальнасць прыцягнення да ўдзелу ў рэалізацыі абранай стратэгіі шырокага кола прадстаўнікоў мясцовай супольнасці; • Памер выдаткаў, якія спатрэбяцца для ажыццяўлення абранай стратэгіі; • Магчымасць атрымання хуткіх вынікаў у час рэалізацыі абранай стратэгіі; • Рэальнасць атрымання падтрымкі з боку мясцовых уладаў. Вызначэнне крытэраў ацэнкі з’яўляецца надзвычай важным этапам працы ініцыятыўнай групы. Часам людзі па-рознаму разумеюць сэнс таго альбо іншага крытэрыя (для аднаго чалавека год на ажыццяўленне абранай стратэгіі вырашэння праблемы - вельмі доўгі тэрмін, а іншаму гэты ж тэрмін здаецца занадта кароткім). Таму перад пачаткам ацэнкі магчымых шляхоў вырашэння праблем з дапамогай тых альбо іншых крытэраў, можна распрацаваць параметры, якія дапамогуць лепш разумець сэнс гэтых крытэраў. Напрыклад, да крытэрыя «Рэальнасць атрымання падтрымкі з боку мясцовай улады», група можа выпрацаваць наступныя параметры: - высокая верагоднасць; - сярэдняя верагоднасць; - нізкая верагоднасць.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Кіраванне праектамі 66

Вынікамі працы ініцыятыўных груп па вырашэнні мясцовых праблем з’яўляюцца канкрэтныя планы дзейнасці, вельмі часта адлюстраваныя ў выглядзе праектаў. Таму адной з ключавых кампетэнцый аніматара, якой ён павінен навучыць і іншых актывістаў мясцовай супольнасці, з’яўляецца кіраванне праектамі. Праект – гэта сукупнасць задач і дзеянняў, накіраваных на рэалізацыю вызначанай мэты. Праект: • мае ясную мэту (канчатковы вынік), дасягненне якой магчымае пасля выканання вызначаных задач; • мае акрэсленыя пачатак і канец дзейнасці; • здзяйсняецца ва ўмовах пэўных часовых, эканамічных і іншых абмежаванняў; • патрабуе забеспячэння ў выглядзе тых альбо іншых рэсурсаў. Сістэмны позірк на праекты Абмежаванні: - фінансавыя - нарматыўна-прававыя - этычныя - экалагічныя - ў часе…

Праблема (Пытанні)

ПРАЕКТ

Вынік (Задавальненне патр\эбаў)

Абмежаванні: - фінансавыя - нарматыўна-прававыя - этычныя - экалагічныя - ў часе… Кіраванне праектамі – гэта ажыццяўленне планавання, арганізацыі працы, кіравання і кантроля над арганізацыйнымі рэсурсамі для дасягнення кароткатэрміновых мэтаў арганізацыі. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Жыццёвы цыкл праекта 67

Арганізацыю кіравання праектамі можна прадставіць з дапамогай прадстаўленай ніжэй схемы:

Працяг Святкаванне поспеху

Як? Хто?

Ацэнка

Каму? Дзе? Калі?

Рэалізацыя

Навошта?

Маніторынг

Рэсурсы

ЧАС

План дзейнасці Як?

Стратэгія альбо метадалогія

Што трэба зрабіць?

Задачы

Што будзе ў выніку?

Мэта

Аналіз патрэбаў

Якія і колькі?

Хто? Дзе? Калі?

Чаму?

Для каго?

Мэтавая група

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Крытэры добрай фармулёўкі праблемы ў апісанні праекта

68

Добрая фармулёўка праблемы: • сцісла характарызуе сітуацыю, якая патрабуе змяненняў; • паказвае кола людзей, якіх яна датычыць; cдае колькасную інфармацыю; • адпавядае мэтам і задачам арганізацыі, якая падае заяўку • тлумачыць прычыны існавання праблемы: - чаму існуе гэтая праблема?

- якімі прычынамі абумоўлена яе існаванне?

- ці залежаць гэтыя прычыны адна ад другой?

• апісвае наступствы існавання праблемы: - якія наступствы гэтай праблемы?

- на якую колькасць людзей яны ўплываюць?

- ці маюць месца тут палітычныя, культурныя і эканамічныя наступствы?

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Вызначэнне мэты праекта 69

Мэта праекта – гэта канчатковы пазітыўны вынік, накіраваны на вырашэнне/змяншэнне наступстваў праблемнай сітуацыі, апісанай у праекце Фармулёўка мэты звычайна складаецца з наступных элементаў: - які станоўчы вынік будзе дасягнуты?

- для каго?

- якім чынам (асноўная стратэгія дасягнення мэты)? Прыклад добрай фармулёўкі мэты – развіццё сацыяльнай актыўнасці маладых людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі праз дапамогу ў іх працаўладкаванні і арганізацыю сумеснай грамадска-карыснай дзейнасці. Прыклад кепскай фармулёўкі мэты: стымуляваць развіццё грамадзянскай супольнасці.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Фармулёўка задач праекта 70

Задачы - гэта канкрэтныя змяненні, якія неабходна ажыццявіць у працэсе рэалізацыі праекта для дасягнення яго мэты.

Прыклад фармулёўкі задач праекта

Мэта праекта

Развіццё сацыяльнай актыўнасці маладых лю-дзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі праз дапамогу ў іх працаўладкаванні і арганізацыю сумеснай грамадска-карыснай дзейнасці.

Задачы 1. Навучыць 30 маладых людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі асновам эфектыўнай камунікацыі, кампутарнай пісьменнасці і іншым навыкам, неабходным для арыентацыі на рынку працы і працаўладкавання.

2. Пазнаёміць 30 удзельнікаў праекта з асновамі дзейнасці грамадскіх арганізацыях горада і магчымасцямі супрацоўніцтва з імі.

3. Праінфармаваць 500 маладых людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі, а таксама іх бацьклоў і сваякоў пра магчымасці развіцця ўласных здольнасцей і арыентацыі на рынку працы .

4. .....................

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

71

Пры фармулёўцы задач праекта карыстайцеся наступнымі крытэрамі: Канкрэтнасць – ці канкрэтная задача, ці паказвае яна што, як, калі і дзе трэба змяніць Вылічальнасць – ці паддаецца задача вылічэнню (колькасць людзей, памер працэнтаў і г д.) Тэрытарыяльнасць – ці паказвае задача тэрыторыю, на якой будзе ажыццяўляцца дзейнасць па яе рэалізацыі Рэальнасць – ці рэальна выканаць гэтую задачу? Ці сапраўды выкананне задачы прывядзе да зрухаў і змяненняў, акрэсленых у праекце Вызначанасць у часе – ці адлюстроўвае задача перыяд часу, на працягу якога яна павінна быць рэалізаваная

Выкарыстоўвайце словы, азначаюць скончанасць: падрыхтаваць стварыць размеркаваць зменшыць павялічыць арганізаваць

якія Пры фармулёўцы задач пазбягайце словаў, якія паказваюць працэс: падтрымліваць паляпшаць узмацняць спрыяць каардынаваць перабудоўваць

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Стварэнне працоўнага плана праекта Пасля фармулёўкі задач пад кожную з іх неабходна спланаваць пералік мерапрыемстваў і відаў дзейнасці.

72

Для гэтага: • апішыце ўсе мерапрыемствы вашага праекта ў храналагічным парадку; • пасля апісання кожнага мерапрыемства адзначайце, якія канкрэтныя вынікі вы плануеце атрымаць пасля яго сканчэння; • канкрэтныя вынікі пераводзьце ў колькасныя (%, асобнікі, экзэмпляры, колькасць чалавек і пад.) і якасныя (узровень ведаў, уменняў, ступень удзелу, інфармаванасці і пад.) паказчыкі. Прыклад стварэння працоўнага плана праекта Задача №1. Навучыць 30 маладых людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі асновам эфектыўнай камунікацыі, кампутарнай пісьменнасці і іншым навыкам, неабходным для арыентацыі на рынку працы і працаўладкавання. Дата

Мерапрыемства

Мэтавая група

Колькасць удзельнікаў

Вынікі

08.2007

Адбор

Людзі з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі з г. Гродна

30

-сфармаваныя 2 вучэбныя групы (па 15 чал. кожная);

Людзі з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі з г. Гродна

30

удзельнікаў навучальнага курсу

09-10.2007

Уводны курс «Мае першыя крокі на рынку працы»

-узгоднены графік навучання; -вызначаныя патрэбы і асаблівасці (перамяшчэнне, суправаджэнне і г.д.) удзельнікаў праекту.

-удзельнікі, трэнеры і арганізатары інтэграваныя; - удзельнікі знаёмыя з асновамі эфектыўнай камунікацыі і працы ў групе; - сфармуляваныя асабістыя мэты ўдзельнікаў у дзейнасці на рынку працы і ў іншых сферах свайго жыцця.

11-12.2007

Курс «Ведаю і ўмею»

Людзі з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі з г. Гродна

30

- удзельнікі знаёмыя з асновамі кампутарнай пісьменнасці; -удзельнікі ўмеюць шукаць працу, выкарыстоўваючы рэсурсы Інтэрнету і СМІ; -удзельнікі ўмеюць пісаць рэзюмэ і аб’явы пра пошук працы.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Падрыхтоўка дапаможніка

Рэдагаванне дапаможніка

Друк дапаможніка

Правядзенне прэзентацыі 1 тыд. дапаможніка ў Гродне і Мінску

Распаўсюд дапаможніка

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1 мес.

2 тыд.

1 мес.

тэкстаў 3 мес.

Выданне дапаможніка для 5 мес. людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі (500 экз., 100 стар.)

1.

Працягласць

Віды дзейнасці

№ I кв.

200_ г.

II кв.

Х

Х

Х

Х

III кв.

Прыклад графіка рэалізацыі праекта

X

X

Х

X

Х

Х

Х

X

IV кв.

М. Бурачкова

М. Васілевіч

М. Бурачкова

А. Парфянок

Б. Пятроўскі

А. Парфянок

Выканаўцы

Працоўны план праекта. Графік Ганта

Графік Ганта дазваляе ўбачыць размеркаванне мерапрыемстваў у часе, а таксама размеркаванне адказнасці за выкананне запланаваных дзеянняў.

73

АНIМАТАР

САЦЫЯЛЬНЫ

Метады прасоўвання плана вырашэння праблем (ПВП) 74

Пасля таго, як ініцыятыўная грамадская група стварыла план дзейнасці па вырашэнні праблемы, ёй неабходна як мага шырэй паведаміць пра пачатак рэалізацыі запланаванай дзейнасці. Гэта дае групе шанс на знаходжанне новых паплечнікаў і прыцягненне неабходных рэсурсаў (грошы, абсталяванне, памяшканне, дабраахвотнікі і г.д.). Для прасоўвання ПВП можна выкарыстоўваць цэлы набор розных сродкаў: ○ Прэзентацыі ○ Круглыя сталы ○ Прэс-канферэнцыі ○ Публікацыі ў СМІ ○ Выданне спецыяльных брашур ○ Кансультацыі з экспертамі ○ Асабістыя сустрэчы з ключавымі асобамі ○ Адрасная рассылка ○ Адкрытыя слуханні ○…

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Слоўнік тэрмінаў Анімацыя – ажыўленне, свядомае заахвочванне, пабуджэнне груп і асобных людзей да самастойнага прыняцця рашэнняў, праектавання і рэалізацыі дзейнасці, накіраванай на вырашэнне іх праблем.

75

Аніматары – натхняльнікі грамадзянскай актыўнасці, якія спрыяюць стварэнню і развіццю грамадскіх груп. Ацэнка супольнасцю сваіх патрэбаў (АСП) – гэта працэс сумеснага выяўлення прадстаўнікамі супольнасці мясцовых праблем, іх аналізу і прыярытызацыі, які дазваляе арганізаваць працэс сумеснага іх вырашэння. Валанцёрства – добраахвотная, свядомая, бясплатная дзейнасць на карысць іншых, якая выходзіць па-за сямейна-сяброўскія дачыненні. Грамадзянскі ўдзел – дзейнасць, якая прадугледжвае ўцягненне грамадзян у кіраванне (у абмеркаванне і распрацоўку палітычных, сацыяльна-эканамічных, культурных праграм і праектаў), уплыў на прыняццё рашэнняў і кантроль за іх выкананнем, самакіраванне на мясцовым узроўні (А. Сунгуров, Общественное участие как условие формирования гражданского общества www.prof.msu.ru/conf). Грамадскі ўдзел – гэта ўдзел некамерцыйных арганізацый (НКА) і асобных жыхароў у абмеркаванні і прыняцці рашэнняў органамі ўлады (у большасці выпадкаў - на мясцовым узроўні), а таксама кантроль за іх выкананнем. Акрамя таго, да катэгорыі грамадскага ўдзелу можна аднесці і ўключанасць грамадзян у самую дзейнасць грамадскіх арганізацый, у межах якой магчымыя вырашэнне праблем і рэалізацыя інтарэсаў многіх людзей і без усялякага ўдзелу ўлады. Ад грамадзянскага ўдзелу ўдзел грамадскі адрозніваецца адсутнасцю сярод яго форм электаральнай актыўнасці, пазбяганнем удзелу ў дзейнасці палітычных партый і рухаў, а таксама ад форм пратэстнага ўдзелу (А. Сунгуров, Общественное участие как условие формирования гражданского общества www.prof.msu.ru/conf). Грамадзянская актыўнасць - адна з форм грамадскай актыўнасці, асноўнай мэтай якой з’яўляецца рэалізацыя сацыяльна-значных інтарэсаў; уласціва індывіду, розным аб’яднанням грамадзян. Грамадзянская актыўнасць накіравана на прыцягненне максімальна магчымай увагі грамадскасці, сродкаў масавай інфармацыі, структур улады да рознага кшталту грамадскіх праблем (Огнева В.В. Политология. http://orags.orl.ru/do/manuals/polit/1.htm). Групы самадапамогі – гэта групы, якія задзіночваюць людзей з падобнымі патрэбамі і выкарыстоўваюць патэнцыял гэтых людзей для ўзаемадапамогі з мэтай вырашэння праблемы, задавальнення пэўных патрэбаў альбо перадачы ведаў і ўменняў, што дазваляе эфектыўна вырашаць праблемы і пераадольваць стрэс. Мясцовая супольнасць – агульная тэрыторыя пражывання, жыхары, якія жывуць на дадзенай тэрыторыі, сістэма сувязяў і кантактаў паміж жыхарамі, установамі і арганізацыямі, сацыяльныя інтэракцыі ў супольнасці. Гэта культурныя і псіхалагічныя ўзаемадачыненні, якія звязваюць частку альбо ўсіх жыхароў з дадзенай грамадскатэрытарыяльнай структурай (B. Lewenstain, Wspolnota spoleczna a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999). Планаванне вырашэння праблем супольнасці (ПВП) - гэта распрацоўка плана мясцовай супольнасці, накіраванага на ўмацаванне сацыяльнага, эканамічнага, экалагічнага і культурнага дабрабыту супольнасці і яе жыхароў. САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

76

Партнёрства – гэта доўгатэрміновыя ўзаемавыгодныя стасункі паміж двума альбо большай колькасцю арганізацый, якія базуюцца на фармальнай дамове і накіраваныя на рэалізацыю канкрэтных агульных мэтаў і задач. Супольнасць - месца пражывання (мікрараён, вёска) групы насельніцтва з падобнымі характарыстыкамі (вяскоўцы, сталыя людзі і г.д.) альбо агульнымі інтарэсамі, якія аб’ядноўваюць людзей (становішча жанчын, веравызнанне і г.п.). Для супольнасці характэрны сацыяльныя стасункі, якія вызначаюцца шчыльнымі міжасабовымі сувязямі, працягласцю ў часе. Супольнасць можа выступаць і як структура, якая прымае рашэнні. Гэта людзі, якія выступаюць з ініцыятывай і дзейнічаюць калектыўна, будучы перакананымі, што праблемы супольнасці павінны вырашацца ў саміх супольнасцях і што людзі павінны ўдзельнічаць у справах, якія закранаюць іх на ўзроўні супольнасці (Патрушев В.И. Местное сообщество как социально-правовая категория www.infokniga.ru/ellibr/municipal). Удзел у жыцці супольнасці – гэта матываваныя дзеянні, якія дэманструюць прыналежнасць да мясцовай супольнасці і накіраваныя на развіццё гэтай супольнасці. Фасілітатар – спецыяліст па арганізацыі працэсу ўзаемадзеяння ўдзельнікаў сустрэчы альбо схода. Для фасілітатара самым важным з’яўляецца стварэнне спрыяльнай для камунікацыі атмасферы.

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Спіс рэкамендаванай літаратуры 77

1. Бутс М., Фальтус Р., Коўэн Э. Праца ў групах. Зборнік артыкулаў. Варшава, 1998.

2. Клейтон, Оукли и Пратт. Наделение людей полномочиями. Руководство по участию. ПРООН/ ИНТРАК. 1998 3. Кокарев И. Соседские сообщества: путь к будущему России. М.: Прометей, 2001 4. Патрушев В.И. Местное сообщество как социально-правовая категория. http://www.infokniga. ru/municipal

5. Сунгуров А., Общественное участие как условие формирования гражданского общества www.prof.msu.ru/conf

6. Участие детей и молодёжи в процессах принятия решений. Сборник ресурсных материалов. Опыт реализации проектов. ЮНИСЕФ, -Киев,2002 7. Клуб устойчивого развития: в помощь лидеру/ А. Величко; под общ. ред. Г. Веремейчик.

– Минск. Минсктиппроект, 2006 8. Мясцовая супольнасць як сіла грамадзянскай супольнасці. Зборнік матэрыялаў канферэнцыі “Інавацыйныя метады працы на карысць мясцовай супольнасці”. Пад рэд. Вітаўта Рудніка. Лодзь-Гродна 2004.

9. Партнёрство в устойчивом развитии местных сообществ: опыт, возможности, перспективы. Материалы научно-практической конференции. Мн. 2004 10. Практичний посiбник для тренерiв з розвитку громади / Розроблено в рамках Проекту розвитку громадянського суспільства.– Киiв, 2002.

11. Разработка учебных программ для местных самоуправлений в Европейских странах. Часть 2: Инструменты обучения.-Клайпеда: Центр исследования проблем самоуправления, 1996 12. Barbara Bąbska Grupy obywatelskie. CAL. Warszawa 2005 13. Barbara Bąbska Samopomoc. CAL. Warszawa 2005 14. B. Lewenstein, Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne. Warszawa 1999 15. Dennis C. Kinlaw. Facilitation Skills: The ASTD Trainer’s Sourcebook, 1996.

16. Michael Doyle, Dawid Straus. Sposób na dobre spotkanie. Warszawa 1997 17. Pawel Jordan, Bohdan Skrzypczak Animator spoleczny. CAL. Warszawa 2005 18. Przemysław Fenrych. Partycypacja społeczna. Poradnik dla radnych. - Centrum Szkoleniowe Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, Szczecin 19. Robert Cialdini. Wywieranie wpływu na ludzi, teoria i praktyka. Gdansk, 1995 20. Centrum Aktywnosci Lokalnej jako metoda rozwoju spolecznosci lokalnej. Warszawa 2002 21. Od pomocy do samopomocy. CAL. Warszawa 2003 22. http://www.intrac.org 23. http://www.worldbank.org/wbi/sourcebook/sba211.htm

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

Грамадcкае аб’яднанне

“Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадcкіх ініцыятыў

“ТРЭЦІ СЕКТАР” Грамадcкае аб’яднанне “Цэнтр “Трэці сектар” было заснаванае ў лютым 1997 года групай журналістаў і грамадcкіх дзеячоў і зарэгістраванае ў верасні таго самага года. У верасні 1999 года арганізацыя прайшла перарэгістрацыю. Місіяй арганізацыі з’яўляецца развіццё грамадскай актыўнасці сярод розных колаў насельніцтва шляхам інфармацыйнай і адукацыйна-асветніцкай падтрымкі дэмакратычных грамадскіх ініцыятываў. Нашымі асноўнымі кірункамі дзейнасці з’яўляюцца: ○ Інфармацыйная падтрымка грамадскіх ініцыятыў; ○ Грамадзянская адукацыя ў галіне журналістыкі; ○ Развіццё мясцовых супольнасцяў; ○ Падтрымка і развіццё жаночых ініцыятыў; ○ Арганізацыя міжнародных моладзевых абменаў.

Нашыя кантакты: вул. Будзёнага, 48а-11 230004, Гродна, БЕЛАРУСЬ тэл./факс: +375 152 75-71-72 e-mail: trecisektar@yahoo.com Адрас для карэспандэнцыі: а/с 54 230009 Гродна, БЕЛАРУСЬ

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР

САЦЫЯЛЬНЫ

АНIМАТАР