Часопіс "Трэці сектар" by 3sektar Hrodna

У нумары Паміраць зьбірайся, а жыта сей ................................................ 2 Ліст ад рэдактара ...................................................................... 2 Сяброў і калегаў віншуем з Калядамі і Новым годам! ................ 2 Адкрытая школа мясцовай супольнасьці: вучымся, практыкуем, знаёмімся з досьведам суседзяў ........................... 3 Адкрытая Школа Мясцовай Супольнасьці ................................. 3 Ад дапамогі да самадапамогі ................................................... 4 Стань «Рэгіянальным партнэрам» .............................................. 5 Week end па летувіску, альбо Два восеньскія дні ў летувіскіх НГА ............................................................................ 6 Друскенікі: шанец для залежных ............................................... 6 Алітус: бізнэсоўцы – анёлы рамяства ........................................ 7 Вільня: дарослыя рашэньні дзіцячага парлямэнту ...................... 8 Галоўнае, каб былі ўмовы ......................................................... 8 Адкрытая школа мясцовай супольнасці: польскі дзёньнік ......... 9 Гарадзкая адміністрацыя Лодзі ................................................. 9 Раённы клюб SURMA ............................................................... 10 Цэнтр сацыяльнай дапамогі г. Лодзі ........................................ 11 Рэгіянальны цэнтар валянтэрства ў Лодзі ................................. 11 Цэнтар Правоў Жанчын ........................................................... 12 Цэнтар тэрапіі для інвалідаў у Верушове ................................. 12 Інтэграцыйнае таварыства “Клуб адкрытых сэрцаў” у Верушове .............................................................................. 13 Дзьве суб’ектыўныя высновы, зробленыя за час візыту .......... 14 За досьведам у Белхатаў ......................................................... 15 Калі вы не ведаеце, як паступіць – паступайце годна! ............. 16 Жыцьцё толькі пачынаецца ...................................................... 19 Супольнасьць – гэта тавар ....................................................... 20 Супольнасьць – гэта тавар ....................................................... 20 Усход Усход: партнэрства бязь межаў .................................... 21 Летнік для маладых адукатараў .............................................. 22 Проста Madalena .................................................................... 23 Адзін кілямэтар нэйтральнай тэрыторыі .................................. 24 Як я дайшоў да такога жыцьця... ............................................. 24 “...Польскі трэці сэктар вачыма валянтэра зь Беларусі” ........... 24 Жыць пад законам ................................................................... 26 Расейскі трэці сэктар таксама пад пагрозай ............................ 26 Цяпер мы будзем жыць па новаму? ........................................ 27 Інавацыйным мэтадам працы прысьвячаецца ......................... 28 Жыве ШМЖ! ............................................................................ 30 vКола дзён .............................................................................. 31 Было загадана“Не пушчаць!” ................................................... 31 Права на годнае жыцьцё мае кожны ....................................... 31 Да дня прафілактыкі СНІДу ...................................................... 31 VIVAT “BIT” ............................................................................... 32 Наша жыцьцё – сьвятло! .......................................................... 32 Гарадзенскае абласное грамадзкае аб’яднаньне маладых навукоўцаў «ВIТ» ...................................................... 34 №1 (37)

Інфармацыйны грамадзка аналітычны часапіс. Заснаваны ў 1997 годзе. Заснавальнік Гра мадзкае аб’яднаньне «Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі гра мадскіх ініцыятыў «Трэці сектар». Пэрыядычнасьць па меры на запашваньня матэрыялаў. Друку ецца ў беларускай мове. Распаў сюджваецца бясплатна на правох унутранай дакумэнтацыі. Выдад зены ў межах праекту «Адкры тасьць. Інфармаванасьць. Дыя лёг». Пры перадруку просім рабіць спасылкі на «Трэці сэктар». Рэдактар Валера Руселік. Рэдак тар нумару Сяргей Кузьняцоў. Тэх нічны рэдактар Аляксей Салей. Удзел у працы над нумарам бралі Вітаўт Руднік, Алеся Бяленік, Воль ка Астроўская, Лана Руднік, Міко ла Таранда. Фотамантаж на ста ронцы 24 выканала Яна Цыдзік. Адрас рэдакцыі: а/с 54, 230009, Гродна, Беларусь. тэл./факс: +375 (152) 96 74 78 e mail: trecisektar@yahoo.com www пляцоўка: http://sektar.cjb.net Падпісана ў друк 2006 г. Фармат выданьня 205х287. Папе ра афсэтная. Гарнітура FreeSet 10. Друк афсэтны. Умоўны друкарскі аркуш 5,5. Улікова выдавецкія арку шы 5,17. Наклад 250 ас. № 6 (36), лістапад’2004. © ГА «Цэнтр «Трэці сектар»,2004 Надруквана ўва ЎП «РОТАПРИНТ». 220034 г. Менск, вул. Платонава, 10 109. Ліцэнзія № 02330/0133156 ад 30.04.2004 г. Замова № 021 ад 01.02.2006

Ліст ад рэдактара Сяброў і калегаў віншуем з Калядамі і Новым годам!

Паміраць зьбірайся, а жыта сей Здавалася, што горш, чым ёсьць, быць ужо не можа. Такія думкі прыходзілі ў галаву тры гады таму, два, летась, калі маг чымасьцей для дзейнасьці ар ганізацыі станавілася ўсё менш і менш. Сёлетні год паказвае, што горш можа быць. Шаноўныя сябры! Вы тры маеце ў рукох першы ў бягучым годзе, і, магчыма, апошні ў гісто рыі нумар “Трэцяга сэктару”. Жыцьцё ў беларускім гра мадзкім сэктары ўсё больш на гадвае прагулку па мінным полі, дзе кожны наступны крок можа стаць апошнім. Ад тактыкі нега лосных перашкодаў у дзейнасьці і паліваньня брудам са старонак “правільных” газэт ды з тэлеэф іру назіраецца пераход да іза ляваньня ад грамадзтва най больш актыўнай часткі гэтага ж грамадзтва. Зьнішчэньне неза лежных СМІ, пагроза турэмнага зьняволеньня за любую праяву незадавальненьня палітыкай урада, абмежаваньні ў выяздзе з краіны – гэта толькі самыя віда вочныя праявы “стабільнасьці” у нашым краі. Разам з тым, паміраць зьбірайся, а жыта сей. Вось і мы імкнемся да канца рабіць сваю справу, праз інфармацыйную

падтрымку спрыяючы разь віцьцю грамадзкіх арганізацый і ініцыятываў, даводзячы ўва ўсе магчымыя спосабы, што апора на грамадзкасьць, на інтарэсы людзей зьяўляецца адзіным магчымым шляхам пабудовы сапраўды дэмакратычнай і адк рытай краіны. Гэты нумар “ТС” выдаецца ў межах праекта “Адкрытая шко ла мясцовай супольнасьці”, рэ алізаванага намі сёлета разам з нашымі польскімі партнэрамі з Цэнтра “Опус” (г. Лодзь). Боль шая частка матэрыялаў нумару прысьвечаная розным этапам гэтага праекта. Паколькі гэты нумар – адзі ны, які нам удалося сёлета вы даць, то мы зьмяшчаем у ім і сваесаблівую справаздачу пе рад вамі, нашыя шаноўныя чы тачы, пра сваю дзейнасьць у 2005 годзе. Па традыцыі, мы імкнуліся таксама адлюстраваць некато рыя найбольш значныя падзеі ў жыцьці трэцяга сэктару на Гарад зеншчыне і ў краіне. З найлепшымі навагоднімі пажаданьнямі, Рэдактар

Сябры грамадзкага аб’яд наньня “Цэнтр “Трэці сектар” вы казваюць шчырую падзяку й сардэчныя віншаваньні з Каля дамі ды Новым годам сваім партнэрам у 2004 годзе: сябрам грамадзкіх аб’яд наньняў “ВІТ” (Гародня), “Тава рыства беларускай школы” (Га родня), “Мадэм” (Гародня), “Паходня” (Гародня), “Маладая Грамада” (Гародня), “Беларус кая асацыяцыя журналістаў” (Га родня/Менск), “Кола сяброў” (Магілёў), “АКТ” (Менск), “Бе ларускага саюза маладзёвых і дзіцячых арганізацыяў “Рада” (Менск), “ОПУС” (Лодзь, Польшча), “Экаклюбэс” (Арген тына/ Партугалія), “Таварыства Лэва” (Львоў, Украіна), “Аб’яд наны цэнтар беларускіх ініцыя тываў” (Вільня, Летува), “ТASK” (Лодзь, Польшча), “Цэнтар воль нага часу” (Стара Любоўня, Сла вакія), Федэрацыі маладзёвых праграм “Сацыяльныя ініцыяты вы маладых” (Кіеў, Украіна), Віленскі скаўцкі цэнтар (Вільня, Летува), Асацыяцыі маладых інвалідаў Расеі “АППАРЕЛЬ” (Калінінград, Расея), Асацыяцыі падтрымкі няўрадавых ініцыя тываў (Эльблёнг, Польшча), Та варыства “Урачыска” (Суп расьль, Польшча), Інстытута на цыянальнага разьвіцьця (Вільня, Летува), Дабрачыннага фонда “Літоўскія і амэрыканскія ініцыя тывы” (Вільня, Летува); супрацоўнікам кансуляту Польшчы ў Гародні; транспартнаму агенцтву “Фаварыт” (Гародня); а таксама ўсім іншым на шым партнэрам, ахвярадаўцам, аўтарам і чытачам “ТС” ды іншым добрым людзям, якія да памагалі нам сёлета справамі ды парадамі! Будзьма разам і надалей!

сьнежань 2005 – студзень 2006

Адкрытая школа мясцовай супольнасьці: вучымся, практыкуем, знаёмімся з досьведам суседзяў Знаёмства прадстаўнікоў грамадзкіх і дзяр жаўных арганізацыяў з рознымі мэтадамі павышэньня ўдзелу насельніцтва ў выра шэньні мясцовых праблем зьяўлялася мэтай праекта “Open Community School” – “Адкры тая школа мясцовай супольнасьці”, які рас пачаўся летам 2005 г. у Гародні. Арганізатарамі праекту зьяўляюцца грамадзкае аб’яд наньне “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадзкіх ініцыятыў “Трэці Сектар” (Гародня, Бела русь), а таксама Цэнтар прамо цыі і разьвіцьця грамадзянскіх ініцыятываў “ОПУС” (Лодзь, Польшча). Прапануем вашай увазе некалькі матэрыялаў, прысьве чаных найважнейшым этапам рэалізацыі праекта. №1 (37)

Адкрытая Школа Мясцовай Супольнасьці Галоўныя этапы праекта: трэнінг “Актыўная супольнасьць: ад да памогі да самадапамогі” (жнівень, Га родня); правядзеньне ўдзельнікамі праекта су стрэч у сваіх мясцовасьцях, распрацоў ка праектаў, накіраваных на ўключэнь не людзей у вырашэньне мясцовых праблем (верасень кастрычнік); візыт у Летуву (верасень, Друскенікі, Алітус, Каунас, Вільня); візыт у Польшчу (кастрычнік, Варшава, Лодзь, Белхатаў, Верушоў); выданьне часапіса “Трэці сэктар”, прысьвечанага вынікам праекта (сьне жань).

Open Community School

Ад дапамогі да самадапамогі Адным з самых цяжкіх этапаў праекту “Адкрытая школа мяс цовай супольнасьці” стаў адбор яго ўдзельнікаў. Так стала ся, што колькасьць заявак на ўдзел у праекце, атрыманых ад прадстаўнікоў розных грамадзкіх арганізацыяў і дзяржаў ных установаў з усіх рэгіёнаў краіны, значна перавышала колькасьць месцаў у праекце. Цяпер, калі праект скончыўся, можна з упэўненасьцю сказаць – мы не памыліліся! Не памыліліся з тым, што, заплюшчыўшы вочы на “гендэр ную роўнасьць”, стварылі групу, у склад якой увайшлі 17 жанчын і ўсяго 1(!) мужчына: гэта была адна з самых матываваных, ак тыўных і творчых групаў, зь якімі мы калі небудзь працавалі. Не памыліліся з тым, што прадстаўнікоў дзяржаўных і гра мадзкіх арганізацыяў было прыкладна пароўну – атрымала ся як у ідэальнай мадэлі, калі першы і трэці сэктары грамадзт ва не варагуюць, а ўзаемада паўняюць адзін аднаго, вучац ца адзін у аднаго. Не памыліліся з выбарам тэматыкі і этапаў праекта – гэ так званыя “тэарэтычныя” эле мэнты праекта спалучаліся з выкананьнем хатніх заданьняў, што дазваляла на практыцы спраўдзіць атрыманыя веды, з навучальнымі візытамі ў Лету ву і Польшчу. Першым этапам праекта стаў пяцідзённы трэнінг “Актыў ная супольнасьць: ад дапамогі да самадапамогі”. Удзельнікі трэнінгу пазна ёміліся з рознымі формамі гра мадзкага ўдзелу, папрактыка валіся ў выкарыстаньні розных мэтадаў вызначэньня най больш вострых мясцовых праб лем (стваралі мапы праблем

мясцовай сульнасьці, малявалі “лініі часу” сваіх мясцовасьцяў, вучыліся арганізоўваць дыскусію з мясцовымі жыхарамі па вызна чэньні мясцовых праблем і г.д.). Асаблівая ўвага ў час трэн інгу, які праводзіўся беларускімі і польскімі трэнэрамі, надавала ся плянаваньню дзейнасьці, на кіраванай на павышэньне ўдзе лу людзей у вырашэньні мясцо вых праблем. Удзельнікі трэнінгу даве даліся таксама пра некаторыя інавацыйныя мэтады дзей

насьці на карысьць мясцовай супольнасьці: групы самадапа могі, для сацыяльна малааба роненых альбо ізаляваных ка тэгорыяў насельніцтва, сацы яльна тэрапеўтычныя цэнтры для дзяцей і падлеткаў, клюбы па інтарэсах, цэнтры мясцовай актыўнасьці і г.д. Адным з найважнейшых этапаў праекта стала выканань не яго ўдзельнікамі “хатняга за даньня”. Заданьне палягала на правядзеньні ў сваёй мясцо васьці сустрэчы па выяўленьні найбольш важных мясцовых праблем, а таксама на напісаньнe праекта, накіравана га на прыцягненьне людзей да вырашэньня прыярытэтных мяс цовых праблем. Ведаючы атмасфэру запа лоханасьці і прыгнечанасьці, якая пануе ў нашым грамад зтве, асабліва ў невялікіх местах, мы не спадзяваліся на 100% выкананьне за даньня. Тым больш прыем на было тое, што боль шасьць удзельніц праекта яго выканалі! Сустрэчы з актыўнымі грамадзянамі былі арганіза ваныя ў Слоніме, Гомелі, Магілёве (4 сустрэчы з роз нымі мэтавымі групамі!), Маладэчне, Сьветлагорску, Мазыры, Лёзьне. Удзельні цамі падрыхтаваны цэлы шэраг цікавых праектаў: “Уключэньне моладзі і ма ладых інвалідаў у выра шэньне мясцовых праб лем”, “Арганізацыя клюб най дзейнасьці моладзі

сьнежань 2005 – студзень 2006

праз стварэньне сацыяльнага тэ атра”, “Прыцягненьне ўвагі гра мадзкасьці да праблем дзяцей, якія застаюцца без бацькоўскай апекі”, “Стварэньне ўмоваў для ўключэньня падлеткаў і моладзі ў вырашэньне найбольш знач ных для іх праблем”, “Навучань не моладзі навыкам грамадзкай актыўнасьці”, “Прафіляктыка алка і нарказалежнасьцяў ся род падлеткаў” і г.д. Акрамя таго, у адной са школаў г. Масты была пастаўле на скрынка для збору прапано ваў і заўвагаў ад работнікаў. У Магілёве было вырашана ства

Фота Вітаўта Рудніка

Ёла Вазьніцка (злева) і Лена Хаткевіч – польскія трэнэркі «Школы»

Прэзэнтацыя ?????? праблемаў мясцовай супольнасьці

рыць інфармацыйна прававую бібліятэку жаночых грамадзкіх арганізацыяў. У Маладэчне 35 ўдзельнікаў сустрэчы сплянавалі дзейнасьць па добраўпарадка ваньні аднаго з мікрараёнаў го рада. І гэта далёка ня ўсе доб рыя справы, зробленыя ў межах “Адкрытай школы мясцовай су польнасьці”. “…Было б сапраўды здора ва стварыць такую Школу мяс цовай супольнасьці, якая б рэ гулярна працавала. Такая Шко ла магла б ладзіць сустрэчы не калькі разоў на год, у час якіх аніматары і іншыя актывісты

мясцовай супольнасьці распа вядалі б пра свой досьвед ука раненьня пэўных мэтадаў, рэа лізацыі сваіх праектаў, дзяліцца сваімі праблемамі. На сустрэчы можна было б запрашаць трэ нэраў ці экспэртаў па тых альбо іншых тэмах, зьвязаных з мясцо вай супольнасьцю…” Што ж, гэтыя пажаданьні, напісаныя ў справаздачнай ан кеце адной з удзельніц, цалкам супадаюць з намерамі арганіза тараў праекта. А таму – працяг будзе! Вітаўт Руднік

Стань «Рэгіянальным партнэрам» Беларус кія грамадзкія арганізацыі, якія займа юцца падт рымкай мяс цовых ініцыя тываў, а таксама працуюць у сфэры грамадзянскай адука цыі, могуць падаваць заяўкі на ўдзел у праграме «Гра мадзянскія ініцыятывы ўва Ўсходняй Эўропе». Мэтай праграмы, якую рэ алізуе Фонд імя Стэфана Бато рага, зьяўляецца разьвіцьцё гра мадзянскай супольнасьці ў Бела русі і Украіне.

№1 (37)

З беларускага боку ўдзел у спаборы на атрыманьне фінан саваньня ў межах праграмы мо гуць браць НГА, якія дзейніча юць ува ўсіх рэгіёнах краіны ап роч Берасьцейшчыны. Удзельнікі спабору павінны адпавядаць наступным крытэрам: Дзейнічаць як мінімум 2 гады (гэта зн. быць зарэгістрава нымі да 31 сьнежня 2003 года); Мець статус непрыбытко вых арганізацый; Мець не менш як двухга довы досьвед дзейнасьці ў мяс цовай супольнасьці ў сфэрах гра мадзянскай адукацыі, прававой

дапамогі і асьветы, філянтропіі; Мець супрацоўніцтва з іншымі арганізацыямі і прад стаўнікамі іншых сэктароў гра мадзтва; Дзейнічаць на карысьць шырокіх колаў грамадзян, а ня толькі на сябраў арганізацыі. Максымальны памер гран та ў межах праграмы 25.000 USD. Тэрмін рэалізацыі праекта: 1 га студзеня – 31 га сьнежня 2007 года. Апошні тэрмін прыёма зая вак на атрыманьне фінансавань ня – 28 лютага 2006 г.

Open Community School

Week#end па#летувіску, альбо Два восеньскія дні ў летувіскіх НГА Нам моцна пашчасьціла з надвор’ем: было сонечна і пах ла раньняй восеньню. Таму было цудоўна імчаць па летувіскіх да рогах і пазіраць у вакно бусіка на прыдарожныя пэйзажы. Ларэта (арганізатарка наша га візыту з летувіскага боку) аб вясьціла, што зараз едзем у гра маду “Поўная хата”, дзе жывуць былыя алка і нарказалежныя, а таксама былыя зьняволеныя людзі. Маё ўяўленьне малявала дастаткова змрочныя карціны і ніяк не магло суаднесьці назву грамады зь яе зьместам. Хутар з некалькіх забудо ваў. Навокал лес – неверагод на прыгожыя мясьціны! Нас сус трэлі жанчына – сацыяльная ра ботніца і манах Марцін, якія і распавялі гісторыю грамады. “Поўная хата” існуе ўжо 9 гадоў і ўяўляе сабой асяродак для былых алкаголікаў, наркаманаў і зьняволеных. Зараз тут жывуць 14 мужчынаў самага рознага ўзросту – ад 18 да 60 гадоў. Ра зам зь імі сацыяльная работніца, два манахі і ксёндз Лаёнас, зас навальнік гэтага асяродку. Звычайна людзі трапляюць сюды на рэабілітацыю на год паўтара. Аднак тут можна зас тацца і назаўсёды – рыхтавацца да манаскага послугу і дапагаць у выздараўленьні іншым. Месь

а гім этапам пр у р д ў ы б у в омант нюю Лету l”. Як адзін м Візыт у сусед o o ch S y it n u лі omm нікі, Коўна, А е ск екту “Open C у р Д і л у абле рамільгн льнікамі і пр перад намі п се а н і ім а св з б’ ьня 2 дні нават а за тус, Трокі, Віл м ы м ы гч нікамі ася нема ца з прадстаў мамі. Здавал эц р ст су , ы ін ой ясьц е… Перада мн л А . ехаць гэтыя м ў я ы ц а із а арган ньнем амаль дзесятк ушаў з апіса к р а х ы н а іс а сьп давых арганіз а р ў ляжыць стос я н іх к іс в ьця лету ае, каб жыцьця быц вае і адметн а ік ц е а м са ала цыяў. Я выбр амі. в падзяліцца з цяцца ўсе у драўляных хатах (адзін чалавек, праўда, жыве пакуль у намёце не хапіла мес ца). У плянах – пабудова новых домікаў. Aглядаем само паселішча. На будынках прымацавана не калькі крыжоў з расьпяцьцем, а побач можна ўбачыць драўля нае кола ці падкову. Абапал сьцежкі да агаро даў стаяць драўляныя скульпту

ры з выявамі, так бы мовіць, роз ных жывых істотаў. Гэтую алею скульптураў ствараюць па сельнікі – самі выразаюць з дрэ ва. Сярод твораў мы ўбачылі незразумелае стварэньне з ме талічнага слупа, абкручанага дротам і жалезкамі. Мы палі чылі, што гэта чыйсьці твор у стылі постмадэрн. Дзень у пасельнікаў выгля дае прыкладна так. Пад’ём, ра

Фота Кацерыны Сысун

Друскенікі: шанец для залежных

сьнежань 2005 – студзень 2006 У гасцях у грамады «Поўная хата»

нішняя малітва, сьняданак, пра ца, гарбата, зноўку праца, су польная вечаровая служба, вя чэра, вольны час, малітва на ноч і можна класьціся спаць. Да насельнікаў прыязджа юць псыхолягі, сацыёлягі, якія праводзяць з імі тэрапеўтычныя заняткі. Але галоўны рэабіліта цыйны эфэкт заснаваны, галоў ным чынам, на малітве і працы. Калі апавядалі пра распа радак дня, я ўсё думала, дзе яны тут столькі працуюць. Аказваец ца, у грамады вялікі агарод з кветкамі і гароднінай, сад ды пчолы ў вульлях. З наступнага году пасельнікі зьбіраюцца вы рошчваць лекавыя расьліны, якія будуць сушыць мэтадам энэргіі сонца. Яны пойдуць на продаж. І паказалі нам вялікае поле, дзе будуць расьці зёлкі. Зямлю для грамады набылі неабыякавыя людзі. Былыя па сельнікі, якія выехалі за мяжу, падаравалі міні трактар. Так і жывуць: хто чым дапаможа, бо сталых крыніц фінансаваньня “Поўная хата” ня мае. Потым нас запрасілі на гар бату. Сама цырымонія піцьця гарбаты патрабуе колькі словаў. Размясьціліся ў каплічцы. На стале талерачкі з купкамі высу шаных зёлак, суніц, клубніц, яб лыкаў. Побач піялкі з цягучым і пахкім мёдам. Кошычкі з сваімі яблыкамі, печыва. Нам паказалі, што і як рабіць. Бярэш празрыс тую шклянку (каб любавацца яе зьмесьцівам), кладзеш ў яе сла ямі ўпадабаныя зёлкі і ягады, за ліваеш кіпенем, уліваеш лыжач ку мёду і з смакам п’еш. Для нас гэта сталася нейкім чароўным рытуалам. Смак, колер, водар – фантастыка! Больш такой гарба ты я нідзе не піла! Пад гарбату размаўляем з ксяндзом Лаёнасам пра тутэй шае жыцьцё: Для грамадзтва не існуе былых алкаголікаў, наркаманаў, зьняволеных. Яны заўсёды бу

№1 (37)

дуць у вачах іншых людзей адк інутымі, небясьпечнымі і непат рэбнымі. Ім немагчыма знайсьці працу, сям’ю. Таму некаторыя пасьля выхаду з грамады не вытрымліваюць пагарды з боку людзей і распачынаюць усё спа чатку. Іншыя едуць за мяжу і ўладкоўваюцца там, закрэсьлі ваючы мінулае. Шмат хто тры мае з намі сувязь да гэтай пары. Дарэчы, за 9 гадоў існаваньня “Поўнай хаты” у нас прайшлі рэ абілітацыю 60 чалавек. Часам здараецца, што ча лавек парушае правілы грама ды, учыняе тое, што парушае мясцовыя парадкі. У гэтым вы падку мы робім папярэджаньне і ўсё абмяжоўваецца размовай са мной. Тры такія папярэд жаньні – і чалавек выбывае. На год альбо назаўсёды. Я ведаю, што ён напэўна прападзе ў “вялікім сьвеце”, яго шкада. Ад нак наш кантынгент вымагае жалезнай дысцыпліны. Неяк на адным з заняткаў нашым “пацыентам” далі за даньне напісаць верш на любую тэму. Для многіх гэта аказалася шмат цяжэй за нейкую фізычную працу. Якія, маўляў, вершы!? Але ж заданьне абавязковае! Мучыліся, карпелі – і напісалі ўсе. Многім спадабалася пісаць вершы. Як вынік, маем сёньня выдадзены зборнік зь вершамі нашых людзей. А яшчэ яны пішуць карціны. Выставы ўжо ладзіліся ў Вільні, Лёндане, Бэрліне ды іншых вялікіх гарадах. У нашу грамаду можа прые хаць любы чалавек. Пры пэўнай дамоўленасьці можам прыняць і беларусаў. Але чалавек павінен сабе дакладна ўяўляць, што кож ны дзень – гэта барацьба за сябе. І гэтак да канца жыцьця. Ужо прыцемкамі разьвітва ліся з “Поўнай хатай”. Праўда, з самімі пасельнікамі мы так і не сустрэліся. Толькі бачылі звод даль, калі яны рыхтавалі для нас гарбату і пачастунак. Яны толькі

кідалі на нас зацікаўленыя по гляды – ведама, мужчыны, а тут цэлая група адных беларусак! Фота на памяць. І ўжо ма хаем адно аднаму рукамі на разьвітаньне.

Алітус: бізнэсоўцы – анёлы рамяства Дырэктар грамадзкага прадпрыемства “Анёлы рамя ства” Вацлавас Гаштаутас ня мае вышэйшай ці сярэдне спэцы яльнай адукацыі. Ён упэўнены, што чалавек можа атрымаць цьвёрдыя веды толькі шляхам самаадукацыі. Пасьля школы Вацлавас за цікавіўся эканамічнымі навукамі і перачытаў практычна ўсе пад ручнікі і дапаможнікі па эканом іцы, якія знайшоў у бібліятэках. Паралельна працаваў на прад прыемстве. Хутка яго кар’ера пайшла ўгору. Менавіта яго вы сілкамі прадпрыемства з амаль нерэнтабэльнага стала адным з самых прыбытковых у Алітусе. А потым яно ўжо не пасьпявала ўкараняць ідэі Вацлаваса і той адтуль пайшоў на вольны хлеб. Падчас сваёй самаадука цыі эканамічны геній стажаваў ся на прадпрыемствах Галяндыі, Швэцыі ды іншых краін. Менав іта з Швэцыі ён прывёз цікавую мадэль, якую паспрабаваў ука раніць у Летуве. Сутнасьць яе палягае ў тым, што чалавек за грошы навучае іншых рабіць свой бізнэс. Так Вацлавас ства рыў грамадзкае прадпрыем ства, дзе навучае каля 120 ма ладых хлопцаў і дзяўчат весьці свой бізнэс. Праўда, у адрозь неньне ад швэдзкае мадэлі, на вучае ён бясплатна. На прадпрыемстве мо ладзь спасьцігае бізнэс навуку, а пасьля стварае свае рэальныя прадпрыемствы. Навучэнцы, напрыклад, стварылі фірму па вытворчасьці аўташынаў, дзе ўсё па сапраўднаму: Рада ды рэктароў, 200 працоўных мес цаў і рэальны прыбытак. Зараз плянуюць стварыць прадпрыем

ства па вырабе рэклямнай пра дукцыі – буклетаў, улётак, пля катаў і г.д. Папярэдне навучэнцы ро бяць дакладныя разьлікі магчы май рэнтабэльнасьці і шанцаў банкруцтва, аналізуюць патэн цыйны рынак збыту і г.д. Вацла вас імкнецца не навязваць сва ёй думкі, калі бачыць, што юныя бізнэсоўцы памыляюцца. Потым тлумачыць іх памылкі і падказ вае іншыя варыянты. Зараз патроху пачынае да памагаць так бы мовіць старэй шае пакаленьне бізнэсоўцаў – уладальнікі прадпрыемстваў Алітуса. Бо напачатку яны ставі ліся да “Анёлаў рамяства” з не даверам і насьцярожанасьцю, бачылі ў іх канкурэнтаў. Але зь цягам часу зразумелі, што якраз ідэі маладых прыўносяць у разьвіцьцё бізнэсу ў горадзе шмат карыснага.

шы горад, тым большая коль касьць дэпутатаў ад яго будзе ў парлямэнце. Першая сэсія вучнёўскага парлямэнту праходзіць у Вільні, куды зьязджаюцца ўсе дэпута ты. Астатнія сэсіі – у розных га радах. На год ладзяцца дзьве сэсіі. Прадстаўнікі вучнёўскага парлямэнту запрашаюцца на канфэрэнцыі і сходы, дзе абмяр коўваюцца справы дзяцей і мо ладзі. Яны ўдзельнічаюць поруч з міністэрствамі ў распрацоўцы маладзёвага заканадаўства. З гэтага году вучнёўскі пар лямэнт фінансуецца Міністэр ствам адукацыі. Такім чынам дзяржава прызнала важнасьць гэтай структуры. «У прынцыпе, гаворыць Гірвідас, нам ня так важна, зь якімі прапановамі дзеці зьвярта юцца да міністэрстваў. Апошнія

Вільня: дарослыя рашэньні дзіцячага парлямэнту

Галоўнае, каб былі ўмовы

У Вільні мы сустрэліся з ды рэктарам Цэнтру грамадзкіх ініцыятываў Гірвідасам Дуоблі сам, які распавёў нам пра вуч нёўскі парлямэнт Летувы. Вучнёўскі парлямэнт абіра ецца на 2 гады. З усіх гарадоў краіны сюды абіраецца 95 ча лавек. Напачатку на ўзроўні школ ствараюцца выбарчыя камісіі, вылучаюцца кандыдаты ў дэпу таты. Кандыдатамі могуць сябе прапаноўваць вучні 9 10 клясаў, удзельнічаць у галасаваньні мо гуць вучні 5 12 клясаў. Затым па ўсёй Летуве адначасова пра ходзяць выбары кандыдатаў у дэпутаты – з наглядальнікамі, бюлетэнямі і г.д. Настаўнікі пры гэтым выконваюць чыста на зіральніцкую функцыю. Потым з кандыдатаў, якія перамаглі ў сваіх школах (звычайна па 1 му са школы) рада горада абірае дэпутатаў ад горада. Чым боль

як небудзь справяцца самі. На шмат важней працэс галаса ваньня ў школах. Дзеці такім чынам выпрацоўваюць сваю ак тыўную пазыцыю, прывучаюцца з маленства ўдзельнічаць у важ ных агульнадзяржаўных мерап рыемствах і адчуваць важ насьць менавіта СВАЙГО гола су, СВАЙГО рашэньня». Разам з тым, спэцыялісты па сувязях з грамадзкасьцю ка жуць, што вынікі маладзёвага рэфэрэндуму, які правёў вуч нёўскі парлямэнт, вельмі моцна паўплывалі на вынікі «даросла га» рэфэрэндуму, дзе выносіла ся пытаньне аб уваходзе альбо неўваходзе Летувы ў Эўразьвяз. На «дзіцячы» рэфэрэндум прый шло 90 % вучняў, якія сказалі сваё цьвёрдае «Так». Вынікі «дарослага» рэфэрэндуму ўсім вядомыя. Алеся Бяленік

Паездка ў Літву мне вельмі спадабалася. За такі кароткі тэрмін мы ўбачылі шмат роз ных арганізацый. Нават наш начны адпачынак быў арган ізаваны незвычайна – у сядзі бах сельскага турызму. Найбольш эмацыйна мяне ўразіла абшчына “Поўны дом”: вось дзе на 100% відаць праца дзеля чалавека. Характэрна, што многія літоўскія арганізацыі на пачатку сваёй дзейнасьці атрымалі най перш падтрымку мясцовай ула ды (памяшканьні, сродкі) і цяпер, напрыклад, жаночы крызісны цэнтар ў Алітусе, адукацыйная жаночая арганізацыя ў Каўнасе не плацяць за арэнду памяшкань ня, а толькі аплочваюць камунальныя паслугі. Для нас гэта – фан тастыка. Што тут казаць, калі гаспадары сядзібы, якія займаюцца турызмам, на 5 год (!) вызвалены ад выплаты падаткаў. Для сябе вынесла з паездкі тое, што для разьвіцьця грамадзкіх аб’яднаньняў неабходна, каб былі ўмовы ў самой дзяржаве, бо так усе мы балянсуем паміж легальнасьцю і крыміналам. Тэрэса Каўшовік, Масты

сьнежань 2005 – студзень 2006

Open Community School

Адкрытая школа мясцовай супольнасці: польскі дзёньнік Візыт у Польшчу стаўся трэцім этапам праекту “Open Community School”. Мэтай візыту было азнаёміцца іх досьведам працы з супольнасьцю польскіх арганізацыяў і ўбачыць на ўласныя вочы канкрэтныя прыклады іх дзейнасьці. І ў гэтым матэрыяле я хацела, наколькі гэта магчыма, пера даць на паперы тое, што мы ўбачылі, афарбаваўшы трошкі ў свае адчу ваньні і эмоцыі. Менш за ўсё я хацела б, каб чытач адчуў нейкую супраць пастаўленасьць “у іх – а ў нас”. Гэта ўжо надакучыла. Таму я проста пасп рабую паказаць тое, што паказалі нам. Магчыма, у некалькі ідэалізава ным сьвятле. Але хто ж паказвае госьцю адваротны бок кашулі?

Прыём у гарадзкой адміні страцыі Лодзі ня значыўся ў праграме як №1, калі лічыць па парадку. Аднак аповед дырэк тара дэпартаманту грамадзкіх справаў Кшыштафа Ляховіча тычыўся дзейнасьці польскіх НГА ўвогуле і таму выдатна па дыходзіць на ролю прадмовы да ўсяго артыкула. Да 1989 г. у Польшчы існа вала дастаткова шмат арганіза цыяў. Але фактычна гэта былі арганізацыі, якія абслугоўвалі ідэалягічныя патрэбы ўлады. Скажам, Таварыствы польска савецкай дружбы альбо польска нямецкай дружбы і інш. На той момант у Лодзі пра цавала каля 100 такога кшталту арганізацыяў. Пасьля зьмены палітычнай сыстэмы ў 1989 г. зьявілася новае заканадаўства, якое значна спрасьціла засна ваньне і ўмовы працы НГА. Гэта быў час вялікай актыўнасьці на сельніцтва. У 90 я гг. у Польшчы ўзьнікла вялізная колькасьць НГА. У той жа Лодзі ўжо каля 2000 арганізацыяў. Пасьля 16 год разьвіцьця трэцяга сэктару ў новых умовах у Польшчы зьявілася новая тэн дэнцыя. Частка арганізацыяў, што ўзьніклі на пачатку 90 х, №1 (37)

Фота Ланы Руднік

Гарадзкая адміністрацыя Лодзі

выканала сваю місію пабудовы грамадзкага сэктару і спыніла сваю дзейнсьць. Зараз у гра мадзкім руху назіраецца пэўны застой, нягледзячы на тое, што ўзьнікаюць новыя арганізацыі. Зьмяніліся і ўмовы супра цоўніцтва НГА з уладамі. Пась ля зьменаў у заканадаўстве гэ тае супрацоўніцтва выйшла на новы ўзровень. У 2004 г. адбыліся новыя зьмены ў заканадаўстве, якое

тычыцца грамадзкіх арганіза цыяў. Гэтае заканадаўства стро га рэглямантуе фінансаваньне НГА з боку дзяржавы. Быў выз начаны абсяг грамадзкай дзей насьці, у сфэры якой маглі падт рымлівацца праекты. Калі інція тывы не зьмяшчаюцца ў рамкі, усталяваныя заканадаўствам, то яны не фінансуюцца. Праўда, гэта вельмі шырокая сфэра, і абмежаваньні тычацца ў асноў ным таго, хто можа атрымаць грошы і якім спосабам.

Сама працэдура атрымань ня грошаў ад уладаў выглядае наступным чынам. Напрыклад, гарадзкія ўлады плянуюць выдаткаваць грошы пад пэўныя мэты. Тады абвяшчаецца спабор на атры маньне грантаў на рэалізацыю праектаў у дадзеным кірунку. У выніку на конкурснай аснове абіраюцца арганізацыі, якія і рэ алізуюць праекты. Часам быва юць абсурдныя выпадкі. Ска жам, мясцовыя ўлады хочуць выдаткаваць невялікі грант на нейкую дзейнасьць. Пра гэта трэба таксама даваць абвесткі ў мас мэдыях, выдаваць бюле тэні. І выдаткі на гэтую інфарма цыйную кампанію могуць быць большымі, чым самыя гранты. Бо ўсё павінна быць адкрытым і празрыстым. У Лодзі спаборы абвяшчае прэзыдэнт горада. Яму дапама гаюць дэпартамэнты – аховы здароўя, адукацыі і інш. Абвесткі пра некалькі дзесяткаў спабо раў, заплянаваных на год, вы вешваюцца на вэб пляцоўцы мэрыі. Пасьля арганізацыі пада юць свае праекты заяўкі, якія разглядае спэцыяльная камісыя з дэпутатаў гарадзкой рады і чыноўнікаў. Яны абвяшчаюць вынікі, даюць рэкамэндацыі, але апошняе слова ў зацьвярд жэньні сьпісу арганізацый пера можцаў спабору застаецца за прэзыдэнтам горада.

Пасьля гэтай працэдуры на вэб пляцоўцы вывешваецца сьпіс арганізацыяў, якія будуць рэалізоўваць пэўныя праекты. Фінансаваньне часам яны ат рымліваюць наперад, скажам, на дзейнасьць 2006 г. арганіза цыі атрымаюць грошы напры канцы 2005 г. Аднак бывае, што грошы прыходзяць ужо пасьля рэалізацыі праекта і справазда чы па ім. Гэта тычыцца, ў асноў ным эўрапейскіх праграмаў. Кожны год сума, якую атрымлі ваюць НГА, розная. Прэзыдэнт пасьля зацьвярджэньня гарадз кога бюджэту на адкрытым па седжаньні абвяшчае суму бюд жэту для НГА. ...Напрыканцы сустрэчы мы зьвярнулі ўвагу на тое, што, мусіць, у кабінэце ня мыюць вок наў. Бо на адным зь іх быў нейкі надпіс чорным маркерам. Сп. Кшыштаф усьміхнуўся і патлума чыў, што прэзыдэнт Лодзі ў 2002 г. напісаў на шкле: “Улада паві нна быць празрыстай”. Праўда, прыбіральшчыца падчас мыць ця вокнаў яе сьцерла. Надпіс нанесьлі ізноў. Мы занепакоілі ся, ці ня звольнілі жанчыну за гэта. Не, ня звольнілі. Толькі вок наў яна тут больш ня мые.

Раённы клюб SURMA Ёсьць такая штука, як “сурм баёвы” – інструмант, што дапа

магае граць марш. Ад яго пай шла назва клюбу – SURMA. Клюб месьціцца ў вайсковым будынку, адсюль, відаць, і су вязь з вайсковым сурмам. А яшчэ на эмблеме SURMы нама ляваны дах з комінам. Гэта сым баль хаты, пад дахам якой мо гуць сустракацца мясцовыя жы хары. Клюб уваходзіць у сетку ЦАЛаў. Патлумачу. У Польшчы па мэтадзе ЦАЛу – Цэнтру Мяс цовай Актыўнасьці працуе каля 150 арганізацыяў. Мэтад засна ваны на тым, што арганізацыі, якія ўзялі яго на ўзбраеньне, імкнуцца да адкрытасьці для ўсяго мясцовага насельніцтва, да партнэрства зь іншымі арган ізацыямі і структурамі ўлады, да заахвочваньня людзей, да ак тыўнай працы на карысьць сва ёй супольнасьці. Такія ЦАЛы аб’ядналіся ў Польшчы ў Сетку, што дазваляе абменьвацца досьведам, ведамі і чым яшчэ заўгодна. Напрыклад, клюб SURMA мае каля 26 партнэраў, зь якімі рэалізоўвае самыя розныя праг рамы і праекты. Уся дзейнасьць скіраваная на інтэграцыю і акты візацыю мясцовай супольнасьці, разьвіцьцё ў людзей разумень ня і пачуцьця адказнасьці за сваё асяродзьдзе і сябе самых. У сьвятле гэтай ідэі праводзіцца шмат заняткаў па самых розных тэмах для насельніцтва ўсіх уз роставых групаў. Напрыклад, па панядзелках дзяўчаты прыходзяць вучыцца шыць (зараз гэта спадніцы – нам паказалі). Па аўторках хлопцы з бацькамі майструюць паветра ных змеяў. У сераду прыходзіць моладзь і чытае дзецям казкі. Ёсьць Клюб жанчын „Bialo brzeska”, для людзей сталага ўзросту працуе Kolo Seniora і г.д. Акрамя заняткаў, валянтэ ры клюбу кансультуюць насель ніцтва па самых розных пытань нях – як скласьці CV, зьвярнуцца ва ўстанову і інш. Працуе тэле фонная лінія для кансультацыі з праўнікам, публічны інфарма цыйны пункт.

сьнежань 2005 – студзень 2006

Цэнтр сацыяльнай дапамогі г. Лодзі У адным з раёнаў Лодзі по бач знаходзіліся касьцёл, два музэі – кінематографу і фабрыч ных памяшканьняў, псыхіятрыч ная бальніца, некалькі аб’яд наньняў і паліцэйскія дружыны. Усе яны працавалі ў розных сфэ рах і не ведалі адзін пра аднаго, але ў прынцыпе рабілі адну і тую ж справу. Адным днём яны пе разнаёміліся і вырашылі аб’яд наць свае ўсілкі. Так узьнікла ка аліцыя – цэнтр сацыяльнай да памогі. Напачатку ўсе разам зладзілі кірмаш у мясцовым пар ку для жыхароў раёну. Сябры кааліцыі ставілі за мэту абудзіць пачуцьцё прыналежнасьці люд зей да сваёй супольнасьці, дум ку пра тое, што разам можна зрабіць шмат вартаснага. І ўрэш це праверыць, ці патрэбная дзейнасьць кааліцыі людзям. Аказалася, патрэбная. Напачатку кааліцыя разьвіваліся пры касьцёле. Ксёндз даў памяшканьне, ства рылі публічны інфармацыйны пункт, запрасілі на валянтэрскіх асновах праўніка для кансульта цыяў насельніцтва. І праца пай шла. Дапамогу і падтрымку ў Цэнтры прадстаўляюць, па маг чымасьці, ўсім, хто мае ў гэтым патрэбу. Але найбольшая ўвага аддаецца дзецям, асабліва з “цяжкіх” сем’яў. Раней такім дзецям давалі грошы на вака цыі – на паездкі, летнікі. Зараз з грашыма ў Цэнтры цяжэй. І пад час вакацыяў многа дзяцей про ста швэндаецца. Для папярэд жаньня гэтага Цэнтар сабраў інфармацыю і выдаў бюлетэнь “Лета ў Лодзі”, дзе зьмяшчаюц ца зьвесткі пра ўсе мерапрыем ствы для дзяцей ў горадзе. Гэ

№1 (37)

таксама сябры кааліцыі робяць летнікі, у якіх дзеці бавяць час толькі палову дня. Тут яны гуля юць, ходзяць на экскурсіі і абе даюць. Адной з акцыяў, якой гана рацца сябры Цэнтру, стала ўвяд зеньне групавых ільготных квіткоў на грамадзкі транспарт для школьнікаў на ўвесь год. Цяпер група з 30 дзяцей і двух апекуноў можа праехаць у гра мадзкім транспарце зь вялікай зьніжкай. Раней ад сумы, вы даткаванай арганізатарам лет ніку, шмат ішло на транспарт. За гэтыя грошы можна было на быць квіткі ў кіно, зьвярынец, на абед. Таму кааліцыя накірава ла ліст мясцовым уладам з просьбай увесьці групавыя ільготныя квіткі для дзяцей. Справа разглядалася цягам не калькіх гадоў і нарэшце ўлады пагадзіліся. Такія квіткі зараз дзейнічаюць ва ўсёй Лодзі. Да нашага прыезду дзеці , што наведваюць Цэнтар, разам з выхаваўцамі падрыхтавалі не вялікі батлеечны спэктакль па казцы “Тры парсючкі”. Самі рабілі папяровыя лялькі, дэкара цыі. І выглядалі вельмі важнымі ў ролі актораў. А напрыканцы мы зь імі сфатаграфаваліся. Дзяў чына з Цэнтру папрасіла дзяцей ўсьміхацца, бо, маўляў, на вас будуць глядзець беларускія дзеці. Адзін хлопчык сур’ёзна так спытаў: “Дык, а дзе тыя бе ларускія дзеці?”

Рэгіянальны цэнтар валянтэрства ў Лодзі У Польшчы валянтэрствам лічыцца бясплатная, добраах вотная і сьвядомая праца на ка рысьць іншых людзей. Першы валянтэрскі цэнтар узьнік у Варшаве ў 1993 годзе. З разьвіцьцём грамадзянскай супольнасьці ў Польшчы тэма валянтэрства станавілася ўсё больш папулярнай. Гэта паспры яла стварэньню Цэнтраў валян тэрства ў іншых рэгіёнах краіны.

Фота Ланы Руднік

Напрыканцы сустрэчы ва лянтэркі клюбу правялі для нас кароткі майстар клас па ары гамі. У выніку ад’язджалі мы з папяровымі птушкамі, на шчасьце.

Гэтая вышыванка зробленая сваімі рукамі

Стэнд прэзентацыі дзейнасьці клюба «Сурма»

Зараз такіх Цэнтраў дзевяць. Яны арганізуюць нефармаль ную Сетку цэнтраў валянтэрства. Кожны рэгіянальны Цэнтар у сваю чаргу стварае лякальную сетку. Цэнтар ў Лодзі на ўзроўні Лодзінскага ваяводзтва каар дынуе дзейнасьць васьмі цэнт раў валянтарыяту. Гэта дастатко ва вялікая сфэра дзейнасьці. Сюды ўваходзіць пошук працы для валянтэраў, распрацоўка і рэалізацыя тэматычных прагра маў, правядзеньне сэмінараў на тэму валянтэрства, кансульта ваньне ў галіне правоў валянтэ ра і супрацоўніцтва. У Цэнтры валянтэрства

Лодзі, як і ў іншых рэгіянальных цэнтрах, ёсьць база дадзеных аб валянтэрах, складзеная на асно ве заявак людзей, якія жадаюць папрацаваць на карысьць іншым. База Цэнтру налічвае больш за 1200 валянтэраў. Цэн тар зьяўляецца пасярэднікам паміж арганізацыямі, якія кары стаюцца дапамогай валянтэраў, і самімі валянтэрамі. Улічваючы назапашаныя веды і досьвед, Цэнтар прымаў удзел у распрацоўцы і прасо ўваньні Закону аб дзейнасьці гра мадзка карысных арганізацыяў і валянтэрстве. Ён быў прыняты ў 2003 г. Паводле закону кожная арганізацыя, якая працуе з валян тэрам больш як 30 дзён, мусіць падпісаць з ім дамову. У ёй пад рабязна апісаныя ўсе моманты супарацоўніцтва: час працы, яе характар, умовы, што атрымае валянтэр узамен і г.д. Арганіза

цыя абавязана зрабіць страхоўку ад няшчасных выпадкаў, ства рыць бясьпечныя і належныя ўмовы для працы, вярнуць грошы на праезд і харчаваньне. Зараз Цэнтар пачынае ак тыўна прасоўваць Праграму ва лянтэрства ў бізнэсе. Прад стаўнікі бізнэс структураў пры ходзяць у арганізацыю, каб ка ардынаваць праекты, дапама гаць у пошуку фінансаў або зай мацца іншай, абсалютна адроз най ад прафэсыйнай, працай. Што да выгоды фірмы, то гэта дапамагае павялічыць яе прэс тыж. Да прыкладу, зараз Цэнтар супрацоўнічае з CITY банкам. Дарэчы, усё большую гру пу валянтэраў у Польшчы скла даюць – хто б вы падумалі? пенсіянеры. Гэтыя людзі, якіх цягам многіх гадоў вымушалі рабіць грамадзка карысную працу пад ціскам, бачаць у су часным валянтэрстве каштоў насьці, заснаваныя на добраах вотнай дапамозе людзям.

Цэнтар Правоў Жанчын

Алеся Бяленік, сяброў ка ГА “Цэнтр Трэці сектар” Я вельмі задаволеная тым, што ўдзельнічала ў пра екце. Па першае, я дакладна ведаю, што лідэр і аніматар – розныя паняцьці, таксама я да ведалася шмат іншай карыс най інфармацыі для працы ў мясцовай супольнасьці. Па другое, я пазнаёміла ся з розным досьведам канк рэтнай працы з людзьмі ў роз ных краінах, а таксама вельмі ўдзячная за магчымасьць уба чыць прыклады працы аргані зацый ў Польшчы і Літве. Маю шмат плянаў, кан тактаў, уражаньняў, ідэяў, эмо цыяў, сяброў, усьмешак і...піва:)

На маё дылетанцкае мер каваньне (я асабліва не дасьле давала фэмінізм) менавіта так выглядаюць фэміністкі. Нас сус трэла высокая хударлявая жан чына стрыжка, акуляры, ніяка га макіяжу, надзвычай строгі выраз твару. Але яна адразу па пярэдзіла, што іх Цэнтар правоў жанчын не варта блытаць з ася родкам фэмінісцкага руху. Лодзінскі Цэнтар займаец ца правамі жанчын і імкнецца ацаніць, як яны рэалізуюцца ў Польшчы. Дзейнасьць у гэтым кірунку самая розная дасьле дуюцца праблемы сям’і, прычы ны разводаў, гвалту. Важнае месца займаюць заняткі па ак тывізацыі жанчын – танец, ёга, дыскусіі, групы самадапамогі. Пра некаторыя праблемы польскіх жанчын і дзейнасьць арганізацыі распавядае яе кіраў ніца сп ня ???: Прэзыдэнт больш займа ецца справамі сям’і ўвогуле, чым

праблемамі жанчын. Напрык лад, раней быў Фонд алімэнтаў. У ім былі акумуляваныя сродкі з бюджэту і сродкі алімэнтшчы каў, якіх вымусілі плаціць алімэн ты праз суд. Але Фонд зачынілі. Зараз жанчыны атрымоўваюць сродкі толькі з бюджэту, і муж чыны не адчуваюць сваёй ад казнасьці. Прыйшла новая ўлада, і я думаю, будзе яшчэ горш. Нова га прэзыдэнта абралі правыя, якія моцна зьвязаныя з касьцё лам. Яны лічыць, што жанчына павінна сядзець у хаце. Мы ж хочам давесьці, каб жанчыны займалі больш актыў ную пазыцыю, ішлі ў сфэру кіра ваньня, бо найчасьцей яны ма юць лепшыя здольнасьці кіра ваць. Адзін зь нашых праектаў зьвязаны з месцам жанчыны на рынку працы. Будзем аналізо ўваць перашкоды пры прыёме жанчыны на працу. У Эўрасаю зе выйшаў Закон, па якім пры прыёме на працу мужчына і жанчына, якія маюць роўную кваліфікацыю і прафэсыйны ўзровень, маюць роўныя шан цы. І жанчына, якую пры гэтых умовах не ўзялі на працу, можа вырашыць пытаньне праз суд.

Цэнтар тэрапіі для інвалідаў у Верушове Трохпавярховы будынак, у якім жывуць пацыенты, хутчэй нагадвае прыстойны гатэль, чым шпіталь. Ён разьлічаны на 90 чалавек. Але фактычна за раз тут жыве 98 псыхічна хво рых мужчын. У пакоях ёсьць тэ левізары, музычныя цэнтры, DVD прайгравальнікі, добрая мэбля. Але гэта ў тых пакоях, дзе хворыя могуць абслугоўваць сябе самі. У іншых нават голая падлога, не кажучы пра тэхніку. Усё залежыць ад ступені зах ворваньня. Ёсьць бібліятэка і трэнажорная заля. Пані Бажэна, дырэктарка, знаёміць нас з Цэнтрам. На кал ідор выходзяць хворыя – з куб камі, лыжкамі і цікаўнасьцю.

сьнежань 2005 – студзень 2006

Вітаюцца, усьміхаюцца. Людзі як людзі. Ідзём да пацыента, які тут вышывае крыжыкам. Малады хлопец трымае ў руках настольнік, на якім вышы вае крыжыкам мудрагелістыя ўзоры. Сумны позірк і безаба ронная ўсьмешка. Абрус ён вы шывае на спабор, які штогод ладзіцца ў Цэнтры. Побач ста яць мініяцюрныя домікі, зробле ныя з спаленых запалак. І гэта ваша работа? – па казваем на домікі. Хлопец ківае. Яго працы вы стаўляліся ў галерэі, што займа ецца прасоўваньнем творчасьці непаўнавартых асоб. Пані Бажэ на кажа, што творчасьць – гэта 100% ны тэрапэўтычны эфект. За актыўнасьць пацыенты атрымліваюць узнагароду – уласны пакой ці домік. У адзін з такіх домікаў, побач з асноўным будынкам больніцы, мы зайшлі. Мужчыны самі ўпрыгожваюць пакой, нават трымаюць аквары ум з рыбкамі. Яны не патрабу юць асаблівага нагляду. У такіх людзей таксама ёсьць патрэба ў адчуваньні ўласнага кута, хат няй утульнасьці. І ўласны пакой ці домік зьяўляецца стымулам для астатніх. Ёсьць выпадкі, калі людзі вылечваліся і ехалі дахаты? Ёсьць, запэўнівае пані Бажэна. – Напрыклад, быў вы падак, калі хлопец паехаў даха

№1 (37)

ты апекавацца хворай маці, якой быў патрэбен дагляд. Штогод у Цэнтры ладзіцца Фэстываль «Творчасьць. Тэра пія. Посьпех». Сюды запраша юцца сем’і пацыентаў, мясцовае насельніцтва, прадстаўнікі арга нізацыяў і ўлады. Ладзяцца тэ атральныя пастаноўкі, кірмаш, выставы творчых прац пацыен таў, пачастункі, песьні. Зьбіраец ца больш як тысяча людзей. І гэта таксама вельмі станоўча адбіваецца на псыхічным зда роўі хворых. Бо гэты фэстываль, хай сабе ў псыхіятрычнай боль ніцы, ёсьць для ўсіх сьвятам, куды прызджаюць блізкія . Вы ходзіць зусім як хатняе сьвята.

Інтэграцыйнае таварыства “Клуб адкрытых сэрцаў” у Верушове Адной з галоўных ідэяў клю бу ёсьць выраўноўваньне шанцаў дзяцей і моладзі, незалежна ад іх фізычнай ці псыхалягічнай спраўнасьці, паталёгіі, веравыз наньня, фінансавага стану. Заснавальніца Таварыства сп ня Хенрыка Сакалоўская на пачатку запрасіла нас ў сьвятлі цу, дзе адбываюцца заняткі. Проста шыкоўныя памяшканьні – паўсюль упрыгожаныя густоў нымі вырабамі са скуры, папе ры, сухіх кветак, тканіны. Над звычай прыемная і ўтульная ат

масфэра. Напачатку прыйшліся па пакоях: сталоўка (якая менш за ўсё нагадвае трывіяльную сталоўку), дзе наведвальнікі абедаюць, п’юць гарбату, трэна жорная заля, пакоі для заняткаў. Сюды прыходзяць людзі з асаблівасьцямі ў разьвіцьці. З імі валянтэры Клюбу займаюцца рознай творчай працай: робяць скураныя вокладкі для кніг, бу тэлек, скураныя карціны, сала мяныя лялькі, блакноты (ёсьць спэцыяльнае абсталяваньне), вырабы з дрэва. Ды не пералі чыш усяго! Асабіста мяне най больш ўразілі паштоўкі ручной працы – яны былі ўпрыгожаныя сухімі кветкамі, кавалачкамі тканіны, папяровымі ружамі – цуд! Большасьць вырабаў зна ходзіць свайго пакупніка і гэта адна з крыніцаў грашовых срод каў арганізацыі. Мы прыйшлі ў той час, калі наведвальнікі займаліся маля ваньнем. Назіраючы за гэтым працэсам, я падумала, што не столькі праца робіць чалавека годным, колькі творчасьць. У большасьці з гэтых людзей па рушаныя каардынацыя, мова, міміка. А пэндзаль, аркуш, фар бы і дапамога валянтэра могуць зрабіць цуд – зьмяніць і разьвіць тое, што парушанае ад нарад жэньня, чаго чалавек пазбаўле ны лёсам. Я бачыла не інвалі даў, няўпэўнена трымаючых пэндзаль, а мастакоў у момант творчага прасьвятленьня, як бы ня дзіўна гэта гучыць. І папера ці скура, пэндзаль ці голка – тут ужо не прынцыпова. А што б рабілі гэтыя людзі без “Клюбу”? Каму патрэбны інвалід, пазбаўлены інтэлекту? Як ён будзе жыць? Уявіць не складана. У штаце арганізацыі ўсяго некалькі чалавек. Большасьць супрацоўнікаў – валянтэры. Зас навальніца, ідэйная і фактычная кіраўніца, рухаючая сіла Тавары ства – пані Хенрыка Сакалоўс кая. Зь яе проста выпраменьвае сіла і энэргія. Дзякуючы ёй, Клюб мае падтрымку аўтарытэт нейшых людзей гміны і Лодзін скага ваяводзтва, моцных парт

нэраў. Дзякуючы гэтаму Тава рыства робіць багата цікавых праграм і праектаў. Адна з такіх праграм – “Клюб адкрытых сэрцаў”. Мэтай праграмы ёсьць паляпшэньне стану здароўя, а таксама ства рэньне найбольш спрыяльных умоваў для адукацыі і разьвіцьця для людзей з асаблівасьямі ў разьвіцьці, павышэньне іх са мадзейнасьці і пачуцьця ўлас най вартасьці. Заняткі, апісаныя вышэй, зьяўляюцца элемэнтам дадзенай праграмы. Сюды ўва ходзяць таксама арганізацыя мясцовых інтэграцыйных імпрэ заў, навучаньне, кансультацыі і парады спэцыялістаў для люд зей з асаблівасьцямі ў разьвіцьці, іх сем’яў і валянтэраў. Праграма “Акадэмія мясцо вай актыўнасьці” займаецца падрыхтоўкай лідараў мясцовай супольнасьці. У межах прагра мы ў Верушове паўсталі Мясцо вы цэнтар валянтэрства, Акадэ мія посьпеху моладзі і першае ў Лодзінскім ваяводзтве Бюро грамадзянскіх парадаў. Я спынілася толькі на двух праграмах Таварыства. Але гэта маленькая частка ўсёй той дзей насьці, якую праводзяць сябры арганізацыі на карысьць мясцо вай супольнасьці. Тым ня менш, сп ня Хенрыка ўпэўненая, што тыя часы, калі іх арганізацыя за

станецца без працы, яшчэ далё ка. «Навокал сотні людзей, якім патрэбная нашая дапамога і ўвага» – кажа яна.

Дзьве суб’ектыўныя высновы, зробленыя за час візыту Першая. Практычна ўсе гра мадзкія дзеячы, зь якім нам да водзілася размаўляць, гавораць пра важнасьць супрацы з ула дамі. Нарэшце «вялікія людзі» ў Польшчы зразумелі, што без да памогі трэцяга сэктару праблемы грамадзтва ня будуць выраша ныя. А яшчэ большае шчасьце, што ад гэтага разуменьня ўлады перайшлі да канкрэтных крокаў па дапамозе і падтрымцы – гра шыма, памяшканьнямі, абсталя ваньнем. Без гэтай падтрымкі наладзіць эфэктыўную працу вельмі цяжка. Але яшчэ больш цяжка без валянтэраў – людзей, якія задарма будуць аддаваць свае сілы, веды, імпэт тым, хто мае ў гэтым патрэбу. Не адк рыцьцё, канешне, але лішні раз усё гэта ўбачыць на канкрэтных прыкладах карысна. Другая. Гэта я падслухала ў пана Яцка Гральчыка з Белхата ва, найцікавейшага чалавека. Нельга змабілізаваць людзей да актыўнасьці, калі нельга знайсьці тое, што іх аб’ядноўвае. Гэта мусіць быць адзін сым баль – галоўны і адзіны. Най часьцей гэта мова, якая вызна чае прыналежнасьць да пэўнай супольнасьці кожнага яе прад стаўніка. Праз гэты галоўны сым баль чалавек ўсьведамляе сваю прыналежнасьць да пэўнай су польнасьці сабе падобных. І гэ тае самавызначэньне важнае не толькі для чалавека і яго суполь насьці, яле і для яго суразмоўцы. Без гэтага немагчыма наладзіць дыялог. Бо калі не ведаеш, з кім размаўляеш, то як наладзіць нар мальны дыялёг? Алеся Бяленік

сьнежань 2005 – студзень 2006

Open Community School

Польскі горад Белхатаў, куды я патрапіла ў час пра екта “Open Community School”, параўнальна не вялікі – каля 66 тысяч жыхароў. Прыкладна палова зь іх – гэта людзі, якім не споўнілася 25 год, а яшчэ 23 тысячы – дзеці і падлеткі. Найбольшае ўражань не на мяне зрабіў, аднак, не гэты факт, а адкры тасьць мясцовых уладаў. Пачну з таго, што ў мэрыю без папярэдняга запісу можа патрапіць любы жыхар Белхата ва. У самім фае ёсьць кампутар, які падключаны да інтэрнэту. Любы наведвальнік можа адра зу адправіць e mail (ліст) з пы таньнем да прэзыдэнта горада, альбо зайсці на web пляцоўку мэрыі і прачытаць абсалютна ўсю інфармацыю пра Белхатаў і структуру кіраваньня. Да паслу гаў гараджан таксама BiP (Biuro Informacji Publicznej) – электрон ны інфармацыйны бюлетэнь. На стэндзе ў вестыбюлі ёсьць раздрукаваныя 83 узоры зваротаў, зь якімі можна зьвяр нуцца ў мэрыю. На думку Яцэка Гральчыка, каардынатара мясцовага цэнтра інфармацыі, добрыя стасункі паміж мясцовымі ўладамі і мяс цовай супольнасьцю базуюцца на адкрытасьці і празрыстасьці. Любы жыхар мае доступ да інфар мацыі. Няма аніводнага публіч нага злотага (грашовая адзінка Польшчы – аўт.), пра які ня можа ведаць белхатавец: ён інфарма ваны пра тое, колькі зарабляе прэ

зідэнт горада, колькі гадзін пра цуе, якія падаткі і за што плаціць. Прадстаўленьне такой інфарма цыі – гэта не праява добрасум леннасьці прэзыдэнта – гэта пат рабаваньне заканадаўства! Усе мясцовыя ўстановы (мэ рыя, школа, дом культуры) аба вязаны прадстаўляць чалавеку доступ да інфармацыі. Усе па седжаньні ворганаў самакіра ваньня ў горадзе заўсёды адкры тыя: кожны можа прыйсьці і пас лухаць, пра што там гавораць. Жыхары Белхатава веда юць, куды пайсьці са сваёй праб лемай і дзе атрымаць адказ на сваё пытаньне. Яцэк падкрэсьл івае: “У нас няма ананімных чы ноўнікаў. Кожны ведае, хто чым займаецца, хто працуе над тым альбо іншым пытаньнем, у якіх кабінэтах знаходзіцца патрэб ная папера”. Яшчэ адной праявай шчыльных кантактаў улады з на сельніцтвам зьяўляецца дэлега ваньне часткі абавязкаў ад чы ноўнікаў ў мясцовыя НГА. Кож ны чалавек добра ведае, што НГА – гэта таксама рэсурс, які

Фота Ланы Руднік

За досьведам у Белхатаў

Яцэк Гральчык (на фота): “Мы не вырашаем праблем за людзей – яны робяць гэта самі. А наша задача – стварыць для гэтага ўмовы. Добра інфарма ваная мясцовая грамадзкасьць зьяўляецца добрым партнэрам для розных дзяржаўных уста новаў. Да таго ж, да людзей нельга ставіцца як да дзяцей. Нельга ім казаць, што ёсьць праблемы, якімі займаецца ўлада. Людзі павінны добра ўсьведамляць, што няма праб лем, зь якімі яны не маглі б спра віцца». дапамагае вырашаць мясцовыя пытаньні і праблемы. Штогод у Белхатаве право дзіцца спабор грантаў, паводле якога кожная арганізацыя альбо суполка можа напісаць праект заяўку на атрыманьне грашовых сродкаў. Прапановаў вельмі многа і самых розных. У 2004 г. камісія, якая праводзіла спабор, з 200 праектаў ухваліла роўна палову. Грошы ў межах гэтых праектаў былі на кіраваныя на вырашэньне найважнейшых мясцовых пытаньняў – барацьбу з алкагалізмам, павышэнь не якасьці адукацыі і г.д. Я спадзяюся, што і ў нашым горадзе, у нашай мілай Гародні, будзе такая ж сыстэма ўлады. Павер це, гэта рэальна, бо ўсё пачынаецца з ЧАЛАВЕКА! Волька АСТРОЎСКАЯ

№1 (37)

Калі вы не ведае як паступіць – па

Фота Ланы Руднік

Чарговы праект нашае арга нізацыі амаль скончыўся…і мне радасна за тое, што яшчэ два дзесяткі чалавек адчулі сябе карыснымі і паінфарма ванымі ў галіне працы па выўленьні і вырашэньні праблемаў мясцовай су польнасьці з удзелам прад стаўнікоў гэтай самай су польнасьці.

Ганна Маргунова, Цэнтар сацыяльнага абслугоўваньня насельніцтва Савецкага раёна г. Гомель, сацыёляг Самае важнае для мяне – гэта магчымасьць убачыць на

Прайшоў трэнінг, мерапры емствы ў гарадах і мястэчках, арганізаваныя самімі удзельні цамі (так склалася, што ў групе аказаліся 19 крэатыўных, актыў ных, дабразычлівых, мілых дзяў чынак жанчынак, здольных ву чыцца і поўных жаданьнем рабіць карысныя справы.

Мы РАЗАМ прайшлі скла даны этап самастойнага на пісаньня праектаў (спадзяюся, што хоць трэцяя частка зь іх буд зе рэалізаваная). Мы РАЗАМ наведалі шмат розных арганізацый і ўстановаў, якія ў Польшчы сапраўды здоль ныя вырашаць шматлікія гра мадзкія праблемы, абараніць інтарэсы сваіх кліентаў. Мы РАЗАМ адчулі смак партнэрства. Мы Тварылі Сьвет РАЗАМ! У час апошняй сустрэчы ўдзельніц праекта, якая адбы лася ў час навучальнага візыта ў Польшчу, я запыталася ў кожнай зь дзяўчат, што ж было самым важным для іх у гэтым праекце:

ўласныя вочы розныя сацыяль ныя праекты. Акрамя таго, што ўсе гэтыя праекты рэальна дзей нічаюць і прыносяць карысьць тым людзям, на якіх яны накіра ваныя, яны яшчэ зьмяняюць стаў леньне людзей да сябе, да сваіх абавязкаў у дачыненьні да ўлады, да сваіх суседзяў, да людзей, якія адрозьніваюцца ад “нармальных”. Сам праект гэта магчы масьць убачыць практычнае вы карыстаньне тых мэтадаў, зь якімі мы пазнаёміліся пад час навучальнага сэмінару, спытаць у людзей – рэалізатараў праек таў, пра цяжкасьці і посьпехі, зь якімі яны сутыкаліся, каб папя рэдзіць магчымыя недахопы ў сваёй працы. Пасьля размоваў зь

людзьмі, якія рэалізоўвалі пра екты, у мяне зьявілася адчувань не, што я таксама так змагу, няг ледзячы на тое, што гэта патра буе часу, поўнай ахвярнасьці, крэатыўнасьці і нестандарт насьці рашэньняў. У сваёй працы я лічу са мым важным паспрабаваць зьмяніць стаўленьне людзей да новых, непадобных на іншыя, ідэяў. Я паспрабую зьмяніць на сваім месцы працы стаўленьне людзей да Цэнтра, а таксама стаўленьне тых, хто там працуе да кліентаў. Пасьля таго, што мы ўбачылі за час візыта, я ўсё больш пераконваюся ў спра вядлівасьці адной мудрасьці: “Баішся – не рабі, робіш – не бойся”. Пакіньце дома свой страх і...працуйце!

сьнежань 2005 – студзень 2006

це, аступайце годна!

№1 (37)

Юлія Сідарэнка, каардынатарка маладзёвага накірунку Магілёўскага гарадзкога грамадкага экалягічнага інфармацыйнага аб’яднаньня “ЭНДО” (Экалёгія – Навука Для Грамадзтва) Супер! Мне вельмі спадаба лася, што праект складаўся зь не калькіх этапаў. На першы погляд, гэтыя этапы не ўзаемазьвязаныя паміж сабой. Але, насамрэч, менавіта дзякуючы гэтаму спалу чэньню ў мяне склалася дастат кова цэльная карціна ў галаве. На першым этапе мы атры малі веды, на другім выкарыс талі іх на практыцы, на трэцім – пазнаёміліся з досьведам пра цы ў Летуве і Польшчы. Асабліва мяне ўразілі ма ладзёвыя і сацыяльныя НГА. Мне гэта было вельмі цікава, бо я зьбіраюся разьвіваць малад зёвы рух у Магілёве. Працуйце і надалей у тым

Фота Ланы Руднік

Аня Дубіна, Тэрытарыяльны цэнтар сацыяльнага абслугоўваньня насельніцтва, г. Мазыр Я лічу, што дадзены праект, а таксама ўдзел у ім – выбітны пачатак для дзейнасьці як гра мадзкіх, так і дзяржаўных арга нізацыяў. Наведваньне многіх арган ізацыяў мяне вельмі зьдзівіла. Здавалася б усё так проста – некалькі чалавек могуць уска лыхнуць увесь раён, горад і зрабіць вельмі шмат карысных справаў. Асаблівую ўвагу хаце лася б надаць цэнтрам сацыяль нага абслугоўваньня ў Літуве і Польшчы. У Беларусі часта ра ботнікі цэнтраў скардзяцца на недахоп фінансаў. Насамрэч, неабходна не толькі даваць людзям тое, што яны просяць, але і актывізаваць іх на самас тойнае рашэньне ўласных праб лемаў. Дзякуй за прадстаўленую магчымасьць паглядзець на нармальную працу ў нармаль най краіне.

Фота Ланы Руднік

жа духу, і магчыма, у нашай Бе ларусі ТРЭЦІ СЭКТАР будзе сап раўдным памагатым у выра шэньні грамадзка значных праблемаў! Магчыма, дзякуючы гэтым паездкам, мы з крызісу выпаўзем.

Дзіна Баянкова, педагог Дзіцячага Цэнтра турызму, экскурсій і краязнаўства “Крынічка”, г. Магілёў Дарагія “сэктараўцы”! Выказваю вам шчырую падзяку за магчымасьць узяць удзел у праекце. Да гэтага часу я мела вельмі цьмяннае ўяўлень не пра грамадзкія арганізацыі, іх дзейнасьць і ролю ў грамадзт ве. На трэнінгу я шмат чаму на вучылася і ўжо пасьпела выка рыстаць у сваёй працы – правя ла некалькі трэнінгаў з падлет камі па рознай тэматыцы, дзе выкарыстоўвала новыя мэтады па выяўленьні праблем. Пляную правесьці сэмінар для педаго гаў, дзе змагу падзяліцца набы тымі ведамі і досьведам.

Тамара Кузьмянкова, дабрачынны фонд падтрымкі жанчын “Радасьць жыцьця”, г. Магілёў … Я была шакаваная пры наведваньні Дома для людзей з асаблівасьцямі – стаўленьнем персанала, іх акцыямі, накірава нымі на разбурэньне негатыўных стэрэатыпаў да такіх людзей. Велізарная падзяка Хенры цы Сакалоўскай з Верушова за яе працу, накіраваную на інтэг рацыю людзей з абмежаванымі магчымасьцямі. У г. Белхатаў пры наведваньні мэрыі асабліва ўразіў кампутар, які стаяў у холе – можна знайсьці інфармацыю аб усім, што робіц ца мэрыяй горада, можна зьвяр нуцца з любым пытаньнем альбо праблемай да мэра і …абавязко ва атрымаць адказ. Хацелася б стварыць пры сваім фондзе інфармацыйны пункт, у якім жанчыны з абме жаванымі магчымасьцямі, ма тулі, якія маюць дзетак з асаблі

Фота Ланы Руднік

Марына Пачынчык, грамадзкае аб’яднаньне “Маці супраць наркотыкаў”, г. Слонім …Мяне вельмі вельмі ўраз іла адкрытасьць і гатоўнасьць дзяліцца інфармацыяй усіх, з кім мы сустракаліся, гатоўнасьць да супрацы. За гэты прамежак часу паміж трэнінгам у Гародні і візы там ў Польшчу, больш яснымі сталі мае ідэі, а таксама механі змы іх рэалізацыі. Вельмі спадабалася, як нас прымалі ў мэрыях Лодзі, Белха тава. Радасна за тых прадстаўн ікоў улады, якія выбітна разуме юць, для каго яны працуюць…

Аня Чэкуць, валянтэрка ГА “Цэнтр “Трэці сектар” Надзвычайныя ўражаньні пакінулі для мяне менавіта тыя асяродкі, якія працуюць з

людзьмі з абмежаванымі маг чымасьцямі. Людзі ў гэтых ася родках зьяўляюцца АСОБАМІ, якім неабходна разуменьне, цёплае і спагадлівае сэрца пад рыхтаванага персаналу. Асаблівы адбітак пакінуў ува мне візыт у мэрыю г. Лодзь і словы дырэктара дэпартамэнта па грамадзкіх пытаньнях Кшыш тофа Ляховіча: “Калі вы ня ве даеце, як у пэўных абставінах сябе паводзіць, паводзьце – годна, каб вашым нашчадкам не было сорамна за вас”!

Фота Ланы Руднік

васьцямі – маглі б атрымаць любую інфармацыю.

Я не магу выказаць словамі, якімі ЗНАЧНЫМІ былі для мяне візыты ў арганізацыі і структуры, якія працуюць з рознымі сацы яльнымі катэгорыямі. Я буду спрабаваць праца ваць, унесьці нешта новае ў сваю працу і працу маіх калегаў. Спад зяюся, што разьвітваюся зь вамі не назаўсёды:( Я захацела пачаць з сябе!

Галіна Караткевіч, ГА “Кола сяброў”, г. Магілёў Вельмі карысна было наве даць інфармацыйны пункт, які існуе ў г. Белхатаве. Мы б хацелі ў супрацоўніцтве з бібліятэкамі стварыць падобны інфармацый ны пункт. Напэўна, найбольш важ ным для мяне ў паездцы было назіраць за тым, як арганізава ная сумесная праца НГА і дзяр жаўных структур. У нас, на вялікі жаль, гэта амаль немагчыма. Прыходзіцца бегаць па шматлікіх інстанцыях, каб атры маць дазвол… Увогуле, у Польшчы грамад зкія аб’яднаньні больш аптымі стычна глядзяць у будучыню. Але ўсё, што мы бачылі, дае надзею, што і мы можам зрабіць добрыя зьмены ў сабе, у родным горад зе і ў роднай Беларусі. Свае (і ня толькі) ўражаньні ад праекта занатавала Лана Руднік

сьнежань 2005 – студзень 2006

Жыцьцё толькі пачынаецца

Пры арганізацыі (а Унівэр сытэт зарэгістраваны як грамад зкае аб’яднаньне) працуюць розныя гурткі (тэрапіі праз танцы, маляваньне, курсы 5 за межных моваў, гімнастыка і г.д.), рэгулярна ладзяцца кан цэрты, творчыя вечарыны, экс курсіі. Адной з найбольш цікавых і іншых краінах Эўропы і сьвету. У Вялікая ўвага таксама нада папулярных у сьвеце формаў суседняй з намі Польшчы Уні ецца таму, каб уключыць саміх актывізацыі ўдзелу людзей у вэрсытэт Трэцяга Веку ўзьнік у сталых людзей у дапамогу жыцьці грамадзтва зьяўля 1975 г. у Варшаве. Ён дзейні іншым людзям. Пры Унівэрсы юцца г. зв. Унівэрсытэты Трэ чае і да гэтага часу і аб’ядноўвае тэце існуе група ўзаемадапамогі цяга Веку. 1120 чалавек. і прафіляктыкі здароўя, якая на У сярэдзіне лістапада, у час ведвае цяжкахворых і дапама Адметнасьцю сучаснага грамадзтва зьяўляецца ства візыту ў польскі горад Глівіцэ, гае ім, сталыя ўрачы пэнсіянэры рэньне насельніцтва. У выніку арганізаванага магілёўскім “Ко бяскоштна альбо за сымбаліч зьніжэньня ўзроўню нараджаль лам сяброў”, мне давялося паз ныя грошы кансультуюць люд насьці, росту працягласьці жыць наёміцца зь дзейнасьцю тамтэй зей зь бедных сем’яў. Настаўні ця ўсё больш павялічваецца шага Унівэрсытэта і зь яго кіраў цы пэнсыянэркі дабраахвотна колькасьць сталых людзей. Пась ніцай Крыстынай Юрчэўскай ладзяць дадатковыя заняткі для выхаванцаў дзіця ля выхаду на пэн чых дамоў. сію большасьць зь іх апынаецца па за ...“Нават калі межамі актыўнага б мне давалі мільён жыцьця, часта сам злотых, я б не абмя на сам са сваімі няла іх на магчы праблемамі, хва масьць рабіць тое, робамі. Адчувань што я раблю, быць не нерэалізава карыснай людзям, насьці патэнцыялу, разьвівацца самой” адкінутасьці, адзі – гаворыць напры ноты часта ў ася канцы сустрэчы сп родзьдзі такіх люд ня Крыстына. Раз зей выліваецца ў даецца званок ма хранічную дэпрэ більнага тэлефона і сію, адчай, апатыю наша суразмоўца, да жыцьця. Між просячы праба Лецішча – не адзінае, чым можна займацца на старасьці тым сталыя людзі чэньня, хуценька зьяўляюцца для пачынае зьбіраецца – праз 20 грамадзтва ня толькі цяжарам, Плоньскай. Як і іншыя такога хвілінаў ува Унівэрсытэце пач як гэта часта прынята лічыць, але кшталту арганізацыі, Глівіцкі Уні нецца чарговы занятак па італь і вялізным патэнцыялам. вэрсытэт імкнецца актывізаваць янскай мове, якую яна зараз вы Імкненьне выкарыстаць гэты (інтэлектуальна, псыхічна, сацы вучае... патэнцыял на карысьць грамадз яльна і фізычна) людзей стала Гледзячы на гэтую актыў тва, “вярнуць” сталых людзей да га ўзросту, ангажаваць іх у ную, прыгожую, дагледжаную актыўнага грамадзкага жыцьця, жыцьцё сваіх супольнасьцяў, сталую жанчыну міжволі ўзгад даць магчымасьць годна пра падтрымліваць грамадзкія сувязі ваеш нашых бабуляў і дзядуляў, большасьці зь якіх наканавана да жыць рэшту жыцьця – гэтыя мэты і сувязь пакаленьняў. канца сваіх дзён падкормліваць і сталі асновай стварэньня Унівэр Студэнты Унівэрсытэту (316 сваіх дзяцей і ўнукаў, радавацца сытэтаў Трэцяга Веку. чалавек) маюць магчымасьць рэ кожнай дададзенай да сьціплай Першы з такіх унівэрсытэтаў гулярна браць удзел у лекцыях і пэнсіі капейцы. Няўжо яны, тыя, быў створаны ў 1973 г. у Фран кансультацыях па мэдыцынскіх хто перажыў самыя цяжкія і дра цыі прафэсарам сацыяльных на пытаньнях (асабліва тых, якія най матычныя падзеі ХХ га ст., не вук Пьерам Ела (Pierre Yellas). У больш актуальныя для старэйша заслужылі годную старасьць? хуткім часе пачалі паўставаць га ўзросту), атрымліваць дапамо іншыя унівэрсытэты ў Францыі і гу з боку псыхоляга і праўніка. Віктар Людвіковіч

№1 (37)

ь ц ь с а н ь л о п Су р а в а т а т э г – Разьвіцьцё мясцовых су польнасьцяў зьяўляецца адным з прыярытэтных кірункаў працы актывістаў грамадзкага руху ўва ўсім сьвеце. Таму заўсёды ёсьць магчымасьць скарыстацца з чужога досьведу працы ў гэтым кірунку, пазнаёміц ца з рознымі падыходамі да гэтага працэсу. У гэтым нумары “ТС” мы прапану ем вашай увазе урывак з артыкула “Громада – це товар”, надрукаванага яшчэ ў канцы 2003 г. ува ўкраінскай газэце “Соц іальні інвестиціі”. Гаворка ў артыкуле ідзе пра разьвіцьцё вясковых су польнасьцяў у суседняй дзяржаве. Ідэі, выкладзе ныя яго аўтарамі – сябрамі Букавінскага партнэрскага агенцтва (г. Чарнаўцы, Ук раіна) падаліся нам ціка вымі для тых нашых чыта чоў, якія працуюць альбо плянуюць працаваць у га ліне разьвіцьця мясцовых супольнасьцяў.

сьнежань 2005 – студзень 2006

…Глябальна ўвесь сьвет можна разглядаць як мноства непаўторных супольнасьцяў. Іх мільёны. Гэта сапраўдны сусь вет, дзе існуюць свае законы, тэндэнцыі, працэсы. Наша ідэя – гэта параўнань не сукупнасьці супольнасьцяў з аграмадным рынкам, дзе тава рам з’яўляецца…супольнасьць. Няхай гэта будзе сацыяльны альбо агульны, але ўсё ж тавар. І тут мы падыходзім да галоўнай ідэі нашай канцэпцыі. Яна паля гае на тым, што галоўнай спра вай інстытутаў мясцовай суполь насьці (структуры ўлады, бізнэ су, грамадзкіх арганізацыяў) становіцца задача “прадаць су польнасьць”. “Прадаць” у гэтым сэнсе азначае “падаць” сваю супольнасьць сьвету (альбо, іншымі словамі рынку) як са мае прываблівае месца, дзе можна пасьпяхова ўкладаць інвэстыцыі, весьці бізнэс, годна жыць і адпачываць у гармоніі з навакольным асяродзьдзем. Разглядаючы супольнасьць як своеасаблівы тавар, мы пра пануем выкарыстоўваць навуко ва практычныя падыходы су часнай эканамічнай тэорыі. Су польнасьці тавару неабходна стварыць свой арыгінальны “брэнд”, які б базаваўся на мяс цовых рэсурсах, экалягічных і этнічных асаблівасьцях, гісторы ка культурных традыцыях. Су польнасьць тавар трэба пазы цыянаваць і актыўна прасоўваць на рынку, дзе яе спажыўцамі будуць патэнцыйныя ўнутраныя і зьнешнія інвэстары, цэнтраль ныя і рэгіянальныя ворганы ўлады, палітыкі, сродкі масавай інфармацыі, турысты і іншыя мэ тавыя групы. Супольнасьць та вар мусіць мець уласную стратэ гію сувязяў з гэтымі і іншымі гру памі грамадзкасьці. Тады гэты “тавар” зможа карыстацца попытам як на рэгія нальным і нацыянальным, так і на міжнародным узроўнях, аль бо, як мы дамовіліся гэта назы ваць, рынках. Украіна – гэта сотні, тыся

№1 (37)

чы, дзесяткі тысяч супольнась цяў без выразнага аблічча. Яны існуюць у інфармацыйным ваку уме, дзе людзі не ўсьведамля юць мясцовых рэсурсаў і не ў стане прыцягнуць да сябе ўвагу рэгіянальных уладаў альбо мяс цовага бізнэсу. Такая сытуацыя характэрная ня толькі для Украі ны, але і для большасьці пост савецкіх краін. Сёньня, калі сьвет імкліва зьмяняецца, мясцовая суполь насьць можа стаць асноўным суб’ектам сацыяльна эканаміч ных працэсаў ва ўмовах глябал ізацыі, не губляючы пры гэтым сваёй адметнасьці. Тым, хто прымае рашэньні на мясцовым ўзроўні, раім зрабіць просты эксперымэнт. У любой пошукавай сыстэме ў Інтэрнэце (AltaVista, Google, Rambler) задайце назву сваёй

мясцовасьці, а потым паглядзі це на вынік пошуку. У пэўнай сту пені гэта будзе адказ на тое, ці ведае сусьветны рынак хоць што небудзь пра вашую суполь насьць. Лёгка можна спрагназа ваць, што большасьць украінскіх мясцовых супольнасьцяў ня бу дуць мець у выніку пра сябе ані воднай згадкі. Умоўна разгля даючы гэты вынік як рэйтынг сваёй супольнасьці, асоба, якая прымае рашэньні, можа задаць цалкам лягічнае пытаньне – як яго супольнасьць плянуе дасяг нуць посьпеху, калі сьвет пра яе анічога ня ведае? Валадымыр Заўялаў Арсеній Анцыпераў Пераклад на беларускую мову – Вітаўт Руднік

Усход#Усход: партнэрства бязь межаў Калі Вашая арганізацыя хоча зрабіць сумесны праект з парт нэрамі з Украіны – то праграма “Усход Усход” – для Вас! Завітайце на вэб пляцоўку http://www.irf.kiev.ua/ua/ programs/cs/ee

Летнік для

Удзел у міжнародным летніку для маладых адукатараў бралі зь 1 па 9 жніўня бягучага году сябры і валянтэры ГА “Цэнтр “Трэці Сэктар”. Трэнінг для трэнэраў ладзіўся ў межах пра екта “IDEA for Youth: Innovations, Development, Education, Action” і меў на мэце павышэньне якасьці адукацыйных праг рам для моладзі. Летнік месьціўся ў гарах Карпаты блізу ўкраінскага мяс тэчка Слаўск. Акрамя беларусаў, у праекце бралі ўдзел прад стаўнікі Украіны, Польшчы, Партугаліі і Аргентыны, якія пра цуюць у сфэры нефармальнай адукацыі. Асноўнай часткай летніку была трэнінгавая праграма, якая складалася з тэарэтычнага кур су і практычнай часткі. Заняткі праводзіла міжнародная каман да трэнэраў, сфармаваная парт нэрамі па праекце.

Падчас трэнінгаў маладыя трэнэры актыўна знаёміліся з плянаваньнем адукацыйных праграмаў, структурай трэнінгу, мэтадамі, прыёмамі і формамі навучаньня і інш. На практычных занятках ўдзельнікі ў міжнародных групах распрацоўвалі ўласныя прагра мы трэнінгаў, пасьля чаго дэман стравалі асобныя сэсіі і спраба валі сябе ў ролі трэнэраў. Адной з частак праграмы была распрацоўка ідэяў буду

чых супольных дзеяньняў. У вы ніку ўдзельнікамі летніка ўжо распрацаваныя 2 новыя міжна родныя праекты. Першы зь іх тычыцца знаёмства з мэтадамі экалягічнай адукацыі моладзі, другі плянуецца як працяг аду кацыйнай праграмы для трэнэ раў і скіраваны на знаёмства з мэтадамі ўключэньня моладзі ў вырашэньне мясцовых праблем. Арганізатарамі летніку былі грамадзкія аб’яднаньні “Цэнтр “Трэці Сектар”, Беларусь, “TASK”, Польшча, “Таварыства Лэва”, Украіна і міжнародная сетка “Экаклюб”, прадстаўленая ўдзельнікамі з Партугаліі і Ар гентыны. Алеся БЯЛЕНІК

сьнежань 2005 – студзень 2006

маладых адукатараў

ндрэя Фота А

Нічыпа

рука

Фота Андрэя Нічыпарука

Проста Madalena

№1 (37)

дазваляла партугальцам разу мецца з іншымі ўдзельнікамі летніка. –Аўт.). Што да найбольш яркіх уражаньняў, то гэта вельмі важ ныя і карысныя для кожнага веды, а таксама час, праведзе ны разам, інтэграцыя розных су польнасьцяў моладзі. Атрыма ныя на трэнінгу веды і навыкі, новыя мэтады навучаньня, інтэг рацыйныя гульні, я буду актыў на выкарыстоўваць у сваёй пра цы з маладзёвымі групамі». Кацярына Кравец

Фота Андрэя Нічыпарука

У сваёй арганізацыі Мада лена займаецца дапамогай па раненым жывёлам, птушкам, а таксама праводзіць спатканьні зь дзецьмі на экалягічныя тэмы, працуе ў летніках, удзельнічае ў трэнінгах. «Трэнінг гэты вельмі карыс ны для мяне, як чалавека, які працуе з групамі дзяцей, я ат рымліваю многа новага і цікава га. Удзел у трэнінгу цікавы мне яшчэ і тым, што прадстаўляецца магчымасьць патрэніраваць сваю ангельскую мову (што сап раўды было проста, улічваючы, што гэта была адзіная мова, якая

Фота Андрэя Нічыпарука

Марыя Мадалена Марцінш, а ў размовах проста Мада лена, гэта партугальская дзяўчына з горада Кастэлу Бранку, сяброўка Партугаль скай экалягічнай арганізацыі “Quercus”(Куэркуш), якая дбае пра рэсурсы планэты.

Фота Ланы Руднік

Адзін кілямэтар нэйтральнай тэрыторыі

Вось ужо больш як два месяцы, я, як ўдзельнік праграмы “Эўрапейскі валянтарыят” ды “пасланьнік” “Трэцяга Сектара” працую валян тэрам у польскай арганізацыі “Цэнтар “Опус” (Лодзь). Жыву і працую ў краі, дзе часам ня верыц ца, што Беларусь ад яго адзьдзяляе ўсяго кілямэтар нэйтральнай тэры торыі.

Як я дайшоў да такога жыцьця... Эўрапейская праграма “Моладзь”, а дакладней яе Дру гая Акцыя (“Эўрапейскі валянта рыят”), дае выдатную магчы масьць маладым актыўным людзям з Эўропы пазнаваць су седнія краіны ды культуры, і, што вельмі актуальна для Беларусі, атрымліваць досьвед працы ў НГА. Такая стажыроўка ў арган ізацыях можа доўжыцца ад паў гады да году. Валянтэр забясь печваецца ўсім неабходным (месцам пражываньня, “кішэн нымі” грашыма). Каб арганізаваць такую стажыроўку, неабходна, каб ар ганізацыя зь любой краіны Эў разьвязу, напісала праект ў Эў рапейскую Фундацыю “Мо ладзь”. У маім выпадку ў ролі такой арганізацыі выступіў “Цэн тар “Опус” з Лодзі. Цяпер была

чарга за “Цэнтрам “Трэці Сек тар”, які, як партнэр па праекце, мусіў даслаць валянтэра зь Бе ларусі. Удзячны лёсу, а ў пер шую чаргу праўленьню аргані зацыі, што “пасланцам” аказаў ся я. Уласна, такім чынам я і пе раўтварыўся з валянтэра ГА “Цэнтар “Трэці Сектар” у валян тэра “Цэнтра прамоцыі і разьвіцьця грамадзкіх ініцыяты ваў “Опус” – адной з наймац нейшых у Лодзкім ваяводзтве Польшчы грамадзкіх арганіза цый. Прынамсі, на год.

“...Польскі трэці сэктар вачыма валянтэра зь Беларусі” Пачнем з таго, што ў Польшчы (як і ў астатніх эўра пейскіх краінах) праца ў трэцім сэктары – гэта перш найперш

праца, за кошт якой чалавек ат рымлівае пэўнае маральнае, ды, увага, матэрыяльнае зада вальненьне. “Опус”, як я ўжо казаў, досыць магутная аргані зацыя. Вынікам яе паступовага разьвіцьця (уключэньня ў рэалі зацыю ўсё новых і новых праек таў) сталі двухпавярховы офіс у гістарычным цэнтры Лодзі (аку рат насупраць помніка Тэдэвушу Касьцюшцы) ды восем сталых супрацоўнікаў. Кожны зь іх задзейнічаны ў пэўным кірунку працы “Опуса”: міжнародныя праекты, інфар мацыйны аддзел, офіс Рады няўрадавых арганізацый Лодзі, няўрадавы інкубатар кар’ер, эў рапейскія праграмы і г.д. Супра цоўнікі “Опуса” ці запрошаныя трэнэры амаль штодзень право дзяць адукацыйныя курсы, сэм інары ці кансультацыі (балазе, для гэтага заля ёсьць асобная) у межах розных праектаў. На

сьнежань 2005 – студзень 2006

прыклад, у межах ROSzEFS (Рэг іянальны адукацыйны цэнтар Эўрапейскага сацыяльнага фон ду), EURO NGO (польска аме рыканскага Фонду Свабоды), Праграмы “Моладзь” і інш. Зразумела, што ўсё гэта ро біцца людзьмі, для якіх праца ў няўрадавым сэктары не хобі ў вольны ад асноўнай працы ў школе ці ва ўнівэрсытэце час, а прафэсія, якая прыносіць зада вальненьне ды дазваляе годна жыць. Але давайце выйдзем з офісу ды паедзем, напрыклад, у якое небудзь мястэчка на сус трэчу зь яго прэзыдэнтам. Прыз нацца шчыра, гэты пункт для мяне, валянтэра зь Беларусі, аказаўся найбольш “дзіўным”. Прэзыдэнт мястэчка (такога, як, напрыклад, Скідаль) запрашае на сустрэчу прадстаўніка няўра давай арганізацыі як экспэрта, каб той яго пракансультаваў пра рэалізацыю магчымых праектаў у яго мястэчку. Натуральна, што на спат каньні прысутнічаюць прад

№1 (37)

стаўнікі мясцовых НГА, прэзы дэнт увесь час зацікаўлена слу хае экспэрта з “Опуса”: тлума чыцца такая сытуацыія вельмі проста: прэзыдэнты мястэчка абіраюцца, зразумела, мясцо вымі жыхарамі, а таму клапо цяцца, каб выбаршчыкі ўвесь час бачылі ды чулі пра іх канк рэтныя справы. Праект мясцо вай грамадзкай арганізацыі пад патранажам прэзыдэнта (на прыклад, для беспрацоўных, ці па паляпшэньні экалягічнага ста ну мястэчка ) наўпрост уплываць на рост прэзыдэнцкага рэйтын гу. Каб утрымацца на сваім мес цы, прэзыдэнт мусіць весьці ды ялёг з усімі сэктарамі грамадзт ва. Гэта адзін з найпрасьцей шых ды найгалоўнейшых прын цыпаў дэмакратыі. Пры прэзыдэнце Лодзі ёсьць кансультацыйная Рада. Яна складаецца з прадстаўнікоў мясцовых уладаў ды няўрада вых арганізацыяў горада. На пачатку кожнага года адбыва ецца вялікае паседжаньне гэтай Рады разам з прэзыдэнтам го

рада. На гэтай сустрэчы фарму ецца стратэгія сумеснай працы няўрадавых арганізацый з ула дамі на бягучы год. Затым кож ны месяц кансультацыйная Рада зьбіраецца на працоўную суст рэчу, каб прааналізаваць, ці выпрацаваць плян дзеяньняў на наступныя 30 дзён. Урад Лодзі выдае вялізныя сродкі на тое, каб мясцовыя НГА рэалізоўвалі розныя публічныя праекты. Некаторыя зь іх рэалі зуюцца ўладамі сумесна з тым жа “Опусам” (напрыклад, “Заля няўрадавых арганізацый”, “Праграма сумеснай працы” і г.д.). Такая схема, падаецца мне, дзейнічае ня толькі ў Лодзі, бо ў Польшчы законы працуюць у першую чаргу на гараджаніна. Таму разьвіцьцё такой няўрада вай арганізацыі як “Опус” зале жыць толькі ад аднаго: актыў насьці ды імпэнту сябраў арган зацыі працаваць на карысьць грамадзтва. Алесь Залеўскі

Жыць пад законам Новы закон пра грамадзкія аб’яднаньні ўступае ў дзе яньне з 28 кастрычніка. Згод на з гэтым законам уводзіц ца шэраг прынцыповых зьмяненьняў, якія тычацца дзейнасьці грамадзкіх арга нізацыяў.

Справаздача павінна ўтрымлі ваць наступныя зьвесткі: інфармацыю пра працяг сваёй дзейнасьці з пазначэнь нем месца знаходжаньня кірую чага воргана; сьпісы сябраў выбарных ворганаў; інфармацыю пра коль касьць сябраў арганізацыі; зьвесткі пра мерапрыем ствы за год, праведзеныя ў ста тутных мэтах. Новы закон забараняе ажыцьцяўленьне прадпры мальніцкай дзейнасьці ў межах грамадзкага аб’яднаньня без стварэньня (удзелу ў) камэр цыйнай арганізацыі. У склад кіруючых ворганаў арганізацыі могуць абірацца толькі паўнага довыя асобы. На працягу году пасьля ўступленьня закона ў дзеяньне грамадзкія аб’яднаньні павінны прывесьці свае статуты ў адпа веднасьць з новымі патраба ваньнямі.

“НЕ ўмацаваньню кантролю над грамадзянскай суполь насьцю!”. Пад такім лёзун гам актывісты расейскіх НГА праводзяць кампанію суп раць зьмяненьняў у ра сейскім заканадаўстве, якія істотна ўскладняюць дзей насьць няўрадавых арганіза цыяў. Збор подпісаў пад заявай пратэсту пачаўся пасьля таго, як у Дзяржаўную Думу быў падад зены законапраект, падрыхтава ны групай дэпутатаў фракцыяў “Единая Россия”, “Родина”, КПРФ і ЛДПР.

Вітаўт Руднік Фота Алеся Залеўскага

Так, права кантраляваць дзейнасьць НГА атрымалі па новым законе службовыя асобы выканаўчых і распарадчых вор ганаў. Яны маюць права браць удзел у мерапрыемствах арган ізацыі, запрошваць інфармацыю па пытаньнях статутнай дзей насьці, знаёміцца з дакумэнтамі і рашэньнямі. Грамадзкія аб’яднаньні па вінны ў 10 ці дзённы тэрмін па ведамляць рэгіструючаму вор гану пра зьмяненьні ў складзе выбарных ворганаў, а таксама ня менш, чым за 7 дзён пра паседжаньне найвышэйшага воргану (агульнага сходу і г.п.). Акрамя таго, да 1 сакавіка неабходна прадстаўляць у рэгі струючы ворган штогадовую справаздачу пра дзейнасьць.

Расейскі трэці сэктар таксама пад пагрозай

Законапраект прадугледж вае рэзкае ўмацаваньне дзяр жаўнага кантролю над усімі ра сейскімі некамэрцыйнымі арга нізацыямі, абмяжоўвае права на стварэньне грамадзкіх аб’яд наньняў безь юрыдычнага ста тусу і практычна забараняе дзейнасьць на тэрыторыі Расеі замежных няўрадавых арганіза цыяў. У сувязі з гэтым, група ра сейскіх сеткавых няўрадавых арганізацыяў, стваральнікаў Круглага стала «Народная Асам блея», распачала збор подпісаў пад заявай пратэсту супраць паправак да заканадаўства, якія, на думку аўтараў кампаніі, зьяўляюцца «пятлёй для грамад зянскай супольнасьці». Ініцыятары кампаніі спадзя валіся сабраць подпісы актыві стаў ня менш як 1000 расейскіх НГА. P.S. Калі гэты нумар быў гатовы да друку, Расейская дума ўсё ж адобрыла законапраект Вітаўт Руднік

сьнежань 2005 – студзень 2006

ь ц ы ж м е з д у б ы м р е п Ця

па новаму?

Летам 2005 г. у Беларусі быў прыняты шэраг заканадаў чых актаў, якія тычацца дзей насьці некамэрцыйных арга нізацыяў. Сёньня мы перадрукоўваем інтэрвію на гэтую тэму са спэ цыялісткай па прававых пы таньнях Аленай Кузьмініч, надрукаванае ў электронным часопісе «прАКТыка», які вы даецца міжнародным ась ветніцкім грамадзкім аб’яд наньнем «АКТ» Алена, якія канкрэтна заканадаўчыя акты, што ты чацца і дзейнасьці некамэр цыйных арганізацыяў, былі прынятыя летам? Хто быў іх ініцыятарам? У пачатку ліпеня ў Беларусі прыняты шэраг заканадаўчых актаў кіраўніка дзяржавы, якія выклікалі зьмяненьні ў грамад зянскім заканадаўстве, у тым ліку – у тых яго частках, якія тычацца дзейнасьці некамэрцыйных ар ганізацыяў (далей НКА). Гэта: 1) Указ Прэзыдэнта Рэс публікі Беларусь ад 01.07.2005 № 302 «Аб стварэньні, дзей насьці і ліквідацыі фондаў» (да лей – Указ №302). 2) Указ Прэзыдэнта Рэс публікі Беларусь ад 01.07.2005 №300 «Аб прадстаўленьні і вы карыстаньні бязвыплатнай (спонсарскай) дапамогі» ( да лей –Указ №300). 3) Указ Прэзыдэнта Рэс публікі Беларусь ад 06.07.2005 №314 «Аб некаторых мерах па абароне правоў грамадзян, якія выконваюць працу па грамад зянска прававых і працоўных дамовах» (далей – Указ №314).

№1 (37)

Згодна з арт. 137 Кансты туцыі Рэспублікі Беларусь і арт. 10 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб нарматыўных прававых ак тах» у выпадках разыходжаннья нормаў названых указаў з Гра мадзянскім кодэксам краіны і іншымі законамі трэба кіравац ца нормамі адпаведнага ўказа. У чым сутнасьць кожна га з гэтых указаў? Сутнасьць Указа №302 (ус тупіў у сілу з 1 ліпеня) коратка можна сфармуляваць так: пара дак рэгістрацыі фондаў як асаб лівай формы некамэрцыйных арганізацыяў (ня блытаць з гра мадзкімі аб’яднаньнямі, якія ў сваёй назве маюць слова “фонд”), кантроль за іх дзейнась цю і парадак ліквідацыі набліжа ны да працэдур у дачыненьні да грамадзкіх аб’яднаньняў. Што з гэтага вынікае? Тое, што можна чакаць ус кладненьня парадку стварэньня і дзейнасьці фондаў. Сярод ад метнасьцей Указа №302 адзна чу наступныя: увядзеньне клясыфікацыі фондаў па відах (міжднарод ныя, рэспубліканскія і мясцовыя); усталяваны мінімальны памер маёмаснага ўнёску засна вальнікаў у залежнасьці ад віду фонда (100 базавых адзінак для мясцовага фонда, 1000 база вых адзінак – для рэспубліканс кага і міжнароднага фондаў); зьмяніўся памер рэгістра цыйнага збору. Цяпер ён такса ма залежыць ад віду фонда (10 і 25 базавых адзінак). Раней збор складаў 6 эўра. адбылася замена рэгіст руючага воргана: Міністэрства

юстыцыі – для рэспубліканскіх і міжнародных фондаў, упраў леньні юстыцыі аблвыканкамаў і Мінгарвыканкама – для мясцо вых фондаў. рэгіструючы ворган ат рымлівае функцыі кантролю за адпаведнасьцю дзейнасьці фон да заканадаўству і статуту з пра вам выкарыстаньня такой меры, як пісьмовае папярэджаньне; фонд абавязаны паве дамляць рэгіструючаму воргану пра паседжаньні вышэйшага воргана (праўленьня) не пазь ней як за 7 дзён; фонд штогод прадстаў ляе справаздачы пра дзей насьць у рэгіструючы ворган; заснавальнікам фонда ня можа быць грамадзянін, які зьяў ляўся сябрам кіруючага воргана, ліквідаванага ў судовым парад ку, грамадзкага аб’яднаньня (па літычнай партыі) – на працягу трох гадоў з моманту ліквідацыі; мэта фонда ня можа быць зьвязана з выяўленьнем палі тычнай волі грамадзян. Што чакае тыя нешмат лікія фонды, якія дзейніча юць сёньня ў Беларусі? Фонды, зарэгістраваныя да 1 ліпеня 2005 г., павінны да 1 лютага 2006 г. прывесьці свае статуты ў адпаведнасьць з указам і падаць дакумэнты для рэгістра цыі зьмяненьняў і дапаўненьняў. Калі папярэдні ўказ закране невялікую коль касьць некамэрцыйных ар ганізацыяў, то ўказ пра бяз выплатную дапамогу непас рэдна паўплывае на многія беларускія арганізацыі, якія ажыцьцяўляюць сваю пра

ектную дзейнасьць у тым ліку і з выкарыстаньнем замеж най дапамогі. У чым адмет насьць гэтага ўказа? Указ пра бязвыплатную (спонсарскую) дапамогу чакаўся з пачатку году і стаў заканамер ным працягам норматворчасьці ў дадзеным кірунку. Указ вызначае аб’екты грамадзянскіх правоў: грашовыя сродкі, у т.л. у замеж най валюце, тавары, маёмасьць, работы, паслугі, маёмасныя пра вы, у т.л. выключныя правы на аб’екты інтэлектуальнай маё масьці, пры бязвыплатным прад стаўленьні якіх узьнікае бязвып латная (спонсарская) дапамога. Зыходзячы са зьместу ўказа № 300, які ўступіў у сілу зь 1 ліпе ня, можна зрабіць выснову, што ён рэгулюе стасункі па прадстаў леньні бязвыплатнай (спонсар скай) дапамогі, дзе ахвяраваль нікамі зьяўляюцца юрыдычныя асобы (індывідуальныя прадп

рымальнікі ІП) Рэспублікі Бела русь, а атрымальнікамі – юры дычныя асобы (ІП), а таксама фізычныя асобы. Што гэта азначае? Гэта азначае тое, што дзе яньне ўказа не распаўсюджва ецца на стасункі, дзе ахвяраваль нікам зьяўляецца фізычная асо ба (ня ў статусе ІП), альбо абод ва бакі (ахвяравальнік і атры мальнік) – фізычныя асобы (не ІП), а таксама ў выпадках, абга вораных у пункце 1 указа № 300 (напр., прадстаўленьне матэры яльнай дапамогі работнікам ар ганізацыяў альбо выдаткавань не сродкаў з бюджэту). Яшчэ раней былі ўведзе ныя абмежаваньні на атры маньне дапамогі ад замежных арганізацыяў і грамадзян... Так, трэба помніць, што прадстаўленьне дабрачыннай дапамогі нерэзыдэнтамі (за

Інавацыйным мэтадам працы прысьвячаецца Польскі і беларускі досьвед працы па разьвіцьці мясцовай супольнасьці адлюст раваныя ў зборніку, які быў выдадзены на пачатку 2005 г. ГА “Цэнтр “Трэці сектар” (Беларусь) і Цэнтрам “Опус” (Польшча). Зборнік стаў вынікам міжнароднай польска беларускай кан фэрэнцыі “Інавацыйныя мэтады працы на карысьць мясцовай су польнасьці”, якая прайшла ў Гародні 12 13 лістапада 2004 году. Артыкулы зборніку зьмяшчаюць інфармацыю, якая тычыцца тэарэтычных аспэктаў разьвіцьця мясцовай супольнасьці (да прык ладу, артыкул Аляксандры Казьмерчак “Мясцовая супольнасьць як асяродзьдзе жыцьця адзінкі”). Гэтаксама ў зборніку зьмешчаныя матэрыялы пра гэткія мэта ды працы ўцягненьня грамадзянаў у разьвязаньне мясцовых праб лем, як Мясцовыя фонды, Грамадзкія клюбы, Цэнтры мясцовай актыўнасьці, групы ўзаемадапамогі, сацыяльная анімацыя. Зборнік надрукаваны па беларуску й выдадзены ў межах праек ту “Мясцовая супольнасьць – сіла грамадзянскай супольнасьці”, рэал ізаванага ў 2004 годзе Цэнтрам “ОПУС” і ГА “Цэнтр “Трэці сектар”. Віктар Людвіковіч

межнымі краінамі, міжнарод нымі і замежнымі арганізацы ямі, замежнымі грамадзянамі і асобамі без грамадзянства), а таксама ананімнымі ахвяраваль нікамі па ранейшаму рэгулююц ца дэкрэтам прэзыдэнта № 24 і ўказам прэзыдэнта № 460. Ці рэглямэнтуе ўказ № 300 мэты, на якія можа прад стаўляцца бязвыплатная да памога? Так. Умоўна мэты (пункт 2 указа № 300) можна падзяліць на тры групы: 1) дапамога для вызнача ных арганізацыяў (без асаблі вых абмежаваньняў па артыку лах выдаткаў): якія ажыцьцяўляюць са цыяльную абарону насельніцт ву, прадстаўляюць дапамогу ка тэгорыям грамадзян, вызнача ным заканадаўствам; зарэгістраваным у Бела русі рэлігійным арганізацыям 2) па артыкулах выдаткаў на вызначаныя мерапрыемствы (без асаблівых патрабаваньняў да арганізацыі атрымальніцы): на ўмацаваньне матэры яльна тэхнічнай базы (цікава, ці можна будзе лічыць абсталя ваньне кампутарнага цэнтра грамадзкага аб’яднаньня ўма цаваньнем такой базы? – А.К.); на выпуск навучальных выданьняў; ліквідацыю наступстваў надзвычаных сытуацыяў пры роднага і тэхнагеннага характа ру і інш. 3) вызначаным арганізацы ям на вызначаныя мэты: арганізацыям сыстэмы аховы здароўя на набыцьцё лекаў і мэдычнай тэхнікі; арганізацыям фізкульту ры і спорта на правядзеньне фізкультурна аздараўленчай і спартыўна масавай работы і інш. Дапамога на іншыя мэты можа прадстаўляцца толькі па рашэньні прэзыдэнта альбо зь яго згоды. Забараняецца прад стаўляць і выкарыстоўваць даб

сьнежань 2005 – студзень 2006

№1 (37)

Фота Антона Лабовіча

рачынную дапамогу на гэтак званыя “каляпалітычныя” мэты, мэты, не названыя ўва ўказе № 300 і ня ўзгодненыя з прэзыдэн там. Забараняецца таксама вы карыстаньне дапамогі ў асабі стых мэтах службовымі асобамі арганізацыяў атрымальніц, на набыцьцё службовых легкавых аўтамабіляў, рамонт службовых памяшканьняў невытворчага прызначэньня. Як дзяржава зьбіраецца кантраляваць выкарыстаньне дабрачыннай дапамогі? Уводзіцца абавязковая справаздачнасьць арганізацыяў (ІП) атрымальніц перад спонса рамі пра мэтавае выкарыстань не дапамогі, а для спонсараў – статыстычная справаздачнасьць аб прадстаўленьні дабрачыннай дапамогі. Пастановай Савета Міністраў ад 13 ліпеня № 779 зацьверджана прыкладная форма дамовы прадстаўленьня безвыплатнай (спонсарскай) дапамогі. У дамове павінны быць адлюстраваны: мэта прадстаўленьня да памогі; віды тавараў (работ); памер дапамогі; віды тавараў (работ, пас луг), якія будуць набытыя за гра шовыя сродкі; парадак прадстаўленьня справаздачы аб мэтавым выка рыстаньні дапамогі. За парушэньне патраба ваньняў указа прадугледжаныя санкцыі ад 10 базавых адзінак (у дачыненьні да фізычных асо баў) да 150 базавых адзінак (у дачыненьні да службовых асо баў арганізацыяў) і канфіскацыі дапамогі (яе кошту). Некамэрцыйныя арга нізацыі закрануў таксама указ №314 «Аб некаторых мерах па абароне правоў грамадзян, якія выконваюць працу па грамадзянска пра вавых і працоўных дамовах». Што можна сказаць пра гэты дакумэнт? Сапраўды, многія некамэр цыйныя арганізацыі актыўна

выкарыстоўваюць дамовы пад рада аб прадстаўленьні паслу гаў для прыцягненьня спэцыялі стаў, экспэртаў у час рэалізацыі праграм і праектаў. Падпісаныя раней дамовы працягваюць дзейнічаць на ранейшых умовах да канца тэрміну іх дзеяньня, але ня могуць быць працягнутыя ў ранейшым выглядзе. Дамовы падраду (прадстаўленя паслу гаў), якія заключаюцца з 19 ліпе ня 2005 г., павінны утрымліваць шэраг істотных умоваў: парадак разьліку; абавязальніцтвы замоў цы (НКА) па ўплаце абавязковых страхавых унёскаў у Фонд сацы яльнай абароны насельніцтва, а таксама па забесьпячэньні бясь печных умоваў працы і адказ насьць за іх невыкананьне; падставы для датэрміно вага скасаваньня дамовы; адказнасьць за невыка наньне замоўцам работы ў выг лядзе кампэнсацыі ў памеры ня менш 0,15% нявыплачанай сумы за кожны дзень пратэрміноўкі. Атрымліваецца, што працэдура наёму на працу ў грамадзкую арганізацыю па дамове падрада, напрыклад, ўскладняецца? Так. Зыходзячы з віда гра мадзянска прававой дамовы, замоўца павінен ажыцьцяўляць падрыхтоўку (навучаньне), інструктаж, павышэньне кваліф

ікацыі і праверку ведаў грамад зян, якія выконваюць працу па дамове, па пытаньнях бясьпеч ных умоваў працы, прадстаў леньня паслугаў і стварэньня аб ’ектаў інтэлектуальнай маё масьці альбо патрабаваць даку мэнты, якія пацьвярджаюць пра ходжаньне імі падрыхтоўкі, мэ дычнага агляду (калі гэта неаб ходна для выкананьня адпавед ных відаў работ). Парушэньне замоўцам паз начаных вышэй патрабаваньняў па заключэньні дамоваў будзе карацца штрафам у памеры 10% ад сумы дамовы. Акрамя таго, Дэпартамэнту дзяржаўнай інспэкцыі працы і сацыяльнай абароны прадстаўлена права пры выяўленьні ў арганізацыі грубага парушэньня заканадаў ства аб працы зьвяртацца ў рэг іструючы ворган з прапановай аб ліквідацыі арганізацыі. Пры гэтым пад сыстэматы чым грубым парушэньнем буд зе разумецца аднатыпнае пару шэньне нормаў Канстытуцыі, ра шэньняў прэзыдэнта, законаў Рэспублікі Беларусь і пастановаў Савета Міністраў Рэспублікі Бе ларусь, якія рэгулююць стасункі ў сфэры працы, зьдзейсьненае два і больш разоў на працягу аднаго году. Дзякуй за размову! Гутарыў Вітаўт Руднік

Жыве ШМЖ! Сёмага лістапада стартаваў дзевяты набор “Школа мала дога журналіста”.

мой погляд, менавіта так і паві нна быць паўсюдна. Я думаю, што нашы, так званыя “вучні”, ўсьведамляюць, што гэта за прафэсія такая журналіст і на якую сьцежку яны сталі. Канешне, не гарантыя, што кожны зь іх будзе працаваць у гэтай сфэры. Але...але ў межах нашага праекта, заснаванага яшчэ ў 1997 годзе ГА “Цэнтр “Трэці Сектар”, навучалася больш за 100 чалавек, і многія зь іх працуюць і сёньня ў СМІ альбо ў грамадзкіх арганізацы ях. Згадзіцеся, гэта нядрэнны паказчык. Зараз удзельнікі праекта на этапе стварэньня сваіх вуч нёўскіх газэт. Яны аб’ядналіся ў тры рэдакцыі і спрабуюць сваімі сіламі і з нашай дапамогай ства рыць СВОЙ друкаваны прадукт! Я жадаю ім як будучым журна лістам чуткіх вушак, хуткіх ног і поўнага сучаснага абмундзіра ваньня (лічбавы фотаапарат, міні відэакамера, кішэнны кам путар і г.д). Посьпехаў вам, МАЕ ШЭМЭЖЭШКІ!!!:) Волька АСТРОЎСКАЯ, Каардынатарка праекту “ШМЖ”

Фота Вітаўта Рудніка

Фота Антона Лабовіча

Фота Вітаўта Рудніка

Досыць складана было адабраць 20 лепшых “шэмэ жэшкаў”: на адно месца ў пра екце прэтэндавалі тры чалавекі. Урэшце рэшт – 22 чалавекі спасьцігаюць веды, грызуць граніт асноваў журналістыкі. Юнакі і дзяўчаты вельмі энэргічныя, поўныя мараў, над

зеяў – гэта вельмі радуе. Радуе і тое, што частка зь іх будзе пасту паць на факультэты журналістыкі ў Менску, Кракаве, Варшаве. А чаго б ім ня радавацца? І мне ў задавальненьне паслу хаць, як выкладаюць ім нашы гарадзенскія журналісты. У іх сапраўды “клёвыя” трэнэры! Моцныя, якія маюць багаты досьвед у гэтай працы ня толькі тэарэтычны, а і практычны. На

сьнежань 2005 – студзень 2006

Кола дзён

Было загадана “Не пушчаць!” Форум меў адбыцца 21 23 кастрычніка пад Гародняй. Як па ведамляецца ў прэс рэлізе, рас паўсюджаным Беларускім саю зам маладзёвых і дзіцячых гра мадзкіх арганізацыяў “Рада”, тры мікрааўтобусы з удзельнікамі Форума былі затрыманыя вало жынскімі міліцыянтамі раніцай 21 кастрычніка па дарозе ў Гародню. У гэты ж дзень “людзі ў

штацкім” праводзілі аператыў ную відэаздымку і перапісвалі пашпартныя дадзеныя ў тых уд зельнікаў Форума, якія ўжо зна ходзіліся на базе, дзе мусіла адбыцца мерапрыемства. Як паведамляецца ў прэс рэлізе, афіцыйнай прычынай такіх па водзінаў спэцслужбаў было тое, што сустрэча не была ўзгоднена з кіраўніцтвам гарадзенскага аблвыканкама. На Форуме павінна была абмяркоўвацца дзейнасьць ма ладзёвых арганізацыяў Беларусі ў межах існага заканадаўства, а

Права на годнае жыцьцё мае кожны Сусьветны Дзень хоспісаў шы рока адзначаўся ў гэтым год зе ў Беларусі. Першы хоспіс у нашай краіне – Беларускі Дзіцячы хоспіс, быў адкрыты ў нашай краіне ў 1994 г. Сёлетняе сьвяткаваньне Сусьветнага Дня хоспісаў адбы валася ў Беларусі якраз пасьля ІІІ й Міжнароднай канфэрэнцыі па паліятыўнай мэдыцыне (ад носна новая галіна мэдыцыны, галоўнай мэтай якой зьяўляец ца забесьпячэньне годнай якасьці жыцьця цяжка хворага чалавека і яго сям’і). Гэтае мерапрыемства пра ходзіла ў Менску 5 7 кастрычн іка бягучага года. Удзел у сьвят каваньні бралі больш як 250 ча лавек зь Беларусі, Латвіі, Украі ны, Расеі, Аўстрыі, Швайцарыі, Нямеччыны і іншых краін. Галоў най мэтай імпрэзы было пры цягненьне ўвагі грамадзкасьці

№1 (37)

да паліятыўнай мэдыцыны і да праблемаў хоспісаў. Праграма сьвята была вельмі разнастайнай: музычны канцэрт, кульмінацыяй якога стаў выступ з цудоўнай кампа зыцыяй на арфе былога апека ванага Беларускага Дзіцячага хоспіса Глеба Папова, мастац кая выстава і выстава народнай творчасьці, экскурсія ў Беларускі Дзіцячы хоспіс. Сьвята наведалі высокія службовыя асобы сыстэмы ахо вы здароўя, прадстаўнікі васьмі буйных кампаній. Іх прысут насьць лёгка тлумачыцца – хоспіс часта мае патрэбы ў фінанса ваньні і матэрыяльнай дапамозе. Таму адным з ключавых моман таў мерапрыемства былі пера мовы з буйнымі бізнэсоўцамі, накіраваныя на паляпшэньне фінансавага стану хоспіса. Анюта Сафроненка

таксама дыскусія наконт прыя рытэтаў маладзёвай палітыкі ў нашай краіне. P.S. Форум усё ж адбыўся. Прадстаўнікі маладзёвых арга нізацыяў з усіх рэгіёнаў краіны цьвёрда заявілі пра намер каар дынаваць сваю дзейнасьць, ствараць альтэрнатыўную прас тору для рэалізацыі інтарэсаў маладых беларусаў і беларусак. Дадатковую інфармацыю на гэты конт можна атрымаць на вэб пляцоўцы www.rada.by. Віктар Людвіковіч

Фота Вітаўта Рудніка

Гарадзенскія ўлады мелі да чыненьне да зрыву Форума прадстаўнікоў маладзёвых арганізацый Беларусі.

Да дня прафілактыкі СНІДу Больш двух дзесяткаў ты тулаў розных выданьняў, прысьвечаных прафілактыцы ВІЧ/СНІДу, а таксама дапамогі людзям, якія жывуць з гэтай хваробай, было прадстаўлена на выставе ў Публічным інфар мацыйным пункце, які працуе ў офісе ГА “Цэнтр “Трэці сектар”. Наведвальнікі Пункта на працягу першага зімовага тыд ня маглі пазнаёміцца з кнігамі, даведнікамі і брашурамі бела рускіх, польскіх, украінскіх і ра сейскіх аўтараў. Вінцэнт Анімуцкі

VIVAT “BIT” Фота Юліі Дарашкевіч

Наша жыцьцё – сьвятло!

Можна доўга разважаць пра вышэйзгаданае выказваньне, можна пагаджацца альбо спрачацца, што бяз “дрымсаў” няма “плэнсаў” і г.п. На тое й мы ўсе розныя. Некаторыя бяс конца “лётаюць ў аблоках”, некаторыя, наадварот – дзейн ічаюць. Здаецца, што асобе, якая прадстаўляе ў нашай рубрыцы Га радзенскае абласное грамадзкае аб’яднаньне маладых на вукоўцаў “ВІТ”, гэтае выказваньне адпавядала б. Асобе ахвярнай, асобе, якая заўсёды ў руху, асобе, якая бяз стомы гатовая пераконваць, штурхаць, “даставаць з –пад зямлі” дзеля справы. А справаў карысных за 10 год існаваньня “ВІТ”а было зроблена шмат! Калі яшчэ хто ня меў гонару быць знаёмым з «ВІТ»ам і старшы нём праўленьня арганізацыі Сяргеем Салеем – знаёмцеся. Сяргей распавядае пра арганізацыю – пра сябраў, аднадум цаў, дзіця... і большую частку свайго жыцьця за апошнія 10 год. Л.Р. У нашых умовах для арганізацыі працаваць 10 год – зьява нетыповая. Столькі арган ізацыяў было зачынена, шматл ікія ініцыятывы не былі зарэгіст раваныя. Распавядзі, калі ласка, як вы распачыналі сваю дзей насьць і якія этапы ў разьвіцьці “ВІТ”а ты можаш адзначыць? С.С. Бацькамі “ВІТ”а мож на лічыць маладых навукоўцаў,

дасьледчыкаў, асьпірантаў і сту дэнтаў Гарадзенскага дзяржаў нага ўнівэрсытэту. Мы вырашылі, што можна супольна рабіць шмат карысных справаў, каб палеп шыць якасьць адукацыйных праг рамаў. Першы год – гэта час на шага дзяцінства, калі мы асэнсо ўвалі, дзе мы, хто мы і навошта існуем. З 1996 года пачаўся пе рыяд маладосьці, дзе мы актыў

I don’t have dreams… I have plans. (здаецца, дзядзька Цэптэр сказаў)

на пачалі займацца маладзёвай палітыкай (Да не «убоится” наш дарагі чытач гэтага злобнага слова “палітыка”. Не так гэта й кепска – спрычыніцца да ўлад каваньня грамадзкіх справаў! (Л.Р.) Вынікам першага праекту (лістапад 1996 г.) стала засна ваньне першай у Беларусі рэгія нальнай Рады маладзёвых аб’ яднаньняў і ініцыятыў – “Рады 23”, адной з задачаў якой было сумеснае адстойваньне інтарэ саў маладых людзей. Сталымі мы сталі з 1998 года, калі разам з замежнымі партнэрамі рэалізавалі першы сумесны праект нацыянальнага маштабу “Street Law/Права на кожны дзень”. Спадзяюся, на этапе ста ласьці мы пакуль застаемся і на пенсію не зьбіраемся, бо ў нас 2/3 сябраў да 30 год! Л.Р. “Сапраўднага ВІТаўца” можна пазнаць па сур’ёзным выглядзе, з кнігамі пад пахай (у торбе, заплечні

сьнежань 2005 – студзень 2006

ку), флэшцы на шыі і навуко вым падыходзе да рэчаў. На вукоўцы ж! Хаця й маладыя! А ты як лічыш, па якіх прык метах вас можна адрозьніць? С.С. пакуль значкаў не вырабілі, то “сапраўднага ВІТаў ца” можна пазнаць па фірмовай візытоўніцы:). А калі сур’ёзна, то сяброўства не носіць такога віда вочнага адбітку, па якім можна было б адрозьніць сябра “ВІТ”а ад іншых. Зь іншага боку, адмет насьць арганізацыі – яе місія. І калі кожны з сябраў вызнае місію, г.зн. спрычыняецца да фармаваньня сацыяльна актыў нага нацыянальна сьвядомага грамадзяніна краіны, то ў гэтым і ёсьць адметнасьць. Яшчэ, калі казаць пра ад метнасьці, то мы маем высокі інтэлектуальны патэнцыял сяб раў арганізацыі. Сярод нас 4 кандыдаты навук, 10 магістраў, у тым ліку 5 атрымалі ступень за мяжою. Большасьць сябраў мае досьвед выкладніцкай працы ў ВНУ, а таксама ў сфэры нефар мальнай адукацыі. Адметнымі зьяўляюцца і нашыя адукацыйныя праграмы, перад усім прававыя і навукова метадычныя. Яны шырока вядо мыя як у Беларусі, так і за мяжой – нас запрашаюць правесьці трэнінгі і сэмінары па ўсёй пост савецкай прасторы. Мы імкнемся перавесьці нашыя дасягненьні ў друкаваны выгляд, і, як след, у нас выйшла ўжо 14 выданьняў – падручні каў і дапаможнікаў для розных катэгорыяў грамадзян, і амаль усе яны ўжо сталі рарытэтамі. Зараз да канца года павінна зья віцца чарговая кніга з сэрыі “Гістарычная бібліятэка “ВІТ”а “ВКЛ: Гісторыя вывучэньня. 1991 2003гг.”, а таксама мета дычны дапаможнік па правах чалавека для адукатараў “Пуця вод па правах чалавека”. Можна сказаць, што лага тып “ВІТа” сьведчаньне знаку якасьці таго, што мы робім!

№1 (37)

І, самае галоўнае, мы адда ныя той справе, якой займаемся! Хацелася сказаць: “Харош хваліцца пра адметнасьці”, але адчуваньне такту ці яшчэ нешта) не дазваляла спыніць чалавека, які сапраўды аддаў 2/3 свайго сьведамага жыцьця працы ў “ВІТ”е, і, як гавораць “чым бы дзіця не цешылася, абы...”. Вой, не так кажуць.. А так: “Свая ка шулька бліжэй”? ці “кожны ба цян сваё балота хваліць”, ці...пра зязюльку яшчэ ведаю... А калі сур’ёзна, калі сябра арганізацыі знаходзіць столькі адметных рэчаў, якія ўласьцівыя толькі тваёй арганізацыі і гана рыцца сваёй прыналежнасьцю да гэтай самай арганізацыі – то гэта і ёсьць яе Самая Вялікая Адметнасьць! Л.Р. Назаві самае вялі кае дасягненьне “ВІТ”а С.С. Назаву тры дасягненьні: ініцыяваньне заснаваньня “Рады 23” адзінага ў Беларусі рэгіянальнага саюза маладзё вых аб’яднаньняў; “ВІТ” распачаў у Беларусі праграму “Street Law/Права на кожны дзень”; мы згуртавалі маладых дасьледчыкаў Вялікага княства Літоўскага як зь Беларусі, так і з

краін суседзяў Л.Р. Дзейнасьць у гра мадзкай арганізацыі – гэта прафэсія, ці хобі? Ці павінна быць грамадзкая арганіза цыя прафэсійнай? С.С. Для мяне гэта зараз фармальна хобі, але часу зай мае не менш, чым асобная пра ца. Усё больш і больш складана гэта сумяшчаць. Пасьпяховая арганізацыя ПАВІННА быць пра фэсійнай. Так што ў бліжэйшым будучым, напэўна, прыйдзецца рабіць выбар... Л.Р. Напэўна, складана ўзначальваць арганізацыю, якая складаецца з навукоў цаў? Як ты лічыш, якім паві нен быць ідэальны кіраўнік для “ВІТ”а? Сапраўды, ня проста кіра ваць арганізацыяй, у якой што ні асоба то зорка! Пасьпяхова кіраваць “ВІТ”ам– значыць паспрабаваць стварыць для кожнага сябра альбо сяброўкі ўмовы для рэал ізацыі ідэі, якую ён ці яна маюць. Ці, у скрайнім выпадку, – пра панаваць такую справу, якой можна было б захапіцца Ну і, на жаль, без “пастра енняў” не абысьціся – навукоў цы вельмі творчыя асобы! (“Па

страеньні” – традыцыйны рыту ал “ВІТ”аўцаў, якім пачынаецца кожная сход арганізацыі” – да ведка жарт Л.Р.) Л.Р. Ці былі ў вас праекты, якія так і не ўдалося зрэалізаваць… С.С. Такіх, напэўна, няма. Калі мы нешта плянуем, то раз лічваем свае сілы. Калі нешта не атрымліваецца ў такім выглядзе, у якім плянавалі, то спрабуем гэта зьмяніць альбо адтэрмінаваць. Л.Р. – А што ў дзейнасьці арганізацыі хацелася б па лепшыць? С.С. На сёньняшні дзень мы шмат увагі надаем пытань ням арганізацыйнага разьвіцьця “ВІТ”а і якраз на гэтым этапе дасьледуем свае патрэбы і пля нуем зьмены. Таму дакладна я змагу адказаць на гэтае пытань не праз некалькі месяцаў. А з таго, што ляжыць на паверхні – гэта паляпшэньне матэрыяльна тэхнічнага стану арганізацыі і сыстэмнае навучаньне сябраў арганізацыі, асабліва новых. Л.Р. – Ці маеце нейкія традыцыі ў арганізацыі? С.С. Віншуем адзін адна го з Днямі народзінаў, спрабу ем з гэтай нагоды частавацца торцікамі і цукеркамі! Таксама часам адзначаем гадавіны ар

ганізацыі і Каляды. Запрашаем у гэтым годзе далучыцца і пака лядаваць разам з намі! Л.Р. – А як ты ўяўляеш 20 ці гадовы юбілей “ВІТ”а? С.С. Па першае, самы вялікі мой спадзеў – што гэты юбілей адбудзецца і што наша арганізацыя будзе пасьпяхова працавацьі да 20 ці годдзьзя! Па другое...гм..не я буду

арганізоўваць гэты юбілей, а мяне туды запросяць! А па трэцяе, што на той час мы будзем сьвяткаваць імпрэзу ва ўласным будынку, з бібліятэ кай і... ўсім усім неабходным для існаваньня прафэсійнай ар ганізацыі! Л.Р. – Што б хацеў у юбі лейны год пажадаць сябрам і сяброўкам арганізацыі? С.С. Знаходзіць разумны баланс паміж асабістым жыць цём і працай! Л.Р. – Твае прагнозы ад носна разьвіцьця грамадзкіх арганізацый у Беларусі на бліжэйшыя некалькі гадоў? С.С. Працаваць будзе складаней. На вялікі жаль, не ўсё залежыць ад НГА. Але пра фэсыйныя арганізацыі абавяз кова БУДУЦЬ пасьпяховымі! Напэўна, мала зараз заста лося аптымістаў, якія нягледзя чы на складаныя ўмовы працу юць і вераць.. Вераць, што.. “весна непре менно наступит”. Занатавала Ланка Руднікава

Гарадзенскае абласное грамадзкае аб’яднаньне маладых навукоўцаў «ВIТ» Зарэгістравана 4 лістапа да 1995 г. ува Упраўленьні юс тыцыі Гарадзенскага аблвы канкама. Асноўнымi мэтамi грамад зкага аб’яднаньня «ВiТ» зьяўля юцца: спрыяньне навукова дасьледнiцкай дзейнасьцi ма ладых навукоўцаў у галiне пра ва, гiсторыi, мовазнаўства i педагогікi; дасьледваньне i распра цоўка праблемаў, зьвязаных з месцам i роляй моладзi ў сучас ным грамадзтве; спрыяньне працэсу рэ фармаваньня сыстэмы аду

кацыi ў Рэспублiцы Беларусь. Назва “ВІТ”, якая ў перак ладзе са старажытнаславянс кай мовы азначае “сьвятло”, была прапанаваная адным з “бацькоў” арганізацыі Ігарам Кузьмінічам.

сьнежань 2005 – студзень 2006

Кола дзён

Хто каго цураецца? Гарадзеншчына губляе альбо сьвядома не выкарыстоўвае шанцы ў галіне транспамеж нага супрацоўніцтва. Пра гэта сьведчаць усё большая з кож ным годам непапулярнасьць выставаў фірм і вытворцаў Эўрарэгіёна “Нёман”, якія традыцыйна ладзяцца ў Га родні, а таксама надзвычай пасыўны ўдзел гарадзкіх ула даў у дзейнасьці Зьвязу Бал тыйскіх гарадоў. Як паведамляла Радыё «Палёнія», у сёлетняй выставе кірмашы “Эўрарэгіён “Нёман” брала ўдзел толькі адна замеж ная фірма. Літоўская фірма прэ зентавала калектыўны стэнд ту рыстычных арганізацыяў Лету вы, якія прадстаўляюць адпачы нак у Друскеніках. Нагадаем, што ў межы эўрарэгіёну, акрамя Гарадзенскай вобласьці, ува ходзяць некалькі раёнаў Лету вы, Падляскае ваяводства Польшчы, а таксама Калінінг радзкая вобласць Расеі. Сёлета праводзілася ўжо восьмая выстава кірмаш. Уд зельнікаў у ёй у параўнанні зь мінулым годам прыбавілася толькі на 12 фірмаў. У той самы час з суседніх краінаў так ніхто, акрамя згаданых вышэй летуві саў, і не прыехаў. У сваю чаргу, гарадзенскія

ўлады надзвычай пасыўна бя руць удзел у дзейнасьці Зьвязу Балтыйскіх гарадоў (Гародня і Слонім маюць статус назіральні каў у гэтай буйной міжнароднай асацыяцыі). Па словах генэраль нага сакратара Зьвяза Паўла Жабакліцкага (Польшча), бела русы ня проста ігнаруюць боль шасьць мерапрыемстваў, якія праводзіліся гэтай арганізацыяй, але і не рэагуюць нават на лісты. Між тым Зьвяз Балтыйскіх гарадоў прадстаўляе выбітныя магчымасьці для абмену дось ведам працы гарадзкіх уладаў у розных сфэрах гаспадаркі, гра мадзкага і культурнага жыцьця, для атрыманьня фінансаваньня пад сумесныя праекты. Даведка «ТС»: Зьвяз Балтыйскіх гарадоў быў заснаваны ў 1991 г. У склад аб’яднаньня ўваходзяць сёньня больш за 100 гарадоў з Швэцыі, Нарвэгіі, Даніі, Фінляндыі, Расеі, Эстоніі, Латвіі, Летувы, Польшчы і Нямеччыны. Бела рускія гарады Гародня і Слонім маюць статус назіральнікаў. Га лоўная сядзіба Зьвязу месьціц ца ў Гданьску (Польшча). Дадат ковую інфармацыю пра аргані зацыю можна атрымаць на www.ubc.net Віктар Людвіковіч

Навучальныя гурткі у Беларусі Прэзэнтацыя праграмы “На вучальных гурткоў у Беларусі ў межах Арганізацыяў гра мадзянскай адукацыі» адбы лася 29 верасьня ў Гародні. Сустрэча была арганізава на Гарадзенскім абласным гра мадскім аб’яднаньнем маладых навукоўцаў “Віт”. Арганізацыі грамадзянскай адукацыі (АГА) існуюць больш за чатыры гады. Мэтай прагра мы зьяўляецца падтрымка ство №1 (37)

раных на базе АГА навучальных гурткоў і папулярызацыя ідэі ся род НГА, якія не належаць да АГА, а таксама сярод неангажа ванага насельніцтва. Больш падрабязную інфар мацыю, а таксама электронны варыянт метадычнага дапа можніка “Навучальны гурток: ад тэорыі да практыкі”можна знайсьці на вэб пляцоўцы www.ace.ngo.by/hurtki Волька АСТРОЎСКАЯ

Настаўнікі заснавалі таварыства Беларускія настаўнікі, прад стаўнікі НГА Гарадзеншчы ны, сумесна з польскімі і ле тувіскімі калегамі заснавалі ў Польшчы “Таварыства на стаўнікаў Памежжа”. Новая арганізацыя будзе спрыяць узаемным кантактам на стаўнікаў трох краінаў, іх прафэс ійнаму росту і абмену досьведам. Ідэя стварэньня арганізацыі паўстала ў асяродку “Цэнтр куль тураў Памежжа” (Сэйны, Польш ча), які займаецца вывучэньнем польска беларуска летувіскага памежжа, наладжваньнем ста сункаў паміж людзьмі розных ве равызнаньняў, нацыянальнась цяў і культураў. Заснавальны сход тавары ства адбыўся 21 22 кастрычні ка ў г. Сэйны. Ася Аляксандрава (www.belngo.info)

Культура ў паўсядзённым жыцьці: вачыма маладых Міжнародны маладзёвы «зімнік» «Культура ў паўсяд зённым жыцьці» адбудзецца ў канцы лютага 2006 г. у Ук раіне. Разам з украінскай, славацкай ды летувіскай мо ладзьдзю удзел у ім возьмуць і маладзёны з Гародні. Праграма мерапрыемства будзе складацца з дыскусыяў, трэнінгаў на тэмы культуры по быту і гарадзкой культуры ў роз ных краінах, а таксама вандро вак па розных гарадах Украіны. Праект прафінансаваны Славацкім Агенцтвам Праграмы “Моладзь”. Беларускую дэлега цыю зьбірае ГА “Цэнтр “Трэці Сектар”. В. Дрэма

З архіву грамадзкага жыцьця Гарадзеншчыны

“Паходня”, год 1990 ты:

ля вытокаў Адраджэньня Дваццаць гадоў з дня нараджэньня адзначыць у гэтым год зе гісторыка культурны клюб “Паходня” – арганізацыя, зь якой выйшлі ледзь ня ўсе вядомыя асобы сучаснага грамад зкага руху ў Гародні. З гэтай нагоды “ТС” працягвае друка ваць урыўкі з своеасаблівага дзёньніка “Паходні”, заната ванага кіраўніком арганізацыі Міколам Тарандам. У гэтым нумары гаворка пойдзе пра падзеі 15 ці гадовай даўніны.

У віхуры вулічных баталій 1990 год традыцыйна па чаўся з нашых калядаваньняў, якія адбыліся 3 і 6 студзеня па вуліцах Ажэшка, Церашковай, Дзяржынскага, Каліноўскага, Горкага, БЛК, Пр.Будаўнікоў. Не дзе з 8 студзеня пачалі вылу чэньне кандыдатаў у дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР і мясцо вых Саветаў. Таму на пасед жаньнях “Паходні” шмат сустрэч адбывалася і з дэпутатамі роз ных узроўняў. Пры гэтым ня толькі па нашай, але і па іхняй ініцыя тыве. Кожны кандыдат хацеў, каб яго падтрымалі якраз най больш актыўныя людзі горада. 3 лютага адбыўся перадвы барчы мітынг, арганізаваны БНФ, ці можна сказаць, новай створанай у Гародні арганізацы яй “Дэмакратычны блок Саве ты 90”. Туды уваходзілі Гарад зенская Рада БНФ “Адраджэнь не”, Польскае культурна асьвет ніцкае грамадзства імя А.Міцке віча, Татарскае грамадска куль турнае аб’яднаньне “Кітаб”, Арг камітэт рускага грамадзства імя А.Сахарава, Гарадзенскі Саюз кааператываў “Ліга”, аргкамітэт працоўнага саюза Беларусі, аб ласное аб’яднаньне кааператы ваў, Гарадзенскае аб’яднаньне кааператываў “Пік”. У праграме арганізацыі ўтрымліваліся пала жэньні, якія ўсе пахаднянцы пад трымлівалі: роўнасьць перад за

конам усіх палітычных і гра мадзскіх арганізацыяў, адмена 6 га артыкула Канстытуцыі БССР аб кіруючай ролі КПСС, сувэрэн ітэт Беларусі, роўнасьць усіх форм уласнасьці і землекарыстаньня, стварэньне прафэсійнай арміі, альтэрнатыўная служба, грамад зянства Беларусі для ўсіх на мо мант прыняцьця закона аб гра мадзянстве, роўнасьць усіх рэлігій і вяртаньне вернікам адабраных будынкаў, дзяржаў насьць беларускай мовы і гаран тыі разьвіцьця мовы і культуры для нацыянальных меншасьцяў і г.д. І ўсё ж “Паходні”, як самай вялікай па колькасьці арганіза цыі на той час у Гродна ў гэтым дэмакрытычным блоку не ака залася. І вялікая заслуга ў гэтым была Алеся Чобата, як намесь ніка старшыні Рады БНФ. Нават Рада ТБМ не змагла вылучыць сваіх кандыдатаў у дэпутаты, хоць і засядала дзьве гадзіны.

Прапанаваныя БНФ кандыдату ры не прайшлі, паколькі патрэб на было каб з 22 чалавек 19 прагаласавалі “за”. Не трэба забываць, што ў Радзе ТБМ былі і прадстаўнікі партыйных уладаў. Так што Рада, якая прапанавала альтэрнатыву нават Аляксею Міхайлавічу Пяткевічу, правал іла яго. На Радзе зьневажалася кандыдатура нават дырэктара СШ № 26, у якой у той час існа ваў беларускамоўны кляс, а Ва лянцін Іванавіч Шаўцоў пляна ваў тады перавесьці ўсю школу на беларускамоўнае выкла даньне, што пазьней і было ім зроблена. На жаль, Валянцін Іванавіч вельмі рана памёр. Перад наступным мітынгам у гаркаме партыі адбылося па седжаньне клюба сакратароў партыйных арганізацый горада, куды былі запрошаны прад стаўнікі Рады БНФ і “Паходні”. Папярэдне на Радзе нам было выказана, што Алесь Чобат лічыць, што пахаднянцам на той сустрэчы няма чаго рабіць, але мы не згадзіліся. На сустрэчы ён узяў слова і з гадзіну нешта мямліў перад партыйнымі сак ратарамі, пасьля чаго з двума сябрамі Рады, якія таксама не пажадалі выслухаць адказы на пастаўленыя пытаньні, яны пакі

сьнежань 2005 – студзень 2006

нулі залю. І ўсё ж у той жа дзень мы правялі перамовы, каб мітынг дазволілі весьці прад стаўнікам БНФ, каб была аб гэ тым абвестка ў газэце і каб урэшце зарэгістравалі Раду БНФ. Першыя пункты былі вы кананы. Але прадстаўнікі БНФ адмовіліся зьявіцца на пасед жаньне гарвыканкаму. Давяло ся заяву на мітынг падпісаць мне самому. І мітынг амаль удаўся. Прадстаўнікі фронту выступалі 1 гадзіну і 20 хвілін (пры гэтым А.Пяткевічу не далі слова для выступу). Па загаду Рады яны пакінулі мікрафоны вольнымі, забралі сымболіку, павязкі ў тых, хто ахоўваў мітынг і пайшлі зь яго. Але ўсё роўна за завяршэнь не мітынгу мы адказвалі, па колькі людзі засталіся. Выступ леньні працягваліся па жывой чарзе ня больш чым па 5 хвілін, але былі ня менш актуальнымі, чым папярэднія. 22 лютага я аддаў у гарвы канкам заяву на імя старшыні Гарадзенскага гарадскога выка наўчага камітэта Кудраўца В.М., у якой было напісана “Просім гарвыканкам зарэгістраваць як самастойную грамадзскую арга нізацыю Гісторыка культурнае таварыства “Паходня”, якое створана на аснове клюбу “Па ходня” з захаваньнем назвы, традыцый, форм працы і пера емнасьцю асноўных статутных прынцыпаў”. Недахопаў пры афармленьні статута было шмат і нам вярнулі дакумэнты з паз накамі, што і як трэба зрабіць. 5 сакавіка быў праведзены агульны сход гісторыка культур нага і палітычнага клюбу “Паход ня”, на якім вырашалася пытань не аб новай рэгістрацыі ў якасьці гісторыка культурнага тавары ства “Паходня”. У новым Стату це былі ўлічаны ня толькі прапа новы сябраў клюбу, але і ўсе заў вагі, атрыманыя намі ў гарвы канкаме. Заснавальнікамі тава рыства вырашылі лічыць раду клюбу і яшчэ 81 яго сябра, якія прысутнічалі на сходзе. Мне, А.Жукоўскаму і А.Астроўскаму №1 (37)

было даручана падпісаць пра такол Агульнага сходу, а такса ма падрыхтаваць і перадаць у гарвыканкам адпаведныя даку мэнты, што і было зроблена 3 красавіка 1990 года. Служачыя агульнага адзьдзелу пры гэтым падпісацца у атрыманні прата колу сходу і Статуту Таварыства ў двух экзэмплярах, адмовіліся. Яшчэ з восені 1989 г. мы вялі актыўную перапіску з на

шымі сябрамі беларусамі, якія жылі ў Гданьску аб іх навед ваньні Гародні. Запрасіць пры ватна было вельмі складана, бо працэс быў вельмі доўгі. Якраз у гэты час, калі з паліц крамаў зьніклі тавары практычна по ўнасьцю, прадпрыймальныя людзі даставалі недзе ха ладзільнікі, тэлевізары, батарэі да паравога ацяпленьня, ткані ны, золата і вывозілі ўсё гэта ў Польшчу. Таму візы рабіліся

вельмі доўга. І мы запрашалі на гэты раз гасьцей праз Віктара Аляксандравіча Губіча, які пра цаваў намесьнікам загадчыка абласнога адзьдзела культуры. Праз камсамол рабіць запра шэньне пабаяліся, бо мелі прык лад таго, як па восені мяне не пусьцілі па такім запрашэньні ў Ольштын на студэнцкую канфэ рэнцыю. Прыехалі госьці 23 сакаві ка. У той жа дзень мы правялі для іх добрую вандроўку па Га родні. Тацьцяна Маліноўская аказалася добрым экскурсаво дам. Пахадзілі па горадзе, па бывалі ля Каложы, на замкавай гары, у царкве, на могілках.

белых сьцягоў, зь якімі вольна хадзілі па Вільні. Наступны дзень 25 Сакаві ка – Дзень незалежнасьці Бела русі – мы вырашылі адзначыць на плошчы Леніна. Не пасьпелі сабрацца, як да плошчы пацяг нуліся шарэнгі міліцыянтаў, кіра ваў якімі начальнік Кастрычніц кага РАУС сп. Савошчык. Нас папярэдзілі, каб разыходзіліся, тым больш, што у руках мы тры малі і нацыянальныя сьцягі, якія ў той час былі забаронены. Пасьля трэцяга папярэджаньня мы зматалі сьцягі і зрабілі выг ляд, што разыходзімся. Заста вацца далей мы не маглі, бо міліцыя стаяла ўжо ў дзьве ша

была надрукавана асноўнымі беларускімі газэтамі. Мы выка залі нязгоду зь яго прапановай далучыць Віленскі Край да Га радзенскай вобласьці. Праўда, 29 сакавіка зьявілася і заява Прэзыдыўма Вярхоўнага Саве ту БССР аб вяртаньні БССР бы лой Віленскай вобласьці і гора да Вільні ў выпадку выхаду Ле тувы са складу СССР. У адказ на гэта 3 красавіка зьявілася заява Ўправы Сойму БНФ “Адрад жэньне”. У ёй казалася, што гэта братэрская Масква раздавала беларускія землі ў розныя часы амаль усім суседнім краінам, прыхапіла і для сябе Смаленш чыну ды Браншчыну. З пункту погляду сёньняшняга дня, зда ецца, і варта было вярнуць Вільню Беларусі, але гэта магло выклікаць канфлікт паміж Бела русьсю і Летувой у той час. 17 красавіка Андрэй Май сеёнак паведаміў аб стварэньні Гарадзенскай абласной краяз наўчай асацыяцыі, стваральні камі якой сталі абласное адзьд зяленьне Савецкага фонду куль туры, Упраўленьня культуры і ўпраўленьне адукацыі, ГДзУ імя Я.Купалы, “Гроднатурыст”, аб ласны савет грамадзства аховы помнікаў гісторыі і культуры, АК ЛКСМБ, гістарычны архіў.

“Для Беларусі дапушчальна адзіная бомба – гэта SEX7бомба” На наступны дзень мы пае халі ў Вільню, на традыцыйнае па тым часам памінаньне даты пакараньня К.Каліноўскага. Ак рамя гасьцей было і шмат пахад нянцаў. Хутчэй за ўсё, што адп равіліся мы цягніком, які ішоў раніцаю. З нашых там былі Пётр і Алесь Бажко, Люда Мацюк, Людміла і Анатоль Варкулевічы, Ліля Заяц, Наталя Маліноўская, Вераніка Быстрыцкая, Анатоль Будзько, Аляксандар Талерчык, Міхась Амелішка, Вітаўт Руднік, Алесь Пугачоў, Валодзя Кана новіч. Ва ўсіх былі значкі, мелі з сабою некалькі бела чырвона

рэнгі па загаду сьмірна і нема ведама чаго ад іх было чакаць. А мы дамовіліся спаткацца ў ра ёне Савецкай плошчы. Там у скверы насупраць Фарнага кась цёла мы чыталі вершы, сьпявалі песьні і ніхто разганяць нас не зьбіраўся. Здымалі толькі на відэа. 26 сакавіка на чарговым паседжаньні мы расьпавялі аб паездцы ў Вільню, а затым аб меркавалі выступленьне сакра тара Гарадзенскага абласнога камітэта КПБ Уладзіміра Сямё нава на III зьезьдзе народных дэ путатаў у Маскве. Прамова яго

23 красавіка мы вырашалі, хто з пахаднянцаў зможа пры няць удзел у антыракетнай ван дроўцы. Сама вандроўка адбывала ся з 30 красавіка да 2 траўня. З гарадзенцаў, акрамя мяне, у ёй удзельнічалі Таня Капылова, Валодя Канановіч, Едрусь Мазь ко, а ў канцы далучыліся Ігар Кузьмініч і Зьміцер Кісель. Даб іраліся мы начным цягніком да Ліды са сваім намётам, які я вып расіў у прафкаме Інстытута Біяхіміі АН БССР, дзе тады пра цаваў.

сьнежань 2005 – студзень 2006

У Лідзе да нас далучылася яшчэ некалькі чалавек і далей мы даехалі да станцыі “Нёман”. Нас ужо чакалі міліцэйскія ды вайсковыя палкоўнікі: здаецца, ці не па аднаму на кожнага, хто прыехаў. Мы мелі з сабою на цыянальныя сьцягі і антыракет ныя плакаты. Сілы нашы былі ня роўныя, ды супакоіў лідчанін Мікола Шаўчэнка, зусім нейкі худы, ды яшчэ ў акулярах. Ён сказаў, што заўсёды біў ментоў і калі што, то зноў будзе біць. Яго словы дадалі нам упэўненасьці ў сабе. А тут раптам і яшчэ два цягнікі спыніліся на станцыі, адзін ішоў зь Ліды, другі, здаец ца, з Баранавічаў. І нас адразу дабавілася. Стала больш за 40 удзельнікаў. Нам прапаноўвалі сесьці ў машыны, бо былі і адк рытыя і закрытыя, але мы выра шылі ісьці пешкі. Спачатку зайшлі на базу ра кетнага паліва, але блізу да ўва ходу на яе нас сустрэлі пажарная машына і папярэджаньне, што супраць нас могуць выкарыстаць вадамёты. Адзначыўшыся на гэ тым месцы, мы рушылі далей. Набліжаўся вечар і мы вырашылі пераначаваць у Дзятлаўскім ра ёне. Паставілі намёты, запалілі вогнішча, на якім нешта варылі ў вёдрах. Якраз да месца аказаў ся плякат “Хлопцы! Беражыце лес – ён нам яшчэ спатрэбіцца.”. На адным з плякатаў было напісана “Для Беларусі дапушчальна адз іная бомба – гэта SEX бомба”. На наступны дзень мы па бывалі ў ваенным гарадку ў Гез галах, дзе сустракаліся зь людзьмі, якія там жылі. На ас фальце, часам, малявалі белай фарбай пацыфісцскую сымбол іку. Мы так абрыдлі вайскоўцам, што яны згадзіліся да чыгунач най станцыі прапусьціць нас праз свой аб’ект. Далі машыну, на якую мы скінулі свае зап лечнікі і адвезьлі іх на станцыю. Мы ж панамалёўвалі нешта і на саміх ракетных устаноўках. На цягніку даехалі да Мінойтаў, дзе ваенныя зноў запрашалі нас у госьці, накарміць кашай. Але мы былі чамусьці неўгамонныя і пад

№1 (37)

вечар накіраваліся ў бок Ліды. Перад горадам гэта быў ці не апошні лясок. Разьмяшчаліся мы там, ужо калі зусім сьцямнела. Раніцай адправіліся ў Ліду, дзе на нейкай пляцоўцы адбыў ся бардаўскі канцэрт. Тады, зда ецца, я ўпершыню пазнаёміўся са сьпеваком Зьміцерам Сідаро вічам. Дома я знайшоў пісульку ад жонкі, якая зьехала ў Мінск на курсы павышэньня кваліфікацыі. “Милый мой! С Днем рождения тебя! Я до последнего момента тешила себя надеждой, что вдруг в двери повернется ключ, и ты откроешь дверь. Но, увы! Какие то ракетные базы тебе сейчас ближе, чем любимая жена. Где ты сейчас? Тебе, на верно, очень весело сейчас. А для меня эти праздники оказа лись самыми серыми. Я тоско вала от одиночества, каялась, ругала себя и тебя. Наверно, я действительно плохая жена не умею ценить всех твоих золотых и бесценных качеств. Прости, что я причинила столько страданий. Но я люблю тебя, что даже 2 дня без тебя – это сущий кошмар. Я даже в этот момент готова отка заться от командировки, была б такая возможность. Но билет в кармане и до автобуса осталось меньше часа. Я тороплюсь. До встречи. P.S. Я знаю, что ты скопидон и коробочка, поэтому очень тебя прошу выбросить это сразу как

прочтешь. Как, ты еще не выб росил? Я.” 14 траўня нарэшце мы пад зяліліся сваімі ўражаньнямі ад удзелу ў антыракетнай вандроў цы. Яна не была дарэмнай. Кры ху пазьней Беларусь змагла паз бавіцца ад ядзернай зброі.

Ад “Купальля” да “Басовішча” і Грунвальда З 15 да 18 чэрвеня дзесяць пахаднянцаў знаходзіліся ў Бе ластоку на фэсьце беларускай песьні. Я ж, 16 чэрвеня разам з М.Ткачовым, А.Жукоўскім, Ю.Бацылевым былі запрошаны на Ўстаноўчы зьезд палякаў на Беларусі. Так сталася, што мы сядзелі побач з нашчадкай Рэй тана. Таго, у імя якога ў Ля хавіцкім раёне ёсць чыгуначная станцыя Рэйтанава. Маёнтак іх быў у Грушаўцы, але я тады ня мог ёй сказаць, што мясцовыя варвары раскідалі іх фамільны склеп. Яна толькі марыла, што калі нібудзь зможа наведацца туды. Ад кіраўніцтва беларускай рэспублікі прысутнічаў старшы ня Вярхоўнага Савета Станіслаў Шушкевіч. У пахаднянскім аль боме ён зрабіў запіс “Посьпехаў вам, дабразычлівасьці, узаема разуменьня. З павагай, С.Шуш кевіч. 16 чэрвеня 1990 г.”. 25 чэрвеня вечар быў прысьвечаны чарговаму, ужо трэцяму Купальлю ў Гародне. Як

і першыя, яго пляанавалася пра весьці ў Румлёва за Новым мас том. Мы даведаліся, што нарэш це зь Нью Йорку ў Гародню пры едзе з канцэртам танцавальны калектыў пад кіраўніцтвам Алы Орса Рамана “Васілёк”. Частка пахаднянцаў, якая была на Ку пальлі ў Супрасьлі ў 1989 годзе, была ужо добра знаёмая з уд зельнікамі гэтага калектыву. Ве чарам 27 чэрвеня каля гатэлю “Гродна” мы вельмі доўга чакалі прыезду гасьцей. Зь імі разам прыехалі і нашы знаёмыя сту дэнты з Беласточчыны і бела рускі калектыў “Жывіца”. Усе разам яны і выступалі на наступ ны дзень у палацы “Юнацтва”. А песьню беларускай сьпявачкі Марыі Пархоменкі “Із пад каме ня, із пад белага...” я памятаю да гэтага часу. Перад канцэртам мы хадзілі разам па гораду. Да кіраўнічкі “Васількоў”, якую пад час канцэрту немагчыма было адрозьніць ад іншых удзельнікаў (танцавалі і два яе сыны), пры язжалі з Навагрудчыны сваякі. Паколькі па спецыяльнасці яна працуе хімікам, у нас адбылася размова і па прафэсыйным пы таньням. Вакальны калектыў Белдзяржфілармоніі “Жывіца” ад’ехаў пасьля разам з “Васіль ком” у Амэрыку, ды так там і за стаўся. Ала Орса Рамана пакіну ла запіс “Супраць цячэньня ракі можа толькі жывое паплыць, хвалі ракі заўсягды цягнуць тое, што скончыла жыць! Так сказаў Багдановіч – і варта гэта ўсім нам помніць. Таксама дзякую Гарад зенцам за цудоўныя ўспаміны”. На сустрэчы 2 ліпеня мы даведаліся падрабязнасьці кан фэрэнцыі БНФ, якая адбылася ў Менску і далей займаліся пад рыхтоўкай да Купальля, якое адбылося ў Румлёва ў ноч з 6 на 7 ліпеня і на якім прысутнічалі каля 200 сябраў “Паходні”. У пазьнейшыя гады Купальле сталі сьвяткаваць у раёне Зарыцы, побач з лецішчам Амелішкаў, дзе можна было і схавацца ў выпадку дажджу. 9 ліпеня мы ўжо абмярко ўвалі, як будзем сьвяткаваць

угодкі Ларысы Геніюш, к гэтаму часу на могілках у Зэльве паві нен быў быць усталяваны помнік. Падвялі вынікі Купальля і затым вырашалі пытаньні, зьвя заныя з нашай паездкай на пер шае “Басовішча”, фэст беларус кай рок музыкі ў Гарадку на Бе ласточчыне. Гэтая паездка адб ірала ў мяне ўвесь вольны час. Запрошаны мы былі тэлег рамай, якай дайшла на мой хатні адрас “Вieloruskoje obiedinienie studientow w Polsze priglaszajet 45 czelowik na fiestiwal bieloruskoj muzyki w dn.13 16.07.1990”. Патрэбна было хутка сабраць неабходныя дакумэнты, фотаздымкі, за мовіць аўтобус. Якраз у той час пераход Брузгі на мяжы быў за чынены, і мне давялося зьвяр тацца да начальніка Гарадзенс кай мытні В.К.Ледаўскіх і ка мандзіра в/ч В.Ф.Маркоўкіна з просьбай дазволіць пераехаць мяжу праз Брузгі. Сьпіс удзель нікаў фэсту беларускай песьні і мерапрыемстваў, прысьвеча ных 580 годзьдзю са дня Грун вальдскай бітвы, быў зацьвер жданы загадчыцай аддзьела культуры гарвыканкама Ірынай Кліменка і мною. Кастусь Жынь узяў у сваім “Гроднаэнэрга” на мёты і спальнікі. Шмат хто меў і свае спальнікі. Мы з жонкаю з такой нагоды нават набылі ўлас ныя, якімі карыстаемся і да гэта га часу. Акрамя нас разам ехалі і тэлевізіёншчыкі з Гародні на чале з Аляксандрам Лась мінскім. У дарогу мы закупілі 80 пакункаў паперы. А каб іх не

адабралі на мяжы, зацьвердзілі ў гарвыканкаме сьпецыяльны ліст наступнага зьместу: “Гісто рыка культурнае таварыства “Паходня” пры Гродзенскім га радскім аддзьеле культуры пе радае ў дар Беларускай аргані зацыі студэнтаў у Польшчы 80 пачак паперы ў сувязі з правяд зеньнем беларускага бардаўс кага фестывалю ў Гарадку з 13 па 15 ліпеня 1990 года для вы даньня беларускіх спеўнікаў і на другія справы разьвіцьця бела рускай культуры ў Польшчы”. Афіцыйна “Басовішча” па чалося а 8 ай гадзіне выступам арганізатараў: Басі Кучынскай і Яна Максімюка. Міраслаў Пя карскі ў знак адкрыцьця фэсту адкрыў бутэльку шампанскага. Першым выступаў Сяржук Сокалаў Воюш, які адкрыў “Ба совішча” песьняй пра птушку заўтрашняга дня , сымбаль фэс ту. І ў Гарадок “Прыляцела з крыльлямі свіньня!”. Выступалі сьпевакі і з Беласточчыны. “Не плач, Айчына, вялікі Бог магіл тваіх палечыць раны” засьпява ла Эля Бэзюк на словы Андрэя Сьцепанюка. На гэтым фэсьце Беласточчына адкрыла для сябе і гарадзенскага барда Віктара Шалкевіча, які прыехаў разам з намі. Пасьля сьпяваў зноў Сяр жук Сокалаў Воюш і ў закан чэньне вечаровай праграмы выступіла віцебская “Грамада”. На наступны дзень выступалі рок гурты. Канцэрт пачаўся зноў з выступленьня “Грамады”, за тым мікрафон атрымалі барды,

сьнежань 2005 – студзень 2006

якія спазьніліся: Кася Камоцкая, Вольга Цярэшчанка, Алесь Ка моцкі, якія саступілі месца для “Мроі”. Апошнім выступіў рок гурт “Уліс”. З Амэрыкі на “Басовішчы” прыехаў пляменьнік Якуба Кола са Мікола Прускі, які меў свая коў недзе на Беласточчыне. Здаецца, зь ім у вольны час ад былася сустрэча нашай грама ды. А для мяне ён ахвяраваў кніжку менскіх аўтараў Вітаўта Мартыненкі і Анатоля Мяльгуя “Праз рок прызму”, якая выйш ла ў Ню Ёрку ў 1989 годзе. З аўтарамі яе мы былі добра зна ёмыя, паколькі на Вальнай суст рэчы беларускіх суполак у Рака ве дыскутавалі на адной секцыі, зьвязанай з культурай. Тады мы і дамовіліся аб правядзеньні ў Гародні першых на Беларусі рок фэстаў. На момант правядзень ня першага “Басовішча”, тры зь іх ужо адбыліся. У гэтай кніжы цы я і сабраў тады аўтографы амаль усіх удзельнікаў. 18 ліпе ня 2004 г. 14 е па ліку “Басові шча”. Нарэшце на ўсё той жа кніжцы ў мяне зьявіўся аўтограф В.Мартыненкі “Міколу Таранду на добры ўспамін аб праведзе най з плёнам маладосьці. Мы пакінулі незмывальныя сьляды нашай прысутнасьці ў Беларусі”. 15 ліпеня раніцай мы вельмі хутка сабраліся ў дарогу на сьвяткаваньне Дня перамогі ў Грунвальдзкай бітве. Дэлега цыя з Менску, якую ўзначальваў наш былы Прэзыдэнт Міхась Ткачоў, яшчэ толькі пачынала складваць палаткі. Наша дэле гацыя аказалася на Грун вальдзскім полі першай за прай шоўшыя 580 гадоў пасьля бітвы. Мне здавалася, што нашыя сьцягі сваімі памерамі запа ланілі ўсё поле. Пасьля малеб на, на якім успаміналі палякаў, летувісаў і рускіх, прэзыдэнты Польшы В.Ярузэльскі і Летувы В.Ландсбергіс усклалі вянкі да помніка загінуўшым. Мы былі за іх сьпінамі. Сорамна было за свой урад, прадстаўнікоў якога не аказалася на сьвяце. Вяртал іся назад мы здаецца праз мыт

№1 (37)

ню на літоўска польскай мяжы, радасныя ад перажытага. Ужо 16 ліпеня мы вялі раз мову аб паездцы на чарговым паседжаньні “Паходні”, а 23 га абмяркоўвалі падрыхтоўку да 80 х угодак з дня нараджэньня Ларысы Геніюш. Пры гэтым А.М.Пяткевіч распавёў прысут ным аб лёсе паэткі. Сам вечар адбыўся 6 жніўня, а 11 мы вял ікай дэлегацыяй адправіліся ў Зэльву, дзе запрасілі мясцовага сьвятара, які і адслужыў імшу на могілках.

“...Считаю невозможным больше оставаться в рядах КПСС” Паколькі нашы людзі ўжо трапілі ў мясцовыя саветы розна га ўзроўню, мы вырашылі саб раць подпісы пад лістом наступ нага зьместу: “Гісторыка культур нае таварыства “Паходня” просіць абласны і гарадзкі Саве ты народных дэпутатаў перадаць Новы замак пад гістарычны му зэй і карцінную галерэю. Новы замак (палац караля Станіслава Аўгуста) зьяўляецца гістарычным помнікам і мы мяр куем, што там павінны месьціц ца гістарычны музэй і вельмі патрэбная для горада Гродна і вобласьці карцінная галерэя бе ларускага выяўленчага мастац тва. Выкарыстаньне двух вялікіх помнікаў архітэктуры – Старога і Новага замкаў у гэтых мэтах дасьць магчымасьць стварыць вялікі музэйны комплекс, які будзе спрыяць пераўтварэньню Гародні ў буйны культурны і ту рыстычны цэнтар”. У Новым замку тады мясь ціўся абласны камітэт КПБ. Партыю ніхто тады яшчэ не раз ганяў, але ўжо 15 жніўня я на пісаў заяву ў партыйную аргані зацыю Інстытута біяхіміі АН БССР. Пісаў па руску, бо мне здавалася, што гэта будзе ляг чэй перанесьці сакратару нашай партыйнай арганізацыі В.Г.Пе тушок, тым больш, што я яшчэ і

каторы год узначальваў інсты туцкую камсамольскую аргані зацыю. У заяве я напісаў: “Разу верившись полностью в способ ности партии идти дальше сво их собственных интересов, убе дившись, что в ее рядах оста ются наиболее консервативные силы нашего общества, не видя ни одного авторитетного лиде ра в руководстве на всех уров нях, особенно в Республике, по стоянно сталкиваясь с ошибка ми, которые ими допускаются во вред демократии и будуще му Белоруссии, с преследова ниями и травлей уважаемых мной людей, считаю невозмож ным больше оставаться в рядах КПСС. Думаю, что смогу прине сти больше пользы для своего народа, поддерживая и уча ствуя в других общественных формированиях”. 3 кастрычніка, без асаблі вых пытаньняў мяне разам з В.К.Міцькаўцом выключылі з камуністычнай партыі, а праз нядоўгі час зь яе радоў выйшлі яшчэ два супрацоўнікі Інстытута – Зміцер Мартынчык і Генадзь Сімановіч.

Дзякуй за апеку над групай малых беларусаў! Яшчэ напачатку жніўня Ге лена Глагоўская напісала мне ліст, у якім паведамляла аб тым, што іхнія дзеці едуць на вакацыі ў Гародню (у тым ліку 7 дзяцей з Гданьска). Ехала і дачка Гелены Агата. Дзеці жылі ў нейкім пія нерскім летніку на тэрыторыі Пышкоў. 13 жніўня мы ўжо рыхтава ліся да наведваньня беларускіх дзяцей з Польшчы, сабралі на ват грошы на падарункі для іх. 17 жніўня каля 100 чалавек, пахаднянцы і беластаччане ад правіліся ў вандроўку па Нёма не на цеплаходзе “Вольга Сола мава”. Я тады даведаўся, што раней у Гродзенскім рачным порце былі два цеплаходы, якія трэба было сьпісаць. Цеплахо ды былі набытыя яшчэ да будаў

ніцтва ў Каўнасе гідраэлектрас танцыі і плаціны. Яны тады з су дабудаўнічага завода прыплылі сваім ходам. Аркадзь Жукоўскі, які быў галоўным інжынерам порта, ня даў згоды на сьпісань не аднаго зь цеплаходаў, які і зараз выкарыстоўваецца для рэдкіх вандровак па Нёмане. “Шчырае беларускае дзя куй за апеку над групай малых беларусаў з Польшчы з пажа даньнем плённай працы на ка рысьць свайго народу клюбу “Паходня” з Гародні. Жыве Бе ларусь!!!” – напісала з тае наго ды ў гасьцявым альбоме настаў ніца з Трасьцянкі Алена Тапа лянская, 22 жніўня. А 23 жніўня мы ўжо былі ў Вільні. Я як праваднік да старых беларусаў Вільні, Валеры Зада ля і Сьвятлана Шульга з Гарад зенскага тэлебачаньня, ды апе ратар Куц. Былі зьняты матэры ялы размовы з Л.Луцкевічам, А.Анішчыкам, а таксама стар шынёй Таварыства беларускай культуры ў Летуве Х.Нюнькам. Пакуль карэспандэнты займалі ся сваёй справай, мы сядзелі на лаўцы на Лукішскай плошчы з Генадзем Каханоўскім, які на пісаў у альбоме свае пажаданьні “Дарагія сябры “Паходні”! Раду юся, што ваша праца вельмі ка рысная і патрэбная па адрад жэньню беларускай справы, у пасеве сьвядомасьці на зямлі Панямоньня. Посьпехаў і спору

ў працы! Жыве Беларусь!” Гэта быў яго апошні, але ня першы аўтограф для “Паходні”, бо ў пачатку 1994 года Генадзь Аляк сандравіч памёр.

Пачаткі беларускага школьніцтва і скауцкага руху 27 жніўня мы сустракаліся з Міколам Маркевічам, які ў той час быў дэпутатам Вярхоўнага Савета. Стаць дэпутатам яму дапамаглі пахаднянцы. Мікола патэлефанаваў да мяне папя рэдне і я яму прадаставіў “на шых” агітатараў па прынёманс каму раёну. Яны аказаліся над та актыўнымі. Гэта былі сям’я Жукоўскіх, Алесь Сураў, Сяргей Трафімовіч і іншыя. 3 верасьня на паседжаньні ішла размова аб дзейнасьці ў школе. З першага верасьня ў Га родні адкрыліся 23 беларуска моўныя клясы, многія зь якіх не ўтрымаліся з за адсутнасьці пат рэбных падручнікаў. Мы ў той час праводзілі так званыя “ска рынаўскія чытаньні”, хадзілі вы ступаць у самыя розныя школы горада, але ў першую чаргу туды, дзе былі беларускія кля сы, а 10 га сустракаліся дырэк тарам аргкамітэту пабудовы бе ларускага музэю ў Гайнаўцы. Позна ўвечары, А.Майсяёнак адвёз нас зь ім у Гудзевічы,

Алесь Белакоз амаль ноччу ад чыніў музэй і пачалася экскур сія. Праз тыдзень зноў вырашалі пытаньні працы са школьнікамі і падрыхтоўку да сьвяткаваньня “Дзядоў”, а 24 верасьня нехта расказваў аб паездцы на Зьезд беларусаў сьвету, ў Менск. Прэ зыдэнтам “Бацькаўшчыны” тады абралі Васіля Быкава, а сакра таром Яўгена Лецку. 1 кастрычніка на плошчы Леніна ў Гародні адбыўся мітынг, на якім разглядаліся пы таньні “Аб уладзе”, “Саветах” і які ня быў дазволены гарвыкан камам. Па афіцыйных зьвест ках, на ім прысутнічалі дзьве тысячы чалавек, а на самой справе значна больш. Народны суд Ленінскага раёну пакараў Міхаіла Айрапецяна штрафам у памеры 250 рублёў, а кіраўніка кааператыва, які забясьпечыў радыёфікацыю мітынгу Івана Косача – у памеры 100 рублёў. Здаецца, быў эпізод, калі людзі ў цывільным схапілі паэта Юра ся Пацюпу ў машыну, але яго адабралі. Таго, хто камандаваў захопам, мы змаглі сфатаграфа ваць і папярэдзілі, што фотаз дымкі будуць вісець на кожным слупе па ўсім горадзе. 7 кастрычніка мы зноў вялі размову аб школе, скаўтах. Міхась Ткачоў, які прыехаў у Га родню, выступіў перад намі і расказаў аб падзеях у Менску. Праца ў школах ішла ва ўсю, назьбіралася і шмат школьнікаў, якія пажадалі быць скаўтамі. Зь імі актыўна працавалі Ігар Лапе ха і Аркадзь Жукоўскі. На адк рытым у банку рахунку зьявіліся грошы ад Фонда культуры, якія мы пералічылі ў рачны порт за тканіну для намётаў, якую выка рысталі на вопратку для скаўтаў. Атрымаў тады 100 м тканіны коштам па 5 рублёў Яўген Кар мільчык, прадстаўнік аб’яднань ня кааператываў “Ліга” па на кладной ад 22 лютага 1991 года. Я напісаў ліст маці Данчы ка Юлі Андрусышын з просьбаю дапамагчы адпаведнай літара турай па скаўтах і яна нам дас

сьнежань 2005 – студзень 2006

лала скаўцкі падручнік, які быў выдадзены ў 1957 годзе ў Мюнхене на беларускай мове. Крыху пазьней я напісаў і ліст сьвятару Аляксандру Надса ну з Англіі, у якім выказаў шка даваньне, што пахаднянцы ня ведалі аб яго наведваньні Га родні і папрасіў дапамагчы ма тэрыяламі ці кантактамі з англійскімі скаўтамі. У пачатку 1991 года А.Надсан, які рэгу лярна прывозіў лекі для пацяр пелых ад Чарнобыльскай ава рыі, зноў прыехаў у Гародню і сустрэўся з “Паходняй”.

Сканчаўся чацьвёрты год працы 1 кастрычніка сэсія Гарад зенскага гарадскога Савета на родных дэпутатаў прыняла ра шэньне “Аб гербе горада Грод на”. Нарэшце быў адроджаны сымбаль з 500 гадовай гісто рыяй – алень Сьвятога Губерта. Колькі гадоў назад у Гародні быў зацьверджаны ў якасьці гарадз скога герба алень з зоркаю паміж рагоў, праект якога быў зроблены мастаком Сяргеем Ільіным, які выклікаў наша абу рэньне. Свае людзі ў Савеце, а таксама, думаю і падтрымка з боку А.Мілінкевіча і І.Кліменкі, зрабілі сваю справу і было пры нята нармалёвае рашэньне. Вельмі шкада, што ў свой час не змаглі зьбіць зорку на шпілі Новага Замку і замяніць яе на новы герб горада, выкаваны Юрасём Мацко. Я добра памя таю той дзень, як на купалах царквы Раства Багародзіцы за мест пярунаадводаў былі зама цаваны ўніяцкія крыжы, якія пазьней былі заменены на пра васлаўныя. Да “Дзядоў” рыхтаваліся не толькі тэарэтычна, але і ўдзель нічалі ў суботніку на могілках. Гарвыканкам для “Паходні” выдзяляў на пляне дагляду мог ілак свой сэктар. Мітынг рэкві ем адбыўся 28 кастрычніка, а 29 мы праводзілі агульнагарадзскі вечар да 80 х угодкаў Л.Гені

№1 (37)

юш. Анатоль Варкулевіч да гэ тай даты намаляваў партрэт па эткі, а таксама быў аформлены стэнд з фотаздымкаў са жнівеньскай паездкі ў Зэльву. Здымкі вялікіх памераў зрабіў Раман Бараноўскі, які на той час быў больш менш прафэсійным фатографам. 1 лістапада мы абмярко ўвалі скаўцкі рух і выбіралі дэ легатаў на зьезд скаўтаў у Мас кву. Сярод дэлегатаў быў і Ар кадзь Жукоўскі, які пазьней стаў галоўным скаўтам на Беларусі. БНФ “Адраджэньня” да 7 лістапада выпусьціў лістоўку з заклікам адзначыць яго, як дзень памяці ахвяраў камуні стычнае дыктатуры. У лістоўцы высоўваліся патрабаваньні – незалежнасьці Беларусі, роспус ку КПБ КПСС, канфіскацыі маё масьці КПСС, прыняцьця новага закону аб выбарах на шматпар тыйнай аснове і правядзеньня датэрміновых выбараў, рашу чых захадаў дзеля аздараўлень ня эканомікі, праўды і вырата ваньня ад Чарнобылю, вываду зь Беларусі савецкай арміі, службы юнакоў у Рэспубліцы. 13 снежня ў лялечным тэ атры адбылася прэм’ера спэк таклю “Тутэйшыя”. Яна зрабіла незабыўнае ўражаньне. Незвы

чайным быў пачатак, калі арты сты выконвалі песьню “Кароткая гісторыя Беларусі” на словы Віктара Шалкевіча “А на пярэсь пе музыка іграе...”, зь якой мы былі ўжо добра знаёмыя. Але пачуць яе з афіцыйнай сцэны не чакалі. 20 сьнежня Кастусь Жынь распавядаў аб Грунвальдзкай бітве, а 27 мы ў другі раз суст ракаліся з Міколам Маркевічам як дэпутатам Вярхоўнага Савета тады яшчэ БССР. Абмеркавалі Навагоднюю вечарыну, якую сплянавалі на 12 студзеня 1991 года, сабралі грошы на пада рункі для дзяцей. Сканчаўся чацьвёрты год дзейнасьці “Паходні”, але сяб раў у яе шарэнгах усё прыбыва ла. За год запоўнілі анкеты сяб раў Мікола і Міхаіл Заблоцкія, Яўген Кухта, Віктар Парфёнен ка, Людміла Шаўчэнка, Тамара Саўчанчык, Валянцін Глад, Гал іна Горбач, Антон Сцяпура, Іван Буднік, Кастусь Жынь, Тамара Талерчык, Уладзімір Лябецкі, Віктар Сазонаў, Сафія Вараб’ё ва, Антон Ліёпа і іншыя. У матэрыяле выкарыстаныя здымкі з архіву Міколы Таранды

Прапановы

Спабор малых грантаў Праграма разьвіцьця ААН і Глябальны экалягічны фонд працягваюць рэалізацыю Праграмы малых грантаў у Беларусі. Галоўная мэта праграмы – паляпшэньне навакольнага ася родзьдзя праз канкрэтныя ініцы ятывы і дзеяньні на мясцовым і рэгіянальным узроўнях, павы шэньне ўзроўню жыцьця мясцо вага насельніцтва і ўмацавань не мясцовага самакіраваньня. Праграма будзе рэалізо ўвацца на аснове дзяржаўнай праграмнай стратэгіі, паводле якой будзе разглядацца кожны прапанаваны праект. Прадугледжваецца прад

стаўленне грантаў памерам да 50 тысяч даляраў ЗША няўрада вым грамадзкім аб’яднаньням (НГА) і аб’яднаньням мясцовага ўзроўню, якія займаюцца пы таньнямі экалёгіі. За дадатковай інфармацы яй можна зьвяртацца да каар дынатара праграмаў ПРААН у вобласьці энэргетыкі і экалёгіі ў Беларусі Дзьмітрыя Галубоўска га па тэл. (017) 227 48 76 аль бо нацыянальнага каардыната ра Праграмы малых грантаў у Беларусі Аляксандра Леўчанка па тэл. (029) 689 38 88, e mail: alexander.levchenko@undp.org. Алеся БЯЛЕНІК

Дармовыя пераклады У Сеціве зьявілася вэб пля цоўка “Пераклады для Праг рэсу”, мэтай існаваньня якой зьяўляецца дапамога ў пе ракладах пісьмовых тэкстаў няўрадавым арганізацыям, якія ня маюць на гэта грошай. Гэтаксама “Пераклады для Прагрэсу” маюць на мэце стыму ляваньне студэнтаў замежных моваў і прафэсійных лінгвістаў, якія зацікаўленыя ў атрыманьні прафэсыйнага досьведу перак

ладу ды больш блізкага знаём ства з рознымі НГА. Вэб пляцоўка задзіночвае перакладчыкаў валянтэраў і НГА з дапамогай адмысловай пошукавай базы дадзеных. Больш падрабязную інфар мацыю можна знайсьці на са мой вэб пляцоўцы па адрасе: www.translationsforprogress.org Сашка ВЕРАЦЕЙЧЫК

Study Tours to Poland: праграма для студэнтаў У праграме могуць узяць уд зел студэнты першых курсаў ад 18 да 21 гадоў, якiя адрознiваюцца ў вучобе i дзейнасьцi ў сваiм асяродку. Анкету можна атрымаць па

адрасе: http://www.adukacyja.info/ index.php?page=fullnews&news=297 Дадатковую інфармацыю можна атрымаць на вэб пляцоў цы: http://www.adukacyja.info

Спабор на атрыманьне грантаў у сфэры прафіляктыкі ВІЧ#інфэкцыі Прадстаўніцтва Хрысьціянс кага дзіцячага фонда (ХДФ) ў Беларусі абвяшчае спабор на атрыманьне мэтавага фінан саваньня для рэалізацыі пра ектаў у сфэры прафіляктыкі ВІЧ інфэкцыі, дапамогі і пад трымкі групаў рызыкі. Максімальны памер гранта можа складаць 6000 даляраў ЗША, тэрмін рэалізацыі праекта – да 6 месяцаў. Удзел у спаборы могуць прымаць беларускія зарэгістра ваныя некамэрцыйныя недзяр жаўныя арганізацыі. Апошні тэрмін падачы за яўкі – 27 лютага 2006 году (да 17 гадзін). Для ўдзелу ў спаборы неаб ходна даслаць: 1 экзэмпляр заяўкі на рус кай мове ў друкаваным выгляд зе і 1 у электроннай форме (дыс кета ці кампакт дыск); ксеракопіі пасьведчаньня аб рэгістрацыі і ўстава аргані зацыі на адрас Прадстаўніцтва Хрысьціянскага дзіцячага фонда ў Беларусі: 220092, Мінск, пр. Пушкіна, 39, офісны цэнтр «Ар біта», офіс 16. Дадатковую інфармацыю пра спабор, у тым ліку і форму аплікацыі, можна атрымаць, паслаўшы запыт на адрас: ccf@telecom.by. Iнфармацыю можна атры маць па тэл.: +375 17 257 77 08, 257 77 09, эл. пошце: ccf@telecom.by. Кантактная асоба – Анна Архангельская. Алеся БЯЛЕНІК

сьнежань 2005 – студзень 2006

Хто каго цураецца? .................................................................. 35 Навучальныя гурткі у Беларусі ................................................. 35 Настаўнікі заснавалі таварыства .............................................. 35 Культура ў паўсядзённым жыцьці: вачыма маладых ............... 35 “Паходня”, год 1990 ты: ля вытокаў Адраджэньня ................. 36 У віхуры вулічных баталій ....................................................... 36 “Для Беларусі дапушчальна адзіная бомба – гэта SEX бомба” 38 Ад “Купальля” да “Басовішча” і Грунвальда ............................ 39 “...Считаю невозможным больше оставаться в рядах КПСС” .. 41 Дзякуй за апеку над групай малых беларусаў! ........................ 41 Пачаткі беларускага школьніцтва і скауцкага руху ................... 42 Сканчаўся чацьвёрты год працы .............................................. 43 Спабор малых грантаў ............................................................. 44 Дармовыя пераклады .............................................................. 44 Study Tours to Poland: праграма для студэнтаў .......................... 44 Спабор на атрыманьне грантаў у сфэры прафіляктыкі ВІЧ інфэкцыі ............................................................................ 44

№1 (37)