Ιστορία Πόλεως Μεσσήνης του Θεοδώρου Μιχαήλ Τσερπέ. by Γιάννης Πλατάρος

Θεοδώρου Μιχαήλ Τσερπέ

Ιστορία της Πόλεως

Μεσσήνης Γ΄έκδοση ηλεκτρονική Διαδικτυακή Εμπλουτισμένη με παραπομπές σε ηλεκτρονικό αρχειακό υλικό μέσω συνδέσμων

Επιμέλεια Γ΄έκδοσης: Γιάννης Π. Πλατάρος

Μεσσήνη 2012

Πρόλογος Γ΄έκδοσης Δεκαπέσσερα χρόνια μετά την β΄και σαράντα περίπου χρόνια από την α΄, η γ΄έκδοση έρχεται να συμπληρώσει τον σκοπό του διαθέτη της Β΄έκδοσης , δηλ. του αδελφού Παναγιώτη, του σοφού συγγραφέα και αειμνήστου εκλεκτού συμπατριώτη μας Θ. Μ. Τσερπέ. Ο σκοπός ήταν σαφής και ρητός: Να γίνει κτήμα αυτό το βιβλίο όλων των Μεσσηναίων , Μεσσηνιωτών , Νησιωτών. Και κυρίως να μην πωλείται. Να διατίθεται δωρεάν. Αυτά μου είχε διαμηνύσει παλιά η ανεψιά του συγγραφέως κα Γιουγούκα Τριανταφυλλίδη τα οποία σεβόμαστε απολύτως. Το διαδίκτυο, είναι το μέσον που ενεπτύχθη στο μεσοδιάστημα και καθίσταται το μέσον που κάνει το βιβλίο προσιτό στον οποιονδήποτε κάτοικο του Πλανήτη , οποιαδήποτε στιγμή του εικοσιτετραώρου. Προσδώσαμε λοιπόν χαρακτηριστικά ηλεκτρονικού βιβλίου στην έκδοση, αφού στο τελευταίο παράρτημα, έχει ένα πλήθος συνδέσμων που παραπέμπουν σε αρχειακό υλικό, κάτι παλαιά ήταν προνόμιο ολιγων και ειδικών. καταβάλαμε ιδιαίτερη προσπάθεια περαιτέρω τεκμηρίωσης των πηγών του συγγραφέως , όσες -με οργή είναι αλήθεια- βλέπαμε να αμφισβητούνται από ορισμένους λόγιους του Νομού μας. Υπάρχουν και πολλές άλλες πηγές, οι οποίες δεν είναι ελευθέρως προσβάσιμες, αφού προσκρούουν σε πνευματικά δικαιώματα. Δυστυχώς ελάχιστοι διαπνέονται από τα γνησίως Ελληνικά πνευματικά ιδεώδη της ακώλυτης διάδοσης της γνώσης σε όλο των πληθυσμό, όπως οι κληρονόμοι του ευπατρίδη Θεοδώρου Μιχαήλ Τσερπέ. Όμως, οποτεδήποτε ανακαλύπτουμε μία επί πλέον πηγή, θα μπορούμε συνεχώς να εμπλουτίζουμε το παράρτημα του παρόντος βιβλίου το οποίο θα καθίσταται επίκαιρο στο διηνεκές. Αυτό είναι το πλεονέκτημα των νέων Τεχνολογιών και το μέσον απαθανατισμού του έργου του Θεοδώρου, που αξίζει αυτή την τιμή, αφού είναι προϊόν ζωής και επίμοχθης έρευνας πολλών ετών. Στο μεσοδιάστημα Β΄ και Γ΄ έκδοσης, είχαμε την ευκαιρία να εισπράξουμε ύμνους γι αυτή την πρωτοβουλία από ειδικούς αλλά και χλεύη από διαφόρους, πράγματα που μας έκαναν περισσότερο έμπειρους στην κοινωνική ψυχολογία. Εμείς κρατήσαμε την βιβλιοκριτική του κοντοπατριώτη μας κ. Σαράντου Καργάκου. Τι άλλο άξιο λόγου έγινε σε σχέση με το βιβλίο; 

Δυστυχώς χάσαμε τον Δημήτρη Ρούτση που είχε συγγράψει ένα ένθετο για την Μεσσήνη των δεκαετιών του 50 και 60 .



Ελπίζω να χαίρεται εκεί που είναι με την νέα προσπάθεια που κάνουμε. Εξεδόθησαν νέες τοπικές θεωρήσεις της Ιστορίας της Μεσσήνης από τον εκλεκτό συμπατριώτη μας και αρχισυντάκτη στης ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Καλαμάτας κ. Ηλία Μπιτζάνη. Τεράστια η συμβολή του Ηλία που έφερε στο φως άγνωστα στοιχεία. Εξεδόθησαν και τα βιβλία του Τάκη Βαλαβάνη, τα οποία ναι μεν δεν είναι ιστορικά, αλλά διασώσουν πλήθος ιστορικών γεγονότων και μνημών που η μνήμη –κινηματογραφική κάμερα του κυρ- Τάκη έχει καταγράψει ανεξίτηλα. Αναπτύχθηκε το διαδίκτυο, βελτιώσαμε τις προσωπικές μας δεξιότητες και χρησιμοποιήσαμε τα εργαλεία για να δώσουμε την παρούσα έκδοση.

Να διορθώσω ακόμα, ότι οι αεροφωτογραφίες της Μεσσήνης οι έγχρωμες, έχουν ληφθεί από τον μεγάλο συμπατριώτη μας κ. Σάκη Μανιάτη και όχι από τον κ. Αρτέμη Φανό όπως λανθασμένα γράψαμε στις λεζάντες. Ήταν η εποχή που ο Σάκης υλοποιούσε ντοκιμαντέρ για την Μεσσήνη και βεβαίως η γυναικεία φιγούρα που εμφανίζεται στο κοντινό πλάνο , της τελευταίας εικόνας έξω από την Αρκαδική Πύλη της Αρχαίας Μεσσήνης, δεν είναι άλλη από την ηθοποιό Μαρία Σολωμού σε μικρή ηλικία. Να αφιερώσουμε και αυτή την έκδοση σε κάθε έναν κάτοικο της Μεσσήνης προσωπικά, αφού η Ιστορία είναι κάθε ενός ξεχωριστά και όλων μας, που έρχεται από μακριά στο παρελθόν και πάει πολύ μακριά στο μέλλον.

Μεσσήνη 24 Ιουλίου 2012 Γιάννης Π. Πλατάρος Διευθυντής του 1ου Γενικού Λυκείου Μεσσήνης Μαθηματικός –Οικονομολόγος M.edu. διδακτική & Μεθοδολογία των Μαθηματικών

ΘEoΔΩPoY MΙxAΗΛ TΣEΡΠE

ΙΣToΡΙΑ TrΙΣ ΠΟΛEΩΣ

gnq

I{TοPIA TH{ ΠοΛ<a{ Λ<{{H/γ!_| {

ME Φωτoγpαφικθg καταγραφθg τng π6λεω9 Avαφoριi ατn μεταπoλεμικn περtoδo (δeκαετi.εg '50 & '60) Πivακeg δnμαρx6vτωv, επαγγeλματιιilv και επαγγeλμιiτωv κ.τ.λ.

ΕΚΔoΣH ΔHMOTΙΚHΣ BΙBΛΙ0ΘHΚHΣ MΕΣΣHNHΣ

MΕΣΣHNH 1998

ΣτoN AΔEΛΦo MoY ΠAλlAΓIΩTH

ΙΙPoΛoΓoΣ B' EΚΔoΣHΣ μLαg ToπLKηg ιoτoρ[α9, δev μπoρe[ vα elναι dλλog απd την κoιvoπotηoη Tηg yvι|loηs τηg σToν τoπικd πληθιloμo και ιδια[τeρα ατη veoλαlα. H yνι[loη yLα τηv yvιlloη oμιοg, eλdxtoτη €xeι xρηoιμoτητα. Κυρilοs η γνιΔoη τηg τoπικηs ιoτoρlαg oυμβαλλeι oτηv βeλτkυση τηS αι'τa€Kτdμτιc'τ!9, Tη9 αυτo€ι,ιc6ι'αg καt oυvακ6λoυθα Toυ αυToσΦαqnι' καθe πρooι{lπoυ. Πρακτικd τα πρoηyoiμevα oημαtvoυν, 6τι o κdθe δημ6τηs αυτfγg τηs πoληg, θα o€βeται πeριoolτeρo Tηv π6λη τoυ, θα elvαι πρooτατηs τηs δημoτικf1g πeριoυotα9, θα voιdζeται πeριoα6τeρo yLα την πρoκoπf1 τoυ τ6πoυ, θα (xeι ιoxυρf1ταυτoτητα και θα yvιορ[ζα αvα ταoα oτιyμη "τoι) πατd''> και oυvακ6λoυθα <<πoi πηyαtνeι''. Δeυτeρeυovτω1, To παρoν π6vημα ζιυηs τoυ oo{oi αeiμvηατoυ oυμπατριι{πη μαS Θeoδιtlρoυ Μ. Toeρπi θα μπoρioeι vα καταατel €vα edxρηατo eγyeιρtδιo γLα Tην μαθητu0αα νeoλα[α η oτoiα ατo eyyυs μiλ_ λov θα διδαoκeται και oτoιxe[α τoπικη9 ιoτoρtαg. {)g 'Ελληves, ΓΙελoπovvfγotoι, MeooτjvιoL KαL Meooηvu[tτes iyoυμe κdθe λdγo vα elμαoτe υπeρηQαvoι και eι)ι!υYoι. Χαρακτηριoτικd αuτιπαραδeιyμα μικρoκλlμακαg πρoS eπ[ρριυoη τoυ πρoηyoiμevoυ ιoxυμoμot, απoτeλe[ τo <rαyvc[loτoυ πατρ69>> ατoμo, τo oπolo owf\θιοs ρ€πeι oe πρoβληματικη αvTLΚoLvωvLκfi oυμπeριsoρα, evιit ιυg αvτιπαραδeιyμα μαKρa_ κλtμακαg θα μπoρoioe vα eκληQθet o Aμeρικανικog λα6g, o oπolog παρ' 6τι oμιλet μια eυρiτατα διαδeδoμ€vη yλι{looα (τηv Aγγλικη) €xeι tvα eυρdτατα διαδeδoμ€νo κυρ[αρxo θρηoκeυμα (Pιομαιoκαθoλικo) σTηu συηTριπτLKη τoυ πλeιoι/lη${α €xeι Ευριυπαψig ρt'ζes και e[vαι o πλ€oν edριυoτog oικovoμικα, evτoιjτoιg και παρd ται)τα, η πv€υμαTLκη καλλιiγ yξLα τoυ μtooυ Aμeρικαvoi, υπoλeiπeταL απ' αυτηv τoυ eoxdτoυ Ευρωπαtoυ. H διαQoρα etvαι oαQηs, oραττj και μeτραται oe παραodyyeg' Πααiyvωoτη eivαι η παρoιμιιΔδ09 Kαι παvτeληs €λλeιιllη αιoΘητικf19 τωv Aμeρικαvιδu, η evτdπcοoη τoυ €xoυv 6τι Ιeρol Nαo{ f1 ακoμα KαL η Aκρoτoλη δι)ναvται να πωληθoiν, Tα yvιοoτα _αvoητα παvτeλι{lr ,rAμeρικαvικd αν€κδoταr" η ρoτrη τoυg yLα oyκι{lδeιs αvτιαιαθητικtg καταoκeυ€S, η eντdπcυoη πoυ €yoυν 6τι τα ohvoρα καθoρtζovται απo

o κυριos

λdyos eταv€κδooη7

-7

παραλληλes και μεoημβριvoιJg, oι αveρυθρiαατeg δηλιlloeιg αξuυματoixtιv Toυg πeρl rrαoυνfiθιυu yeιυyραQικιlv διευθeτfγ oeιυv μeταξυ Ελλαδαs και Toυρκ[αg''(!) κ.τ.λ' Tι λoιπoν oυμβα[ueι και διαQiρoυι, τooo πoλt απo τoυg Ευρωπα[oυg; Σe τι oβetλeται αυτη η eιδoπoιog διαQoρα; λπλoιbτατα' cτιlv απoυotα oυΜoγκf1s oυvelδτloτιg, oτηv απoυo[,α αισoι1ση9 κoιηg Kαταγωγrtg' aτηv απoιn{α αtooτιoηs κα,vτb ταυτ6ττγα9, Καvηc ι,στoμ,ιcτ1g πφeιαs, Φα και πρooμo1ωt. ΙΙoιol εlμαoτe και πoυ πd1ιε. Εμe[g, oλα αυτd' τα lιαθ€τoυμe και μαλιαTα σ€ πρovoμιακo βαθμo. 'oπωg μoυ iyραι/le καπoτe oe eπιoτoλη Tηg η <<yLαyLα Νiκη>' (N. Κακκαβα_ Γαρi.δη) <<αv yvωρ[ζαμe oλoι καλd' την ιατoρlα αυτηg τηs yιυvιdg yηg ΚαL τoυg oπoυδαloυg ανθρι[lπoυg πoυ iyoυμe βyd'λeι, καvoιlικd, δeν θα iπρeπe να παταμe κd'τιυ απo υπeρηQανeια .'.''' Αυτo τα λξeι 6λα. Στηv αvα xelραs θ' kδoαη υπηρξe πρoβληματtoμos yια τo εd'v €πρe_ πe vα ακoλoυθηθe[ τo πoλυτoνικo oioτημα και η oρθoyραsικη dπoιfιη τoυ αυyγραQ!α (π.x' elve αvτl e[vαι) μιαg Kαι αυτd, απoτeλotιy αvαπooπασTα oτoιxetα τoυ iΦoυg τoυ. Πρυτd'v€υσ€ oμιυg η oκξΦη, oτι δeν θα (τρeπe vα ξev[ζeταt o veαρog αvαyvι[loτηS απo την μoρΦη τoυ κeιμ(voυ, δeδe μ€νoυ oτι η νeoλαlα elναι κiριog oκoπ69 και oτ6yog τoυ βιβλ[oυ. Εξ αλλoυ [oιυ9 τo [διo vα eπιθυμoioe KαL o συyyραΦζαs, αQo{ ακc>λoυθei μια θαυμαoτη oτμιτfι αQηγηnτικf1 δψoτικf1 γλeΔooα" ιδoτe τo κε[μeνo vα ylveι πρooιτo oe oλoυg, παρ'6τι o [διog ηταν ταυτoxρovα καL oιυατog yeιριoτηs τηs λoγιαs yλιlooαg (βλ€πe πρoλoyo α' €κδooηs). Στην ταρoioα iκδooη διορθtΔθηκαν και oριoμ€vα _τυτoyραQικd κυρiιυg_ ημαρτημ€vα τηSi α' €κδooηg. Για τηv eπιτυxτj €κδoαη τoυ αvα xeiραs τoμoυ oυv!βαλαv αρκeτo[, πρog Toυg oτoloυg αξiζeι o αναλoyoυν δημooιog iπαιvog: _ Στov αδeλQo Toυ συyyραQ€ιυg Παvαyuδτη, o oπoiog αnδιoτeλω7 μαS παρtoxε τηv αδeια Toυ Kαι o oπo[og δυoτυxιΔg πφoQατωg eξeδfiμηoe τoυ ματαioυ τotτoυ κooμoυ. Δικαιιοματικα η β'iκδooη αsιeριδueται oτη μvημη τoυ, eνιΔ oι πρooδoκieg πoυ elxe γΓ αυτ6 τo πovημα θα πραyμαToπoLηθoav oτo πoλλαπλαoιo. _ Στo Δ.Σ. τηs Δημoτικrjs Bιβλιoθfγκηs, δηλ. τov Πρ6eδρ6 Tη9 Κ. Παiλa Δ' Πτιυxo, τov κ' Παvαyu{tτη Σ. ΓeιυρyoiλLα, Tηv κ. Aικατeρ[vη Λeμπ{ ση και Tov K. Γeι[lρyιo Παvταζοπoυλo, oι oτotoι απeQααιoαv Tηv €Trαviκδoαη αvαθ€τoνταg σTov υπoyραQovτα τηv oλη eπιμiλe;"α τηs eκδ{ y€(υyραΦLKξg

oριoμ€vιυν

σ€ω9.

_ Σio Δημfγτριo Π. Poυταη _ Γeιυπovo, o oπotog μαs παρ€xeι μLα πρ()oιυπtκi1 μev, αλλα και eξoχωg λeπτoμeρeιακη ματιd τη9 μeταπoλeμι_

-8

κfig Μeooηvηg Toυ '5{) και '60. Me τηv oxeδov QιοτoyραQικη τoυ μvημη υπevθυμ[ζα σToυg μeyαλι)τeρoυg KαL παρoυoιdζeι oτoυg νeι{lT€ρoυ9 δυo δeκαeτieg <<αθιυoτητα9>> Tηg τoλeωg' _ Στo N(.κo Π. Po|ταη _ Δημoτικo υ:πd'λληλo, yLα Tηv παραδooη σ€ μαg τoυ πλoυoιoτατoυ, oπoυδαtoυ και eξαιρeτικd' απανioυ QιυτoyραQικoυ τoυ αρyeloυ, α7To To oπoio txeι ληQθei τo μeyαλiτeρo μ€ρos τιυν sωτoyραsιιδu. Επ[oηs oτov iδto yLα Tην oavταξη τoυ καταλoγoυ δημαρxclyτιυv ετιbv 1911- 1998. - Στηv oικoy€veια Χρovη yLα Tην eυyeνη παραyιΔρηoη oπανloυ πoλιr πτixoυ, τoυ Π€τρoυ Καλovαρoυ. _ Στα sιυτoyραQei'α των K.K. Aρτtμη Φανoi και ΑQι{lu Aθαvαoα τιυν oπo[_ ωv χρησLμoπoιηoαμe μικρo μ!ρos τιυv αρyetιυv.

_ Στo

ZιοyραQo _ oικovoμoλoγo κ. Niκo Παvαyιιυτoπoυλo για τηv eπl τoυτω καταoκeυη oe κd'ρβoυvo ταρααταoeιυv Toυ Poλoγιoi KαL Toυ

παλαιod Teλιυveloυ. _ Στov κ. Σταυρo Zαyκλακα γLα Tηv eυyevικη Toυ παραχι(lρηoη τoυ απoαπdoματog eμπoρικoi oδηyoi yLα Tη Meooηvη ζτoυs 19o5' _ Στην αveι/ιια Toυ συγyραQiωs και αvι[lτeρη υπdλληλo τoυ ΕoT κ. Γιoιr yιoiκα TριαvταQυλλiδη η oπotα eπιμeλfiθηκe τoυ eξαιρ€τoυ βιoyραQι_ κoi oημeuδματog Toυ oυγyραQ€α και oριoμ€νιοv διoρθιδoειυv' _ Στoυg oυμπoλiτeg μoυ πoυ μe eveθdρρυvαv vα πρoyιορηoιυ σTηv τTρooπαθeια, oταv καπoιeg ιδιoτξλeι€S KαL ανθριδπιvεg αδυuαμies eτeyel_ τeλικd μouo ρησαv να ματαιιΔαoυv Tη1/ !κδooη, πeτυyαlνovταg oμιυg τηv καθυoτtρηση Tηs. - Επioη9, θα f1μoυv υπoχρeos oe oπoιoν αvαyvιboτη αυμβαλλeι μ€ TLS: παρατηρfiαeιs τoυ πd,vιο oe eλλelιlseιg η τυxov παvτα καλoδexodμ€v€g oQαλματα τη9 παρo0oα9 eπανeκδooeιυλ, ιΔoτe vα αρθoυν oe μeλλo_ vτικη eπαv!κδooη. Γραι/lατe oτη διetθυvoη: Γιdvvηs Πλατdρog, Καπeταv Κρoμπα 37, 242 00 Μeαoηvη.

ΓIλNNHΣ ΙΙ. ΙΙΛλTλPoΣ ΑNTΙπPoΕΔPoΣ ΔHM. ΣΥMBoΥΛΙoΥ MAΘHMATΙΚoΣ

-9

Βιβλtα κ.λ.n. δημooιειiματα απ6 τα οno{α αντληoαμε oτoιyε{α γLα τηy ιoτορ[α τηe π6λεωq Mεoαηνηs 1oγ) APXEΙON AΓΩNoΣ. Eπlμελεfα Bouλ{q. 2ov) APxEΙoN EΓΓPAΦΩN AΓΩNoΣ. Ι. Θεoφαvfδη. 3ov) Eπrμελεfα APXEION EΓΓPAΦΩN YΠoYPΓEΙOY EΞΩTEPΙKΩN Π. KoNToΓIANNH. 4oγ) APXEION MAMOYKA. 5oν) BEH N. Xproτrανrκαf επrγραφαf Mεoαηvfαq. 6oγ) BΛΑΧOΓIANNH N. 'Aπαγτα. 7ov) BEΔΑNΙΔΙΩTΗ ΙEZEKΙΗΛ. Avdκδoτα dγγραφα Kαλαμιiταq. 8ov) BEΛANΙΔΙΩTH ΙEZEKΙΗΛ. Aγdκδoτα dγγραφα Καλαμιiτα. 9ov) BPETTOY MAΡINOY. Hμερoλ6μov 1909. 10ov) BΙKEΛA ΔΙ{M. H EMriq πρo τoυ 1821. 11ov) ΓEΔEΩN MANOYHΛ. Πατρrαρ11lκof Πfvακεg. 1-2ov) ΓOYNA ΘEoΔ. o Ιμβραriμ εv Mεoαtivη 1909. 1"3ov) ΓPΙTΣoΠoYΛoY TAΣΣOY. oρλωφlκιi. 14oν) ΔOYKAKH Δ. Mεooηvrακ6. 15ov) ΔPAΓOYMH N. Ιoτoρrκαf αvαμvrioεtg'. 16ov) ΔEΔΗΓΙANNH KANEΔΛOY. Aπoμvημovειiματα. 17oγ) EYΡΙπΙΔOY. Kρεoφ6vτηq. 18oγ) EΓΚYKΛOΠAΙΔΙKoN ΛEΞΙKON EΛEYΘEPOYΔAKH. 19ov) BAKΑΛoΠoYΛoY Γ. Γεωγραφfα 187ο. 20oγ) EKΘEΣΙΣ BENETOY ΠPOBΛEIITOY MAPΙNOY MΙKIEΛ. 22aν) ZΩΓPAΦOY Δ. ΙΣTOPΙA EΔΛ}ΙN. ΓEΩΡΓΙAΣ. 23ov) EΣTIA dτoq 1894. 24oν) ZAΦEΙPoΙΙoYΛoY Ι. Ap1rερεfq καl Πρori1ovτεq wτ6g τηq εv Tρrπ6λεl φυλακ{g. 25ov) KΑΛΛΙΓA ΠAYΛOY. Περf τηg εv Πελoπovγrioω Eveτoκρατfαq. 26ov) KANΔΗΛΩPOY TAKH. o αρματωλιαμ6q εv Πeλoπowlioω. 27oν) KAΡoΛΙΔΗ π. Σιiγμlovog Ιoτoρfα. 28ov) KoPYΔΛoY x. Π. oδorπoρικdv απ6 Πατρr5v εrg Kαλιiμαq. 29ov) KOKKΙNOY ΔΙoN. Ιαυoρfα Eλλ. Eπαvαoτ6oεωg. 30ov) KoΛoKoTPΩNH Θ. Δlηγ{oειg περf αuμβιivτωv 3].ov) KoΔoKoTPΩNH Ι. 'Eγγραφα Eλληv. Eπαγαoτdoεωg. 32ov) KoΛoKoTPΩNΗ Ι. Aπoμvηrovειiματα. 33ov) KONTOΓΙANNH Π. ol 'EMηvεq κατιi τo\r α' Pωoooτoυρκrκdv πdλεμoν. 34ov) LE QUIEN ORΙENT CΗRΙSTΙANUS. 35ov) ΔAMΠPOY ΣΠ. 'EκΘεolq Πρoβλdπτoυ Γραδεvfγoυ. 36oγ) ΛAMΠPOY ΣΠ. EκΘdoειq Bεvετcδv Πpoβλeπτc6v. 37ov) MANΘOY ΙΩ. Σuμφoρd καl αr1μαλωofα τou Mωρ6ωq. 38ov) MENTEΛΣΩN _ BΑPΘOΛNTY. Ιατoρfα

Eλληv. Eπαναoτdoεωg. 39ov) MEΛETΙOY MHTPoΠoΛΙToY

AΘHNΩN. Γεrογραφfα 1807. 4Oov) MΙΔΛEP oYiι\ΙΑλ{. Η Φραγκoκρατfα"εγ EMιiδι. 41οv) MΙΛΛEP oYiΛΙAM. H Toυρκfα καταρρdouoα.

42oν)

MΙΙTPΩA AΓΩNΙΣTΩN 1821. BΑΔΛΙANEΙOΣ BΙBΛΙOΘΙΙKH.

43ov) MOMΦEPATOY A. MεΘc6vη κα1 Koρc6vη.

44oν)

MOMΦEPATOY Α. or Παλαloλ6γol εv Πελoπowrioω. 45ov) MoΣxoBAKH M. To Δημ6orov Δfκαrov επf Touρκoκρατfαg'. 46ov) MEΓAΛΗ EΔΛHNΙKH EΓKYKΔOΠΑΙΔEΙA. 47oν) NΙKoΔAoY Π.

Broγραφfα Ιωo{φ Avδρoιiαηq. 48ov) oΙKoNoMoY M. Ιoτopfα Eλληvrκ{q Παλryγewεofαq. 49orr) ΠAΙΙANΔPEOY Γ. Mεoαrωvrκri Πeλoπ6wηooq. 5Ooν) IΙoΔYZΩΙΔoY _ KPEMOY. Γεvrκrj Ιoτoρfα. 51ov) ΠΑPAΣKEYoΠoYΛoY X. Παπαφλdoααq και Mαγrdκr. δ2ov) oMHPoY οΔYΣEΙA. 53ov) ΠAYΣANΙOY ΠEPΙ}ΙΓΗΣEΙΣ. 54ov) ΠoΔYBΙoY ΙΣTOPΙA. 55ov) ΠAΠAPPHΓO-ΠOYΛOY K. Ιoτoρfα EMηvlκori 'EΘvoυq. 56ov) ΠETPIΔOY AΘAN. Bloγραφfα ΙωΦφ Avδporiαηg. 57oγ) ΠETPΙΔOYAΘAN. Περf τωv μεoαrωvrκc5v πιiλεωv Αvδpofαηq καl Nηofoυ. 58ov) IΙETPΙΔOYΑΘAN. Σκιilα καr Bαorλrκ{ oδιiq. 59ov) ΠOYKEBΙΛΛ Φ. Ιoτoρfα τηζ αvαYs\rv{oεωg τηg Eλλdδog. 60ov) ΠOYKEBΙΛΛ Φ. Eλλιiδoq περrηγ{oεlq. 6Lov) ΦΑΓKE Ι. ol Eγετof εv Πελoπowlioω. 62ov) ΣΑTΩBPΙAN. oδolπoρtκ6v απ6 Παρroofωv εrg, Ιερoodλυμα. 63ov) ΣTPABΩNOΣ. Γεωγραφrκd. 64ov) ΣΑΘA K. H ToυρΙ<oΚρατouμdvη Eλλιiq. 65ov) ΣAΘA K. Δlofκησlq καr oρΥdvωσlξ τou Bεvdτrκoυ Kρdτoυg. 66ov) ΣAKEΔΔΑPΙOYM. H αvιiκτηorq, τoυ Mωpdωq υπ6 των Toriρκωv. 67ov) ΣAKEΔΛAPΙOY M. Η Πελoπ6wηooq κατd τηv δεuτdραv Toυpκoκρατfαγ. 68ov) ΣΠHΛΙΑΔoY N. Aπoμvημovειiματα. 69ov) ΣoYTΣoY ΑΛ.'Aπαvτα. 70ov) YπOMNIΙMA ΠEPΙ THΣ EN ETEΙ L770 EΙΣBoΛHΣ TΩN PΩΣΣΩN EN ΙΙEΛotΙoNN}ΙΣΩ, (Φrλfoτωp). 71oγ) YΨHΔΑNTOY KOMNHNOY. Tα μετιi την dλωolv.72oν) ΦPANTZH Γ. Xρovrκιiv. 73ov) ΦPANTZ}Ι

AMBP. Ιoτoρfα

τηξ αvαYεγvωμdvηq Eλλιiδoq. 74aν) TzΙBANoπoYΛoY Σ ΩKP. EMηvrκ{ Ιαυoρfα. 75ov) ΦΙΛΙΠπΙΔoY N. Eλληvrκ{ Ιoτoρfα. 76ov) XoΠΦ KAPoΛoY Ιαuopfα YΙ. 80 77ov) xPoNΙKoN MΩPEΩΣ Eλληvlκ6v κεfμεvov. 78ov) xPoNΙKoN

MΩPEΩΣ. Γαλλrκri παραλλαγ{ μτφ. Π. Kαλovιiρoυ.

,ξ9g^ -12

ΠPoΛoΓoΣ fo oτριilotμo τωv γεγov6τωv πou ouvαπτouv μtα nρωτoεioακτn l loτoρlκi oφiγnon, 6xεl nυξnμ6vεg ευ8ιivεg Ylα τo ouvτ6κτn

τng, δ16τl δεv τoυ δiδεl τo δlκαiωμo τng oπωoδiπoτε τoξl8ετioεωg τn€ ιiλng, δlα τnv lκovoπoinolv μtαs oυvi8oυg πλnρ6τnτog, αλλ6 τov υπoxρειilvεt vα υπnρετrion μoζιi με τnv ιoτoρlκtiv ovoφoρ6v καl τnv loτoρlκιlv αλi8εlαv κατ6 τρ6nov lκαvoπoιoιivτα τnv εξoγωγiv ωφελiμωv σUμπεραoμ6τωv αn6 τoug μεταγεvεoτ6ρous. To iργov oυτ6 αvτlλoμB6vεταl πos τts' 6τl παρouol6ζεl κ6πolov lδι6ζouoov δuoκoλiαv καl κρoτεi πιivτoτε περiφoBov τov συYγρoφiα τou, επi τou κoτ6 π6oov κατtiρ8ωoε vo ovαταπoκρl8i επoρκιilg εts τnv πρooπ68εlov τα6τnv, μoλov6τl γvωρiζεl καλirg 6τl, 6λλol μεταγεvioτερol' συvεxtilg 8α πρooiρxovταl εμπλouτ:oταi και δloρ8ωτoi, nρog τελεloπoinotv τoU 6ργoυ, x6ρtv τng πλnρ6τnτos κctl τns ωφελlμ6τnτos τωv loτoρlκcirv γvιiloεωv. Auτ6 εv τω κoτ6 δ0vαμlv, ελiφ8noov υπ' 6ψlv κατ6 τnv oιivταξlv τng παρoιiong.

Στo πρtilτo κεφ6λolo τns lΣToPlAΣ τHΣ ΠoΛEΩΣ TΗΣ MEΣΣHNΗΣ εκφρ6ζovταt κρioεlg, επi oρxoloλoγ:κιirv δεδoμ6vωv περi τns αρxol6τnτog τns π6λεω9. Στo δειiτερo, 6,τl loτoρlκ6 γεγov6τo κoτωρ8ιil8n vo oυλλεγoιiv, ovαγ6μεvα ε!s τoug xρ6voug μixρl τoυ 1459 (Buζαvτlvoi, Φρ6γκol, Δεonoτ6τov τoυ Mυoτρ6). Στo τρiτo κεφiλolo, τnv loτoρiα τng π6λεωs Kσ| τlg επoxig τng Touρκoκρατiog 1459- 182I, με εvδl6μεon noρεμBoλi τns Evετoκρoτiαg '1687- 1714. Στo τ6ταρτo' Tct τns σUμμετoxlig τng π6λεω9 oτn μεγ6λn μαs E8vlκrl επαvιioταon I82t-'1829. Aπ6 εκεi και niρα n loτoρiα μαg επixεl 8iolv olovεi xρov:κoιi. Στo πiμπτo κεφ6λαlo, αnαv8iζovτol γεγov6τα oφoριilvτo τo μεTεπovαoτoτlκ6 xρ6vlo τn€ Bαolλεiog τoυ 'o8ωvo κol τoυ Γεωργioυ, 6πω9 τo δlεφ6λoξε n πρ6oφατn nρoYovtκi μos παρ6δoon (1829 19Io). Στo iκτo κεφ6λαlo, γεγov6τα ovoγ6μεvα στnv πρoσωπικi"κυρiωg μvιiμn τoυ γρ6φovτos. -13

Πoλλ6 τωv εκτl8εμ6vωv γεγov6τωv, 6oα τouλ6xtoτov oτnρiζo_ vταt εls τnv γvιirolv τng nαραδ6oεωg κot τns μvriμng, πl8ov6v vo παρoυoι6ζoυv ελλεiψεlg δlκoloλoγnμivog oπ6 τo oo8εvig τωv ovΘρωπivωv δuvoτoτliτωv. Elg τnv περiπτωolv oυτiv, αg λ6Bn oφετnρiov κot os επlκoλεo8i o κ68ε ovαγvιioτng τα αv6λoγα πρooωπlκ6 τoυ oτolxεio πoραδ6oεωv κσl αvαμvιioεωv ιjroτε vo oυμπλnριilon τos αδuvαμiαg τou παρ6vτog BlBλiou. H μελiτn τng loτoρiαg εivol υπoxρiωolg διo π6vτα 6v8ρωπov, δ16τl n Eπloτriμn αυτri, μriτnρ πooιilv τωv Eπloτnμιilv '6xl μ6vov δlευκoλιivεl τnv oρ8iv κoτov6nolv π6ong φιioεωg τou επloτnτoιj αM6 καl εts τov κolvωvlκ6v Biov ωφελεi π6vτα 6v8ρωnov, δ16τl 6πω9 λ6γεl o oρx. ooφ69: <H toτoρio τolg μεv γαρ vε(rτiρo's τnv τωv γεγnρoκ6τωv περlnolεi oOvεoιv, τolg δI' nρεoBυτiρoIg πoλλαπλool6ζεt τnv υπ6ρxoυoov εμπε:ρiov. Kol τolg μεv lδlιilταg αξioυg εuδαlμovios πoρoσκεu6ζεl, τoug δε nγoυμivoυg τω δlα τnq δ6ξng o8ovoτloμ<il πρoτρ6πεl τolg καλλiστols' τωv 6ργωv επlxεl_ ρεiv. (Δl6δωρos Σlκελιilτng BlBλ. A'. !- l).

N% -14

ΙΣToΡΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

H MEΣΣHNΙ{

ΙζATΑ ToYΣ APxAΙoYΣ

xPoNoΣ

Mεoαrivη κατd τηv αpγαr6τητα, Θα πρ6πεr vα εfvαι αoφαλfατατα τo 1ωρfov Δfμvαr, τo oπofoγ αvαφdρoυv or αρ1αfor Γeοrγριiφol. o Παυoαvfαq π.x. (130_190 μ.X.) 4.31.3, γριiφεr oτrq Περrηγrioεrg τou "Mεoαηvrακd: "...doτι δ' εv τη μεooγαfω κ6μη Kαλ6μαr και 1ωpfov Λfμvαr. Ev αυτ16 Δ;μvdτιδog rερ6v dατl Aρτdμlδoq". Eπfαηq κl o Πoλιiβιoq oτα 2L7 μ.Χ. (v. 92. 4.) αvαφdρεr κr αυτ69 κc5μηv Kαλιiμαg καr 1ωρfov Δfμvαl, πoυ τo πρooδloρfζεr κdπoυ κovτd oτov Πιiμroo. o Παυoαvfαq αvαφ6ρεl εγ (ruvεxεfα, dνα δειiτεpo rεριi τηq Λrμvdτrδoq: .,...'Eαυrv επf τolq 6potg τηq Mεooηvfαg lερ6v Aρτdμrδoq καλouμdvηq Λrμv6τlδog, μετεf11ov δ' αυτoιi μ6vor Δωριdων, or τε Mεααlivιot Kαt Λακεδαrμ6vror". Η αημερrvri Kαλαμιiτα δεv d1εr η1σoη με τηv αp1αfαv κr6μηv "Kαλιiμαr". Η αηrερlvli Kαλαμιiτα βρfακεταr ατη Θfαη ι5πoυ υπriρ11αv αr αρyαfαr Φηραη (παvdρ1αrα πιiλlq πoυ τηγ αvαφdρεr κr o'oμηρog crτη Δ' Pαψωδfα, 488_9 αεfyo). o Παυoαvfαg δfvεl oαφεfq απoαι6oεrq, απd αρyαfαg Θoυρfαg, αρ1αfαq Aβfαq Ιζα1 τηζ Θαλιiooηg, dτor πoυ τoπoΘeτεf τηv Kαλαμιiτα ακρlβ16ζ erq την Θdoιv των Φηρc6v { Φερc6v. o Στρ6βωγαζ στα 65_7 μ.X. εfναr αK6μη oαφdoτερog: "παρd Φηρ,ic εκβdλλει Ndδωv δlα τηg Λακωνrκrig". ΠρooΘ6τεr dτor μα πληρoφoρfα ακ6μη, 6τr αr Φry>αζ η αημερrv{ Kαλαμι1τα βproκ6ταv αro dδαφoq τηg επrκρατεfαq τηq Λακεδαfμovαg, τ6τε. Δw {ταv Mεoαηνfα. Δυτrκ6τερα ιiρα βρlακ6vτouοαv τdτε τα αιivoρα Mεoαηvfαg καr Λακωvfαq. Kατιi τo ooφ6 KαΘηYητ{ N. Πoλfτη, η Kαλαμιiτα πriρε τo 6voμ6 τηg γιjρω oτα 1000 μ.Χ., καr ovoμdoτηκε Kαλαμdτα απ6 6vα γαd τηg Παvαγfαg τηg Kαλoμιiταg πoυ ιrπ{ργε εκεζ 6πωq δrιiβαoε oε κdπoιa βιβλroΘ{κη τoυ εξωτερrκoιi, πoυ αvαφdρεt. To fδro βεβαrrivεl1ζα1o N. Bdηq. 'Eτor υπdρ1εr πρ6β\μα Yrα τηv αρxαroλoμκli Eπlατriμη. Πoυ βρrακ6vτoυoαv "εv τη μεooγαfω η κ6μη "Kαλdμαr" κα1 τo 1ωρfov "Λfμvαl)r.

-15

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ To Θdμα απηη16ληαε πoλιi, αρκετoιig, εrδrκoιiq επιoτliμovεq, Kαι or Yv6μeg Ylα τo Θ6μα αυτ6 εδrμiζoντo. o αρ11αιoλ6γoq Poq επdμεvε dτr τo ;ωρfov Λfμvαι πρdπεr να {ταv κdπou oτην Αλαγωvfα, ouγκεκρrμσrα oτo 1ωρrd "B6λυμvoξ" (τcδρα λσγeταl B6λυμoq) εκεf πro πdρα ατo Movααcripι τηq Παvαγfαg τηq Boλυμιc5τιoo'αq. Kατιi τη Yvc6μη τoυ τo 6voμα B6λυμvog, εfvαr α;ετrκτiv με τo γερμαvrκ6v HOOHSENSDΑMΡ πoυ oημαfvεr oBωΙδoλfμvη". Tηv eκδo1ri αυτ{ δεv Θεωρεf ooβαρ{ o ooφ69 αρyαroλdγog Toorivταq ("Eoτfα" T6μ. A', 1894 oελ. 7). Kαr ιiλλor αp11αlολ6γor ιη1uρfζovταl, 6τt εκεf Θα πρdπεt vα liτo τo rερ6v τηg Δrμvιiτιδog Aρτdμlδoq, δ16τι τdxα κατd τηv roτoρfαv ευρfoκετo τoιiτo εrζ τα oιivoρα(;) τηg Λακωvfαq _ Mεooηvfαq, Κα1 o Kouγdαg loiguρfζεταr 6τr ευρriκαv εκεf τρrγωvικoriq λfΘoυq, oρ6αημα τ61α πoυ πρdπεr vα πιαυoπorotiv αυτ6. (Kατd τov κorv6 εoρτααμ6 oτo lερ6 τηq λμvιiτrδoq, oτα 734 π.X. Σπαρτrdτεq YιΙrαrκovτυμdvor 6ρπαξαv κoπdλεq τηq Mεo'αηvfαq πoυ εfyαv dρΘer ατηv παvliγυρη, ri Mεoo{νror vεαρof ιiρπαξαv κoρfτoια τηq Σπιiρτηq πoυ riρθαv vα πρoσκιrv{oouv. Kr' αυτ6 ατd_ Θηκε η αφoρμΙi τoυ πρc6τoυ Mεoαηvrακoιi Πoλdμou). Eπf πλdov o Pog βεβαr6vει dτr oτo βιiΘpo εvdq, κατεoτραμμdvoυ αγιiλματoq, δ16βαoε τηv eπrγραφri: .,Ιoιivrov τoγ Δακεδαrμ6vιov εν Kαλιiμαrq τελεuττiσoVΤ(l>)r καl βεβαιc6vεr dτr εκεf riτo τdxα τo vεKρoταφεfov τηg κc6μηq .Kαλdμαr,. Me τη Υv6μη τoυ Pog αuμφrivηoαv κr' o Kofρτloξ, o Koιrγdαq καl μερrκof ιiMor επroτ{μoνεg,. AvτfΘετα o ooφ69 αρ1αroλ6γoq ξκ, καr o ooφ6τατo9, Toοrivταq μαζf με dMoυg, Θεωρofv λfαv απfΘαvη τηv εκδoμi αυτri, δlιiτr αυηpfζεταt σε εoφαλμdvεg υπoΘdoerg' καr δεv δικαloλoγεf vα βρfακeταl τo rερd τηq Λlμvιiτlδoq Aρτdμrδoq ατα βoυvιi, κι 61r ατlq, πλofolεq λfμvεq κα1 στα τερdατrα dλη τou Kιiμπoυ. Σuyκεκρrμdvα or αvωτdρω ιrπooτηpfζouv 6τr τo 1ωρfov .Λfμvαr" καr η κ6μη "Kαλ6μαι", καΘrig καr τo leρdv τηq Λrμvdτlδoq Aρτdμrδoq, πρdπεr vα efvαι κdπoυ γιiρω oτo Nηof καr αt *Kαλιiμαι" πρdπεr vα βρfακovταΙ (εv τη μεooγαfω", κovτd στo σημερ1vιi yωρr6 Kαλιiμl. Moλovdτr τoπωvιiμrα Λfμvαr, μπoρεf vα υπriρξαv Kαl σEα oρεrvd και αvαφ6ρovτα1 κα1 o' dλλα μdρη lεριi τηg Λlμvιiτlδog Aρτdμrδog foωg επωvoμαζιfμεvα, <iμωq δεδoμdvoυ 6τl *o Nσδcογ" κατd τov Στρ6βωvα, nρdεr δrα τηq Δακωvrκrig,, δsv εfγαr διrvατ6v τo rερ<i πoυ βριακ6ταv τ6τε oτα αιivoρα Mεooηvfαζ Λακωvfαg vα ευρfoκετo ανατoλrκcδq τou Ndδovτog,, καr μdλroτα σΕα βoιrvιi. Kαr εfvαr λoμκ6τερη η γvr5μη τωv ξκ, Tαoιivτα κ.λ.π. 6τr τo lερ6 τηg Λrμvιiτrδoq καr η κc6μη "Kαλιiμαr" με τo 1rορfov .Λfμγαr, Θα {oαv oε yc6ρoυq πoυ αφΘovoιioαv τα τερdoτrα dλη, τα καλιiμrα, or λfμvεq Ι(αl τo κuv{γr dφΘovα π6vτα στouζ βιiλτouq τηq Mακαρfαg. Efvαl πρoφαvriq η oρΘ6τητα τηζ Yv6μηζ τωv αρyαroλ6-

-16

tΣToPΙA THΣ MΕΣΣΗNHΣ Yωv πoυ τoπoΘeτofv τlq "Λfμvεq) Kαt ταζ "Kαλ6μαq" KdτΙoυ Kovτd σEη Mεoolivη ΚΦ fσωξ κoγτd στo xωρ16 Kαλιiμr. Γrα τo y<5ρo αυτ6v τηg Mακαρfαq o Eυριπfδηζ στov "Kρεoφ<ivτη" γρ6φεr: μυρtoιξ ν dμααι, "κατd.ρρυτoν

rcατ

βoυof και πoιμ6oτν ευβοτωτ6την

oιjτ" ε\, πι'oαdoι 16εiμματoq δυoyεiμερoν, oιjτ' ειl τεθρtπoτq ηλioυ Θερμιiν d.yαν"

καr o Nηorcδτηq Kαθηγητ{q Aδαμαvτfoυ τo μεταφριiζεr oε: Χiλια νερd δρoodτα την πoτiζoυν και yoρτd,ρι d,φθoνo Θα βρoυν τα βc6δια, oι βoorcoi πdνοl oττ1ν 6μoρφη ycδρα, πoυ δεν την παyc6νoυν τo yειμcΔνα oι dνεμoι odτε ην καtιlε oι Θερμεs τoυ ιiλιoυ α16τiδεq". Tα βoυβιiλrα ζoιioαv oτα βαλτc6δη μdρη KαΙ τoUζ Nηorcbτεq παλrd, απ6 τα πoλλι1 κoπdδrα βoυβιiλlα πoυ dτρeφαv τoυq ov6μαζαv "βoυκ6_ λouq,. o Σατωμπρrdγ oτα 1809 περfπoυ 6ταν πσραoε απ6 τo voτr6τερo τμ{μα τηq Mακαpfαg τo πρoζ τη θdλαooα, κdπou oτη "Mπoιiκα", YPdπoυ τoυ dκαvε η φεΙ στo o0δorπoρrκ6, τoυ πoλλιi Ylα τηv κατιiπληξη πλoυoι6τατη παρoυofα υδρoβfωv πoυλrc6v καr κιΙvηYfoυ oτo ;cδρo αυτ6v. Φαfvεταr ιiρα βdβαrov 6τr τo 1cορfov "Λfμvαr" τωv αρ1αfωv εfvαr η Mεααrivη Kαl σιΙ\rεπIκoυρεf o' αυτ6 η πλry>oφoρfα τou Πετpfδη "ΠαPvαoo6g, 1_877 oελ. 7 6τl καΘ' <5ληv την Bυζαvτrv{v περfoδov, η Mεoo{vη ελdγετo "Δrμvoxr6ρι". Aκ6μη δε και Φμερα, τo παλαι<iτερo τμliμα τηg πιfλεωq, 6πoυ o αρyαfoq να69 τoυ Aγfoυ Δηrητρfoυ, λdγεταr κατd παραφθoρ6v Λιμo;cδρt. 'ooov αφoριi τα lερd τηq Δrμvιiτrδoq Aρτdμrδoq, τo dvα dπωq μαρτυλfγo ρef o Παυoαvfαg {τo κdπoυ κovτd oτrg πηγ6q τoυ Aγfoυ Φλc6ρoυ, αημεριvli κovτd oτη κιiπoυ τo dλλo κα1 ΙΘc6μη, τηv δυτικ6τερα, πPoξ Mεoolivη, 6πoυ εγ6νετo καr η λlτιivευorζ τoυ αγιiλματoq κα1 τωv rερc6v αuμβ6λωv τηq Θειig, και η μεγιiλη παvriyuρlq τωv Δακεδαιμovfωv και Mεooηvfων oμoιi, εrζ, τα τ6τε oι5voρα τCδv διio επrκρατeιcδν, ιiπωg, αvατωv rερc5v αγαλμιiφdρει o Στριiβωv κ.λ.π. o τρ6πoq τωv λrταvειiσεωv τρdπov επrκαΘ' 6μorov καr η τωv τωγ Θεc6v κλπ. μεταξl5 διio vαriv, oτρoφd, {ταv αuv{Θηq τρ6πoq δrεξαγωγriq τηg λατρεfαζ εrξ, τo\Ι αρ1αfov_ελληvrκ6v κ6αμov. (Eλευofνrα, oρφrκιi ΣαμoΘριiκηq, κλπ") oμordζεr δε τofτo κιiπωq με τηv τωplvriv μεταφoριiv τηg lεp6q εlκ6voq τηg' Παvαγfαq απ6 Bouλκdvoυ εrg, Mεoαtivηv. Πoλλdq αuv{Θεrεg των λατρευτrκc6v τfπωv τωv αρ1αfωv, δlετriρη_ ααv μdμlt τc6ρα or NεodMηvεc (π.x. τα (εσπερrvd" (σ-περv6) 6πωq τα

-17

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNHΣ fφτrα1vαv or αρyαfoι, με τo oιτιiρl τηq Δ{μητρoq καr τoυq .κdκoυqρoi(κouκoιiτοrα τoυ ρoδroιi πou 6δωoε o Πλoιiτωvαg vα φιiεr η Πeρoeνα τov πdvcο κ6αμo), κλπ., ακρlβcbq 6πο19, τα λεlφ6νη γrα ξεγιioer μdλl τoυργolioαv στoυq vαoιig or αργαfot -E},ληvεq. Kαr πoλλd dMα λατρευ_ τlκιi dΘrμα τωv αρyαfωv πρoγ6vωv, δreτ{ρηoαv or vεc6τερoι. Avαφoρrκιi με τo δριiμo πou oαφriq αvαφ6ρεr o -oμηρoq (Pαψωδfα Δ' oδιiooεrαg oτfyor 480_497), πoυ Θα πρdπεr vα υπliρ1ε μeταξli Πιiλoυ καl Σπιiρτηq, μdoω Φry>c6v (Kαλαμ6ταq), πoMof dyouv τη γvc5μη 6τr αυτ69, Θα {ταve παραλrακ69 πρoζ τo μdρog μdΧρr τωv Φηρr6v, καr Θα περvoιioε απ6 τηv Nηαrc5τικη παραλfα. H παριiδoαη καr πληροφoρfεq μιλoιiv γrα πετρc6ματα τρoκλoλrΘrκd πou υπιiργoυv, επrπdδoυ σxliματoξ Kαr oτεv6μακρα σαγ δρ6μoq, ακεπααμdvα απd τov ιiμμo τηq παραλfαq. Aυτ6 or vτ6πror τα λdvε τc6ρα "τρriκλεξ), Kαl φαfvεταr πωq πtΘαv6v, περvoιjv κιiπoυ κovτ6, foοrq εμπρ<iq απ6 τo παλαr<i κτfρro τoυ Tελωvεfou τηq Mπoιiκαq. Mrα dρειrvα δεv Θα {ταv ιiη1ημη. Πιivτωg κατd τα 1936 ιiταγ εγfvovτo τα dργα εκβαθfvoεωg, καr δrαπλατιivoεωg, τωv εκβoλc5v τoυ Παμf_ σoU, o τ6τε Δ{μαρxog Mryιiληg Πoλuδofρηq, πoυ εf1ε εκεf κovτd κτr!μα, μoυ σλεγε 6τr or βυΘυκ6ρol τραβoιioαv απ6 τα ρηxd, μeρrκdq πλιiκεq πdτρrvεg και κυλrvδρrκσg καl κoμμιiτlα μdρμαρα λαξεμdvα. M6vη πηγli πoυ μαq πληρoφoρεf YΙα τo δριiμo αυτ6v, εfvαr o 'oμηρoζ, o oπofog Ylα τιξ YεωYραφΙKdq πλry>oφopfεg πoυ δfνεr δεv dyεl γεwrioεl αιrv{Θωg αμφlβoλiεq. Συγκεκρrμdvα μαq λdεl τα εξiq, κατd τηv εξαfρeτη μετιiφρααη τoυ Eφταλrc5τη: d.q,,

Πα oτ' δριo αμd.ξι αν6βηκε o Tη)iμαyoζ' ιcαι δiπλα, o ιiροlαg Πειoioτρατoq, τα yαλινd'ρια πr[ρε, ι{ατ τ' d,λoyα

μαoτiyωoε' Πρ6Θυμ' αυτd. πετd,ξαy oτoυg κd,μπoυq, πioω αφliνoνταq την αψηλf την Πιiλo. Πα ατα λαιμd, τoυζ o ζυy6ζ, oλημερiq κινoιioε'

μα o riλιog oα βαoflεψε ιcι' απ6oκιωναν oι δρ6μoι, oτιq ΦΦεe oταματrfoανε' oτoυ ξακoυoτoτj Διorcλ6α, πoυ rfτανε yυι69 τ' oρoiλnγoυ, και τ' Aλφειoδ ιiταν yrc6νι. Eκεi ξενιi16τησαν' κι αυτ6q φλ6ξa'α τoυq, δι!jgτη' 'Eφεξ' η ρoδoδd'γτυλ1, τ4ξ νιiyταq' κ6ρη, αυyo6λα, η ζ6ψανε, κι ανεβιiκανε oτ' ωρι6φαντo τ' αμd'ξτ,

rcι αφlfκανε τα ξcδΘυρα τoυ βoυερoιi τoυ π6ρyoυ. Δiνει βττoιd' oτ' αλιiyατα κι' αυτd yoρyoπετιiξαν, κ' iοια oτoυq, κdμπoυξ τoυζ oπαρτodg περd'oανε πετc6νταg, και δρ6μo rc6ψανε πoλιiν, με ην oρμΙiν πoυ πιiραν. Κ| 6yειρ' o ιiλιoq τo βραδιi κτ απ6oκιαoαν oι δρ6μoι...".

-18

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNFΙΣ Πro vαrρfg oτo oτfγo 322_324 κατd τov fδro μεταφραoτri o Bαorληιiq Πιiλoυ Ndoτωραg,, ρωτdεr τov Tηλdμαxo, πr6q πρoτrμd.εr vα πdη oτη

τηq

Σπιiρτη:

συ'tτρoφιd' αoυ, "Tρdβα με τo καρdβι σoυ rcαι με ι[ αν πρoτιμdg απ6 oτερηd., να αλ6yατα κι' αμd,ξι...'

Παρεμβαfvεr στη ouvoμlλfα η AΘηv6 καr λdγer (oτf;oq 369_370).

"M' αμd'ξι o yυι6g σoυ αξ πdη τoν, κι' αλ6yατα τoυ δiνειq,, τα πιo α}"αφριd, oτo τρ{ξιμo' τα, πιo yερd στα π6δια".

Ομry>oq βdβαια εfvαr αξ16πrαυη πηγli, αλλ6 ol περrηγητ69 πoυ πdραoαν λfγα μ16νrα μετd Χριoτ6v , o Πλfvroq, o Στριiβων, o Παυoαvfαg, o Πoλriβιoq, δeγ κdvouv λ6γo περf τoυ oμηprκori δρ6μoυ. Trδρα βdβαrα o'oμηρog απd11εr απιi αυτoιig πιivω απιi 600-80ο μrdvrα, καr αoφαλc6q αεo δrdoτημα αυτd Θα ακεπdαυηκε απ6 τηv ιiμμo o παραλrακιiq δριfμoq. 'Ιαωq καvdvα vεc6τερo ατoryefo vα δrαφωτfαη κdπoτε τo Θdμα αυτ<i.

S 2 -19

ΙΣΤoPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

MEΣAΙΩNΙKOI xPoNoΙ ff Ι..l

Pωμαiκri Kυρrαρfα ατη Mεoαηvfα, δlαrρefταr oε διio πeρr6δoυq. Στηv πρc5τη, τη Bυζαvτrv{, πoυ κρdτηoε απd τα 350 μ.X. μdμlr τα 1206, καr στη Φραγκoκρατfα, πoυ δrα_ τrylriΘηκε απ6 τα 1206 6ωq τα 1410. Γrα τηv πρr5τη περfoδo πoλλd πρdyματα δεv μαq διαφriλαξαv o1 tστoρικdq πηγdg, εvcδ γrα τη δεriτερη η loτoρfα τoυ Nηoloιi κdπωq επrακrdεπo11li αυτri πoυ δlαδdyεταl τη

στη1ζε απ6 τηv πρoβoλ{ τωγ εvτ6vωv γeγov6τωv, πoυ δlαδραματfατηκαv στrξ, o11υρωμdvεg γειτovrκdg π6λεlq κατιi τηv ταραycδδη αuτd

περfoδo.

Kατιi τηv επo11τi τηq πρr5τηg Bυζαvτlvrig κυρrαρyfαg, τo μtκρ6 π6λrαμα Δfμναι ευρlακdμcvo.στo κσvτρo τηg μακιiρlαg πεδldδoq, 6πoυ τo dδαφoq εμπλoυτrαμdvo μe τα γoυλfαματα τoυ Παμfοoυ πρocrφdρεταr γrα τη γeωργfα, or dφΘovor βιiλτoι για κoπdδrα βoυβαλc5v, καl τα πλoriorα λεrβιiδια γlα κoπιiδrα πρoβ<iταrv, αρ11fζει vα παfρvεr μiα απoυδαfα orκoνoμrκli αv6πτυξη. Στηv αv6πτυξη αυτri αuvετdλεoε κuρfωq μlα εμπdδωση τηq τιiξεωq, πoυ 6βαλλαv ot Bυζαvτrvof Toπdpyαr, εγκαΘrατr6vταq αυα γιiρω oρεrvd, oτρατειiματα τηζ Aυτoκρατoρfαg με τιq orκoγdvεrdg τoug,. -Eξω απι5 τα oτρατoτ6πrα αυτd, oργιivωααv Kαr τrq' "Touρμαxfεg τηq Παραλfoυ,, μlα στρατlωτlKli υπηρεαfα πoυ αvτΙμετc6πrζε τlq αuyvdq επιδρoμdg τωv πεlpατc6ν, πoυ ελυμαfvovτo τ6τε τα μεσoYεlακιi παρdλtα. oι πεrρατdq πoυ αφΘovoιiααγ τα μ>6vrα αuτιi αυη Mεo6γero dκαvαv αuv{Θωq vuκτeρrνdg αrφvrδrαoτrκdq επlδρoμdg, καr dρπαζαv 6τι εriρισKαv, ρoιixα, τρ6φrμα μ>liματα και ανΘρc5πoυq πoυ τoυg πoυλoιioαv γrα δofλoυq o'τα ακλαβoπdζαρα τηq Aφρlκliq rζαr τηξ, Aofαg. Γrα τo λιiγo αυτ6 o κ6αμoq τραβlc5ταvε πρoξ τα oρειvd yωρlιi κoντd στα στρατoτ6πrα Kαι στoυq Kλεloouρdρxεξ,, πoU απdδrδαv αoφdλεια καr τ6ξη, { στιξ κovτrvdq o1υρωμdvεg πoλrτεfεq, αλλιi δεv {τo διrvατdv vα εγκαταλεlφΘ{ καl o πλoιiorog κdμπog τηg Mακαρfαg, πoυ eξαoφdλrζε με τη γεωργfα Kαr τηv κτηvoτρoφfα, τη αuvτriρηαη τoυ πληΘuαμoιi τoυ δrαμερfαματoq. Aυτ6q {ταv κr o λ6γoq πou δtατryr{Θηκε μoλov6τr αvoyriρωτo πdvτoτε, dvα oημαvτrκ6 π6λrαμα rζαταμεσfg, τoυ v6τroυ Meoαηvrακoιi κιiμπoυ.

-20

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Bαoικιi βdβαrα τo π6λrαμα αυτd περrωρiζeτo oτo παλα16 Δμvo1c5ρr πoυ αriμερα κατιi παραφΘoρ6v ovoμdζεταr Λ'ιμo16ρr. Aπεfγε αυτ6 3,5 xιλlιiμετρα περfπoυ απd τη Θdλαooα, Kαr η απ6oτααη αuτli παρεfxε κdπoια ευydρεια vα πρoλιiβoιry vα .αvτεπrτεΘofv f vα κλεfooυv τo δριiμo συouq επr'δρoμεfq, or μιiγrμor κdτoικor με τoυq Toυρμd.ρ1εq τηg Παραλfoυ. Tηv fδrα Yv6μη γ1α τηv παλα16τητα τoυ Λrμoyωproιi, αvαφ6ρεr κr.o Πετρiδηq αυo 6ρΘρo τoυ, "περf τωv εv Mεooηvfα Mεoαrωvrκcδv π6λεωv Avδρofoηq καl Nηofoυ", Παρvαoo6q. Tdμ. (Ι) 6πoυ αvαφdρεl καl Yια τov εκεf παλα16 vα6 τoυ Aγ. Δημητρfoυ. o fδιoq γρdφεl 6τr πro μακρυιi oτo εκκληofδlo τηg Aγ. Παραακευriq, βρdΘηκαv επr_ Ypαφdc δυoαvdyvωσEεξ' Kαl μloooβυαμdvεq. 'Ι1vη oικιαμori παλη6, κovτd oτη Mεoolivη βρdθηκαv πρoq τo σΙIμε_ ρrν6 δp6μo τηq Mπofκαζ, στo λoφfoκo πoυ efvαι απdvαvτr ατo περιβ6_ λr τoυ Χfvoυ, στηv αYρoτικri Θdαη πoυ λdγεταr "λεrvof τoυ Δeαπ6τη", o oπofoq φαfvεται dτt εγκαταλεfφΘηκε κατd τα ταραγμdvα αυτd μ>6vrα. Kατd τoγ Πετρfδη κλπ. γιiρω oτα 400 μ.Χ. or ΓιiτΘol τoυ Αλλd.ρr1ou, κατd τηv επrδρoμlκli δrιiβααri τoυζ πρoq τηv Ιταλfα, περvc6vταq κατdστρεΨαv Kαr τηv αρ11αfα π6λη τηg Mεoαlivηq oτηv ΙΘc5μη, καr απ6 πρ6σφιΙYεq τηq αρ1αfαq Mεoo'livηζ καr d.Moυq,, κατd τov Δoυκιiκηv ("Mεoαηvtακιi" 1906) απolκfoτηκε η τωριvli π6λtg,, πoυ ovoμdσEηκε τ6τε Ndα Mεoαlivη, ri foωq κω Meoo{vη απλtδq. H π6λlq αuτli υπ6 τo vdo τηg, ιivoμα, φαfvεταr πωq πpo6δευoε πoλιi. Kατ6 τoν Δoυκιiκηv ef1ε δrκ{ τηg Eπroκoπd καr αvαφdρovταr Eπfoκoπor Mεoαrivηq o Αλ6ξαvδρoξ σ6α 747, νπoγραμμ6voq 6τor ατη Σαρδlκli Σιivoδo, o AΘαvdαroq υπoγραφιiμεγoξ, oτηv Δ' oικoυμarrκri Σrivoδo, o Ιωιiwηq uπoγραφ6μeνog' κατd τηv Σιivoδov τηq Eφdoooυ, o Φfλrππog πoυ υπoYρdφεταl oτη Σrivoδo τou Buζαvτfoυ τo dτoq 879, o Ιωιiwηq υπoγραφ6μevoq σEα 1147 oτη Σιivoδo (κατιi τηg αlρ6oeωq τωv Boyyoμfλωv) καl τdλoζ o Mαλαγfαξ υπoYραφdμεvoq κdπoυ αυα 1317. To γεγovιiq, 6τι or πλryloφoρfεq αυτdq επrβεβαrc5vovταl στo dγκυρo εκκληorαoτrκ6 περroδrκ6 "Eκκληorααυrκ6q Φιiρoq" τ6μo9, B' oελiq 340_342, με τo ιiρΘρo "KατdλoYog Eπlακ6πcοv Mεooliνηq καr Avδρofαηq", 6πω9, και τo γεγovιiq 6τι μετιi ταιiτα δεv ξαναiiπoγριiφovται αεα ελληvrκd, επfακoπol Mεoαrivηg,, δl<iτl η Eπloκoπri αυτri μiρω αυα 1300 μετεφdρΘη αuηv Avδρorioα υπd τov τfτλo "Avδρoιiαηq", βεβαrc6voιrv dτr δev πρ6κεlταr περf τηg Ιταλrκ{g Mεoαrivηq αλλd περf τoυ Nηoroιi. Tη μετdΘεαη αυτri βεβαrc6γεr κr o LE QUIEN oτo ORΙENS C}ΙRΙSTΙΑNUS, T6μ. B' oελfq 195, γρ6φovταq πeρf τoυ Πατρrdργou AΘαναοfoυ τoυ εξ Avδρorioηq πoυ dζr1oε γliρω ατα 1"300 <iτl "Πρoτdξεr Bαolλrκ{ καr Ψliφω Σιrvoδlκ{ τηv Eαυτoιi πατρfδα Avδρoιioαv, Eπroκoπli ετfμηoεv Kαr τη Mητρoπ6λει Movεμβαofαg υπoτdoεoΘαr". Aργ6τερα με τov eπorκrαμ6 τηg Avδρofαηq απoκλεroτrκd ηiεδ6ν απ6 Toιiρκoυg, κατd τηv περfoδo τηζ Toυρκoκρατfαg η επrακoπri

-21

ΙΣToΡΙA TΙ-ΙΣ MΕΣΣFΙNFΙΣ Avδρoιioηq eγκαταoτdθηκε ξαv6 oτη Mεoolivη 6πoυ τo τελευταfo κτri_ ρto τηξ Eπrακoπrig κλπ. riταv dvα oερdγι πoυ o16ζεταr καr αiμερα ερε1_ πωμdvo, τoυ Kωvoταvτrνiδη πou λ6νe, απdvαvτr oτo απfτr τoυ πoτo-

To olκ6αημo τωv Mελooηvιilv -

Mελoαoυργιilv Bυζαwlvιilv oρ16ιπωv τηg Mεooηviαg

πoυ εi;1αv ακηδεατfoυ με Toυξ Koμvηvo6q.

Θυρε69 τoυg βρloκ6ταv

ατηv Πιiλη

τoυ Mελoo6πυρYoU.

πoroιi Θ. ΣακεMαρoπoιiλoυ, {δη κατoικoιiμεvo απ6 τov κ. Παv. Πoλυδoriρη. To 6voμα Mεoο'rivη ξαvαδ6Θηκe εμμdoωq oτηv πι5λη με τo Bαorλrκ6 Δrιiταγμα τoυ 6τoυ9 1833 με τoν oρroμ6 τηq ωq ιiνω dδραq τηq Eπrακoπ{q Mεoαdvηq. H oρroτrκoπofηαη dγrvε με B.Δ. τoυ ]-867' Kατιi τηv περfoδo ΙΙoυ lσtoρofμε τcδρα 350_1206, διorκoιioαv τoγ τ6πo δrιiφoρεq lοyυρdq βυζαvτlvdg orκoγdvεrεg, or oπoiεq μαζl5 με τrq Movdq εfγαv τα μεγιiλα τorφλfκrα. Elδrκ<iτερα αrη N6τrα Mεooηvfα πdραoαv lαyuρ<iτατoι βυζαvτfvot ιipyovτεg ol Mαuρoζoriμηδεg, απ6 τo <ivoμα τωv oπofωv λεγιiταv Mαυρoζoιiμεvαg, dvαg, παραπιiταμoξ τoυ Παμfαoυ (Παπαpρηγ6πouλoξ) κα1 oΙ Mελrooηvof. or Mεληooιvof {ταv ouμπdΘερor με τηv αυτoKρατoρrκli orκoγdvεrα τωv Koμvηvcδv, καr εf1αv για orκ6oημ6 τoυq dvα δlκdφαλo αετ6 πoυ πατoιioε o' dvα μrκρdτερo Θυρe6, πoυ εrκ6vtζε oτη μdο'η 3 καμπ6vε9 (σμβλημα τωv Koμvηvr5v) καr μipω _ yιiρω 4 μεγιiλεqμfλlooεq. Aπ6 τo Θυρεδ αυτdv or vτ6πror τoυg dβγαλαv απ6 Mελrααηvoιiq, Mελrooυργolig. Aυτof φαfvεταr dyτroαv καr dναv μεσαΙωvlκoιi τriπou πιiργo με γλυπτ6 Θυρε6 πηv εfooδo, στo Nηof oτηv Θdαη "πqγηYuρfoτρα,, τov oπofo επfoημα ov6μαζαv Meλfπυργo κr o λα6q Mελroo<iπυργo. o Πιiργoq αυτ69 Θα πρd-

-22

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNHΣ πεr \rα xτfσυηKε Υtiρω πα 950, καl τα εpεfπrιi τou καταCπριiφηκαv oτα 1770 κατιi τηv επαvdαταση τoυ oρλcδφ, 6πωq oτo α;ετrκ6 κεφdλαιo Θ'

αvαφdρoυμε. -Eξrυ απ' τoυq βυζαvτrvofq αυτoιiq, dργovτeg', υπliρ11αv καr πoλλof

vτ6πlor, πoυ εfyαv μlκρoiδroκτηοfεq κτημdτωv, ol φαvτιiρol Kαl oΙ αξrωματrκof τοrv οτρατoτoπfωv καr d.Mor. o υπ<iλoπoq λα69 riταv δoυλoπdporκor { μικρoκαMlεργητdg odμπρor, uoυ dδrvαv τo U3 τηξ παραYωY{c oτov Kιiρro τηq Yηq. Toυq δoυλoπdρorκoυg κυβερvoriαε o Φρo_ vτroτ{g τoυ κιiΘε μεγαλoκτηματiα αφdvτη, καr dταv πoυλrc6ταv τo κτriμα μετεβrβιiζovτo στov αγoραο'τrj και ol δoυλoπιiρorκof τoυ. ol τfτλor "dρxovταq" καr "κιiριoξ" dφeρvαv καμdρr o' αυτotig πou τoυq dφεpvαv καt πoλλ{ ζ{λelα o' αυτofq πou riταv uπoμrεωμdvol vα τoυξ' πρoσαYoρειioιrv dτot. Ψυ;oλoγfα πou διατηρ{Θηκε μ6xρr τωv ημeρc6v μαq.

Kατd τηv rοτoρoιiμwη επoγri, η lαυoρfα μαg δreφriλαξε δυo xαρακτηprοτrκd. επεro6δrα πoυ αuvdβησαv στηv πλoιiorα περrφdρεrα τoυ Nηorof. Kατιi τoγ Παπαρρηγ6πoυλo (τoμ. Δ' oελfq 515), 6vα τμliμα τoυ επfαημoυ ατ6λou τξq "Γαληvιiτατηg Δηroκρατfαq τωv Πατρrκfωγ, (Bεvετfαg) oτα 1L25 fβγαλε rαγuρd απoαπιioματα στηv ξrpιi κr ελeηλιiτηoε τη N6τlα Mεοoηvfα. Φ6ρτωoαν τα πλofα τoυq με λdφυρα, κdΘε εfδoυq ζc5α κr αvΘρ6πoυg πoυ δrdλεξαv, γ1α vα πrd.ooιrv καλ{ τrμri πoυλc6vταg, τoUξ, στα δrιiφoρα ακλαβoπ6ζαρα τηζ επoμiq. To δειiτερo επεro6δro αvαφdρει o Χoπφ oτo "Γρατrαν6c, Ζωρζ|iξ" (μτφ. Pωμαvoιi 1870, oελ. 124). 'Eγιvε αυτ6 αυα 1203. T6τε τα λεfψαvα τoυ κoυρo6ρr_ κoυ oτ6λoυ τηg Γ6voβαq, vrκημdνα απ6 ιiλλoυq κoυρoιiρoυq πoυ υπηρετoιioαv αco Bυζdvτro, uπ6 Λdovτα Bρετταv6, dβγαλαv κr αυτof rα;υ_ ρ6 αγriματα κr dκαvαv ιiλλo dvα φoβερ<i κoιiρooq, oτα fδrα εδιiφη. Tα μlιivrα αυτιi εΘεωρεfτo v6μrμo τo δfκαro τηg Kαταδρoμηq. Δηλαδf κιiθε επrκρdτεrα μπoρoιioε vα αuμβληΘ{ με dvαv πεrρατli υπ6 τov 6ρo τηq αλληλoiiπoαcliρlξηq, Kαr με τη σιrμφωvfα 6τl dvα πooooτ6 απ6 τα κdρδη τηq λεfαg Θα παρeδfδετo σEo Δημι5oro Tαμεfo τηq πoλrτefαg πoυ τoυ dδιvε οε εrδrκri τελeτ{ τo "ιiYραφo 11αρτf" { "ριiorov γριiμμα". oι πεrρατdg αυτof ovoμ6ζovταv καταδρoμεfq Kαl τα πλofα τoυζ καταδρoμrκιi καr απoτελorioαv τμriματα τo επroriμoυ oτ6λoυ τηq Πoλlτεfαq, δrακρrv6μevα απ6 τoυg παραv6μoυg, πεrρατdg, τoυq rδlαiτεξ, πou evεργoιioαv τη\r πεrρατεiα γlα λoγαρrααμ6 τoυq. Στα L204 με τηv κατιiλυoη τηq Bυζαvτrvriq κυρrαρyfαg,, απ6 τoυq, Φρdγκoug Ιππ6τεq τηζ Δ' Σταuρoφoρfαg', η δrofκηαη τou τ6πoυ περlιiλθε στoυζ ΓιiMoυq Brλλαρδoυfvoυg,, πληv τηq MεΘc5vηg καr Koρc6vηg πoυ κατdλαβαv or Evετof. or Γιiλλor rππ6τeg, dφταoαv oτηv Kαλαμd.τα τoυq πρc6τoυq xεlμωvrdτrκoυg, μ{veg τoυ 1205. Kατoπτeιiovταq απ<i εκef τov απdvαvτr

-23

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗΙ.{ΗΣ πλorioro τ<iπo τηq κατιiκτηoliq τoυζ, βρdΘηκαv μπρooτιi oτo εκπ\κτr_ κ6, γι αυτoιiq, Θdαμα τηg απσραvτηg κdλυψηξ τηζ πeδlιiδog τηq Mακαρfαg με τα πλημμυρfζovτα vεριi τoυ Παμfαoυ. Στηv απdvαvτr ιiyΘη τηq πλημμιiραg φιivηκε α' αυτoιig η Mεoolivη oα vηoζ αvτιKατoπτρlζ6μevη oτα vερd. T6τε γrα πρc5τη φoριi dδωoαv o'τηv π6λη τo vdo τηq ιivoμα. Tην ovιiμαo'αv Nηof. 'Eτor N{οoζ αLLE) αvαφ6ρεταr γrα πρc6τη φoριi oτη γαλλrκ{ παραλλαμi τωv "Xρovrκc6v τoυ Mωρdωg" (LΙVRE DE LA CONUESTE) πoλλσq "Στo βlβλfo τηq Kouγrdσταq'), φoρdζ, καr Nηαf επαναλαμβ6vεταr oε 6λα τα Φρ6γκlκα καr Bεvdτrκα κεfμεvα επf 500 μl6vrα. Kαr μoλoν6τr ιiμα καταλαγrιiζoιry τα vερd, με τηv oρμriδη καταπρdorvη βλιiαuηαη, μ6vo με vηαf δev μπoρef vα παρoμorαoΘ{ o τ6πo9, η ειiηxη ovoμααfα "Nηof" επεκριiτηoε και δεγ εwoεf vα ξεκoλλioη. 'Eδρα τoυ Πρrγκηπ6τoυ του Mωρdωq καt κατorκfα τωv Bιλλαρδoυivωv 6γrve τ<iτε η Kαλαμ6τα, πoυ riταv κα1πρoσωπrκ6 φdoυδ6 τoυq, μαζf με τη "xc6ρα τoυ Nηαfou". Στηγ Kαλαμ6τα κατorκoιiααv oτo κdoτρo πoυ d1τroαv, Kαl συo Nηof εfγαv dγα παλιiτr ακdμη, πoυ αvαφdρεταr oε 2_3 οημεfα τoυ Brβλfoυ τηξ Koυγrdoταq. T<ioo or Brλλαρδoυivor, dαo tζαι oΙ Bεγετof oγιiρωoαv 6λεq τlq π6λε19 τηq επrκριiτεrιiq τoυζ με roμrριi κdoτρα, πληv τηg Mεoαrivηq γrατf αoφαλιδq δεv τiτo δuvατ6v vα γfvoιlv oΧυρd oτo fοrωμα τoυ κdμπou, dταv ot πdτρεq dπρeπe vα κoυβαληΘoιiv απd πoMιi 1rλ16μετρα. 'oαo ζoιioαv or δυo BrλλαρδoυΙvoι, o Γoδoφρefδog', κι o Γouλrdλμoq o αδελφ6q τoυ, με δrιiφoρεq μεταπτcδoειg υπliρ1ε μrα κdπolα εμπ6δωαη τιiξηc καr αoφ6λεrαξ, στoν τιiπo. Mετd τo Θιiγατ6 τoυq dμωq, τo πρtYKηΣικeλfαq πιiτo διrvιiμεl πρorκoσιΙμφrivoυ, περlliρ1ετo oτo Bαolλη,i "ηq ol Kιiρoλo, με τo μrκρ6 yυι<i τoυ oπofoυ, τo Plyιiρδo εf1αv παvτρdψer Blλλαρδoυfvor τη μlκρ{ μovαδικ{ κλrylovdμo τoυg Ιoαβdλλα. ΠεΘαfγovταq oι BrλλαρδoυiVol καt o Pryιiρδoζ (16 μlovc6v) o Kιiρoλog δroρfζεr αvτrπρdoωπd τoυ (βιiiλo) oτo Πρrγκηπιiτo τo Γoυλrdλμo Δελαρ6q τηq AΘΙivαq. Σ' dγα μ>6vo πεΘαfvεr κr αυτ6q καr δroρfζεl vdo βιiΙλo τov αv{λlκo yυr6 τoυ, Γouiδωvα Δελαρ6q, επrτρoπευ6μεvo απ6 τo Nικdλαo Σαvτoμdρ τηq Θ{βαq. Aπ6 μακρυ6 ιiμωq καr μs αvτrπρoocδπoυg τωv αvτtπρooriπωv δεv μπoρoriοε vα δrorκηΘri o τdπoq καr 6πεoε τdτε oe μεγιiλεq oυμφoρdq. or βαρc6vol βρfoκoνταv σε δlαρκri π6λεμo μeταξιi τoυζ κ1 o dvαq δr{pπαξε τηv (εΙΙΙκρdτεrα" τoυ dλλoυ, αuyμ>6vωq δε δfvoταv η ευκαrρfα αε καταδρoμεfg γrα κoιiρooq, πoυ τo γεrρ6τερo liταv αυτ6 πoυ σκαvε o επfαημoq oτ6λoq τoυ Bαolλη,i "ηq Αραγωviαq Ιακcδβoυ, υπ6 τo Nαfαργo Λoιiρrα o_τα 1289, o oπδfoq αιivτρlψε τηv αvτfoταση τωv Bαprivωv καr dκαvε τlg λεηλαofεq τoU με 6λη τoυ τηv ιivεαη. }Ι κατdoταοη αυτli riταv φoβερ{. Eπf 10 μlιivlα o Kιiρoλoq doτελvε απιi τη Σικελfα φoρτfα με αrτ6ρι YΙα vα πeρroρfoη τoυq Θαv6τoυg, απ6

-24

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣFΙNΗΣ

τηv πefvα. Avεκιiλεoε τdτε, oτα 1289 τηv εvτoλ{ αvτrπρooriπειiorig

τoυ, απ6 τo Δελαρ6q τηg AΘ{vαg καr πdvτρεψε τη vriφη τoυ ΙoαβdMα BrMαρδoυivα με τo ΓιiMo ιππ6τη Φλωρdvτro τηg Evεγαυiαq, δrcδρroε τo ζευγιiρι αυτ6 αvτrπρooc6πoυg (βαΙλoυq) τoυ καr τoυg doτεrλλe αυo Mωρη6 με φoρτfα olτdρt. o Φλωρdvτloζ καr η Ιοαβdλλα, κατd τo Γαλλrκ6 yρovrκιi, δrdμεrvαv τov πro πoλιi καrρ6 oτα αvdκτoριi τoυg αcη Meoo{vη. Mετιi 5 μ>6vlα, oτα L294 πeΘαfvεr κι o Φλωρdvτ1oq, καr μdvεr αντLπρ6οαrπoq μ6vη η Ιoαβdλλα, πoυ δloρfζεr κι αuτri αvτrπρ6oωπ6 τηq, τo Γαμπρ6 τηq Pr1ιiρδo τηq Kεφαλληvfαg. 'Αλλo 16o9 καr αvαρxfα επαKoλoυΘεf μdxρl τα 1301 πoυ γρηιi πrα η Ιoαβdλλα παvτρειiτηκε dvα παrδαρdλl, τov ιππ6τη Φiλrππo τηq Σαβoiαζ, KαΙ κλεfαcηκαv μαζf oτo παλιiτr τou Nηoιoιi, αδιαφoρc6vταζ Yrα τo 11ιiog Ι(αr τη δυoτη(α πoυ efxe απλωΘ{ γriρω τoυ9 μ6μ>r τα ].307 πoυ o1 Bαρc6voι τoυq dκαvαv dξωoη απ6 τo Πριγκηπιiτo. T6τe o Yυ16ζ τoυ Kαρ6λoυ τηq Σrκελfαq, Φfλrππoq Δoιiκαq τoυ Tdραvτα, ΙΙoυ εfxε κλryloνoμriσεl τo Πρlγκηπιiτo, δroρfζεl πιiλl βαtλo τoυ, τov Γoυiδωvα Δελαρ6q τηg Αθ{vαq, πoυ τov παvτρajεl με τηv αvηψr6 τoυ, κ6ρη τηg ΙoαβdMαg, MατΘfλδη BrMαρδoυΙvα. Σε 4 μlι5vrα dμωg πεΘαfvει κι o Δελαρ6q καr η αvτrπρdoωπoq MατΘiλδη δropfζεr αvτrπp6oωπ6 τηg,, τo Bρudvro τηg AΘriναq. Πιiλr επακoλoυΘεf ακυβερvηofα καr αvαρ1fα καr πdλr εμφαvfζovται or Aραγωv€ζoη ol oπofor δrciΧvoιrv τoυq Bαρr6voυq' κα1καταλαμβ6voιΙv τo Mωρηd. Krγδυveιiovταζ γα γdoη τηv κλrylovoμrκ{ κυριαρyfα τoU, o Φfλππoq, τoυ Tdραvτα, ξαvαπαvτρeιiεr τη MατΘfλδη με dvαv eυγ'wτi πoυ εf11ε ατρατ6 δfxωgvιi;η Θp6vo, (ouvηΘlαμε'vo φαrv6μεvo τoιiτo oτo Mεoαfωvα, η ιiπαρξη ouvεταlρrκc6v oτρατr6v or oπoiol αvελ6μβαvov εργoλαβικcδg πoλdμoυg,) τov Λoυδoβfκo απ6 τη Boυργoιrvδfα, καr δroρiζer τo νdo ζευγdpl αvτιπρoor6πoυq (βαiλoυq) τoυ. o Λoυδoβfκog dδlωξε τoυq Aραγωv€ζoνc,, αλλιi o'ε 3 μl6vlα πεΘαfvεr κl αυτdg'.'Yoτερα απ' αυτd παραιτ{Θηκε απ6 κιiΘε εvδrαφdρoν Yrα τα δlκαrcδματιi τoυ o Φfλlππoζ τoυ Tιiραvτα πoυ δεv ξαvdoτεrλε αvτrπρdσωπo, καr η MατΘfλδη εγκατdλεrψε τo Παλιiτr τou Nηαoιi καr κλεfσEηKε oτo Πιiργo τoυ Bλlζrρloιi oτηv Ηλεfα. Eκεf dμεrvε 6yr γrα πoλιiγ καrρd, γtατf dvαg Ιταλ6q Πρfγκηπαg κr αυτ69 με δfycοq Θρ6vo, o Ιωιiwηq τηζ εv Απoυλfα Γκpαβfvαq, Θdλoνταq v' απoκτriαη αυτ6q τo ακdφαλo πρrγκηπdτo, καl γlα v' απo;τfoη voμrκ6 δlκαlc6ματα πηγαfvεt oτo Bλrζfρι, παvτρειiεταl τη MατΘfλδη με τo αταvιd Kαr τηγ κλεfvεr oτoγ "ΠιiρYo τoυ Aυγoιi" oτη Iταλfα oτα 1318. To αδdαπoτo 6μωq Πρrγκηπιiτo, εo εf1αv βdλεl κr ιiλλor αco μιiτl γlα vα τo απo1τriooυv κα1 πρc5τor-πρcδτor or Bαρc5vor πoυ κατefyαv τα τoπικd δrαμεpfαματα. Aργloε τ6τε μlα φαγωμιiρα μeταξιi τoυq, πoυ εξελf1vηκε oε Θεoπιiλαβo ακυλoκαυYd. o dvαg dκαιγε κτriματα πoυ αvri-

-25

ιΣΙ()PΙA ΙtlΣ MEΣΣΗNHΣ Kαv στηv <εΙΙΙκρdτεΙα> τoυ d.λλoυ, σK6τωv8 (υπηK6oυζ) του d.λλou KαΙ στo δldστημα αυτ6 εvαλdoooγταv or σιrμμαyfεg, πριiyμα πoυ ρεγoυλιi_ ρtζε η Tριiπεζα των Φλωρεvτιγc5v Aτααγrr6ληδωv πoυ εfyε rδρrioεr μεγιiλo υπoκατdαιημα στηv Avδραβfδα, καr dκαvε μlυodg δoυλεldq. Tηv επoyli αυτri or Tρdπεζeq δεv efγαv πιiρεr τη σημερlvri μoρφri, oιiτε δ6vεrζαv επf τdκω. Eδεαμειioντo απd τηv Eκκληofα η oπofα εf11ε ταγΘεf evαvτfov τoυ τ6κoυ καr μdvov oι Eβραfol αδdαμευτor απ6 τoυq

xρΙστlαvΙκoriq καv6vεq, eδιiνelζov με τ6κo. T6τε οr Χρroτrαvof Tραπεζfτεq dκαvαv ιiλλεq δoυλεldg. EμfoΘωvαv αrρατoιiq επf πρoμη-

Θεfα, dδrvαν δdγεtα με uπoΘriκη επrκρ6τeΙεξ,, xρηματoδoτoιioαv oiγouρεq πoλεμlκdg επι11ειρliσeιq με πoooατd επf τωv κεpδr6v τηq κατακτli-

oεωg, αγ6ραζαv κoψoμlovrιi τlμαλφ{ καl δrατrylofoαv rα1υρ6 oτρατ6 YIα τηv πpooωπrκ{ τoυg αoφιiλelα κα1 τηv αoφιiλεια τωv κατακτrioεc6v

τoυq, κατd τα πoooατd πoυ απoλιiμβαvαv. Kαl 6ταv κατd τo ].364 or Bαρr6vor εξαvτλ{Θηκαv απ6 τoυg μεταξιi τoυg αλληλoσπαραYμoιig,, vdor μvηoτr]ρεg κατακτrioεωζ τou ακdφαλoυ

πρrγκηπdτoυ αvαζωπιiρωoαv τηv καταστρoφrκ{ μανfα τηq φαγωμιiραξ τoυ τ6πoυ. or ιiγlor ooπrτdλror, τoυ εκκληorαoτrκoιi τιiγματoq τoυ Aγfoυ Ιωιiwoυ τηq Mdλταq αγ6ραoαv τα voμrκd δrκαrr5ματα τoυ Bαorλdωq τoυ Tιiραvτα, Ylα 40Ο0 δoυκ6τα κr dφεραv τo oτρατ6 τoυξ, Ylα vα κατακτriσoιry τov τ6πo. Tov fδlo καrρ6 κατdφΘαoε καr κd.πoroξ πρf_ YKηrΙαζ Φfλrππog πoυ εfγε αγoρ6oει κληρovoμtκιi δlκαrc5ματα απd dvαv lταλ6 πρfγκηπα ofγκωγα ΓαMlλαfo καr κd.πoroq Γιiλλoq, δlεκδlκc6vταg κλryrovoμrκιi δικα116ματα απ6 τoυg Γιiλλoυg Ιππ6τεq τηξ Δ' Σταυρoφoρfαq, αυvεταtρfoτηKe μe τη μεγιiλη rαπαvrκri εταrpfα αvdργωv oτρατrιοτc5v, τηq Nαυιiραq καr κατηφ6ρroε κt' αυτ69 με μεγιiλeg σxετΙκιi δυvιiμεrg oτo Mωρη6, διeκδικcδvταξ τo Πριγκηπιiτo. Tdλoq ατα 1381 μπαfvει oτo yoρ6 η fδrα Nαυαρlκri εταrρfα, μιivη καl γrα λoγαρlαoμ6 τηq κα1 o αλληλoαπαραγμ6q κoρυφcδveταl μdμll τα 1396, πoυ o στρατηΥ6ζ τoυ Bαγrαζfτ τou A' τωv Toriρκrοv, o Eβρεv6g Mπdηg oρμdεr εvαvτfov τωv δrαμαloμ6vων, τoυg vrκdel, τoυζ κατατdooεr oε επrκριiτεΙεζ καr καvovfζεl vα τoυ πλry>cJvoιrv κdΘe μl6vo, dvα πoo6 o καΘdvαq,

γrα eτ{αro φ6ρo υπoτdλεrαq. 'Eτor κατd τα 100 αυτd μ>6vrα εfvαι τdτoια η αvαταραyd καΙ η αvω_ μαλfα αυo Mωpηιi πoυ θα εfvαr uπεpβoλκ{ η αξfωoη τdoo τoυ rστoρroγριiφoυ 6oo καr Kαl τoU αvαyvcδαυη, vα ξεμovdψη loτoρrκιi γεγovιiτα πoυ vα αφoρoιiv dvαv αυγκεκρrμdvo τdπo, 6ταv 6λot or κdτorκor τou Mωρηιi τηv περfoδo αυτri, τρd1ouv σαv KιΙvηYημΦα ελιiφrα, π6τe eδc6 καr πdτε εκεf πρooπαΘc5vταq oπoυδ{πoτε κt oπωoδ{ΙΙoτε vα orκovoμliooιrv oτrδ{πoτε Yrα v' απoφtiγoιry τo μαρτυρlκιi Θιivατ6 τoυζ' καr τo Θιivατo τωv olκoYεvercδv τoυq απ6 τηv πεfvα.

Kατιi τηv ταραγμdvη αυτli περfoδo, or 'EMηvεq κdτoικor τoυ

) _/

Mωρηιi δrεφιiλαξαv με μεγιiλo φαvατιαμ<i

-26

τrg,

olκoγfrεrdq τouq, τηv

ΙΣToΡΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ τlμΙi καr τov πατρrωτ1σμ6 τoυq, απoφειiYovταξ κιiΘε αν6μrξ11 μe τoυq κατακτητdq. Tα λfγα παrδrιi πoυ πρoliργoγτo απ6 γιiμoυg Φρ6γκωv καr Eλληvfδrοv τα απoκαλoιioαv Γαζμoιiλoυg (ΓαMrμoιiλoυq), καr η λdξη oμoιiλog,, (καρπ6q γαiδιiρoυ και φoμiδαg) {ταν η πρooβλητrκιfτερη βρrorιi τηq επo1riq, εvc6 κιiΘε Πελoπowliorog πρ6oθετε σαv κατιiληξη oτo επc6vυμ6 τoι, τo .πol3λog", δηλαδ{ γv{oloq καρπ6q Θηλυκof Kαr αρσεvrκoιi 'αλ6γoυ (πoυλιiρr). Στα βεvετoκρατoιiμεvα μdλloτα Meθωvoκιiρωvα κλr'. η βρrolιi oMπdκκo" (κeρατιi) πρoκαλoιioε σUXyd φ6voυq, dτor πoυ αvαγκdοτηκαv ol Bεγετo6voι vα voμoΘετ{ooιrv πωg, 6πoroq απoκαλof<rε dγαγ ιiMoγ, Mπ6κo, καταδικιiζετo στo βαριiτατo πρ6ατrμo τωv 5 υπερπιiρωv. Aπ6 τ6τε φαfvεται 6τr δ6Θηκε rΙρωταpxtKli υπ6ληΨη στo Θdμα τηq παρΘevfαg τηg κ6ρηq μdxρt τoυ γdμoυ, Kαl η καθrdρωση τoυ κωμlκoτραYrκori εΘfμoυ τηq εκρηκτrκ{g επlδεξεωq, τoυ τeκμηρfoυ τηq παρΘεvoφΘoρfαq, dταγ επdoτρεφαv or vε6vυμφo1 σ[o Yαμliλo δεirrvo, εvι5 κατιi τo δrιio'τημα τηζ αΙΙoυofαq τoυq, oι αuvδαrτημ6vεg, τραγoυδoιiσαv τo yvοrαυ6 εμβατrjρlo: "Tc6ρα τα πoυλld, τc6ρα τα 1ελrδdvrα, τc6ρα oι πdρδικεq κλπ,. 'Eτor τραβoιioαv τα πpdγματα μdxρΙ τα 1410, πoυ or Bυζαvτfvor τoυ Δeαπoτιiτou τoυ Mυοτρd, κατιiφεραv δrc6yvovταq κακliv κακc5q' 6λoυ9 τoυg ξdvoυζ, καταKτητdg v' απελευθερcioouv τη Mεoαηvfα. Ξαvιiφεραv τ6τε τηv αoφdλεrα Kαl τηv τιiξη oτov τdπo, ξαvαγ6μroαν or orκrαμof

απιi ανΘρc5πoυq κ1' 6ρ11roαν vα γεωργorivταl σαv Kαr πρΙv τα 11ωριiφrα. Aπ6 τα 1420 μιiλloτα φαfveταr πωg πriρε μlα μεγιi\ ιivΘηoη ευημερfαq (ηγeμιivαq) τoυ Mrορηιi, dφερε η Mεooηvfα 6ταv o Θ6δωρoq, o Δεαπ6τηq απ6 τηv Kαrvοταvτrvofπoλη τo μrκρ6 αδερφιiκι τoυ, τoγ Kωvοταvτfvo τoγ Παλαroλ6γo πoυ τov dλεγαv;αΙδευτrκιi Δpαγιiτoη. o Kωγoταvτfvoq Παλαloλ6γoq {ταv πραyματrκd μlα μεγιiλη φuσloyvωμfα. Moλovdτl vεαρ6g, διdθετε μεγιiλεg oρYαvωτtκdq ξ91 δrorκητrκdq rκανιiτητεq Kαι στα 29 γρ6vrα πou δreτdλεoε "Kιiρrq" τηq Mεooηvfαq, oργdvrοoε τov τdπo, dταl, πou επf ημερc6v τoυ η Mεoαηvfα φαfveiαr 6τr πdραoε μrα απ6 τ1ζ πro ευτu;rαμdνεq επoxdq τηg. Δυoτυiωc o μ6voq μlovrκoγpιiφoq τηq επo1μiq, o Πρωτooπ^αΘιiρroq (oτρατηγ,iq) *o, Θαυμααυ{q τoυ Γεr5ργroq Φραvτζ{q, δεv μαq δfvεl πληρoφoρfεq λεπτoμεpεfg Ylα τo dργo τoυ κα1 τΙq, βελτrc6αεlg πoυ κατd τ6πoυ9 εφΙiρμooε, μ,λ,ier γεvlκιi Ylα τηv καταδeκτrκ6τητιi τoU Kαt τηv απλ6τητητιi τoυ oτιq η1σo'εlq με τo λα6 τoυ, Kα]. αη1oλεfταr με λεπτoμdρεrεg μ6vo με τη σtΙvερYαofα τoυ με τov ouvrιiδη Kαl τo Σκεvτdρμπεη, Yrα τηv α\rτrμε1ω'rloη τηq, εΠερΧoμdvηζ τoιiρκrκηq, KατακτητΙrζ{q απεrλ:iq τηv oπofα δldβλεπε oωατd. Στα L449 υπεμ>dωoαv τov Kωvοταvτfvov Παλαloλιiγo vα εYrιατα-

λεfψη τη Mεoδηvfα κα1 vα ατεφΘ{ στη\r Kωγoταvτιvoιiπoλη

Aυτoκριiτoραq, 6πoυ εfye τo γvωατ6 dvδoξo τdλoq. Στη Meoαηvfα τov διαδd1τηκε o rκαv6g αδελφιiq τoυ Θωμdq, καt επf τωv ημερc6v τoιΙ σEα 1459 κατελriφΘη o τ6πoq απd τo MωιiμεΘ τov ΠoρΘητ{.

-27

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

TOYPKOKPATIA ff επo11li αυτli τηg Ιαυoρfαq τηg Mεoαrivηg,, δrαlρεfταr oε 3 περ16δoυ9. ΙΙΣτηv πρ16τη περfoδo Toυρκoκρατfαg πoυ κριiτηoε 228 ytrι6νια,

liτol απιi τα \459 dωg τα 1687, αυη Bεvετoκρατfα πoυ κρ6τηoε 27 γρ6vtα, απ6 τα 1687 dωq τα ].714 καl ατη δειiτερη περfoδo Toυρκoκρα-τfαq πoυ κριiτηoε απd τα L7L4 6ωq τα 1821 tiτot 107 μlιivtα. Kαr γrα τηv πρr5τη περfoδo Toυρκoκρατfαg, μlovrκd πoυ vα μαq δlα_ φωτfζouv erδrκιi Ylα τη Meoαrivη δεv υπιiρ11ouv. Aπ6 γεvrκ6τερα oτor1efα ouvdγoγταr μeρrKdq πληρoφoρfεg', τrg, oπofεq Θα πpoαπαΘ{ooυμε v' αvαφdρoυμε ατo βrβλfo μαg αυτιi. H πρc6τη περfoδoq τηq Toυρκoκρατfαg oτιiΘηκe αφ6ρητo μαρτιiρro Yrα τo λα6 μαg. o MωιiμeΘ o B' γrα τ1ζ καταKτητlκdg επrδpoμdg τoυ, μ>ηαrμoπoιoιioε εrδrκd πoλεμtκιi oοiματα 11,1γ "βαοιβoυζoιiκωv" ΙΙoυ απαρτfζovταv απ6 αδfoτ αxτ α τυloδrωκτ rκd oτoι11εfα, αρvηαrπdτρrδεq, εξωμ6τεq, γεvrτo6ρoυ9 καr φαvατroμdvoυg δερβfoηδεq. or βαolβoυζofκor απoλ6μβαvαv ααuδoofαg, vα δrαπρdτoιrv λeηλααΙεq κω με κιiΘε τρ6πo vα κατατρoμoKρατoιiv τo λα6 των αvτrπdλωv, Ylα vα τoυg κdμπτo\ry τo ηΘrκ6 γrα αvτfoταoη. Kατηφoρfζovταζ τα oτfφη τoυ MωιiμεΘ, με τov fδro επf κεφαλriq, αuγκdvτρωvαv τov πληΘυαμ6 αυrq πλατεfεξ, τωv πιiλεωγ πoυ καταλιiμβαvαv κα1 τov υπoμrdωvαv vα βλ6πεr φρΙκΙασElκιi Θε6ματα. Γδιiραrμo ζωνταvαiv, ρξrμo ζωvταvc6v αuιq μυλ6πετρεζ, oκforμo ανΘρωπfvωv κoρμlc6ν αυα δfo κλπ. Xρovlκoγριiφol τηg επoμig αυτfq δrηγolivταr περ].(Στατlκιi απ6 τlq φρκrαστrκdg oκηvdg αυτdg, erδικd oτηv πλατεfα τηg Mεoαlivηq, oυγκdvτρωσαv επrδεrκτrκd 500 αlμrαλcδτoυq, KαΙ τouq πρrdvroαv ζωvτανoιig, πρoκαλ6vταq φρfκη καr παvικ6 στoυq κατofKoυξ IToU υπo1ρeο6ΘηKαν vα τα βλdπoυv. (ΙI. Kαλλrγd. Mελdταl Bυζαvτrv{q loτoρfαq). Mπρoαtιi ο' αυτri τηv αγρ16τητα, ol πoλrτεfεq dδειαααv o;εδ6v κr' κdτorκor μπ6ρεoαv, αvσβαoαv τtq orκoγdvεldq τouq αυα βouvιi πoυ roαγ τ6τε απ6 μlκpιi 1ωριouδιiκrα. Eκεf ol dvΘρωπor ζorioαv πρoταζvα eξαoφαλfooιΙv τo σEotxεlcδδεg "κ6ψμdvτo" τηq δrατpoφ{q

ΙΣToΡΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ τoυξ, Ylα \rα μηv πεΘdvoιrv, κι tioor μπoρoιioαv απoδηroιioαv απ6 τov <καταKαημdvo τo Mωρηd". Απ6 τιiτε ιiρyroαv λfγol λfγol να βγαfvouv κλdφτεq oτα βoιrvιi. or κατακτητdg 6ταv y6ρταoαv απ6 λεηλαofεg καt βrαl6τητεq, διdvεlμαv τηv πλoιioια Yη σιΙvαμεταξιi τoυq. or Σπαγriδeq, (oι τrτλoιiγor αt'rωματlκoi) π{ραv τερdoτrα πλoriorα τorφλfκια, καr πoλλof φαvτdρor ιiρπαξαi, τα καλriτερα γτriματα κr εγKατεσ6ιiΘηoαv εκεζ φdρvovταg απ' τηv Toυρκfα καr τrg φαμfλrεξ τoυζ. T6τe η Mεoolivη Kαt η περlφdρεlιi τηg, αγeδ6v oερεrπωμdvo 1ωρrd, κατd τo Γeωγpιiφo Mελdτlo δ6Θηκε τrμιiρro o' dvαγ τrτλoιiγo Toιiρκo, τov Ιδρfg Aγd, και η μlκρli πoλrτεfα 6vταq μdoα oτo τorφλfκl τoυ, ovoμ6oτηκε "NτρfτζαYα". To τdταρτo αυτ6 dvoμα τηq Mεoorivηq δrατry>{Θηκε πdvrυ απιj 200 μldvrα. o Nτρfτζαγαq αυτ6q καr ol δrιiδoγof τoυ, orγιiρrσαv τo πλoιioro τorφλfκr τoυζ, Y'α vα γfvη πro πρoooδoφ6ρo. Γrα γα περroρfooυv τηv 6κταση τηq πλημμfραg τoυ Παμfooυ (πou κατ6 τo Meλdτlo, λεγ6ταv τdτe Πρrv6τζα) dφτιαξαv με αyγαρεfεζ τωv ραγrιiδωv τα δυo τερdoτrα φρdYματα (τα γvωoτιi πρo116ματδ) πoυ ι1ρ1rζαv απ6 τηv Πiπερfτoα καr τελεfωvαv oτη Θιiλαooα, πρoζ τo "Koυλvτoljκl,, Kαl τo εκκξofδro τoυ Aγfoυ Nικoλdoυ τoυ Ndoυ. Συγμlι5νωg dφeραv απιi τηv πατρfδα τουq, τηv AαΙα, βoυβιiλoυg (βιiλια), βooeιδ{ μεγιiλα ζcδα πoυ ευδoκrμoιioαv ζοδνταq oτα dλη καr τoυq βιiλτoυg τoυ Παμfαou. 'Eκαμαv ακ<iμη γlα πρc6τη βdβαrα QoPd, και oργιivωαη eυρfτατηq oρυζoκαλλrdργεlαg oτα dλη τoυ τoιφλrκtori, φdρvovταq oπ6ρoυq απd τη μακρuvli τoυg, πατρiδα. Δrolκητrκιi τo Nηof {ταv τιiτε dvα μικριi βlλαdτr, υπαγ6μwo oτo παoαλfκr τηq Koρc5vηζ, μαζf με τα κovτrvd 1ωρrιi, τo Tζο6ρl καΙ τo ιiyvωoτo τcδρα Mιiλταγα. KιiΘe βrλλαdτι εf1ε τov "Kαδri,, τoυ (τov Toιiρκo δrκαoτri πoυ δfκα_ ζε με τo Koριivr) τo "Σεvτoιiκ Eμfρη" τou (τo Δημ6olo Tαμfα πoυ εroσπραττε τo γαριiταr Kαr τoυq λιγoαuorig ιiλλoυq φιiρoυq uπdρ τoυ Touρκrκoιi Δημooioυ, καΙ τo "Mπoυλoιiκ_Mπααri" (τov αoτιrv6μo). Στηv πραγματrκ6τητα dμωq τo δfκαιo απεδfδετo κατd τo γoιioτo τoυ κιiΘε Toιiρκoυ αφdvτη, εξαρτcδμεvo απ6 τα μπαξforα πoυ λ6βαrvε oε κιiθε περfoταση, Ιi απ6 τo πι5oo λoγιiρlαζε τo "σλεoq τoυ πλoυαfoυ στo πoιΙ σιrytστoιioε o Αλλιi11, oτo Koριivt. φτωγ6" Kατd τo δεriτeρo αr6vα τηq πpcδτηq τoιiρκrκηq κυρlαρyfαg, dρ1rζαv κιiπωq vα μετρrιiζovταt ol ιiΘλrεq αuvΘ{κεq τηζ ζωΙic τou ραγrd, με τηv \αvαyvc6ρrση μ1αξ κdπorαg' πρoστατsuτικ{q εξoυofαg oτov Eπfoκoπo \Δεoπ6τη), σαv αντrπρ6oωπo τoυ Mελdτ_Mπαoli (EΘvιiρ;η), τoυ ξατρr6ρxη Kωvαυαvτrvoυπdλεωq, πou αvαγγωρfζovταv η εξoυofα τoυ αι|τ{.απι5 τo Σoυλτιivo. T6τe ιiρ11loε orγιi_orγd vα αυερε6vεταl κΙ o l

-29

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ Θεαμιfq τηg Δημoγερovτfαg, 6πωq περfπoυ liταv Kαr στov καrρ6 τηg βυζαvτrv{g αυτoKρατoρfαg, or περfφημor Koτζαμπιioηδεg, πoυ αv dβγαιvαv καλoζ αvακoriφrζαv τα βιiααvα τoυ ραγrd, ζητc6vταg τo "ιλ6μr" (dλεoq) Ylα τo φτωx6, εvr6 αv dβγαrvαv κακof γrvdvτoυσαγ δειiτερη πληγ{ YIα τoυq ραγrιiδεg, Yrα vα κεpδfoouv τo "dφεριμ" (τηv ειivolα) τωv Kατακτητc6v. Kατd τo δrdoτημα αυτιi ouvdβηoαv δυo ooβαρdg περrπdτeιεq, οτo Mεοoηvιακ<i xcδρo. Στrq 3 Σεπτdμβρη τoυ 1531 dvα μεγιiλo κoriρoog dκαvαv εκεf or καλ<iγερor _ πoλεμrατdg, τoυ Aγfoυ Ιωdwη τηq Mιiλταq, με τo oτ6λo τoυq Kαl κατd τo 1534 μlα αρμιiδα τoυ Kαρ6λoυ τoυ E' "ηζ Ιαπαvfαg,, Γερμαvfαq κλπ. πoυ βρroκ6τανε oε πι5λεψo με τo ΣoυλεΙμιiv τo B' , uπ6 τo vαιiαρ1o Avτρ6α Δ6ρlα, καταλαμβ6νεr Yl αvτΙπεprαπαqrd τηv Koρc6vη κr εγκαΘrατd εκεf dvα μικρ6 τμ{μα rαπαvrκoιi ατρατoιi, τo oποfo κατdλαβe τo Nηof και τηv Avτρorioα. Tελεr<6vovταq 6μcοg oε λfγov καrρd o π6λεμoq, o Kιiρoλoq eγκατσλerψε τηv εrir;εfρηαη, καr ευτη1c6g πoυ βρ6Θηκε o Λατfvoq Aρ1rεπfακoπoq Bεvdδrκτoζ, πoυ ιioτερα απ6 πoλλdq εκκλrioεlq κατdφεpε vα σρΘouv απ6 τηv Ιαπαvfα 5 μεγιiλα φoρτηγd πoυ παρdλαβαv 5000 Noτιoμεoolivιoυg,, ol oπofot (rioτερα απ6 μεγιiλη oδιiooεrα, γrατf πporiρxoγτo απιi xoλερ6πληκτεq, περroxdq) εδdηoε τελlκd vα εYKατασταΘoriv αυηv Kαλαβρfα τηq Ιταλfαq, 6πoυ 6yτroαν 11ωρrd, πoυ μdμlr τελευταfα μιλoιio'αv γrα παρεφΘαρμdvη ελληνrκ{ γλc5ooα. Bdβαrα or Toriρκoι ξεΘιiμαvαv oτov πληΘuαμιi πoυ δεv μπ6ρεoε v' απoμακρυvΘd. Στηv περfoδo αυτli φαfvεταr πωg, Θα xτfoτηκαv oτα β6pεlα τou Nηoιoιi η "παληd βριioη" καl η "Xαβoιiζα" (Xαβoιiζl), κι αργ6τερα "τoυ Χ6τζα" στα v6τrα, δυo μεγιiλεq, Ytα τηv επoyli π6τρlveg eγκατααυdoεrg, oμαδrκoιi πλυofματoq αvΘρc6πωv καl ρoιiγωv, γrατf or Toιiρκoι εf1αv αvdκαΘεv αδυvαμfα οτηv καΘαρ16τητα, εvcδ o vτ6πιog πληΘυαμιig των ραγrιiδωv τoυ κdμπoυ, oκoπfμωg απdφευγe τrg α;doειq τoυ με το νeρd, γlα ν' απoφειiγεt τrq, α;doεlg, τoυq Kαl με τoυζ κατακτητdg,, κr αα;liμrζαv τα παrδrιi τoυq, YΙα vα τα γλυτr6αoυv απ6 τo φoβεριi παrδoμιiζωμα. Aυτ{ τηv αμιrvτrκri αΘλιι5τητα βεβαιοδvoιΙv KΙ o Πιioυβ κr o Σατωμπρι6v 6ταv αργι5τερα επεακσφΘηoαv τov τ6πo.

6 ft -30

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

BENEToΚPATΙΑ

Ι/

)

Bεvετiα, μΙKρΙi επrκριiτεlα, ατα παρd.λtα τηq Aδρrατrκriq αλλιi με πoλuπληθσoτατo εμπoρικ6 καr πoλεμrκ6 oτ6λo, Θdλovταgvα ξαvαπoγτlioη βdo'η oτη Mεo6γero, 6ταv μετ6 τov Toυpκoβevdτrκo π6λεμo τoυ 1645 _ 1669 d1αoε τηv Kρriτη, dβαλε αυo μιiτl vα t(αταKτriαη τo Mωρηιi. (Πρoηγoυμdvωq απ6 τα 1206 μdxpl τα 1500, δηλαδ{ eπi 294 μ>6vlα κατεfγε τη Mεθc5vη Kαι τηv Koρr6vη, ΙΙou τηq τιq πriραv or Toιiρκor με τo δεriτeρo Toυρκoβεvdτrκo π6λeμo). Ξdρovταg η Beveτfα 6τr εi1ε v' αvτtμeτωπfαη βαorβoυζoυκικ6 αιioτημα πoλdμoυ, πpoετofμαoε σvα oτρατ6 με γερ6 πυρoβoλrκ6, απ6 8.000 ιivδρεg, o1 πιo πoλλof απ' τoυg oπofoυg liταv κακoliρYol πoυ τoυq δrιiλεξε απd τrg φυλακdq. Αρxηγ,jc τηζ επlxεlρlioεcυq αvdλαβε o μετdπεrτα Δ,iYηq, Φραγκfακoq Mopoζfvηg κα1 τηv εκoτρατεfα αuvdδευε κι o παυθεfq απ6 τoug Toιiρκoυq, πραiηv Πατρldρyηq τηg Π6ληq, Ιωαwfκrog. Aφori o Moρoζfvηg κατdφερε πρc6τα -πρc6τα να εξαoφαλfαη ouμμα1fα με τoυq Mαvtιiτεζ, τoυq oπofoυq κoλακεuτικd απoκαλoιioe .Λεovτdρtα τωv μαriρωv βoιrvc5v", κατdλαβε τηv Kαλαμd.τα καr foτeρα τα tαyuριiτατα o1υρalμdvα Mεoαηvrακιi κιioτρα. Kατd τηv κατdληψη τηq Koρc6vηg dκαve εκεf απfαυευτα ιiγρlεg oφαγdq, πoυ περrΥρdφεl o xρovrκoγριiφoq Kopovdλληg, παρdμorεq πρoq τrq oφαγ69 πoυ dκαvε oτη MεΘc6vη αεα 1500 o Bαγrαζfτ o B', πoυ περrγρdφεr o Kρoιiαroq oτηv "ToυρκoYPαtκfα" τoυ. Mετιi την κατιiληΨη τωv κιiατρωv τoυ Mωρηd πρo1c6ρηoε καr κατdλαβε τηv AΘ{vα, ιioτερα απ6 τo γvωoτ6 βoμβαρδrαμ6 τoυ ΠαρΘεvr6vα, πoυ τov εfγαv oι Toιiρκor απoΘ{κη πυρoμα;rκ6v. or κατακτliσεΙζ τou Mopoζfvη αvαγνωρfατηκαv απ6 τη oιiμβααη τηq ειρtivηq τoυ Kιiρλoβιτg πoυ uπdγραψαv αυlq 26.L.1699 η Bwετfα, Toυρκfα, Aυαuρfα, Pωoofα και Πoλωvfα. or Bεvετof oωοτd δreτεfvovτo 6τr κατdλαβov dvαv eξαρΘρωμ6vo τ6πo γεμιiτov λ6γyoυq καr φτ6;εrα. "'Evα ερεfπιo, dλεγαv, πoυ μdoα τou εf1e βooκ{oel η φωτrd, με δfyωq δρ6μoυ9, δfγωg γεφriprα, με καλfβεq, δfxωg vα d1εr rδdα o κ6o'μoq εκεf τr Θα πει τρoxoφιiρo,. Kαr πραγματrκd'dκαvαv oε λfγα μl6vlα τov τ6πo αyv6ριαυo. Φdρvovταg απd τη Bεγετ fα ατρατrdq απ6 oργαvωτικdq, απooτoλdq, γεωπ6voυq, μΙυ(αvrκoιiq,, κλπ., επfεoαv τo λαd καl ξελ6yγc,:σε τov ιiγρro τ6πo, dνorξαv δρ6μoug,

-31

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ dκαμαv τα αΙΙoxετευτrκd καr αρδευτrκd xαvτdκια στov κιiμπo (Yριiveg), φιiτεψαv αμπσλrα, ελησq, καmr6, λεμovoπoρτoκαλldg', dφεραv απ6 τη Ndξo καr φυτoιipγηoαv τα πρr5τα κλriματα τηq oταφfδαq', dφτrαξαv αλυκdq, rxΘυoτρoφεfα, σorrεrραν βαμπιiκl, ρriζr, ψrλoφdooυλα, δ16ρΘωσαv τα πρo1c6ματα τoυ Παμfooυ, υπ6 τrg oδηγfεq κυρfωq του γεωπ6voυ Γραδεvfγoυ.'Ιδρυoαv ακ6μη εργooτdoιo Ρακriζ, μεταξoυργεfα, rππoκfvητα λεrτρoυβrιi, κλπ., βroτεγvrκιi εργαoτritrltα, fδρυoαv ταyυδρoμrκri υπry>εofα πoυ δrηriΘυvε o αrvταγματιiρ1ηqPoτ,iληξ, fδρυoαv υπryrεofα (xωρoφυλdκωv), Aγρoφυλακ4g (MεΙvτ6νr), oργdvωoαv "λoYxoφ6ρωv" δlκαoτlipια, αυμβoλαιoγραφεfα (Noδ6ρoυq), δr6ρroαv δrκηγ6ρoυq (Aβoκιiτoυg), oργιivωσαv εμΠoρoπαvηγτ5ρεtq, καr παζ6ρlα, fδρυoαv τoπoYραφrK{ υπηρeofα Kαr υΙΙηρεσfα κτηματoλoγfoυ πoυ διηιiΘιrvε o μη11αvικ6g Bαv Nτυκ κλπ., κλπ. oι Bεvετof ιiMαξαv πραγματlKιi τη μopφli τoυ τ6πoυ μdoα oε λfγα μl6vια αλλd κατακoιiραoαv τo κ6αμo, πoυ γρriγoρα απoYoητειiτηκε, γrατf 6λα αυτd εγ6vovτo πρoζ 6φελoq τoυ Bevdτrκou Δημoofoυ κα1 μ6vo. Tα πdvτα αvliκαν ατη Bεvετfα η oπofα μdoω τoυ καταoτικατdρoυ Γρfττη, εvofκιαζε τα 1τriματα στoυq καMreργητdg βγιiζovτ6q τα oε δημoπραo'fα, με πρc6τη πpooφoρd εvoικfoυ τo L0Ψο τηζ περυσlvriq κιiΘε τα κτriφoρ6 παραγωYliζ. oι αγρ6τεq αvαoτατc6ΘηKαν. Nα oργαvc5voιrv yτυπlioη πro πoλιi ματα Kαr vα τα απoλαμβ6vεr Yrα 1_5 μ>ιiνrα <iπoloq τo εvofκro oτη δημoπραoiα, riταv απαριiδεκτo καr πρoκαλoιioε oυyvdq ταρα1dg. ol Bενετof υπo1ωρ6vταg,, ιioτερα απ6 παΘητrκli αvτfατααη τωv Eλλrivωv δdxτηκαv τηv ιoιiβro εvorκfααη μη κλryloνoμητΙi 6μωq. or αγρ6τε9 τ6τε αυαμdτησαγ καr πdλr τηv αξιoπofηoη, αφoιi, δεν riξεραv αv Θα εfyαν τo xτΙiμα 6ταv dληγe η εvolκlαστrκ{ περfoδoq. Γκρfγ1εζ rζαΙ ταρα1dq επdφερε κr o τρtiπog αυτ6q, μ6Χρ1 τΙoU στα 1-7Ο1 παρε'Eξω αΠ' τα xωρΙiΘη καr κλryrovoμrκ6 δικαfωμα στoυζ worκrαoτdq,. εvofκrα ol καλλrεργητdq υπoμlεcδγovταγ να καταβιiMoιΙ\rε κα1 πo[oιiq φ6ρoυq. Kαr 6ταγ κατ6 τoγ καrp6 τηq σιrYκoμιδfg, πou η ημερoμηvfα τηq καθωρfζετo με διιiταyμα τηq Δrorκ{oεωg, σφταvαv επf τ6πoυ αuvεργεfα κρατrκd πoU απoτΙμorioαv τηv παραYωγli κl dκαvαv τo λoγαρrααμιi. "T6αη η αξfα τηζ παραYωγlig, μεfov τo oφεrλdμεvov εvofκtov, μεfov o φιfρog παραγωγ{q, μεfov τo oφεrλιiμενov εγofκrov, μεfov o dπαlρvε dvα φιjρoq παραγωγdq, μεfov, μεfov, oτo τdλoq o παραYωY6q { αoriμαvτo πoodv απ6 την παραγωγri τoυ, ri βρroκ6ταvε καr μ>εωμdvog lα τov ιiMo μl6vo. or yωρrκof αη1v6 π{γαrvαν καr κλαrγdvτoυσαv στoυq παλαloιiq q τωv Kλεφτc6v επf Toυρκoκρατfαg,, τoug oπofoυξ Υtα vα τouq αρ oυδdτeρoυq oι Bεvετof τoυg εfyαv παρα11ωplioεr μrκρd κα

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ τσrφλfΙζlα. Kαl 61r oπανfωq dτρωγε κλωτo16 τo τραπdζr μs τα καλαμιiρ1α καr or ΔrκααυLκof κλητ{ρεζ, με τoυζ καταστrxoYριiφoυg KαΙ τoυq, λoy;oφιfρouq dφευγαv τdτε ντρoπrααμdvor. Kατ6πrv αυτ<6ν βρ{καv ιiλλo τp6πo or Bεvετof. Παραyωρoιiσαv τo δικαfωμα τηq εfoπραξηq τωv evorκfωv στoυζ, Δ{μoυq καt στ1ζ

Koιv6τητεg, or oπofεg vofκrαζαv τoυq φ6ρoυq οε δηroπραofα oε lδι6τεq δημ6τεq'τoυg. Mε τo α6αεημα αuτ6, or 'Eλληνεq μιiλωvαv μεταξιi τouq καr o1 Bεvετof εrodπρατταv ofγoυρα τouq φ6ρoυζ τoυζ, καr dμπαrvαv μιiλroτα διαlτητdq και αuμβιβαoτ6g oτrq μεταξιi τωv Eλξvωv τdτoιεg δlεvσξεrq. ΑκoλoυΘι6vταq' τo fδlo αιioτημα o1 Bεγετof δl<iρtζαv τoυg Δrκαoτdq, τoυq Δrκηγιiρoυq καr τoυq, δυo βαθμoriζ τωγ Δlκαoτικc5v Kλητriρωv, πoυ dπαrρναγ 6λol πoooαυd απ6 τα πρ6αυrμα τωv δrκr6v καr αμofβovταv απ6 τoυg, δrαδfκoυq. Eπfπλdov δr6ριζαv τoυζ αΥρoφriλακεq (MεΙvτιivr) or oπofor αμεfβovταv με τη "Mπρσyτα", δηλαδ{ τα αιiλλη_ πτρα πoυ liταv erg, εiδog (αuvriΘωg τo κρι6ρr τoυ παραv6μωq β6ακovτoq κoπαδrof) καr τoυq' Aγoραv6μoυg, ελεγκτdg, τηq λιπoβαρεfαq, καr τrοv τrμc6v oτα παζιiρrα, πoυ dπαrρvαν αμorβ{ 59 "ζυγroτrκ6" καr εf1αv καr πooooτd oτα πρdoτrμα πoυ επdβαλλαv oι fδrol. 'Eτor εfyαv βdλλεr τoυg 'EMηvεg vα μαMcδvoιΙY κ1' αυτof ofγoυρα dπαlρvαv τoυq φ6ρoυζ, τoυζ. 'oλor αυτof κατd τηv εvdακησΙl τηζ υπrylεofαq τoυq,, φoρoιioαv δrαφ6ρou μlc5ματog καr η1riματog ακoιiφoυζ, πoυ dφερvαv κεvτημ6ro ατo μπρoαυrν6 μdρoq τo λεovτdρr με τo oταυρ6, 6μβλημα τηg Evετrκ{g Πoλrτεfαq Aoκc5vταg μdλtoτα 6λor αυτri τηv εξoυofα τoυg,, 6ταv σιryα_ γτoιioαγ αvτfατααη dλεγαv: "Σε δrατιiζω εγc6 καr η oκoιiφrα μoυ>, υπovocδvταg τo dμβλημα τηg εvετrκrig εξouofαg. 'oπωg αργ6τερα σλεγαv "εv ov6ματr τoυ N6μoυ". o τdτotog,τρ6πoq πoυ vα μη φαfvεταr η καταπfεσrΙ τηζ εξoυofαq,, τoυ Kριiτoυq, Kαlvα μαλcδvouv μeταξιi τoυξ o1πoλfτεq,, ef;ε εφαρμoατεf και oτα μr6vrα τoυ EMηvrκoιi Bαorλεfoυ επf φαυλoκρατfαg, καr μdμlr τα 1925 περfπou, με τηv "Mπρdvτα> Kαl τrg, εvorκrdσειq σε iδlc6τεq τηg εrαπριiξεωg τωv φ6ρωv τηq ελαloδεκdτηg, τωv oφαζoμdvων ζ6ωv, τηq αμμoληψfαq κλπ. κλπ. καr εvηργεfτo 6πωq καr επf Bεvετcbv, δrα δημoοfoυ πλεrαrηρlααμoιi καr με τηv firα ακρlβc6g καταtζυρωτικ{ δrαδrκασfα, odλα oιivα, 6λα vτorie, 6λα τρe" κλπ. Πρlv εφαρμ6ooυv τo otioτημα αυτ6, ot Bεvετo6vor, ερy6μεvor σ8 απ' ευΘεfαq eπαφli μe τoυq MωραΙτεq,, εf1αv πελαγι6σεr. (Δεv εwooιiγ v' απoμακρuvΘoriγ απ6 τlq αuvιiΘεrdg, τoυq", dγραφε o Πρεβeδoιiρoq Γκρr_ μ6vηq. oΠdvτoτε φoβorivταl τηv απdτη, evcδ ιi[o δw d1oιrvε στo voυ τoυg' παριi τo ΙΙωq vα o| εξαπατrioouv. 'oταv απευΘrjγoγταΙ στlq, Δημ6otεq αργdg,, eκ πρcδτηg 6ψεω9 oρκfζεoαr 6τr d1ouvε 6λo τo δfκηo τoυ

I, ι

-33

)

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗΝΗΣ K6αμou μs τo μ6ρoq τoυq, ofγouρα 6μω9 6λα αυτd εfvαr ψευτ169 καr uπoκρrofεq. Δεv αuMoγfζovταl παριi μιivo τo πρoσωΠrκ6 τoυg σuμφdρoν. Ζotνε με τη oτdρηoη γrατfνoμfζoυv dτι τo κdρδog απoyτrdταr με τηv orrζovoμfα oτo φαγf καr 6yr με την δρααrηρrιiτητα κα1 τηv πρooδευτικri eργαofα...". Σε ιiλλη αvαφoρ6 o Πρεβεδoriρog -Eμμoq γριiφεr, "πωζ 6ταv αuτof βλdπouvε τα φoρoλoγrκιi μαq σuγερYefα, η παρηγoρrιi τηq αuγκoμrδ{g τoυg, μετατρdπεταr oε απελπlοfα, αρ1fζoιrv v' αρvoιivταr παληκαρrιiτrκα vα πληρcbvouv φ6ρo καr γfvovταl πρoκλητtκof. or μloof πoλfτεq εfvαr αvαξl6μlεol. 0λ6κληρo9 λα6q μπαταξiδων. Tt vα κdvoυμε"; κr dvαq κληρrκ6q o Φρα Παιiλog Σιiπρl λdel oτην αvαφoρd τoυ: .Nα ξdpετε dτr oτηv απorκfα μαζ ol -Eλληvεq εivαι dπιoτol κα1 εriκoλα Θα πeρdooιrvε π6λr oτo ζυγιi τωv Toripκωγ. Nα τoυζ μεταxsrρloτliτε oαv ιiγρtα Θηρfα, ξερrζcbvovταq δ6vτrα και vfxrα, και Πρo παντ6q, vα τoυζ πdρετε απ6 τα γdρlα κιiΘε φovrκ6 6πλo. Ψωμf καr ξιiλo, αυτ6 αρμ6ζεr o' αυτoιig. Φυλιixτe τηv ευαπλαyvfα oαq γrα καμμrιi 6λλη πeρfστασηΣ. Auτιi τιiβλεπε o εξεταoτ{q λατfvoq παππdg, τo 6τr <5μωg Toιiρκoι εrodπρατταv κdΘε μl6vo γιiραr oτrg 200.000 ρειiλια Ψιiρo, εvcδ αυτoζ απdvω απ6 500.00Ο αυτ6 δεv τo dβλεπε. Π6vτωg η Bwdτlκη κατoγri ωφdληοε τo Λα6 μαq, γrατf τou ξrirrvη_ σε τηv επαvαστατΙκ6τητα και τη μα11ητlκli αvτfoταoη, πριiγμα πoυ ευκdλυvε αργtiτερα τo γεvrκ6 ξεoηκωμ6 Yια γ' απoκτliαη τηv ελευΘερfα τou τo dΘvoq απd τoug Toιiρκoυg. Για τηv περfoδo αυτli τηq Bevετoκρατfαq υπιiρyει ιiφΘovo uλrκ6 oτα αρxεfα τηq Eveτrκrig Πoλlτεfαξ, στ4 Bεveτfα. 'Evα μrκρ6 μdρoq απ, αuτιf ξε1i6ρ1σαv Kι dκαvαv yvωoτιi εκλεκτof επroτ{μoveq o ΣιiΘαg, o Λιiμπρoυ, o Moμφεpdτoξ, πoU εoτdληoαv eκεf κατ' evτoλri καr με δαπdvεq Eλληvrκcδv Kυβερvlioεωv. H Meoαrivη κατιi την επoγri αυτli liταν μ1α σημαvτrκli π<iλη. Eυρroκ6μεvη ιiμωq oτη μdαη τoυ κdμπoυ με δfyωq δυvατ6τητεζ oxuρc6oεωg, δεv dπαrρvε μdρoζ oα Θ6ατρo πoλεμrκcδv επtyεrρ{oεωv καΙ αKoλouΘoιio'ε τηv τriγη τωv γιiρω oyυρωμdvωv πdλeωv. 'Ηταv fvα πλofοro π6λlαμα Ylα τo oπofo oτηv αναφoρd τoυ, τηq 12 MαΙoυ 1691 o Πρεβεδofρog Mαρfvoq Mrκrdλ γριiφεr: "o κιiμπoq τou Nηotoιi πoυ απλc6vεται απd τηv ιiκρη τoυ κdλπoυ τηq Koρr6vηg, τpαβιiεl μdκρoq 15 μiλrα, με μεγαλriτερo πλιiτoq 8 μfλrα. Efvαl γovιμ6τατog, καr εξαrρετlκιi εtiφoρog. Παριiγεl κιiθε εfδoug δημητρrακιi oε μeγιiλεq πoo6τητεq. Bρdγεταl \π<i δυo μeγιiλα πoτ6μrα. To dvα λdγεταl "Π{δημα" κα1τo dλλo "Πιiμιεr'vαr απ6 τα μεγαλriτερα πoτdμrα τou Mωρηd. Στlq εκβoλdq Φ"."", τo\ dyεr πδλri ψ,iρεμα καl voΙκt6ζεται εκef γrα ιyΘυoτρoφεfo. To πoτd._ μr {υτιi κdver πλημμιiρεq μεγιiλeq τo yεlμcδvα καl φdρvεr καταoτρoφdg l

-q4 I

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣHNΗΣ στηv ΙΙερrφdρεια. Elδlκ6τερα η περrφdρεια τηq π6λη9 τoυ Nηoιoιi παρdγεr μαλλιιi, τυρζ μdλl, orτ6ρr, oταφiδα, αιiκα καr καrrvd, dγεl δe εκεf καr πoλλιi κoπιiδlα ζcδα πoυ β6ακouv ατo απoυδαfo αυτdγ κdμπo πoυ 611εr τ' 6voμd τoυ". H Bεvdτικη κατo1li ωφdξoε ακ6μη τo Λα6 μαq,, γrατf αξroπofηoε τrq παραYωYrκdg δuvατ6τητεq, τoυ τ6πoυ, oε doo βαΘμι5 μπoρoιioαν v' αvα_ πτυyΘofrv εκεfνα τα μl6vrα. Η καταπfεoη ιjμωc τωv βεvdτrκωv φ6ρωv και η αvαταραyli πoυ επdφερε, απ6 τo ρα16τr τηq αΘλrιiτητog, μdμ>r το dYxoq Yrα τηv επrδfωξη εvdq καλιiτερoυ βfoυ, oe αuvδuααμ6 με τηv αMηλoφαγωμιiρα Kαr τrζ δlαρκεfq δrενσξεrq 6λωv πρoq 6λoυ9,, κotiραoe καl τα δυo μdρη, dτor πoυ 6ταv o γαμπρ6q τoυ Σoυλτιivou Δαμιiδ Αλ{q _ Kroυμoυ Pτ69, παραβlιiζovταq, τη ouvΘriκη τoυ Kιiρλoβrτq oτα 1714

κατηφ6ρlζε vα ξαvακαταλ.iβη τo Mωρηιi, or Bεvετof μoλovιiτl εfγαv εκεf 80OO ατρατ6, δεv Θdξoαv vα πoλεμ{ooιry Kαt αυγκεvτρc5Θηκαv οτηv KυM{vη (Γλαρdvτζα), ιiπou μπriκαν oτα πλofα τoυζ rα dιρυγαv απoyαrρετ<6vταq συΥκ1vημ6vol τov τ6πo μs τo γγωστ6 "αvτfo Γλαρdvτζα". Aλλιi καr oι 'Eλληvεq, dξω απd τoυg γdρoυg αρ1lκλdφτεξ, πoυ αvηαιiγηoαv και μιiζωξαv μικριi απoαπdαματα, πρc6ηv oπαδc6v τoυq', με τoυζ oπofoυg dφεραv μια κ6πorα αvτiαrααη, Yrα τηv τrμd τωv 6πλωv, δεv dδεlξαv 6τι εfyαv δrιiΘεαη vα φdρouv αvτfoταoη ατηv τoιiρκrκη κυρrαρyfα.

/t\

)

-35

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNHΣ

ΔEnEPH TOYPKOKPΑTΙA 1\t

Toιiοκor εγκατdλεlΨαv oτα ]-687 τo Mωρη6, dvα qqεδι5v ιiδειo

\.lερεfπto καr κατdλαβαv oτα

1714 oργαvωμfoo πeρlβι5λl.

Kατd τηv κατdληψη αυτli αvαφ6ρεται 6τr dγtvαv αoφαλc6g βlα16τητεζ καr λεηλααΙeg, αλλd oπωoδriπoτe ηπr6τeρεg απ6 κιiΘe πρoηγoriμεvη φoρ6. (Παριi τα doα γριiφει o MιivΘoq ε1ζ τo dμμετpo Θρηvητκ6v τoυ: "Συμφoρ6 καr αrηlαλωofα τoυ Mωρdωq"). Aυτιf oφefλεταr foωg, ατo dτr δεv αuvιivτησαv καμμΙιi αvτfoτααη α;εδdv, { και γιατf dpρrξαv τα βιiρη στoυq Bεvετodvoυq,, { καr γtατf foωq o Δαμιiδ Aλriq {ταv πoλιτrκ6τερo9, απ6 τoυq Toriρκoυg κατακτητdg. Me την κατdληψη τou Mωpηιi, ξαvα{pΘαv oτα κτliματιi τouq Καt oΙ παλαrof Toιiρκor κτηματfεg καr η Δlorκητtκli δrαfρεoη παρdμεrvε η fδrα, 6πω9 κα1 πρo τoυ 1687. To Nηof {ταv καr πιiλr 6vα μικρ6 πλoυorrjτατo βilαdτt μαζf με τo Tζcδpl καl τo Mιiλταγα (;) H αυμβfcοαη τωγ 2 εΘvrκc6γ ατor1εfcοv τoυ EMηvrκof με τo Toυρκrκ6 φαfvεται τc5ρα ηπ16τερη. (Tα t0Ψο τωγ κατofκωv lioαv Toιiρκoι). To παrδoμdζωμα εf11ε καταργηΘri, τo γαp6τol καΙ ol 6λλol φ6ρor {ταv κιiπωq ηπr6τeρor, τα dooδα τηg Mεoαηvfαq dγtvαv (μoυKατdξ> (εrα6δηβα) τoυ πρoσωΙτrKoιi Tαμεfoυ τoυ Σoυλτdvoυ, o Δεoπ6τηq μs τoυq Koτζαμπ6oηδεg ιiργroαv vα υπoλoγfζovταr περrσσdτερo απ6 τηv Toυρκrκli δrofκηoη, καr μερrκd KoτσαμπααIλfκlα πliραv τo δrκαfωμα vα δrατηρoιiv "Bεκiλη" (αvτrπρdoωπ6 τoυζ) ατηv Kωvoταvτιvoιiπoλη. 'oπωg βεβαrc6vεr o ΦpαvτQiq μdxρr τα 1750 {ταv τ6oη η UΙΙsρπρoσφoριi τωv eμπoρευμdτωv, πoυ ol τιμdq τωv πρoitiντωv dπεoαv πιiρα πoλf yαμηλιi. To γεγov6q αυτd dκαvε διαφdρoug εμπ6poug,, κυρfωq ΓιiMoυq και oλλαvδoιiq να εγκαταoτliαouv εξαγωγrκoιig ofκoυq τωv πιiμφτηvωv αυτc6v πρoΙ6ντωv, τα oπofα εξiγovτo κυρfωq απ6 τo Πεταλfδr καr τα επfvεrα .Mπoιiκα" τoυ Nηorof, καt .Nτoυdvα" τ4ζ Kαλαμιiταq. Kατιi τηv περfoδo 6μοrq αuτri, o τ6πo9 εμαoτfζετo απ6 τrq αρρc5oτεrεg. Tα αφρoδforα πoυ τov iδlo καrρ6 oργfαζαv oτηv Kεvτprκ{ Eυρc6πη, εδc5 δev εfyαv φαfveταr τ6oo μεYdλη dξαρoη. }Ι φuματfωση καr η ελo_ voofα (απλ{vα) {ταv μ<ivrμεq πληγσq, αλλd εκεfvo πoυ liταv κυριoλε_ κτrκd φoβeρ6 κακ6 riταν η πανoιiκλα Kαr η γoλdρα, πoυ α;εδ6v oαv ημηζdq πrα παΘ{oειq, Θdρrζαv τouq αvΘρ6πoυg απ6 τα 1678 μ6μx τα

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ 1767, πoυ dvαq μεγdλoq αvθρωπlαυ{q o Aγγλoq γrατριiq Tζωv T6pvμπoυλ, αραfωoe τov πληΘυαμι5 καr π{ρε μερlκdq 1rλrιiδεg voτtoμεooli_ vroυζ 6πou μαζιi μe Koρotκαvofq, τoυq βo{Θηoε κr dyτroαv τηv π6λη Ndα Σμιiρvη στη Φλωρfδα τηg Aμερrκ{9 ιiπou καr τoυζ εγκατσoτηoε.

Tη yoλdρα τη μετdφεραv απ6 τηv Aofα τα καριiβrα πoυ oτιiΘμευαv ατηv Koρcδvη, πeρvc6vταξ τα διιiφoρα μdρη τηc Mεooγεfoυ. Η ν6ooq αυτli ατα 1755 αφιivlσε τα 2l3 τoν πληΘuαμof oτo βrλαdτΙ τωv Kαλαμc6v KΙ απ' αυτri αcα 1756 πdΘαvε κr o Δεαπ<iτηq Avδρoιiοηg Nrκηφιjρoq, πoυ η πλdκα τou επlτυμβfoυ τoυ dγραφε: "-Eδωκε τo κorvdv xρdog o dγroq Avδρofαηg Nrκηφιiρoq, vτ6πroq Nηorc5τηq κr o Θe<ig να μακαρfαη τηv ΨuxΙi τou". o Θρηoκ6ληπτo9 λα6q πρooηf1ετo Yrα vα γλυτc5αη απ6 τo Θαvατικ6 oτo vαtδρro τoυ Αγfoυ Xαραλιiμπoυq τηζ Koρcδvηq, πou επroτειiετo σαv δrr6κτηq τηg παvoιiκλαg, καl τηq yoλdραg. o αvΘρωπrαυ{q AYYλog γrατρ69 Tιiρνμπoυλ fδpυoε τ6τε λorμoκαθαριoτripto YΙα τα ειoεργιiμεvα πλofα, απoμ6vrοve τoυq αρρc5oτoυq, dκαvε eυριiτατη xρliση απoλυμαvτlκr,iv φαρμιiK(Dv Ι(αl dΘαβε τoug,νeκρoιiq oε λdκκoυq με λuωμ6vo αoβdoτl. Moλovιiτl η επo11li αυτ{ δεv φαfvεταr vα {ταv περtoodτερo πrεαυrκri απ6 τα ιiλλα μlιivια τηq Toυρκoκρατfαg', dvα ζωηρ6 απελευΘερωτrκ6 κιiμα πoυ oλodγα φoιivτο:vε περroo6τερo, 6ρ1roε vα διαδfδεταr o' dλη τηv Eυρc5πη τηq επo11lig τoυ "δrαφωτιαμori" καr αvdμεoα oτoug, uπ6δoυλoυg'Eλληvεg Ylα τηv απoτfvαξη τoυ Toιiρκικoυ ζυγoιi. or δrαvootiμεvol τηq Eυρcδπηq καλλrεργorioαv oα μιiδα τηv rδdα αυτ{ πλατωvr_ κr6q. o Boλταfρog dγραφe oτo Mεγdλo Φρerδερefκo "Θλfβoμαr να βλdπω τoug παodδeq vα πατorive τη oκ6vη τou Θεμtoτoκλ{ καl τoυ Αλκlβrιiδη", o iδroq dγραφε oτηv Arκατερfvη τηq PωoαΙαq στα πoMιi γρ6μματιi τoυ: "Θα πρooΘdοηq dvα μεγιiλo ιioτρo oτη δ6ξα ooυ, βo{Θησε τoυξ απoγdvouq τωv αρyαfωv EMrivαrν, λυπriooυ τoυq, με μrα μκρli βoriΘεlα αρκεf vα oαρc6ooιrv 6λη τηv Toυρκlκli αυτoκρατopfα". H Αrκατερfνη εf;ε dvα τdτoro 6vειρo, vα επεκτefvη την κυρrαρ;fα τηξ, καr αcηv EMιiδα. Ef1iε κ6ψεr α\rαμvηστικιi μετιiλlα με τηγ εrκ6vα τou δεu_ τερdτoκou εyγ6vou τηq Kωvoταγτfvou (αδελφof τoυ Aλεξdvδρou, τoυ μετdπεrτα Toιiρoυ vrκητoιi τoυ Nαπoλdovτα) πoυ dγραφε "Kωvαυαvτfvoq Bαolλεfξ, τωv EM{vωv". Kr ιiρ11roε vα oτdλver πp6κτoρεq για EΘvεγερofα. 'Eαrεrλε τoυg 'Eλfuεg Tαμ6ραv, Eμμαv. Σ6ρρov καr κυρfωq τov γεrrvαfoγ καr εvΘouorc6δη λo1αγιi τηζ τov Γρηγ6ρηv Παπιiζoγληv απ6 τη Σιdτroτα τηq Mακeδovfαg' Δυo μ>ιivlα yυρfζovταq oτηv Eυρc5πη o φλoγερ6q Mακεδ6vαg ξεα{κωve καr εvΘoυofαζe τoυg oμoYsvefq τηg Euρriπηq. 'oλor oιrγκtvημdvor σδrvαv μxiματα γrα πλofα κλπ. κα1 YΙα τrg, αvdγκεξ τηq πρoπαγιivδαq. o Ayγελriq Aδαμ6πoυλo9, oτη

-37

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Bεvετfα καl o Ιω. Παλατιαvtig oτηv Toακιivη, πρdoφεραv τερdoτrα

πood κr η βαΘιiπλoυτη orκoγ6rε1α τωv Mαρoιiτoηδωv τηq Bweτfαq θeoε για τoν αγ<6vα oλ<5κληρη τηv κoλooorαfα περroυofα τηg.

δ16-

o Παπιiζoγληg ξdρovταq τo ιiμαΘo τωv ραγrιiδωv Yrα τov π6λεμo τliπωoε τdτε καr δldvειμε ατηv Eλλιiδα, dvα βrβλrαριiκr περf τηq τdxvηg τoυ πoλdμoυ Kαl 6ρ11loε vα κ6vη περloδefeg στo εσωτeρικ6, απ6 τo Mαuρoβoιivro μdμlr τα Δωδεκιivησα, ΙΙρoσπαΘc5vταgvα εξιiψη τov π6Θo γΙα τηv απoτfvαξη τoυ ζυγori τωv ραYιιiδωv. Στo oιiλπrαμα τoυ φλoγε_ ρori Παπιiζoγλη o oπofoq μofραζε xΙlliματα καr υπoα1doεlq, ξεoηκcδΘηκαν πoλλof πρoεoτof καr Kαπεταvαfor: o Mητρoπoλfτηq Πατραiv ΠαρΘε'vrog,, o Γ. Noταριiq απ6 τo Afγro, o A. Χρloτdπoυλoq απ' τo Φαvdρr, o ΣταΘιig, o Γερrυδriμog, απ' τη 86νlτoα, Bιiλτo καr Eηρ6μερo, o Xρ. Γρfβαq απ' τo Aγγελ<5καστρo, o Γ. Δα1oιiρηζ αrΙ' τo Mεαoλιiγγι, o ΓΙαv. Παλαμιiq απ' τη Nαυπακτfα, o K. Σoυαμdvηq απ' τo Δδωρfκr, o Δ16ρηq, απ' τη Borωτfα, o Kιiμναq Tριiκαq απ' τη Λειβαδ16, o Ι. Kαλπoιiλoq, o Mητρoμιipαg απ' τα Mdγαρα, κλπ., o Δαακαλoμ,ivrηg απ' τηv Kρtiτη, 1000 Kεφαλ{vεq υπ6 τoυg Mατιiλα, Παvd καr Λυκrαρδ6πoυλo, dvα μεγιiλo oιδμα ZακυvΘιγcδv υπιi τouq Mακρli, Kλαδ{, Φoυρτotivη κλπ., κλπ.

Στη Nιfτrα Πελoπ6wηoo π\ofασε τov "μπιiq Kαπeτdvro" τξζ

Mιivηq τo Σκυλ6γ1αYvη (Mαυρoμl1ιiλη). o Σκυλ6μαwηq εκ μdρoυq Kαl τωv ιiλλωv τωγ εμπεΙρoπoλdμrov Mεoαηvfωv Kαπεταv6οr\r, τoυ ζ{τηoαv Υ1α σlYoυριιi επrτηfαq vα dρΘη Pωoorκ{ βo{Θεlα 10.000 αvδρciv τoυλιi1rαεov, γtα vα βγou, κι' αuτof ατηv επαvdσtαση "vα μη πιiρouv τov κ6αμo oτo λαrμ6 τoυq,). o Πατιiζoγληg εliκoλog στ1ζ υπoη1doεrq δev drρερe αvτfpρηαη, πρooεταιρfoτηκε 6μωq εriκoλα τov ιiργo-

vτα μεγαλdμπoρo τηq Kαλαμιiταg Mπw6κη πoυ δd1τηκε μ' εvΘoυαrααμ6 vα βγη oτov αγc6vα, πoυ 6pγtoε κl6λαq 6ταν o Παπιiζoγληg μofραoε 6vα φoρτfo με ρωσσrKdg oτoλσg καr μ1α μlKρIi πoo6τητα ιiπλωv. Λfγov καrρ6 μετd dφταoε κα1 μrα μofρα Pωoorκof αυdλoυ με 400 Pc5αo'oυq oτρατrciτεq', αρκετorig εΘeλovτdq'Eλληvεg αrΙ' τηv Ιταλfα καr τo Δεαπ<iτη τoυ Mαυρoβoιrvfoυ με μΙα φρεγdτα γεμιiτη oμoεΘvεfg τoυ. Mε τηv dvαρξη τoυ αγcδvα ιiργlααv or πρoκηριiξεlq τηq Α'lκατερfvηg στoυξ Pαγlιiδεg τoυ Παπdζoγξ κλπ. κα1 σxηματfoτηκαv μεγαλιiαυoμεq μovιiδeq. Η "Αvατoλrκri Λεγεcδv Σπιiρτηq" πoυ τηv δroικoιioε o καραρηg Avτωv. Ψαρρ<fg απ6 τηv Mιiκovo, o T{vlog Pciooog uπoλo1αAvδρoμιi1ηg, κλπ., Kαι τη "Δυτrκ{ λεγεc6vα" κl αuτli με λfγη διivαμη 6 τo λoxαγ<i Mπαρκιiφ πoυ τηv ακoλoυΘoιiααv μπoυλoιiκtα, πρ6εξoπλlq-ιdνoυ λαoιi, εvτeλcδq απεlρoπoλdμoυ. xεΙ o{'Toιiρκol τd1αoαv: .Δεv εfvαr Pωμαfol εfναι Mιioκoβol", φc6vαζαv

-38

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

o fρωαq Γl6wηq

Moυρoμ116ληq

(Σκυλ6γlαwηq) <Mπαg

Kαπετ6vloq" τηg Mdvηg

σrα 1770

o'την αργli κl dφευγαv vα γλυτcδooιrv τη σΨαYti, Yρηγoρα 6μω9 καταλαβαv με τr πλ{Θη εf1αv vα κdvouv καr αvαΘιiρρησαγ.

---=-=\ \

επf κεφαλ{q τηξ ρωσσrKriq μofραq 6 πλofωv τηc Yραμμtig καr 4 φρεγατc6v, αγαπητrκof τηg Arκατερfvηg Αλdξloq καl Θε<5δωρog oρλc6φ, πΜρωq αvfκαvoι αυρατηγoζ dβγαvαv oωp6 πρoκηρfξεlq και δrαταγdg, oιiτe αξl6λoYo αxdδιo επlyεrρ{oεωv ιiμωq εf1αv oιiτε τfπoτε. or υπoη1doειq απoδef11τηκαv ψειiτrκεq. Σe μlα διαταγli τou 0ρλ16φ oτo Σκυλ6Υια\rvη, αυτ<iq αρv{Θηκε καr τ6τε o oρλc6φ τoυ παρετr|ρηαε: "Tr voμfζεlq πωg εfααr"; "EΥcδ τr εfμαr"; .τoυ απ6vτηoe o Σκυλ6γrαwηq, Eγc6 εfμαr αρxηγι1g ελευΘdρωv αvΘpcδπωv, Kt o τελευταfog απd εμιiq εfvαl καλfτερog απ6 οσvα πoυ εftrαr δoriλoq μrαζ.....". Mετd τov καυγ6 oι κλdφτεq ιiρyroαv μ<ivor τoυg αγr6vα Yrα vα γλυτriooυv τov αoτ6yαστα επαvαoτατημ6vo λα6 τcδρα πoυ κατdβαιvαv πoλλd τoιiρκrκα καr τoυρκαλκ6ψoιrv τηv υπoyc6ρηση πρoξ τα πλofα \βαvlκιi oτρατειiματα vα τoυ ar a -., !1 !oυ περfμεvαv στα vdτrα Mεoαηvιακιi παριiλrα, να μη τoυq αφ{οoυv Φυκαlρfα vα γλυτι6ooιΙv Kαr Ylα vα τoυq αφαvfαoυv. I

-39

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Mrα τdτorα lσxιrρ{ Touρκαλβαvlκli oτρατιιi βαoιβoυζoιiκωv υπ6 τo Xατζli oαμιiv Πααιi με 8000 ιivδρεq ερ11ιiταvε απd τα αvατoλrκ6 παpdλrα τηq Meoαηvfαq, vα κλεfαη τoυq επαvαoτdτεg' απ6 πfoω. Στov κfvδιrvo αυτdv o oρλc6φ φoβriΘηκε κr ετoiμαζ6ταγ \rα μΙΙer σEα πλofα oτηv Κoρcδvη. oι κλdφτεq εf1αv πdρεr απ6φαoη γα δc5ooιrv αναα;ετrκdq, οτov μdxeq vα εμπoδfooιΙv τηv κriκλωαη. o Mαυρoμιxdληc παριiyγεtλe 'Eτor dμεtvαv li wfηgυαη μdvor oι opλc6φ "{ oτεfλε μαq φεrjγα". αvαη1eτικri βιixη, καr vdα Kλdφτεζ. Στα Kρεμμιiδlα dδωoαv την πρc6τη τdτoια μιi1η dδωoαν στo Ρrζιiμυλo oτo τdλog, δε, o11υρc5θηκαv oτα δυτrκd απfτrα τηq Mεoαlivηg. H μeγιiλη μιi1η τηgMεoolivηg κατ6 τov αuvιiδελφov κ. Tιioov Γκρrτζ6πoυλov πoυ d1εr πoλιi αη1oληθri με τo Θdμα τωv oρλωφrκcbv, φαfvεταlΙΙωξ ιiρxlo'ε oττgL3l25 Mαfoυ τoυ 1770 (oελfg 107) καr κρdτηoε 3 { 4 ημdρεq.Η μιixη r!ταv φovrκιiτατη. Απιi μdρoυq τωv EM{vωv δrηf_ Θιyvαv τη μ'ixη o uπdργηpog Γrιiwηq Koλoκoτρc6vηξ, lrε τo στρατηYΙκ6τατo γυ16 τoυ Kωvoταντfvo (πατdρα τoυ γdρoυ τoυ Mωρηd) o Γlc6ρΣκυλ6γηq Φλdooα{ παππorig τoυ Παπαφλdooα κ1 o αρxηY6g Γr6wηq o Kc5oταq KoλoκoYIα\Γvηζ (Mαυρoμr;ιiληq). Aπd τα τρfα oc6ματα αυτ6 61r τoυ μeγιiλεq ζηrrdq, μ6vo τρc6vηq με την τε1gvrκ{ ξεγλιiαυρησe με πoυ πrdoανε τo Γeρo_Koλoκoτpcovη τoγ πατfρα τoυ, ζωvταv6 καr τov πliγαv αuηv Avδρoιioα 6πoυ τov κρdμαoαν (Θ. Koλoκoτρc6νηq' Δlηγli-

oεlqαυμβdvτωvτηξEMηv.Φυλfg).,Too6ματoυΦλdooακατεoτρd-

τov φη μαζli με τov αρΧηΥ6 τoυ Kαr τov αρ;ηγ6 Γιιiwη Mαυρoμl1ιiλη τov 6πou αvdγτrαoαv vα υπoxωρlioη και vα κλεroτ{ αro Mελfπυργo, αvατfvαξαv καr λαβωμdvo τov oκ6τωoαv μαζιi με τα παlδι6 τoυ, πληv τoυ μικρoιi Γrωργιiκη, o oπofog εξroλαμfoθη καr αργ6τεpα dγrvε vαιiαρxoq τηq Toυpκfαq, κλπ., υπ6 τo 6voμα Σoυκιoriρμπεηg. Eλιiγroτor απd τo rcr;upι5 oc6μα τoυ Σκυλιiγrαwη γriproαv ζωvταvof oτη M6vη' τoυ Nηoroιi, ιiλη η εκδrκητικli μανfα τωv '-----j'ι'/Lετ6τη φoνrκ<iτατη μιi1η βαolβoυζoriκωv eoτριiφη κατd τηq πι5λεωq, τηv oπofαv γκρdμroαν καr 1. Για τov ηρωα Γιιilρμ ΦΜααα υπ6ρxει 6vα τoπικ6 τραγo0δι πoυ Μει: "Λεβ6vτεq παλ_ ληκdρια απo ηv Πoλιoη με τα ημαρμαι6 τouq, Iαv για τo NηoL Περvιivιαq τη Σιρ6κα και sειαvιοι6 vα γ3ρov απαvr6νε με τ6ooερα παιδιd. Σηκω vα πdμε γ6ρo, vα π6με αro Nηo( για 6λα κovrd και oυ. Πρ6oε1ε καπετdvε oτo δρ6μo oα Θα βγηg ε(vαι γιoμdioιjρκικα ^εφiλα, Θα xoθriq. Mε λ6,vε Γιoηγη ΦΜα9α και λ6μα δεv ακι.il, τoυq κι αδ(κωg τog'To0ρκoυg τoυρκoυξ Θα βαρεoω, τo αiμα Θα τoυg πιω,. M. E. E. Γ. Φλ6ooα9. X. Παραoκευoπo0λoυ και Mαvoκι,, oελ. 63. "Παπαφλ6ooαq 2. Για τov ηρωα Γιdvη Koλoκoτριilη, o εγγov6g τoυ Θ6δωρoq, AρXιαrρdηγoq τoU 182'| αro Pαμoβoovι o παπγρdφει, πωq στα 1770 πou γεvηΘηκε ov6βηκε αro λημdρι πoυ dμειvov ,,b,:ξ, o.oγ6η.ευμ6vog απ6 τηv κακη 6κβααη πou 6παιρvε η επαv6αrαoη, λ(γεg ημdρεg πρωτoιi αημαιωτιoΘi αη'μ6n τoυ Nηoιo0. Πηρε τo vεoγdwητo εψ6vι τoυ αrα x6ρια τo φληo, .o,'jft," με παρdπovo: "kακ6μoιρo και oυ, Θα ζιjoηq, Θα γερdαηq και Θα πεΘdηq κι ακ6μα Φρ6γκιiιo ο'ε eoln γ(vει τo μΛλ6τι μαg". Θ. KoλoκoτρΦη: "Συμβdvrα τηq Eλληvικflq Φυλι]g".

-40

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣHNΗΣ rΙυρπ6λησαν, dαφαξαv ιiooυq κατofκουg βρ{καv 6ω "μ6vo μeρrκdq Yρη6ζ ιiφηoαv ζωvταvdg YΙα vα δηγoιivταr τη σUμφoρd τouq" (Χoπφ Ιoτoρfα vΙ 80 Σιiθαq oeλ. 502, ΣακεMαρfoυ oελfq 197 κλπ.). 'oλot or roτoρrκof Kαl o1 μ>ovlκoγρ6φoΙ σιrμφω\rofv ιjτr o μεγιiλoq Φωαq Γrιiwηg Σκυλιiγlαwηq Mαυρoμlxdληζ dπeoε oτη μιi11η τou Nηoroιi oτα 1770, o ΣιiΘαq ("Toυρκoκρατoυμdvη Eλλιiq" oελ. 502) γριiφεr (oxυρC6Θη εvτ6g μlαg otκfαg ατo Nηof 6που καr dπεcre με πoλλoιig oυμπoλεμloτdq τoυ,, o Πoλυζωiδηq KαI Kρdμog ("Γεv. Ιoτoρfα" τιiμ. Γ' oeλ. 81) γριiφεr "οyuρc6Θη elξ τα oτεvd τoυ Nηαfoυ καr σπεoε μα16μεvog απ6 orκfαg, εrg, oικfαv" o Παπαρρηγ6πoυλoq ("Ιαυoρfα EMηv. 'Eθvoυq," τιiμ. E' oελ' 602) γριiφεr: "oyυρriΘη καr dπeoev εvτ6q των ερerπfωv τoυ MελrπιiρYoυ στo Nηof", o Kαvδηλc5ρoq ("o αρματωλrαμ69 εγ Πελoπowlioω" oελ. B0) γριiφεr dπεoε μα16μεvoq μετd τηv αvατfvαξr1 τωv ερεrπfωv τou MελlπιiρYoυ στo Nηo-f" η M.E. Eγκυκλoπαrδεfα (ατo ιivoμα Γrιiwηq Mαυρoμr1dληg,) "dπεoε μα11ιiμεvoq oτo Mελfπυργo oxυρωμdvog oτο Nηαf". Tα iδrα γρdφoιrv στα lστoρlκιi τoυq βlβλfα o Σωκρ. Tζlβανdπoυλoq (].886), N. Γ. ΦlλlππΙδηq (αελfq ]-23), o Ι. Θεoφαγfδηg (Ιoτoρrκof αρyεfoυ τευy. A' oελ. 92) κλπ. κλπ. κλπ. Evc6 ιiμωg <iλoι αuμφωvoriv 6τr o {ρωαq dπεoε ατo Nηof κα]. στo Meλfπυργo, μερrκof rστoρΙκoYριiφor δεv μπoρoriv vα eξηγriooυv πoιi riταv τo κτiρro αυτ6 oτη Mεoolivη, δ16τι τdτoιo τoΙΙωvυμΙκ6 { ερεfπro δεv υπιiρyεr o{μερα. o Πeτρiδηq (περf τωv μeσαιcονrκriγ π6λεωγ Avδρoriαηq καl Mεααliv49) αvαφdρεr 6τι παλαt<iτερα oτη Mεo'αrivη υπliρ11ε dvα Kιioτρo. Στη Mεoαrivη uπιiρyεr πd.ντrοg μrα λoφc6δηq τoπoΘεofα πoυ o λαιiq τηv dλεγε "MελroodπυρYο" ακρrβc6g oτo oημεfo πoυ dyεr αvεγερθεf γriρω oτα 1850 o vα6q τηg Zωoδ6yoυ Πηγriq, μετιixl τηζ μoν{c τoυ Boυλκdvoυ, 6πoυ δrεξιiYεταl η Θρηoκευτlκli καl eμπoρrκ{ παvriγυρrq, κα1 γ1' αυτ6 απ6 τ6τε ovoμιiζεταl παvηγυρfoτρα (τo τoπαrvιiμrov "Mελroo6πυργog), αvτeκατeoτιiΘη με τo "ΠαvηYυρfοτρα"). Απ6 τoυq παλαroτdρoυq d1oυμε ακoυoτd πωg,6ταv 6vorγαv τα Θεμdλlα γrα τo vα6, dβριακαv παλαlιi οκoυρrααμdvα πoλεμrκιi 6πλα. Φαfγεταr dτr o εξαφαvrαθεiq αuτ6q πriργoq, πιΘαvc6q κτιoΘεfq μiρω oτα 9001000 μ.X. oτov καrρ6 τωv Koμvηvc5v, riταv lδιoκτηofα τωv τoπrκc6v αργ6vτωv τωv Mελrooηvc6v, πoυ dvαg κλιiδoq τoυq λdγεταr Mελιoooυργoζ πιΘαvc6q απd τα εραλδlκιi εμβλ{ματιi τoυζ, πoυ liααv 3 καμπdvεξ (oαv κυψdλεg) καr εfyαv γιiρω 4 μεγιiλεg μdλrooεq (or μdλroo'εζ riταv dμβλημα τωv Mελrooηvcδν Kαl o1 καμπιiveg τωv Koμνηvcδv πoυ εfyαv -Ετor με τo Θυρε6 αυτdv τo κτfηrα μεταξri τoυq' αυγγdveια κηδεατfαq). ovoμιioτηκε MeλlooιiπUρYoq. o μακαρfτηq oυμπoλfτηq δrκηγ6ρoξ Kαr πoλιτεuτlig, Ηλfαq Mελroooυργ6g, dφερε ατo διiκτυλd τoυ, dvα δακτυλfδr με τo Θυρε6 αυτ6ν κα1 μoυ εf1ε εlπεf 6τl τη yvc6μη αυτri μπoρorioe

-41

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣFΙNΗΣ o φfλog τou oυfλλrαμ Mιiλλερ, πoυ ζoιioε τ6τε. Πραγματlκ6 καl αliμερα αv πρoodξεl καvεfg τo Kατηφoρdκr πou εfvαι τα Mloερλαfiκα απfτrα βλdπεr καvεfg σαv γα υπdρxεr xcbρoζ γrα τdφρo vερoιi ιiπωq αuvηΘrζιiταv oτα παληιi κιioτpα. or πdτρεg τou παλroιi κτfqματoξ,, πoλιiτtμεg, γrατf κoυβαλloιivταt απ6 μακρυvιi vταμιiρια, Θα xρησlμorΙol{Θηκαv γrα Θεμdλrα τωv πλfθrvωv απrτrcδv τηq περloxlig κατd τα μeτιi τo 1770 μl6vια. H επαv6oταση τoυ 1770 επεoκ16ο'Θη απ6 τηv απoτυyfα τηg κl απ6

γα μoU τη βεβαιc6oει Kαl

τηv αfγλη τηq Eπαvαoτιioεωg, τoυ 182]_ πoυ επdτυ11ε. Aτυyι5g Θεωρεfται oαv dvα εΘγrκ6 επεrodδro, η1ετκrjq αξfαg' Δυαrυγr5g ξεγvoriμε τηv dκταoη τηg μeγιiληq EΘvεγερofαg τoυ 1770. Tηv πατριωτrκ{ αυμμeτoyri dλωγ τωv Eλληvικι6v τ6πωv, dπωg, καr ατα 1821, ξε1,voriμε τrg Θυαfeg πoυ επηκoλoιiΘηoαv πoυ δev {oαv λlγιiτeρεg απ6 τηv eπαv6σ[αση τoυ 1821. Ξεyvoιiμε ακ6μη 6τl {ταv η πρ<5βα τζεvερdλε τoυ ]_821 καr ιjτr δfγωq τo t770, τo ].821 δεv {ταv δuvατ6 vα επrβληΘεf. To ]_770 απdδεlξε 6τt δlα vα vlκηΘεf η Toυρκικli αυτoκρατoρiα εyρειιiζετo oτρατ6q, πoλlig καr ΙΙεΠειραμσvog καr oτρατηγof καr oργιivωσΙι, καt εφdδrα. o πρooωπrκ6g ηρωrαμι5g μrκρooμιiδων κλεφτc6v μ' 6λη τηv αvδρεiα τoυg δe Θα μπoρolioαv vα vrκrioouv τrg αρκετd oρYαvωμdveg Toιiρκrκεg στρατIωτΙKdq πoλεμικdq μovιiδeq. To L770 αrιiΘηκε αφoρμti vα εκπαrδευτoliv xrλlιiδεg'EMηvεq στρα_ τιcδτεg κr αξrωματtκoζ oε ξdvoυq αcρατoιig v' απoκτliooυv πεfρα πoλεμlκΙiζ Kαr στρατlωτικlig oργαvcδoεωg c6oτε vα αvτrμετωπfooυv roιiξlα και καλιiτερα, ακιiμη πfuiΘη σιΙγ](ρov1σμ6vωv oτρατrrοτικc6γ μovιiδωv Γιiλλωv τoυ M. Nαπoλdovτoξ, πoυ κoυβιiληαε απti τηv Αfγυπτo oτα 1825 o Ιμβρα{μ Παoo69.

Tιjπol αξlωμoτlκιilv τoυ

Toυρκαλβαvlκo0 ατρατoιi τoυ 1770 πoυ κoτεi1ov τηv

Πελoπ6wηoo μ61ρl τo 1779.

-42

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ To 1770 εfvαι δfκαto vα πιipεr τηγ τtμητrκ{ Θdαη τou στrζ, δdλτoυq τηζ EMηvrκ{q Ιοτoρiαg καr vα μηv ξε1αoθεf o υπσρτtμoq dvδoξoq επfλoY6q' τoυ τηq 13)25 Λ{αioυ 1770 oτη Mεoαrivη πou πoτfoτηκε με τo ιiμo αfμα τ6oωv ηρcδωv καl Θυμ6τωv, Yrα τηv απελεuΘdρωση τoυ dΘvoυq απ6 τov τoυρKlκιi ζυγ6. Mετιi τηv κατασEoλ{v τηg Eπαγααυdoεωζ τoυ L770 oτ Toυρκαλβαvof βαorβoυζoιiκol τoυq oπofoυg foτειλαv ol Toιiρκor, δ16τr τα τoυρκrκd oτpατeιiματα riταv απαη1oλημdvα με τov τ6τε Pωooτoυρκrκd π6λεμo, 6καvαv φoβeρ6q oφαγdq. 3.000 doφαξαv oτη Λιiριoα, doφαξαv τoυg κατofκoυq τηq Moα1i6πoληg, καr πdpαoαv δια μαyαfραq τη Λiμvo, τηv Kρ{τη, τη Σμfρvη, τη Nιioυσα καr πρo παvτ6g,6λεq τlq πoλιτεfεg τoυ Mωρηιi. o λαιiq καταρrιiταvε τouq επαvαoτdτεζ και o Παπιiζoγ\q dπαΘε ouγκoπri απιi τη ατevoγciprα τoυ <ρειiγoνταq στ1ζ Kυκλιiδεq. ol Toυρκαλβαvof dκαvαv τo Mωρη6 "Φρtκτ<i κριiτog εv κρdτεr". Avαρ1Efα, ληoτefεq καr φ6vor, δrαρπαγdq καr κιiΘε φρfκη, dκαγαv vα περιdλΘη o τ<iπog, oε αΘλrιiτητα κΙ o κ6αμoq vα φιiγει. Aπ6 τoυq τoυρκαλβαvoιiq τo τoυρκrκ6 oτoι1efo eβαoαvfζeτo 6πωq και oι ραγrιiδeq. ol Toυρκαλβαvof φoρoλoγoιiσαv Kαl dκαvαv τα πdvτα κριiτog εv κρdτει, κα1 σε δrαταγ6q τηq Πιiληg vα εγκαταλεfψoυv τo Mωρηιi απεlΘαργofoαv, πρoφαorζιi(μroΘc6v). ol μεvol dτr τoυg καΘυoτερoιivται τερdoτrα πooιi ζαερdδωv Toιiρκol doτetλαv τ6τε ατρατd vα τoυg' διc6ξoυv, τov oτρατ6 αυτ6 6μωq oι τoυρκαλβαvof τov κατατρdποrσαv Kαl η Toυρκfα βρlακ6ταv oε φoβερli αμηyαvfα γrα τo ζdτημα αυτd. Tιfτε πρoq υπoαc{ρrξη τωv βαoαvrζoμdvωv Eλλriνωv ιiρ;roε γα αvαπτιiooεται πoλιi τo κλdφτrκo oτo Mωρη6 με πo[ιi αvτdρτrκα or5ματα. To μεγαλriτερo απ' αυτ<i τoυ lζc6oτα Koλoκoτρc6vη dδcooε μια μιi11η καr κατ6φερε vα oκoτcSαη τov αpγηγd τωv τouρκαλβαvι6ν Mετζ Aριiπη, πoυ κλαfer τo Aρβαvfτrκo μolρoλιiγl: Καλd foαν M6wζoμ or"Ayραφα καfut κατ oτo Zητoιiνι.

Tτ ydρευεg a ydλεβεζ σΓηq Tρiπoληq τα μερη Nα oε oκoτcδooυν M6ντζoμ d'δικα.

oι

Κoλoκoτρωναfyoι. P'εyc6 deφτ6q

δε oκτ6'ζoμαι lcαι κλι{φτε9 δε φoβdμαι κλπ.

or Toιiρκol lioτερα απd τηv riττα τoυ τακτrκoιi oτρατori τωv, υπ6 -o, xαληλ παod oτα L774 6oτεlΙtαγ γdo oτρατd κατd τωγ Toυρκαλ\αvr6v υπ6 τηv ηγεoiα τoυ Nαυιiρ;oυ Xαoιiv παod πoυ τov dλεγαv \αζ{ (vrκητ{) δrακριΘdvτα στoυq πoλσμoυg τωv στηv Kεvτρικli E!ρcδπη, με dvτoveg, δrαταγdg vα δraδξη τoυg, Toυρκαλβαvoιiq Kαl vα ηΦx,ioη τo Mωρηιi.

-43

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗΙ\ΙHΣ

o ΓαQi Xαoιiγ

αυτιiq φτdvovταq oτα L779 oτo Mωρηιi, φρ6vτroε vα Kλεφτriv καr Qiτηoε τη βo{Θerιi κoρυφαfog ηYdτηζ τoUζ o Kωvoτ. Koλoκoτρcivηq αιivαξe 6λα τα

dρΘη oε eπαφli με τoUξ αρyηγoιiq τωv

o κλ6φτrκα oc6ματα καΙ δημroιiργηοε eλληvrκ6 oτρατ6πεδo στα Tρfκoρφα τηq Αρκαδfαq,, με αuvoλlκ{ δfvαμη πepfπoυ 5.000 αvδριbv. oι Touρκαλβαvof αvηοιiγηoαv κr doτεrλαγ επlαroλri ατlq, 8 Ιoυλfoυ

τoυg.

1779 πρoαπαΘr6vταgvα δrααπd.ooυv τη αιiμπραξη, στηγ απdvτηαli τoυq ιiμωg oτιg ]-0 rδfoυ μηv6q, ot υπd τov Koλoκoτραivηv αργηγof τoυq -Eγrvε τ6τε μrα μεYdλη μ6γη dξω απ' τηv ζliτηoαv vα παραδoθoιiv. o Koλoκoτρr6vηq αδραv{q o' ιiλη τη δrιiρκεια Tρfπoλη, κατιi τηv oπofα τηq μdxηc, επετdθη τo απιiγευμα Kαl κατιiφερε oτρατηγrκ6τατα vα K6Ψη τηv υπoxc6ρηση τωrr Αλβαvc5v πpoζ τo κιioτρo, κα1vα τoυq βιiλεl oτη μdo'η με τoυζ Toriρκoυg. 'oooι απ' τoυg Toυρκαλβαvofq γλιiτωoαv oτη φovlκιiτατη αuτli μιi1η κατιiφεραv καr κλεfoτηκαv στo κ6αυρo, πoυ μετd αιivτoμη πoλιoρκfα τo εξεπιiρΘηoαv μαζιi αuvεργαζ6μεvo1, ol -Eλληvεq Kαι oι Toriρκol. EπηκoλoιiΘηoε κατ6πιv αξlcδoεωq τoυ K. Koλoκoτρc5vη μsYdλη σφαYη καr γrλlιiδεg κoμμdvα κeφdλtα Toυρκαλβαvc6v oτ{Θηκαv oe 3 πυραμiδeq, πoυ βεβαlcbveι 6τι τrg εfδε, oωρoιiq ξερd κραvfα ο Πoυκεβiλ, dπωg, γριiφει oτo oδorπoρlκd τoυ, <iταv πdραoε πoλλιi μ>6vlα αργ6τεpα απti εκεf. Mετιi τη μdxη o Xαodν, εζ{τηoε, απ6 τoυq κλdφτεq vα παραδε1Θoιiv τηv εξoυofα τoυ Σoυλτιivou κα1 vα πdρoιrv γevrκri αμvηoτεfα. Aυτof αρv{Θηκαv δ16λυοαγ τo oτρατ6πεδo καr καΘ6vαg' με τo τμliμα τoυ τραβ{1τηκε ατα λημdρrα τoυ. Tη δrιiλυoη αυτri μαρτυρ6εr τo Kλdφτικo τραγoriδι: "or κλdφτεζ σKoρπrστ{καvε γrv{καvε μπoυλoιiκrα..." o Koλoκoτρcδvηg απlivτηαε dτr τιiτε θα καταΘdooιrv τα dπλα, μιivov 6ταv ελευΘepc6ooιΙv τov τdπo κr απ6 τoυg Tofρκoυg. Eπηκoλoriθησαv εκκαΘαρlοτtκdg επrxειρrioeιq τωv Toιiρκωv, απd τιg vτ6πιεq διrvdμerg τoυ Aλiμπεη, δfγωg vα κατoρΘc6ooυv αyεδ6v τfπoτε. 'Evα μ>6vo 6μωq μετd, oτrg, 10 Ιoυλfoυ 1780 or τoιiρκor τoυ Xαodv εf1αv μια μεγ6λη επrτη1fα. Πoλrdρκηoαv τov πιiργo τou υπαρxηγori τoυ Koλoκoτpc6vη, Παvαγιriταρoυ στηv Kαoτιivtτoα τηg Mιivηq, με μεγιiλη δfναμη στρατof καr πuρoβoλικ<i και ιioτερα απd πoλυriμερεζ μdxεζ, κατd.φεpαv vα εξovτc5ooυv τo μεγαλfτερo μdρoq τωv εκef κλεφτc6v μαζιi με τoυq ,,--'---- -\. -:ipφεc αρ11ηγoriq τoυg Kcδoτα Koλoκoτρr5vη καr Παvαγrc5ταρo. aΦ\γovταq oταL784 o Xαoιiv Yrα τηv Kωvoταvτrνoιiπoλη, ιiφηoε τo αvτιiρξo τoυ Mωρηιi, παvfα1υρo 6oo πoτd, με εκατovτιiδεq μκporiq καr μεγd|.oυq κλεφταρxηYofc καl ζoρμπιiδεq. Στα 1786 o Θρυλκ69 Ζαγαpτ6gfδρυoε τηv (oμoσrΙovδfα Kλεφτc5v Πελoπowriooυ", με uπαργηγ6 τo vεαρ6 τ6τε Θε6δωρo KoλoκoτP6γη, Ιυro τoυ αρ11ηγoιi K. Koλoτρc5vη. Η oμoοπovδfα εfye oκoπ6 τηv πρoσταofα τωv ραμιiδωv

-44

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ καr τηY απeλευθdρωση τou γdvoυq. Aπεlρα απoυδαfα περlστατlKιi αvα_ φdρouv, Ylα τηγ περfoδo αυτri, πoυ κριiτηoε μdμ:ι τα 1805, πoλλof Xρovrκoγρdφor καr Ιoτoρικof. Απ6 τα κεfμεvα αυτd παρd1εταr η εvτιiΙΙωσΙl 6τr or τoπrκdg δroικriαεrg, Tofρκor καr Koτζαμπιiαηδeq, ζoιioαv τ6τε κιiτω απ6 τηv τρoμoκρατfα τηg oμoαπovδfαg. 'Eτol απ6 τα 1780 με ελαττωμdvεq τrg, αuθαrρεofεq τωγ Toriρκωv και τηv καταπfεση τωv Koτοαμπdαηδωv, αρyfζεt vdα απoυδαfα ιivΘηαη τηg orκovoμfαq oτo Mωρηd καr η Mεooliνη oαv πλoιioro γεωργrκd δlαμdρlαμα, dxεr κι αυτri τo ευερYετ1κ6 μερτrκ6 τηq. Στα 1800 tδριiεταl τo πλ{ρεg αλληλoδlδακτrκ6 η1oλεfo oτη Mεoαrfvη, 6πoυ δfδαξe o οoφ6q κληρlκιfg KαMfvrκog Kααu6ργηq (Δ. Koκκfvoυ Ιαυoρ. Eλλ. Eπαv. oεΙy.22)' καr πdλl αργfζouv v, αvαπτtioσoγταr τdτe o'ταΘεριi or γεωργlκdg καMldργεrεq, η παραYωγli και τo eμπ6ρro. Η Mεoξvη {ταv πdντα μrα αξι6λoγη πιiλη πρo τoυ 1821 καl μdxρt τα 1880, μlα απιi τrg μεγdλεq αyετlκd πιiλειg τηq eπo1rig πληΘυαμoιi μiρω τωv 5.000 κατofκωv. (ΣακeMαρfoυ, B' Toυρκoκρατfα oελ. 253). H κατdoταo'η αυτri τηg oλovdv βελτfωαηg των olκovoμlκc5v αuvΘηκc6v κριiτησε κα1 μετd απ6 τo 1805, oπ6τε o Πατρrdργηg Γρηγ<iρroq o E', ιioτερα απ6 πfεoη τoυ Σoυλτdvoυ, dκαvε αφoρrαμ6 επfoημo τωv κλεφτcδv Kαl τωv αuvεργατc6v τoυq πoU δrαβdαcηκε o' 6λε9 τrg εκκλη_ αΙεg τηg υπιiδouληq xc6ραq. To αφoρεoτrκ6 εf;ε καταπληκτrκ6 απoτελσαματα. Mdαα oε λfγoυq μ{vεq τo αvτdρτrκo πoυ riταv αε τερd.oτια ακμli, δlαλιiΘηκε τελεfωq ιiπωq βεβαrc6γoιrv καΙ oΙ περrηγητdq τηq επoxriq DoD\ryELL, LEΑKE, CELL κλπ. or κλdφτεq απoγoητεriΘηκαv καr o λαιiq με τηv υπoκfvηαη τωv Koτoαμπιiαηδωv, Toriρκωv κλπ. ετιiyΘηKε φαvατrκιi e1Θρκ6q απσναvτf τouq. Xrλlιiδeq τ6τε κλdφτεq τoυ Mωpηd, τηg Poιiμεληq, τηq Hπεfρoυ, μη θσλovταζ vα 1τυπriooιrv τo λαξ εκπατρfoΘηKαv καt αuγκεvτρc5Θηκαv πρ6oφυγεq oτη 26κννθo κυρfωg, dπoυ ζoιioαv αυα ερelπωμdvα κdαυρα, ιfλoι μαζιi αλληλoβoηΘofμεvor Yrα vα μηv πεΘd_ vouv απd τηv πεfvα. 'Ιoωq καr η κατασEρoφri τωv μεγιiλωv ηp6ωv Kατoαvτcδvη, ΠαπαΘιiμloυ Bλαγιiβα, Nrκoτod.pα, Zαγαρι6 κλπ. πoυ γivηκε απd τα 1805_ 1817, vα μηv εfvαr ιiα1ετη με τo αφoρεoτrκ6 τoυ 1805). Απιf τoυq ηρωIκoιig αυτoιiq πριioφυγεq, βρ{καν τηv ευκαrρfα vα oτρατoλoγriσoιrv μερΙκoιig o Aλ{ Παoιig των Ιωαwfνωγ καr πoλλdg γrλrιiδεg or Aγγλor, ΓdMol καr Pcδooor, πou τoυζ dβαλαv vα πoλεμoιiv uπ6 τrg αημαfεg τoUζ σε διιiφoρα μdτωπα τηq Eυρc6πηq 6oo κpατoιiααv or Nαπoλεdγτεror πdλεμor. ΙΙ περrπdτerα αυτli δε φαfvεταr vα ζliμlωoε τo dθvog, γrατf 6ταv ωρfμασαv ol αuvθriκεζ Yrα τη μεγιi\ επαvdoταoη τoυ 1821, κατdβηκαv γrα vα"λιiβoυv μdpog o' αυτri, πεπεlραμdνo]. σEρατrωτrκof αργηγof ol:

-45

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Koλoκoτρcδvηg, Avαγvωαc αριig, Tζαβελαfor, Πετμεζιiδεq, Mπoτ oαρdor, Nrκriταg κλπ, γιrc6oτω τηq δlorκliαεωg, μεγιiλωv μovdδωv, εκγυμvιiαε_ ωg αvδρc5v, επrμελητεfαq και ανεφoδlααμoιi, πoλεμrκ{g τακτrκriq' κλπ., oαv πρc6ηv Av6τερol αξrωματικof τoυΑyyλlκoιi, Γαλλικoιi καr Pωoorκoti oτρατoιi, πoυ dφεραv κovτιi τoυq καΙ πoMoriq ΦrλdMηveq, φfλoυq -oμoια πεπειραμdνol στηγ πoλeτoUζ Καr πρcδηv ouμπoλεμloτdg τoυq. μtκli vαυτtκri τdyvη dταv τdτε, με τιq' αuγκρoιioεrζ τouq, με τoυq, πεΙρατdg κλπ. καr oι vαυτrκof τoυ μεγιiλou εμπoρrΚoιi Eλληvlκoιi oτ<jλoυ κr dτor με riριμeq τrq, olκovoμlκdq αυvΘ{κεq κω 6ρtμη ψυytκli πρoετorμαofα τoυ λαoιi, καr εrδrκoιig δoκιμααμdvoυg στρατlωτlκofq ηγdτeq η πρoετoΙμαζ6μενη επαvdoταoη τoυ 1821, ef1ε αfγoυρα eydγγυα 6τr Θα

επrκρατoιioε. Δηλαδ{ δεv {ταv σα\r τo μeγιiλo εΘvrκ6 ξεαηκωμ6 τoυ 1770, πoυ πeρfμενε η Aικατeρfvη η B' αγιiμvααεoι αγρ6τεq καr η1εδ6v doπλoι, vα vrκrloouv τηv παvfq1υρη τι5τε oθωμαvrκιi Aυτoκρατoρfα, πoυ πoλeμoιioe ιivετα o'τα διιiφoρα ευρωπαΙκιi μdτωπα μ8 τoυζ καλιiτερα oρYαvωμ6voυg oτρατoιig τηg επoμiq. Yλικ6 εrδrκ6 Ylα τηv πdλη τoυ Nηoroιi, κατd την πeρfoδo αυτri τoυ 1805 dωq τα ]-821 δεv βρdΘηκε, εξ<iv απιi κιiτt δlιiφoρα παλα16 πισEoπoιητrκd, αυμβιfλαlα κλπ., πoυ δημoorειiτηκαγ απd τov καΘηγητri Nfκo B6η oτo oΔελτfo τηq rστoρrκrig και Eθvoλoγrκ{q Eταrρεfαq" 1903, υπd τoν τfτλo "'EκφρασΙq κ16δικo9 Movεμβαofαg", 6πω9, τα βρriκε o' dναv μεγιiλo τ6μo πoυ υπdρyεr στη Bαoιλικ{ BrβλιoΘriκη τoυ Toυρfvoυ, καl σ, fγαv dMo κriδrκα πoυ βρdΘηκe oτo αρ;εfo τoυ παλαtoιi Kαλαματιαγoιi κλrylrκoιi XρυodvΘou Παγcδνη. Ανιiμeoα oτα dyγραφα αυτ6 ευρdΘηoαv: Lov/ Bεβαfωαζ τoυ πρcδηv Avδρorioηg Kωvoτdvτroq,, dτι η Παvαγrcδτα κ6ρη τou πoτε Γr6wη Bρεττoιi, dλαβε τηv v6μrμov εκκληorααυlκriv δlιiζευξlv απ6 τoυ αvδp6q αυτliζ Aπooτιiλη Kαvτζlλrdρη δrα δrαφ6ρoυ9 λ6γoυq αoΘεvεrc5v και δ16τl βρrομofοαv τα yvc6τα τoυ. Nηcrf 1. 5. 18Ο9, υπoγριiφεr o πρciηv Avδρoιioηq Kωγoτιivτroζ. 2oνl uπ' αρ. φακ' 42' Δlαβεβαfωorq 6τl η Παvαγtc6τα κ6ρη Ιω. Bρεττoli απιj τo Nηoi εoτεφαvcδΘη voμfμωq τov rατρ6v Σπιiρov Σoλcομ6v εκ Kεφαλληvfαg. Yπoγριiφouv Nηαf 1. 5. 1810. Eπfακoπoq Ιωoriφ, Σταorvιiq Δαρεlc5τηq, Δημ. Καλαμαρrr6τηq, Kαι πρo(ruπoγρ6φεl o Movεμβαofαg ΧριiααvΘog. 3οvi υπ' αρrΘ- 44. ΔlαΠρoβεβαfωorq Παvιiγoυ tεpdωg, εφημερfoυ τoυ Nαoιi Aγ. Ιωιiwoυ τoυ δρ6μoυ 6τr τo 1802 μηvf Σεπτεμβρfω, εoτεφdvωσε τov κεφαληvιiτov δoκτ6ρoν, Σπ. Σoλωμ6v, μετιi τηq κυρfαg Παvαγrc6ταq κ6ρηq Ιω. Bρεττoιi. Σιrvυπoγριiφεr o Γεcδργroq Kαραμπατdg, ιiτι εμlημdτroε αιivτεκvog, καl τo dyγραφov eπrκυρoιiταr δrα τωv υπoγραφriv τoυ Avδρoιioηq Ιωα{φ καr Movεμβαofαq XρυoιivΘoυ. 4oνl Δrαβεβαfωoιq lερ6ωq Παvdγoυ, απd τo Nηof. 1. 5. 1809 (Φιiκελλoq αρ. 45), 6τl εβιi-

-46

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNΗΣ ΠτIσε τα 2 τdκγα τoυ κεφαλ{vog Σπriρoυ Σoλωμoιi Kαr τηq Παvαγrιδταg,

κ6ρηc Ιω. Bρεττof, Bαorλrκriv καt Avτcδvιov, ωv αvιiδoyog υπdρξε η Στυλlαvri αιiζυγoqAΘαvαoofλη Π. Kuρtακoιi πρoouπoγριiφεταl καl δrα yειρdq τoυ αvδρ<ig τηξ. κα1 5ov/ Φακ; 46. Πp6ξrq δrατdoooυoα κλrylovoμrκιig δlαφoριig μεταξιi Avτr5vη uroιi Σπ. Σoλωμori, δια τoυ θεfoυ τoυ αυταδσλφoU τoυ Σπriρoυ Σoλωμori. Nηof 18. 6. 1809. υπoγρdφoυv Mo_ vεμβαofαq Χρfo'αvΘog, Avτc6vηg Kατdvrq, Avτζeλoq Σoλωμdg, Avαoτdαrog Koρvliλroq, Σταorv<fg Δαρεrcδτηq, Πoιiλωq Tιfμαq καr Δημ{τρηq Kαλαμαρrιiτηq. EuρdΘηoαv ακι5μη τα εfuig dyγραφα. 1ov/ Φακ. 46α. L5 Mαρτfoυ 1806 εv Nηof. Παραfτηαrg τoυ Eπrακ6πoυ Kωvoταvτfvoυ, γιiρrv τoυ δrακ6voυ τoυ Aρylεπroκιiπou Aμυκλc5v κ. Ιωoriφ. 2ovl Φακ. 47α. Aπoδerκτrκ6v πρoκρfτc,rν Meoo{vηg Δαρεl<6_ τη, T6γrα, Kαλαμαρrc5τη, Πρωτoαυyyσλoυ AvΘfμoυ Avδρrvoπoιiλoυ, Παπαδημriτρη Στυλrαvoιi καr orκovdμoυ Πeρoδrνoιi, dτr o επfακoπoq Kωvoτdvτιoq παρητliΘη εΘελoυo'fωq. 3ov/ Φακ. 48-53. Πρακτκ6v εκλoγ{g ΙωΦφ, μdγα μlivυμα, απdvτηorg, κλπ. Στo περroδικ6v "Απιiλλ6γ", dτoq 6ov 1890, οελ. 1059, δημoorειiτηκe εv τdλεr μrα o6vτoμη βιoγραφfα τou Ιωodφ επrοκ6πoυ Nηofoυ, (ruvταYμdvη απ6 τov αδελφ6 τoυ Παvαγrcδτη Nlκoλdoυ, τηv oπofα dδωαe πρog δημoαfευoη o αvηψl6g τoυ K. Kωγoταvτrvfδηq (αυτ6g foωg πou τoυq κληρov6μηoe, πrΘαv6v γαμβρ6c τoυ Παvαγrr5τη Nlκoλιioυ). Eκεf αγα_ φ6ρετα1 6τι o Ιrοαliφ liταvε oyoλιiρyηq oτη Δημητoιiγα. Στα L?89 oε μrα dξαραη τηg yoλdραq, dμεrvε γrα dvα δ16αυημα δdακαλoq oτα Δoλrαvd, τov dλεγαv Ιωιiwη καr dταv 6μvε δrιiκoζ τoυ Αργtεπloκιiπoυ Aμυκλ6v, eπi 14 μr6vrα, μεταrvoμdoΘη οε Ιωo{φ. Γlα τov επfακoπo Ιωαriφ Θα αvαφdρoυμε περtαα6τερα σ[rq επιfμεvεg oελfδεg.

H κdπolα βελτfωoη τωv oΙκovoμlκc5v αuvΘηκc5v καr τηζ παrδefαq, πou ιiρ1ιζε vα αημεrc6vεταr μετd τo 1800 ατov eλληvlκ61cδρo, τo dμπρακτo παριiδerγμα φrλoπατρfαq τωv Kλεφτcδv, η δrαφιiλαξη τηq EΘvlκ{q Παριiδooηg απ6 τov Kλ{po, η εξιiπλωαη τωγ rδεcδv τηg ΓαMlκriq επαvαoτdoεωq' σtoυζ καταπreζoμdvoug, λαorig,, η ευρυτdτη ouvωμoτlκli δρ,irη τηq Φlλικ{q Eταrρfαq, καl η δfψα τωv εκπατρrαμdvωv oμoγεvc5v vα απoκτriοoιrv ελεfΘερη πατρfδα Yrα vα πdvε vα κατorκrioouv, μαζf με τη αuμπιiΘεrα 6λωv τωv φωτΙσμdvωv αvθρcδπωv σ' ιiλo τov κ6αμo, γrα τα δetvιi πoυ υπdφερε τriρα, η dvδoξη γc6ρα τωv αργαfωv EM{vωv, dκαvαv vα επrτεfvεταt o π6Θo9 ιiλωv γrα τηv ελληvικri ελευΘερfα, καr vα ωρlμιiooυv oΙ πρotiπoΘdoεrξ Kαr or ouvΘ{κεq Yrα τo ξdoπααμα τηq επαvd.αυαoηq τoυ 1821. Στη Φrλκri Eταlρfα απ6 τoυg, πρcδτoυg εταfρoυq oρκfoτηκαv τ6τε or Nηo-rι6τεq Σταotv<ig Δαρεlc6τηq, Eμμ. Δαρerηq, Δ. Kαλαμαρrc5τηq, K. Kαλαμαρlcδτηq, AρYιJριiκog, Γρηγ. BρετΙω. Πετρdκ4ζ, K.Nlκoλιioυ κλπ (Koκκfvou Eλλ. Eπαvdoταorq oελ. ).

-47

H MEΣΣtΙNtΙ Ι(Α'ΙA',Ι'HN stΙAΝAΣ'.ΙAΣH',Ι'υY

l8zΙ

o fρωαq lερ6ρpq τoυ 1821 tωαιiφ Λoμ6τατo9 πoυ 6φερε τov τiτλo <Avδρoιioηq>

με 6δρα τoυ

τη Mεoodvη. Mετ6 τηv Eπαv6αrαoη τoυ εδ6Θη o τlμητlκ69 βoΘμ6s oξlωμoτlκoιi

τ6ξεω9

(αrρoτηγo0).

Για αρκετιi μ>6vια vωρfτερα, o λα6q μαq εfγε απoΘdoεr τrq, ελπfδeι τoU στoυq, tαyυρoιig τ4ζ Y4ζ, καr oτdλvovταv παvτori παρακλητικ( υπoμvliματα. 'Evα τdτoro πρoζ τo Nαπoλdovτα oτα 1807, τo υπoγρdφε Ylα τo Nηoζ o Πρι5κρlτoq Θεoδ6oηq Kαλαμαριc6τηq (Ιoτoρ. αρyεfor --.-- ---oeaφαvfδη, oελ. 31). Tcbρα 6λor εfyαv η1ηματfoεr τηv πεπofΘηoη ι5τ μ6vo\ντιfπrεq δuvdμειξ τoυ 'EΘvoυg μπoρorioαv να επrτιi11oιrv τη\ απελευΘdμωση τoυ Γdvoυq. or Toιiρ)<oι dβλεπαv καΘαριi τηv μπ6ρα πoU ετorμαζ6ταν vα ξεαπιi -Eφeρvαv διαρκrig εκε αη, ιδfωg ατov κdπωξ απoμακρUαμσvo Mωρηιi. oτρατ6 καr eviα11υαv τα κdoτρα, Kαr τoυζ τ6πoυ9 <iπoυ liταv εYκατε

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ voιiσαv τo LσΨo τoυ dλoυ πληΘυαμoti).'Eπιαoαv ακ6μη κr dκλeroαγ απ6 τιg αρ;dq τoυ 1821, oμ{ρoυξ oτo κdoτρo τηq Tρπoλlτodg, πoυ τouq κρατoιiααv δεμ6voυq απ6 τo λαιμιi με αλυoiδεq. Αvιiμεoιi τoυq {oαv μερrκof Πριiκρrτoι και Δεαπoτιiδεq..To Φεβρoυιiρro πrdoαγε μαζιi μ' αυτoιig Kαt τo Δεαπιiτη τoυ Nηoroιi, Ιωoτ!φ, πoυ dφερvε τov τfτλo Avδρoιioηg, καΘcδg Κα1 τov Πρωτoαriyγελo τηg Eπroκoπlig αυτriq ΧριioαvΘo. Απ' αuτoriq πdΘαvαv απd τo φρικτ6 μαρτriρro τηq πεfvαg καr τωv κακoυγrc5v, or Δεαπoτdδeq Nαυπλfoυ Γρηγ6ρroq, Movεμβαofαq Xριio'αvΘoq, Δημητo'ιivηq Θε6κλητoq, Ωλdνηq Φrλdρeτoq. 'oπωg με τo fδlo Θιivατo πdθαvαγ μαζri μ' αυτoιiq o Πριiκρrτoq Θεoδωριiκηg Δεληγlιiwηg, o Πρωτooιiyyελoq τoυ Nηoroιi XριioαvΘoq (Ιω. Zαφεrρoπoιiλoυ. "or Aρyrερεfq καr Πρoιi11ovτεζ εvτ6q τηq ev Tplπ6λεr φυλακ{q"). 'oαoι eπdζηααv απελευΘερc6Θηκαv αυrq 23.9. 1-82 L, ετorμoΘdvατor, μαζιi τωγ κΙ o Eπfακoπoq ΙωΦφ. To 1821 δeν {ταv dvα ιατoρικd επαγαoτατrκ6 επεrodδro.'Ηταv dvαq εwεαετlig αυγκλovroτrκ6g, και φovικrriτατoq Eλληvoτoυρκrκ6g, πdλεlΙoζ, lΙε πoλλdq φιioεlq καr dπεrρα μrκρd καr μεγιiλα πoλεμlκd γεγov6τα, καr πoMσq περrπdτεrεq, αρκετ6 δε πoλfvεκρoq, αφori μ6vov Mεoolivror dπεoαv vεκρof rζα1 τραυματfεg απdvω απ6 7.900 (ΦραvτQig. 4oq τ6μoq αελ.6). Kατιi τrq εγκυρ6τεpεq μαρτuρfεξ τωv μlovrκoγρdφωv, φαfveταr 6τr τo αργrκ6 ξεκfvημα τoυ αγc6vα dγrvε oτιg, 22 μe 23 Mαρτfou 1821, με τηv κατdληψη τηζ Kαλαμιiταg. o απελευθεροrτrκ69, oτρατ6q' απαρτrζdμεvoq απd vτ6πroυζ καr Mαvrdτεg, αυγκεντρc6Θηκε oτηv εκκληofα τωv Aγfωv Απooτ6λωγ τηg Kαλαμdταq 6πoυ dγrve η πρrδτη Δoξoλoγfα μα τηv ευ6δωση τωv απελευΘερωτrκc6v ιiπλωv. o Σπηλrιiδηq (oτα απoμvημovεriματd τoυ oελfq 63) γριiφεr Kαr Ylα μrα ιiMη ouγκ6vτρωoη παρd τov πoταμ<i Π6μroo, oτo Nηoζ Υrα τηv oπofα γριiφεl καΙ o Aδαμαvτfoυ. ('oταv τo πρωτoδημoofευoα αυτ6 oτηv "Ιoτoρfα τηζ Mεooηvfαg, απd τo dτog L000 6ω9 τα 1830", μoυ επετdΘη fvαq λ6μo9 Kαλαματrαvιig αδfκωq, δl<iτr o Σπηλrιiδηg, γrατp6g καr Γpαμματσαg, τ<iτε τηg Eπrκρατεfαg, oιiτε μακρυ6 απ6 τα γeγov6τα riτo, oιiτε εfvαr dvαg, τη1αfoq αuγγραφειiq. Mεγfoτηq μoρφc5oεωq, αγωvroτ{q, πoλλdq φoρdζ Γραμματεfg τηq Boυλ{q κλ'r., δεv μπoρεf γα μηv εyvc6ρrζε τov Πιiμroo καΙ vα κιivη αιiγ1lσΙl με τo Ndδovτα καr vα dγραψε αvακρfβεlεg γrα πρ6γματα πoυ 6ζηoε). Aμdoωq μετιi την 23η Mαρτfoυ 1821 τα πριiyματα εξελf1Θησαv με ραγδαfo ρυΘμιf καl πoλιiγ evΘoυorααμ6. Πoλλof εθελovτdq αuvdρρεov καr κατετ6σσoγτo στα εΙΙαvασEατrκd απooπιiαματα, lζαΙ εδc5 κατεφdvη η μεγιiλη oρYαvωτrκ{ πεfρα τωv σEρατrωτrκcδv αργηγc5v, πoυ efyαv εκπαlδεuτli oε ευpωπαiκoιiq ατρατofq. oργιivωoαv αμdoωq πλ{ρη επr-

-49

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ μελητεfα με τo πρoi6ν εριivωv στoυζ oπofoυg πρ6Θυμα πρ6oφeρvαv 6λor φτωyoζ πλoιiolor, oε 11ρliμα κα1 σε εiδη τρoφfμωγ καt lματrαμoιi. oργιivωoαv στρατΙωτrKoιiq μιiλoυg, φoriρvoυg καr μαYεrρεfα γrα αυofτro, μeγdλα πofμνrα τoU στρατoιi με. αξrωματrκoιiq επf κεφαλlig καr απoΘriκεq. Mofραoαv ιiπλα καl o Nrκ{ταg, πρr6ηv λoγαγ69 τoυ γαMr_ κoli oτρατoιi, εfyε απ6 πρrv πρoετorμιioεr τoυζ αλευρ6μυλouq (vερdμυλoυq) τωlr Σπηλroτoπoυλdωv τηq Δημητodvαg, μετατρσπovτdq τoυq, σe μπαρoυτ6μuλoυq, καr κατd τov Πρ6κε9, dβαλε oιrvεργεfα καr tρiλωoε αμσoωg τη μoλυβεvrα οτdγη εv6q τoιiρκrκoυ τζαμrori -ηq Δημητodναq καr oργdvωσε σιΓvερYεfα yuτrylfωv πou dyuvαv β6λrα, με τα oπofα εφo_ δfαζε τo α1iηματlζdμεvo ατρατ6. To μεγαλfτερo foωg πρ6βληrα πoυ αvτrμετriπrζαv or πρ16τor στρατrωτrκof αργηγof τoυ αγοivα, liταv η εκμiμvαoη τωv KαταταoooμΦωv αγρoτriv, ταoπ<ivηδωv καr επαyγελματrc5v πoυ δεv εf;αv rδdα απ6 6πλα, στρατΙωτrκ4 ζωη και π6λεμo. (Σημειωτdov 6τl o Toιiρκrκoξ oτρατ6q dκαvε κ6Θε ημdρα γυμvdorα, καr foωg, η απειρfα καr τo αγξrνααυo τωv <ρorτητc5v, στηv αvτrμετcδπrαη rππrκoιi eπdφερε τη μεγιiλη αuφoρd τωv ηρωiκοiv vdωv, oτo Δραγατodvι). Δημoιiργηoαv λorπ6v καr oργιivωoαv σμπεδα εκπαrδειioεωg, 6πoυ πεπerραμσvol καl δrαλeγμdvoΙ εKπαtδευτdg,, τoυq τdραζαv oτα γυμvιiotα, ev σπoυδ{ vα τoυq ετorμdσoιrv Yrα τov π6λεμo. Touζ μdθαlvαv αιivτoμo γdμlαμα τηg μπroτιiλαq Kαl τou καρυoφrλlori, αημ6δr, πεrΘαρ1fα, καvdνεq στo YΙoυρoιior, oπλoμαxητlκli, φτιιiQμo τou ατoμrκoιi ταμπouρrof, αuvo1li oτη μιi1η, αvτrμeτc5πrαη rππdα, μovoμα1fα μe τo γrαταYιivl κλπ. κλπ. oργdvωoαv επfαηg υπηρεαfα γrατροδv (γrα τα δεofματα καr τη Θeρα_ πεfα τωv πληγc6v), υπηρεofεg μεταYωYlκc5v, αγγαρefεq κλπ. πoυ δεv rioαv dμωq μ6vrμα oι,iματα αλλιi αuγκρoτoliγτo ανιiloγα με τηv περfσταση καr πdvτoτε με επf κεφαλ{q αξlωματrκoιiq.

}Ι Mεoolivη uπ{ρξε μfα απ6 τ1ζ μαρτυρtκ6τερεq πdλεlg κατd τη δrdρκεlα τηg, επαvιioτασηq. Kr αυτti γrατf {ταv τo κdvτpo τωv εμπσδωv eκγυμvιioεωq vεoαυMσκτωv, 6πωq θα αvαφdρouμε παρακdτω, κr στpε_ φe πoλri oτρατ6, eπi L Ll2 μ>6vo περfπoυ δl' εξιiδωv τηg.

ol Nηor6τεq τou

1821, με τoυq πpc6τoυq εvΘoυorαηroιiq τηq εθvεdδωoαν γερofαq, μεγιiλεg εloφoρdq oτov 6ραvo YΙα τrξ πρι6τεq αvdγκεq τou πoλdμoυ. Mετpητιi or Mdταq, Γoιiτoq, Δoυβ6γrαwηq, Kαorδoγrαv_

vdκηq, Πoιiπouλαq, Boυτ6πoυλoq,, Σπαv<iq, Nrκoλ6oυ, Aδελφof

Mr;αλ6πoυλor κλπ. εvr6 o Δαρεrc6τηq καr o Kαλαμαρlcδτηg αvdλαβαv vα αυvτηprioouv δυo απoαπdαματα πou μαζιi με ιiMouq εΘeλovτdg dλαβαv μdρoq oτη Mιi11η τoυ Bαλτεταfoυ κλπ. (ΦραvτQiq. Toμ. B' Σελfq 4O),

-50

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

Υια τoυq, oπofouq Uπ{ρxε μdλlστα κr dγα τραYoιiδΙ τodμικo πoυ εξυμνoιioε τηv αvδρεfα τωv απoσπααμdτωv αυτr6v. πoλεμdει με διio "Λoυκd,q' Nταρειc'Sτηq yιλιdδεq,, Toυρrcosiβανιτd'δεq", τoυg τρειe με ι{αι σαΝ επωδ6 εi16ε oτo oτiyo o/oυrcd', Δoυκd' Δαρeιc6τη, Mliτoo Καλαμαριc5η"

πoυ τραYoιrδι<iταv oτo ρυΘμ6 τoυ παλα16τερoυ γvωαυof τραγoυδroιi τoυ Γιoυoofφ Aριiπη oτρατηγof τoυ Aλri τωv Ιωαwfvων, Στη δειiτeρη oτρατoλoγfα επf 8O0 orκoγεvειcδv, πoυ εf1ε πληΘυσμ6 η Mεoαliνη (Φραvτξiq ο'ελ. 154), κατετdγηααν 250 ακιfμη ατρατlc5τεq (Aρ1εfα Boυλ{ζ, dyyραφα LL2, tL1, Ltl, L24)' Yφfoτατo δε επf πλdov η Meoαrivη oαv πλoιioro δrαμdρrcrμα 6λoυq τoυq εpιivoυξ πoυ διαδoμκd επdβαλλe o Θ. Koλoκoτρc6vηgγια τrq αν6γκeξ τoυ πoλdμoυ. Aλλ6 τo πlo ακληριi riταv πoυ δd;τηκe vα εYκατασταΘoιiv εκef τα dμπεδα εκγυμvιiσεωq τωv κατατασσoμdvων oτρατrωτc6v, επt L7 μ{vεq. or δυαrυγrαμdvoι Mεoαlivlor διεμαρτιipovτo δrαρκc6q. o Δεαπ6τηq Ιωo{φ, Yπoυργ6q τιiτε τωv εκκληorαoτrκcbv στηv Πρooωρlvli Eπαvαoτατrκri Kυβdρvηαη, βλdπovταq τo δfκηo τoυq, υπdβαλε dκκληση rΙρoq τov Πpι5εδρo τoυ Eκτελεoτtκoιi, αυrq 8 Aπρilfoυ 1822 (Aρ1εfα -Eyγραφov υπ' αρrΘμ. 175, oελfq 388) με Aγc5voq, Eπrμελεfα Boυξg. τηv oπofα ζητoιioε vα πρoατeΘoι1v oτoυq π6ρoυ9 τoυ μrκρoιi βilαετfoυ τηg Mεoαlivηq, Kαl or π6ρor τoυ Brλαετfoυ τηq Avδρoriαηg γrατf η Mεoolivη μιivη τηq επf 13 μ{γεζ, σα στρατrωτrκ6 κdvτρo, vα τρdφer τ6oo oτρατ6 "απηfδηoε καr δlιiλoυ απdκαμεv", ζητorioε δε εv αυvε1εfα, vα επεκταΘ{ η εκκληαrαoτrκri τoυ αρμoδ16τητα Kαr σEηv περrφdρεια τηg Avδρoιioαq ιfπωq riταvε παλα16τερα. Δραματrκ6τερη liταv η dκκξoη τωv στρατΙωτc5γ τηq Mεoαrivηg, καΘ<6q καΙ τα)v αυμπoλεμιoτc6v τoυg, απ6 τα γιiρω γωprιi, πoυ εf1αv δrα_ ταγΘri μαζf με απoαπdoματα Mαγrdτrκα καr Tρrφυλrακιi vα πoλroρκofv oτεvd τηv Kopcδvη καl MεΘr6vη Kαr vα κρατoιiv καθηλωμ6vεq εκεf τrg, rη1υρdg τof'ρκlκεq φρoυρdg Yrα vα μη μπoρoιiv vα 1gυπlioouv πro16πλατα τoυζ eπαvααrdτεξ, πoυ εμιiyovτo oτo κdvτρo τoυ Mωρηιi. H αvαφoρd αυτli πou φdρεl ημeρoμηvfα 10 Aπρlλfoυ 1822 βρfoκ.eται oτo Aργεfov Aγcδvoq. 'Eκδoolg επrμελεfα Boυλiq, oελfq 415. Kαι γρdφεr επf λ6ξεr τα εfuig:

"Yπερτιiτη Δrofκηoιg Eκ πoMori υπdρτατor Boυλευταf δυoφoρoιivτεq δrα τηv αφ6ρητov καr ελεεtvtiv κατdoταofv μαξ,, καΙ 6vτεg, βεβυΘιαμdvor ε1ζ βαΘεfαv καr αιoΘαvτlκIiv λfπηv, oιωπηλcδq υπεμεfναμεv τα επrκεfμwα ημfv δεrνd, αλuατeλdq voμfζovτεq τo vα δυαεη1cδμε\r εv πλεfωor, γγωστoπoloιivτεq

-51

ΙΣTOPΙATΗΣ MEΣΣΗNΗΣ ταq δUστυxfαq μαq αr αΘυμfαr μαq oοηrdραr επoλλαπλαorιiζovτo ΚαΙ αl

ηιiξαvov ο1oτε κατηντlioαμεv vα τriγωμεv αlo'Θ{ματog πrκρoli KαΙ αΙΙαραμυΘriτoυ, vα iδωμεv πoMoιiζ τωv αuvαδdλφcυv μαξ απαρdγματα τηζ πεfvηg Kαl τoU ψιiyoυg, ελeelvιi δια τηv παvτελri απopfαv εvδυμdτωv καr τρoφc6v. Η τfyr1 ακoπεf φαfvεταr vα evδιατρfψη εlq ημιig τo ευγεvdg τoιiτo αfoΘημα, δηλoιioα τoιiτo, εκ τε τoυ πξΘoυg τωv, δlα τηv ευπιiΘerαv τηg oπofαq, ελευΘερωΘdγτωv τωv Eλλriνcoν, απoλαfoυolv ηβηδιiv αoΘwηoιivτωv φαμελr<6v, καr τoυ μldoυq ε1ξ, τo oπofov dλoι περreπdoαμεv δtα τηv εξorκovdμησlv τηq αvαγκαfαg, τρoφlig τωv δυoτυyc5v φαμeλlc6v μαc. o φ6βoc λorπ6v τoυ vα μη περlπdσωμeν foωq dτl δuvατdν, vα πρoλιiβωμεv να μετρrιioωμεv καv τηv επfσΙrεΨlv τωv επlκεrμdvων ημfv δerγc5v. ΠρooκαΘιiμεΘα λorπ6v ικdται εrg τo κorv6v τωv Eλλ{vωv, ευdλπrδeq 6τl Θdλoμεv τιixεr παραμυΘfαq, τoυ_ λιixtoτov. Η επrαυμβιioα δuoτυγfα εΙq τηv επαρ1fαν μαq εfvαr εrq 6ληv yvωoτli τηv Πελoπ6wηoov και 6μorov αυτriq παρ6δεryμα δw εφdvη εrξ Ιrαμμfαv ιiMηv επαρyfαv τηq, εξ ημ6v 01μεγ δlαφυγ6vτεζ τoυξ τuρdwoυg, περlεπdoαμεv εrq δεrvoτdpoυζ, τoυζ πρoq ελευΘdρωofv τωv ελΘdvταg,, ofτrvεq, τoυg αφαfpεoαv φrλαvΘρcδπωg τα κατdλorπα τηq, δrαoωΘεfαηg oυαfαg τωv, ol δε, και dπεrτα τoυ φρoυρfoυ eκβιivτεq εξiλΘov yuμvof εΙξ, τo παvτελdq. (Mrλef Yια τoUζ Koρωvαfoυq πoυ δpαπdτευoαv απ6 τo πoλroρκoliμεvo κιioτρo, or oπofor evr5Θηκαv με τoυq πoλloρκητ6ζ). ol oιiμμα11of μαg πρoξεvr{oαvτεq μeγιiληv φΘoριiv καr δrαpπαγtiv εtg τα εΘvtκιi πριiγματα Kαl )(Ι)ιστlαvlκιi κτriματα, εξivτληoαv ταζ δuvιiμεrq κα1 τωγ oλfγων ευπατριδcδv, ε1ζ τoυξ oπofoυq εf1e δrαoωΘ{ λoπ{ τιq oυofα, λαβ6ντeq απ' αυτoιiq μroθoιig. M' dλαq τωv δε ταq καταμllioεrg, και απoλαιioerg δεv παρdμεrvαν εlq τηv δerv{v περfαυααrv. Aυτof εμφαvtoΘdvτoq τoυ αu6λoυ τo πρc6τov, μαq εγκατfλεrπov μdvoυg,, oιiτe επd' στρsΨαv πλ6ov υπo11ωρtjoαvτoq,, αv και δι' επrταγriν τωv Πρoκρfτωv τoυ Γ6voug πoMcδv εrg' τoιiτo υπεμlεoιivτo. Ημefq παρεμεfvαμεv τo τ<iτe μdvor εΙζ τηv πoλroρκfαv μεταξιi δrio τειγcδv, καr εμπoδfoαμεv πoλλιiq Kαr τωv MoΘωγαfωv επrδρoμιig. Πρa6τol εμφαvloΘσντoξ τou oτ<iλoυ τo δεriτερov, εκσEρατειioαμev, μιivor καl riδη αuγκρoτoιiμεv τηv πoλloρκfαv τoυ φρoυρfoυ, και μ' ιiλoν 6τr μ6vor εμεfg αφ' 6λoυ9 τoυq, τωγ 6λλωv τ6πων oτρατrc6ταg 6ωq {δη δoυλειioμεv yωρfg vα λιiβωμεv oυδεμfαv ευπorεfαv, oυδ'αμorβ{v τωv κ6πωv μαg, wr5 εK τωv αγαrΘ6vτωv φρoυρfωv KΦ εrq, dλλoυq αMori φυλdooovταq εξηρdΘηoαv μofραr, αλλ' εξεvαvτfαg' απηvτlioαμεv πrκρfαg, oφεrλdq καr κακoπαΘεfαξ. M' 6λov τoιiτo εδεfyθημεv foor fvα μη εfπoμεv καλιiτερol, με τoυζ καλoιiq πατρrc5ταg κατ6 τηv πρoΘυμfαν. Παραφειiγoμεv ιiλλαq μαg δrκαroλoγfαg, επεrδri καr εΙζ αυτriv την κατ6oτασιv ευρ1σκ6μεvor, κρfατu11fαr

-52

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNHΣ voμεv δειv<iv vα περrαυτoλoγc6μεv. ΣυvαroΘαvΘ{τε, υπdρτατor Boυλευταζ ταq δυατυyfαq μα9 δ6oατε αγακ0υφrσμ6ν εrq τα δεrvιi μαζ, σιΙvδριiμeτd μαζ μη δαvειζoμdvoυζ παραμυΘ{oατd μαg c6crτε καl ημεfq αμερrμv{oαvτεg περf αυτriv, v' αγαvεr6oωμεv πρoΘυμ6τερov τouq υπ6ρ τoυ κorvoιi κ6πoυq, καr τoυq υπdρ πιioιv ελεuΘερfαq αγc6vαq μαq. Eκ τηq πoλroρκfαq Koρ6vηq τη 10 Aπριλfoυ αωκβ'. Tα εlg ταq eπrταγdg oαq ετorμ6τιiτα Koρr6vηq oc6ματα. Kαπηταvαfor "Bαρororωτcbv" καr "Eλαroφωτfoτωγ" (Πori τα βp{κε αυτd, o λoγr<iτατog _ πsptYραμματιζoriμεvog αuvτdκτηq τoυ εΥYρd_ φoυ) Δημ. Δα1αv6g,, Avαoτ. Δαρεrcδτηq, Λεφτdρηq Φραγκoιiληq. Δεκιiδαρyor αυτr,3v Kωνoταvτliq Γκoιivηq, Γιιiwηq Zi'ραg, Φι5τηq Mπαρμπε_

ρ6κηζ, Avαoτιioηg Παυλιiκηg, Δημ{τρηg Kαλαvτolig, Δημ{τρηc Mπαλντιig, Δημιiτρηc Mπα;oιiμηg, Γlιiwηq Koλoκoτρcδvηq. Παvαγ. Koλαμπdq, Γεcδργηq Πrκrdq, Δημ{-ρηc Kαλoγεριiπoυλog, Δημ{τρηc

Aρβαvfτηq, Kυρl6κoq Pιiλλlαq. Πεvτηκ6vταρxo1. Δημητριiκηq Σιiφηg, Πστρoq Nηolcδτηg. E rκoαrπ6vταρxo1. Παvτ εξg Παvτελ6πouλog, Δημ{τρηg Γαργαλrαvrc6τηq,, Δημ{τρηq Kυριακ6πoυλog,, Γrdwηq Ψατdκηg, Zανfic, Δρακιfπoυλog, Παvαγ. Πoυλdαg. Σημαloφ6ρor Kωoταvτfq Πααπαλιιiρηq, Δημ{τρηq Koλιiπηg. Ιερειig και Γlατρ69 Γεωργ. Λαyαvιig, Γραμματrκ<ig, Mακριiq. Eκατ6vταρ1or. Παπd Hλfαq orκov6μoq, Παπ6 Φciτηq. Πεvτηκ6vταρxol. Γrc6ρyηg Ψεrρ{q, Δημ{τρηc Σπdλαg, Γrriργog Kιiρoq, Γrαwdκoq Kouφ6πoυλog,. Erκoorπdvταρ1or Γrωργιiκηq Σαγιiπouλoq, Γιωργιiκηq Σαμπαζ16τηξ, Avαoτdoηq Δημητρακ6πoυλoq', AwεΜc Kατιiq, Γlciργηq Παπαδ6πoυλoq, Γlιδργoq Aγγελιiπoυ-λog,, Γrriργoq Δαμπρ6πouλoq, Θoδωριiκηq Ψerp{q. Δeκιiδαργor. Παvταζliq,

Γιωργιiκηq, Γrιiwηq Παρακdpηg, ΣτιiΘηq Mαγκλdραq, Παvιiγoq Mπrτodκoq, Γrc6ργog Tρrαvτ6πoυλoq, Θ6δωρoq Mυλωv6πoυ-λoq,

Kωαεαvτ{q Avτωv6πoυλoq, Παvτελ{q Θωμdπouλog Xρ6vη g Pr oβιivηq, Kυρrιiκoq Koυρlαμπτιig, Θoδωριiκηq Kαλτodq, Hλfαq, $vαoτιioηq Σταorv6πoυλog,, Γrαwdκηq Mαραvτ6πoυλog, Παfλoq Moυρδoυκoιiταq, Xρ{ατoq Nτoκoλ6πoυλoq, Θoδαrριiκηg Σouyλdρηq, Γrc6ργoq Σταυριiπoυλog, Γrαwιiκηq Γrωργ6πoυλo9. Σημαroφ6ρor Kωvoταvτlig, Λυκror16τηq, Γrαwιiκog, Koυφ6πoυλog. Η πoλroρκfα τηq Koρc6vη9 liταv dνα 61αρo dργo, μεγιiληc 6μωζ oηrααfαq γrατf εξ1oφιiλrζε τηv επαvdαuαoη απd αvτrπερroπααμ6 απ6 τα v6τrα. or πoλtoρκητdq dπρεπε vα κρατoliv vιi1τα ημdρα ιiγρυrrvεq βιiρδlεq oτα πεpιioματα κα1 συo κιiαερo Ylα vα μη ξεμυτfoouv ol Toιiρκor. To 6pγo αυτ6 απιi τrq πρc6τεq ημdρεg τoυ αγr6vα μσxρr τrg 18 Φεβpoυαpfoυ 1825 πoυ 6λυoε τηv πoλloρκfα o Ιμβρα{F, εf1ε ανατεΘri κυρfωg, o' dvα απ6απαoμα Nηorωτcbv πoυ oδηγoιioε o vεαρ6q Φωαq Γrcδργηq Δαρer<6τηg Πρ6κρlτoq απ6 τη Mεoαlivη, εvrα;υμdvo με dvα μαvrdτrκo

-53

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNHΣ απ6σπα.σμα υrΙ6 τov Avτcδvη Mαυρoμ;6\ κα1 μερlKofq vτ6πroug Koρωvαδυq αγρ6τεq. or πoλroρκητdq αλληλoβριζ6vτoυoαv κιiΘε {μdρα Trq μrio,rq πoλroρκoriμεvoυξ πoυ φιiλαγαv τ1ξ επιiλξεrg τoυ κ6oτρoυ. αυρατιc6τεq,, κ6ζo στoυq,'Eλληνεq πρc6τεq, ημdρεξ μιiλrαυα dκαvαγ 6vα .roυ ,iπεrρor ακ6μα απ6 πdλεμo, πfoτεψαv πωq κιiτl πλofα πoυ περvoιi-

σαv στ, αvor1τιi liταvε Toιiρκικog αυι5λoq πou ερ1dταv για evfαμ.lαη *ρo"ιi. Mεγιiλo μdρoq τωv πoλroρκητriv αυρατrωτc6v φdρvovταq ''δλri λoρrrro, τ6τε αφr{vovτα* eκτεΘειμ6voυq τoυq αρxηYorig τoυ. To ατιi11η_ αvrκαvι5τητα τoυ vεαρoιi μα αυτ6 or Koρωvαfol τ6ρrξαv oτη δrorκητrκr! λαρε16τη, καr απerλoιioαv vα τov oκoτc5ooυv. T6τε dφταoε 6μωq w oπδυδ{ απ6 τo oτρατ6πεδo τηq Mεoorivηg dvα rη1υριiτατo τμΦα σEρατoιi uπιf τov αδελφ6 τoυ Δαρεlc6τη Eμμαvoυriλ, καr dvα Mαvrdτrκo απ6 τov Hλfα Kατodκo Mαυρoμι11ιi\ πoυ τακτoπofηoε τα πρ6γματα κι' dφυγε, αφlivovταq πιiλι τoγ Γrc6ργη Δαρεlc6τη καΙ τoγ Avτ<5vη M"Φoμ'i6ιη oτηv ηγεofα τηg πoλroρκfαq. (Ιαυoρικ6v Aρ1εfov Θεoφα3ov oeλ. 3? καr ΦραντQi oeλ. 345). Aργι5τερα τα πoλroρκητr"rδηir"x. κα o.ωμαiα εvfαμlοαv Ylα μεYαλfτερη σ1Yoυρr6, με 300 ακ6μη ιivδρεg υπ,f τηv ηγεofα τoυ Γ. Παυλιiκη καl Ι. Kαριiπαυλoυ, Δroν. Tρrγκdτα καr Hλfα,iρlγκdτα απ' τηv Πυλfα κα1τoυ Γ. Σπoυργfτη Kα' τωv δυo παrδιc5v τoυ Παπιi Ψιiλτη πoυ μolρ6ατηKαv καΙ αυα δυo πoλroρκητrκιi τμriματα MεΘcδvηg καr Koρc6vηq. Γlα dvα διιioτημα φαfveταl ΙΙωζ Kαt αιo' αγωvroτdg oξ''μo"'oof uπηpdτηoαv εκεf κατd καrρoιiq. ol Θαvd_ αηq Kυρrακdζ, Π. Z6ναgκαr Π. Ζ6ρκo9Kαλαματtαvoζ oι Avαγvcioτηg Πλπαoiαθιfπoυλog, KαΙ Kαλoγερι5πouλoq Mrκρoμαvdor, o Δημ' Kαλαμαρrc6τηq Nηoιαiτηζ, Ρε τo rδroαuvτΦητo απ6oπααμ6 τoυ κλπ. ol ouvΘ{κεq τηξ πoλroρκfαq oπωoδ{πoτε δw riταv καΘ6λoυ καλdq. Koπrc6δηq καl διαρκ4q επαγριiτrvηαη, πλιιiταrκo δ16λoυ, καr αuvτrylrd' ,"o,roo, o καΘσγαζ απ6 δrκιi τoυ, δ16τr τo βrλαdτr τoυ Nηoroιi, 6πoυ τo oτρατ<iπεδo εκγυμvιioεωg, δεv εf;ε πeριooευoιiμwα Ylα vα τoυg βoηΘriσεl.

Eρ16vτoυoαv φαfvεταr φoρdq, πoυ o1 πoλιopκητdg πεrvoιioαγ κt' εf1αν μdΘεr or Toriρκoι, ol oπofoι τov Ιoιiλro τoυ 1821, ι5ταv 'o """6i oκ6τωoαγ μdoo o"o κιioτρo τo Δεoπ6τη τηq Koρcivηg, dκoψαv τα κρdατd τoυ καt τα πετoιioαv στouξ πoλιoρκητdg φωvιiζovταg: "Pωμαfor, πdρτε vα φ6τε κoμμιiτrα κρdαq απ6 τo Δεαπ6τη σαq,, vα xoρτιioετε πoυ πεiν6τε,. Φov fδlo καrρ6 o Φραντζ{g (oελ. 345), αvαφ6ρεr dνα κωμrκo'Evαg τραγrκ6 επεro6δro πoυ dκαve τoυq' πoλroρκητdq vα γελdooυv. απoΘημor'a"ηq φαvτ6ρoq, ιiρπαξε dvα αoκf λιiδr απ6 μrα Toιiρκrκη τoυστlq 6βαλε τov H φρouριi κoτiλα πoιr riταv κoMητιi oτo Kιioτρo. κραυγdζovταq. oτρατdπεδo φεκrσg κι, αυτ6q dτρεyε πρoξ, τo εMηvικιi dτrμor, διαβ6λoυ ζενε9' Θα μoυ τo τρoυπlioετε τoε θα αoταfμωρd "To μoυ αιioετε τo λιiδl".

-54

tΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNHΣ Tα δlαβriματα τωv Nηοrωτr6v Kαt τoυ Αvδρofαηg ΙωΦφ, Υ1α orκovoμrκ{ εvfα;υoη δεv φαfvεταr vα εfxαv καμμrιi απoλιiτωq απf1ηαη oτo Eκτeλεoτlκd, γιατf αuτti εi11ε πoλτi μεγαλriτερeq αvιiγκεq. Χρεrαζ6ταvε oτρατ16τε9 κι' dMbυg καl 1glriματα γlατf o Δριiμαληq με 20.000 oρYαvωμ6vo ατρατ6 κατηφ6ρlζε πρoq τo Mωρη6. Zητotoe τ6τε o Koλoκoτρc5vηg vdouq εΘελovτdq, περroo6τερoug,, κ1' o fδroq o Ιωαiφ τov Ιoιiλlo τoυ 1822 μ' εγκιiκλr6 τoυ πρoζ τoυq ευoεβεfq μlrαεlαvofq τηq eπαρyfαq τou ζητoιioε vα καταταYoliv κt' ιiλλor αυρατrrδτεg. "Nα λιiβετε ιiλor τα <iπλα. Nα κλεfoouv 6λα τα μαγαζεfα καr μ6vov oλfγα ψωμoπωλεfα vα uπdpγoυv και λfγα μπακdλrκα. 'oπorog δεv λιiβεr τα dπλα, vα εfvαr επrκατιiρατog, εv ov6ματr τoυ Kυρfou Σαβα16Θ, gv τω παρdντr καr τω μdλλovτr". o Koλoκoτρc6vηg επf πλdov, σαv αγτ1πρ6εδρoq τou εκτελεατrκoιi, πliρε oβιiρvα μfα μfα τrg επαρ1fεg μαζειiovταζ, με τo καλ6 καr με τo oταvr6, μ>riματα καr εφdδlα γtα τo oτρατ6. Mπρooτ6 αεηv αvιiγκη τou δev dβλεπε τfnoτε μπρooτιi τou. Aπ6 τo NαQipr (6πωq γρd.φεl o Kαvdλλoq Δεληγιιiwηg ατ' απoμvημovεriματd τoυ, T6μ. B', κεφαλ. 1' o'ελ. 142) eρy6ταvε κα1 στo Nηof πoυ riταv rrvrγμdvo oτrg υπoγρεc5oerg καr δuoτυ;1oιioe φoβεριi. 'Eξω απ6 τo Nηof τov περfμεvαv 6λor or Nηolc6τεg ouv γuvαrξf καr τfκvorg καΘr6q καl τα κoγτrvd 1ωρrιi πoυ dτρεφαv τα dμπεδα εκyυμvιioεωζ Kαl τoγ παρεκ6λεoαv vα μη μrΙη στo Nηof καr vα φιiγη αμdoωq. No μη Θελriαη vα rrατα(Στραφli εvτελc6g η π6λι9 ματf 6λoι εfvαr απoφαorαμdvor vα πεΘdvoιlv oτα ερεfπrα τωv σπlτrc5v τoυq παρd vα τov δε1Θofv. o Koλoκοτρc5vηq απεfληoε, 6βρloε αλλd oτo τdλog υπo1c6ρηoe καr dφυγε παραΙΙovεμdvog. KαΘdvαg κliταζε τlq ευΘfveq τoυ. Toγ καιρ6v αυτ6v, 6πωq γριiφεr o Δεληγrdwηg, dκανε πoMri ζ€oτη καr riταv o καlρ6q πoυ dβγαrvαv τα φρoriτα, oιiκα, αrαφιiλrα, πεπdvrα κλπ. τα oπofα δεv πρdκαvαv vα ωρrμdoouv γrατf τα dτρωγαv ιiγouρα κατd κ6pov or πεrvααμdvor αερατrcδτεξ τωv εμπdδωv κα1 αpρωστoιioαγ απ6 κorλιακ6. Aρρciατηoε μιiλrαrα τdτε και o Δεξγlιiwηg καr o fδrog o Koλoκoτρc6vηξ, o oπofog παριi ταιiτα πoλιi αpγ6τsρα συrq, L2. 9. 1827, υπoαυηρfζovταq με fyγραφd τoυ πρoq τηv Kυβdρvηαη, α;ετrκri αvαφoριi τωv Mεooηvfωv (Αρ1εfo Yπoυpγ. Στρατrωτrκc6v. ΦιiκεMoq 1827. Aρxεfov Kovτoγrιivγη), πoυ ιrπoγρ6φo1ry εK μ6poυq τωv Nηoιωτcδv o Παvαμcbτηg Mπoυρατfvoq καr Αvαoτdoroq Xovτρ6g,, αvαγvωρfζεr 6τr η Mεooηvfα d11εl π6Θεr τ1ζ πro μεγιiλeq αuμφoρdq κΦ εγ1rωμlιiζεr τη αuμβofui τωv Mεoαηvfωv oτov εθvικ6 απε-

λευΘερωτrκιf αγc5vα. Στα 1823 η Tριiπεζα Pfκoρδ τoυ Λoγδfvoυ (6ταγ μετd απd τηv riττα τωv στρατ1c6v τoυ Δριiμαλη, φιivηκε πωξ η επαvdoτααη Θα επrκρατoιioε), dαπeuoεvα αvoξr1δημoofα εΥYραφ{ oε δ6vεro υπdρ τoυ EMηvrκoli Δημoofou, γrα πoo6v 8ο0.000 μlυoc6v λrρ6v, με τ6κo 597o ετηofωg καr

-55

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣHNΗΣ επf υπoΘriκη τωv Δημoofωv κτημιiτωv τωv απελευθερωΘdντωv εδαAπ6 τo δdγεto αυτιi μετd τηv αφαfρεση τωv τ6κωv τoυ πρ6τoυ dτoυg KαΙ τωv μεoιτικc6v, μ6λlq 472.000 πriραv τ6τε oτo 1dρr or Eλληvrκdg Kυβερvlioεrg. Mετd τηv επΙτυxfα τηq αυτli η iδlα Tριiπeζα αρΧdζ 1825 ιivorξε και δεriτερo δdγεro υπdρ τoυ EMηvrκoιi Δημoofoυ γrα 2.000.000 λfραq, μe τ6κo 55Ψo ετηofωg, κt' απd διivero αυτ6 μεfov πρoκαταβληΘdvταq τ6κouq πpcδτou 6τoυ9,, μεfov μeοrτrκιi, αξfα μrαq ατμ{λατηg κoρβdταq κλπ. μ<5vo 80.000 λfρεg πriρε oτo 11dρl η τ6τε Eλληvlκli Kυβdρvηαη. Mε τα δuo διivεrα αυτιi βιiλαμε τo πρc6τo δημ6_ oto μ>doq2.8Ο0.ο00 λrρc6v, πliραμε oτo ydpι 552.000 μ6vo λfpεq, καr πλrylc6vαμε γl' αυτd eτ{oro τ6κo. oι 552.000 αυτdg λfρεq τωv 2 δαvεf_ ωv, 6γrvαv αφoρμti φoβεραiv δetvciv τoυ λαoιi μαg, πρoκιiλεoαv εμφli_ λιo π6λεμo. Kα dαπelραν μfoog μεταξli τωv πoλιτrκc6v καr σUρατrωτΙκc6v αρyηγc6v, πoroq vα πdρη περroodτερα, πριiγμα πoυ η1eδ<iv δrdλυoε τov αδeλφrκ<5 oιivδεαμιi τoυq καr απ6 rδεoλ6γoυq αγωvιαυdq, μετdτρεψε πιiρα πoλλoriq oε πλεovdκτεq καr επαyγελματfεq πατρrc5τεq. Eπf πλdov αυτ6 dδωoε τo πρ6ηgημα στtq, μετ6πεrτα κυβερvlioεΙζ, πoυ rioαv πrα dρμαrα τωv ξdvωv επrρpociv, vα μη μolρ6ooιrv oτo λα6 μαζ τη Yη vα τηv καλλιεργdoη 6λη καΙ vα αvαπτη1Θ{ orκovoμrκd, δ16τr τd1α {ταv εvυπιiΘηκoq δια την αoφιiλεrαv τωv 2 δαvεfωv, κα1 oΙ Eλληvrκ6g Kυβερv{oεrg eμπoδfζovτα\r vα πoυλlioouv Υη στoυζ' αγρ6τε9, c6oτε vα δημroυργlioouv και δημ6o'rα orκovoμrκd. Kατιi τoυg, φoβερoιiq αυτoιiq εμφuλfoυq πoλdμoυq,, δημlouργdΘηκαv μεγιiλα μfαη αv6μεσα στoυξ αγωvroτ6g, oκoτr6Θηκαv πoMof dξlol Φωeg oe δr6φoρεq μιi1εq αvαμεταξιi τoυq', καt τ6τε dλωg αvαfτrα δoλoφovliθηκε oτηv Tρfπoλη κr o νεαρ69, Φωαζ, o Koλr6q Δαρεrr5τη9 dvαq απd τoug καλriτερoυq ηγ6τε9 τωv Nηorωτc6v πoλεμtoτ6v (Σπηλ16δη9 τoμ. B' oελ.329). Mdμ>r πρo τωv δαvefωv η επαvιioταση σUvετηpefτo orκovoμrκιi, απ6 τrq εroφoρdq των Eλλ{vωv Kαι ξdvωv ΦrλeM{vωv εvro;υτcδv τoυ Eξωτερlκoιi, και απd δ16φoρα δlαρκli δoofματα oe εfδog, καr μlriμα τoυ rδfoυ τoυ αγωvlζoμdvoυ λαoιi. Σ' αυτli τη φoβeρ{ κατdoτααη βρloκ6vτoυσαv τα ελληvlκιi πριiyματα στrζ 10 Φεβρoυαρfoυ 1825, 6ταv o Ιμβρα{μ απoβlβιiαυηKε σUηv Koρr6vη Kαl στη MεΘrivη μe 12.000 τακτrκoιiq, tππtκ6, lη1υρ6 πυρoβoλrκ6, καr 5.000 Toυρκαλβανoιig ατdκτoυg,. Tιiτε o εμφιiλιoq πdλεμoq εf;ε δrαrρdoεl τoυq αγωvloτdq oε Θαvdorμα αMηλoμlooιiμwεq φατρfεg, εf11ε τελεfωq δlαλιioεl τo ιiMoτε παvfα;uρo Eλληvrκιi Nαυτrκd, κα1 η μrqli Eλλιiδα εf11ε uπoδouλc6αε1 καΙ καταπfεζε τηv ιiλλη μloli. AvτfΘετα o τoυρΚoαΙyυπτlακdq oτρατ<iq τoυ Ιμβραriμ {ταv παvf_ σXυρoq, oργαvωμdvoq, κα]. δlorκofμεvoq, απ6 πεπerραμdvoυq αξωματrφc6v.

-56

tΣToΡIΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Koιiζ κα1 στρατηYoliq τηξ πρ6ηv "μεYdληζ στρατldζ> τoυ Nαπoλdovτα. 'Ηταv εξωπλlαμdvoq με μακριiκαvα, πro τα1υβ6λα dπλα, τα oπofα παραταγμ6vα oε πυκvri τιiξr1 καr πρoτεταμdvα με τηv πρooΘ{κη τηc Φφoλ,iyxηq (μπαγrovdττεg), αμlliαcευαrr κdΘe δυvατ6τητα v' αvτrμετωπr_ oθoιiγ με τo YlαταYιiγr. Η τε16vrκli εξoυδετdρcοvε τελεfωq τηv αvδρefα, πpdγμα πoυ εξ6πληξε τoυq'Eλληvεq, 6ταv αvετpιiπηoαv μe βαριiτατεg απr6λεlεq oτrqμιi1εq τωv Boιrvαρr6v, τoυ Σκιv6λακα, τωv Kρεμμυδιriv, τoυ Nrdκαoτρoιr, τηq Σφακτrylfαq κλπ. 'Yαυερα απ' αυτd, τα ελληνlκd απoαπιiαματα, dpγroαv dvα-dvα v' απoαιiρovται απ6 τoν αγ6vα. or Pouμελlr6τεg κλπ. τριiβηξαv γlα τrg πατρiδεq τoUζ παραπovoιiμεvoι γrα καΘυoτeρημdvoυg μroΘoriq, (λoυφd_ δεq), κι' o Πετριiμπεηq με τα μαvrdτrκα απoαπdαματα, τoυq, Kαλαματlαvofg, καr τo απ6oπαoμα τωv Nηorωτcδv πou δrorκoιioe o Γ. Δαρεrc6τηq, ιiοτερα απ6 μrα oλιγoriμερη επrαταΘμfα αuη Mεoαlivη, τριiβηξαv γrα τov Tαiiγετo. (Σπηλlιiδηζ Toμ. B' oελ. 305). Mαζf με τo στρατι5 ακιiρπtσαv κr' dool κdτorκor μπoρorioαv και πρoαπdΘηoαv vα orKovoμlioouv τlq φαμffλlεζ, τoυq oτα γιiρω oρεrvd.'r\λλα Πeλoπowησlακιi τμliματα τριiβηξαv πρoζ τα oρεlvd τηq Aρκαδfαq κλπ. o Δεαπιiτηq ΙωΦφ με τov αδελφ6 τoυ εYκαταoτdΘηκε oτη μovri τηg Eρμl6vηq. or Toιiρκol εf;αv επrκrylιiξεr τα κεφιiλια τoυq. Στo μeταξιi o MπραΙμηq πρo;ωρoιioe καfγovταq, γκρeμfζovταζ, σKo-Eκαψε τα Boιrvdρtα, τo τcδvovταg, και καταλεηλατcδvταg τα πdγτα. Λoγκιi, τηv Kυπαριoofα, τη Mrκρoμιivη, τη 8ρωμ6βρυoη, τo Mαυ-ρoμ_ μdτr, τo Aoλιivαγα, τo Mπrαμπιiρδι, τo Aαπρ6;ωμα, τη Mεoαrivη κλπ. Erδκιi Ylα τη Mεoodvη μ6q δfvεr πλryloφoρfεξ η αvαφoρ6 τηg 20 Ιoιrγfoυ 1825, πρoq τo εκτελεoτtκd, τoυ αερατηγoli Γrατρ6κou "'ΗρΘαγ oι Arμiπτlol oτα Bdρβαlvα Kαt dγrve καΘc6q oτη Mεoolivη καl1εrρ6τeρα. Δεν dφηoαv δηλαδri αργαoτtiρl, καt oαπfτt, δεv ιiφηoαν oιiτε καρφf". (Σπηλrιiδηq B' 364). Mdoα αεη γεvrκri απελπrofα αiκcοoε τo αvιioτημd τoυ o Παπαφλdooαq. (Yπoυργι5g Eoωτeprκ<6v τιiτε). Σuγκdvτρωoε 2.000 περiπoυ Meoαrivroυg καl Mαvrdτεζ KαΙ dδωoε, w επlyvc6oε1, μrα μιiγη Θuofαq, στo Mαvrdκr, oτrζ 19 MαΙoυ 1825. o oκoπ<ig τoυ πdτυ11ε. oι αγωvroτdg dκπ\κτoι απ6 τo μεγαλεfo τηg Θυo'fαq τ6oωv ηpc6ωv, αuv{λΘαv απ6 τα παλαrιi μfoη καr 6λor μαζf αξfωoαv vα βγει απd τo Παλαμ{δr o Θαvατoπorvfτηq Θ6δωρoq Koλoκoτρc5vηq YΙα vα oc6oer τo dΘνoq 6πω9 καl ατηv επrδρoμli τoυ Δριiμα\. AργroτρdτηYoζ εv λευκcδ τ6τε o Koλoκoτρc6vηq απdδεrξε ιfτι {ταv rκαv6τατoq oτρατηγ6q. Mdoα οε λfγo δrιiαυημα αvααυγκριiτησε τα τoπrκd απoαπιiαματα τoυ Mωρηιi. τα τoπoΘdτηoε κατd επαρyfεq, με δυvατ6τητανα κ6voιrv αμdoωq τoπrκ{ oτρατoλoγfα 6ταv παρoυorααθef

-57

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ αvdγκη, KαΙ μe τηv εvτoλ{ να παρακoλoυΘoriγ oτεvd τrq, κrνrioεrg, τoυ εyΘρoιi, vα κdνoυv εvdδρεq γα απoδεκατiζouv τoιiρκrκεq φρoυρdg πoυ ιiφηvαv τυy6v ατrg π6λε19 καt vα πρooβιiMoιΙv μεμovωμdvα τμliματα οε κιiΘε eυκαrρfα, vα d11oυv επfoηq καλ6 επrοιτloμ6 καr αv oτdλvoιrγ oτo Γεγrκ6 oτρατηγεfo τoυ Φρoυτζαλιi, ημερ{oro ραπ6ρτo. o iδιoq βρloκ6ταv δlαpκr6g oε κfvηαη καr εφ{ρμoζε δlιiφoρα παραπλαvητrκιi κ6λπα. Av'αβε τη vli11τα φωτrdq 6πoυ ιiφηvε ακ6πιμα καr δrdτααoε vα περvdvε δrαρκ69 or fδroι ιivδρεg, Ylα vα φαfvovταr τιi11α oαv μετακrv{σεΙξ στρατoιi κλπ. κλπ. Σκoπ6q τoυ Koλoκoτρr5vη {ταv vα d1εr τηv eη1dρεrα vα Kαταστρdφεl μεμovωμ6vεg φρoυρdg Yrα vα εξαoΘεvrioει dτor τov αvτfπαλo, αφori δεv εf1ε τη διrvατ6τητα vα δcδoεr κατιi μdτωπov μd;η. or Γdλλol 6μω9 oτρατηγof τoυ Ιμβραriμ κατιiλαβαv με τ1 αvτfπαλo εfγαv να κdγoιrv καr δεv ιiφηναν πoυθεγιi φρoυρdg. Πιivτoτε μετετoπfζovτo 6xr μιiνo με 6λα τα πρoφυλακτrκd μdτρα αλλιi καl με ι5λo τov dγκo τoυ στρατoιi τoυg ouμπαγli, δεv ιiφηvαv πoυθενd μεμovωμdvεq φρoυρdq. 'Eτor ιiμωq κανεfq απ6 τα δυo μdρη δεv εfγε τηv κατoμi τoυ τdπoυ. o Ιμβρα{μ βlαζ6ταvε γα τελεrc6oεr δ16τr o μ>6vog dτρεyε εγαvτfov τoυ. Ef1e {δη υπoγραφεf τo Σriμφωvo τηq Πετρoτiπoληg περf αvεξαρτηofαq τηq Eλλ.iδoξ τηγ 23 Mαρτfoυ 1826. Γrα vα επrτιi;εr τηv κατdκτηαη τoυ τdπou πρoαndΘηoε vα τρoμoκρατlioεr τov κ6αμo με εvτυπωσrακdg κατααυρoφdc. 'Eκαψε oτη Mεoαηvfα 60.000 ouκtdg, καr 25.000 ελαl6δεvδρα, καl υπoμ>dωvε τov πληΘυαμ<5 vα υπoγρdψoιrv <ΙΙρoσκιΙvo1dρτια" πρoαπαΘc5vταζ vα δημrouρμioεr vτ6πrεq τoπlκdg φρoυρ69 απ6'EMηvεq πρoσκιrvημdvoυq. o Koλoκoτρc6vηζ, 6μω9, με τo ιiγρro oιivΘημα "Φωτrd καr τoeκoιiρr στoυq' πρoσΙrιrvημdνoυg,", επdβαλ_ λε τo "αvτtπρoσKιΙvoxdpτr αυo dθνoq" καr dται απdτυyε κl' αuτri η ελπfδα τoυ Ιμβραriμ. To Πρωτ6κoMo τηq Πετρoιiπoξg or δεvδρoκoπdg, Kαl o εκvευρlαμ6q τoυ Ιμβρα{μ, πρoεκdλεoαv τdλoq τη Nαυμαyfα τoυ Nαυαρfνoυ oτrq 8 oκτωβρfou τoν 1827. Στrq L1 Ιαvoυαρfoυ 1828 με τov ερ19oμ6 τoυ Kαπoδfoτρrα, η Eλλιiq αvεyvωρfoΘη επfαημη ελευΘdρα Πoλ"ιτefα. or 'Eλληvεq π{ραv πoλιi Θιiρρoq καΙ o Ιμβρα{μ ιiμωq dφeρε αυrq 20 Aπprλfoυ 1828 vdεq μεYιiλεζ εvrαμioεrq. Συvoλrκ6 dφερε y6ρω oτouq 40.000 dvδρεq, πou κλεfoτηκαν στα Kιiαcρα τηq MεΘι5vηq, Koρc6vηq καr τηζ Πfλou. Στιq 14 Aπρilfoυ 1828 υπεγριiφη αιiμβααη μεταξιi Aιyfπτou καr Aγyλfαq περf τρ6πoυ απo11ωρlioεωq αζr1μfωξ, τωv Alγυπτfωv απ6 τηv Eλλιiδα. ol Touρκαλβαvof vrκ{Θηκαv απ6 τov Koλoκoτρc6vη σEη μdxη τoυ Kλεlδtoιi και επdτυyαv dδεrα απ6 τηv ελληνrκ{ KυβdρvησΙΙ vα φιiγoιrv αvεv6;\τoΙ Yrα τηv Αλβαvfα με καρdβrα τoυ ατιiλoυ. Aρ;loε τ6τε γκρfvrα μεταξιi Tofpκωv καl Αrγυπτfωv πoυ;ωρfαυηκαv oε δυo

-58

IΣTOPΙΑ TF{Σ MEΣΣrΙNΗΣ αMηλoμrooιiμεvα αrρατ6πεδα. o Ιμβρα{μ δrdλυoε τo σtρατηYεfo τou απ6 τo Nηof καr κλεfαυηκε κr' αυτ69 μαζf μe τoυq Toriρκoυg oτα 3 Kιioτρα. o Koλoκoτρ<6vηq τoug, eπoλrιfρκηαε απ<f ξηριiq Kαl τo Nαυτrκ6, πoυ εf11ε αvασιrγ'KρoτηΘeζ'απ6 τη θιiλαooα. Ev τrο μeταξιi o σιryωστ1σμ6q εκεf oτα κdoτρα eπdφeρε vdα επrδημfα παvc6ληq Kαr τoυq Θdριζε η ελovoofα, o τιiφoq Kαr η πεfvα, παριi τo γεγov6q dτr oτrg 20 Aπρlλfoυ 1828, {ρΘε απ' τηv Afγυπτo μΙα vηoπoμEΙΙi με τρι5φrμα κλπ. εφιiδlα.

Γrα τoυg' Α,rγuπτfoυg υπliρ11ε τc5ρα nρ6βλημα πr6q vα φιiγouv. Kαr πρoq δrευκιiλuvcrη αμφoτdρωv τωv αvτlπdλωv, eoτιiλη o ΓιiMoq Aρ1rατρdτηγoq Mαrζc6v, μe dvα τμ{μα rη1υρoιi γαMlκori ατρατoιi πoυ απεβlβιioΘη oτo Πεταλfδr στtq 17 Aυγoιioτoυ 1828. ol ΓιiMol Ι(α1 o1 Aγyλol εf1αv τ<iτε μεγιi\ αvιiγκη τηg Αrγfπτoυ γrατf α;eδfαζαv καl or δυo vα επrτιiyouγ τηv τoμli τoυ Σoυdζ (πoυ τeλtκd επdτuγαv oτα 1859 or Γιiλλoι μe τo\r Λεodψ). Ξdρovταg or Γιiλλor πωq δεv επρ6κεrτo vα pζouv oιiτε μrα τoυφεκrd, dφeραv μαζf τoυq επroτημovrκdq απooτoλdq, μ1α τoΙΙoYραφrκri η oπofα αuvdταξε τo γνωoτti Θαυμιioro τoπoYραφrKd η1dδιo τoυ Mωpηιi, μrα αρxαroλoγrκri η oπofα dκαμε τrg πριδτeg αvαακαφdg αcα τεf;η τηq Aρyαfαq Mεoorivηq,, μrα Yαl_ oλoγfαq, εvτoμoλoγfαg κλπ. Aπ6 τoυg ακoλoυΘoιiγταq τη γαλλrκ{ σEρα-

τrd, o Φoυρvdλ, dφτrαξε τo πρι6τo σιrστηματ1κ6 εργooτdoro μεταξouργefo crυηv Kαλαμ6τα. (Πeτρfδηq "πeρf Φαρc5v καr Kαλαμ6ταq", oελ. 60). Tov Mαtζι6vα ιiMor υπoδdyτηκαv με τrμdq κr' dMor τov 6βλεπαv με μfooq (Bλα11ιiγιαwηq), dMol γrατf δεv ιiφηoε vα ψoφdoη o oτρατtig, τoυ Iμβραriμ σαv πovτlκ6g oτη φdκα, κr' 6Mor γιατf riταv ΓιiMog, 6πω9 καr πdρα πoλλof απ6 τoυq αξrωματtκoιig τoυ Ιμβρα{μ. Πιivτωq o Mαlζοδv κιiλεoε τov Ιμβρα{μ σto Nαυαρfvo, τoυ απdδωoe μεγdλεg τrμ69, τov dβαλε καr επrΘεt6pησε dφππoq τo γαλλrκ6 oτρατ6, καr επηκoλofΘηoαv γειiματα καr πρoπ6oεrq 6πωq γριiφεr o Zoυβrdv Nτε Λα Γκραβldρ, Γιiλλoq αυρατηγιig τoυ Yγεrovoμrκoιi, dγκλειατoξ σEo Κιiαrρo ε1ζ την υπηρεofαv τωv Αrγυπτfωv oτo βrβλfo τoυ "Σταθμιfq τηq Avατoλ{g". Kατ6 τηv παρdλαση Kαr επrΘεc5ρηoη κατdφΘαoε κα1 o σEρατηγ6g Nrκriταq

Σταματελ6πoυλo9 γα καλωooρfoη τo Mαrζr5vα απooταλμdvoq τηq EMηvrκ{q Kυβερvrioεωq, o Nικriταq στεvoxωρ{Θηκε βλ6πovταg τηv επlΘεc6ρηαη τoυ Ιμβρα{μ κα1 τιiτe dτρεξαν δυo ΓιiMol oτρατηγof καr τoυ εζliτηoαv αuγγlrcδμη γrατf τ61α o Mαlζcδν δw τov αvτελ{φΘη. Toυ πρ6oφεραv μιiλroτα καr ωραfα oτoλιαμdvα ιiλoγα Yrα vα λιiβη κr' αuτιig μdρog oτηv επrθε6ρηαη, πριiγμα πoυ αuτ6q αρv{Θηκε καr dφuγε. o Nrκliταq μrλoιioe καλ6 Γαλλrκ6 σαv πρc6ηv Γιiλλoq Δo1αγ69. (KαvdMoυ Δελημιiwη (απoμγημovειiματα" ). 'Eτor o Mπραiμηq ιiρ1roε vα φειiγεr αvw6yλητoq Ylα τηv Αfγυπτo

-59

υ ι,Ιs 1t Ζ]υrΙ ιJυμPP_ιυν Loa/o, Ι!ιllPvυv

υιιξ μιι9r ιJυU Λιιl ιΙPΛυι,ιl, Yυ

δα Mεoαηvfoυg oμdρoυζ πoυ 6oερvε μαζf τoυ, τoυq oπofoυq δlα

μlημιiτωv εξηγ6ραoε αργ6τερα η EMηνrκ{ Kυβdρvηoη. Bdβαια πliρε μαζf

τoυ Kαl πoλλorig απ6 τoυq πρoσKιΙvημσvoυq ΙΙou τov υπη1reτoτioαv. AκoλoιiΘωq ol ΓdMol dδιωξαv με καρdβrα καl τα Toυρκlκd στρατειiματα, Ylα τηv Afγυπτo. o πιiλεμoq 6μωq oτη Poιiμελη δlατηρdΘηκε με επrτυ1fα Υ1α τα eλληvικd ιiπλα μ6μx τlq 2 Σεπτεμβρfoυ 1829 πou παριiτηoε τov πιiλεμo η Toυρκfα, καr υπoγριiφτηKε η oυμφωvfα μετιi τη Mιi1η τηg Πdτραq, εrq, εκτdλεσlγ τoυ ιiρΘρoυ 10 τηq ΣuvΘ{κηq τηq Avδρlαvoυπdλεωg μεταξri Σoυλτιiγoυ καr Toιiρoυ τηq Pωo'fαq, πoυ τηγ eπdβαλλε η Pωofα oαv τετελeαμdvo γεγov6q. Tα 9 μl6vlα τηq eπαvιiστασηζ, dκαvαv τηv Eλλιiδα otκovoμικ<i ερεf_ πιo. ΠoMdg 1ιλιιiδeq or vεκρof, και περroo6τερor oΙ αvdπry>oι, or 1riρeq καt τα oρφαvιi. Tα Θriματα τoυ αγc6vα ζητrι1vευαv Yrα vα ffooυv, or αγωνrαυdg, υπfφεραv κr' o λαdg, ιiργroε vα παλeιiεr βε τξ Y4, γrα vα γλυτc6oη απιi τηv πεfvα. To vdo κριiτog δw μπoρoιiσε vα δc6αη εvfηgυαη oτov λαd, αλλd ofτε καr μofραζε τα απελευΘερωθdvτα εθvrκd κτriματα, εvυπ6Θηκα τωv 2 δαvεfωv, vα πdαη o λαιiq oτη μεγιiλη αγρoτrκri καλλldργεrα ΥΙα γα eπoυλc6oη τα δervιi τoυ. or περroodτεροl τωv αYωvroτcbv π6Θαvαv δυoτιr1rαμdvor. Eλd1ιoτor π{ραv μrκρoκτriματα καl ol πιo πoλλof dμεrvαv ακτliμovεg καr πoMdq φoρdq πεplφpovημdvor, γrατf καλλlεργ{Θηκε o μriθoq 6τr o λα<iq ελευθερc6Θηκε, dyr μs τ1ζ δrκdq τoυ Θυofεq, αλλιi με την βoriθεrα τωv "MεYdλωv Σuμμιiγωv" καr μdvo, καr τωv επlφαvc5v πoλrτrκr6γ καr στρατrωτ1κr6v ηγετc6v. 'Evα πofημα τoυ Aλdξαvδρoυ Σoιiτooυ ΙΙoυ γριiφτηκε oτα 1830 efvαr αρκετd παραατατrκd:

"'Ειιαζ y6ρog oτραacδηζ με τoυ ζfτoυλα τo δiorco, ραβδi τoυ αιcoυμπιoμ'anq, ιcαι Ιιε τo oαrci oτoν cδμo,

oτo

{λεyε o' ει'α πατδι7rcι πoυ τo1, κρd'ταyε oτo δρ6μo' -

Mη παιδιiΙcι μoυ' μην

τρ616ει9 rcαι

πoλιj oπdoω μΦω,

εoιj εio' ευτυyιoμ6νo, τα ματdκια ooυ τα €yειg,, και yερd' τα πoδαρdκια Ιdαι λαφρσ oα.ι' λdφι τρ€yειq,. Mα εyc6 ιfyαoα τo φωξ μoυ oτoυ Mεooλoyyιod ην π6λη, καL τo ιfoα μoυ πoδιiρι, τ6φαyε εκεi τo β6λι' o εJεdΘερog o ιiλιog oτα ματdκια μoυ δε λιiμπει Δaδρooκ6παστoι ιcι' ωραioι κι' αιματoβρεyβνoι rcdμπoι, o' εod,q τc6ρα dλ)νog κ6oμoq ζωιiν ιioυxη περνd' Eyc6 τc5ρα yια 1tα ζfocι τρ6yω και ψωμoζητc6.

Και παwoιj ειμ' απoδιcοyμ61'oζ. (Hμερoλ6γlo Bρεττoιi dτoq 1903).

-60

Σην

Πατρfδα μoυ εi1ιαι ξ6νoq,".

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Γrα τo Θdμα αυτι5 υπιipγει oτo Aρyεfo Mdμoυκα,

ριi τωv Bouλευτc6γ Avδρofαηq και Ιμπλακfωv

1_loq τ6μoq, αvαφo(ΙΘc6μηq), ΓiωργαKη

Tplαvταφυλλoπoriλoυ καr Δυμπfρη Bαoιλoπofλoυ, *'c + euyotoτoυ 1826, πρoq τηv Δ' EθvoαuvdλεUση τoυ Aργoυq πoυ γριiφεl: "Kpfvoυμε lεριiv pdoq vα ζητ{οoυμε τηv πατρlκliv σαq πρoσταofα, δια ταξ δυo"υyεfg γ{ραq κα1 τα oρφαvιi τωv υπdρ πατρiδog ΘυotαoΘdvτωv, oτα δrdφoρα μσρη. Kρfνoμεv περrττd vα σαξ eξιαιoρrioωμεv τηv δυoτηfαv των δ16τι εfμεΘα βdβαιor ιiτt d1eτε πλry:oφoρηΘεf καλιi περf τoιiτωv...,. Eπfoηg oτov fδro τ<iμo efvαr Kαταxωρημdvη αvαφoρd τou Boυλευτoιi Mεoolivηq Kriατα Nrκoλιioυ (Πλouofoυ εμπdρoυ, αδελφori τou Δεαπ<iτη Ιωo{φ) τηq 29 Ιoυλfou 1829 πρog τηv iδrα Eθvrκ{ Σuvdλευαη πoυ δlαμαρτιipeταr δr<iτr <or eΙτΙxεrρriοεlg' uπερπλoυτfζoιrv καl xαfρoυαιv κατd πdvτα λιiγov ααυδoofαv καl αληΘ{ ελευΘερfαv, εv6 oι εργαζ6μεγoΙ τηv γηv, 6πoυ dκαμαv τ6oεq Θυofεq καr uπdoτηoαv τdoα δεrvιi, ιiμlr τηg ιiρτl cδραξ, oυ μdvov δεv dλαβαv παpαμυΘfαv sΙξ τα ατυμiματιi τωv, αλλιi πoλuεrδc5g καταΘλfβovταΙ μs δoofματα, 6oα δεv dδrvλv ofτε επf Toυρκoκρατfαg. Δεv yvωρfζouv δε oπωooriv ελευΘεpfαv, αλλ'αrErαλω_ ofαv αφιiρητoν...> Κα1 σιrylσEιi vα μειωΘoιjγ or αγρoτrκof φορoi εrq τo τρfτov, καΙ vα καMlεργηΘεf oλ6κληρoq η Υη, c6αυε vα ωφεληθef πro πoMd τo Eθvlκ6 Tαμεfov κλπ. 'Eταr εv6 ιiλog αγεδ6v o λαιiq αuμμeτεfye eΙq τov ΑπελευΘeρωτrκ6v Aγcδvα, απoYoητεuμ6rog δεv dαπευδε vα εYYραφ{ εrq τoυq *o-oλ6γorq τωv Aγωvιoτcδv, καr dτor δυo πρoαπιiΘerεg vα αυμπληpωΘ{ o κατιiλoγoq απdτυ;1αv. Eλ6γlαυol αvαλ<iγωq 6δωoαv πrστoπolητrκd. καr δεv αυveτιiγη πoτσ κατdλoγoq των vεκρ6v Aγωvroτcδv. Ακ6μη καl Αξlωματtκof τoυ Aγc5vα δεv dδωoαv πrσEoπorητrκd, τα oπofα_αvαφdρoυμε με τov αprΘμ6 τouq, στo βlβλfo μαξ "Ιαυoρfα τηq Mεoαηvfαq, απd τα 1000 dωq τα 1830". Avdμεoα o' αυτoιiq πou dδωoαv πlστoπoΙητrκιi αvαφdρovταl Nηorc6τεq Aξlωματrκof. A' TAΞΕΩΣ' o Δεoπ6ηζ' '\'δρo6σηq, Ιωoiφ' Δ' TAΞEΩΣ' o Καλαμαριc6τηg Δημιiτριoq. E' TAΞΒΩΣ. oι Γ. Βαoτλιiκoq, Πoυλ6πoυλoq, Θε6δωρo9. ΣT' TAΕΕΩΣ. o Παιl. Bαoιλdrcog, Mαwηλd'ρηξ Iω., Mπαρδ6πoυλog Φc6τηq,, ΙΙoυλ6πoυλog Θ. Z' TAΞEΩΣ. oι Βλαyd'κηg Aθ., Γιατρo6λιαξ Χαρ', Δρακ6πoυ)ο9 Eυoτ., Zαλμd,e, Mιχ., Καμααιν6ν Aναoτ', (πιΘαν6ιl Καμαριν6q,), Καρτερoλιc6τηq ΙΙ., Κoυμdντoq Mη6., Κoυτoiκoq' Γεωρy., Κρoνniρηq, Aναoτ., Mαρdκαg Κ., Mπoιiραq, Aνα:yν., Zαφεiρηg Ιωdν., Κolioτ., και Σπι1ρoq, Mπoυρατfνoq, Γεωρy., Niκαρηg Φc6τηq, Πατρfrcιoq, (Πατρiκηg) Nικ', Πραooιiζ Δlι}ι., Πραoodg Θεoδ., Πoυλ6πoυλog Φc6τηe.

-61

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Πoλλot απ6 τoυq παραπd'νω 6φεραν βαθμ6 Στραηyoιi, Tαξιd'ρ11oυ, ΧιΙιdρyoυ κλπ., κατιi ην επανd'αrαoη' YΙΙAΕΙΩMATΙΚ0Ι A' ΚATHΓOPΙAΣ. oι AΘαι'αo6πoυλo9 Π', Καμπdq

Aι'δρ., Nικoλ6πoυλ'oe Π., ΙIdιlιαg' Π., Πλιιioαg Π., Toαyκαρ6πoυ}"oq, II', Φofφαq A', Φ6τηq, Δ. YIIAΞIΩMATIΚ0Ι Β' ΚATHΓ0PIAΣ. oι Γα]ιd,ι'ηq A', Δαμια,ι'6q, Ιω', Δρακ6πoυλoq A. , Zdιμdq M. , Καρτoc6ληg A., Κ6ντo9 N ., Κooμd'q, A. , Κoυμdντoq, ΙΙ., Κρεμμυδdq, Γ., Λαμπρ6πoυλoe Β', Λυlοoιjραc Ι., Mακριig Γ., Mαρyαρdτηq A., Md.νιog Κ., Mαυρoειδιiq, N., Mπo6ραq Hλ., Mπoιjτoq Π., Παναyιωτ6πoυ}ωq Κ', Παπαδιfμαs Γ., Παπαδ6πoυλoq Π., Παπανιrcoλ6πoυλoq Δ., Παραorcευ6πoυλog Π., Π6τρoβαq, N., Π}'τd'ooαg Π., Σdραg Κ., Σyoιiρoξ A., ΣταΘ6πoυλoq Δ., Toiρηs

Π.

ΣTPATΙΩTEΣ. AΘαιlαoioυ Z', Γαλανηg A', Γκελτιiq, Δ., Δαμηλd'ηζ Δ., Καλoyερd.κηe Γ., Καπ6yιαννηq, Π., Καραπατ6αq Δ., Κιiρyαq, N.,

Kατoτβαρδ6αg N., Κατoodρog Σ., Κλ"oυτooυνιcδτηq Ι., Κ6oΦβα9 Γ., Κoυβελιircηg Ι., Λαβoυτι6ρηe Κ., Λεrcκαδfτηq, Γ., Mαντζoτ5νηg Δ.,

Mπαρδ6πoυλoζ l', Mπoιiραq Ι', Mπρι4yιαwηt Σ', Mυλcιν6πoυλog H., Ξιd.ρ1cog Θ., Ξoυραφde Λ., Παπαδηιητρ6πoυλo9 Γ., Πραood,q Π., Pιζdq, A., Pιζ6,q Δ., Σαμπρd,κ4ζ A., Σκλιiρηe N., Συκdη, Π., Toαyκι1ρηg Π', Xρυoικ6q A. Bdβαrα oι παραπdvω εfvαr πoλιi λfγor δι6τι dπωq πρoαvαφdpαμε ot αγωvrατσg,6δelξαv απρoΘυμfα vα εYYραφoιiν εlq τoυg καταλdγoυg, καr απ' αυτoιiq πoυ αvαφσρoγταt, πoλλriv τα πlστoΙΙorητrκιi κατdΘεoαν αργιiτερα or απ6γovof τoυq, 6ταv πrα αυτof εf11αν πρo πoMoιi πεΘ6vει. or παραπιivω εfvαι dαor κατorκoιioαv πo Nηαf πρo τoυ 183Ο, 6ool βdβαrα d11oυv δηλωΘεi dt1ouv καταΘdαεl τα πισοoπorητrκd τoυg με τ6πo κατotκfαg, dπou κατorκofoαv oτov καrρd τηq επαvdoταoηg. Aπ6 τα μdxρι τc5ρα eκτεΘ6vτα καταδεrκvιiεταr 6τr η Mεoαrivη εfvαr μfα απ6 τ1ξ, 1σEoρ1K6τερεg π6λelq τηg EMιiδog, απd τrq λfγεg πoυ dξ1oαv τ6oo dvτovα τrq ΘυαΙεζ, τoυq, αγ6veq καl τov 6λo rαυoρrκ6 βfo τoυ dθvouq μαq,, τov τ6oo dvδoξo αλλιi καr τ6oo μαpτυρικι5.

S 2 -62

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣHNHΣ

ΙΙ ΙΣTOPIΑ TΙ{Σ MEΣΣHNHΣ

AΠo TA

1829 EΩΣ

TA 1910

τα 1828 rατoρoιivταl oτo βlβλfo αυτd or αγriνεg και Θυofεg lVf dxρ'τηv ΙYlμα EΘvlκli AπελευΘdρωαI τoυ Γdνouq μαζ καr η κorvωvrκri

κατιiατααη τou λαoιi μαq κατd τηv περfoδo αυτli. Απd τo dτog 1828 καi μετd, τo Θdμα εvτoπfζεταl oτo ατpriorμo τoU Kotvωvtκoπoλlτrκoιi βfoυ, μdoα ατα πλαfαια τoυ EλευΘdρou EMηνlκoιi Kριiτoυg. H μeτατpoπri των ραγrdδωv, σε ελeυΘdρoυq πoλfτεg Καr τηq' υπ6δoυληq Xι6ρα!, oε Kρdτog, δrεμoρφcδvετo κατ6πιv μrαg αvαλ6γoυ εξελtκτrκlig loτoρrκ{q πoρefαg,, Yrα vα καταλiξη σEηv τωρrv{ μoρφli τωγ lto,vωvrκoπoλrτiκ16ν o;doεωv, τωv εΘfμωv καl τηζ ψυγoouvΘdoει6ζ μαq. Evτ<fq τωv πλαrαfωv αυτc6ν κrγεfταr καr η αvιi xεfραg εrδrπi εξlαc6_ ρησlζ τωv γεγovr5τωv πoυ oιrvdβηoαv αεηv πιiλη τηq Mεoαrivηζ στα ιατoρoιiμεvα y1r6vrα.

ANΑκATATΑΞH ToY ΙΙΛΙΙΘYΣMoY Mετd τη Mεγιiλη EΘvlκli Eπαvdαυααη τou 1821_ 1829, ι5λεq ol uπdoτηoαv τερdoτrεq πληθu-

π<jλεrq τηq απελeυΘερωΘεfαηq Eλλιiδoq,

αμrκdq αvακατατdξεrq. Π6vω απ6 9500'Eλληvεg ακoτc6Θηκαν τ6τε καr

πoλλ6q xrλlιiδεq 6μεrvαv αv6πηρor πoυ oιjvτoμα πdθαvαv κr αυτof απ6

τlq πληγdg τouq. Tov fδro αυτ6v καlριi κdΘε oτρατlc5τηg

τηg

Eπαvιioταoηq,, βγαfvovταq απ6 τα dρrα τoυ 11ωριoιi rorr, *o, yrρr1o"r"q o' 6λη τη γcδρα πou liταv Θdατρo τou πoλdμoυ, απo;τoιioαv vdεq yvωρtμfεq καr αuvδdαμoυg o' dλλoυq τ6πoυ9 dπoυ ατo τdλoq rroλΞμo, "ororκoγdvεrπρoτfμηoαν vα εYκατασταΘoιiv καl vα μεταφdρoυv εκεf oτrq, dg τoυq, πo1, τ1ζ εf1αv αoφαλrηrdvεq ατα δldφoρα oρεrvd, 6oo δrαρκoli_ oε η Eπαvdστασ{Ι, Kαl vα δημroυpμiαouv εκεf orκoγdvεrα. -Eτor πoλλdg ιiγvωoτεq παληdg orκoγdvεrεq Nηαωτ6v, δrεαπιiρηoαv αυηv υπιfλoπη Eλιiδα dπωg καr απ6 πoλλd δlαμeρfαματα τηg xc6ραg vεc5τεpor dπolκoι, εγτrατεoτιiΘησαv σtη Mεoαrivη, ιfπoυ μαζiμ, "ooq παληι5τερoυq vτ6πtoυg κατofκoυg,, απliρτloαv τo μετeπαvααοατrκιf π\Θυαμιi τηq Πιiλεωq. Συγκεκρrμσvα {ρΘαv τ6τε ατη Meoorivη καr κατofκησαv,.πρoερyιiμevor απ6 τα αρκαδrκιi γωρrd, Aρκoυδ6ρεμα καl Γαρζε-

-63

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ vfKoυ Kυρfωζ, αρκeτdζ πoλυμελεfg orκoγdvεrεg,, σ[η σιryolκfα Λrμoyc5ρι, oε ycδρoυq πoυ φdρoυv και τcδρα τηv oνoμασfα τωv επωνιiμωv τoυg, Toαμdiκα, Mπλαvdiκα, PoυτοdΙκα, orκovoμoπoυλdiκα κλπ. Kovτd τoυq εγκαταoτdΘηκαν ouγγεvlκdg' τoυq,' orκoγ6vεrεg, Mαvτιi, Koυρri, Koυτoαiμdνη, Kovτoγrαwdκoυ, Bαorλoπαvιiγou, κλπ. εvc6 ιiλλεq αρκαδrκdg orκoγdvεrεg πoυ ripΘαν τ6τε Γαλαv6πoυλoυ, Γdρoυλα, Zαγκλακιi, M6ρλα, Φεoo6, Γeωργr6δη, Aργυρoπαvdγou, Παvαγ6πoυλωv (KovτoΘαγαα6κoυ), Nικητoπofλoυ κλπ. δlεoπdρησαv σε δlιiφoρα αημεfα τηq π6λεrοq.

Tο Nηof βσβαια oαv πλoιioroζ αγpoτ1K6q 1cδρoq, σε μ_rα επoyri πoυ μovαδικ6 εro6δημα riταv τo Yεωκτηvoτρoφrκ6, εfvαι φυorκιf vα riταv απ6 τoυζ πro περrζdτητoυζ y<6ρoυg γlα εγκατιiσUαση καt γι' αυτd τηv πeρfoδo αυτd, απ6 δlιiφoρα μdρη {ρΘαv vα κατorκriσoιrv π.x. Mαvrιiτεg (olκoγdvειεg Avτlβαodα, Γαρ_ γαλiδη, Διαμαvτιiκou, Λαouv6κoυ, Φoυτρdα, Mπoυφdα, κλπ. κλπ.), απd τα yιiρω yωρlιi (Tριiγoι απd τoυ Kατoαρoιi, Πoτ{ρηδεq απ6 τηv Koρc6νη, Toαγκλ{δεq απ6 την Πυλfα, Πoλυδoriρηζ αΙΙ' τη Mrκρoμιivη κλπ.), καθr6q και Kρητrκof αρκετof (Γυφτιiκηq, Zαφεlριiκηq, Koλαδιiκηg, Koκκrvdκηq, Tooπαvdκηq ΚλΠ.). Aμdoωg μετιi τηv επαvdσταση μdxρr τo 1859 Πoυ πdΘαvε στηγ Mεoolivη, εγrrατεoτdΘη oΙκoYεγεrακcδg καr o riρcοαg αρxηY6ξ τηq επαvαστdoeωg, τoυ Pεθιiμvoυ τoυ 1821, Γεωργ. Tooυδερ69. Mετιi τo θ6vατ6 τoυ η orκoγdvεrd τoυ ξαvαγιiρroε oτo PdΘυμvo. Γειilρμoq Tαoυδερ6q Aπ6 τιq εγκαταoταΘεfoεq μετιi τηv επαvdoτααη orκoγdvεrεq, φαfvεταr dτι τα 80Ψο πeρtπoυ lioαv Γoρτfvror. ΠrΘαv6v o Δεαπ<5τηq ΙωΦφ καr o αδελφ6q, τoυ Παvαγιc6τηq, Γoρτιivιor καr αυτoξ vα επεδfωξαv καl vα δrηυκ6λυvαv τηv εγκατιioτααη αυτli τωv σιΙμπατρrωτc6v τoUζ, μερrκof απ' τoug oπofoυq ι5πωg ol Γεωργrιiδηδεq rioαv καr oυyγεvεfg τoυg. Kατιi την roτoρoιiμεvη περfoδo η Mεoorivη ef11ε 3 εvoρfεg dπωq καr o'liμερα.

Πρc6τov τoυ Mητρoπoλrτικori Nαoιi τoυ Aγ. Ιωdwou, πoι, Kατ8oτριiφη oτo μεγιiλo oerαμ6 oτιq 11 louvfoυ 1846 (Mεooliνη 6,5 R) καr ξαvαorκoδoμ{Θηκε τιiτε, γrα vα ξαvαπdαη oτo μεγdλo oεrαμ6 oτιg27 Aυγoιioτoυ τoυ 1886 (Φrλιατριi 7,5 R). Πιiλl ξαvα11τfoτηκε τ6τε oτηv iδrα Θdoη μεγαλoπρεπdoτερoq, πdvω oε τεγvητdq 6μωq πρoo1riσεtξ KαΙ (oiτνλo, 7;1 R), αvorξαvιiπεoε πdλr oτo oεrαμιi τηv 1η Ιoυλfoυ L927

-64

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ κoδoμηΘεfq εκ vdou τα τελeυταfα μl6vrα. Γripω oτα 1886 o κ6αμoq τιfoo

παvrκoβλ"ιiΘηκε γrα dvα δrιioτημα απ' τoυq σεΙσμoιiq πoυ 6πωq λdεr η παριiδoαη πoλλof dφτια;vαν ξιiλιvα απfτrα Ylα σlΥoυρrd πoυ τα 6λεγαv (μπαpdκsζ>, σvα τdτoro ερεfπro μπαριiκαq υπ{ρyε oτo Nηof μdμ>ι μετιi τo 1935 πρoζ τo δpιfμo τηq παληιig βρ,iαηc. Στηv εvoρfα αυτli τoυ Aγfoυ Ιωιiwoυ υπliγovτo or εYKαιvrααμdvor απ6 τηv Eκκληofα vαof τηq Aγ. Arκατερfvηq foωq !reτ61r τηg μovriq τoυ Σrvιi καr AγloΘαv6αη, (o πρcδτog eγκαrvrdoτηκe μiρω oτo 1920, απ6 τov τ6τe Mητρoπoλfτη Mελdτro). Η εvoρfα αυτ{ εf;ε 3 cruvoικfεq, τα

Γαρδελlιi, βopεroαvατoλrκd τoυ Nαoιi, 6πoυ δrακρfvovταv or ξε;ωρrαυof μlκρoolκroμof Πλαταρdiκα καr Γκoυζoιrvdiκα, πoυ σε μlα μικρri πλατεroιiλα γriρω oε yαμηλιi oπfτrα uπliρ1ε η βριiαη τou ΓΙλατιiρou. Στoυg μrκρoσιΙvolκloμoιig αυτoιiq yτfoτηκαv αργι5τερα γriρω oτα 1860 τα μεγιiλα oπfτrα τoυ Mdτα, τoυ Πετρoιiλια κλπ. καr τελεfωvε με τηv αρτεorαν{ βρι'αη τoυ Kρεμμυδd, oτo δρ6μo Mεααlivηg_Kαλαμιiταq. Noτr6τερα τoυ vαoιi rΙρoξ τηv πλατetofλα τηq αρτεσrαv{q βpιiσηq τoυ Aγrαwroιi, υπriρ1ε η αuvolκfα ΦακωvdΙκα, 6πoυ τα παληd απfτrα Eπlτρoπdκη, Kαλlαvdoη κλπ. καr voτr6τερα o πpoεπαvαστατlκdq ouvorκlαμ6q KατooυρdΙκα. Στo κσvτρo τηq εvoρfαq αυτ{q;τfoτηκαv αργ6τερα oι μεγdλεq orκfεq, Παπαδoπoriλou, Kαρeλd., orκovoμ6κη, (κoγτιi αεo παληd αρ11ovτrκ6 τoυ Kαλαμαρrc5τη) Bfγκoυ, Δαβdρoυ, Φωτoπoιiλoυ, Πoλυμlovdα, Θεoδωpoπoιiλoυ, AΘαvαooπoιiλou, oτo τμημα αυτ6 περrλαμβ6voταv η κιiτω πλατεfα με τηv κεvτρrκri αγoριi καt τo v6τro τμtiμα τηq πλατεfαq αλωvfωv. Δυτlκd απd τα Kατoouρdiκα εfyαv κτroτεf μrα oεrριi μεγιiλα απfτια, κovτd oτo παλα16 μfγαρo τηq Eπroκoπlig (Kωvoταvτιviδη) τωv Kαμαρlvoιi, (Mπoυφdα), Πoλυδoιiρη, Koκκrv6πoυλoυ (Mlκρoμαvdoυ), Kαρατζιi (τωv Δημιiρ11ωv κλπ), Λαμπρoπoliλoυ, voτr6τeρα τou Xαραλαμπoπoriλoυ δfπλα αυη βριiαη τξζ "Kυρrακoιiλαg,", δεξ16τερα τα παλα16 απfτrα Zα;αριiκη, Zαλμιi καl αρloτερ6τερα ΙΙρoζ τo δρ6μo τoυ Aγfoυ Kωvαrαvτfvoυ .Mπoιiκσξ" τoυ Γrατρof Πouλoπoriλoυ. H εvoρfα αυτli πρo1ωpoιioε oε μrα λωρfδα δυτrκcδτερα τoυ'δρ6μoυ πρoζ τη αuγorκfα Σετdiκα ri AλαφακdΙκα, μrκριi απfτrα πoυ ακoλouΘoιioαv, μετιi τo vαioκo τoυ AγroΘαvdαη, καr αuv6ρευαv με τηv εvoρfα Aγ. Δημητρfoυ (Λlμoxωρlof). Δετiτερη evopfα riταv τoυ Aγfoυ Δημητρfoυ, τoυ παλαroτdρoυ ναoιi Kαr τηζ παλαrιiq Θdoεωq τηq πιiλεωq. }Ι evoρfα αuτri πeρrλιiμβαvε τη μεYdλη αuvorκfα Δrμo1c5ρr (τo αρxαfo Δrμvoyc6ρr) μe τoυζ τoπrκoιiq σιΙvolκrσμoιiq Aρκoυδ6ρεμμα καr Γαpζεvfκoυ αια v6τtα, dπoυ τα ToαμdΙκα, MπλαvdΙκα, KoυτoαiμαviΙκα, Mαγτdiκα Ιζλπ. H μεY.iλη oιrvorκfα τoυ Λμo1ωρroιi περlβιiλλoταv αvατoλrκιi απd τη αuvorκfα δυτrκc6v αλωvfωv, dπoυ τα μεγιiλα αrrfτrα, Σoφrαvoιi, BαλoαμιiκηΑλrφdρη, Γεωργoπoιiλoυ, Nlκητoπoιiλou, Kαλoγερoπoιiλoυ,

-65

gvΔgyvlμΙ,

ΝιlΙ'

UUΙJoΙγu UrΙrllrλυ Ιl υ ιJυvυμιΙrιρΙ

πIvorκfα Nεκρoταφεfou, 6πoυ τα Ρoυτodiκα, orκovoμoπoυλdiκα KoυρdΙκα, κλπ. καr vdτrα απd τηv επfαηq oτwιiμακρη ouvolκfc λργαoτηpιiκr, dπou 1τfατηκαv τα μεγιiλα απfτrα Koιiτη, Δoυβ6μαwη Mπαρδoπoriλoυ, Moυρfκη κλπ. κα1 πρoxωpolioε πρoq τo δρ6μo τoι

Tζ16ρι μdxρl τo Ξωπ{γαδo.

Tρfτη μεYdλη εvoρfα riταv τωv Αγfωv Απooτ6λωv (6πωq dλεγατ

ταληιi τηv εvoρfα αυτri, απd τo μrκριi εκκληodκr τωv Αγfωτ

λπooτιjλωγ, δrdτι δεv εf1ε κτloθ{ ακ6μη o διπλαv6q μεγαλriτερoq Nα6t uωv Tρrωv Ιεραρ1r6v. Tηv woρfα τoυg αυτri, or εvoρfτεg τηg τηv dλε. gαv Toελεπfvα (δηλαδd Λεβ6vτιooα) και περιλιiμβαvε τo βoρεroαvατo. \'rκd καr τo βdρεro τμtiμα τηq πλατεfαq αλωvfωv με τIq μεγιiλεq oικfε< Γαλαvoπoιiλoυ (Γυμvιioro), Δημιiρ1oυ Φεood, Πoτηρoπoιiλou, NτfQ1 rλπ. Η αuvorκfα αuτti ακoλoυΘofoe τo δρ<5μo Mεoolivηq _ Avδρoιiαηg rπιf τηv παλαlιi orκfα K6oαυβα καr πdγω. ΓΙρo11ωρoιioε περvoιioe το rεγιiλα απfτrα δημιiργoυ Mdρλα, Tζt6ρτζη, Tζfvoυ κλπ. κt σφταvε μdμl: cηv "παληd Bpιioη", πρoξ τηv Aγfα Παραoκευri. Δεξrιi τoυ δρ6μoυ βρι. xdταvε η αuvolκfα Παvηyυρfαερα (Δεληγrωργdiκα κλπ), με τo Nαd rηq Zωoδιiγoυ Πηγriq (Mετ6γι τηg μovriq Boυλκdvoυ, oτη Θdαη παλαr. iτερα τoυ MελloodπυρYoυ), αρrστεριi τoυ δρ6μou uπriρyε η δυτrκri τoυ rαoιi, αuvorκfα, dπoυ τα μεγdλα απfτrα Nrκoλoπoιiλoυ, Σακσττα, το \αoκαpoλdΙκα κλπ. καr ακ6μη δuτtκ6τερα ατo δp6μo πρoq τc VΙαυρoματdΙκo γeφιiρr με τα μεγιiλα oπfτrα Σπ. Mr1αλ6πoυλoυ, VΙακαρoιivη, Φcoτoπoιiλoυ, Kωτodκη κλπ. τη αuvoικfα Tooπαvσiκα κα: :lq πρooβdoεΙq πρoζ τα τoιiρκικα λoυτριi "Xαβoιiζι". H εroρoli vdωv orκoγεvεrαiv αυη Mεoαrivη dκτoτε, κω μdμlr τα 1910 ruvεγfζεταr αλλιi με βραδιiτατo ρυΘμd, 6πω9 αvτιoτρ6φωq αρκετdc $ηor6τrκεq orκoγdvεrεq, μεταvααυειioιrv καl εγκαΘfαrαvταr κuρfωc rυηv Kαλαμιiτα καr λlγιfτερεg αυηv AΘ{vα 6πoυ εuδoκfμηoαv. Tο >εriμα ΙΙρoξ' τηv Aμερrκri αημεrc6vεταl κιiπωq ζωηρ6 μετιi τo 1910.

thτe TΙΙN IΙEPΙoΔo ToY IαBEPNΙITΙΙ I(AΠoΔΙΣTPΙA,

δεν

rπdρyoιrv πoλλdq εrδrκdq πλryloφoρfεζ Yrα τη Mεoolivη. To μdvo πoυ irdoωoe η λαiκli παριiδoαη εfvαr 6τr, 6ταv εΘεαμoΘετriΘηκαv or 13 Δlorιlioειg, εξεxωρfoΘηoαv απ6 τη Δrofκηoη Aρκαδlιig (Kυπαριoofαq) το (pατrκd Aρ11efα τα αφoρc6γτα τη oυoταΘεfoα Διofκηoη Kιiτω VΙεoαηvfαq καr επρ6κε1τo vα εγκαταoταΘoliv αυη Mεoαlivη 6πoυ η Eδρα τηq Eπrακoπ{q. ol Nηorr6τεg dμωq dyovταq πrκρ{ πρdoφατη ιvdμvηoη απd τ1ζ oτρατrωτrκfg επιoταΘμfεξ στov καrρd τηζ Ιπαvd.oταoηg, dκαvαv δrαδriλωoη καr αρv{Θηκαv vα τα δε1τoriv. (ττiπnππιr

qrrλnmrirιr

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ Yε τoυq ρliτoραg πoυ dλεγαv: "Θdλouvε vα φdρoυvε τα αργαfα (αρ1efα) αυo Nηoζ δηλαδri vα εpθoιivε ol καλαμαρdδεg, vα μαq πrιiooιrv τα στα-

oiδlα μαq αurg εκκληofεg καr vα πεrριiζoυγε τα κoρfτorα βαξ..." κλπ. κλπ. Tιiτe φfλog τoυ Nηoιoιi, 6oo καl τoυ Kαπoδfoτρrα fταv o Kαλαματlαvdg Γrατρ69 Koρv{λrog, πoυ δroρfoτηκε κα1πρι5τog τoπrκιig Δlorκητriq. Aυτ69 αφori εfδε τoυg Nηorciτεg αμετιiπεlστoυq, εγκατdαrηoε τα γραφefα τηg Διoικr{σεωq τoυ Noμoιi oτηv Kαλαμdτα.

Ιζaτe TI{N πEPIoΔo ToY oΘΩNA,

αvαφdρεταl 6τr, o πρcδτog, αuτ6g Bαorληιiq τηg EMιiδoq επεακσφΘη τη Mεoolivη δυo φoρdq. Στηv πρ16τη κατd τηv περroδεfα τoυ σtηv Πελoπ6wηoo γliρω oτα 1850. o παππoιiq μoυ Θ. Koκκrγ6πoυλoq 1-2 μ>ovι6v παιδιiκr τ6τε μoυ dλeγε dτr εfyε κιiνεl κατιiπληξr1 oτov κtioμo, η βαorλικf αυτli αuvoδεfα. o 'oΘωvαq πfγαrve καβιiλα επf κεφαλ{g,, καr γιiρω τoυ κιiλπαζαγ o1 υΙΙααπroτdg τoυ σUρατηγof τoυ 21, o Γεwαfog Koλoκoτριivηq, o Mαμoriρηg, o Γαρδrκlc6τηg κλπ. αuvoδευdμεvor απ6 μΙα Koυστωδfα εφfππωv αvωτdρωv αξlωματrκ6ν. or ατoλdq τoυg, φoυoταvdλλεq με πoλυτελεfg φ6ρμε' λεg μlυooκdvτητεg μdoα oε ζωηριi μ>ciματα, τα απαΘ16 Kαl τα κoυμπoriρrα dλα oτo αΦμι, γυdλrζαv oτov {λto. (or o'τoλdq καr τα 6πλα liταv παραγγ'ελfεq τoυ δημoofoυ oτo εξωτeρrκ<i, απd τα λεφτιi τoυ β' δαvεfou, μe τηγ υπoμ16ωoη dμα πdΘαιγαv oΙ αYωvlστdq vα τlq καταθ6τoυv oτo εΘvoλoγrκιi μouoεfo). Mετd απ' αυτorig ακoλoυθoιiσαv o1 καρ6τoε9, με τη βαofλrooα Kω τrq, κυρfeq τηq τιμrlq καΙ τηv πoμπli dκλεrvε μrα dφlππη δrivαμη xωρoφυλιiκωv με κριivη καr dλλωv rππdωγ με yυαλlαμdvα 6πλα, γαλ6vrα καr λoυφfα. Moυ dλεγε 6τl oτo π6ρααμιi τoυg αliκωvαv πoMli ακιivη. Στη Mεoorivη κατdλuoαv 6λol oτo ve6δμητo τdτε μεγιiλo απfτr τoυ πατdρα τoυ Σπ{λroυ Mryαλιiπoυλoυ. Tα δω_ μ6τrα, ol ακιiλεg κr o δρ6μo9 εfyαv γεμfoεr κdα1ro, κr εκεf o'oθωvαq δd_ xτηKε τo Δfμαργo καΙ τo Δημoτlκd Συμβofλro, με επfαηro fvδυμα. To lερειlq Koρoβ6oηg

-67

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ εΙΙfσημo αυτ6 dvδuμα dκαvε τoug παλαroιiq Nηαr6τεq vα γελoliv πoλιi

6ταv τo Θυμdvτoυoαv. Πotoq ξdρεl τr επfαημα ετερdκλητα πρdγματα

φoρorioαv or τ6τε επfoημor vτdπtot, πou τα εfγαvε βρεf γrα αvτrμετcδπr_ ση τηξ επfαημηq oτrγμ{q κα1 τ1 καλαμπoriρr Θα εf11ε πdoεr τ6τε με τlq πρ6γεlρεq αυτdg μεταμφrdoεrg.

Γrα δειiτερη φoρd riρΘε oτη Meoαivη o'oΘωvαg τov oκτc5βρro τoυ 1862, με'τov ατμoδρ6μωvα Aμαλfα, μdoω Kαλαμιiταq. Ef;ε oκoπd vα πdη γrα τo Nαζ{ρl, γrα eπfακεψη σUov αvαδεξlμrιi τoυ'oΘωvα, γυιd τoυ

αγωvrαεri καr πρdκρrτoυ Δ. Παπατoc6vη. Στη ξvΙεoαlivη η βαorλrκ{

αuvoδεfα dμεrvε ατo τ6τεvε6δμητo μεγιiλo απfτr ioυ

Mααrρo_Παιiλoυ

ΑΘαvαo6πoυλoυ, στη σιrvorκfα ιiπoυ βρfoκovταv τα 1dvrα. Eκεf <iμωq δrdκoψε τo ταξfδl τoυ, γtατf ΦΘε η πληρoφoρfα πωξ στηv AΘrivα ef;ε γfvel επαvdσταση πoυ ζητoιioε τηv dξωαri τoυ. Mπ{κε oτo "Aμαλfα, κr απ<i τ6τe δev ξαναπ6τησε τo π6δl τoυ oε εMηνrκι5 dδαφoq. Πdvτωq τα δυo μεγdλα orrfτrα αυτ6, αι3μφωvα με κdπoro παλαrd Bαorλrκd Δrιiταγ_ μα, Ylα πoMdq δεκιiδεq μrdvlα, απηλdoooντo φdρoυ orκoδoμcδv επεrδ{ εφlλoξσvηoαv Bαo'rλdα. Kατd τηv περfoδo αuτri, αuγκεκρrμdvα 13.3.1844 πdΘαvε oε ηλ.ικfα 74 ετciν κr o Δεoπ6τηq τηg Mεooliγηc ΙωΦφ καl τov dθαψαv κατ' αξfωori τoυ, oτα oκαλrιi πρo τηq ωραfαq Πfληq (Aγlov B{μα) τoυ Mητpoπoλrτrκoιi vαori τoυ Aγ. Ιωιiwoυ τou Πρoδρ6μoυ. ΔfΥo μετd τo L900, or Nηαrc6τεq τoυ doτηoαv ιiγαλμα μs τηv πpoτoμli τoυ, dργo τou Γλιiπτξ κ. Tdμπρoυ. (Δεv απoκλεdταr vα {ταv δωρε6 τoυ Παπα_ Koρoβfαη) καr απdγω γαρdγτηκαv αrf11or τoυ Παλαμd. "Ιωoιiφ o Aνδρoιioηg, ιερ6 τηq Εκκληoiαq, β)a.στd'ρι. Mε τo oταυρ6 με τo oπαΘd και ηe θυoiαg τoυ Θεo6 η )cιiρη. Για ην Πατρiδα μαyητιiq και μdρτυζ yια τo Γ6νoq,, oττ1ν rcαLιf yη τoυ ελε6θερη, κoιμdται δoξαoμΦog".

To ιiγαλμ6 τoυ αυτ6 αε{Θηκe με ωραfo κrγκλiδωμα oτη μdoη τηq τ6τε πλατεfαq αλωvfωv, δfπλα q1εδ6v αυηv "εξdδρα τηq μoυσrκ{q, (6rα πoλιi πoλrτroμ6ro dργo, δωρεd τoυ Παπακoρoβdoη). To μετdφεραv ιiμωg μετιi τo 1920 t(αl τo doτηoαv dξω απιf τo vα6 τoυ Aγfoυ Ιωdwoυ, foωq γrα vα βρfoκεταr πληofov ατov τdφo τoυ. T6τε μιiλroτα dγrvε κdπorα απdπεrρα vα ovoμαΦri η πλατεfα αλωvfωv oε "Ιωαiφ AνδρofσΙιq,>, Kαl η κιiτω πλατefα (6πoυ καr η τρ6μπα τoυ vερoιi) oe "Bαolλ6ωq Kωvoταvτfvoυ>, καl or δυo ovoμααfεq 6μωq δεv επεκρdτηoαv.

o Ιωαriφ αvdπτυξε oπoυδαfα κorvωvrκli δρ,iαη oτη Mεoolivη πou αuγδdεταr με τΙζ παραδdoεrq πoMcδv vτ6πrωv otκoγarεrcbv. Παρακo_ λoυΘofoe κω παρεvdβαlvε eυερYετrκd oε 6λα τα πρoβλ{ματα τωv ouμπo},ιτc5v τoυ. -68

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗΝΗΣ

Mdμll τo 1852 τηv Eπrακoπ{v Mεoαrivηq δrηιiΘuvεv o Eπfακoπog Γεραo. Παγc6νηg. Toιiτoγ δlεδd1Θη o Πρoκ6πroq Γεωρμιiδηq μετdπεrτα Mητpoπoλfτηq Aθηv<6v, γrα λfγα μ>dvια μετ' αυτdv o Ιερoκliρυξ Στdφαvoζ Apyuρlιiδηζ, KατηYoρηΘεξ επf orμrοvfα υπd τωv Nηαrωτciv, τouq oπofoυq καl αφcδρloe μετ6 τηv παιioιv τoυ καl τov δlεδd1Θη o σuYYev{ξ τoυ Ιωαiφ Avδρofoηq Παvιiρετoq Kωγoταvτrvfδηq επf τωv ημε_ ρc5ν τoυ oπofoυ επrαriμωq η dδρα τηg Eπrακoπlig μετεφdρΘη oτην Kαλαμ6τα (Broγραφfα ΙωΦφ Avδρoιioηg uπιf Ιεζεκr{λ Bελαvrδrc6τoυ). Αναμvrioerq, απ<i τηv παληιi αυτ{ oΘωvικri επo1ri, d;oυμε ακoιioεr απιi τoυg, παλαroιig γdρoυg, 6ταv μαq περldγραφαv αvαμvriαεrq τouq Ytα τouq γdρoυq τηq παrδlκliq τoυq ηλrκfαq. or αvαμvlioεrg, 6πωq γρdφεr o Bερvαρδιiκηζl ((ΞC φτερd τηq vεr6τηq καr η μαγKoιiρα τωv γη1rατεrc6v". Χαρακτriρlζαv τηv απλoΙκ{ επoyιi αυτri, (πωq Ιiταv σαv vα εf1ε τov oυραvd κα1 τo Θε6 τ6αo 1αμηλιi, πoυ περvr5vταq τα βoiδιiκlα αliκωvαv τα κεφdλrα τouζ καr τov dγλυφαv μ' ευγιrωμoαιivη". Δrcδ1ρovταg με τ<iooυq αγrivεg τoυg Toιiρκoυg αφdvτeq τoυq, κλrylov6μηoαv ωoτdoo απ' αυτotiq or παλαιoζ τo ρα;ιiτι τoυq καr τo 1oυζoιiρl τoυg, πoυ τ6oo ζriλευαv. Kαr τo απoλιiμβαvαv ελεfΘερol στov τliπo τoυ δη16αoυ ovτd, πou δημroriρYησαγ, τov (καφεvf", 6πoυ ιiMor ξερoμ6oαγαv, κατrvfζovταq, παληdq αυζητrioεlξ "περf επαvαατdoεωq 182Ι.", κr' 6λλor κoυτσoπfvovταq ev τω μεταξιi, vυoταγμdvoΙ καt μoυρμoυρfζovταq βρα1vιi τov iδro μovιiτovo ακoπd: "λfYo, λfγo, λfγo κl' απd λfγo".. κt' dπtvαv γoυλrιi * γoυλrd τραγouδιoτιi. ΛΦε πωq o πoλtτrαμdζ με τo κdραg τηq AμαλΘεfαq, παραφoρτωμ6ro τηv oημερrvri τερdoτrα πorκrλfα μ>ηofμωv ri αμlriαυωv αγαΘr5v, μe βιivεr τov ιivΘρωπo o' σrα βαoαvroτrκιi αη1cδδη βfo, καr τov κdvεr αδfστακτo, πρoκεlμσroυ vα τ' απoκτlioη. Aυτ{ η 6πoψη τovfζεl τo μεtov6κτημα τou σημερlvoιi μη1αvrκoιi ri τε1gvoλoγrκoιi πoλrτrαμoιi.'oμorα dμωg μεlovεκτικli εfvω καt η αvτfΘετη μoρφΙi πou υπliρ1Eε oτηv oΘωμανrκ{ επoμi αυo yc6ρo πoυ lσEoρoιiμε. 'oταv δηλαδ{ πλεovdζεr η απdραvτη αφpovτrcrrd, κr dγrrorα κα1 lΙtαγoπoroιiγταr or dvΘρωπor με τα ελdyroτα υλlκ6 αγαΘιf. Mdoα ατιg τdτoιeg αυvΘdκεg εfye καλλrερyηΘ{ 6rα απλoiκ6 rrvειiμα πλoιiorou ηθrκoιi βfou, με Υv6ση τηq πραΥματrκrig φrλfαg, τηg αλληλεyμiηq, τηq αγιiπηg αυo αυvιivΘρωπo. Απιi υλrκιi αγαΘιi eγvciρrζαv τdτε τo Ψωμζ τo τυρζ τo κραoζ τo λ6δι, λfγo κρdαq (αuvriΘωq παατ6) αιrγ'd, ζαρζαβατrκd, φρoιiτα, καt τα πρ6orvα φαodλrα τou κdμπou, πoυ τα ouγ'κdvτρωγαγ με ρα;dτr, γrατf τ6τε o πξΘυαμ6q {ταv 15 κιiτolκor σto τετpαYωvlκd;lλldμετρo, καl παρ' dλα αυτd τα καταvdλωγαγ με olκovoμfα. Δuαυψ1ιδg τo Kριiτog πoυ επακoλoιiΘηoe δεv εfyε, oιiτε τα olκovoμrκ6 μdoα, oιiτε καr πρdoωπα rκαvd vα rΙρoYραμματfooιrv μια orκoγo-

-69

ΙΣToPΙA TFΙΣ MEΣΣΗNΗΣ μrκoκoΙvωvrκ{ αvαγdνvξσξ, <5πωq φαfvεταr dτr τηγ efxε oυλλ6βel oτo voυ τoυ, o Kαπoδfoτριαq. AvτfΘετα ιiφηoε τα πρdγματα στα ydρlα τηq αυτoδrofκηoηg, 6πω9 εγdvετo καr επf Toυρκoκρατfαg. Avdθeσε στoυq Δημιiρyoυg τηv ιiλη Διofκηαη, Tdξη, Aoφdλεlα, Eκπαfδeυoη κλπ. H Meoo{vη {ταv τ6τε dδρα τoυ Δ{μoυ Παμfooυ, (Nηoζ Tζciρι, Mαuρoμμιiτr, Mdδαrvα, Λυκ6τραφo). Tα ι5ρ16 τoυ τελefωvαv στo Prζι5μυλo). o Δdμαρyoq, or Πdρεδρol καr οt Δημoτικof Σιiμβoυλoι, riταv or oυσlασElKof Kυβερvliτεq. Eξελdγovτo τdτe αp11ικιi με ryllΘμημdvo καr εvυπ6γραφo ψηφoδdλτlo. (Πc6q γrv6ταvε αυτd dταν <5λol η1εδι5v oι ψηφoφ6ρol δεv εyvc6prζαv γραφri, εfvαr περfεργo). Δικαfωμα Ψliφoυ εfγαv oι πληpcivovτeξ στρεμματ6τrκo κλπ. φ6ρoυ9 πoλfταr, or dyovτεg' ηλικfα τoυλd1rαυov 25 ετciιν. or Δ{μαρ11or εξdλεγαv τo1rζ ασtιΙvoμrκoιiq Kλητ{ρεq, τηv αYρoφυλα*ri, τoυg υπαM{λoυq τoυ Δ{μoυ (φopoλ6γo, ληξfαρyo, τα1gυδρoμrκ6 καr λrμwrκ6), πoυ 6λor ιiλλαζαv dταv ιiλλαζε κr o Δ{μαρxoq, σαv κoμ_ ματrκof υπιiλ\λol. Auτ6 βdβαrα δημloιiργησε μ1α φαvατrκ{ δrαμιiγη αvdμεoα oτα κιiμματα. KιiΘε Δ{μαρ11oq υπooτliριζε dvα Boυλεuτli και Yια vα κρατηΘoιiv oτηv εξouofα δημιoυργoιioαv κdθε εfδoq κακoriθεrα να αιαΘ{ τo κ6μμα. Δημoriργηoαγ dτor τpαμπoιiκoυξ, καr φovrdδεq τoυ κιiμματog,, πoυ μe τηv κoμματrκri υπoαυΦrξη εfyαv εξαοφα}.ιαμdνη τηv ατrμωρηofα, εφ' 6oov τ6τe 6λoq o κoμματrκdq μη11αvlαμ6q αv{κε oτo κιfμμα πoυ κυβeρvoιioε κr επαιiετo 6ταv eρy6ταγe στηv εξoυofα τo dλλo κ6μμα πoυ dβαζε τoυg δlκoιiζ τoυ. o κ6Θε Διiμαpyoq κυβερνorioε <iπωq {Θeλε. or αoτιrvoμικof κλητriρεζ τoυ Δriμoυ πoυ εfyαv αuv{Θωq δtακρrτlκ6 dvα ρdπαλo με κυαv6λευκo φrdγκo, πoυ dγραφe oε μετιiλlvη πλ6κα "η lαμjg τoυ N6μoυ", γliρω απ6 dvα oκαλlαμσvo μdτr, εφliρμoζαv περfεργεq πλακαδ6ρικε9 τlμωρfεq καθrερωμdvεg απd τηv επoμi τωv Bevετ6v. Tηv "απoκoφfvωοη", δ6orμo δηλαδri τoυ αuMαμβαvoμfroυ κλdφτη, με τα κλoπrμαfα oτov c6μo καr δlαπ6μπευαli τoι, σ' 6λoug τoυg δρ6μoυq, 6πcοg καΙ περ1φoριi τoυ απατει6vα, μη κoματΙκoιi φfλoυ βdβαlα, με τo πρdoωπo σκεπαoμdvo μ' dvα κoφfvr <iπωq' καr δlαπdμπευαη κιiΘε yuvαfκαζ πoυ (παραoτριiτηoe" δεμ6vηq o' 6vα γιiiδαρo αv6πoδα. Tηq δrαπoμπeυτκIig' κouαυωδfαq πρoηγεfτo o κriρυκαξ τηq Δημoτrκ{g αρΧΙiq (vτελιiληg) γτυπr6vταg μlα κoυδoιivα καr δrαλαλcδvταg τo τιμωρotiμεvo, αδfκημα, εvcδ or πoλfτεq πoυ παρατηρotioαv τo Θdαμα εf1αv τo δrκαfωμα vα δrαoκεδdζoυv πετc6vταg αυγ6 κλoιiβrα, vτoμ6τεq,, oαπroλiΙμoγα κλπ. Kdπotα φoρ.i η κoυαυωδfα τωv κλητ{pωv, 6καvε πρoκλ{oεrq μπαfvovταq στα Kαφεvεiq. "'Eξω τα κατofκrα, vα μεfvoιrv μ6vo τα ερfφlα", φcδvαζαv κr dδrω1vαv τog oπαδoιiξ τoυ αvτrπdλoυ κ6μματo9 απd τα καφεvεfα "εv ov6ματr τou N6μoυ".

-70

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ 'Eτor θεμελfωoαv τη φαυλoκρατfα αυη ;a6ρα μαq, επf γερc6v β6oeωγ. o κιioμoq ξαvιiρ;roε v' αγprειiεr, τα Ψευτoφrλ6τrμα vα πoλλαπλαolιiζoυv τouq φιivouζ, tζαl o φαvατΙσμ6q με τηv πρoo{λωoη αυo κdμμα, αυγ11c6vευoαv τηv ψη1oλoγfα τou'EMηvα με τηγ τυφλd αoταμdτητη

πoλrτrκoλoγfα. H κατι1oταoη αυτli, (η ιiπαρξrg τηq Δημoτrκrig Aαεuvoμfαq) δrατηpriΘηκε'μdμ>r τα 1892, 6ταv δrα τou N6μoυ BΞH/1892 αvτεκατεατ6Θη δrα τηq 1ωρoφυλακriq καr η μovrμ6τηζ τωγ Δημoofωv YπαM{λωv εξηoφαλfoΘη μ6λrq τo dτoq 1927 δlα τoυ ιiρθρoυ 114 τou Σιrvτιiγματoq αυτoιi. Στα 1852 η εξαγωγri τηg μαιiρηq oταφfδαg,, απ6 2.500.000 6φταoε αυlg 8.359.169 δραμrdg καr η ζdτηαη παρoυo16ατηκε πoλf μεγαλιiτερη. Tη μlovl6 αυτri και or τrμdq τηq uΨ6ΘηKαv σημαγτrκd, dτor πoυ o1 σταφlδoπαραγωγof 16ρταoαv μ>liματα. To γεγov6q αυτd wτυπωofαoε πoλιi τoυg κατofκoυq τωv αcαφrδoφ6ρωv περloγ6v oι oπofor ρf11τηκαv oε YρtiYoρη φυτoυργfα oταφrδαμπdλcov, 6τoι πoυ τα καλλrεpγoιiμεvα αυρdμματα απ6 174.587 τoυ 1851 δlαρκc6g αυξαv6μevα dφταoαv τα 435.000 αrα 1878 κΦ η παραγωμi απ6 890.ο00 λfτρε9 oε 217.500.000 (εκ τωv oπofωγ oι 2L0.652.000 εξiyΘηoαv). Η επιτψfα αuτri dκαvε τoυq αγρdτεξ γα παρατ{oouv τηv κλεroτ{ orκovoμfα καr ρf1τηκαv σEηv εμπoρευματrκri παραγωγli. o πuρετι5q τηq μεγαλιiτερηζ απoκτrioεωq κdρδoυq,, dκαvε τoυq αγριiτεζ vα ρlxτoliγ αυη δoυλεrd γlα v' αvαπτιiξoυv τηv παραYωΥri, φυτεriovταq δrαρκciq κιiΘε efδouq δfvδρα. (Σιiκα, Eλrdq, Σταφfδeq, Λεμovoπoρτ6καλα, Aμπdλrα, κλπ), εvcδ αuYμ>ι5νωg δrvdταv δlαpκr6g μeγαλriτερη 6Θηαη σEηv παραYωμi oιταρroιi, καλαμπoκroιi, oαπρfωv, λαγαvoκηπoυρrκriv, κλπ. καr ταυτdμ>ovα πρoωΘεfτo δrαρκ6q η orκ6oιτη καr voμαδrκri ζωoκoμfα. Eιδrκdτερα σEη Mεoαrivη 6μνε αιiξ1αη τωv κoπαδrc6v των βoυβιiλωv, πoυ τα oκdρrζαv τηv ημdρα αυo βιiλτo τηq Mακαρfαg, καr τo βριiδυ τα μiριζαv σtoυξ αταliλoυg, μdoα αυηv πιfλη αηκr6vovταq' αιiweφα ακιivη. IΙ Mεoorivη ωφελ{Θηκε τ6τε δrπλd απ6 τηv παραYωYlκri αuτ{ dξαρoη. T6oo γιατf εf1ε τo πλoforo μερfδιo απd τα γ6vιμα εδ,iφη τηg, doo καr γrατf με τη δuακoλfα τωv αrμrorvωvlακc6v μdαωv γfvηκε τo κdvτρo τηg πρ<6τη9 εμπoρrκrig επrαταΘμfαg τηq παραγωμiq τωv Δ{μωv Boυφρ6δo9, Aρrαυoμ6voυg, Eιiαq καl lΘ16μη9. Γdμroε τ6τε η Mεoorivη απd πoMd κιiΘe εfδouq εμπoρrκιi καr βroτε1ρικd καταατriματα, παvτoπωλεfα, εμπoρrκd, τoαγκdρrκα, ταβdρvεq,, 1dVrα, ραφτ6δrκα κλπ., κλπ., καr δrαρκc6g πλoιiτrζε dτor πoυ dλεγαv γι αυτd, or κ6τorκor τωv Kovτlvc6v oρεlν<6v 1ωρrcδν: "or Nηαrcδτεq αvιiβouv τα ταrγιiρα τoυξ με Kατooτdρrκαr. 'oλor or Mεoorivror εf1αv τ6τε λfγo πoλιi τα 11τliματ6 τoυq, καr επf πλdov τα επαγγ6λματd τoug,. Πoλλof αη1oλriΘηκαv με κ6ρα γlα τrq

-71

ΙΣTοPΙA TFΙΣ MEΣΣΗNΗΣ τεpdστleξ αvιiγκεq μeτoφoρciv τωγ δrακrvouμdvωv πρoidvτωv καr πoλλof πoMαπλαofασαY τrζ καMι6ργεlεζ, Κηπευτrκc6v oτα περrβ6λrα, "κoιiκλεg" κλπ., στov κιiμπo κλπ., κλπ. Aπιi παληd oΙ παραYωYof αυτoζ τov Aιiγouoτo, πρoτoιi αρ11foouv ol πλημμιiρεq τoυ Παμfooυ ξεφιipτωvαv κιiΘε μ>ιivo τα καλαμπ6κια τηq παραγωγ{q τoUζ Kαl τα ψιλoφιiαoυλα oτηv πλατεfα πoυ επωvoμdσΕηKε τωγ "αλωvfωv", η oπofα γdμrζε πdρα ωq πdρα απ6 τoυq oωρoιiq τηq παραγωμiq τoυq καΘevdq, o oπofoq 6αυηvε τdτε "γrατdκr" δfπλα και φriλαγε τo oωρ<i τoυ μdμrι vα ξεραΘ{ καλιi oτov {λro αρκετdq ημdρεq. Mετιi τηv απoξ{ραvσI}, ιivτρεq καr yuvαfκεq αλληλoβoηΘoιiμεvor σEηv εργαofα (δαvεrκαρldζ) καθrαμdvol γιiρω γliρω oτo oωρ<i τou καλαμπoκloιi, dMoτε σ1YoτραYoυδr6vταg κr dλλoτε ouζητι6vταg, δldφoρα, απoφλorc6vαv τrq "κoιiκλεζ), Kαl μετιi ξe1c6ρrζαv τov καρπd τoυ καλαμπoκroιi ξιivoνταq' στ1ζ "ξεαπιvfατρεg,", (μrκριi oαviδlα αrα oπofα ef1αvε πρooαρμ6oεr 6ρΘrα κoμμιiτια μlκρdq λαμαρfνεq). Στo δfπλα oωρ6 με τα ψrλoφιiαoυλα, dλλor αuvεργιiτeg καl volκorζυραfor 6ρΘlor yιiρω y6ρω, 11τυπoιioαv τlg απoξεραμfvεq φαooυλr6g γrα vα βγ{ o ψlλι5q πριiorvoq καρπ69, με μακρυdg "τdμπλeζ" (κovτ6ρrα) oτrq oπofεg εf;αv δεμdvo 6rα ρoπαλdκr 30 π6vτoυg μlitζoζ. Mετ6 τo τ6μπλrααμα, παpαλdβαlvαv τov καρπ6 αφoιi πpcδτα dκαvαv τo λf1qvroμ6 τoυ. -oλη αυτli η μεγιiλη υπαfΘρrα φ16oτα τηg δoυλειιig o καΘoλrκιiq αuvαγερμ6ζ τωv παραγωγcδv, κρατorioε περroodτερo απd 17z μriνα, και ιiταv τελεfωγε ιiφηvε τηv πλατεfα π6ρα ωg πdρα γεμιiτη με τo6φλrα ιiψoυq εν6q μdτρoυ περfπoυ, 6πou μαζ6vovταv τα παrδrd καr xoρoπηδoιioαv μdαα, μdμlrg 6τoυ o Δ{μog dαrελvε eργdτεg τα dφτrα;vε oωρoιig καr τoυζ dβαvε φωτrιi vα ξαvακαΘαρfση η πλατεfα. Στα 1920 περfπoυ απαγoρειiτηKε η μlηαrμoπofηση τηξ πλατεfαg γl' αλr6vrα, καr αvτf γrα πλατεfα αλοrνfωv τηv dλεγαv απ6 τιiτe "dvω πλατεfα" { "Πλατefα ΙωΦφ Avδρoιioηq,, γtατf εr1ε τdτε αυη μdoη τo ιiγαλμd τoυ. 'oμorα γραφlκιi δrεξriγετo απιi παληιi η φrdoτα τηg δouλεrdq κατd τo ριiβδrαμα τωv ελαroδ6vδρωv Ylα γα πdoη o καρπ6q ατα λl6παvα, Kαl η επrατρoφli εγ6rετo τραγoυδc6vταq μs τov επrκεφαλriq αητ6 (dvα φoυvτωμdvo κλαδf ελrιig,, πρooφoριi των εργατriv ατov rδroκτliτη) καr w αuvε11εfα επακoλoυΘoιioε τo βραδuvι5 ξεvri1τr oτo rππoκfvητo λrτρoυβrιf ιiπoυ περfμwαv ατo uπoβλητrκd μroooκ6ταδo oΙ νotκorζυραfor, or φoρατQiδεq κλπ., να εκλlφτli τo λιiδl, vα μετρηΘ{ φωναγτd μe τη μπ6τσα, με βεvετrκ{ αρfΘμηoη, Kαlvα φoρτωΘri ατ' αoκld. 'oμorα γραφrκ6 με τo τραγoιiδι δrεξiγετo κl o τριiγoq, τραγoυδc6νταq,, μd)φr κα1 στo πιiτηrα ατo λεrv6, με καλαμπoriρrα κr' αoτεfα. "oλα αυτιi θuμζouv τα γλdvτrα απdvω αυlq 6μorεq δouλεr6q, 6πωq τα αuv{Θlζαv καl o1αρ1αfor 'Eλληvεg. Παρ'6λα αυτd or παλα16τερoι εf1αν τα (σΙκλdτrα>, τα "vτdρτlα" καl

-72

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ τα βdoαvιi τoυg,, δεv εγvc6ρlζαv παριi μ6vo fvαv κιiκλo oτotyεrωδc6v

αvαγκcδv, δlατρoφriq, oτdγααηq καr dvδuαηq, δev εf1αv τrg τωρrνdq γvc5σεΙq και τηv σημερrv{ καΘαριιiτητα κα1 τιg ανdoεrq, εf1αv 6μωq αγvli καr αvδρεfα καpδr6. AroΘαv6vτoυσαv τη αuγγdvεια, τη φιλfα, τη φlλαλληλfα r<αl τo τpαγoriδr, παραπovεμdνo με λυπητερ6 σκoπd, δev dλεrπe απ6 τo oτ6μα τoυq, σ6o δριfμo, ατo απfτl, σEoυq τ6πoug τηg δoυλεrdg. 'Eπαrρvαv τη ζωri μe μrα πεσrμlστlκri φrλoooφfα. Στoυq "αμαvdδeq" τoυζ, τραYoυδoιioαv:

Κατακαaμ6νε ιiνθρωπε oα orcoτiληκαq, yεwι€oαι σαy τo καρd'βι δ6ονεα.αι ι{αι σαη't καπν6q oκoρπι6'oαι. η Ιcαι τα πoυλιd πoιjναι πoυλιd. rcι εrcεiιlα 616oυν πd'Θη. πdπε να φd,νε τoν καρπ6, ι{αι τ(' τρυπdει τ' αyκdΘι.

καr αuvεγfζαvε μe τηv επωδιi: 'Aειι'τε τoτiη yηg πoυ τηηιl πατoι5με 6λoι βoα Θε να μπo6με.

H παραπovr6ρlκη αυτ{ φrλoooφfα, πpoidv τωv παληc6v ΙΙερ1πετεrMεoαlivηq κα1 τoυ αυερημdvoυ βfoυ, μe τηv πdρoδo τoυ μldvoυ, αρ1fζεr κω υπoxωρεf καr τηv δrαδd1εταl, με τηv αuvε1pi βελτfωoη τωv olκovoμrκc5v αuvΘηκcδv, dγα Θετrκ6τερo τrvειiμα αroroδoξfαq πoυ τηv βλdπoιrμε παpακoλoυθcδvταq τηv 6λη αvoδικri πoρεfα τηq oλovdν απoλuτρoυμdvηq απ6 τα olκovoμrκιi βιioαvα, νooτpoπfαζ καr ψruxoλoγfαq dλoυ τoυ EMηvrκoιi λαoιi, ιiπωq εκφpιiζεταr και oτα vεr6τερα τραγoιi_ δrα τoυ, πληv τωv ρεμπdτrκωv πoυ ouve1fζoιΙv τηv παριiδoαη τoυ ιiy και βα1. cδν τηq

Kaτι

Α'.

TΙΙN IIEPΙoΔo TΙΙΣ BAΣIΛEIA:Σ ToY ΓEΩPΓΙoY ToY

Ι{ περfoδoq αυτli αρ;fζεl τo 1863 καr τελεrc5vεl σΕα 1913. Kατ6 τηv περfoδo αυτli καr μdxρlτoυ 1875 η Mεoorivη εξακoλoυΘεf vα εfγαr σvα

μεγιiλo Yrα τηv επoyli και ειiπoρo π6λlαμα. Πλoιioιo βdβαlα γrατf εoτηρfζετo στtζ YεωρYlκdq καλλrdρΥεrεq τηξ Mακαρfαq, καr σEηv πorκfλη δεvδρoκoμfα Kαr Kτηγoτρoφfα τωγ υπoλofπωv επfαηq γovrμoτdτωv εδαφr6v τoυ, αλλd ακιiΘαρτη, 6πω9 ιiλεq or πιfλεrq τdτε, με μlκρd απfτrα κατ6 τo πλεfατov καl πoMdq 1αμoκdλεq (πλfΘrvα;αμηλιi oπrτdκrα τoυ τdπoυ πoυ ιrιrvηΘfζovταv oτov καrρd τηg Touρκoκρατfαq. Mερrκof Θα Θυμoιivταl ΙΙωq o1 1αμoκdλεq αυτ69 {ταv κ6τr σαv τo αrrrτdκr τoυ Kατodμπouλα, δfπλα oτoυg,Αγrαπoo'τdλouq, ri ιiMα 6μorα πou uπriρ11αv μdxρl τα ].920 oτrq dκρεg, πρoξ τα ΣετdΙκα { και γιiρω αεo Λμo1c5ρl). Φωτlαμι5q δημoτrκ<5q δεv υπriρyε Kαl τα oπfτrα 6λα eφωτfζovτo με μrκριi ληqvαρdκια με λfγo λαδιiκr, πoυ τo doταζαv με τo "ρof", γlα γα

-73

tΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ πdφτεΙ λfγo λfγo Yια olκovoμfα. Tov καlρd αυτd {ταv doτω καr τo λιryrαριiκl dvαg, κιiπoroq φωτroμ6q, πoυ τov απoλιiμβαvαv πρovoμrακιi or ελαιoπαραγωγrκdq περrφdρεreq περroodτερo dvετα, καr YΙ αυτιi η πeρrφfρεrα τηg Mεoαrivηζ Kαl τηq Koρrivηq, ελdγovτo "ελαroφ6τrσυol). Στlg 19. 1].. 1864 η1ετlκ6q v6μoq κατliργηoε τo παλαr<i εκλoγικ6 αιioτημα μη καΘoλκ{g ψηφoφoρfαg', δr' ry>lθμημdvωv καr εvυπoγρdφωv (;) ψξφoδελτfωγ καr εΘdαπισe τηv καΘoλrκ{ ψηφoφoρfα dλοrγ τωv εvηλfκωv αρρdvωv Eλfuivωv, με oφυρfδl κα1 Kαταρτrαμ6 εκλoγrκciv καταλ<iγωv. To oφυρfδι riταv μια μoλυβdvrα μπαλfτoα μεγ6Θoυq μdμllq 6vα πoλιi μlκρ6 ρεβfΘl. Tdτorα oφυρfδrα dyυvαv or Δ{μol κατd μλ16δεζ καr εφoδfαζαv τα εκλoγικli τμliματα. Eκεf κατιi τηv ημdρα τωv εκλoγc6v riταvε

oτημdvεq or "κdλπεq'". Η κ6Θε κιiλπη {ταv dvα τεveκεδdvro δo;εfo τετραΥωγισΙΙdvo, ιiψouq' μdxρι 50 π6vτoυq, 1ωρrαμdvo σEη μdσΙΙ με dvα τεvεκεδdvro 116ρrαμα, πoυ dφερe εξωτερlκιi 6vα ιiαπρo βιiψlμo με τη λdξη "Nαr" καr dγα ματjρo βιiψlμo με τη λdξη "οx1". Avdμεoα απ6 τα δυo μ>cδματα συo επdvω μdρoq υπ{ρ1ε μlα τρliπα πoυ d1ωvε τo ydρr μdχρl τov αγκc6να o ψηφfζωv, dταt πoυ vα μη φαrvdταv τr ψriφroε o εκλoγdαg dταv dyωvε μdoα τo y6ρr τoυ. Γlα κιiθε υπoψ{φro αvεξαpτliτωq κ6μματoq δlετfΘετo μrα κιiλπη πoυ αυτ6q, τηv dβαvε o' dvα τραπεζιixr, oτoλιαμdvo αuv{Θωq με σμερτldq. Απιivcο dγραφε τ' 6voμιi τoυ Kαl αuvr{θωq ef;ε μια φωτoγραφfα τoυ. Στo μπρooτlv6 μdρoq τoυ τραπεζroιi υπliρ1ε dνα πrdτo γεμιiτo oφυρfδrα, καr πfoω απ6 τηv κdλπη, απdγω αεo τραπ6ζι εf1ε βdλεl τηv καρdκλα τoυ καl καΘdταvε o αvτrπρdoωπoq τoι, υπoψηφfoυ. or κdλπeq riταv 6ταr ΙΙαρατεταΙμ6rεq αυη oεrριi (κιiΘε υπoψriφroq Kαlμrα κιiλπη). Tηv ημfρα τηg εκλoγ{q' τoυζ 11αtρετof'oε γλυκιi καl dμα εf1ε τη Yv(δμη ι5τr fταv πρoσωπrκof τoυ φfλor { αμφlταλαvτεudμεvor τoυξ, παραΙtαλoιioε: "Σe παρακαλ16 δcioε dαπρo, πρoq xιiρη μoυ, σε παρακαλαir. Kαμμlιi φoριi o εκλoγdαq υπoα;6ταvε, αλλ6 6ταv dyωvε τo ydρr τoυ dδrvε μαιiρo.'Αλλoτε dμα o εκλoγdαg r{ταvε φαvατrκ6g, αvτfπαλoq αYρloκιiταζε τη (ρωτoYραφfα καl δdγκωvε επεrδrκτrκd τo oφυρfδr πρωτoli τo ρξει oτην κιiλπη. (δαγκωτ6 μαιipo). Πιivτωg o αvτπρ6oωπoq παρακoλoυΘofoε 6γρυτrvα μriπωg o ψηφoφιiρog πιiρη πιo πoλλd oφuρfδrα καr τα ρξεr, δrιfτr oτη δlαλoγ{, 6oα <rφυρfδια περfooευαv απd τov αρlΘμ6 τωγ εγγεYραμμσvωv ωq Ψηφoφoρηodvτωv, τα αφαtρolioe η επrτρoπri απd τo Nαf, καl πoMof πρooπαΘoriσαv vα κdvoιrv αυτti, τηv πovrylfα, Ylα vα κdvorrv κακ6 oτov υπoψriφro. H ψηφoφoρfα αυτli εf;ε τoιiτo τo μεγιiλo καλιj. 'Eδrvε τηv εuydρeια vα ψηφfζεr o ψηφoφ6ρo9 δlαλ6γovταq πρ6oωπα, αvεξdρτητα σε πord κιiμμα αvriκαv. To βριiδυ η δrαλoγ{ riταv ειiκoλη. 'oταv dκλεrvαv oi π6ρτεq η Eπrτρoπri ιivorγe μrα μrα κdλπη. Πρc5τα μετρoιioε τo "Nαf" καr doτρω-

*74

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ vs με την παλιiμη τα oφυρfδrα vα κdτooιΙγ στ1ζ μliτρεq (oε μετιiMlvεq πλιiκεq πoυ εfyαv κιiΘε μfα 500 τρfπεq πoυ κιiΘε μlα 116ραγε 6rα oφυρiδr. Mετιi μετρorioαv τo "'oxι". To απoτdλeσμα τηq καταμετρliσεωq, τo dλεγαv oτov Δημιioro κ{ρυΙ<.α τoυ Δ{μoυ (τo Nτελιiλη), o oπofoq καΘιαμdvoq o' dνα παριiΘυρo, τo

εκφωvoιioε φωvα;τ6 oτo λα6 πoυ μαζωμdvog dξω απ' τo εκλoγrκ6 τμΦα τη vri;τα περfμεvε εvαγωvfωq τα απoτελdαματα. Φc6vαζe π.y. o τdδε υπoψliφroq "dλαβεv εlq μεv τo .Nαl" τ6ooυq ψ{φoυq, εrg δε τo "dxr" τdoouζ Ψliφoυζ". Mετd απd εκφ6vηση, στo ακρoατ{ρlo πoυ περfμεvε απ' 6ξω γrv6ταv παvζoυρλlαμιiq. or εκλoγefg πou στlq παραμovdg τωv εκλoγr6v riταν αrα μα;αfρια και πoM6g φoρdc εγfvovτo φ6vor καr αυμπλoκdq μεταξli τoυg, τη αυlγμli αυττi αvαγνr6ρrζαv μ1α εκεxεtρfα, πoυ μorιiζει με τoυq, <Yεφυρrαμoιiq> τωv αρ;αfωv AΘηvαfωv,τov καrρ6 πoυ πeρvoιioe η πoμπri τωv Eλeuorvfωv, απ6 dvα καΘωρrαμdγo τμ{μα τηq rερdq oδoιi. Tεveκdδεq, oφυρfγτρεg,, γroιiyα, ΧoPoi καλαμπoιiρlα κλπ. ξdoπαζαv μετιi απ6 τηv κdθε eκφrfvηoη τou Nτελdλη και κανεfq δεv εΘιiμωve.'oλol dαπαζαν πλιiκα. o Koλoκoτp6\rηq δεv εf1ε ιiδlκo μερlκdq φoρdq dταv dλεγε or'EMηvεq εfμααυε λrγdκr ζoυρλ6q λαdq. ol μdμlr τoυ 1875 αη1oλoιiμεvoι με τηv πoλrτrκτi, πoυ βγriκαv Boυλeυτdq καl Δ{μαρxoΙ στη Mεoαlivη, lioαv αφανefg φαυλoκρdταl, -IΙoαv ol υπoπoυ εγc5 τouλdμoτov δεv yvωρfζω oιiτε τα ov6ματιi τoυg. κrvητdg φΞrr,, γ'o .roλ'ir*oιig καl πρoσωπlκofg λ6γoug καt τou "r, μfooυq μεταξιi τωv σιrμπoλrτcδv τoυg. 'E1ovταg με τo μdρog τoυq τov κoμματrκ6 υπαλληλrκ6 μη1αvrαμ6, κατιiφepvαv Kαl πετιi1αrvαv vα δfvεταr ΥρΙiYoρα;dρη oτoυq φovrιiδεg καr ταραxoπoroιiq oπαδoιiq τoυq πoυ xρησlμoπoroιioαv. Kυκλoφoρolioαv τ6τε στηv κorvωγfα φovrd.δεg πoυ εf1αv 2 καr 3 φoρdζ καταδικαoΘεf oε βαριiτατεg πoιvdq γrα φ6voυq, πoυ φρ<ivτrζαv vα τoυq βγιiζoιry ol πoλrτrκof Yrα vα μηv αδuvατfζεr τo κ6μμα τoυg. Tηv περfoδo αυτli μiρω αεα 1860-70, ακoτ<6oαvε μeταξri dλλωv Kαl τoν oMαvδ6 βroμ{;αvo Ζ6γκερη, o oπofog fδρυoε ατα 1850 πεpfπoυ, τη μεγιiλη μεταξoβloμη1Eαvfα αεo αvατoλrκιf dκρo τηg π6λεω9 (τo κτfρro πou τc5ρα λdvε τo "φouy6po τoυ Πετρoιiλrα"). Αυτ69 εf1ε oε μeγιiλo βαΘμιf αvαπτriξει τ6τε τη αryloτρoφfα καr τη μεταξouργfα αrη Mεoorivη. Mερrκof παλαlof dλεγαv πωq επεlδ{ o φovηιiq τoυ 26γκερη {ταv Mαvlιiτηg, πrΘαvr6q vα {ταv βαλτιiq απιi αvταΥωvrσtdq τoυ. Tα πρdγματα στη Mεoolivη ιiλλαξαv ρlζrκιi 6ταv y6ρω αυα 1870_ 1875 αvdλαβαv τη Δημαρ;fα, ol αδελφof Kαρατζιi. o Γtιiwηg και Γrciργηq Kαρατζdq,, vτ6πlor Nηor6τεq, αρκαδrκ{ξ KαταγωYrig, (o δειiτερoq γrα σvα διιiαυημα εf11ε μlηματfoεr καr Noμιiρ1gηg AΘηvο6v). oι Kαρατζαioι μoρφωμσror καl διrvαμκof dvΘρωπor κρdτηοαv τη Δημαρ1ifα

-75

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ μl6vια Kαlμε τη δuvαμικli πoλrτrκ{ τoυg, κατιiφεραv κα1 ιiλλαξαv τηv μopφri τηq Mεoαlivηq. Eπf τωv ημερcδv τoυq lδριiθηκε τo

πdvrο απd 20

Γυμνdoιo Mεoαrivηg, δημoαuvτliρητo (1-870), dγrvε η δlακλdδωαη τηg ΥραμμΙiq τoυ τραfvoυ Ααπρ6γωμα_Mεoαrivη (1892), orκoδoμriΘηκε τo Δημoτrκ6 κατιioτημα μe ouvε1dμevo τo κτfρlo τηq Δημoτtκlig Aατιrvoμfαq {δη Xωρoφυλακ{g, τo κτfρro τoυ πρ16τoυ Δημoτrκoιi α;o_ λεfoυ, {δη Yπoκ)μα Aγρoτικ{q TραπdζrΙq, καr απdvαvτl τα Δημoτικd μαγαζιιi (πoυ τα γκρ6μroαv τα τελευταfα μ>6vια Ylαvα φαρδfvη η πλατεfα). 'EΨτιαξαv ακ6μη τα Δημoτrκιi oφαγεfα, απdvαvτt απ6 την ασυυvoμfα, κλπ. 6καμαv τ6τε και τoυq υπov6μoυζ τηq π6λεωq', (εfγαι ζfτημα αv τ6τe εfyαv υπov6μoυg πoλιi μαγαλιiτερeg π6λεrq), δημroriργηoαv τακτrκri υπηρεα(α καΘαρr6τητoq τηq π6λεrο9, δημoτrκ6 φωτroμ6 καt cορfoΘη δημoτrκ6q φανoκ6ρo9, o oπofoq εfγe υπoμldωση vα ανεβαfvει με ακdλα, vα τα καΘαρfζr1 και vα τα αvdβη κιiΘε απ6γeυμα Ylα vα καfvε ι5λη τη vιi1τα. Στrq εΘvικdg γroρτ6q κλπ. επαvdφeρε τo βevdτrκo dΘrμo να ρfprη Δημoτlκ6q Kλητ{ραq τα εoρταστικd "μ6oκoυλα" πρog xαlρετro"μ6 τηq ημdραq, ελλεfψεr πυρoβ6λωv. Tηv πρoαπdΘeια τωv Kαρατζαfωv, εvfαyυoαv καΙ μερrκof lδrc6τeg, κα1 πρo παvτ6g o rερdαq τωv Tριc5v Ιεραρycδv, o αρκετd πλofoιog Παπα-Koρoβ6oηq o oπofoq ouvσβαλε μ>ηματrκιi, αγoριiζovτεg 6ργαvα καr ατoλdq Υ1α τη δημroυργfα μrαq μεγιiληg μπιivταg 30 περfπoυ rrvευoτriv oργdvωv, iδρυo'e μαζιi με τo Δ{μo τηv αξ16λoγη "Φιλαρμovlκ{ Eταlpfα Mεoαriνηq" πou δημrofρYησε vτ6πroυg μoυoικoιig' καr dφερvε πdvτα ΔιευΘυvτli oρμioτραq Ιταλ6 { Kερκυραio' 'Eyτroε ακ6μη τ6τε δι' eξ6δωγ τoυ o Παπακoρoβdαηc τη Θαυμιio-rα εξdδρα, δfπλα αcα Δημoτrκιi μαγαζrιi, 6να μεγιiλo πdτprvo αvιiβαθρo oβ,iλ αxriματoζ, με ωραfα αvαλιfγrα Yfρ(D μiρω γrα vα παιαvfζεr η Φrλαρμovικ{ μπdvτα με τ1ξ, ωραfεq oτoλdg τηq κdΘε Kυριακli καr γroρτli τo απ6γευμα μdμlrq αργιi τo βριiδυ κ6τω απ6 dvαv πoλυτεξ φωτιαμ6, ενt6l o κ6oμo9 dκαvε βιiλτεq oτην πλατεfα. Δι' εξ6δωv τoυ dγrve ι<αι τo ιiγαλμα τoυ Eπrακ6πoυ IωΦφ Avδρorioηq, δfπλα oτηv eξdδρα. (ΠrΘαvdv 6μω9 vα αuvdβαλλε o' αυτ6 τo dργo καr o Δ{μoq). T6τε yωρfoτηKe o αvατoλrκ6q yc5ρoq τωv αλωvfωv, με πdτρrvo κρdoπεδo και δημrouργ{Θηκe η πλατεfα πeρrπιiτoυ, voτfc,:g' τoυ Γuμναofou Mεoαlivηg,, η oπofα δεvδρoφυτεriΘηκε Φρω γriρω με ευκαλιiπτoυg κr απd μdo_α μια oεrρd ακακfεq. Tηv πeρfoδo αυτli o Δriμoc βελτfωoε τo δημoτrκ6 φωτrαμι5 με παρoyli δlα oωληvc6oεωv αερfoυ αoετυλfv4ζ, τo oπofo αργ6τερα αvτεκατεστιiΘη με λιiμπeg πετρελαfoυ Yrα orκovoμrκ6τeρο. (Mε αoετυλfvεg εφωτfζoντo dκτoτε μ6vo τα καταoτriματα). Tdτε κατεξφΘη καl τo μrκρ6 κληρoδ6τημα Φfλlα Σιiρρα εrooδ{ματoq 10.000 δραμrc6v ετηofωg, γrα περfΘαλψη oρφαvc5v αvηλfκrοv, καr oυvτd1Θηκε ατo Yπoυργεfo Δημ. 'Eργωv, η περfφημη μελdτη περf τωv uδραυλrκc5v 6ργωv Παμfooυ, απ6 τo μηxα-

-76

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNΗΣ vΙKd Γewηδouvrd, βιioει τηq oπofαq εφαρμdζovταr τα τμη].ιατrκοig εκτε-

λoιiμενα dργα. Kατd τηv επoyιi των Kαρατζαfωv, φαfvεταr επfαηq ιiτr oτρcδΘηκε καr τo ρσμμα πoυ dρ;lζε απ6 τo δρ6μo πoυ oδηγofσe πρoq τo <αρYα_ αrryrdκr" καt κατηφ6ρrζe περvc6vταq μπρoατιi απd τα απfτrα των Zαλμιi καl Zα1αρdκη πou βιiθαrvε πto πoλιi περvc6vταq απ6 τo μεγdλo oπfτr τoυ ΠαπαBfγκou, απ' 6πoυ πρoyωρ<6vταq μεταξιi τωv μαγαζrc5v Σrγα_ λori καr Γrατρoιiλlα, τραβoιioe Ιτρoq τα ΦακωvdΙκα, καr;ιrvdταvε στo dλoq τoυ Kωμoιi. To ρdμμα αυτ6 τo περvofoαv με ξιiλlvα γεφιiprα, πoυ υπriρ1αν οε δlιiφoρα μdρη γlα vα πdvε αεα αrrfτrα τoug 6oor κατotκoιiσαγ σEo v6τro τμliμα τηq πdλεωg, ιiπoυ βρlακdvτoυcrαv τo κτfρro τηg Eπroκoπrig κα1 τα πλoυordαrrrτα τoυ Kαρατζd, Πoλυδoιiρη, Mπoυφ6α, Koκκrv6πoυλoυ, Λαμπριiπoυλou κλπ. Aκιiμη πro v6τrα υπliργε κr dvα ιiMo μεγιiλo ρdμμα πoυ περvcivταg απιi τo απfτr τoυ γlατρoli Πoυλ6πoυλoυ, σβγαlvε αυα Kατooυρdiκα κι απ6 εκefyuv6ταve κr αυτ6 ατov Κωμιf. 'Evα τρfτo ρdμμα πρoq τov Kωμ6 περvoιioε voτr6τeρα απ6 τoυ Χ6τζα, dξω απ' τη Mεoαlivη καr εf1e 1τlαc6 γεφιipr επf τoυ δρ6μou τηq Mποιiκαg. o Kωμ<iq, τo 1εlμι6vα γιv6ταvε μlα τεριioτrα λfμvη πoυ ατιiΘμευαv υδριiβlα μεταvαστευτrκd πouλrιi, αακ6yηνεg, αγρr6παπlεq κλπ. πoυ τrζ κuvηγoιioαν με λoιiφεg (καλιiβεq μdoα oτo vεριi). Η βλιioτηαη εκεf {ταv βoιiρλα, καλdμrα, oαμdκια καr ψαΘ6φυτα, απ6 τα oπofα μα μεγdλη πoo6τητα ξdραrvαv καl πoυλofoαv dξω τηg Mεooηvfαg oε δεμιiτrα. To καλoκαfρr 6vα μdρog κρατoιioε ακιiμη vερ6 καr τo υπ6λorπo μ6ρoq riταv o τεριioτιoq Nηolc6τrκog βιiλτog πλoforoq oe κιrvriγr κλπ. KιiΘε βριiδυ dvαq αμdτρητog πoλυΘ6ρυβoq πληΘυo1169 βατριi11ωv κdαζαν αυη δrαπαoαiv κt'dκαvαv τη vηorc5τlκη vri;τα rδ16τυπη, υπ6 τoυq πoλιiτovoυq ri11oυq τηg δlαρκoιig αuvαυλfαq τoυq. o Kωμι5q {ταv αuy1φ6vωq ΚαΙ μrα μ6vrμη εαυfα ελovoofαq, απλrivαq' Kαr φuματfωoηζ, πou Θdρrζε τηv πι5λη απd τα παλαrιi μ>6vrα με τηv αφθovfα τωv κoιryoυπrο1v τoυ βιiλτoυ. -oαo γrα τov παλα16 δριiμo τηg Mπoιiκαg, αυτ69 με τηv αvιiπτυξη τηq oταφrδoπαραγωyriζ (ιioo δεv ef1ε γr'vεr τo λlμdvr τηg ,.Nτoυdvαq, oτηv Kαλαμιiτα) πriρε μεYdλη κfvηαη κr' αργfζovταg, απ6 τrq oταφrδoφ6ρeg πeρlφdρereq τoυ Δriμoυ Aρlαcoμfvoυc (Αβραμlori, X6oτεμl κλπ.), κατdληγe oτα κτfρrα τou "Tελωvειακoιi Kαταoτriματoq> καl τωv ζυγι_ αυry>fων (απoθηκαiv τελωvεfou) λ6γω δε τηq αηrαofαq τoυ τdτε, υπri1Θη εrq τo Tαμεfov Eπαρ1ιακliq oδoπolΙαq (ΦEK. 1ω25.4. 1870) 6πωq γριiφεt oτα "Mεooηvtακd Ndα" τou o φiλoq Φερdτog. To dργo τωv Kαρατζαfων αuvdyroαv or μετιi απ' αuτoιig εvαλαoo6_ μwor Δriμαρ1oι Δημ. Mdρλαq, γlατρ69 καl Δημ. Φεoodg, κτηματfαg. Kατd τηv περfoδo αυτri εf1ε αvαπτυyΘ{ oτη Mεocπivη μrα αξ6λoγη

-77

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ πvευματlκΙi Kfvηση στηv oπorα μεταξf ιiλλωv δlακρfΘηκε o vτ6πrog, Δlκηγ6ρoq Γεραoιμιiπoυλog, πoυ εφημfζετo κω ωq ρ{τωρ. Tηv επo1μi αυτli o λα69 θαfμαζε τlg ρητoρεfεq κ1 αq μη καταλιiβαιvε τlq ελληvrκoιiρεg, πoυ ξeφoιiρvr-Eβγαrναv τ6τε τoπrκdq εφημερiδεg ατo ζαv. Nηof "o Πιiμrαoq" τoυ Ι. Ml1iαλακdα, πoυ σιryεxfoτηκε μdxρl τα 1918, o "Δriμoζ" τoυ Δ. Σβoλιiκoυ μdxρl τα 1880, Kαι εv αuvε11εfα (μeτ6 τo 191"0) η "ΣιiλπlYξ, πoυ τηv 6βyαζe o Nfκoq Pofταηq (Παooιiq). Aoφαλc6q θα εf1αv βγεr κr ιiλλεq εφημερfδεq, μov6φυλλεg ri δfφυMεq oε Νlκ6λαoq Δ. KoΜμ μdτριo ηαiμα, αλλιi δυαυυyc6q δεγ εfvαr γvωκo0vηq εγεw{Θη ατη o'τdq. }Ι AΘ{vα τ6τε απεf11ε μe τηv καρ6τoα2 tl2 Mεooιivη διωρioΘη ημ6ρεc κα1 με τo τραfvo 2 ημdρeq. (Δrαvυκτ6καΘηγ{niq ατ:q 10 αυτri Tηv περfoδo Tρfπoλη). oτηv γεwliρeιΙσε Noεμβρioυ τou 1901. Θηκαv οτo Nηof o KαΘηγητlic τηc Φαpμακoλoγfαq τoυ Παvεoτημfoυ AΘηvοiv Nfκog KαMlκofvηζ (1862) καr Aδαμιivτrog, Aδαμαvτfoυ (1875) τηq Bυζαvτlvrig roτoρfαq. Η περfoδoq 1833_ 19].0 αvτf vα {τo μrα περfoδoq oργααμof Yrα τη αuγκρ<iτηαη εvdq αuyμlovrαμdvoυ Kριiτoυg κατd τα πρ6τυπα τηζ εΙΙoyriq τoυ, δυoτυycδq απdβη μια περfoδoξ orκovoμlκoκorvωvrκriζ, συασr_

μ6τητo9, μrα περfoδoζ μεYdληξ καΘυoτερliαεωg. Alτfα riταν η αvυπαρξfα orκovoμrκι6v π6ρωv, αλλd καl απρoΘυμfα vα γfvouv αρκετ6 η1oλεfα καr vα μ>ηrατoδoτηΘoιiv παραYωYrκιi dργα, πρdγμα φυoικdv 6ταγ ιiλα τα κρατrκ6 dooδα καr τα πood καταμ>εcboεωζ τηζ Eλλιiδoq κατd τα dτη 1879 μdxρl 1893, με τα επαγΘdoτατα δdvεrα, (Γriρω oτα 398.000.000 μlυoc6v δραμrc6v, επf ιiψoυq ετηofωv εoιiδωv μiρω τωv 100.000.ο001ρuocδv δραnrcδv), δrετdΘηoαv Ytα τηv Πρoeτorμασfα τoυ oκηvoΘετημdvou πoλdμoυ τηq EMdδoe, των 2 tl2 εκατoμ. κατofκωv, με τηv Toυρκrκri αυτoκρατopfα των 39 εκατoμμυρfων κατofκωv, πoυ επσφeρε τηv πτ6γευση τoU 1893, καr εv αuvε1εfα τηv riττα τoυ 1897 και τo Δ. o.'Eλεη1o τoυ 1898 Ylα τηv εξαoφιiλlαη

τωv oμoλoγroιi11ωv πrαcωτriv. Δυoτη16q τo oυμφdρov τωv κακ6v πoλrτrκc6v τηq επoyriq αuτlig riταv vα δrατry>ηΘ{ η αYραμματoαιivη, η φτr6yεrα Ιrαr η τρoμoκρατfα, or ξαεdq κα1 o1 τραμπoιiκor, yιiρtg αεη βo{Θεlα τωv oπofωv κ6ρδrζαv τrq εκλoγdq. ('oρα Eγκυκλoπαrδrκd Λεξικιi εrq λdξrv EMιiq, κεφdλαrα: Aoφdλεια, εκπαfδευorq, Δημ. xρσoq ιiρΘρov Tρlκoιiπη. "Tιξ πταfεr"; κλπ. κλπ). or Bouλευτrκdq εκλoγσg κατd τηv περfoδo αυτri, δlεξliγovτo μdoα oε ατμ6oφαrρα dξαραηc τηζ τρoμoκρατfαg. or αυμπλoκdq καr or φ6vol

-78

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ riααv αuvηθιαμdvo φαlv6μεvo σ' dλη τηv Eλλιiδα. Πoλλιi κεfμεvα μαρτυρoιiv τo γεγovdq, αυτ6. Συv{Θωg dβγαrvαv βoυλευτdg ol αvliκovτεq αυo κuβερvητrκ6 κιiμμα, δrdτr υπεoτrylfζovτo απd τrg, δημιiαrεg καr τlq εκλoγrκσg αρxdc. ol voΘefεq oτrg, κdλπεq riταv φαrvdμevo μ6vrμo. Yπιiργoιrv πoMdq λεπτoμdρειεq καταyγελfεζ τωv αΙΙoτUyιivτωv πoυ ξeδfδovτo oε βrβλfα. Στη Γεv6δειo BlβλroΘ{κη AΘηv6v υπιiρ11er dvα τστoro φυMιiδlo πoυ εκτιiπωσαv ol απoτυγ6vτεζ τωv εκλoγc5ν τoυ 1861 oτη Mεoαriνη Aλ. Kouμoυvδoιiρoq καl Σπ{λloq Avτωv6πoυλoq κατd τωv εκλeγ6vτωv κυβερvητrκοiv Παπατoc5vη και Kαλαμαρrc6τη. ol πoλfτεq αvriκαv <ΙΙατρoYoγrκd, oε dvα κdμμα πpooτατευdμεvov απd τov Kομματιiρ11η τouζ. 'Evαq Nηoιcδτηq o Π. Xρυoofληq, γdρog oτα 1930, μoυ διηγεfτo 6τr dταv liταv "κληρωτ6q, φαvτ6ρog τραυμιiτloε oτηv AΘ{vα dγαv πoλfτη κα1 τov dκλεroαv αrrg Φυλακdq τou Συyγρoιi. Απ6 εκεf με τα λfγα κoλυβoγριiμματα πoυ yvriρlζε dκαve dvα γριiμμα ατov τ6τε βoυλεuτli oτρατηγ6 K. Koυμoυvτoιiρo ζητcivταq πρoαταofα. Tηv fδια ημdρα 6vα μdvlππo 6φτααε oτη φυλακri. o Koυμoυvτoιiρoq πoυ riταv μdoα εfπε oτov αμαξ6 vα πη στoν αρxrφιiλακα αξrωματrκ<i vα τou αvofξouv vα μπη μdoα καr vα τoυ φdρouv oτo γραφεfo τov κρατoιiμεvo. 'oταv riρΘε αυτιiq τov ρc5τηoε Ιτωq τov λdvε. Kfτταξε τo σημεrωματιiρι6 τoυ και 6ταv εiδε πωq {ταv δlκ6q τoυ ψηφoφ6pog, τov ρc6τηoε: "Tf yυpεriειq εδ<6 μdoα"; o κρατoriμεvog, απdvτησε κα1 o Kouμoιτvτoriρoq αφoιi ακdφτηκε λfγo ξαvαρc6τηoe: "Πληρ6vεrg, vofκι εδ6,; .'oxl" απdvτηoε o Xρυooιiληq. ,,'Qξ6" βρυγriΘηκε o βoυλεuτ{q. o αξrωματrκ69 τωv φυλακ6v παρακαλoιioe τo βoυλευτli vα μηv τov απo_ φuλακfαη γrατf εφ' 6oov δεv dyεr απoφυλακtoτlipro, Θα βρη τov μπελd τou. "Δεv πρ6κεrταr vα σe πειριifu καv6rα9 τoυ απαvτd o Koυμouvτoιiρoq, YρdΨe πωq.τov αriκωoα eγ<6"! Kατιi μεfζovα λ6γo or βouλευτdq πpoατιiτευαv τoυq φovrd.δεq τραμπoιiκoυg', πoλrτrκoιig, τoυq φiλoug, τ6oo oτo Kακoυργroδrκεfo, doo κr αργ6τερα φρovτfζovταq vα βγαfvouv γρliγoρα ξω με γιiρη γrα vα υπηρετoιiv τηv Koμματrκri τρoμoκρατfα. 'Eτol εvc6 or πoλrτrκof αuvηγωvfζovτo πoloq Θα βγιi\ τouq καλιiτeρoυqπoμφoλυγr6δεrgλ6γoυq αεη Boυλri καt σEα μπαλκ6vrα, η εYκληματrκ6τη9 dφταoe oε αφ6pητo βαΘμ6 κα1 or μw ληoτ6q αλrivrζαv oτηv ιiπαrΘρo, or δε τραμπoιiκor καr o1φovrdδεq dκαvαv τη ζω{ τωv φlλ{αu_ ,oλo' 1ωv πoλrτcδv αφ6ρητη o'6λεq τιg π6λerq, ακ6μη KαΙ στηv AΘ{vα. αuτof με τηv αvoμi τωv πoλrτrκαiv oλovdv απεΘραoιivovτo μdμrr τα 1870 πou or Apβαvrτιiκηδεq, dκαvαγ τη oφαγli τωv ξdvωv Δrπλωματcδv oτo Δriλεor. Πριiyμα πoυ εf1ε ooβαρ6τατεq ouvdπεrεg. T6τε τo Kριiτog dλαβε μστρα vα περroρfαη τηv εγκληματrκ6τητα. Σιioτηoε την oρεrν{ Χωρoφυλακri, αvαδroργιivωσε τo oιiαυημα, 6βαλε δrαλεyτ"oιiq αξrωματrκoιiq, αλλd δεv εf1ε απoυδαfα απoτελdoματα_. To

-79

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ κακd εξαrroλoυΘoriαε. Kατ6πlv αυτ16γ ατα 1895 με τo Ndμo BNΘ' διε_ τιiyΘη γα μετακlvηΘ{ η καρμαvr6λα απd τo Mπoιiρτζr Kαlvα περroδειiαη o' 6λη τηv EMιiδα. Πdραoe τ6τε κt' απ6 τη Mεoolivη κλπ. Στη Mεoαrivη dκoψε πrΘαvc6g μiρω αεoυg 10 Θαvατoπorvfτεg,. Mεταξιi αυτc6γ καr dvαv εriπoρo Mεoαlivιo τo Γrιiwη Πατρrvrd, o oπofoq oαν παλληκαριig dφερε τo dvoμα "KαραYιαγγrιig". 9 Kαραγrαwtιig κoμμα' τ6ρxηq τoυ πoλrτευ6μεvoυ Γouλιi, πriρε εvτoλri απ' τo δειiτeρo vα κιivη τo βριiδυ καρτdρr ατα oφαγεfα, YΙα γα δoλoφovliαη τo Δriμαρyo Mdρλα, 6πrοq Θdβγαlvε αΠ' τη Δημαρ11fα. Στo ακoτιiδr ιfμωq dγlvε λιiΘog. o Kαραγrαwlιiq π{ρε τo Γoυλd 6πω9 περvoιioε, γrα τo Δriμαρ11o Mdρλα, Kαl τov ακ6τωoε. Tιjτε dπεoε απdvω τoU τo αrΙoρφαvlqμdvo κιiμμα τoυ, μαζιi με τo κ6μμα τoυ Mdρλα καr καταδrκ6αεηκε oε Θ6vατo. H καρμαvι6λα εf1ε oτηΘri oτηv πλατεfα κoγτιi oτo Γυμvdoro. Λdvε πωg dvαq απ' τoυg δημfoυζ (πoυ rioαv κr' αυτof θαvατoπorvfτεq καr φoρoιioαv κoυκoriλεq μαιiρεq) {ταv Nηαrc6τηq απ6 yvωoτri oικoγ6vεrα. Eκεf 6πωq dδevαv τoν Kαραγrαwrd oτo oαvfδι Ylαvα φoρμιiρoυv τo κεφιiλl τoυ κdτω απ' τo μαγαfρr, αυτιig dβγαλe μrα φωvri αιo πλ{θog πoυ παραKoλoυΘoιioε: "Aδdρφια, αυγωριiτε με κr' o Θειiq vα σαq, αυ1ωρdoη. Eγc6 τιiπαΘα κl' ιiMoq μltoτlαv6g vα μην τo πιiΘη". Mετιi τηv εκτ6λεoη dλυoαv τηv 1ζαρμαvr6λα πoυ αuvdγιoε τηv περroδεfα τηq σ' ιiλλεq πιiλειq. Παριi την πρriτη τoυq κατdπληξη με τηv καρμαvr6λα, or εγκλημα_ τfεg,, τραμπoriκor παMηκαpιiδεq καt "κotiτoαβor" (με τo λlκvloτ6 μdγμκo βιiδrαμα, ζouvιiρlα, κoμπoλdγlα, με τo oακκdκr ρlγμ6vo ανdρr1pα, φoρεμdνo απ' τo ε'vα μαvfκr, με ψηλoτιiκoιryα μυτεpιi παπoιiτorα, μαλλlιi με αφdλεrεq, μoυoτιiκεg, ιiφoq ιiγρro καl μoβ6ρκ0, κα1μ' dvα oπλooτdoro φoρτωμdvog καΘ6vαq απdvω τoυ, πoυ εf11ε oτrg κιiμεg 11αραγμd_ vα τα αργlκιi τoυ, καv6vαv παΘητrκ6 oτfyo με α11_βαy κλπ., κλπ.), 6ταv πdραoε λfγoq καlριiq ξαvιiρ1roαv τα fδrα καr τdτε τo Kρ6τoq αv6_ Θεoεv εv λευκc5 o' dvαγ δoκιμααμdvo σιrvταΙματιipxη τoυ ιππrκoιi, τo Σoυλrc6τη Δηr. Mπαiρακτιiρη vα εξαλεfψη τηv εγκληματrκdτητα. o Mπαiρακτιiρηg κovτdγovτρoq Kαr μαυρlδεριfg, καραφλ6q με μεγιiλeq μoυoτdκeg Θυμoεlδrig τriπog, 6πoυ πriγαrvε εφriρμoζε τo q1dδrd τoυ πoυ liταv κατεξευτελ1σμ6ξ KαΙ κατατpoμoκριiτηαη τωv εγκληματιcδv. Toυg, 6πrαvε, τoυq,1<iρταιvε o fδlog ξιiλo αλιiπητo, τouq κoιiρευε, τoυg ξtplζε, τoυg dκoβε τo μlo<i oακκdκι rζα1 τrq' μιiτεq τωv παπoυτorc6v καr τoυq oυγκdvτρωvε ατrq πλατεfεqvα γελιier o κ6ηroq, 6πou εfyε εYΚατα'Eδrvε oτriαεr dνα yιiφτrκo αμdvι, καl δfπλα εf1ε oωρc5oεl τα 6πλα τoυq, τιiτε μrα μiφτlκη αφriρα oτoγ καΘdvαγ Kαl τoγ δrdταooε vα απdoη μιivog τoυ τα orδερrκιi τoυ. Aπ6 τη Mεoαηvfα αvεκλ{Θη o Mπαiρακτιiρηq επεrγ6vτωq μiρω oτα 1898 δ16τl η AΘrivα εf1ε παραγfγεt. Σuγoικfεq oλ6Kληρεg, εf1αv π6oεr

-80

ΙΣToΡΙΑ THΣ MEΣΣΗNHΣ στα xdρια

τωv τραμπoιiκrοv καr κoυτααβιiκηδωv καr απηYoρειiετo vα

μπη μdo'α 1ωρoφfλακαg, παpd τo γεγov6q 6τr πoλλιi παλληκιiρlα αξrωματικof (Bρατo-ιivoq, Δημητρlιiδηq κλπ.) ef1αv κιivει 6τr μπoρoιioαv, αMιi παρεvdβαrvαv or Πoλrτrκof καr τoυg μετdΘεταv li τoυg 6παυαv. Στην AΘ{vα o Σoυλι6τηq Σuvταγματιiρ1ηq υπερdβη κdΘε 6ριo, αλλιi κατdφερε vα eμπεδωΘ{ η τ,iξη καr η αoφdλεια πoυ δεκαετfεg oλ<iκληρεq {ταv αvιiπαρκτη, κα1 η ζc,lli τωv φrλriαυyωv πoλrτc6v αφ6ρητη. Φειiγovταg o MπαΙρακτιiρηq Yrα τηv AΘrivα, τov δrεδd1Θη oτη Mεoαrivη o λoγαγ69 τoυ πεζrκori Kαμπdρηξ, με lσxuρri δr1vαμη xωρoφυλdκωv. o Kαμπdρηq ακoλoυΘoιioε τo αιiαυημα τoυ πρoκατ61oυ τoυ, αλλιi riταv πoλlτικ6τερoq. 'oταv κoιiραζε τoυq τραμrΙofκoug, με τηγ τρoμoκρατfα καr τov εξευτελroμ6, τoυg ημdρεuε. 'Eκαvε dραvo μιiζευε μ>riματα, τoUξ αγιfραζe yτηματιiκrα, τoυζ ιivorγε καφεvεfα, τoυq dβαvε oε δoυλεrσg. 'oταv πdΘαvε vευραΦεvrκ6g oτo ψruyrατρεfo, 6λor αuτof τov eυλoγoιioαν: "Nα αuxωPεΘ{ η ψυ11oιiλα τoυ). Tov καrρ6 αυτ6 oτη Mεoαlivη Καt σEα μiρω oρerv6 ζo'3oe μlα φτωxoληαυoαυμμoρfα απ6 Nηorc6τεg ληoτdg Aρxηγ6c τoυq {ταv o Kατodκog καr μdλη σναq Ξrιiρ1oq, Φofτρog, Tαμπoιiρλog,, κλπ., κλπ., Φ6vouq δε φαfvεταl vα εf1αv κιiμεr 6λot or ληoτdq αυτoζ dκαγαγ <5μωg oηEvdq απαγcογdg για λιiτρα. Καr φαfvεταr πωq riταv πoλιi αυγκαταβατrκoζ 6ταv or ληoτεudμεvor κλαrγ6vτoυσαv πωζ δεν εf1αv ιiMα. M' αυτoιiq {ρΘε o' επαφri o Kαμπ6ρηq κω σκαμε dραvo, ιiλλoυζ τoυq dκαvε μrκρoκτηματfεq, καl στo Φρoιiτo, Ξrιiρ11o κλπ. πoυ εβαρrivovτo μe εγκλ{ματα, τoυζ 6βγαλε τα εrorτriρια Kαl τoυξ dδrωξε Yια τηv Aμeρrκ{. Φειiγovταq o Kαμπdρηq ιiφηoε τη Mεoαrivη, 6vα fαυxo α;ετrκιi μdρoζ, κα1 τov πληΘυαμ6 τηg π<5λεωq με πoλιi καλdq αvαμvlioεrg Yrα τηv ευεργετικli δριiαη τoυ. Toγ fδro καrρd, 6τl πdτη1ε o Kαμπdρηq στη Mεoαlivη τo π6τυyε καr o Kαλrαγdoηg λo1αγ6q κr αυτdg,, καταγ<iμεvog, απ6 τηv oμc6vυμη orκoγdvεrα τηq Mεoorfvηζ, στα Φrλrατριi.

ANTAΓΩNΙΣMOΣ KAΙ MΙΣoΣ METAEY TΩN ΔYo ΓEΙTONΙΚΩN ΠoΛEΩN NIΙΣΙOY ΚAI ΙωΛAΙι',IATAΣ Σε 6λo τo δlιiαrημα πρo τoυ L821, τηg loτoρfαq, τoυq,, or δυo Yεtτοvl_ κdq πdλεrq βαδfζouvε 1εrραγωγoιiμεvεζ αδeλφrκιi, 6λε9 τlq επo1dq των εΘvrκc6ν περlπετεr6v, oε βαΘμ6 πoυ πo[dq φoρdq δυoκoλεriεταl o lστoρrκ6q vα ξεκαθαρfoη γrα dvα πρ6oωπo τηq επoyliq, Nηαr6τηq riταv li Kαλαματrαvιjc. (Koρvliλrog', Nlκoλdoυ, Mελrαooυργoζ Ψιiλτηq Kλπ. κλπ.) Moλoγdτι κατd τηv επoyli αυτ{ riταv λoγαρrααμ<5q η απdαυαoη τωv'9_101lλroμdτρωv πoυ 1ωρfζouv τrq 2 π6λεrq με τα τ6τε μεταφo-

-81

ΙΣToPΙΑ THΣ MΕΣΣHNΗΣ ρrκd μσσα, αυτσq, παρoυσfαζαv μ1α εv6τητα σxσσεωv καr δριiαηq. To Διorκητrκ6 πρoβιiδιαμα ef1ε π6ντoτε η Kαλαμd.τα καr τo orκovoμrκ6 τ6τε, η αγρoτrκ{ Mεoαlivη. Kω or δrio αuτdq πdλεrq {oαv τ6τε.απ6 τrq μεγαλriτερεq π6λε19 τηq Eλλιiδog, o πληΘυoμdq τoυg παλαvτζιiρrζε yιiρω o.τrg 5.0OO περfπoυ, 6oeg εfγε τ6τε καr τo Nαfπλro καr η AΘ{vα, κr αvdλoYα με τrg επoγdq αυξoμεrr5vετo oε τρdπo πoυ λfγεq orκoγdvειeζ να ξεπερvdεr η μrα τηv ,iMη. Tα πpιiyματα τραβoιioαv dταr αδελφlκιi μdxρl τα !852, πou με τηv εμφιivrαη τηq μεγιiληq ζr1τ{αεωq τηq αcαφfδαξ, τα δυo δrαμερfαματα ρfγτηκαv αcηv μεγdλη εμπoρευματrκ{ παραγωγri, πou επεκτdΘηκε καr ατo μεγιiλo κιiκλo YεωρYoκτηvoτρoφrκcδv πρoi6vτωv πoυ παρliγαYε η Mεoolivη κα1 σtη μsταξoβroμηγαvfα πou αvdπτυξe η Kαλαμιiτα. T6τe oτα μrκριi επfvεrα η Mπoriκα τηg Meoαivηq,, KαΙ η Nτoυdvα τηq Kαλαμιiταg (πoυ ιiταv πdvτoτe τελωvoφυλακεfα τωv Bυζαvτfvωv, τωv Φρdγκωv, τωv Bεveτ6v καl τωv Toιiρκωv), dρ11roαv vα αvαπτιioσovται δρααcrylr6τητeζ σe κfvηoη απoβιiΘρεg. Aπ6 τη Mπoιiκα, εφoρτr6vovταv oε καiκrα η παραYωYri τωv δriμωv Meoαrivηq, Boυφριiδog Αρroτoμdvoυg (Moυαυαφιiμπαoα), καr Eιiαq Ylα τηv Π6τρα 6πoυ εμπαpκdρετo τo εμπdρευμα σε μeγιiλα πλofα YΙα τo εξωτερrκ6, καr απd τη Nτoυιivα η παραγωγli τωv Δriμωv Kαλαμr6v, oryαλfαq, Avδαvεfαq, Aβfαq, Kλπ. To Kριiτog τ<fτε βλdπovταζ τηv αvdγκη καταακευriq Λrμdvαlv Kαr μη σ1ovταq τα olκovoμrκd μdoα vα φτlιiξr1 τ6τoroυq, ψ{φloε τo Nιfμo PΘK τo ]_867 περf η1ηματrαμoιi Δlμεvrκriv Tαμεfωv o' <iλεq τrq παραλrακdq πdλειq Yια vα φτrα1Θoιiv λlμdvrα με τα μlriματα τωv τoπrκc6v λrμεvr-

κc5v φ6ρωv.

Αμελdτητα κr' αψη1oλ6γητα 6πωq πdvτα, ιfβαλε 6λεq τrq π6λεrq να πdoouv α' dγαv αvταY(Dv1σErκ6 oργααμd πorα Θα πρωτoφτ16ξη λrμιivl. Kαt o αvταΥωγrσμ6q αυτ6q υπ{ρξε πoλιi oξιiτερoξ στ1ζ δυo γεrτovrκdq π6λεlq. Tα λrμwrκιi Tαμεfα τoυ Nηototi κα1 τηζ Kαλαμιiταg, μαζι6vovταq πoλλ6 μl{ματα λdγοr τωv μεγιiλωv εξαγωγc6v, σκαvαv τoυξ κατofκoυq τωγ δfo πρc5τα τ<ioo αγαπημdvωv πdλεωv, vα πrdζoιrv τoυg Boυλευτdq τoυζ, vα γfvη αrov τdπo τoυg τo λlμιivι καt dφτlα1gvαv τoυg τερdoτloug, oγκoλfΘoυq πoυ μlεrιiζovταv Ylα τηv κατασKεuri τou. or Nηαιc6τεq εfγαv αvαΘσoεr oτo μηyαvrκιf Mαooυρfδη, o oπofog' dρ1roε vα πovτfζη κr dλαg θεμdλlα τoυ λιμαvroιi καr efyε φτ16ξεl πoMdq εκατovτιiδεq oγκoλfΘωv. (Σε μlα τdτorα πρoαπdΘεlα εf1ε απoδυΘ{, oε μrκρdτερo βαΘμ6 κα1 τo Πεταλfδl). Eιδlκ6τερα τo λlμεvlκ<i ταμεfo τηq Mεααrivηq λ6γω τoυ dτt, απ6 τη Mπoιiκα εγdvovτo εξαγωγσq "πoMιδv εΙ(ατoμμυρfωv λrτpc6v αυαφfδαq καr πoλλαf 1lλlιiδεq αυατliρωv αjκωv αoυγκρfτω τω λ6γω uπερτεριi τωγ δrα τou Tελωγεfoυ Kαλαμcδν εκπεμπoμfvωv, dφΘαoe vα (ruγκε-

-82

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣFΙNΗΣ

H cπrαvloτdτηq ωρol6τητoq Παραλio τηq Mεooιivηq uMπo0κα>. Δεξ16 τωv Tελωvεlακιilv κrlρiωv καl τηξ Πρoβλt|τog

τo τμliμα 6πoυ dφτlα1ραv κoλ6βεq ol παρoΘεμαrdg.

vτρcδoη πoo6v μluαc5v δραμrc5v 800.0Ο0. Bεβαfωq δε αι Kαλ6μαr Θα ηττηΘcδαrv oρrαυκ69 υπι5 τηq αvτrπdλoυ αυτc6v Mεoorivηq παpιi τηv w Kαλιiμαrq oυγκΦτρωoιγ απαocδγ τωv αvωτdρωv δrorκητrκc6ν, δrκα_ ατrκc5v κα1 στρατΙωτrκcδv αρ1c6v", 6πωq γριiφεt o' dvα oδorπoρrκ6 απ6 Πατρcδv 6ωq Kαλdμαq στα 1890 o KαΘηγητriq γrατρdq X.Π. Koριiλλoq (Θιiρρoq Kαλαμrδv 1. ].2. 1968) Στo oδoιπoρrκ6 τoυ o KαΘηγητ{q KoρfMog, αvαφdρει τη Mεoαrivη

σαv μ1α πλoriorα π6λη, καταμεofq τoυ μεγιiλoυ μεσσηvrακoιi κdμπoυ, πoυ εfyε τ6τε 7.00Ο κατofκoυq' (πoλιi ιivΘρωπor Ytα τo 1890) εrρωvετjεταr δε ακλrylιi τηv π6λη, λdγovταq πωq, εκεf εiδε vα τρdφovταr, πoλλαπλdoια γoυρorivrα απ6 αvΘρc5πoυζ, τα oπofα μdλιoτα κυκλoφoρoιioαv ελειiΘερα στoυξ, δρ6μoυ9. Aυτ6 εfvαr αληΘlv6, αλλιi την εξliγηαη τoυ φαιvoμdvoυ, δεv μπoρoιioε vα τη δc5oη o γrατρ69, πoυ δw εfyε επαρκεfg lαυoρικdq, γvr6o'ειq.

Η uπdρμετρη εκτρoφli τωv yofρωv τωv ακαΘιiρτωv ζ6ωv, τωv κατα_ ραμσvωv απ6 τo MωιiμεΘ, dταv η παριiMηλη με τηv απλυord, επfΘεαη τωv πovηpcbv Nηorωτr6ν, Ylα vα δrc5ξoιrv τoυg Toιiρκoυg', απd τηv πιiλη τoυζ στα 300 μl6vια τηg Toυρκoκρατfαq, καl τo κατdφεραν. Στη Mεoolivη δev dμεlvε τoιipκrκog, πληΘυαμι5g o oπofog κατdκλυoε την Avδρofoα, 6πoυ 6πωq, μαq λdvε or Xρovrκoγpdφor, μ6vo 2 εMηvlκdq orκoγdvεrεg παρdμεlvαv, κr dλor or dλλoι rioαv Tofρκoι. H yorρoτρoφfα, παριiδooη 3ΟΟ ετr6v, δrετηρriΘη αcη Mεoαlivη μdxρl τα ]-92O Kαt περlωρfoΘη αηrαvτrκd κατdπrv τωv αυσtηρc6v μdτρωv τηq Xωρoφυλακ{g, vα τρυπ6vε με τlξ, oπιiΘεq κιiθε γoυρoιivr πoυ Θα κuκλoφoρεf αro δpιiμo, Θυμoriμαoτε δε 6λoι or παλαr<iτερor τΙq τdτorεg

-83

ΙΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ κωμuroτραYrκdq oκηvdg σEoυq, δρ6μoυq τηq Mεoαlivηq,, πoυ πρoκαλoιioαv μeγdλo καλαμπoιiρr καr γdλrα. H πoλιτικli αυτri αακιiθηκε επf τoυρκoκpατfαq δlιiτr or κdτorκor τηg Mεoorivηg δεv εfyαv πληαΙov βoυvιi vα τρdξoιrv vα γλuτr,iooυv oε περfπτωσΙ1 κtvδfvoυ.

Στo μεταξιi καl η Kαλαμdτα εi11ε ρι1τεf με μεγαλιiτερη απoυδri oτov αvταYωv1σlΙ6 αυτ6 καr oλoκλ{ρωoε q1εδ6v dvαv αξ6λoγo πρoβλiτα μiρal αυα 1892, πoυ αvαγrωρfαrηκε σαv πρcδτo καr επαρκdq λrμdvι γrα τo δlαμ6ρrαμα καr κdΘε ιiλλo λrμιivr eπερfττεuε.'oλor or κdπor καr1α

dξoδα τωv dMcov Λrμεvικc6v ταμεfωv πliγαv 1αμdvα. Για 6λα αυτd or Nηorcδτεq Θεωρoιioαv υπεfΘuvo τo βouλευτli τoυq, Αλdξαvδρo Koυ_

μoιrvδoιiρo (πoυ εfyε τo μεγdλo τoιφλfκr τoυ, τηv ,.Eυαγγελfαυρrα,, κovτd oτo Tζriρr). 'Eλεγαv πωq τιiyα δεv dκαvε τo λlμdvι oτη Mεo<nivη μdxρl τo 1882 πoυ riταv ΠρωΘυπoυργιig ματf τov dκαvε 6πω9 {Θελε o πεΘεp6g τoυ o Δαγρdq ri Περρωτliq, ΙΙoυ liταvε βoυλευτriq Kαλαμιiταq, Ι<α1 πρoxωρoιiααv μdλrαυα λdγovταg: "αφoιi τov εγdλαoε καr ατην πρofκα. Tou dταξε 6.000 eλαl6δevδρα, κι αυτdg τo πfoτεψε καr 6ταv πliγε vα τα eπrσKεφΘef μετιi τo γdμo, βρriκε 1dρoα 1ωρdφlα μe φυτeμdvα 6000 γρoΘdρlα". Tdoo μιiλoτα τα εf1αv βιiλεl με τoγ Boυλευτri τoυq αuτdv, πoυ 6ταv liταv εκλoγdq με oτεvli περrφdρεlα, ri τριiμαζε vα πdρει τηv πλειoψηφfα, { εf1αvε παvηyuρrκc69 καl εξελdγετo dvαq vτ6πloξ αYρ6τηq o KρovτΦηζ, κr dταv or Κoυμouvτoυρrκof πρodβαMαv υπdρ τoυ Kouμoιrvτoιiρoυ, ι5τr κατdφερε τoυq, ξdvouq vα τoυ δriooιrv ατα 1881, μετ6 τo Bερoλfvεlo Σuv6δρlo τη Θε<roαλfα αμαγr1τf, or αvτfπαλof τoυ dλεγαv: "Δεv τηv πliραμε τζιiμπα. Πλrylcioαμε τoυq Toιiρκoυg Yιiρω oτα 200.000.000 μlυoσq δραμrdq". }Ι καταακευri τou λrμαvroιi oτηv Kαλαμdτα, dφεpε ραγδαfα πρ6oδo oτηv π6λη αuτli. 'oλεq ol εξαγωγdq εγdνovτo απ6 εκεf. Tα πλofα τoυ εξcοτερrκoιi τdτe δεv πρ6καvαv να φoρτcδvoιry KαΙ vα ξεφoρτc5voιrv oτηv Kαλαμιiτα. or κυρrdτερor dμπoρol τηξ rΙερrφερεfαg, καr τηq Mεocnivηg μετεφdpθηααv εκεf καr η Mεoαlivη περrdπεoε oαv τ6πo9 γeωρμκ6q καl τdπδg πρc6τηg εμπoρtκrig επtoταθμfαq τηζ αuγκεvτρc5σεωq τωv πρoi6vτωv τηq rΙeρlφερefαq τη9 τα oπofα εφ6ρτωvε καl πoυλoιiσε σEoυq Kαλαματtαvolig eμπιiρoug γrα εξαγωμi. 'Eτor η Kαλαμ6τα dκoψε δρι5μo. Στα 1869 με τηv αvdπτuξη τηq βloμη1αvfαξ τηq, dκαvε πληΘυαμd 6.300 κατofκoυq dvαvτr 5.800 τηq Mεoαtivηq. Στα 1893 με τo λrμdvr, πdτηoε τoυq 11.182 6yαvτr 5.00Ο τηq Mεoαrivηg ατα 1907 dφταoε τoυq 13.113 dvαvτr 6.039 τηq Mεoolivηq καr στα 1930 dκαvε πληΘuoμ6 28.961 dvαvτr τηζ Mεoαlivηq, πoυ περrωρfoτηκε oτoν iδlo ρdλo, oαv αγρoτrκri πdλη, Kαr ol εμπoρrκdq τηq oιrvαMαγdg δlεξriγovτo μ6vo με τα πoMιi παpαYωYtκιi γωρrιi τωv yιjρω Δriμωv.

-84

ΙΣTOPΙA ΤΗΣ MEΣΣΗNΗΣ 'Eτor μe τov καrρd dβραζε μlα ξiλεrα καr dvα μfooq συoυq Nηorc5τεq πoυ lioαv Kl αvαYκαηΙdvor vα αuvαλιiαoovταr με τηv Kαλαμdτα κr απ6 μdρoυq τωv Kαλαματrαvc5v dvα εfδoq περlφρ6vηαηζ Ylα τη Meoorivη. 'Eβλεπαv τηv πρr6ηv αδελφ{ τoυgπ6λη σα φτωxo(ruYYεvri κα1με ε1ρωvεfα dλεγαv γr αυτriv "η γεfτωvr, πρdγμα πou δαlμdvlζε τoυg Nηolc5τεg,. Kαr or Kρατrκdq αρXdq των Kαλαμr5v ακ6μη δev 6βλeπαv δlαφo_ ρετκd τη Mεoαrivη. H αvτrπdΘεrα αυτli κρ6τηoe oξriτατη γrα πoλλd μ>6vrα, τc6ρα ιiμωq πoυ 61ouv καταλαγrdoεr τα πρdyματα σε μrα μ6vιμη Kαl oτιiαιμη }roPΨli, Θα πρdπεr vα dγoιrv oβrioεr τα αroΘ{ματα τoυ παρελΘιiντoq. T6ρα Ιtαl τo λlμdvl τηq Kαλαμιiταq, δυoτη1c6q με τη αυγκσvτρωση τωγ πdvτωγ oτov Πerραrd, d;εr η1εδιiv πdoεr oε αμlηofα, πρoq ξ1μfαv κΦ τηq' Mεoorivηq. Tc5pα or ΥεωρYrκof 1cδρor x,αl ol yc6ρor eμπoρrκ{q εκμeταMειioεωg εfvαr oαφc5g yωριqrdvoι καr δεv ζημrc6νεl o dvαg τov dMo καr eπf πλdoν η απ6αυαοη με τα σημερrvd ouγκorvωvlακιi μdoα dκαvε τlg δuo π6λειq μfα, αφoιi oe λιγc6τερη 6ρα o Nηorriτηg μπoρεf vα εfvαr oτηv oδ6 Mαυρo}rrΧdλη, παριi oτη αuγorκfα τηg

.πα\_

ιiq βρfσηq" τoυ Nηololi, καr αvτrΘdτωg o Kαλαματrαv6g λlγ6τερη r5ρα Θdλεr vα π6εr ατηv πλατεfα τηq Mεααlivηq, παριi ατη Φuτεrιi απd τo

γεφιiρr τoυ Σταματελιiκη. Σriμεpα ol αρ1dg, or δηrooroγρdφor, or Ιτvευματlκof dvΘρωπor τωv 2 olκrαμr6v voμfζω 61 6γoυv μldoq vα βλdπouv wτελc6q arωμ6rα τα εvδιαφ6ρovτα τωv διio π6λεωv, τα κo1vωvlκ6 (πoλrτroτlκd, oικovoμrκd τouρloτtκd) Yrα τo κorγd oυμφdρov 6πωq ouvdβαtvε καl αεα παληd μ>6vrα τωv βαo6vωv τoUξ, Kαr τωv κorγc5v περLπετεrc6v τoυq. Πρdπει vα τo επιδlriξouv αυτ6 με μεγιiληv δραoτrylrdτητα or τωρrvof πYευματrκof Av_ θρωπor τωv διio π6λεωv. Σ{μeρα φΘdver καvεfq vα πη, πωq εfvαr Θdμα ιiξro μελdτηg, μliπωg εfvαr oυμφeρ6τερo κα Yrα τrg δuo π6λε19 εdv υπα;Θoriv υπ6 εrrιαfα Δημαργfα, κατd τo πρ6τυπo καr dλλωv περrπτc5oεωv Λoυτρακfoυ_Περα1c6ραq κλπ. Πdvτωq με τηv εvδιdμεoη επdκταoη τωv o1κ1σμc6v eκεf φαfvεταr dτr βαδfζεl τo πρdγμα Ι(αΙ σε 61r πoλλιi μldvrα.

-85

ΙΣToΡΙATΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

EΘIMA ΠoY ΔΙEMOPΦΩΘΙΙΣAN TA ΣζPONΙA AYTA IζAΙ ΔIATEIPOYNTAΙ MEΣζPI TΩN Ι{MEPΩN 1ι{AΣ καr μακρd rαυoρfα τηg πdλεωq Mεο'olivηq, εξαγιiμε_ ΙΙvα απ6 τα δrιiφoρα dvτovα περlστατιKd πoυ 6ζηoε, δrdπλαoε και δlεακειiαoε εrδrκd dΘιμα, τα oπofα δrατηρ{Θηκαv Ylα πoMd μ>dvrα καr fo'ωq δrατry>oιivταr ατ6φrα μdxρl τωv ημερc5v μαq. Πoλλιi απ' αuτd foωg, παρηλλαγμdvα λfγo { πoλri, δrατηρoιivταl καl o' dλλεg π6λε19,, καr 6λα απoτελoιiv αvαδlαμ6ρφωση πρoγεγεαεdρωv παραδ6oεων με πρooΘriκη oιrμβoλlαμriv απd τη vεcδτερη τoπtκtj { γεvrκιfτερη εtvrκ{ roτoρfα, καr oκoπ6 d1ouv πdvτoτg vα δtαoπoriγ τηv πλ{ξη τoυ καΘημερrνoιi βιoπoρrατικori βfoυ, yαρfζovταq ευΘυμfα. Στηv πρodκτασΙΙ τηg Θρηoκeυτrκ{q λατρεfαq π.1. απ6 τα 1821 καr δciΘε, ol εκρηκτrκof Θιiρυβor τηq αυrγμriq τηg Avαoτdoεοrg μιiλλov, voμfζω 6τr ouμβoλfζouv τηv αvdαταση τoυ γdvoυq με τo Θρfαμβo τωv εΙΙαvαστατlκriv 6πλωv. Πρodκταοη τou αυμβoλrαμoιi αυτoιi εfvαr καr τo απαραfτητo κdψrμo τoυ πρoδιfτη loιiδα, dξω απ' τrq εκκληordg τα πυρoτεyvriματα κλπ. Στη Meoαrivη (καr oτηv Kαλαμιiτα), κατιi τη λεlτoυργfα τηg αγιiπηq, σε κdΘε vαd ξε1iωρloτd, dξω απ6 τα βαρελ6τα κα1 τα καpυδ6κrα πoυ yαλoιioαv τov κdoμo, εf1αv καr dvα ιiMo γpαφrκ6τατo dΘrμo. KιiΘε εvoρfα ετofμαζε τoυg, ,,oαiτoλι5γoυq" τηζ, Kαl γlv6ταv oτηv αuλri τηq κdΘε εκκληofαq 1αλαηr6q, με ιiμMα πoια εvoρfα Θα d1εl τoυg, πεpro6τερoυq καr καλιiτερoυq oαiτoλ6γoυq. ol yεrρooαiτεg αυτdq liταv κfλlvδρor απ6 1αρτdvr, γεμ6τor πεπrεoμdvo1 "βρovτη11τri" μπαρoιiτr ({ φυol;τri Δημητoαvfτrκη) μ{κoυg 50 π6ντoυ9 περfπoυ, δlαμdτρoυ 6 π6vτoυq, πou τ1ξ, dvαβαv καl μ6μll vα καoιiv τrq κρατoιioαv ατo 1dρr, γυρfζovταq y6ρω Yιiρω. Στηv κdΘε πλατεfα dρl1gvαv γαζi t5_20 oαΙτoλ6γol κr η ατμdοφαιρα γdμrζε καrrvoιiq καl μυρoυδlιi μπαρofτηq. ΣυvdΘωq αε κιiΘε εvoρfα 6πεφταv κιiΘε φoρ6 πdvω απ6 200 oαiτεq. Στη Mεoαrivη τα oκriπτρα εf1ε τ6τε η oμιiδα τoυ Aγfoυ Δημητρfoυ, πoυ liταv επf κεφαλrig, oτηv επo1d μoυ, o γdρo Kqιiτρoq, ζεuγoλdτηζ, πoυ τηv παραμovri dκαvε παρdλαoη oτηv π6λη με τη odλπryγ'α κα1 τη

ffπoλυκfμαvτη

-86

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

'Evα τμliμo τηg dvω Πλoτεiαq τηξ Mεαolivηq κατ6 τo 6τoq 1905. ΔtoκρivovTo! τα Δημoτlκ6 κμαγoζεiα, πou κατεδoφioΘηoαv. To κτfρlov Γ. Aλμπ6vη 6πoυ :iδη τo Φαρμακεiov A. Στoυρ6πoυλoυ καl To μεγ6λo καφεvεiov AΘ. Aλμπdvη (Mπ6γoυλη) {δη πiρlov Γ. Πoτoιιitτη δεv εi'1ov ακ6μη αvεγερΘ{. Διακρfvotπαl τo τ6τε

Zα1oρoπλαorεiov Aλaφ6ρη 8αλooμ6κη (τ6τε Γ. Σκαρπdδα) καl {δη 8oλoαμ6κη - Λαδ6. T6τε 6λo τα κεrπρlκ6 κoφεvεiα, τoυq Θερlvoιjg μ{vεg δloτηρoιioαv τo Toυρκoβεv6τlκo 6Θlμo, vo φπ61voυv oκ6δεq orεγαoμdvεg με ψσΘ16, κ6τω απ6 πq oπoiεg 6πλωvαv τα τραπ6ζlo καt Tlξ κoρ6κλεq τoυg κoτ6βρε1αv δlαρκιilq μα vo 61oυv ol πελ6τεq δρoo16. Στo β6Θoq δlακρivετol τo εξαlρετlκ6 γlo τ6τε ξεvoδo1εio ιiτrvoυ κol φoγητoιi Aφιilv Xρ6vη, 6πoυ oliμερα η Eμπoρlκli Tρ6πεζo.

αημαfα κr ακoλoυΘoιioαv oι οαΙτoλιiγor, dvΘρωπoι δrαφ6ρωv επαγγελμdτωv, φoρc6vταq κoιiκoυg Kαr τα ρori11α τηq δouλειdg, φoρτωμdvor καΘdvαq με τo ταγιiρt τoυ γεμιiτo 1εrρooαiτεζ. ολη η εvoρfα πρdoφepvε στov dρανo Yrα τrq' oαiτεq τηq αγdπηq, Kαl η φrdαcα τηg, oαiταq κρατoιiοe πιivω απd c5ρα. 'Ηταv πραγματ1K6 dvα καταπληκτrκd Θdαμα, πoλιi επrβλητrκ6 πoυ dκαvε μeYdλη εvτtiπωαη σEouq ξ6voυq 6ταv τo. πτωτoβλdπαvε. 'Evα ιiMo μlκρodΘrμo dταv τo μεααrωvrκd τoυ εξoρκrqroιi, πoυ κoυβιiξoαv or Φριiγκor. KιiΘε 23_24 Ιoιrvfoυ τo βριiδυ dναβαv φωτιdg o' ιiλεq τrq γεrτovrdg κr dψηναv ακ6ρδα oτη Θριiκα, (μεζd γrα κραof), πηδoιiααv τrq φωτrdq καr doτηvαv γιiρω yoρoriq or γεrτ6vo1 πoυ Kρατoιioαv μσxρl τα μεodvη1τα. To dΘlμo αuτ6 τo ovιiμαζαv "φωτ169' τ' αγrαwroιi, γlατf τ6τε αuvdπrπτε η γιoρτli τou Aγfou Ιο:dwoυ τoυ "PrYαvd". Tdτε αυη Mεoαliνη or επαγγελματfεq {oαv opγαvωμdvol σε σιryτεxvfεq, "αδελφ6τητεζ" dπωq τrg dλεγαv. KιiΘε ouvτε1ρfα εfγε dvαv πρooτ6τη ιiγro. or Pαφτdδeq, τov Aγro Nlκ6λαo τo Ndo, or μαραγκof καr 1τfατεg τov Aγro Kωvoταvτfvo, oι Περιβoλιiρηδεq τov Aγro Tριiφωvα

-87

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNFΙΣ κλπ. κλπ. Σε κιiΘε γιoρτli τoυ αγfoυ τηq, κdΘε αδeλφ<iτητα εf1ε αργfα. 'Eκαvαv λεlτoυργfα με αρτoκλαofα, καλofoαv φfλoυq τoυq, με πρoφoρlκdq πρooκλrioεrq, καr μετd πtiγαrvαv καl γλεvτoιioαν oμαδrκιi κιiπoυ. ol ραφτιiδeq εf1αv τηv εξαrρeτικ6τερη επιτυ1fα. Me Πρ6εδρo τeλeυταfα τo ΣωτΦη τo Poιiταη, orκoδciμηoαv δfπλα oτo πoλιi μrκρ6 αρ1αfo εκκληo6κr τηqAvαλiψεωξ τo vαd, τoυ Aγfoυ Nrκoλιioυ τou Ndoυ, πoυ βρlακ6ταVε o' dγα Θαuμ6oro τoπfo, κατdφuτo απ6 μεγιiλεq μoυpl6g, μεταξri oγκoλfΘωv Mαooυρfδη καr κouλγτoυKloli, dvα αρκετιi μεγαλriτερo vα6.

Eκεf κdθε μlι5vo κατd τα μσoα Ιoιrvfou' τηv ημdρα τηq μv{μηg τou Aγfoυ, dδrvαv or ραφτιiδεq τη γroρτli τoυ Σωματεfoυ τoug με καταπληκτκr{ πραYματlκd επrτυ1{α, τηg oπofαq τηv εvτιiπωoη εfyε υπ' 6ψrv o μακαρfτηq φfλoq μαg Nfκoq Xrr6τηq, 6ταv πeρldλαβε σrη δrαΘriκη τoυ τηv επrΘυμfα vα αvαβrc6αη η εoρτri αυτri. (Kαλη βdβαlα η η116μη τoυ, αλλιi τo κdφr τωv αvΘρc5πωv τηq τιiτε επoydg, δεv εfvαι foωq διrvατιi v' αναoτηΘ{ oτηv επoyri μαξ, στov iδro βαΘμι5). }Ι γroρτri αυτri dταv κιiτr εγτελc5g παρ6μoro, πρoζ τα .κατ' αγρoιiq Διovriorα" τωv αργαfωv Eλfuivωv. Απ6 τα;αριiματα τηq ημdραg αυτlig, α;εδιiv 6λot ol orκoγεvεlιiρ1εg τηq Mεoαlivηq dοτελvαv τrq φαμfλλιεζ τoυq, εφoδlαηrdvεq με κιiΘε εiδoυξ εκλεκτιi τρdφrμα, με τα πdδrα { με κιiθε μdoov ouγ'κorvωvfαg,

Mlα 6}ιλη 6πoι}η τoυ 1ιilρoυ τωv Θαλ6oolωv λouτριirv'ι}r#111χ^1*urnl

-BB

ΙΣTOPΙA TΗΣ λ/ΙEΣΣΗNHΣ καριiτoeq, κdpα, αorioτεg γαiδoυριiκrα κλπ. κr dool μπoρoιioαv πriγαrvαv μαζli, li ερyιivτoυoαv αργ<iτερα, απ6 τo δριiμo τoυ πρo;6ματo9,. 'oταv 6φταvαv oτov τεpdoτro 16ρo, κ6τω απ' τoυq foκιoυξ τωv δdvτρωv, ιiπλωvαv τιq κoυβdρτsζ τσuq καl orγιiρrζαv απdvω τo uπαfΘρro vorκoκυρr6 τoυg. Στo μεταξιi εf1αv oτlioεr γιiρω εκef παριiγκεg,, υπαfθρrα καφεvεfα, ρακoπoυλrιi, ταβdρvεq πoυ τηγ<ivrζαν εvτ6oΘtα κλπ', πωλητdg ψητlig γουρvoπoriλαg πoυ ιiλo καl κoυβαλofoαv ατΙ' τo Nηof αxvfζovτα ταψrd (λαμαρfvεq), μαγιiβlκα κλπ. Efγαv καταφθdoεl ακ6μη φωτoγρdφol, oρYαγoπαfκτεg,, βroλrιi, λαγoιiτα, κλαρfvα κλπ. καr -oλor αυτof παρακoλoυΘoιioαv πρ6τα τη ζυμdq τoιiμπαvα με πfπlζeg. Θεfα λειτoυργfα, κl' 6ταv αy6λαζε 6ργlζe η γloρτli. Aπ6 6Θrμo, τov yoρ6 πρc6τo καλαματrαv6 τov dρylζαv or lερεfq. 'Eκαvαv διio, τρelg, \r,jρoυζ, καt αφoιi dvorγαν τo γλdvτr π{γαtvαv και καΘ6vτouσαv αυo γrατdκr τηq Eπrτρoπriq, μαζri με τ1ζ αuvεoρτιiζoυαεq Aρydg τoυ τdπoυ. H γroρτli αρ1rvoιiοε τo πρωi και dκλεrvε τo απ6γευμα. To κdφr riταv καταπληκτrκ6. To μεoημdρr ατρc5vovταv oτo φαγoπ6τr. Πιιiτα αuvtiθωq δe xρησrμoπotoιioαv, πρoτlμoιioαv τα πλατeιd μωρειiφυλλα, κυρfωg γrα τα ψητ6 κρdατα. or Θ6ρυβor, or μoυorκdg,, τα γdλrα, τα γλε'vτrα, τα τραγoιiδtα, τα βroλlιi, τα τoτ5μπαvα, or πfπrζεq, τo κdφι καl o1 11oρof {ταv κιiτl απεpfγραπτα dξo1o. or ouvεoρτdζovτεg ανriρyovτo oε γrλιdδεq καr κovτd oτoυq Meoαrivroυg', dπλοrvαv τrq κoυβdρτεζ τoιrq, καr γλεντorioαv μαζf Kαr o1 olκoγdvεrεg τωv παραΘερroτc6v απ' 6λη τηv eπαρyfα, πoυ efyαν oτ{oer ψιiθrveg καλriβεq, στην παpαλfα, απd τoυ Mαooυρfδη dωq τηv Mπoιiκα, oτo oπdvro αυτ6 δc6ρo τηq φriο'εωζ, τξv παραλiα με τα 300 μστρα πλιiτog τιiπητα ιiμμoυ, πoυ εκτεfγεταl πoλλd μλlι5μετρα. Kατιi τo απ6γευμα o κ6oμo9 αηκωvdταvε καr τα μιiζευε Yrα vα εfvαr τo ooιiρoυπo αυη

Meoαivη.

Παρεκτρoπdq καr αταξfeg δw γrvdvτoυσαv τ6τε, oriτε παρεξηγrioεrg γrατfκαΘdvαq oεβ6ταvε τηv τrμ{ καr τηv αξloπρdπεtα τoυ dλλoυ. Γlα κιiΘε εvδεydμεvo 6μcοq η αoτυvoμfα ef1ε λ6βεr τα κατdMηλα μdτρα καr κυκλoφoρotioαv περfπoλor 1ωρoφυλ6κωv εlq τoυζ πoλυΘι5ρυβoug, τ6πoUξ τωv δrαoκεδιioεωγ. Στrg 21 Mαioυ, κιiΘε μlι5vo, γloρτli τoυ Aγ. Kωvαταvτfvoυ, στηv ιiMη παραλfα, oτηv Mπoιiκα, 6πoυ τo oμc,ivυμo εκκληoιiκr, 6δrvε τη δικri τou φldoτα τo Σωματεfo τωv orκoδdμωv, (1τfoτεq καl μαραγκof). Kαλofoαγ κr' αυτof κ6o1.ιo και dκαvαv πρoετolμαofα γrα γλdvτrα, πdγτoτε ιiμωq υατερoιioαv ααιiγκplτα απ' τoυq ραφτιiδεq. 'Eνα dλλo dΘrμo αξl6λoYo, ΙΙoυ βρ{καν απ6 τoυq πατερdδεq τoug δlα_ μoρφωμ6vo ol Nηoιriτεg, riταv oι γroρτdq τηζ απoKρηιig. Kr' 61l απλο69 τrq βεvετorιivrκηq καταγωγlig μαoκαριiτεζ, με τηv κρeατrv{ καr τυρrvrj

-89

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗNΗΣ απoκρηd, 6πωq δrαμoρφc6θηκαv oτo Mεoαfωvα, αλλιi μrα oεrριi oΙKoΥεvεrακr6v τελετoυργrcδv, δημoαΙων εΘfμωv, εuΘυμfαq καr αυμβoλrκ6v παραoτdoεωv γεγov<iτωv, KλrΙ. με πoλιi τoπrκ6 xρC6μα πoυ αρ1rvoιioαv απ6 τo Σαββατι5βpαδo τηξ τυρrvrig,, μdxρt τo βριiδυ τηg KαΘαρoδευ_ τdραg.

To Σιiββατo τo βρ6δυ, παραμovri τηq τελεuταfαg Kυρrακ{q τηq απoκρη6ζ, ι5λεq ol oτεvd σιrγγεγεlακdg olκoγ6vereζ,, (ruYKεvτρcivovταv αυφιiμελor με τα τρ6φlμd τoug ατo απfτr πou Kατolκoιioε o πro γdρoq τηq orκoγεvεfαq. Eκεf εoτρc6vovταv τpαπeζαρfεg μα dλoυq καl oερβrρfζo_ vταv απαpαfτητα η πατρoπαριiδoτη καλαματrαv{ μακαρov6δα. (Mακαρ6vrα yovτρ6, γεμιiτo πrdτo με πoMdg oτρcδoεrg' τριμμσvη μυζ{Θρα, και απ6 πdvω περ11gυμ6rη με τηv κdκκrvη odλτoα τoυ κρdατoq, πoυ riταv κoκκrvroτd με ξιiλo καvdλλα, πoλιi βoιiτυρo κα1 πρo παvτdq αρκετri πoρτoκαλ6φλoυδα). Kατιi τo dΘrμo αυτιi dταγ τελεfωvε τo oερβfρr_ oμα καΘ6vτoυσαγ 6λoι καl τα μωρd ακ6μη αυα τραπdζrα. Tdτε o πιo γdρoq πoυ εf1qe τηv πρωτoκαΘεδρfα, dδιvε τo oιivΘημα να φιive ιiλor απιi τρεlq, πηρoιrvldq. (Tα παrδ16 τrq μετρoιioαν φωvα1τd). Mετιi 6λor oηκωv6vτoυoαv dρΘrot, dπιαvαv απ' τtq ιiκρεq τα φoρτωμ6vα τραπ6ζrα τα αvriψωvαv λfγo καr τ6τε o Υdρog ρωτotioε φωνα1τιi τηv orκoγfrεrα: .Φ6Yατε,; .,Φιiγαμε" απαvτoιioαv 6λoι εv 11oρcδ αtov fδro τ6vo. o γdρoq ouvdγrζε: oXoρτdoατ ε " ; "Χoρτ 6oαμε> απαvτoιioαv 6λoι. "Π6vτα γoρτd_ τol vα εfoαστε,. Φr6vαζε τ6τε o Γdρoq rrαr η orr<oYsvειακli αυτri τeλετoυργfα επαvαλαμβαv6ταv τρεlq φoρdq καr μeτd λεγ6ταv επfoημα η πρoαευ11li καr ακoλoυΘorioε τo Καvov1κ6 γεfμα, αφoιi dλor ευ;6vτoυοαv "Πdvτα 11oρταα1rdvor". Tr ouμβι5λlζε η orκoγwεrακri αυτ{ τeλeτoυργfα πoυ τo Θεωρolioαν τ6τε γρoυooυQιi αν παρελεfπετo; Tlμ{ σEoγ πto μεγιiλo τηq orκoγwεfαq; Tηv eη1αρfαυηoη τou γεvιiρ11η πoυ περlΥριiφεl o Σ6λωv, γrα τoν TdMo τov AΘηvαfo με τlq orκoγdvεldq τoυ; τovrσμ6 τηq αvιiγκηg τηq ouroYεvεrακriq εvιiτηταq; ri {ταv εκδ{λωαη πoυ εξdφραζε τηv eυyαρf_ συησ{I πωg, πιiεr πrα, πdραoε η επoγli των εθvlκc6v περrπετerciv πoυ κdπoτε or orκoγfrεrεq τρσ;ανε απ6 δω κr απ6 εκεf γrα vα oωΘoιiγe καr 'Ioωg ouμδε 16ρταrvαv τo φαγf καr τη μ<5vlμη otκoYεvεrαΙ({ Θαλπωρli; β6λrζε ιiλα αυτιi. Ξημερc6vovταg ιiρyrζε τo γλdvτr τηq απoκρη6q. 'oλεq oι orκoγdvεreg, dβγαζαv τ6τε απ' τo oarτoriκΙ τιq, φoυσταvdMη καl τΙζ φdρμελλεq τoυ παππoιi, ri τα κovτoγorivια κα1 τα φdorα τηq γrαγιιig και η1ημdτlζαv ξε1ωρroτιi αvτρrκdq, φoυoτανελoφoρεμfvεq παρdεq πoυ μiριζαv αro δρΦo τραγoυδc6vταξ κα111oρoπηδc5vταq (με πfπlζεq καr τoιiμπαvo) κλdφ"rr.o τou 11oρoli. Tdτolεq παρdεq oτηv επo11ιi μoυ rioαv διio ouv{Θωg με 20_25 ιiνδρεq oφoυαταvελdδεg" η κιiΘε μfα καr με λfγα παlδ16 επfαηg vτυμdvα με φoυσταv6Mεq γrα φυτr5ριo ouvε;foεωξ, τoυ εΘfμoυ. Στηv

-90

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣHNFΙΣ πρ16τη παρdα ηγefτo o Γεc6ργroq Mlyαλ6πoυλoq, κρeoπcδληg, καl o γdρo-Kατoαρrcδτηq τσαρoυxoσελαγoπorιig, καΙ στηv ιiλλη o orδηρouργιiq Λεωvfδαq Avδριαv<fπoυλoq. Στlq παρdεg αυτdg δreκρfvoντo δlαλεyτof δlαλε1τof φouoταvελdδεq, 6λor.με ωραfεq φdρμεMεq και πoλιiπτυxεq φouσταvdMεq, or Γιc6ργηg Muτηληvαfog κoυpdαg, M{τooq Φρα_

γκιiκηg κτηματfαg, Kαr oπωρoΠ6ληq, Δημ. Mπfρηq orvoπcδξg, Παv. Λαμπριiκηq, orδryloυργdq κλπ. κλπ. 'oλor αυτof δrdo;rζαv τoυq δρ6μoυq 1oρεriovταq uπ6 τoυq' {xoυq τηζ τηζ πfπιζαq rιαt τoυ τoιiμπαvoυ, 11oρεtiovταq 6λor ξeyωρroτd., πετα11τιi τραγoιiδΙα τoυ 11oρoιi, σαv vα foαv ι5λol κoρυφαfor κυκλrκoιi xoρoli. 'Hταv καταπληκτlκli η εμφιivrαli τoυg καr Θυμ6μαr πωq, μερtκdq φoρdg τoυq κdλεoαv κα1 μετdα;ov oε αvιiλoγεg δημιfoιεg γloρτdg αυηv AΘ{vα. -Eξω απ' τlg αvδρrκdg παρdεq μiρlζαv κovτd ο' αuτoιiq γιrvαrκεfεq παρσεq με παληfq γιrvαrκεfεg evδuμαofeq. Πeρvorioαv αuvταγμdvεg κt' αuτdg, σEoυξ δρ6μoυq τραγouδr6vταg ιiλεg μαζf, τραγoιiδrα τoυ τpαπεζrori παλαrd. Συyμldvωq εo1(ηματfζovτo κl ιiλλεq παρdεq { μeμεvωμdvor, μαακαρεμdvor αvdλoγα με τη

φαvταofα τoυ καΘdναq, d.λλoι vτ6μrvα κr dλλoι παρroτdvovταg, καr δrακωμωδoιivτεq δrιiφoρεg κωμrκdq καταoτd.oειg ακ6ρπrζαv τηv ευΘυμfα. Στov καlρ<i μoυ εf;αv τo ρεκ<5ρ 2 αγριiτεq o Nlκoλιiκηq o Koρδovoιiρηq μαζri μe dvαv ιiMo μdvrμo γdρo αιivτρoφd τoυ, ΙΙoι, τoγ ξε1vr5, {ταv vτuμdvor ιiλλεq μlovldq γrατρof τηq παληιiq επoyriq, κr ιiλλεq φoρdq o dvαq παρfoταve τo φωτoγριiφo κr o dMoq τη φωτoYραφlκd μηxαvti, φωτoγραφfζovταξ τoυζ πoλfτεq τηq εκλoγriζ τoυq,, μs τα oπfoΘrιi τoυg,, αηκc5vovταg, τo μαtiρo παvζ κr d1ovταg αυη Θdαη τoυ φακoιi μrα μεγd_ ξ κωμlκri μιiακα. T6τe o Ewoφrivταq o Koυλoιiρηg ειiρrακε κιiΘε μlo_ vrd, πρωτ6τυπεq κω παvdξυrrvεq δlακωμωδrioεrg, vτυμdvog με τηv αvdλoγη επrτυxημdγη μεταμφfεαη κλπ. κλπ. Α*6μη καl γuvαfκεξ,, volκoκυρdg', dπωq καr μrα 1ovδρ{ κιiπωg Yρηd η Kuριi Mπoιioω, ατov καrρd μoυ, dδrvε με τηv παρdα τηq καλoμελετημdνα αυτoη1dδlεg κωμrκdq ακηvdg rατρrκ{q εξετdoεωq, πλαvoδfωv oδovτoΙατρι5v κλπ., μe dvα ειiΘυμo δrdλoγo, καΘ6λoυ xovτρoκoμdvo καr πιiρα πoλιi dξυrrvo. 'oλor αυτof γriρrζαv δυo, τρεrg, c6ρεq και δev κouραζdvτouσαv πoλιi γrατf Θα επαvαλιiμβαvαv τ1ζ φlγoιiρεg τoυζ κα1 τα γλ6vτια τoυq Kω τηv επoμdvη ημdρα τηv KαΘαρ6 Δευτdρα πoυ liταv η κuρfωg απoκρη6 oτo Nηαi, μoλov6τ r oαρακooτ rανri. To βριiδυ τηq Kυρlακιig μετιi τo φαγoπ<iτr ατo oπfτr, o κdαμog dκαvε περfπατo στrq' Yεlτovrdg. Σε ιiλεq τrg γεrτovrdq, 6πoυ εf;ε μlκρli πλατεroιiλα, oτoλrαμdvη με xρωματlαεdg γιiρτrvεg αΙμαrofλεq αvdβovταv φωτldq δfπλα εf1αv κατεβdoεl τραπfζια oτo δρ6μo, με μεζdδεq καr κραof Yrα vα καταvαλωΘoιiv καr vα μηv υπdρ1ouv τηv αρ11li τηg oαρακoαε{g πoυ ξr1μdpωvε. or περrπατητ69 εκαλoιiγτo αrα τραπdQα, 1αrρετrc6vτoυσαv, τραYoυδoιioαv,1dρευαv λfγo, γτiρω oτη φωτrd καr αuvd;ιζαv τηv

-91

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ περloδεfα τoυq μdxpt τo πρωf. Στrg τdτoιεg δημ6orεq γroρτdq oτo Nηof liταv <iλol σαγ μ1α καr μ6vη orκoγdvεrα, με εrλrκpfvεlα Ιζα1 "μπdοα". Η επιiμεvη ημdρα η Kαθαριi Δευτdρα {ταv η Πro φαvταxτερri εoρτα_ oτrκrf ημdρα oτo Nηof. Tα κofλoυμα στη Meααivη riταv ovoμαoτd' Γιατiλdγovταr oKoιiλoυμα, καvεf* μdxρι τc6ρα δw μπ6ρεoe vα δc6oη εξ4γηαη. ΠoMof πρoαπαΘoriv vα τα αυα;ετfoouv με τη λατιvrκ{ λdξη οuιπυιυs πoυ αημαfvεr κdτι μeταξri "αφΘoviαq" καr "τdλoq'", { Ρε τηv επfαηq λατrvrκ{ λdξη CoLUMNA πou αημαfvεt (κoλ(6vα". Πdvτωζ efvαl γvωoτli oαv πρoxρlστrαvrκrf μoρτli δrαοκεδιiαεωv καt γλεvτroιi με vηoτriorμα στηv εξoxri. (M6λjιoν Ylα μεταxρrατιαvrκri μoυ φαfνεταr).

Γrα τηv eπrτυ1fα τωv κoυλoιiμωv στη Mεoolivη dκαγαv πdvτα μεΥ6λη πρoετolμαofα τdoo o Δημoc doo καr or επαγγελματfεq με γεwαfo dραvo.

Kατιi τηv eoρτli αυτli η Meoαrivη γdμιζε κ6αμo.',Ηταγε εopταoτrκri εξιiρμηαη 6yr μ6vo τωv Kαλαματrαv6v καl τωv μipιο yωρlcδv, αλλιi κr απιi ιiMoυq Noμoιiq eoρταoτdq rjργovτo vα περdooιrv εδcδ τηv ημfρα αυτri. Eιδrκ{ επιτρoπli εξελdγετo Yια vα δrευΘfvη τrg εoρταoτrκdq

Mlo φωτoγρoφiα τηg μπdwαq τηg Φilαρμovrκ{q Eτolρ[αq αrο 1923. -λoκρ(vorπol ol'Λαμπρ6πouλoq Π6τρoq κol Πov. Ψυ1oγr6πouλoq, B-αo. Ψεlρfq, Bαo. ,"oρδf '6'Ξ τ6κηi κρoιπliρηq, Περlκr. Aργυρoπov6γog, Kαραπατ6o'g, Tolτoμεv6αg, Toiτoυρog, '(αιiιilg καl ol μετ6πεtτα αρχlμoυolκoi Γldwηq Ν6oooq καl Πov. Δρoσλlαq'κ.rπ. o'οκωvαi. ΔlευΘυvrdg {ταv o lτoλ6q Aρ1lμoυolκ6q Mπlφ6ρvo, μετ6πειτo ΔlευΘυvniξ τηq Φiloρμovlκ{q τoυ Δ{μou AΘηvofωv.

-92

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗΝΗΣ εκδηλc6αεrq, τo oKoμtτdτor, τo oπofo φrλoξεvoιioε rδrαfτερα τoυq επf-

σημouq επιακσπτεq τoυ στηv ξιiλlvη εξdδρα πoυ εf1ε φτrα1τεf oτηv πλατεfα. Tηv ημ6ρα αυτr| or κεvτρrκof δp<iμor καr rδfωq αυτof πoυ ef1αv κατειiΘιrvα ΙΙρoq τo "AρYααυηρd.κr" εfxαv oτρωΘεf αραlιi με αμερτldq. Σε πoλλd κεντρrκd αημεfα τηq π6λεο19, κuρfωq dξω απιi oμιiδεq καταoτημdτωv, υπliρ11αv τραπdζlα ατo δριiμo με πrdτα φoρτωμσνα με δrιiφoρα oαλατrκd, μαρoriλlα, κρεμμυδιiκrα, τoυρord, κoυκιd, απ6ταεq (πrπεριdζ), xαλβd, ταραμd, xταπ6δr βρααιιj καr dλλα vηoτ{orμα, κραof καr λαγdνεg. or καταoτηματιiρ11εg, καλoιioαv τouξ, πeρπατητdq γvωoτorig' κι αγvcδαuoυq vα πιiρoιrv μεζ6 καr vα πloιrv dvα κραof Yια τo καλιi, vα ευyηθoιiv Kαlvα ouvεfoouv τηv περιoδefα τoυg. H Φlλαρμovrκri τrq δυo αυτdg ημdρεζ αυηv "εξdδρα", dπαrζε αoταμ6τητα τpαYoιiδrα τoυ;oρoιi, φoρcδvταq τη μεγιiλη oτoλ:i τηq, καr κιiΘε παρdα φρι5vτrζε vα εξαoφαλfoη τα 6ργαv6 τηq. Kαρdκλeq riταv απλωμdvεq, στo δρ6μo o'ιiλα τα κdvτρα καr riταv γεμdτεq κdoμo. Στrq πλατεfεg υπliρyαv διαρκcδq πoλλof κυκλrκof yoρof κα1 τo κdφr riταv πdvτoτε ζωηρ<i. oι φoυoταvελιiδeq μe τΙξ πfπlζεq Kαt τα τoιiμπαvα Kαl ol διιiφoρεζ μασκαριiτεg, η περfφημη γκαμ{λα, τo γαΙταvιiKl με τα αλoγdκrα, dφrππεq αvαπαραστιio'ειq βλαy<iγαμoυ με πdvω απ6 20_30 πρ6oωπα, oμιiδεq πoυ παρfαυαvαv δrιiφoρεq κωμlκσq καταoτdoεrq y5ρrζαv δlαρκc6q 6λη τηv π6ξ. To κραoζ or μπripεg, oι φωvdg, or σsρπαρτfveg,, o 11αρτoπ6λεμo9 τα γdλlα Ι<.αl τα τραγoιiδrα dδrγαv μεYdλη εoρταoτrκri φαoαρfα. ol δρ6μol πρoq τηv "κρεμdλα" στo (αρYαστry>dκr" {ταv πιo πoλιi κατdμεoτor κ6η:oυ. Eκεf oτo αργαoτryldκl τρrμiρrζαv τα ,,περfπoυλα" τηq κρεμιiλαq. Nτυμε'vol σαv Toriρκor καt μouvτζouρωμdvor, παρfαcαvαγ τoυq αραπιiδεq τoυ MπραΙμη. Aρπαζαv τιiyα αγριeμdvor dvαv απ6 τrq παρdeq πoυ περνoιioαv, dvτρα li γuvαfκα KαΙ τov τραβoιioαv πρoq τηv κρεμιiλα πoU εf1ε oτηΘef oτηv παληd τηq Θdαη 6πωq αεα 1825. o κ6αμoq γελoτ3oε γεμιiτoq κσφr. Στηv κρεμιiλα πεpfμεvε o γdρog πoυ εixε τo πρ6αυαγμα στα περfπouλα vτυμdvoq κr αυτdq με τo κ6κκrvo φdoι, μouvτζouρωμdvoq κλπ. T61α παρfoταvε τo MπραΙμη. Διdταooε vα Κρεμαoτli αμdoωq o κατdδrκoc. (Στlq yuvαfκεg 6βαvαv παραμdvεq oτo κdτω 'Eδεvαγ or βoημdρog τωv φoυσταvr6v Ylα vα μη φαfvovταr τα π6δrα). (μεθυαμdvor αuvriΘωq) απ6 τrq μαα11ιiλεq Kαr τραΘof τov κρατoιiμεvo αliκωvαv Tov τo oκorγf. μετdωρo πdvω απ6 4 μdτρα, sv6 τα βoιioαv καλαμπoriρtα καr τα αΘcδα πεrρdγματα 1αλoιioαv τov κ6qro. o MπραΙμηq rζω o1 Yραμματrκof καr βoηθof τoυ, ρωτoιiσαv KωμrΚιi πρdγματα τov κρεμασμ6vo. ΓΙ.y. "Tl δoυλεrιi κdvεrg,;" Αμα riταv επαyγελματfαq αuvdyrζαv τrg' αvακρfoειg: "Zνyι6ζεlq πριioβαpα { ξιiγκlκα;" ri "γlατf vερc6vεrg τo γdλα;" κλπ. Aμα {ταv γr_τvαfκα: "Tov ακoιiq τov dvτρα

-93

σoυ;>

Ιil επαKoΔoυUoUσε

εγaq' oΙαΔoYυq' εξUrΙvυξ ΙΙυU υδ'ιΙvυ

κ6qro vα ξεoπ6η oτα γdλrα, πoυ τελεfωvε με τ1ζ τελεuταfεg ερωτrioεrq: \rα oε ξeκρεμιiσoυμε;> "Π6oo κραof κερvιiq Yrα To dΘlμo αυτd εη1αρroτofoε πoλιi τoυq κρεμαζιiμεvoυζ, Ιτoυ τo ef1αv γrα γoιiρr κr εκδ{λωvαγ τηv εu1αρfoτηαli τoυg,, επrμdvovταξ' dξω απ' τo κdρααμα μe τo σxετrκ6 μεζd πoυ dπrvαν μαζri vα δεyτoιiv λfγα μlriματα γrα δr5ρo, πριiyμα τo oπofo απηγιiρευε o καvovlηΙdq τoυ Koμιτdτou. Στrq ημdρεξ μoυ αξfωαη να κιivη τo Mπραiμη εfyε o Γερo Koιiτpog, o oπofog κα1 τα κατ6φερνε Θαυμιiorα ατηv εvιiακηση τoυ p6λou τoυ. Στo μdρoq πou ατrivετα τι6ρα η "κρεμdλα,, εf11ε, dπωξ λσve, αrηΘεf μ6vrμα 6oα dκαvε oρδf oτo Nηof o Ιμβραriμ Παoιiq. Kρdμαoε εκεf πoλriv κιiαμo καr πoλλof dγouv γριiψεl α1ετrκd, o Tραuλαvτcrivηg, o Γofvαq κλπ. To dΘrμo αυτιi αυμβoλfζer τo τραγlκd αMd καr κωμrκ6 μαζf κρdμαqμα μrαg γρηιiq, τηq Kυριi Συκofq, η oπofα εξiγηoε μεΘυαμdvη, 6πω9 liταv αuv{Θωg, dvα <iverρo τoυ lμβραriμ, dπωg τo {Θελε vα oτdρξη η εMηvrκιiτατη ψη1oriλα τηξ Yρηdζ. Mrα παvτoμfμα τηg oκηνtig αuτrig, ωραfα ακηvoΘετημσvη, Θα riταv σvα πoλιi αξ16λoγo Θdαμα. Η φrdoτα τηq καΘαρoδευτdραg oτη Mεoorivη με μoυσlκdq καr 1opoιig, τελεfωvε μετd τα μεoιivυ11τα τηg ημdραg αυτlig. Tην επoyli αυτri καvefq δεv πειvoιioε. Tlq μoρτdq καr κυρfωg ΓΙιiη1α, Χρroτoιiγarvα, δεκαπ6vτε Auγoliαεoι, κα1 τιξ Απdκρηεq, ακ6μη κα τrζ Kυρlακdq <ioοr εfγαv τov τρ6πo τoυ9 καΘc6q, καr o "φrλdπτω1oq αιiλλoγoq Kυρrcδv,, δεv παρdλεrπαγ vα εφoδιdζoυv αρκετd τrq orκoγ6_ vεrεξ πoι, εf;αv φτωyιiτερα orκovoμrκd μdoα, καr δεv υπriρyε πoτd παρeξiγηoη ri ακαταδεξfα. To μ6vo κακι5 τiταv, απdvro dμωq τcδρα, or καυγιiδεg καt'καμμrιi φoριi ol φιivol πoυ γrvdvτoυσαv πdvτoτε ti γtα λ6γoυq τlμΙiζ { γrα πρooβoξ oτo φιλ6τlμo. Φdvoι Yrα orκovoμrκdq δrαφoρdζ rioαv αr:αvrdτατor. Mετιi oι orκoγdvειεg oυμφrλrωvdvτouoαγ, δι6τr o φoνηιig αv δεν riταv αvιiπαντρoζ υπεxρεc6vετo να π6ρη γιrvαfκα τηv κ6pη { τηv αδελφli τoυ φovευΘdvτoζ, ri εYdvovτo ouμπεΘερlιi μdoα ατo dμεoo ατεv6 πeρlβdMov τoυg. Ξε1ωρroτιi o Nιfμoq dκαvε τη δoυλerιi τou. 'Αλλo dΘlμo riταv or μopτdg τo βριiδυ τηq παραμovriq τηq Πpωτoμααπ' τlg, γrιiq,, τα παξιi .αvΘεoτriρtα> τωγ αρ1αfωv, με τα σEεφιivlα ξω πeτoιiπoυ τηγ τηgπρc5τηqMαρτfoυ, διiyτυλα αυα κλωoτri π6ρτε9, τηv τov Koριτσlr6v, τωv σαv τηv πρωτoμαYld, τrg, γroρτdq "κλεfδωvα", τα κdλπα, καr dξυrrvα πoMιi αΘω6τατα ξεγελιioματα τηq πρωταπρrλrιiq με πρo παvτ6q or φωτrdg αεlζ αυλ6ζ τωv εκκληorciv αrη γιoρτri τoυ αγfoυ τouζ με dρανo ri κλεψldq ξιiλων υπ6 των vεαρriν, απd τα γεrτovικd απf_ τrα κλπ. Eκεf κρατolioε 11oρι5g υπαfΘρlog 6λη τηv νιi11τα. Kατιi τηv Eθvlκli εoρτd, εξι5v απ6 τrg, παρελιioeΙq τωγ μαΘητcfv καr

-94

ΙΣΤoΡΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ τov παvηγ'ιrρΙκd πoυ dβγαζε απd τo μπαλκ6vr τoυ Γυμvαofou o Γuμvαordρxηζ, τα μιicrκoυλα πoυ dρρlyvε o Δ{μog rrα1 τηv πeρroδefα τηq

Φrλαρμovrκ{q, dκαlγαv τo βριiδυ κα1πυρoτεxvriματα.-Στηv επoyli μoυ τiταv α' αυτd dρroτog τεγvfτηg o ΔημooΘdvηq Γυφτιiκηq, ,ro, εηiri""ργoιioε δrιiφopεg εκπληκτrκdg φrγofρεg. Kιiπoια φoρα π|oτlμηΘηκε γiα πoλrτrκoιig λ6γoυ9 αvτ' αυτolj o μαραγκ69 Zαφeιρdκηg ooιοq *r; orioq αMιi πoλιi κατcδτερoq τou ΔημoαΘdνη. Στα βαφτfαrα, μετd τηv τdλεoη τoυ μuστllρfoυ, o voυvdg dβγαrvε πdγτα αυηv π6ρτα, dπou liταv αuvαyμdvα τα παrδιiκrα τηq ouvδrκfαq, καr dταγ τov dβλεπαv φ6vαζαv 6λα μαζf: "Αξloζ _ πdτατα,. Kl αυτ6ξ dβγαζε απ6 τηv τofπη τoυ γoιiφτεg γαζdτα κ'αr τα πeτoιioe ατov αυλ6_ YUρo τηq εκκληorιig, 6πoυ τα πλ{Θη τωv μrκρc6v πoυ πeρfμεvαv, oρμoιioαv πρoαπαθr6vταq να αρπιiξouv 6oα oμαρτυρrdτrκα,i μπoρoιioαv περrοo6τερα. Tα μlκρd { αδιivατα παrδιiκrα τα φc6vαζαv καr τδυg dδl_ vαv ξεyωρroτd την πεvταρoιiλα, τo 1dλκlvo δiλεπτo li μovdλεπτo. irγ_ p6vωq ιiMα μεγαλιiτερα παlδιιi πoυ εf;αv πεπofθηαη-oτηv ταγliτητα τωv πoδrc5v τoυg περfμεγαv καραofλr vα πρωτακoιiooιrv 6roμo, ,ro, "o vα τo διiΘηκε καr dτρexαv αuvαγωvrζdμεvα πo16l Θα πρωτoφτιiαη πεΙ oτη_ λε;oivα πoυ περfμεvε αεo σπfτr, Yrα vα πdρoυv τo αoημdvro φριiγκo (απ' αυτd πou εfyε ouvιiξεr η μητdpα απ' τ' .ααημc6ματo,, μωρoιi). Tα oταυρouλdκrα καt τα dλλα αvαμvηαυrκιi.roo δδor-αr "o, oliμερα ατα βαφτforα, τ6τε rioαv ιiγvωoτα. Στoυq γιiμoυq δteτrylεfτo τo do;r1μo παλα16 dΘlμo τηq παρΘεrroφΘoρfαq κατd τηv δrdρκε,α τoυ γαμriλιou τραπεQori oτo_ oπfτr τou Yα_ μπρoιi, or δe τoυφεκldg καΘηαuyιioεωq πoυ dπεφταv πdvτoτε, dπαrρvαv τηv απdvτηoη μdoα ατη vιi11τα απ6 τo oπfτr τηq vιiφηζ, dπoυ δrεακdδαζαv εκef καr τρωγ6πrvαv or σιΙγγεvεfq τηq. Η vri_φη-'μετd τo γιiμo πliγαrvε πeQi με τo γαμπρ6 εv πoμπri απ6 τηv εκκληciα oτo vdo τolg απfτt. Πpoηγεfτo ouv{Θωq o oρYαvoπαfκτηq πou dπαrζε Φαv γαμriλlo σκo_ πd. or αυvoδεfovτεg τη vιiφη αuyyεvεfg τηq μdμll τo vdo iηi oπfτl wρrζαv 6λol oτo πεΘερrκ6 απfτr τραγoυδr6vταq (πroτρ6φια). Tα πρorκlιi φoρτωμΦα oe κdρα, κoυβ6ρτε9, dπιπλα, ρoηα κλπ. μαζf με τα δοiρα, πεpvoιioαv απd τo dvα oπfτι ατo dMo, μ6oω τηq πλατεfαq. o κouμπαρoq μofραζε καr στouζ γιiμoυq καr σEα βαφτfolα δ16ρα αroυq κovτrvofg ouγyεvεfg μεταξωτιi μαvτ{λtα. Στα γαμ{λrα τραπdζlα γtα v, ανofξr1 τo κdφι περιoo6τερo, dπrvαv 1αrρετrαrriρrα "κoυπdρrα) Yeμdτα κρααf. o γιiμoq γrv6ταv πdvτoτε με ouvorκdαΙo καr εδfvετo αuμπεφωvηrσ_ vη πρofκα. Πρo τou γdμoυ or vεdvuμφoι riταv σUYKρατημdvor oτη ζω{ τoυξ, Kαl γrα τoιiτo τ' αvτρ6γuvα liταv π6ρα πoλιi ψιryrκ6 wωμ6vα, πdvτoτε μovolαoμdvα μ6μlr Θαvdτoυ. 'oταv π6Θαrve καvεfq6τ1 6ρα καr vα riταv, dαπευδαv καr yτuπoιioαv

-95

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ πdvΘrμα επf r6pεg τlq καμπdvεζ τoU vαoιi τηq εvoρfαq τoυ oπo1oυδ{πoτε Θαv6vτoq. Tα αβdφτlσEα παιδdκrα δεv τα dΘαβαv στo vεKρoταφεfo, αMιi oτηv μlKρli εκκληooιiλαAγfα Σωτ{ρα τηqMεταμoρφcδoεωg,), πoυ βρrακ6ταν πfoω καr λfγo πro πdρα απ<i τo "Δημιioto AγρoκliπΙo), ΙΙoυ lδριiΘηκε oτα τελευταfα τηq tατoρoriμεvηq περrιiδoυ. o vεκρ6q μετε_ φdρετo απd φfλoυq τηξ, olκoYeνefαq, κατ6 τηv κηδεfα πεζri μdμ>t τo

vεKρoταφεfo, πdvτoτε με ξσoκεπo φdρετρo, καr ακoλoυΘoιioε πdvτoτε πoλιiq κdαμog. To βριiδυ εγdvovτo τα τραπdζια τηζ 'παρηγoρlιiq". ΣuvηΘdαcατα dταv η olκoγdvεrα dκαvε τo τρrriμερo ri τo oκτατiμερo μvημdouvo τou vεκρoιi τηq, dφτrαyve κr dvα μεγιiλo καλιiΘl "orrερvd" (κ6λυβα) παραπdvω, κr 6rα καλιiΘr μrκρd ψωμdκrα, τα oπofα, μrκρof αυγγevefg τoυ νεκρoιi περrd<ρεραv στoυζ δρ6μoυq αrα μαγαQιi pηq αγoριiq καr ατα ydvrα, 6πoυ τα εμofραζαv αtov κ6αμo καr o καΘdvαq παfργovταξ, ευλoγoιioe τo vεκρ6 με την ευyri "οηγ1ρρεμdvoq vα εfvαt". Kατd τlg ovoμαoτrκdq γroρτdq', τo oπfτr τoυ εoρτιiζovτog,, δεv eδd11ετo δ16ρα απd τoυq, επrακdπτεg,. AvτfΘετα, πρooεφdρεvτo eκef στouq, επ1oκdπτεq η ΙΙατρoπαριiδoτη κoμπ6oτα τρrαvτdφυMo, αoυμιiδα, Koυραμπldq KαΙ ΙΙ0τ6, 4νεζ6cκαr κραof. or φfλor πoυ καl πoυ dβαvαv καμμιιi "παδdλα Ψξτ6" αιo απfτr { oε καμμ16 ταβdρvα καr γλwτoιloαν (τα γvωαυd (τσlμπoιiσια', πoυ δεv εfvαι δrαφoρετrκ6 απd τα λeγ6μεvα oυμπ6orα, τωv αργαfωv). Aμα τo γλdvτr παρετεfvετo καr κατd τηv επ6μεvη ημdρα, or αuvδιαακεoδιiζovτεq φoρoιiσαγ στo κeφdλr τιg doπρεg πετodτeq τoυ φαYητoιi πoυ τrg, dλeγαv .φακ16λrα,. Η orκoγεvεlακli παrδαγωγrκ{ αυτdv τov καlρ6 εf11ε δικ6 τηg αιioτημα. Στo απfτr τo παrδf τo αγαπoιioαv πoλιi, αλλιi δεv τoυ dδlvαv αdρα. Θ' ακoτ5g μdvo". Δεv τo παf"Aμα μrλofv or μεγιiλor δε Θα πετιiγeoαl. vεuαv τo παιδf 6ταv riταv μπρooτιi. Toυ dδrvαv πdvτα δrιiφoρεg ηΘrκdg αυμβouλσq. Δεv υπliρξε πατdpαg πoυ vα μηv αuμβofλευε τo γυι6 τoυ καr μητdρα τηv κ6ρη τηq. oι αuμβoυλdg απdβλεπαv πdvτα στην κorvωvrκri ευoτιiΘεrα. 'oταγ περvoιioε oπorooδriπoτε Παπ6q, τα παrδld dτρεxαv vα τoυ φrλrioouv το yσρr, αυτ6ζ τoυg, καλoμfλαγε, τα ευλoγoιiσε Kαl εf1ε πιivτα oτηv τodπη vα τouξ, δcsoη απιf dvα κoυφdτo. or παρεκτρoπ69, *o' o' ατfΘαoor ετrμωρoιivτo με ξιiλo, οτo απfτr Κα1 στo η1oλεfo. o (εξαfρeπατdραg δεν αvεy6ταvε 6μωq vα τoυ δεfρη ιiijιoq'-τo παrδf τoυ, Δ,io*αλo καr τo Δηroτrκ6 Παιδovιiμo). o Δημoτrκ6q, oη dκαvε γro "o ,rαrδov6μoq δlαλεyτιfg ηΘrκιiq ιivΘρωπoq, γτ5ριζε αoταμιiτητα ημdρα vιiγτα τηv-π6Μ,-λφrερωμdvoq, στo dργo τoυ. Miloιioε dλλoτε με τo *oιο ,ιιιo"ε με τη β,εργ" ΠαρακoλoυΘofoε τα πdvτα καr μdΘαrvε τo *oer"r *α, παρεrdβαlvε. Auτof πoυ τov διc6ρrζαv oτη Δημαρfα φρ6vτrζαv vα εfvαr καr παMηκαριig' Tα παιδrιi τov dτρεμαv' Στo η1oλεfo τoυ' παρακoλoυΘoιioε τo παrδf o Διiακαλoq KΦ τη γwrκri σιΙμπερ1φoρ6

-96

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ To ιiαγημo riταv ιiτι εf1αv επlβιiλεl oτη δrδαακαλfα αντf τηq oμlλoιiμεvηζ τηv αρyαiζoυoα γλcbαoα, καl τα παrδ16 δεv μπoρoιiσαv vα μιiΘoυv γρ6μματα. Tα πro πoλλιi εγκατdλεrπαv τo Δημoτlκ6 ωg nαvεπiδεκτα μαΘrioεωg", καt dMα βαρldvτoυoαv Kαl dκαναv ακαotαρ11εfo (καvdvl). Η κorv{ yvc6μη δev απoυofαζε απ6 τηv αvατρoφli τωv παrδrι5v Kαl τo παrδf ελιiβαrvε πoλri υπ' 6ψrv τoυ τηv κorv{ Yv6μη. Aπ6 τrg ιiλλεq κυρrdτερεq εΘrμrκdq oρτdq, πρoεξiρ11ε η επlβλητπri λlτdveυorq, τηq εtκ6voq τηq Παvαγfαg τoυ Boυλκιivoυ, απd τo MovασEΦl τηq lΘc5μηq oτη Mεoαliγη Ιζα1 τ' αvdπαλtγ. Mdμ>ι τηv Αγfα Παραoκευrf τηq Παληιiq βρfσηq τηv dφερvε αυo oακκoιiλr ιiλη τη vri1τα dvαq vεαρ6q, πεζoδριiμoq _ καλ6γερo9, κατdκoπoq r<αΙ καταακovrαμdvog,, δrαρκcδq ψ6λvovταq ιiμvoυg. AκoλoυΘofoαv πoλλof κdτorκor τωv yωprcδv απ' 6πoυ περvoιioε, καΙ ΙΙρoηYεfτo dvαq ιiMoq καλ6γερoq πoυ κρατoιioε πdvτα αvαμμdvo τo καvτriλr. Στηv Aγfα Παραoκεuli dξω απ' τo Nηof πρωi_πρω1περfμwe;rλlιiδεq λαιiq. Nηorcδτεg, Kαλαματιαvof καr ιiMoι απ6 τα κovτιvd yωρrd, καr απ6 εκεf μdoω τηq Κwτprκ{q KαΙ τηξ Kιiτω Πλατefαg εγdvετo η μeYdλη λrτdvευοlq μdμ>l πoυ η εrκ6να απετfΘετo ατo Nα6 τηq Zωoδd1oυ Πημiq αcηv Παvηyuρfoτρα. Kατd τo δrιiαcημα αuτιi μdoα oτηv π6λη τηv erκdvα dφερε oτα 1dρtα o fδrog o ηγoιiμεvoq τηg Movriq τou Boυλκdvoυ, πρoηγoυμdvoυ τou Mητρoπoλfτoυ καl περlοτoι1rζoμ6νωv dλωv απ6 δεκιiδεg rερdωv. Πro μπρooτdβιiδrζαv τα λιiβαρα Kαl τα φαvdρrα, or αυαυρof rζαι τα εξαπτdρυγα τωv Nαr6v, καt μετd or Φrλαρμovrκdg, καr or ψαλτιiδεq. Πfoω απ6 τoυq Kληρlκoιiq ακoλoυθoιiσαv o1 Aρ11dq, o Noμιiρμ1q, or ΔrευΘuvταf τηg Aoτυvoμfαq, or Δiiμαρ11or καr τα Συμβoιiλrα, τα πρoεδρεfα τωv Σωματεfων, (or oημαfεζ τoυζ πriγαrvαv μπρo_ oτιi) κλπ.'Evα τμliμα oτρατoιi απ6 τo 9o Σιivταγμα με τα 6πλα τoυ καr γωρoφυλακ{ περιτρryιiριζε τηv κυρfωq πoμπli καr ακoλouΘoιioε πλ;i_ Θoq τερdατro κ6oμoυ. H Θρηoκευτlκri εoρτrj κρατolioε 7 ημdρeg. (Kαμμrιi φoρ6 εδ6yετo τo Hγoυμεvoαυμβofλro vα γfver καr παρdταoιc' 2_4 ημερ<6v). Kατ6 τo δrdαcημα αυτ6 ouvdρρεoγ πρoσKuvητdq απ6 6λη τη Mεooηvfα, και εγfvovτo δlαρκc6q λelτouργfεg, μdvo μe κληρlκo6q_καλoγ{ρoug τηq Mov{g. Mετιi τηv πdρoδo τωv 10 ημερc6v η Erκdvα επdoτρεφε oτη Movri τoυ Boυλκιivoυ, (απdγευμα αuv{θωq dφευγε, με η1εδι5v τriv fδrα λαμπρdτητα λιταvεtioεωg μdμlr τηv Aγfα Παραακεu{). Kατd τo δlιioτημα τou δεκαημdρoυ τηg Θρηακευτrnig γtoρτliq ετελεfτo καr η μεYdλη εμπoρoπαvliyυρη τoυ Nηαrof. o xc6ρog dξω απ6 τηv ΓΙαvηyυρfπρα liταv γεμιiτog απιi εκατovτ6δεg "μπαpdκεg", π6λ19 oλ6κληρη απ'αυτdg, πoυ εf;αν εκτεΘεrμ6vα καr πoυλofoαv κdΘε efδoυg πρdγματα, υφιioματα, dτorμα ρoιiyα, παπoιiτσtα, ψιλtκd, εiδη επlπλc5σεωζ; παrγviδrα, yυαλrκιi, 1αλκc6ματα, κoαμliματα, Kαl γεvrκιi κdΘε

-97

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ εfioq εμπoρειiματoq πληv τρoφfμων. 'Eμπoρol Nηolr6τεg, Kαλαματrαvof κt' απ' dλα τα μdρη τηq EMιiδoq μdxρt Θeooαλovrκεfg, αuvαγωvζovταv πoroζ Θα ξεπoυξoει. Δrαλαλητdg, κoυδoιivεg,, oφυρf1τρεg, φωvdg, 1αλoιioαv τov κ6αμo πoυ σιryωσErζdταvε κι' dλo αvαvεc6voταv. Tdτε δεv ξε γfvεr ακ6μη τo μπεζεαυ6vr. Στo voτtoαvατoλrκιi;16ρo σξω απ6 τov περfβoλo τoυ γαoli σε μrα τεριioτrα dκτααη riταv μερrκdg μπαpιiκεq _ ταβσρvεg, Kαl καφεvεfα καr εv ouvε;εfα απλωγdταv τo εκτεταμdvo ζωoπαvliyυρo πoυ πoυλoιioαv, 6λα τα εiδη τωv κατoικrδfωv ζc5ωv καr πρo παvτ6g β6δrα, 6λoγα, πρ6βατα κλπ. Moλovdτr {ταv μεγιiλog o 1c6ρoq τoυ ζωoπαvliyυρoυ, η1εδιiv πdντo_ τε δev yωporioε καl σαv παριiρτημιi τoυ riταv o 1c6ρog τoυ μ6vrμou Σαββατrιiτrκoυ παζαρrof πoυ γιvdταv oτηv πρcδηv πλατεfα αλωvfωv, κr' αυτ6q γεμdτoq. Στlq ταβ6ρvεζ τηq εμπoρoπαvliγuρηg, αvιiμεoα στoυξ, πoMoιiq dλλoυg Θoριiβoυg dπαrζαv Kαl σιrμrρoτliματα λαiκ6g oρΧtiστρεξ καt κdΘε απdγευμα η μπdvτα τηg Φlλαρμovrκtig,, με τov Ιταλ6 αuv{Θωg αρx1μoυσrκ6 dλor μe τηv αεoλri τηv επfαηrη αvεβααμdvol στη φωταYωγημdvη"ηq, εξdδρα, dπαrζαν δrιiφoρα κoμμιiτlα απ6 μελoδριiματα, Xαλiφη τηq Bαγδιiτηg, ΑΙvτα, κλπ. ιi κλdφτrκα, καλαματrαv6 κλπ. To αvατoλrκ6 μdρoq τηq πλατεfαq, 6πoυ τt6ρα τo κτfρro τηq Eθvκ{q Tραπdζηq riταv γεμιiτo απd τoαvτriprα Θαuματoπorc6ν καr -περfεργωv Θεαμdτωv 6πoυ κdπoloq dξω απ' τo καΘdvα,11τυπc6vταq τηv κoυδoιivα, ξελαpuyγrαζ6τανe: "Eδc6 κιiρror βλdπετε, τηv "αo16ματoζ κeφαλri" ri "Περdαυεvα δεfτε τo γoρiλλα πoυ μrλdεr vα odg εrπri d,τr Θdλετε vα μdΘετε" { "Eδ6 η γυvαfκα βιiαq, κλπ. κλπ. Tιiτε 6λα τα καφwεfα }<α1 τα ζα1αρoπλαoτεfα τηq π6λεω9, εf1αv αr{σε1 πpoεκτdoεrq oκrdq με ψαΘrd, τα περfφημα "ξdακrα" πoυ dαυηvαv πdvτα τo καλoκαfpr καr απ6 κdτω εf;αv απλι6oεr καρfκλεq καr τραπdζrα πoυ oερβfρrζαv τoυq πελdτεq. Kιiθε απι5γεuμα dξω απd τo τελεvταfo Δημoτrκιf μαYαζι voτfωg τηg εξdδραg πρog, τ' αλr5vrα πoυ riταv καφεvεfo καr σEo κdτω μ6ρoξ τηξ Kdτω Πλατεfαg 6πoυ βρrακdταv τo καφevεfo Πdτρoυ Γuφιdκη αυηv επoγli μoυ, efyαv ξεyωpfoεr μεγιiλoυg γc6ρoug, καr εf;αv αcrioεr εκεf oαvιδcbματα, πoυ τα dλεγαv "πd.λκoυg" κt' εκεf απ6vω {ταv αυη oεrρd καθrηr6ror oργαvoπαfκτeg yvωαυdq φfρμεq τηq επo1μig, πoυ τoυq εf1αv κoυβαλ{oεr απ' τηv ΑΘ{vα καr τραYoυδfαυρrεq KΦ xoρευταρoriδεq "πρrμαvτdvεξ" πoυ τραγoυδoriσαγ η μrα μετιi τηv ιiλλη καr yιiρευαv 1τuπcivταq με ρuΘμ6 τα ζfλlα πoυ κρατotiσαv στα 1dplα ltαl στα πιiδrα τoug. o xαiρoq {ταv περlφραγμ6rog μe λ6παvα καr μd<rα {ταv απλωμd_ vεq καρdκλεq, dπou or πeλdτεg dπrvαγ μπtiρα li ιiMα πoτd, καφξ γλuκιi κλπ. καr riταv αvoικτιi μdμ>r τrq πρωivdg 6ρεq. Δev εfyε εrorτ{ρro παρd μ<ivo υπερτfμηαη αυα πoτd. Στηv κdτω πλατεfα oτo μεγdλo καφεvefo τoυ Mαofγη καl αργ6τερα

-98

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Pωμαvoιi 6παιζε Kαραγκr6ζηq με τoυζ παλαroιiq αvαvτrκατdσtατoυξ, καραγκroζoπαf1τεg Bαoftαpo, Πρεβεζιivo, Mfμαρo κλπ., με τραγoυδrαυli κιiπorov παvελληvfωq yvωαε6 Mιiρκo, ααriγκρrτo αrα κλdφτrκα { dπαrζε φαooυλri (Πααxιiλη) dvαg εξαlρετrκ69 παλαr6q καMrτdlrvηg o AΘαvαooιiλαq. 'oλor αυτof ol λαiκof καMlτdyν'εq {σαv πρ6γματr περfφημo1.

Στηv αγoρd εfyαv oτlioεr γραμμri δεκιiδεq πρd1εrρoυq πdγκouq πoυ πoυλoιioαv oε λαμαρfvεq, αyvfζoυσεζ (Youρouvoπoιiλεq" ξερoψημdvεq, καr 6λo κατdφΘαvαv απ6 τoug φoliρvoυg,, καlvofρrεg λαμαρfvεq πou γιv6vτouoαv αvιiρπααυεq, απ6 τoυg αγoραoτdq. Στo ψliolμo αυτ6 τηg, γouρoιΙvoπoιiλαg, oλιiκξρηq πdvω oε καλιiμlα, εfyαv απoκτrioεr εrδrκ6τητα ατo Nηof. Πoro {ταv τo μuατrκ6 τηq τdyvηg τoυq; ΠrΘαv6τατα 6τ1 6κλεrvαv τo φoliρvo με ζυμιiρr καr dβαζαv orγαvri φωτιd με κληματ6βεργεq. ΠlΘαv6v επεrδri τιirζαv τα 1orρrvd με λroκ6κr vα {ταv voσtlμ6τερα. Πιivτωq dπoroq d1εl φdεl eκεf τo ψητ6 αuτ<f Θα με καταλαβαfvεr καλfτερα. Mrα ιiMη μoρτd εf1αν τ6τε αυo Nηof τηv ιivorξr1 { τo φΘrv6ΙΙωρo. Tιq rπποδpoμfεq, πoυ γrνdvτoυoαv ατov ευρtiτατo 16ρo μεταξιi τωv διio πρoyωμdτωv τoU Παμfooυ δεξιi τηq αrδry:oδρoμrκ{g γ6φuρσζ "τoυ Mελdτη". Δlαγωvlζdvτouσαν εκεf καr επεδεrκvιiovτo τα καλriτερα ιiλoγα τηq vιiτrαq Πελoπowriσoυ Kαl dξω απ6 τα xρηματrκιi βραβεfα σEoυq vικητ6q, εγdvovτo Kαr αYoραπωξofεg. To 6λoγo τ6τb riταv 6τr Φμερα τo Ι.X. αυτoκfvητo. Mετd τα παρατρεξματα τωv αλ6γωv, (πoυ αυov καrρ6 μoυ liταv εκτ69 σιrγαYωνrσμoιi o "κoιiληq" (πoρτoκαλ6xρωμoζ) τoυ Σαμπαζlc6τη _ Aδαμoπoιiλoυ απ6 τα xωρrd τηq Bouφρd_ δoq), Ylv6vτo1rσαγ κα1 κωμrκιi παρατρεξfματα ιiΜωv μeταγωγrκc6v' ζc6ωv καl κυρfωq βooεrδc6v γαiδιiρωv, με επfoηg δ16φoρα 1ρηματrκd dπαΘλα. Tα πρανli τωv πρoxωμιiτωv τoυ πoταμoιi καr o εvδrdμεooq xc6poq γdμlζαv τdτε αvΘρcδπouq. Δεv Θυμιiμαr πωq πληlcδvovταv τα dξoδα αυτ{q τηg φιdαταg, πdvτωq δεv εfγαv εroιτriρro. Tα dΘlμα 1ζα1 or παραδ6αε19 πoυ αvαφdραμε liταv παλα16τατα. Σxηματfοτηκαv απd τα πρc5τα oΘωμαvrκιi μ>6vrα καl δι6Θe και ετryrofvτo πdvτoτε κιiΘε μl6vo καl καλιiτερα. Φαvτdζoμαr 6τr μ6ρoq αυτr5v Θα διατηpεfταr foωq καl στα oημερlvιi μ>6vrα, αoφαλ6oτατα 6μωq με π6ρα πoλf λlγ6τερo κdφr καr Θα τεfγoυv vα εξαλεrφΘofv. ΠoMιi foωg doβυ_ oαv κι'6λαq,. Me τα dΘιμα αυτd ol παληof μαq σUμπατρrr6τεg καταπoλεμoιioαv τo μεγιiλo εyΘρ6 τηq επαρxrακ{q ζω{q τηv πλ{ξη, πoυ εfvαr κoυρα<rτrκri επαvιiληψlζ, τωv oλfγωv lδfωv πραγμdτωv. 'Ιδrεg γαιρετoιiρεq, με τα fδrα λ6γrα, τωv αuτcδv πρooc6πωv, στoυζ αυτoιiq yc6poυq, or fδιεg μov6τovεq επαγγελματrκdq φρovτfδεq, τα fδrα καl τα fδrα. H δfψα τηg εvαλλαγriq τωv παρασEdoεωv, η εfooδog oε φαρδιiτερo κιiκλo κorvωvrκrig'

-99

ΙΣΤoΡΙΑ TΗΣ MEΣΣHNΗΣ επαφ{q, μαζιi με τΙq Kαλfτερεζ αvdσεrζ εfvαr dvα πoλιi επrΘυμητιf αγαΘ6 κr αυτd oδηγεf σ_Eηv ασEυφrλfα. Αv oργαvωΘ{ περroodτερη ευμιiρεrα

καr περroodτερα Θειiματα στηv επαp;fα, δεv Θα eξακoλoυΘ{αη η τdolg αυτri, vα επιΘυμotiv vα εγκαταoταΘorjν 6λoι oτηv AΘ{vα. ol παλαlof Nηorc5τεg με τηv εvdακηση τηq μεYdληq πoικrλfαq των παραδ6oειοv καr τωv εΘfμωv τωv, εfγαv καταφdρεr ιixr μιivov vα κdγοuv uπoφερτ6 τov επαρ1tακ6 τoυq βfo, αλλd καl vα αυρcioouv μrα rζor\rωvfαv ευκoλoβfωτo πoυ vα μorιiζεr με μrα φαρδεrιi αγαπηrdvη orκoγdvεrα.

ΓEΓoNoTA ΚAΙ ΦoP1ι{APΙΣΙιΙA THΣ ZΩΙtΣ ΓrPΩ ΣTA

1910

Kατd τηv αvαφερdμεvη πεpfoδo, 15 Mαioυ 1910, εμφαvfoτηκε oτov oυραv6 o Koμriτηq τoυ Xdλλεii κdvovταq τηv κιiθε 76 p6vlα περιφoρd τoυ μiρω απd τoγ {λro. (Θα ξαvαπεριiαη τo 1987). o Koμ{τηq αυτdq εfvαr o μιiνoq πoυ πληorιiζεr τη Yη κα1 πdvτoτε η τεριiατrα εμφιivlαli τoυ, oρατri με γuμv6 μdτr, κατατρoμoKρατεf τoυq αvΘρriπoυg. Mdoα oe 5_6 ημdρεq απ6 τ6τε πoυ πpωτoφ6νηκε, dφταoε αrlg 19 Mαtou 1910 vα

πξolιioη τη Yη στηv πro κovτlvti απ6oτααη τωv 23 εκατoμμυρfωv ylλroμdτρωv, εvc6 η αdραvτη καταφo5τεrvη oυριi τou, πληofαζε κovτιvdτερα, καλιiπτovταg dvα μεγdλo τμ{μα τoυ ouραvoιi. o κιioμoξ παρακoλouΘoιioε με Θαuμααμ6 καl αvηαη1fα τo φωτεrvdτατo αυτd μετdωρo Kαl ol Aαυρovdμor παρακoλoυΘcivταq την πoρεfα τoι, Kαl κdvovταg, διαρκc6q μετρ{oεrg,, dβγαλαν 6τr αiγoυρα η ouρd τoυ Koμ{τη oτo πdρασμd τηζ τo βριiδυ τηq 21 MαΙoυ ξr1μεριδvoνταq Θα καλriψη τη Yη καr Θα πιiΘη αoφυξfα κιiθε ov ΙΙoυ αvαrn dεr. or εφημερfδεq, βdζovταq περroo6τερη oιiλτoα dκαvαν <iλoγ τov κ6oμo vα κατατρoμdξη καr μ6vov o 'EMηvαq Ααcpoνιiμoq Δημriτρrog fuμv{τηq εδ{λωve eπfμovα 6τr κατιi ταg μετρrioεrq τoυ, δεv υπdρ1εr καvdvαq κfvδuvog Ylα τη γη, rrαr vα μηv αvηαη1εf o κdαμoq. Πoιog dκouγ,ε ιiμωg τ6τε τov Arμv{τη, με τov παvrκ<i πoυ εfyε επdλΘεl. T6τε η παρdδoαη λdεr πωq 6λη τη vιi11τα τηq 20 πρog 21 Mαioυ, 6λoq o κι5αμog dκατoε ιiγρυτrvoq oτo ιiπαrΘρo παραττΙρc5vταq τη φωτεlvli oυρd τoυ Koμ{τη. Kr ιiλλo πriγαιvε κα ζητoιioε κdπorov dλλo, γrα vα τoυ εξoμoλoYηΘΙi κdπorα yvωoτli li ιiyvωoτη αδlκfα πoυ τoιiyε κdvεr παρακαλr6vταζ vα τov αuyωρdαη εvr6 o ιiλλog τf vα κdvη, εvc6πιov τou Θαvdτoυ dδrvε κατ'αvdγκηv τη oυy;cδρηori τoυ, dλλoι εfγαv oφιiξεr τα γolρrvd τoυζ Ιζαr εfyαv oτρωΘ{ αrηv πoλυφαγfα Yrα γα πdvε 1oρτdτoι, ιiMor απαταλoιioαv τrq ζωoτρoφdq oτoυg oταιiλoυq τoυζ, Ylα vα yoρτdσoιry τα ζriα τouq γrα τελεuταfα φoρd, καr d.Mor τo εfyαv ρfξει αεo κρααΙ γ1α vα τoυq βρη μεΘuη.ιdvoυq o Θιivατog. -

'100

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ To πρωi 6μωq ξημdρωoε oμαλ6 6πω9, καr τ' dλλα πρωivιi καr or ξεvιi_ pηδεq doπευδαv καr oυμμdζωvαγ τα uπoλεfμματα απ6 τo νorκoκuρrd τoυq καταρc6μεvor (1oυγrιiζovταg) τoυq ooφoriq τηq επrατ{μηq ΙΙoυ τoυg εfγαv ξεoηκcδoer oτα καλιi καΘoιiμεvα. Tιfτε 6λor παραδεyιivτoυααγ: "Kεφdλr o Alγrvriτηζ" καr πρdφεραv τdτε τ' 6voμιi τoυ <iπωg, oτηv επoyri μαq τoυ Aivoτιiiν. To καrρ6 αuτ6 κυκλoφoρoιioe κυρfrοq η μeταλλικ{ μovdδα. Tα αoημdvrα πevτ6δραμrα (τιiλλrylα), τα δfδραμrα (δfφραγκα), or δραμrdq (φριiγκα) Kαl τα πεvηvτdλeπτα, πεvηvταρdκrα, Xιiλκtγα δε τα erκood-

λεπτα (εlκoodρrα), δεκdλεπτα (δεκιiρεq), τα πεγτd.λεπτα (πεvτ<iρeξ) καr τα δfλεπτα με τα μovdλεπτα. Mε τrq eλληvrκ6q 1dλκrveq δεκdρεq, dμorαζαv or rταλrκdq τou ouμβdρτou, (πoυ 6φeρe μorior στηv πρoτoμli τoυ) κω τlq dλεγαv "καταrκoγdwεξ), KαΙ or αργεvτfτrKεξ πoυ απ6 τo ψευτoδ16βααμα τωv Yραμμdτωv τoυq, τrq dλεγαv "αραoιiζεξ". 'oλor πρdoεxαv στ1ζ αuvαMαγdq vα μη τoυ περd.ooιrv καμμlιi τdτorα ξdvη κιiλπrκη δεκιipα. ol τrμdq oτov καrρ6 αυτιi liταv μiρω oτα εftiq επfπεδα. To κρdαq εfyε απιi 80 λεπτd η oκd τo κατofκl, μdΧρl 1 καl 1,20 δρα1. τo μoη1αριiκr f αρvf. To λιiδl εiγε 80 λεπτιi η oκd, τα αυγιi δrio αυηv πwτdρα, τo ψωμf 1ρ "ydorκo" (αφρoζυμωμdvo ιiαπρo με ακλryl6 αμερrκιivrκo orτιiρt) 20 λεπτιi η oκd, τα ψιiρlα απιiρor περαqrdvor ατo βoιiρλo με μερrκoιiq γoβroriq ατo τσλog, μiρω oτα 50 λεπτιi τηv oκd, κr αvdλoγeq τrμdg εf1αv τ6τe τα γdλlα πoυ dπrαvαv oτov Πιiμrooo { dφερvαv απ' τo "Pouφr6" (Aλφε16) ri or κdφαλol Ιτoυ dφερvαv απ' τo Δrββιipt τoυ μεooλoyyroιi d τo lγΘυoτρoφεfo (vτ αλrιiγr) τηζ Aγoυλrvfτoαg. Tι5τε εΘεωρεfτo πρofκα (τωγ 500.000 oημερrvcδv δραμrcδv περfπoυ, πoλιi μεγιiλη) μΙα πρofκα τωγ 5.000 δρα)αrc5v, κα1τα ημερoμfoΘrα εκυμαfvovτo oτιg2 ιi2 Ll2 δραμrdq τoυ αγεrδfκευτoυ εργdτη, li oκαφτrιi, ραβδrαc{, απoδ<iτη, αλλ6 πιivτoτe ouvoδευdμεvα με 2 φαγrιi καr κραoζ κα1 τωv τεyvrτc6v ελαloκλαδευτr6v, μαραγκc6v, yτtoτιiδωv, μαoτιiρωv ooφαvτζ{δωv κλπ. δρα1. 5, με φαγητ6 ri 61r αvαλιiγωζ τηξ συμφοrvfαg. or r6ρεq τηg εpγαofαq riταv απ6 τα yαρdματα μdΧρl τo ηλroβαofλεμα με μrκρdg δrακoπdq γrα τα γειiματα. Tα ημερoκιiματα πoυ dπrαvε o εργιiτηq κιiΘε μ>6vo δev {oαv τακτrκd. 'Eπεφταv 6λα μεμovωμ6vα { επo1rακd (π.x. ξελιiκωμα, φoιiακroμα, ακ6ψlμo, κλdδeμα, ;αρdκωμα, ρdvτrαμα, Θεlιiφroμα, τρliγoq, τdμπλrααμα κλπ. αγρoτlκdq δoυλεldq { μεταφopdq τηq oταφfδαξ στηv παρακριiτηαη, odκκιαηrα, φ6ρτωμα, μπoriρλrααμα αjκωv, κλπ. κλπ.). KιiΘε εργιiτηq εf;ε ι1Mωαυe λfγo πoλri τoυλιi1roτoν dvα δlκd τoυ xτηματdκr vα περιπorηθd, καr επf πλdov ιiλλoτε πιdvαv ol βρo1dq κr dλλoτε τα κρliα, κω ιiλλoτε ματf καΘ6vαq ετrμoιioε τlq γroρτdq τωv αγfωv 6λωv o;εδιiv με q16λη κλπ. Kαl γrα 6λoυ9τoυq λιfγoυq αυτoιig δεv υπliρ;ε τακτrκri πρooφoρd καr απαη16-

101

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

ληαη αυαυηματrκ{ τoυ υπιiρyoντoq ερΥατlκof δuvαμlκoιi, καl τα καφwεfα {oαν πoMd και πdvτα γεμιiτα. Kατιi τηv rατoρoιiμevη περfoδo, η Γuvαfκα {ταv πpαγματrκι5 αrri-

ρlYμα καr πηδdλlo τoιr oΙκoYεverακoιi βfoυ καl εf1ε φρovτiδεg 6yr λlγιfτερeq απ6 τov dvδρα. 'Eπρεπε vα πρoφΘdση vα ετolμαoΘ{ KαΙ εv σιΛrε1εfα, vα ντιioη καl γα πλιivη τα παrδrd, vα ταioη τα κατorκfδrα ζc6α, vα ετorμιiαη τα πρωivιi, τo γεfμα καl τo δefπvo, vα φdρη τo vερ6 απ' τη βριioη, vα orγυρioη τo απfτl, vα κρατlioη δρooεριf τo veρ6 αυo "αιγrvriτtκo" καvdτl, vα δlατηρrioη YΙα olKoγoμfα τrq, 1Θεolvdq τρoφdg στo <φαvdpr", vα ψωvfoη απ' τηv αγoριi, vα βιi\ μπouγdδα, vα ριiψη και vα μπαλc5oη τα ρoιi1α, vα γvdαη τo μαλλf καr ακoλoιiΘωg vα τo πλdξη καr vα τo υφιivη ατov αργαλε16, vα παρακoλoυΘεf τα παιδrd τηξ, vα αvταπoκρrΘri στlq' orκoYεvεrακdq γroρτdq, καr στΙζ olκoYεvεlακdg τηg υπoyρεcδoεrg, vα φτrιi1vη τo βoιiτυρo τoυ σπΙτloιi, βγιivovταq κατd τηv παραακεuli τoυ ΙΙαστoιi τα περrooεfovτα ξliγκlα κλπ, vα Ψtivη τη (καυατrκri oι5δα) Ylα vα βγ,ivη "μoιiργα" τoυ λαδtof με οαπouv6πeτρα τo oαπoιivι τηg μlovr6q, vα βoηΘriαη στrq YeωρYrκdg epγαofeg κλπ. κλπ. H Γuvαfκα τωγ παλαrc6v επoyc5v (xωρfq vα Θdλω βdβαlα \rα uπoτιμliσω καr τηv τρd11oυoα γεveιi) {ταv o μεγιiλoq αφαv{q Φωαq πou κρατoιioε o' ευατdΘεrα τo θεαμd τηq oκoγsvεfαq καr δrαιcδvlζε τηv παρdδoαη, δrατryloιioe τηv αλξλoαφoofωαη τωv ouζιiγωv Kαt σαν Mdvα, τoπoΘdτηoε τov εαυτd τηq σε Θdoη απoΘdωoηg, απ6 τoυg απoγtivoυq, τηζ.

AΙΙo TA 1910 EΩΣ TA 1918 Απιi τo dτoq 1900 καl δc6Θε, τo φuoιoλoγικ6 αv6βαηrα τωv olκovoμlκcδv αuvΘηκ<6v, 8v αwδυααμcδ με τηγ πrκρfα τηq {τταq τoυ 1897, dρ1rσε vα εμφανffu oξιiτατη τηv αvdγκη wιiq oτρcοοfματoq τoυ Ι(olvωvικoπoλrτrκoιi βfoυ, oε συYΧρoγlqμdvη αυιiΘμη. Σιrvdπεrα αυτoιi τoυ φαlvo-

μ6voυ liταν η Eπαvιiατααη τou 1909 (Zoρμπιi) κω η επακoλoυΘdoαoα δπλri αvαΘεωρητrκri Boυλli τou ].910 (Bεvιζdλoq), η oπofα επdφερε μrα oεrρd πρooδευτrκdg αλλαγdg καr ouμπλrylcδoειq oτηv κεfμεvη voμoΘεofα.

Στα 1911 αvαΘεc5ρηoε τo Σrivταγμα τoυ 1864, μe πpooΘriκη ιiρΘρωv βελτfωαηq τωv Aτoμrκc6v Δrκαrωμdτωγ τωv Πoλrτc6ν, μovrμ6τητα τcov Δημoαfωv YπαM{λωv, δωρειiv παρo11li τηq Δημoτικliq Eκπαlδειioεωq κατo11ιiρωoη ελεuΘερoτuπfαq κλπ. κλπ. καr εξdδωoε εv αuvε1εfα μrα

oεrρ6 N6μouq, τov ΓΩ/\z' περf τoκoγλυφfαq, τo B.Δ. 23.7.19lL πεpi ειδrκ{q τrμωρfαq τωv ζωoκλεπτc6v κλπ., τouq N6μoυq περf lδριioeωq Yπouργ. Γεωργfαg, περf εξαoφαλfoεωg uγεfαg πρoαυαofαq ατu;ημdτωv

102

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣHNHΣ καr Coρ(6v ερΥασfαq τωv ερYατ6v, rΙeρf αvαδroργαvr6oεωq τηg Διorκri_ σεωξ,, καταργ{oeωq τωv παλαrcδv Δημαρ1rc5v κΦ μrα oεrριi 6λλωv πρo_ oδeuτrκr5v N<fμωv. Eψriφroε εv αuvε1εfα τoυq N6μoυg 602lL9L4 περf Συvεταιρrηr<6γ καr 98Ll19t4 περf Σφματεfωv. (Mdμ>ι τ6τε η υπαλληλrκ{ o;dαrq Ιδrωτrκof Δrκαfoυ λfγo απεf1ε τωv ouvΘηκc6v τηg αρ1αfαq δouλεfαζ).

Στα L911 η EMιiq πρoη1c6ρηoε oτη αυμμαγfα τωv Bαλκαvrκc5v Kρατc6v (Eλλιiq, Σερβfα, Boυλγαρfα, Mαυρoβoιivrov, Poυμανfα) καr dγrvαv or Bαλκαvικof πι5λεμor o Touρκαλβαvrκ6q τoυ 1912 κα1 o Boυλγαρoβαλκαvrκdq τoυ 1913. To π6Θo9 απd τηv liττα τoυ ].897 καr τo μfoog κατιi τηg Toυρκfαq ηλdκτρrζe τ6τe τoυq'Eλληvεq. Xαρακτηρrατrκ6 δεfγμα τou πατρrωτrαμof πou eξiφΘη κατ6 τηv eπo1μi αυτri εfvαr καr τoιiτo. Στo Nηof o Πoιiλoq Δαακαρ6ληq εfπoρoq κτηματfαq καr φαvoπordq εf1e 3 παrδ16, τov Γρηγ6ρη πoλf ανdπηρo πoυ εf1ε γιrαλoπωλεfo και δυo ακ6μη γuloιig πoυ εf1αv ευδoκιμIioει στηv Αμερlκri με δrκd τoυq Kατα(Στliματα. Mε τηv 6κρηξη τoυ πoλσμou τα δuo Δαακαρoλdκrα dκλεroαv τα μαγαξ6 τoυζ καt μπιiκαv κr αυτof αrα υπερωκεd\rεlα, τα κατdφoρτα απ6 Eλληvoαμερrκαvoιiξ πoυ εpydvτoυoαv αΘρ6or να πoλεμrioouv εθελovτdq τov Toιiρκo. Kαι τα δυo παrδrιi αυτ6 ακoτ16θηκαv αrηv fδrα μd1η καr o Πατdραg τoυq περπατoιioε dκτoτε εκπληκτrκd πeρriφαvog YΙα τη μεγιiξ ΘuαΙα τηζ otκoYεγεfαg τoυ. To πρc6io γεγovιiq απd τo oπofo αρ1fζεr η πρoσωπrκd μv{μη τoυ γριiφovτoq, εfvαL η δoλoφovfα τoυ Bαorλdωq Γεωργfoυ τoυ A' oτrq 5 Mαρτfoυ τoυ 1913. Θυμιiμαl τ6τε πωg, τηv ημdρα αυτri ιiλα τα μαγαQd {ταv κλεrαεd καr dφεραν 6λα αυηv πdρτα, dvα μαιiρo oεvτdvr (πdγΘoq) με τo γρdμμα Γ oε μ:υod1αρτo αυη μdoη. Θυμιiμαl τo αυρr6orμo τoυ βfoυ αυηv επo1ri αυτri. o κ6oμoq τ6τε εf1ε καταργrioer τα γdvεrα (ελd;rαυor rioαν or Yελrεloφ6ρor) δrατryloιioαv μ6vo μouαudκεq καλooτρrμ6vεq,, ri τorγγελοrτdq αερωμdvεq με "μαvτ6κα)) κα1 αvυψωμdvεq τlq 6κρε9, μe τoυζ <μoυσtακoδdτεq". Mερrκof αvτf γrα γdvεrα δrατryloιioαv μlα τoιiφα μrκρri κdτω απ6 τo;εfλoq, πoυ τηγ dλεγαv "ταμτερλd". Tα ζωvιiρΙα πoυ εf;αv δrαδεyτli τα oελd1rα, εf1αv τc6ρα δrδoεl τη θ6oη τoυq' στrq τrρdvτεq. KιiΘe πρωΙ περvoιioε απ' τlg' γεrτovrdg, o γαλατdg με dvα μlκρ6 κoπdδr γfδεq, καl διαλαλoιioε τραγoυδroτd "Γιiλα Qρ6oκo". Ef;ε τofγκrvo .κατooτdρr" μdτρo εκατ6 δραμlr6v καr επf τ6πoυ ιiρμεγe τrg γfδεq καr παριiδrvε τo γdλα oτrg, πελdτrσσεζ Yrα ιiμεαη καταvdλωαη. 'Eτor τρα_ γoυδlπd o' <iλα τα μ116ματα τηq μoυακriq κλfμακog δlαλαλoιiσαv τα εμπopεliματιi τouq δr6φoρor πλαγιiδror πωλητdq. "Γαvc6ματα vα γαvr6σω), <(o Πραμματευτriq, (πou φυooιioε ouvriΘωq κΦ τηγ καραμoιivτζα), oMπoιiΦ, μπoιiζr, γλυκιf σαv τo καρπoιiQ" κλπ. o πωλητ{q w6q γλυκoαρωματιαμσroυ παγωμdvou νεpori τo καλoκαfρt, πou τo κoυβαλofoε

103

ΙΣToPΙΑ ΤΗΣ MEΣΣΗNHΣ o' dvα εrδrκd μετιiλλtvo δoxεfo, "Φρdoκrα orμfτrα, καfvε" o κoυλouρdq, "16ρτα καr τοdi τou βoυvoli" Ιrα}ΙPrd Yρηd, "Ψιiρrα φρdoκα απ6 τo Nταλr6vr" ιi "μεvfδεq απ6 τo κoυλγτoιiκι" o ψαρdq, { "1dλlα ζωvταv6", "κ6oταvα καfγε κr' αγvfζouvε) o KασEοινdg dyovταq oτov c6μo τo τσoυβιiλl με τα βρααυd κdoταγα κα1 τηv παλιivτζα, "λoιiπrvα Θαλαoorvιi κr αλιipγα απιi τη μoιiλα", "oφαλfΥYια) or μΙΚρof πωλητ6q πou εfyαv αυo καλιiθr τoug μlκριi oαλrγγαρdκrα, voαυlμdτατα, βραoτιi καr αλατrαμ6vα πoυ τα μιiζευαv απd τrq αγριαγγrvιiρεq τηq Mπoιiκαg', μετρofoαv κt αυτof τηv πωλoιiμεvη πoodτητα μ' dvα μlκριi τofγγrvo δoγεfo μ6τρo, πρ6οφeρναv κr dvα αγκιiΘr Ylα vα βγιivouv or πελιiτεq τo κρdαq απ6 τo 6oτραko.

'Eξω απ' αυτoιiq περvoιioε o πλαvιiδroq ζα1αρoπλιioτηq φωvdζovταq "Mαoτfxr,, καr {ταv τo μαoτf1r αυτιi dvαg μπιiγoq ζυμωμdvη γλυκιfζη με βανiλλrα τoπoΘετημ6vη σαv 6rα9 μεγιiλoq β6λoq oτηv κoρφd o' dvα yovτρti καλιiμr, κt <iπωq liταv ελααεrκri, τηv τραβoιioε o πω\τ{q, αφof πρ6τα dφτυvε τtq φoιi1τeq τoυ vα μηv κoλιiεr απ6νω η γλuκ6ζη καr καv6vιζε τo μriκog αvdλoγα με τα yρliματα τoυ αYoραστof κ6βo_ vτdg τηv με τo vιiyl τoυ μεγιiλoυ δακτfλou. AφΘovfα oι πλαv6δror δrαλαλητdq, "Xιivτζ_αγγoιiρrα", "μαρoιiλrα", .πασατdμπo" (αuγ{Θωq τo πρoi6v αυτ6 τo επdσυρsφαν αμdoωg 6ool ξeγελιiζovταv απ6 τηv lταλrκ{

ovoμαofα, κl dβλεπαv πωg εfvαr κoλoκυΘ6απoρo9) "g1ρqγdλ1α,, "εΨξμερfδεq κλπ,,, "μα1αfρrα καl ψαλfδrα ακovfζcο o τρoγdq", "πor6q dxer 1τdvrα γrα φτlιifuμo" (yτdvrα τoυ αργαλεroιi), "o παπλωματdζ" κλπ. κλπ. Συψgldvωg, τα μπακι1λκα τραγouδoιiσαv τη "oαρδdλλα μπdMα", or υφαqματoπc6λαr των μαγαζlοiv dβαvαv τoυζ ΨυxoYuroιiq καr καλoιiσαv τογ κ6αμo τραγoυδroτd κλπ. κλπ. To φαrv6μεvo αυτd {ταv τι5τε παvευρωπαiκd καr σκαγε τιiτε εη1dproτη εvτliπωoη η πoκrλfα τωγ li11ων και τωv τ6vωv τcον πλαvoδfωv μrκρonωξτc5v πoυ τrg εμrμorivτo τα παrδdκrα. Aκι5μη Kαl o1 ζητrdvol (δrακovrαρdol) τραγoυδoιioαγ κr αυτof τoγ πdvo τouq, Kαμμlιi φoριi με αrραfo βαριiτovo. Tηv επo1li αυτri διετrylεfτo ακtiμη o θεoμι5g τωv Δημoτlκc6v κηριiκωv, 6πω9 τo εfyαv or Bevετof (πληv τηξ εκφωvlioεωg τηξ c6ραq) καl ιiπωg τo δrετ{ρηoαv oι Toιipκor (vτελιiληδεq). Δημoτrκoιiq κriρυκεq oτo Nηof πρ6φθαoα εγc5 τo γdρo Aδdμη, πoυ τov δrαδd1pκs στη Θ6αη τoυ, o yυl6g τoυ. or Δημoτrκof Kriρuκεg o' ιiλη τηv πdλη, oταματoιioαv στα Kεγτρrκ6τερα oταυρoδρdμrα, 1τυπorioαv τηv κouδoτivα καr εξiyγεrλαv φωvα;τd. τιq αvακolvcδoεrq τωv Αργc6v: "EtδoπorεfoΘε απ6 τov κιiρro Δ{μαρ1o. Ariρlo εoρτliv τou αγfoυ τιiδε, θα γfvη μovoκκληofα καl τo απ6γευμα Θα κλefooιry τα μαγαQιi, εκτdq ταβdρvεq rζω καφε\rεfα. 'ooor μrroτrαvof θdλouγ vα πd.vε vα λεrτoυpγηΘoιiv κar vα εfvαr βodθerιi τoυq,D { "EιδoπorεfoΘε απιi τov κιiρrov

104

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNFΙΣ 'Eφoρov. Aιiριo oτηv τιiδε c5ρα εκτfΘεταt σ8 πλεroδoτrκri δημoπραofα η εvorκfααη τou φιiρou αμμoληψfαq, { ελαιoδεκ6τωv κλπ. oτo τdδε καφεγεfo. 'oool wδlαφdρovταlγα σρΘoυv γα πλεloδoτrioouv" { "ElδoπorεfoΘe απ<i τov κ. Aoτuv6μov. Aπιi αriρlo απαγoρειiεταr vα κυκλoφoρoιivε γoυρoιivrα oτo δρ6μo, δι<iτr or 1ωρoφfλακεq Θα τα oκoτο5γoυv, καΙ vα μηv d1gετε παρdπovoooo". ΠραYματrκd απ6 τηv ιiλλη ημdρα dταv or 1ωρoφτiλακeq ειiριoκαv αro δρ6μo καvdvα yorρrv6 vα κιivη τov περfπα_ τd τoυ, τo oτρfμωγvαv μe τdprη καt τo τρυπofoαv με τηv μακρυd ξrφo_ λ6yxη (αακαριiκα) πoυ φoρoιioαv πdvτα αvηρτημdvη απιi τη λoυρiδα τoυq. (ol αξtωματrκof dφερvαv πdγτoτε oτo δρ6μo τrq oπιiΘεq τoυ9 αvrylτημdvεg, κr αuτdg με αλυofδα απ6 τη ζc5vη τoυq). Πιivτωq or rδroκτ{τεq τωv δoλoφovoυμdvωv 1ofρωv, δev εQiμrrοvαv δι6τr αμdoωg τoυg dβαζαv oτη λαμαρfvα Kαr τoυq dψηvαv, ακoλoιiΘωq δε, τoυg dφερvαv αεηv αγoριi 6πoυ πoυλrrivτoυoαv αμdoωg. To κακ6 τωv πeρlφερoμΦωv yofρωv μ6oα oτηv πι5λη ιiαrερα απ6 τo διωyμιi αuτ6v σλλeιψε. Tα μ>6vrα εκεfvα, or ευπoρdτερol φopoιioαν ρoιiγα με αyγλrκ<i ιiφαηια "απdΘα1ρ", oεβ16τ 30L, και τo καλoκαfρr κoυκouλdρrκα ιiαπρα υφααμdvα ατo απfτr. ol φτω16τερor φoρoιioαv vτpfλrα Pετofvα επfαηq γεριi. Tα ρoιi1α Kαl τα παπoιiτorα τoυζ φτωxoζ πλoιiorol τα μπd.λωvαv. Δεv εθεωρεfτo δε αuτιi πρooβλητrκd ιiπωq αiμeρα, πoυ φoproιivται ρoιiyα ευτελdoτερηq αvτo1lig πoυ τ' αMιiζouv μετd τηv πραiτη φΘoριi. o κιiαμoq τ6τe εfyε τη vooτρoπfα μεγιiλωv παlδtc5v. Aθc6ol καl απovriρευτol ακdμη or ιivΘρωπor. Θuμdμαr δuo επαγγελματfαq γdρouq τ6τε τoυq αδελφoιig Koλαδιiκη. Zofoαv oτo fδro αrrfτr. o μεγαλιiτερog, (orκo_ γεvelακdq ηγdτηq) ξυρrζ6ταvε. Δev dφηvε oιiτε μoυoτdκr, oιiτε μoιiol. Ef1ε φαvoπoιεfo, riταv dτεκvog, φoρoιioε τα αuvηΘlζ6μevα τ6τε oβιiλ γυαλlιi τηg μιiτηg, μrλofoε πdvτoτe αφ' υψηλoιi καr η φιiτoα τoυ, 6πωq τηv ef1ε δrαoκευdoeι, dμorαζε oαγ αMoδαπιig. o αδελφdq τoυ o Απoαr6ληq, vecbτερog,, Ψdλτηq καr ρωλoγdq, {ταv αvιiπαvτpoq. Tov μεγαλιiτερo επerδ{ dμorαζε Eυρωπαfoq τov φc6vαζαv .pf69,,, δηλαδ{ Eρρfκo. 'oταγ o Pfκoq παρατηρoιioe ιj €βριζε τov Απooτdλη, αυτdg π{γαrvε αμdoωq oτηv αγoρd. 'Eπrγε καγdvα κατooτdpr κραofκαr Yrα vα ξεΘυμιivη dβγαlvε oτo δριiμo καt dψελvε δuγατιi με τη βραxvri φωvli τoυ Υrα γα τov ακoιicrη o Pfκoq: 'Ω! τoυ παραδ6ξoυ Θαιiματog oαν απαντιioηq oπαν6 σαν ι{αι o6νανε, oπανιf μoυ ακd,θαρτε,

yιδoμodρη

yιδoξoιiρι

Σπαν6 μnυ Παyrcd.rcιατε" Tdτorα {ταv η εuΘυμfα πoυ πρoκαλoιiααγ τα κωμrκd αuτιi ξeoπιi-

qματg, πoυ γελorioε κr αυτdg, ακιiμη o δrακωμωδoιiμεvog καr τdτorεg

105

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ ατραξ16v, πou δrdκorΙταv Ytα λfγη c5ρα τη μoγoτoγfα καr τηv πλrifu1,

επεδrr6κovτo κdΘε ημ6ρα με κdπoro τoυλd1roτov κωμlκ<i επεro6δεro. Π6vτωq εκεfγo πoυ oμoλoγefταl YΙα τoυq παλαroιiζ Nηolcδτeq εfvαr αvαμφroβ{τητα τo εfuig: Δw rioαv oriτε κακoζ καr oυδ6πoτe riπoυλor. Kρατoιioαv μπσαα καr αιoΘdγovταγ ι5λor μdoα αεη μtκρli τouq κorvω_ -oταv Θιiμωvαv 6μωξ, litlαv τη oτtγμli vfα, ααv μrα μεγιiλη orκoγdvεrα. αuτri, επrκfvδιrvor, dπρεπε vα ξeαπ6oouv κdπoυ vα ξeΘυμιivoOuv καr oε λfγη c6ρα τα ξεγvoιioαv ιiλα. Αυτ{ η κακ{ 16ρα riταv η κρforμη, 6πotog τouq πriγαrvε κdvτρα τ6τε μπoρoιioe γα δημloυpγlioη μεγ6λo κακ6. Πdpαoε αυτd η 16ρα γrv6vτoυσαv καλof <iπωg, πιivτα. Kι' 6vα 6λλo κακι5 επfαηq εrγαv oiNηorc5τεg, <τo Koυlζoυooυριd,. Koτooμπdλεuε dvαq oτov dλλo, εv απoυofα τou. Efραve 6μωq 6λor τo ελdττωμd τoυg, καr δεv παρεξτ1γorivτo. Efyαv καταλιiβεl ιiτr εfyαv εξαvτλ{oει ιiλα τα πρog αυζ{τηαrv Θdματα Και Ylα vα μηv περιπdooυv oτη otωπri πoυ επαuξdvεl τηv πλ{ξη, τ6ρryvαv σEo κoτσoμπoλr6 "υπ6 εxεμriΘεrαv". Tov καrριi αυτ6v η ζω{ δw fταv διioκoλη. Στo κιiτω κιiτω τηg γραφηζ με μtα πεvτdρα dπαrρνε μtα μιiπα, τηv dβραζε, λαδdκr εf1ε, καr με 20*25 λεπτd dπαrρvε κr dvα κιλιi ψωμf *yd.σlttor, τo κραodκr δw {ταv ακρlβι5τερo απ6 15 6ωc'20 λεπτιi η oκd. Mε 15 λεπτ6 dπαlρνε dvα 1αρτdvro πακdτo ψιλoκoμdvo κατrv6 "Tolλrβ{" 25 γραμμιiρrα, μ8 κoMημdvo σto πακdτo dvα ματodκl αrγαρd1αρτα. Aπ6 ρoυyιηr6, δεv παρεξηγefτo αv riταv και κακovτuμσvoq { εf1ε vα ξυρlαεli μlα βδoμιiδα. Trg Kυρrακdq κω τrζ γιoρτdq 6λor {oαv καλovτυμdvol Kαl τrq dMεg ημdρεξ δoυλεld, { καφwefo { ταβ6ρvα { β6λτεq καr πdντoτε μe τo μ6τ1 6γρυΙrγo vα oκαρc6αη, li vα τoυ ακαρ6ooιrv κιiτl li v' ακoιioη τfπoτε Υ1α vα

γελιioη.

Aυτιi 6λα μdΧρι τα

oτρr5otμo.

].918:

Aπd τ6τε καr μετd η ζωti αλλιiζεr prQκιi

AΙΙo TA 1918 MEΣφΙ TA 1930 Aπ6 τα L9L4 αργiζoυv ραγδαfα δrεθvri γεγov6τα πou επrδρoιiγ αv6λoγα αcηv ψυyoλoγfα τoυ K6oμou. lΙ 1c6ρα μαg μπαfvεl αλξλoδlαδ6xωq σε μrα oεrρ6 ooβαρ6τατε9, πeριπdτεrεg'. Στα L9L4 αργfζer o πρ16τo9, ευρωπαΙκ<iq πdλeμoq. Αρ;fζεr η γκρfvlα κα1 τo μfoog μεταξτi Bαorλdωq Kωvoταvτfvou ιtαt Bεvrζdλoυ. o πρc6τoq επlΘυμεf ouδετερ6τητα, ευμεv{ πρoq τo μdρoq τou κoυγrdδoυ τou Kιiiζερ Γoυλ:dλμoυ τηq Γερμαvfαq. o δειiτερoq αξlrivεr vα πoλεμ{αη η Eλλιiδα σEo πλευρ6 τηg Avτdvτ (ΓαMfαq, Ayyλfαg, Pωoofαq). Tov Ιαvoudριo 1915 η Kυβιfpvηοη Bεvlζdλou παραrτεfταr. Tov Aιiγouαro 1916, o Bwlζdλoq, με τo

106

ΙΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ στρατηYd Δαγκλ{ καt τo Nαιiαρ;o Kouvτoυprc6τη εγκαΘroτoιiv μe αγγλικιi δdvεrα 8παvαστατ1κri Kυβdρvηoη (EΘvlκ{ Αμuvα) αcη Θεoοαλoνfκη. o δr1αoμ6q dyεt φoυvτc6oεr κι 6vα φoβεριi μfooq γωρfζεr τιiτe -Eλληveq ο' 6λη τη τoυg 116ρα. ot μloof πtoτειiouv τoυq dMoug μloofq γrα πρoδιiτεq. Tη μlovlιi αυτli απoβlβιiζovταr απ6 τo MπριiMo τηq ΓΙαρvαααfδog', rταλrκd, γαλλlκd καr αγγλrκd αυρατεliματα τα oπofα πoλeμoιiv oτα β6ρεια αιivoρα τηg yc6ραg με Γερμαvoβoυλγιiρoυq. Στo μεταξιi τo Δ' EMηνrκ6 Σcδμα Στρατoιi τηq Mακεδovfαq - Θριiκηg πoυ παρdμεvε πιoτ6 αεηv Kυβ6ρvηoη AΘηvο6v, Yrα vα μηv πdoη oτα;dρrα τηg Kυβεpvlioεωq τηq Θeooαλovfκηq παραδiδeταr με 6.000 ιivδρεq σEouζ Γερμαvoιiq oι oπofor τo oδriγηoαv αφoπλrαμdvo Kαl τo απoμ6vωσαv σtηv π6λη Γκαfρλιτg τηq Σrλεofαg (Αγατ. Πρωo<rfα). Στrq 18 Noεμβρfoυ 1916 o Nαriαρyoq Φoυρvrd βoμβαρδfζεΙ Kαr πρoσπαΘef vα καταλιiβη με αγliματα τηv AΘ{vα. Aπoτυy11ιivεr κατdπrv λαiκlig αvτrαυdoεωq καr τdτε or vαuτrκdq δυvιiμerg τηg Αvτdvτ κdvoυv απoκλεrηrιi απ6 Θαλιioαηq τηξ επlκρατεfαg τηg Kυβερvfoeωg AΘηvc6v. Mfα πεfvα τoυ λαoιi γεvlκli απλr6vεταr oτα μrdvrα αuτιi απ6 τηv dλλειψη σ1ταρr-

oli και απorκrακ<6v πρoi6vτωv. Σττ927 MαΙou 1917 o 2oν6ρ αvαλαμβιiγεr. 'Yπατog Aρμooτ{q τωv AyyλoγιiMωv σδηγ AΘ{vα. EκΘρoνfζεr μετιi 2 _ 3 ημdρεq τoν Kωvoταvτfvo καr τoπoΘετεf βαorλdα τo γυ16 τoυ Αλdξαvδρo. Στrq 12 loυγfoυ 1917 or Γιiλλol καταλαμβιivouv τηv Aθrivα, καr μετd διio ημdρεq εγκαΘfoταταr εκεf o Bεvlζdλoq ΠρωΘuπouρYdq 6ληq τηg Eλλιiδoq. Eπακoλoυθofv ευρτjτατεq ouλλ{ψεlg αvτlβεvrζελrκcδv o' 6λη τηv Eλλιiδα καr πoλιiq κdαμog ατ6λvεταr εξdρrαrog oε πoλλd vηord τηq EMιiδoξ Kαr τoυ Eξωτερlκoιi (Mιiλτα κλπ). EπακoλoυΘεf μεγιiξ τρoμoκρατfα βεvlζελικ{ o' ι5λη τη ;cδρα. Γfvεταr ακιiμη τ6τε γεvlκli επrαυρdτευoη. or βαoilκof αρvoιivταr vα KαταταΥoliγ καr γυρfζoιrv κρυπτdμevor dπou μπoρoιiααv oα λrπoτ6κτεq. Γεμfζεl η x6ρα απ6 φαvατrαμdvα βεvrζελrκ6 απoαπιiαματα πou τρoμoκρατoιiv τoγ αvτ rφρovoιivτα πληΘυoμd. Στdλvovται παvτoιi τρoμoκρ6τeg αατuv6μor βενrζελrκof. (Στo Nηof τoπoΘετriΘηκε o μofραρ11oq Γlαλrτιirζηξ,, πoυ τov εf1αv βγιiλεl (μαvαρfτσα", γrατf γτυπoιioε μ' dvα τoεκoυρdκr απ6 τη μερrιi 19ψ "τζfτζrκα" κλπ. κλπ.). Στo μεταξιi o EMηvlκdg αερατιiq πoλεμoιioε μαζιi με AγγλoγιiMoυζ σEη Mακeδovfα, 6πoυ "$1gηρfQη,, αrrg μdγεq yαρακωμdτωv τoυ Σκρα, αφrivovταq πoMoιig vεκρoιig. Στα 1919 τo A' Σι5μα oτρατoti εoτdλη εrg oυκραvfαv vα πoλεμ{oη κατιi τηq Pωorκriq επαγααυdoεωξ' Kαr μετιi μερrκoιiq μ{vεg ιiαυερα απd απoτu1ημdvεq επr1εrρriσεlq απεσ6dλη καr κατdλαβε τη Mrκρ6 Αofα μdxρl τoυ πoταμoιi Σαγκαρfoυ, 1ωρfq vα αuvαvτlioη lη1ιrρ{ τoυρκrκ{ αvτfoταoη, επelδ{ o ιfγκoq τoυ Toυρκrκoιi oτρατori υπd τov Kεμιiλ riταv απαα11oλημdvog πρoαπαΘr6vταξ, vα αvτrαεαΘ{ κατd τωv Aγγλoγιiλλωv καΙ τωv vτdπrωv επαvαoτατcδν, Ylα να κρατliαη τα voτtoαvα-

107

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

τoλlKd δtαμερfαματα τηq, Toυρκfαq, Ιριiκ, Λfβαvo, Παλαroτfvη, Yπεριoρδαvfα, Aραβfα, κλπ. Kατιi τo dτoq 1920 o Bεvlζdλoq κ6vεr εκλoγdq oτηv EMιiδα, τrq dxαoε (ιiπωg αvεμdvετo) καr αvαλαμβdvoιrv πιiλr τηv εξoυofα or Bαolλrκof. Eπαvdρ1εταΙ o Kωvαrαvτfvoq. Eπrαυρdφoυv or Bαoιλικofeξdρroτor κω αvτιστρdφovταr ot 6ρor. Tc6ρα η φoβερ{ τρoμoκρατfα ατρσφeταr κατd τωv Bενrζελlκc6v. Δημloυργoιivταr τα φαvατtκιi αc5ματα τωv .επloτρ6τωv". Ndor δrωγμoζ καr εξoρfεq Bεvlζελlκr,iv τc6ρα. Γfvεταr τdτε o' 6λεq τlq πιiλεrq τo "αvdΘεμα> τoυ Bεvrζfλoυ. Στo μεταξιi αυvε;fζεταr o π6λεμoq oτη Mrκραofα κατιi τωv Toιiρκωv, oΙ oπofor ιiταv d1αoαv τιq voτloαvατoλrκdg επαpyfεq τoυg, ouvεβlβdoΘηoαv με τηv Avτdντ, εφoδrdoΘηoαv απ' αυτoιig, με v6o εξoπλlαμιi καt μ' <iλo τoγ dγκo τoυ oτρατoιi τoυg, επετdΘηoαv κατd τou EMηνrκof oτρατoιi. Eπηκoλoιiθηoε η Mrκραcrια_ τrκri Kαταoτρoφli τoν t922. Η xc6ρα τ6τε βρdΘηκε εγrrαταλελerμdvη απd ιiλoug Kαι oιKovoμrκd κατεoτραμμdvη. 'Eγrvε foτερα η Eπαvιioτασlq τoυ 1922 (Πλαoτliραq κλπ.) Eξεθρovfo-Θη πιiλr o Kωγαυαvτfvog καr αvdλαβε o γυ169 τoυ Γεc5ργroξ B', μdxρt ταL924 πou αγεKηρrjxΘη η Δημoκρατfα. Mε τη Mrκραorατικli αuφoριi 1.500.000'Eλληvεq, πoυ κατolKoιioαv εκεf ξερlζr5Θηκαv κακ{v κακcig καl {ρΘαν πpdoφυγεg oτην EMιiδα. Στη Mεoαrivη doτειλαv μiρω oτoυq 500. 'lMλor fταv απ6 τη Φ16καrα (Aiβαλlc6τεq) καl ιiλλoι απ6 τα μdρη τoυ Ικovfoυ. or πro πoMof απ' τoυq τελeυταfoυq δεv {ξεραv γρυ εMηvlκιi. o Δriμoc τoug ταyτoπofη_ σε πρoσωρrvd oε η1oλεfα καr απoΘ{κεg κr απ6 εκεf dμπαrvαv orγιi _ orγd oe δouλεrdq καr εταKτoπorolivτo πρooωρrvd μdxρl τα ]_928 πoυ yτfστηκε τελrκd o πρoσφυYlκdq αuvotκrαμιfq τηq παληιiq βριiαηq. Συyμl6vωq dvα μdρoq τoυ στρατori dμεvε ακ6μη oτην α')αrαλωofα oτα ydprα τou Kεμdλ. Me τo παryviδr πoυ μαζ dπαιξαv or Mεγιfior μαq αιiμμα11ol πoυ μαζ

υπ6α;oντo τη Mεγιiλη Eλλιiδα τωv "διio Hπεfρωv καl τωv πΦτε Θαλαoociv", (απ6 τα 1914_L922) η 1c5ρα καταβoιiλrαξε orκovoμrκd.. M6oα ατα 8 αυτd φoβeριi μldvrα η λfρα απ6 25 δραμrdq πdτηoε τιq 4L0, rζα1 τo δηr6olo xρdoq απ6 8 δroεκατoμμιiρlα dφταoe τα 25 δroεκατoμμriρrα. (XρεωΘ{καμε τ6τe μιivo 4 διoεκατoμμιiρlα για dξoδα τωv ouμμ61ωv Yrα τo δlααυμμα11ικ<5 π<iλεμo κατd τωv Γερμαvc6v καl τωv Ρc6ooωv πoυ κdvαμε γrα λoγαprαoμ6 τoυq, κα1 κιiΘε ηrdρα o π6λεμo9 τηq Mrκραofαq μαq κιfoτlζε L2_t4 εκατoμμιiρrα γερdq δραμrdq. Mετd τo L920 ol Σιiμμαyoι δrετdΘηoαv δυαμwc6q κατd τηg, EMιiδog, πρoφαoιζdμεvor 6τl τ61α εμiλlαoαv λι5γω τηq μη επαvεκλoγ{q τoυ Bwlζdλoυ. H αvτrβεvrζελlκ{ Kυβdρvηoη Yrα vα κρατηΘf σErq UΙΙoxρεcδoεrg τηg dκoβe xρ{μα αΘρ6α, δfγωq κιiλuμμα καr dκαvε αγαYKασυrκ6 διivεro κ6βovταg τα xαρτovoμfoματα αuα διio (Πρωτoπαπαδιiκηq).

108

ΙΣToPΙΑTΗΣ MEΣΣF{NHΣ Mdoα ατα 8 φoβeρd αυτιi μldvrα η x6ρα εf1ε δrαrρeΘri oε δυo Θαvdαrμα αλ\λoμloofμevα κ6μματα. Bevrζελrκof καr Αvτrβεvrζελrκof. K<5μματα με δf1ωq πpι5γραμμα με κυρr6τeρo ακoπd την εξυπryld"ηoη τωv Koμματrκc5v φfλωv. 'Eφταoe τ6oo9, o φαvατrσμ<iq πoυ αδdλφlα ιiλλαζαv τα επc5vuμd τoυg, orκoγdvεrεq e1ωρfoαvε καr αλληλoεμloof_

πoλrτrκof καυγιiδεq {oαv oτηv ημερηofα δrιiταξη. Kατιi τηv αvακατoαoιipα τηq 8/ετfαg αυτrig, πoMof φτcδ1ηvαv, εv6 πoλλof απd τη φoριi τωv πραγμιiτωv li απ6 τηv πoλrτrκri παραπλoιiτιααv. Mdμ:r πρo τoU ]-914 o πλoιiotoq κατ6 dvα μεγιiλo μdρoq dβαvε πρooρrαμ6 τωv μ611Θωv τoυ κdτr vα φτrιiξη, vα πρooφdρη στηv κorvωvfα γlα v' ακotiγεταr γrα καλ<i τo ιivoμιi τoυ. Xιλιιiδεq or δωρητσq, o αγαΘoπoιoζ ol μeγιiλoικαl μrκρof Korvοrvrκof καr EΘvlκof Eυεργdτεg. Aπd τo 1914 καr δ16Θε dvα εfδoq κλεπτoμαvfαg dπrαoε τα πλliθη τωv vεo_ πλoιiτων. Nα μαζeιiouv μ>{ματα, ιfπωq μπoρoιiv κr 6oα μπoρoιiv περtσo6τερα, με ακoπ6 vα απoλαμβdvoιlv, μ6vov αυτof τηv ηδovri τηq αριΘμητrκriq αυξioεωq τoυ πλoιiτoυ τoιrq'. Kατιi τo δ16oτημα τηq τραYικ{q αυτlig oκταετfαq, μαΘητriq τ6τε, φdρvω oτη μvliμη μoυ δrιiφoρα περrστατrκd πoυ μoυ dκαvαv wτιiπω_ γτo Yrα τα πoλrτrκd KαΙ

σ{Ι.

Θυμ6μαι τη γρfππη (τηv rαπαvrκτi, "6η1gγ16λα" dπωζ τηv dλεγαv τ6τε, πoυ κριiτηoε κdπoιo εξιiμηvo τoυ 1917-18 voμfζω). Θυμιiμαr πωg κιiθε μdρα 1τuπoιioαv 5 _ 10 φoρdq or καμπdvεg oτo Nηo-f γlα rodρlΘμεq κηδεfeg. T6τε πdΘαvε καt o αvΘρωπroτ{q γrατρ6q Moυρfκηq με τηv αδελφ{ τoυ Kαl εκατovτdδεq dMor Nηorcδτεq. Θυμιiμαl ακ6μη τα σμπεδα τoU σtρατot, eπi Kωvoταvτfvoυ πoυ {ταv oτρατωvroμΦα ατιg δlιiφoρεg απoΘ{κεξ στouζ τofyoυg τωv oπof_ ωv dγραφαv με μεγιiλα γριiμματα τrg, ovoμαofεq τωv μovιiδωv. Θυμιiμαr

τoυg αξrωματrκoιig, με τα μπλd ρoιi1α, τ1ζ αvΙ}ρτΙlμ6vεg απιiΘεq, τα xρuod γαλιivrα αco πηλfκro κα1 τα πλoιiorα κυαvdλευκα λoυφfα πoυ πρdoΘεταv πdvω απ'τα πηλfκια oτrq γιoρτdq. (H επrφuλακ{ τωv εμπdδωv δrατηρ{Θηκε μ6μlι τηg πρcδτηq εξoρfαq τou Kωγαταντfvoυ). Θυμdμαl ακιiμη τα απoαπdαματα τωY τooλrιiδωv Kαr xωρoφυλdκωv πoυ κιrvη-

γorioαν vα πrdooιrv τoυq Bevrζελtκofq { Bαolλκoιiq λrπoτιiκτεξ, τα βαoαvroτriρtα καl τlq frμrrdq πou dκαvαv αυrq olκoγfrεlεζ τωv YΙα vα τoυq αvαγκdoorrγ vα παρoυσrαoτotiv. (Tα oτρατoδrκεfα, 6πω9 dγραφαv τ6τε oι εφημερiδεq, ακ6τωvαν αριiδα). Θυμιiμαr τιg μov6δεq τωv στρα_ τευμ6vωv φαvτιiρωv πoυ ξarιi1ταYαv με τo μαyγαλιiκr oτo κριio τoυ yerμcδvα μdoα αυo rζαταvuκτtΙ<.6 ημfφωq τηq εκκληofαg, παρακαλc6vταq τoυq Aγfoυq Ylα vα μη oκoτωΘ{ o γul6q τoυq σtα πoλεμrκd μdτωπα. Θυμιiμαl εvωρfτερα τoγ απoκλεrqr6 τoυ 1916-17, τηv πεfvα πov υπriρ_ yε λ6γω ελλεfψεωq αrταρtoli καΙ απolκ1ακr6v (ρuQoιi, καφξ ζιixαρηc, μπακαλlιiρou, ρeγγc6v κλπ). Θιivατor βdβαια δεv αuvdβηααv γrατf λfγo

109

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ λιiδr, λαyαvrκ6 uπ{ργαv. To ψωμf dMεrψε dvα μlιivo α;εδdv oε επo11li μεYdληξ ψωμoφαγfαq, κα1 o κ6αμoq 6δrvε τ6τε oτo μιiλo τoυ Nτoυφεfui καr dλεΘε ιiλλog πfτoυρα, ιiMog ξεραμdvεg πατdτεg,, ιiλλoq λfγα ψrλoφdooυλα, κλπ. Θυμιiμαl ακ6μη τlq, τεριioτlεζ ΙΙρoσωπoγραφfεq τωv Bεvrζdλoυ καr Kωvαταvτfvoυ πoυ δlα τηq βfαq ιrπεμldωvαv or αp1dg vα αναρτr6vται oτo μαγαζ'6 τωv αvτrφρovotivτωv. Θυμdμαl τo ξdαπασμα τωv Bαorλrκc5v (πoυ πλεdvαζαv αεη Mεoor{vξ) μετιi τlg eκλoγdq τoυ Noεμβρfoυ 1920. Tη μεYdλη βραδrvri αuγκdvτρωσΙΙ σEηv πλατεfα, ιiπoμ or αρμβαorλικof αvεβααμσvor στηv "εξdδρα" dβαvαv dξαλλoυg λιiγoυg καr 6λor φωvιiζovτεg γr6ρταζαv καr πυρoβoλofoαv αεov αdρα. Θυμιiμαr τo αvdΘεμα τoυ Bεvrζdλoυ, Ιτoυ στo Nηoζ διεξixθη oτα L92t κdτω 9πd τo Γυμvιioro oτηv πλατεfα. Ef1αv εκεf oτrioει dvα oμofωμα τoυ Bwrζdλou, oε φuαrκ<i μdγεΘoq. Mαζειiτηκε o κ6αμo9, δlιiβαoε τo αvιiθεμα o Δ{μαρxoq καΙ o Παπιiq, καr μετιi o κ6αμoq dρyroε vα ρfyvεr μεγιiλεq πdτρεq 11oυγιιiζovταq και καταρ6μevoq. ol πdτρεg dγιvαv dvαq μαγιiλog oωριfg πoυ δrατηρriΘηκε πdvω απ6 μ>6vo. KιiΘe πdτρα dγpαφε απdvω μe μελ6vr: "Kατdρα κα1 αv6Θeμα εlq, τov πρoδ6τηv Bεvlζdλov". Eδω πoυ τα λdμε καr πoMof Bwlζελrκoζ απ6 τo φ6βo τoυg,, dαπεuσαv lζαι dρρlξαv πdτρεq αvαΘ6ματog oτoγ "Πρoδ6τη". Ξεδrπλιδvovταζ τrζ αvαμνrloεrq απ6 τη φoβερ{ αυτli επo1μi, Θυμιiμαr τo πdvΘrμo εμβατ{ρro τωv φαvτιiρωv πoυ πoλεμoιiααv με τoυζ συμμd' xoυq, πoυ αtiκωoαv τo βιiρoq τηq πoλfvεKρηζ μdxηq xαραKωμdτωv, τoυ Σκριi. τoυ Σκριi" ... κλπ. Θυμdμαr "EακoτcδΘη τo καυμdvo αrα υψcδματα ακιiμη τo τραγoriδl Ιτoυ τραγoυδoιiσαv o1 τpαυματfεg φαvτdρor τηq Mrκραofαg: "}Ι'Eλλη θdλεl ακ6τωμα, Θdλει καραμαvr6λα πoυ πdγε καr μαg πρ6δωoε τα μuoτrκd μαq 6λα" ... κλπ. Kαι τo τετρdφωvo τpαγoιiδr πoυ dλεγαv oι εΙΙ1σtρατευμ6ror, μπαiλvτrαμdvoι πrd vα φoρoιiv 8 xρ.5' vlα 1ακζ vα υπoφdρouv απ6 υπooιτroμ6 κω μs 1dλlα rματrαμ6 καr υπ6δηoη, oτη Mlκριi Aofα, εη1dμεvoιvα dρΘη η cδρα vα τα πετdξoιrv καΙ vα φιiγouv (πριiγμα πoυ ευ16ταvε Kαl τo επrδfωκε μlα μερfδα τηg κdΘε φopιi αντ fπαληq πρoπαγ6vδαq). κρdαq,,

"Β6ηθα Χριoτ6 και Παναyιιi και oυ Ayιαμαρiνα, π6τε ιlα oμiξoυ'με τα δυ6 να πd'με oτην Aθιiνα" .'. Tdτε κr o αυρατιiq riταv μorραηrdvoq με τov αυτd φαvατrαμd ατrq διio αvτfπαλεg, πoλrτrκdg μερfδεq, Bεvrζελικoιig καr Kωvoταvτrγικoιig.

ol μdv

τραγoυδoriσαv στo oκoπd τou ArΘroπικof εΘv. ιiμvoυ, ot δε: "Toυ αητoιi o Γυr6q...) (Στo "Bεvrζdλαρε πατσρα τηg Πατρfδoζ..., oκoπ6 w6q Ιταλrκori εμβατηρfoυ. Χριivrα δραματικιi. ... Mε τηv αvατρoπri τωγ παλαrr6v orκovoμrκcδv αuvΘηκcδv, με τη oιiy-

110

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ xρωσΙ1 με τoυq ξdvouq φαvτιiρoυq, με τηv εξorκεfωαη ατo αυρ<6αrμo τoυ

βfoυ τηg Kεvτρrκ{g Eυριiπηg, ιiρ1rζε ν' αMdξεl η μoρφli τηg δrαμoρφωμdvηg πρωτιiτερα EMηvrκ{g κoυ}τoriραg. TcJρα o dvΘρωπoζ αρxfζεr καr γfvεταr π1o σκεπτrκιig, πovηρεfτηκε, ooβαpeιiτηκε. or dvτρεg ψαλlδfζoυvε ot μroof τo μouαυ6κ1, ,,α λα Γαλλtκd", καl ot dMor μroof ξυρfζovταl εvτeλcδq. Στo κeφιiλι φoρoriv τ6τε ρεμπoιiμπλlκεq τo Χε1μc6vα KαΙ (μπαγrαodγ" { "vτρfτoεq" (ψdθrvα καπdλα με μκρd forα μπιiρ) τo καλoκαfρr. o ΓΙouλdπoυλoq rζ1 o Aρlαvoιiταog βroμ{1αvor oτηv AΘ{vα καl oτην Πιiτρα, δεv πρoκdvouv vα παριiγouv τdτorα καπ6λλα. Η EMηvικ{ βloμη11αvfα αρyfζer vα βγαfvεr vτdvrα κααμriρrα καr orγ6 orγ6 τo Σεβ16τ 301, καr τo vτρfλλr τoυ Peτofvα αρ1ζoυv vα εκτoπfζovταr. 'oλog η1εδ6ν o αvτρικ6g κι5αμog αρfζεl vα φoριiει dαπρo ri μ>ωματrα16 oιiyμlovo πoυκ6μroo καr γραβιiτα. or yuvαfκεg πoυ δrατηρoιioαv απ6 παλα16 dvα eπfμovo αMιi αoliμαvτo φεμtv1σErκ6 κfvημα, τo oπofo δεv εuvooιioε μ6μlr τιiτε η κorv{ Yv66μη γrατf αvτrπαθoιioε τrq (σoυφραζdττεq,, βp{καv τoν καrρ<i vα κdvoιlv κr' αυτdq τηv επαvdoτααri τouq. Aρ;roαv vα κuκλoφoρoιiv ελειiΘερα αυo δρdμo, vα αλλdξouv τα κoτοfδια, τrq, τσεμπdρεq καr τα φdorα με τlq κoμcδoεrg dρyroαv vα μπαfvouv oτη δημ6orα ζω{ oαv επαyγελματfεq, δηr6olεq καr rδrωτrκdg, υπιiλληλor, vα αηgvdζoιry συα δημ6orα κdvτρα, vα ΙΙερrπατoιivε λrκvr_ αυd vα "ξεμπρατocδvoγταl>, vα κ6βouv τα μαλλlιi τoυq κλπ. H κorvri Yγ6μη εξεvfζετo πoλιi με τlg αMαγdq αυτdq. H επlΘεc6ρη<rη, τo εfδog, αυτ6 τou Θεdτρoυ, πliρε τ6τε κατακ6pυφη ακμti, γrατf dδrvε ευκαrpfα vα oατυρfζovταl o1 καταoτdoεrq αuτdq, 6πωq κr' ιiMα φαlv6μεvα τηζ τιiτε ζω{q. (Tα αMεπιiλξλα κrv{ματα τωγ συρατrωτrκr5v, η vεoαjσcατη Aoτυvoμfα με τoυq καvovrqroιiq τηg κλπ.). AφΘovα επrτη1ηrdvα voriμερα επrΘεωρrioεωg εξdφραζαv τηv τ6τoια dκπληξη τou κorvoιi. Tραγouδorioαv π.1. τdτε. "Ε, ρε yιwιi παlg rcoκoρεdεoαι απ'τoν καιρ6 πoυ μoυ κaυρειiεoαι ΚL' απ'τoν καιρ6 πoυ μoιiβd'εq, ψα1Liδι, oτo κι5Θε ooυ rcoτoiδι.''.." "Κoυι'ιo6ι'ται 6'α ψρω μoυ αδιdrcoπα oλofuα κoυνιodνται oτ6λoι και oτρατoi και λ.al μπεκριi εβνα.

Κoυνι6ται τo oτερ6ω1ια, o oυραν6q, και η πoιiλια. Κoυι'ιoιjι'ται Ιcαι τ(n\' ψναικc6ν, oτoυq, δρ6μoυ9 τα καπoιiλια 616oυμε lcαι τoυq, π6λιo1ιεν, 6Ιo δεξιd' περπιiτα κι' εκεiι'oι να yυρiζoυνε rcαταμεoiq, oτr1 oτρd,τα.,,"

Παριi ταriτα τo κfvημα τωv φεμΠ/rαυρrc6v, "o αγc5vαg τηq γuvαfκαq δtd τηv eξfoωαη τωv διio φriλωv" δεv τα βιiζει κιiτω, αλλ6 KαΙ o1παλαrdq rδdεq, δεγ εrrvooriγ vα παραδoΘoιiv αμα11ητf. Eγαvτfov 16ργ "ξεμπρα-

111

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNFΙΣ τσωμdτωv>, rδριieταr oτηv AΘ{vα dvαg αιiMoγoq "τωv ζηλωτcδv τoυ

Xριoτori", με πριiεδρo κdπorov Πεrρα16τη μεγαλdμπoρo κιγκαλερfαq τov Mαvεoιriτη voμfζω, με παραρτliματα oε πoλλdg π6λεlq. Tα μdλη τoυ αυλλ6γoυ dκρυβαv oτα παλτd τoυg oτ'dμπεg μe αveξfτηξ μελ6νη, καr <iταv καμμfα δεαπorvfq πeρvoιiαε με δf1ωq vα φoριier μαvfκια, dπεφταv επ6vω τηq και τη 16ρταrvαν oφραγiδεξ σEα Yυμvd μπριiτoα. Teλικ6 κυριιiργηbαv o1 σoυφραζdττεq πoυ 6ρ1roαv vα υψcδvoυv τα φoρdματα απ6 τov αoτριiγαλo κl' απdvω καr αvdβαrvαν αγd orγιi μdμ>r πlιi ψηλιi απ<i τη μdαη τηq κ\rΙiμηq. Af! αυτιf πια π{γαlvε πoλιi. Eπεvdβη τo επfαημo Kριiτog. Mε δrdταγμα τoυ 1926 δrετdooovτo oι α(πιΙγoμrκof vα dγouv αυηv τoσπη μια μeζoιiρα κα1vα παρατryloriv τα π6δrα τωv YιΙγαlκc5ν, τα μετρoιioαv eπf τ6πou καr ιiμα ειiρrακαv 6τr εfvαr απ6vω απιf 30 π<5vτoυq ψηλ6τερα απ6 τo dδαφoq τα φoυoτdvrα, oδηγotioαv τηv παραβιiτlδα oτo αυτ6φoρo, 6πoυ o αμεfλtκτoq ααυuv6μoq dβαvε τrg φωνdg κα1 εv unoτρoπ{ τrg doτελvε στo πταΙσματoδrκεfo. H επrΘεriρηoη oατriρlσε τη μovoμαyfα αυτri μεταξιi γιrvαrκεfαq φιλαρ6ακεrαq Kαr επlαriμoυ κριiτoυq με δldφoρα voυμερ6κrα, ΙΙoυ τρα_ γoυδoιiοε o κιiαμoq:

"M' αρ{ooυνε τoυ Πd,yκαλoυ τα τριιiwα π6ντoυ9 νd.ναι η φoτ5oτα,,.'"κλπ. Σriμμαyoq τoυ κρdτouq ετdΘη τdτε καr η Eκκληαfα. or rερεfg dδlωγvαv απ6 τo eκκληofαηrα τrq "ξeμπpατoωμdvεq," και ακαvδαλωδc6q vτυμdvεg, γιrvαfκεg. To fδlo Kαι o1 Ιερoκliρυκεg. (Tηv επo1ri αυτli κυκλoφoρoιioαv κr εκr!ρυτταv τo λ6γo τoυ Θεoιi, απoυδαfor λdγrol περroδεriovτεg κ\ρrκor, eξαrρετrκof ρrfτoρεq, dπωg, o πeρfφημoq Παπιi Δoυλημdρηq κλπ.) Παρ' 6λα αυτd τo ωραfov φfMov εvfκηoε καΘ' dληv τηv Yραμμliv και dφθαoε μdxρt τωv "μfvr καr μfvτr" τηq oliμερov yoι5oτα,

ημdραq.

Kατιi τηv επoμi αυτli oτo Nηof πdραoαν πρι5εδρor τηg κorv6τητoζ (To Nηof απ6 τα 1912 επεlδri δεv αuγκdvτρωvs 10.000 κατofκoυg εfyε υπoβrβαoΘ{ oε κorv6τητα) o φαρμακoπor6g Φc5τηg 8ακαλ6πoυλo9, o κτηματfαg Σπfλroq Πoτηρ6πoυλoq, o γrατρ6q Mπαpδ6πouλog, o γrατρι5q Koρκovικriταq, o κτηματfαq Mlxdληq Πoλυδoriρηq, o Mriτoog Aθαναo6πoυλo9, Avαατdoroq Πετρ6πoυλoq κλπ. Hμdρα με τηv ημdρα την περfoδo αυτri, αραrιi αραrιi η ζω{ ξdφευγε απ6 τα παλαιιi τηq μoτfβα καr πρoαliyγ'lζε την τωρrv{ μoρφli τoυ πoλrτιαμoιi. Πdvτωq o μηyαvrκ6q πoλrτrαμ6g μ6λrq τ6τε ιiρ11toε vα κdvη τα πpcδτα βriματα τηq εμφ6vrαriq τoυ αυη Meoαriνη. Γliρω ατα 1916 o αvd_ δo;og τωv dργcov εξoρfξεcog λrγvfτoυ τωv Kαvτrdvrκωv καr τηζ Bελfκαq €φερe oτo Nηof τα διio πρcδτα αuτoκfvητα φopτηγιi πoυ τα παρατryroιioε o κ<iαμoq με πoλλi περtdργεια. Mεταξιi τoυ πρoσωπrκoιi

112

ΙΣToPΙATF{Σ MEΣΣΗNΗΣ υπηρεσiαζ τωv αυτoKlvriτωv αυτr6v {ταvε τ6τε καL o κρητικι5q Αλσξηc Zoρμπ6c,πoυ τov fκαvε αργ6τeρα μυΘloτ6ρημα o Nfκoq Kαζαvτζιiκηq. Στα ]-917 φdvηκε στov oυραv6 τηq Mεoαriνηq μα πpcδτη φoριi σvα μovoπλιivo αερoπλιivo πoυ dκαvε μεplκoriq κriκλoυq πιiνω απ6 τηv π6λη, φαιv6ταv μdλloτα o αερoπιiρoq πoυ κoιΙγoιioε τo 1dρr τoυ, xαlρετcδvταg απ6 ψηλιi τoυg Nηorriτεζ, ΙΙoυ εfyαv βγri στoUζ' δριiμoυg καl παρατηρoιioαv dκπληκτor θαυμ6ζovταq, τo επfτευγμα τηq επroτriμηq. Aερoπλιivo πdραoε γrα δειiτερη φoριi πιivrυ ωΙo τη Mεoolivη τo 1923 κr' dρριξε πρoκηριiξεlq τηq κυβdρvηαηq Πλαoτliρα, κατd τηq αvτεπαvdστασηζ τoυ Γαργαλiδη - Δeovαρδ6πoυλoυ. Kατ6 τα μldvlα αυτd dκαvαγ μεγιiλη θραιioη oτo Nηof δrιiφoρεq αρρι5crτεreq'. Kυρfωq η φυματfωoη, o κorλrακιiq τriφoq, η παrδκ{ Θvη_ αιμ6τητα κα1 o1rrvευμoviog. Στα 1926 περfπoυ εμφαvfαcηκαγ κα1 επΙκfvδιrγα κρoιiαματα βoυβωvlκlig παvcδληq. Πιiραuτα εoτιiλη απ6 τηv ΑΘ{να αuvεργεfo, με επr κεφαλiq dvαv γtατρ6 Αyyελιiπoυλo (θυμιiμαl καλd τ' ovoμd τoυ). 'Hταvε dvαg, σαραvταπεvτιiρηq λfγo παyιiq, με γ'ιrαλdκrα, πoλιi καλovτυμσvoq και γλuκoμiλητoq ιivΘρωπoq. Efμouvα τ6τε μαθητriq oτrg τελευταfεg τdξειq τoυ γuμvαofoυ καr riταv o πρc6τoq ιivΘρωπoq πoυ κατdκτησε τov Θαυμαη16 μoυ. Απιivω αco φoβερ6 κfvδιrvo 6μoιαζε oαv αεrκfvητog oτρατηγ6q oε 16ρα μιixηc. Aπoμ6vcοoε τα παvcολ6βλητα καr τα riπoπτα παvriληq απfτrα. Δημroιiργηoe αμdoωq Noooκoμεfo παvωλoβξτωv στo απoμακρυσμdvo απfτr τoυ Σrαπdρα oτηv παλαιιi βρrioη. H αoτuvoμfα ετdΘη υπ6 τrq δrαταγιiq τoυ rζαr xρηαμoπofηoε καr φαvτdρoυζ, τoυ 9oυ Σιrvτιiγματog Kαλαμcδv. 'Eβαve φρoυρdg αυα παvωλ6βλητα απfτrα Kαι στo voοoκoμεfo, με αυoτryldg δrαταγdq. Aπoλιiμαvε ιiλα τα απfτtα, αφoιi τα 'κλεrvε καr dκαrγε μdoα Θεrιiφl μαooriρrα. Eμofραζε φdκεq και δrdταooε vα καfγovταl αφoιi πeτρελαrcοΘoιiv oι oυMαμβαvdμεvol πovτrκof. Aπoλfμαvε τoυg, υπov6μouq με Θεrιiφr αφoιi dκλειοε 6λε9 τrq εξ6δoυq. Δr6ταoαe κr' doκαβαv λ,i*orrq με λυωμdvo αoβdoτη, dπoυ πετoιiαe τα πτcδματα τωv παvrολoβλ{τωv vεκρr6v, σξω τoυ vεκρoταφεfoυ κα1 μετιi 6ταv ξερεv6ταvε o αoβdαυηq τoυg dκλειvε με γc6μα.',oλη τηv ημdρα dτρεyε, επεακdπτετo ιiφoβα τoυg voαηλευιfμεvoυq yoλεριfβλητouq, επεσl(dπτετo τα ιiπoπτα απfτrα Kαr τα απoμωvoμdvα παvωλιiβλητα καr παρακoλoυΘoιioε τoυg εvofκoυg. Efyε μorριiσεΙ καμφoρd, orvdrrvεuμα κλπ. καr δrdταoε γεvtκli καΘαρ16τητα καl dφΘovη xρ{ση veρori. Tη νιi11τα δε, dπωq dλεγαv, δev κorμc6ταv αM6 fu1μερωv6ταvε σ6o μ1κρoσκ6πro. 'Eταr oε 3-4 μtivεq *oiiφ.ρ, καr eξαφ6vlσe τo κακ6, dxovταq μ6vo 15-20 vεκρoιiq' Av ζ{ Θα εfvαr τι5ρα 80 μlovriv. Aq efvαr eυλoγημdvo τo 6voμd τoυ' Γriρω oτα 1925 oταμdτηoε q1εδ6v καr η Aμερικrf vα δd1εταr μeτα_ v,ioτεξ. Mdμ>r τ6τe, απ6 τo 1900 καr πdρα εf*αν ξεvητευτri εκεf πoλλof Nηαιι6τεq μερrκof απ6 τoυg oπofoυξ xdρη στη voμlηrατrκri κuρfωq δrα_

- 113

ΨvΙJu YU},ι9uv υUrrvyυΙ υι,U ι\llυ.|., υΙrυU uJ\l\υl l1'αιJqμεvuv oρΙστrκα

lζαL

ιiMor ξανdφευγαv. Πoλλof παλαlof Nηαrcδτεq απ' αυτoιig ζoιiv αriμερα oτηv Aμeρικri, or π16 πoMof ευκατdoτατol καl με καλdq orκoγdvειεg'. Δεv αvαφdρω oν6ματα γrατf μπoρεf vα ξeγιioω πoλλoιiq κα vα δημr-

oυργriαω δυoαρdoκεrα. Πιivτωq αυτof δεfγvoιrv τηv αγ6πη τouζ Yια τo Νηo_f. Mε dραvιi τoυg φτrdxτηKε στηγ πλατεfα τo ρωλ6γι, dπou και τo

Hρc6ov, Yιiρω απ6 τo oπofo μe μld δωρειi τoυ Eμπεlρfκoυ Koυμoυvδoriρoυ φuτειiτηKε αρxlκd τo oημερrv6 πιiρκo πoU τo περΙβιiMεr. 'Eτor η "πλατεfα αλωvfωv" dγιvε πιiρκo. Aπ6 τα 1920 περfπoυ τo Yπoυργεfo Γeωργfαq, Θdλovταq vα ξαvαeγκατααclioη τηv καλλrσpYεlα τoυ ρυζιori, στoυζ fδroυq τ6πoυq 6πoυ εfxε πρo αι6vαrv ξαvααoκηΘri α'r' τov Nτpfτζαγα KαΙ τo Γραδεvfγo. dοτεrλε εκεf τo φlλιfτlμo γεωπιivo Σrγιiλα, vα κλlματfαη καl vα φoρμdρη dvαv σιrγxρoγιqμσνo τρdπo τηq καMrdργεrαq αυτ{q. o Σrγιiλαq αφωolωμdvog πo dργo τoυ σιrvερYιioτηκε μs τoυζ vτdπrouq καλλrεργητdq Δouβoγrαwdoυq, Γαλαvιiκηδεg, Moυρlκdoυg, Παυλιiκo, Kρdππαπα, Aπooτoλ6πoυλo (Δερβfooη), AΘαv. Aλευριi κλπ. καr fαυερα απ6 πoλuετεfq' πpoαπιiΘεrεg καl πoλλdq εvδtdμeoεq απoτυ1fεg, φoρμdρrααv oτηv πρdξη, μετιi απιi πoλλιi επfμovα πεrριiματα dvα αuoτηματrκ6 τριiπo καλλrdργeιαq, βγαλμdvov απ6 τηv ατΙoKτηΘεfoα πεfρα. Bρ{καv τoυq κατdλληλoυq απdρoυq, τρ6πoυ9 oπoριiq oτo vερ6, φτrαξfματoζ τωv καρυκr6v, υδρovoμ{q, βλαoτrioεωq με βρdΦμo oε τρε;oriμεvo καr d1r

oτιiorμo vεp6, βλαoτlioεωq μs vυκτερlvdq απooτραyγ,fοεrq, βoταvιαμdτrοv, oτερer5σεCοζ τηq βλαoτrioεωq με "πdτηrα", ημερ{orωv απoσEραYγfoεωv oτoν {λlo Yrα vα καli τo πυκγd καr ψlλ6 δεvδpιiμαζo, 6πoτε τo παpdorτo αuτ6 υδρo;αρ69 π{γαrvε vα rrvξεr τo priζr, { vα καri τo υδρoxαρdζ επrφαvεfαg, τo "xλdπt", ιi γrαvα oιrvτoμευΘ{ η ωρfμαναη oε περfπτωστ1 επtκfvδιrvηg oψlμtιiq, ακ<5μη πωζ vα γfvεταr η λfπαvαη δfyωq vα παραα6ρεταl τo λfπααμα απd τo κιvoιiμεvo vερ6 κλπ. 'oλoι αυτof αoφαλcδg δεv υπoψrdζovταr 6τr πρooσφεραv μfα πoλriτrμη υπηρeσfα εγκαrvrιiζovταg dvαv πλouτoφιiρo κλιiδo τηq Eθvrκ{q orκovoμfαq oτη 11c6ρα μαζ. Mdμ>ι τα L927 πεpfπoυ η Mεoolivη εφωτfζετo με λιiμπεq πετρελαfoυ (oπriτrα καt δημoτrκdq φωτιαμιiζ) καr μ6vov τα μαγαζrιi ιivαβαv αoετυλfvεq. Tι5τε περfπoυ ιδρriΘηκε Ιζαr η Hλεκτplκli Eταrρεfα Meoαivηq (Πετρ6πoυλog_Mπrζliμηq Kλπ.) κt' dγα βρ6δυ αξdγαoτα παvηyυρrκd dλαμψε τo Nηof απ6 τo ηλεκτρrκ6 φ<6q. Mσμll τα 1930 επfoηq δεv efγε εvακriψεr η εroβoλ{ τωv ηλεκτρrκriv αυoκεucδγ. Στα !922 περfπoυ εμφαvfαυηκαv oε μεγιiλη κυκλoφoρfα τα κoυρvτroτd μικρ6 βαλlτoιiκrα γραμμ6φωvα τηξ Koλoιiμπrα καt τηζ 'oγτεoγ. Aπ<5 τιiτε αρxfζεr vα περroρfζεταl τo ατoμlκd τραγoιiδr με τη

ΙΣToPΙΑ TιΙΣ MΕΣΣΗNΗΣ ξεφειiγouv απ6 τo μ>6vo Kαt τηv αρμovfα πoυ δfδαακαv or δfακor. or roτoρrκof αμαvdδεg κα1 τα τoπrκd κλdφτrκα { τραγoriδlα τoυ τραπεζroιi, dρyroαv vα απαvfζoιry κα1 τo τελευταfo τoπrκd vτoυdτo τoυ Στραβoγληγ6ρη-Koυρri (oαμτoιipr-μπoυζoιiκι) πoυ δrdΘετε μovαδrκ{ η1εδ6v τραγoυδtατlκτi παvιiκεtα τo (ΓΙαπdκr π6εr στηv πoταμld ..., για κdΘε περfoταoη, dργroε vα δrdρ1εταr ooβαρri Kρfση. Γιiρω oτα 1929 πρωτoφιivηKε σ6η Mεoαrivη Καl τo πρcδτo ραδι6φωvo με μπαταρfεq. 'Evα τερ6oτro μη1dνημα παραΥωY{q κρ6τωv καr τρrγμcδv με μoυotκtiv υπ6κρoυorv, πoυ πρoκ6λεoε πoλλιi γdλrα, τo oπofov 6μωq oε 2-3 μ>ιivrα αγτεKατεστιiΘη με πrd ooυλoυπωμdvεq αυoκευdg πoυ μπoρoιiσαγ vα ovoμιiζovται ραδrι5φωvα. Aπ6 τα 1920 καl πdρα επtκρατεf oτo δrαμdρlαμα μrα πλααματrκri ευμιiρεrα με τηv αΘρ6α υπερπρoσφoρd πroτωτrκori κεφαλαfou oτoυq αγριfτεq, απ6 τρdπεζεζ Ιζα1 rδr<6τε9,, τo oπofov δlετ6Θη oε απdταλη γrα αγoριi καταvαλωτrκc6v αγαΘc6v.'Ηταv η επo1μi τoυ δrεθvoriζ orκovoμr_ κoιi φαrvoμdvoυ τou voμrqματrκoιi πξΘωρrαμoιi ιiταv ι5μωq αυτ6 αvετρdπη, αντικατασταθdv με τηv πoλlτrκ{ τoυ αvτιπληΘωρrκoιi παvrκof, δημroriργηoε φoβερ{ αvαατdτωαη στ1ξ olκoγoμlκdg η1doειq. ol oφεrλdτεq επrdζovτo vα εξωφλ{σoιry τα μlση τoυq με υπoΘ{κεζ καΙ εκπλεroτηplααμoιiq. or πrατrrloεtq εκιiπηκαv (με τo μα1αfρl πoυ λ6yε) καr eπeκρdτηoε yιioq oτrg, αuvαMαγdq επιφdρovταξ' φoβερdq ouvdπεrεq μεταξri δαvεroτc6ν καr δανεloΘdvτωv. Στα 1930 μeτd απ6 6-7 μlιivια δυαμεvri oταorμ6τητα κrylιiyεηκe αγρoτrκ6 μrεωαυdoro, αταμdτηoαv or δαvεrαμof καr απλ16ΘηΚε μ1α επo1μi τωv rη1v6ν αγελdδωv. Tι5τε dδεrξε ζωηριi τo πρ6oωπ6 -ηq η δημoγραφrκd αoφυξfα τou τιiπou με τov περroρrαμ<iν τωv εrooδημιiτωv. o μdoog γεωργrκ6q κfuiρoξ ΙΙoυ dδrvε το γεωργrκd παραγωYrκιf ειodδηrα, τo κdπωg υπoλoγfolμo, βρdΘηκε 6τr {ταv γιiρω τωv 8 αuρεμμιiτωv κατd orκoγdvεrα. H αρoτραfεg καMrdργεrεq καr κυρfωq ριiζl-βαμβιiκl πoυ ιip1μoαv τ6τε vα αvαπτιioαovταr, απoτελoιiσαv αvασφαλεfg επl1εrρ{oεrq, λ6γω καrρικ6v ouvΘηκc5v, ελεfψεωg πεfραg, κεφαλαfων κλπ. Kαr τo γeγov6q ακ6μη 6τr επρdκεrτo περf εργαoroβ6ρωv επl1εlρlioεωv, oε eπoyri υπερπρooφoριiq εργαofαg, δεv 6δωo'ε βελτfωαrv τηζ olκovoμfαq τoυ yι6ρoυ, μoλov6τr τα γuvαικεfα ημερoμfoΘrα dφΘαvαv 30 δρ11. περfπoυ ημερηofωq. Mετιi τo 1936 η oικoγoμrκoκolvωvΙκfi ζω4 αρ1fζει vα μπαfvεr αεα 6ρrα τoυ αυγγl6voυ πoλrτlηroιi, σ' dvα vdo αερr6olμo βfou με αvελroo6μwη αφΘovfα καr πoικrλfα v6ωv αγαΘr6v ξdvηc παραγωγlig, με αξεδfΨαστη λα1τιiρα τoυ αvΘpc6πoυ vα απoκτrioεr αγαΘιi ιrπdρμετρα απ' τ1g δυvατ6τητdg τoυ, με αy;ciδη και αδfoτακτη πρoαπ6Θεlα γα μdyεται γrα 6oκoπη αυo6ρευoη μlηματlκcδν απoΘεμ6τωv, τdoεrq καr μαvfεq πoυ ετερατcδΘηκαv μdoα oτηv περfoδo τηq ε;Θρικrig κατo1riq καr μdμlr τωv ημερc6v μαg, 6πoυ ζofμε τηv yvωoτli επoyri τηg λeγ6μwηg, καταvαλω-

115

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

τκΙiq κorvωvfαq, ΙΙou α\rτf rδαγrκc6γ καl αρyr6v διδdακεταr παραφρovdστατα τo ε\rKληματrκcδq λεγdμεvov "σπdσιμo τoυ Kατεστηrdvoυ" και λατpειiεται τo μπoυζoιiκt, τo πoδ6αφαιρo d αvιiλωαη τηq αy6ρταyηq

ηδov{q τoυ 6λoυ, oε υλrκdq απoλαιioεrg με αuvηΘdoτατη απoυαfα κιiΘε rrveυματrκ6τηταq. Mdoα oτα πλαfαrα αuτιi πdλr δtααπιiταr η τoπlκli κorvωvrκri w6τηq τωv αvΘpcδπωv, κΙ o ιivΘρωπoq voπαλγεf τηv επoμi τηq κrvrioεωζ τωv λαc6v καr ξαvαμπαfvεr στov πλιivητα βfo με τη\r ασEuφrλfα, τrq απoδημfεq, κfvητρo τω\r oπofωv κατιi dvα μεγιiλo μ6ρoq εfvαr η αvαβfωαη τωv εγoτfκτωv τou τυ1oδrωκτrαμoti Ιζα1 τoυ τoυρκoψφτιαμoιi. -Eτor ξαvαζofv αυα μlιiνrα μαq η μlυooφdρeq αvΘρωπoμυρμrγκιdq vdεg KdρrvΘεg καl Περodπoλeq και μiρω απ' αυτdg, απλ6vεταr η αvτfΘεoη, σιrαq απσραvτog κ6oμo9 πoυ ζεf αrηv eγκατιiλεrψη, η επαρyfα πou 6λo λrγoαrεfεr oε αvΘρciπoυg καl αγαΘιi καr d11εr φdρεr καr τη Mεoαlivη τr5ρα αυrq 5.500 αρrΘμ6 πληΘυαμoιi, πoυ 6λo καr τραβιiεr τηv κατιoliσα.

Eπlκρατεf "α πρ16ρr" μlα γvcδμη 6τr τo ιiλoγo πdvτα Θα καλπ6ζεl πρoζ τα εμπρ6q δrdτr ιiπωq λ6εr o Mπερocδ, "dμβλημα τηg αvΘρωπdτητα9 εfvαr τo εμπρdq!" Toriτo εfναr oφαλερri γvcδμη. Δεv τρd11εr τo dλoγo αφηvlααμdvo εμπρ6q. 'o11r. Aπλ<69 dyεr 1αλαρcδαεr τα γκdμrα o αvαβιiτηq πoυ voμfζεl 6τr τoυ αuμφdρεl o fλrγγoq. 'oταv 6μωq φτdoη ατα xefξ τoυ γKρεμof, Θdλεl δε Θdλεr Θα αφξη τα γκ6μrα o αvαβιiτηg καr Θα oδηγ{αη τo ζαio oε orγoυρ6τερη πoρεfα, δι6τr Θα καταλιiβη 6τr κr o fδrog κιvδuvεfεr vα εξαφαvroΘ{ oλεΘρfωq.

116

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Η ΣrΙMEPINH (1973) Ι{ATAΣTAΣIΙ ΙζAI ΙIPoBΛΙΙΙι,ΙA',TA TΙΙΣ MEΣΣIΙNHΣ 'Εyrb δt

λ!ξω δeιvα μ!v, δ[καια δt κdληθη ΕΥPΙΠΙΔHΣ (Tiλεφos)

καvεfq eπloκεφΘ{ Φμερα μfα orαδ{πoτε π6λη τηg EMιiδoξ,, ΙΙoυ -f.l εf11ε vα τηv rδ{ απ6 πρoπoλeμrκιi, Θα δrαπrατc6αη αoφαλc6q με dκπ\ξη μrα μεγιiλη δrαφoρd πρoq, τo καλfτερo. Θα rδ{ αfyμlovεg olκoδoμ6q, δημιiorα κτfρrα, βrβλroΘriκη, α6γγrovα καr πoλυτελr{ rδtωτrκd καταατriματα καΙ ψnΙxαYωγικιi κdvτρα, πλατεfεg,, πρdorvo κλπ.

T]t ιiv

'Eτor εfvαr. o Πoλrτlαμιiq παρακολoυθεf πιivτoτε τηv αvoδrκri πoρεfα τoυ μl6voυ. Mε πoλλ{ ιiμωq κατdπληξη δrεπfoτωoα πρoφαvcbg,6τl o N6μoq αυτ6q (πρoτodq) δεν roμiεl Yrα τη Mεoorivη. 'Yαεερα απ6 38 ouvαπτd μlιivlα απoυofαq' ξαvααvτfκρυoα εκεf απfτrα πλrνΘdκτrαυα απ6 1Ο0ετfαg, απερrπofητα, στεγoσ6κακα, με μεγαλωμdvα απλcδq τα δdvτρα τoυ πdρκou πoυ αεα 1934 φιiτεψε o Koυμoιrvδoιiρoq, κα1 με λfγεq καλdq vε6κτroτεg, orκoδoμdq στην κεvτρrκri πλατefα. Δηλαδ{ ηiεδ6v dπωq τo εfγα αφrioει.

Γrα τηv κατ6oταoη αυτli πρc6τoq φταf1τηg, efvαr τo επfαηro Kριiτoq, πoυ ληαμι5vησε, τl oφεfλεr σEηv rστoρrκ{ αυτli rΙ6λη, πoυ γfvηκε oλoκαliτωμα oτιg διio μεγιiλεq εΘvεγερofεg τoυ 1770 καr 1821. Στηv π6λη πoυ πρoodφερε τιioεg Θυofεg oε αfμα καl μ>liμα στoυζ εσγrκoιiξ αγrivεq,, πoυ εγιiμvαoε με dξoδιi τηξ, τα 2 πρc6πα μ>ιivrα τηξ sπαvαστdoεωg τoυ 1821 τoυq αγρ6τeg, γΙα vα πoλεμliooυ-v ατα δrdφoρα μdτωπα κλπ.oriτε σvα δημ6oro κτfρlo γrα δεfγμα, oιiτε dγα 6γαλμα YΙα τoυq, {ρωεg τηg 1-3 Mαfoυ τoυ 1770, oιiτε τfπoτε. Tηv κατεδfκαoε vα μεfvη μlα γεωpγrκri π6λrq με μrκρ6τατo YεωρY1κι5 κλiρo, τηq απdκoψε μdλtoτα Kαl τov βαorκ<iv oμφαλdv τηq σιrvτΙΙρrioεcig τηg, τηv "Mακαρfαv" πeδlιiδα τηξ, δrα vα τηv κιiμη αερoδρ6μrov, απd τoυ oπofoυ vη1Θημερ6v περrfπτα_ vταr αερoπλdvα ξεκoυφαfvovταg, τoug κατofκoug c6oαv vα μη εfναr δuvατdγ ol πτlioεlq αυταfγα γfvovταr τouλd1rατov dvωΘεv τoυ κdμπou καr d1l dvωΘεv τηq πιfλεωq. 'Eταr η Mεoolivη κατηvτfΘη μrα φτω16τατη Yεωργrκ{ π6λ19 ιiΘλlα ακlιi τηg πιiλαι πoτε πλoυofαq π6λεωq, oτερημdvη τελεfωg απιi τηv παλαrιiv rrvευματrκriv Kαt Koιvωvlκliv τηq ιivΘηorv.

117

ΙΣ t

ιrrΙA

H'L

Lwβ'ΣLΙ' tl\ Ι 12-

Η orκovoμrκ{ αυτli κατιiρρευolq τηζ πιiλeωg', υπε1grdωoe μdγα μdρog πρooδευτrκ6v Nηolωτc6v (γιiρω τωv 3.000-4.000) vα εγκαταλefπoυv αvαYKαστrKc6q κατd καlρoriq τηv γwdτεlραγ, καr vα εγκαΘfoταvταt ε1ζ τηv πρωτειioυσαv, ιfπoυ 11ιiρrg εfq τηv.δραoτrylrdτητιi τωv, ευδoκrμor5v απoλαμβdvovτεζ dvα dvετov κα1 επrφαv{ βfov καr τofτo απετdλeoε τo δειiτeρov αfτrov τηq KorvωvrκoΙΤvευματrκliq κακoδαtμovfαg τoυ τ6πoυ. To γεγoν6q 6τr or αvωτdρω δrακαfovταl απιi αγdπηv Κα1 δεv ξεp'oriv τoγ τ6πov-λfκvov τ(Jv orκoγεvεrcbv τωv, εfvαι μεv παρriγoρov, αλλιi δεv βελτrc6vει τηv δημroυργηΘεfoαv κατdαυαorv. Tρfτov oτorγεfov ιiπερ επdδρασε αvασxeτtκc5q εfq τηv otKovoμlκomrευματrκriv πρ6oδov τηg πιiλεωq, υπ{ρξαv αr κατd καrρoιiq αδuvαμfαr τηζ Toπlκrig Aυτoδrorκ{oeωg,. Ar dvευ δrκαιoλoγfαg wdργεrαr, Kατeδαφfoεωq τηq εξσδpαg τηq φilαρμovrκrig, η κατιipγησΙq τηξ κd'πoτε ωραfαq μlκριiq πλατefαq τou Δημαp;efou, η κατ61ωαrζ τωv 2 vτoκoυμdvτωv τou rστoρlKoιi βfoυ τηq πιiλεωq, "X6τζα" καr "Xαβofζr", (αντf vα πρoβληΘoriγ ταfτα, με κατιiMηλov δlακ6ηιηoιv), η μη επrδfωξιq κpατrκoιi δαvεroμoιi δtιi καταoκευ{v dργωv εξωραlαμori τηq π6λεωq καr τηζ παραλfαg,, fvα δημoυρYliση ΨιΙxαγωγικd καταoτliματα εfq σιiYxρovov πoλrτrαμdvηv αυιiΘμηv, η ovoματoλdrrrηolq τωv δριiμωv μe ov6ματα πoυ κατd τo πλefoτov oυδεμfαv d11oιrv η1dorv με τηv μεγιiληv roτoρfαv τηg π6λεωq κλπ. 6λα αυτ6 αuvdβαλλov slq τo vα κρατηΘ{ η Mεoolivη ειq φΘfvoυoαv πoρεfαv πρo6δoυ, ev αvτrΘdoεl μe 6λαq ταq λorπ6q π6λεrq τηq Χcδραq.

Σ{μεpov τα πλdov φλεγdμενα καr γεvrκdτεpα πρoβλ.riματα τηq π6λεδfo. To πρ6βξμα τωv ΦrλαvΘρωπικ6v Kλryloδoτημdτωv καr παραλλ{λωg τo πρ6βλημα αξroπolrioεωg τηg Θαυμαoroτ6τηg παραλfαq τηv oπofαv η φιiσΙg eδr6ρηoε ειq τηv Mεoαrivηv. ωq εfvαr

To rrpogΛΗlιΙΑ' TΩN ΦIΔΑNΘPΩΙΠKΩN I(ΝΙPoΔoTHMATΩN.

Elq παρελΘorioαq επoyιiq oπdτε η dMεlψrg σιΙYκorvωγfαg απεμ6vωvε

ταq π6λεrq κατd κεyωρrαμdvεq κoιvcοvfεg, αvαλ6γωq δε ταrv δlαφ6ρωv κατd τ6πoυq αuvΘηκc6v, διεμoρφcδvετo μfα κατ6 καvdvα κorv{ γεvrκ{ ψιr;oλoγfα τωγ κατofκωv. (or τηEι5v εμφανrζιiμεvεq, εlq μερlκιi ιiτoμα αvτfΘετεq ιδroμoρφfεq επlβεβαrc6voιrv τov γεvικ6v καvιiνα). 'Eτor κατd καvdvα η Nηαrc6τικη κorvωvfα δrαμoρφ6Θηκε απιf καλoιiq αvΘρc6πoυg πoυ αuvεδdovτo μεταξιi τoυq σαγ μlα μεγιiλη orκoγdνεLα, με αveπτιrγ'μdvη τη φrλαλληλfα, τov αMηλooεβαqr6 καr πρo παvτ6q τηv αμorβαfα εμπrατoαιivη (μπdoα). Aυτ{q τηq ψη1oλoγfαq γdwημα εfvαr καl τα Φιλανθρωπrκιi Kληρoδoτ{ματα. Tστorα παλαι6τερα κλryloδoτriματα lioαv τo μrκρ6 τoυ τoαγκιiρη Φfλrα'Σιiρρα, υπdρ τωv απ6ρωv παrδrriv Kαr τηζ lωιiwαg Γεωρμdδη,

118

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ τηq οΠofαq τo παλα16γ ΚτfρΙov, (Ιππoκρdτoυξ καr Δrδιiτoυ αυηv AΘ{να) oικ6πεδo πλdov, εξεπoι{Θη τελευταfωg, καr εvτ6q τoυ τρd1ovτog μηvιiq Ιoυλfou L975 πp6κεrταr vα εroπριiξr1 o Δ{μog Mεoαlivηq, ωg μερfδι6v τoυ 3.500.000 δρy. τα oπofα oφεfλεl vα xρησlμoπoιliαη oμofωg δrα φrλαvΘραrπrκoιi g oκoπoιig. 'oμorα vec5τeρα φrλανΘρωπrκιi κληρoδoτ{ματα εfγαr τoυ Ν. )ftc6τη, τηq Eλd\rηq B. Δεoγτoπoιiλoυ (Σταμπoλτζri) καr τoυ lατρoιi Moυλαβααiλη. Eκ τoιiτωv τoυ N. )hr6τη πoυ γεw{Θηκe στo Nηof oτα 1880 καr

o φlλ6vΘρωπoq oυμπoλiτηq μαq Nlκ. Xlιδτηg,

o oπoiog κατdλπε oλ6κληρov τηv oκivητov περlouoiov τou υπ6ρ τωv εvδειirv κol ooΘεvιilv τηg γεv6τεlραξ τoU

Mεoofvηg.

πσΘαvε αυηv AΘ{vα oτα L954, πeρl{λΘε oτo Δriμo τo dτog 1963 (μετιi τo

Θ6vατo τηq αuζιiγoυ τoυ). Tα ακfvητα τoυ ΦrλαvΘρωπlκoιi Kληρoδoτriματoq αυτoιi, ouvoλrκ{q αξfαg μiρω τωv 100.000.000 δραxrcδv, πou αv αξιoπorηΘoriv μπoρoriv vα δcδooιrv ετriolo erοdδημα dvω τωv

119

ΙΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ 5.000.00ο ετησfωζ, βρfακovταr αrη AΘfvα καr εfvαr dvα εpεrπωμdvo μdγαρo Γλαδοτrivoq 4 (oμ6vorα) εμβαδoιi 180 τετρ. μ6τρωv, dvα ερεrπωμdvo τρt6ρoφo, εμβαδori 500 μστρωv, Koρδrγκτrivog 24 (κovτd αυηv oμ6vorα), dνα τρfφατoo orκ6πεδo 333'τeτρ. μστρωv, γωvfα oδoιi Πλαπoιiτα καl Λεωφ6ρoυ Aλεξ6vδPαζ (Σ6vrα) καr dvα orκ6πεδo 4 περfπoυ o'τρεμμ6τωv εrζ, την oδ6v ΣτρdΙτ 4 (erζ τo κdvτρov τηq Kηφloorιiq). Σκoπof τoυq oπofoυg oρfζεl o Δlαθdτηg εfvαr: Παρoxli εlq τouq απdρouξ, εκ τωv ειooδημdτωv, lατpoφαρμακευτtκlig, περrΘιiλψεωq,, Kαl δαπαvcδv olΚoYevelαK{q σUvτηρΙiοεω g μdμlrq απoθεραπεfαq. Noοηλεfα εlg μεγdλα voooκoμεfα 6ταv τoιiτo απαtτεfται, dξoδα κηδεfαq, παρoyli βoηΘημιiτωv (σvδυorζ, uπιiδηolg, τριiφlμα) εrg, απιiρouq κατd ταq εoρτιig Xρroτoυγdwωv καl Πιiη1α. Avαβfωαq τηq παλαrιig εoρτ{q τoυ Aγfoυ Nlκoλιioυ τoυ Ndoυ erq τηv Παραλfαν Mεο'olivηq και πρofκrorg, απ6ρωv vεαγiδωv εκ Meoo{vηg. Eκτελεo'τdq τηq δrαΘriκηq, τoU oρfζεl τov Mητρoπoλfτηv Mεoαηvfαq,, τov αvεψr6 τoυ Kυρrdκov Mαρroλ6πoυλov, τov Δr!μαρ1gov Mεooliνηg,, τo Δημoτrκ6v Σuμβoriλro Mεoolivηq. Aτuyr6g εqμ6q κακriv αvΘρc6πωv επε1εfρηoε vα Kατασπαριiξη τo ΦlλαvΘρωπrκdv τoιiτo κληρoδ6τημα. κα1 θα τo επeτιiγχαvε αoφαλc6q, edv o Σεβααμrc5τατoq Mητρoπoλfτηg Mεooηvfαq κ. Xρυoι5oτoμoq Θdμεληq, δεv {γelρe κατ' αυτ6v τo φωτloμdvov Ι(αl αγωvroτrκ6ν αvdoτημd τoυ, βoηΘoιiμεvoq υπ6 τoυ Θ. Toερπd καr πoλλ6γ dλλωv εκλεκτ6γ Mεooηvfωv εΚ τωv δlαμεvdvτωv εv AΘ{vαlq καl Mεoαrivηv. }Ι επlμovτi τωγ πρoρρηΘdvτωv κακcδv αvθρc6πωv δrα τηv παρdλκυorv τηq επf 7 6τη αδραvεfαq τoυ κληρoδoτ{ματoq Χ16τη, ζr1μloιioα τηv τoπrκIiv ΦlλαvΘρωπfαv με 15.000 δραxrιiq ημερηofωq, (30.000.000 δραμrcδv απωλeoΘdv δrαφdρoν μdxρl αtiμερov) εξετdζεταl ειq δrotκητrκιig, αvακρfoerq τoυ Yφυπoυργεfoυ Πελoπoνvτiooυ καr τελrκcδq, αv μ>εrαoΘ{, θα α1Θri απoφασΙστlκcδg ειq1εfραξ, τoU κ. Erααγγελdωq Πρωτoδrκc5v Kαλαμιiταq, fvα λ{ξη η απαριiδεκτoq αυτli δημroυργηΘεfoα κατdαταorg.

'Eτερov μdγα κληρoδ6τημα uπ6ρ τωv απ6ρωv γερ6vτων εκ Mεoorivηq, αuvroτd δrα τηq δrαΘ{κηq τηq 6.6.1970 η αεfμvησUoζ

αuμπoλfτrq μαq Eλdvη Δεovτoπofλoυ (τo γdγoq Σταμπoλτζ{), {τlq καταλfπεr τηv μεγdληv επf τηg πλατεfαg, Pηyγfληq (Mελειiγρoυ 7 AΘηvc6v), orκfαv τηg μεΘ' απ6vτωv τωv εvτdq αυτ{q κιvητc6v πραγμdτωv, ωζ κα111trlεωγριiφωv Kαt μετρητr6v, δια τηv iδρυαrv α;ετrκoιi Yηρoκoμεfoυ δr' απ6ρoυq γdρovταq εκ Mεoolivηq εlq μvΙiμηv τoυ μακαpfτoυ Nηolc6τη παππof τηg Γeωργfoυ Σταμπoλτζ{' Eκτελεoτliv oρfζεr τo Aλεξαvδpιiκerov -Ιδρυμα Kαλαμιiταζ, τo oπofoν uπoμlε6νer vα eκπorriση τo w λιiγcο μdγαρov κα1 με τo 1/3 τoυ τμriματoq vα κτfαη κατιiλληλov κτfρroν, με τα 2l3 6e, vα αγoριiαη μετo1ιiq τηq Tραπdfuq τηq

120

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣΗNFΙΣ Eλλιiδog, τα erooδ{ματα τωγ oπofωv vα xρησlμoπoroιivταr δtα τηv αuvτliρηorv τoυ Γηρoκoμεfoυ. H αξroπofησlζ τoυ εv λdγω ΦlλαvΘρωπlκοιi Kληρoδoτriματoq, Θα ακoλoυΘ{oη αoφαλc6q τηv σιΙvτoμoτdραv Kαl τηγ oρΘoτdραv επiλυorv,

o Σεβαoμιιilτoτoq Mητρoπoλiτηq μoq κ.κ' Xρυoι5αroμoq (Θ6μεληg).

δεδoμdvoυ 6τr η Eπrτρoπri τoυ Aλeξαvδρακefou Kληρoδoτriματoq Kαλαμιiταq, τηg oπoiαg πρoeδρeriει o Σεβααμιc5τατog Mητρoπoλfτηq Mεooηvfαq κ. Xρυo6oτoμog Θσμεληq, υπερκαλιiπτεr κdΘe ε1σγyυov δrα τηv καλuτdραv εφαρμoYriv τcov υπιf τηg αεrμvriοτoυ Συμπoλfτlδι5q μαq ταoooμdvωv oκoπc6v. 'Eτερov φrλαvΘρωπrκ6v κληρoδ6τημα δrα τηv δημroυργfαv ιατρεfωv δια τouq απ<iρoυζ εκ τηq, περlφερεfαg Mεο'orivηq, εfvαr τoυ μακαρfτoυ 8t( Mαυρoμματfoυ Mεo'αrivηg, Ιατρoli Moυλαβαofλη, o oπofog αφli\rεr ΙΙρoζ τoιiτo dπαoαv τηv αξl6λoYov Kτηματrκ{v περιoυofαv τoυ, μετd τoν Θιivατov τηq oeβαατric μαg αuζriγoυ τoυ, ε1ξ τηv oπoiαv δfδεται η πιivδημoq eηgj γα μαtζρoημεpεf'oη, δrα τηv eυeργeofαv τηv oπofαv μετd τoυ oιrζriγoυ τηζ κdμvεr εΙq, τoυq απ6ρoυq αuμπoλfταg.

121

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ Eκτ6q τωv κληρoδoτημdτωv τol5τοrv, καr ιiλλor αξ16λoγoι ouμπoλfd1qouv δηλc6oεr ιiτr πρoτfΘεvταr, ri dγoυv κιiμεr riδη η1ετrκdq Φilαvθρωπrκιig ΔlαΘ{καg. Πorιi ιiMη απ6δειξ19 μlειdζeται, δι' doα πρoηYoυμdvωg αvεφdραμεv 6τι oι "Nηorriτeq εf.vαr εξαrρετlκof AνΘρωπol.;). 1\λλo μεγιiλo πριiβ\μα τηq Mεoαlivηq εfγαr: To ΠPOBΛIΙ1νΙΑ THΣ IΙΑPA/\Ι^ΝΣ TIΙΣ "MΠoYΙ(ΑΣ,,, 6πω9 λdγεταr. Toιiτo d;εr ωq

τα,

εhig:

Η Mεoorivη d;εr πρovoμrακc6g πρorκroΘri απ6 τη ΨriΨl, με dvα κατααπαvfαg καλλoν{q παραλrακ6 τoπεfo. Η παραλfα τηq μriκoυq dvω τωv 5 1rλroμdτρωv, με dvα απdvlo τdπητα ΨtΜq (xpυΦq) ιiμμoυ πλdτoυq 300 μdτρωv, πoυ oμαλ6τατα απooβdwυταl στα κατακdΘαρα νερd τηg Θαλ6oαηq, πoλroρκefταr απ6 μlα oργι16δη βλ6oτηoη, δpoofζεταr απ6 τov μπιiτηv τo καλoκαfρr καr oυδdπoτε yvr5ρtoε τo ;rdvr τo 1ειμc6vα. o x6ρoq αυτ6q' πoυ μπoρef vα εξυπry>eτef 1ιλrιiδαq παραΘερroτιig, dγει μrα επ6ραvτη oρατ6τητα ευpιoκ6μεvoζ στo κdvτρo τoυ κ6λπou κα1 σιryo-

ρειieταr με τo γραφrκ6 Koυλγτoιiκr (τo παλη6 r;Θυoτρoφefo τωv Bεvετr6v) ev(6 πro π6ρα oτoυq κατdφυτoυq 1cδρoυq 6πou τα εκκληαΙδrα τηqAvαλ{ψεωζ KαΙ τoυ Aγfoυ Nlκoλdou τou Nfoυ, κovτd oτrq Θαυμιi-

Kαl στoγ εγκαταλελεrμdvo μcδλo (Mαoouρfδη) δlαΘdτεr εκτdoεrq γlα μlκρoεκδpoμdq και περrπdτoυg,. Δdvε dτr 6μoro τoπεfo δεv διαΘ6τεr καμμfα ιiλλη παραλfα τηq Mεooγεfoυ. Eκεf oτo τdρμα τoυ eπαρxlακoli εμπoρrκori δρ6μoυ τηq Mπoriκαg, δfπλα oτo εκκληαiδlo τou Aγfoυ Kωvαυαγτfγoυ, απ6 1000 pιivlα βρloκ6ταv τo τeλωvεfo, τωv Bυζαvτιvc6ν παλαr<iτερα, τo Φρ6γκrκo, Bevdτrκo, Toriρκrκo καl μdμ>r τo 1941, τα vει6τερα κpατrκd κτfαματα τoυ Kρατrκoιi Eλληvlκoιi Tελωγεfoυ, τo κυρfωq μεγιiλo κτfρro, καΘ6q Kαl o1 δrio τερdoτrεg απoΘ{κεξ (τα ζυγrαυ{ρια) voτr6τερα πρ69 τη θdλαooα 6λα αυτιi πoυ γκρdμroε o oτρατ6q κατoylig. Δεhιi τωv κρατ1κc5v κτrρfωv τoυ τελωvefoυ επf 130 μl6vlα, 6oτηvαv κιiΘe μl6vo καλιiβeq or vτ6πror παραΘερroτdq καr πlo ξdμακρα πρoq δυαμ69 tiταv o Χc6ρoq πoυ dκαvαv μπdνro or γιrvαfκeq, 6πωq Θυμ6μααυε 6λoι ot παλαr6τeρor, εvc6 αρloτερ6 ταrγ κρατrκc6v κτrρfωv dκαvαv μπιivro or dvτρεg και εκτεfγoγταv oε μεγriλo β6Θoq ιiMεq καλfβεq των παραθερrαcc6v, 6πωq γfvεταr καl μdμlr Φμερα. Mdμ>r τo στoq 1900 περfπou πoυ dγrvε τo λrμιivr τηq Kαλαμιiταg 6λog o κwτρrκdg, xc5ρoq τηg Mπofκαq μdμlr τη Θιiλαooα αεη μεγιiλη ξfλrvη πρoβλ{τα, 6πoυ επλεfρrζαv μrκριi πλofα, ιfπωq πoλιi καλιi Θυμoιiμααυε or παλαrdτερor (μdμll τo 1920) {ταv απηα1qoληr6rog με εμπoρeιiματα πoυ eloliγovτo { εξ{γovτo, 6πωq περlγpιiφouv δrdφoρor μloνrκoγρdφoΙ καl περlηγηταf τηg επoγlig (Koρfλλoq κλπ.). Σriμeρα δεv υπdρ1εr τfπoτε. 'Evαq απdραvτog αμμc5δηq τeριioτroq 1c5ρoq dπoυ σ1εζ εκβoλdq τoU Παμfooυ

122

ΙΣToΡΙA THΣ MΕΣΣΗNΗΣ

ιt| i* .:Ιft

H Παραλiα τηg Mπoσκog. Δloκρivoιπαl τμliματα τωv παλolιilv lαlρiωv τou Tελωvεaoυ.

κdvouv o1 Nησtc6τεq μπdvlo τo καλoκαfρl Kαl τ1πoτ' ιiλλo πoυ Ι<'r' αυτ6ξ, κlvδιrvειier vα xαΘΙi απ6 τoυq δlαφ6ρoυq σφeτερlστdξ. Η παραλfα αυτri πρoσφdρεταr πιiρα πoλf γ1α τoυρrστrκ{ αξroπofηαη ευρuτdτηq, κλfμακoq, ειiv γfvouv αvdλoγα dργα τoυρroτκliζ υπoδoμ{q (Mπαγκαλ<foυq, Mπαvrdρεq κλπ.) εφΘηvoli κdoτoυq, 6oτε vα υπιiργouv αuγκαταβατrκαf καr πρoorταf τlμαf. Mε τov τp6πov αυτdv, ιiγr μdvov Θα εξυπrylετηΘ{ εrg μεγιiληv dκταorv o eyγc6ρroq τouρrαμ6q, αλλ6 καr διivαταr vα eYκατασταθ{ καr o διεθvcig πeρrQiτητoq τoυρ1στ1κ6q κλdδog τoυρrα1roli, τωv 6 δoλ. ημερlofωq, 6πωq λdγεταr, δlα φoιiλ παvoι6v καl καΘ' 6λαq ταq επoyιiq τoυ 6τoυq. To εfδoq τoυ τoυρΙσμoιi τoιiτou, τo oπofoγ oυδdπoτε Θα δoκrμdoη oΙKovoμrκ{v κιiμψηv, απoτeλεf τηv απovδυλrκ{v oτ{ληv τoυ τ6oov επrτυ11εατdτoυ τoυρrσcrκori πρoγρdμματoq τoυ Ιαπαvrκori κρdτoυq. ΠoMc6 μιiλλov Θα καταoτri o yr6ρoq Θαuμαol6τερoζ, εdγ or Φoρεfq τηg αξloπor{oεcοq πoυ δeγ εfγαr δuvατ6v vα εfvαr dλλol, εrμri, o Δfμoc Meoαiνηq, { απ' ευΘεfαq o E.o.T., eξω_ ραiooιrv τoug πdρrξ 1riρoυq πεprπdτoυ ΚαΙ vα εμπλoυτfooιΙv, τov μεv Πιiμloov με ανιiδρoμα ψ6ρrα, (τα oπofα κdπoτe υπερφΘovoιioαν εκεf) κα1 τo παλη6 l;Θuoτρoφεfo Koυλvτoιiκr με κατιiMηλouq γdvoυq. Αλλιi πωg εfvαr δυvατ6v vα γfvouv oliμερov αuτιi; Σriμερov 6λεq αυτdq ol δημ6αrε9 παραλrακdg εκτdoειq εfvαr αvιiπαρκτεζ Kαr ol γc6ρor τωv Kρατrκc5v orκημdτωv τoυ Tελωvεiou, Kαl oι 1cδρδr πoυ dκαvαv μπdvrα, καr dαεuvαγ καλιiβεg 130 μ>ιivrα ot vτdπlot, σ1oυv καταληφΘd

123

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣFΙNΗΣ απ6 rδιc6τεζ, Kαι dvα μεγιiλo μ6ρoq dyεr αuρματoπλε1Θ{ μdμ>ι τηq Θαλιiooηg. Σ{μερα εκεf υπιiρ11oυv τ6πor παραv6μoυ αλιεfαg μe δuvαμf-

τrδα, τ6πor αμμoληψfαq δr' oικoδoμdg, καr dvα μrκρ6 τμΙiμα voτfωq τoυ Kouλvτoυκfoυ εfvαr μ6νov ελεriΘερo, μdxρrg dτoυ παρoυorαοΘ{ και γt'

αυτd κdπorog δlεκδlκητ{q. Mε πorιig τυxdv ΚωμιKoτραYrκιiq oκηvoΘεofαg δrκαroπαρo1r5v, και με πord "doτε-vτoιiε) εγ dτεl 1973, c5οαv vα μη\r υπιiρ11ει α11ετικli αυοτηρ6τατη voμoθeofα, αυμβαfvouγ 6λα αυτιi; To Kριiτog μroΘoδoτεf Aρμoδfαg Yπrylεofαg, καr dxεr υπoμrdωorv vα πρoβ{ εtq η1ετικ<iq ερειivαg τfτλωv κλπ. fvα λιiαη τo Θdμα γωρfq vα αδrκ{αη καvdvα. o Σoπεvιioυερ γριiφει πωq τo μ6vo δrακρtτικ<f yvcδρrαμα τoυ Avθρ<6πoυ, εfvαr o βαΘμ6q πoυ αvτrδρd oτo αιrvαfoΘημα τηq αuμπιiθerαq. KιiΘε καλ6q ιivθρωπog xρdog 6xεr vα lδri με αυμπιiΘεlαv τηv αvαξιoπιiΘerαγ εrζ τηγ oπofαv dyel περια11Θ{ μlα π6λrq αξfζoυoα καλυτdραq τιixηq, Kαr αζ ευxηΘofμε η αγαπητli μαq Mεoolivη vα λυτρωΘri επf τ6λoυ9 απ6 τηv τωρrv{ τηq κακoδαrμovfα.

Mro 6Mη 6πoιβlq τoυ 1ιirρoυ τωv Θολαoo(ωv Λouτριilv τηq Mπoιiκαg με τlg καλιiβεq τωv λoυoμivωv. (Φωτ. Xρ. Aλειφ6ρη)

124

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣHNΗΣ

BΙOΓPAΦIKO ΣΙΙMEΙΩMA ToY ΣΙTΓPAΦEA Eλξvrκιfg, rδrdτητα δεv

dyεr η αvΘριοπ6τηξ τΙμIωτ6ραv. Erg τoυg Θεoιig εuρfoκovυαI τα π6ραv. K. Kαβιiφηq

('|oεοεωρoq

Toερπdq, Θoδωρdκηζ Ytα τoυζ orκεfoυq τoυ, γεwriΘηκε oτrq 30 oκτωβρfoυ 1908 καr πdΘαvε oτιg 15 Ιαvouαρfoυ 1987 oτo Mαρotio'l. Σriμερα αvαπαfεταl μαζf με τη μητdρα τoυ Eυγwfα, τoυξ, αδελφoιiq τoυ Γrc6ργo καr Παvαγιriτη καt τrq αδeλ-

\-Ιαcη Mεοolivη (Nηο0

φdg τoυ Παραακευoιiλα

καr Kατfvα σδov olκoYεvεrακd τdφo τoυ

Γ'

Nεκρoταφεfoυ Aθηvcδv oτη Nfκαrα. 'Hταv τo δεriτερo παrδf εriπoρηq αoτικ{q orκoγdvεlαg', τηq Eυγwfαq Avτrβαodα Kαt τoυ αυτoδημroriρYητoυ ιiξroυ μεγαλdμπoρou και φtλdvΘρωπoυ Mr1ιiλη Toερπξ μετιi τηv πρωτ<iτoκη Παραoκεuoιiλα, κατ6 dvα μlιivo μεγαλfτερli τoυ. Ακoλoυθoιioαv η Avαoταofα (Tαofα), ο Γrc6ργoq, η Kατfvα, o Παvαγrc5τηq Kαr o Kc5αταq. Aπd αυτoιiζ Φμερα ευpfoκeταr εv ζωri μ6vo η Tααfα. Aπι5γovoq αγωvroτcbv τou '21, τoυ Xρroτ<5φrλoυ Avτlβαodα απ6 τηv Πλιiτoα Kαρδαμιiληg απ6 τη μερrιi τηq μ6να9, καt τoυ Kωoταvτri Toερπd απ6 τri Zαγιiραlvα τηq ΙΘ6μηq (Koρoμηλlιi), oιrμπoλεμroτri τoυ Παπαφλdooα CΓEo Mαvrdκr, απti τη μeρlιi τoυ πατdρα, γ6vog orκoγdvεrαq με πλorioιεg παραδ6oε19 καr πoλιi καλri orκovoμlκli κατdατααη, o Θoδωρdκηq δεv ιiργηoε vα δeξεr lδrαf_ τερo εvδιαφdρov καr επlμdλeια Ylα τη μελdτη τηg rαυoρfαq, rδtαfτερα δε τηq γεvdτεlραq Mεoαlivηq Kαr τηq ευρfτεpηq Mεooηvfαq. 'Ωριμoq καρπ69 αuτlig τou τηq evααγ6ληαηζ, πou παρd τtg, μετdπεrτα φoβερdq δυoκoλfeg πoυ αvαγκdσUηKε vα αvτιμετωπfoεr η orκoγdvεrα καl o iδrog δεv εγκατdλεrψε πoτξ τiταv η Θαυμdorα roτoρfα τηq Mεααηvfαg απ6 τo 1000 dωq τo 1830, σκδooη 1952, AΘ{vα. Πoλλd απ6 τα roτoρrκd oτorγεfα Ylα τη Mεoαliνη πoυ αvαφdρovταΙ σUo αvd γεfραq βrβλfo d1ouv παρΘεf απd τo dργo αυτιi. o Θειfδωρog Toεpπσq απoriδαoε με ιiρloτεq επtδ6oεrq orκovoμrκd. καr voμrκd. oτηv Πιivτεro Σγoλ{ Kαι στη Noμrκ{ Σ;oλ{ τoυ Παvεπlαuημfoυ AΘηv6v. H κατo1ri βρriκε τηv orκoγσverα με κλovrαμΦα orKovoμrκd καr τov πατdρα με κακli υγεfα. o Θ6δωρoq υπryleτoιioe τ6τε ωg Tμηματιiρ11ηζ σUo Yφuπoυργεfo Σuvεταιρrαμr5v τoυ Yπouργεfoυ Γεωρ-

125

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNHΣ γfαq, <iπoυ d1αιpε μεYdληζ υπι5ληψηq Yια τη λαμπρli τoυ δrdvorα, τo riΘoq, τηv πρωτoβoυλfα και τrq δroικητrκdq αρετdg τoυ, αλλd καr yιiρη oτιg βραβeυμ6vεq απιi τη Aκαδημfα μελdτεq τoυ "oρυζoκαMrdργεrα" (1933) καr "Evdoκηoιq Aγρoτlκ{q Πfoτεωq" (1939). BαΘιiτατα δημoκριiτηq, γαλoη1ημdvoq με τrq αyvdq πατρrωτrκdq καr δημoκρατrκdq αpxdζ τωv γovdωv τoυ, δεv ιiργηoε vα oρYαγωΘεf oτo EΑM AΘ{vαq τo 1941.

oτη μεγιiλη δrαδ{λωoη τηq Aθ{vαξ Ylα τη ματαfωoη τηq eπtoτρdτευσηξ,, πoυ riΘελαv vα επιβιiλλoιrv καταvαYκαoτrκd or Ι(ατακτητdq, o Θ6δωρoq Toeρπdg αuvελ{φΘη απ6 τoυg, Ιταλoriq καl κρατ{Θηκε c6q τov Ιoriλlo τoν L944. Tηv fδlα μlovrd πdΘαγε o πατ6ραq τou Mrxιiληq. "'oταγ μπliκαv oΙ Kαταrζτητdq oτη yc6ρα μαq o πατdραq μoυ αv dδεryvε δpααυrylr6τητα με τrq αρ1dq κατoμiq ri'αv dκαvε μαliρη αγoριi { dπαιρvε Θ6oη oτη Nτεγκρfκε (τηg Tριiπεζαq AΘηv6v) πoυ μπopoιioε, Θα εfγε κιivεl μεγιiλo πλoιiτo. Mrooιioε 6μωq τrg κατoxΙ-Eτοι διio κdg αργdq oε βαΘμ6 πoU μ' εξdπληττε. φopdξ τov efyαv πrdoεr κρατoιiμεvo oι Ιταλof oτηv κατoγli καΙ τη δeιiτερη φoρd πoυ βYriκe, {ταv τ6oo τoακrαμdvoξ, πoU αvriμερα τηg απeλευθdρωαηq τoυ Nηolori πdθαvε ...." γρdφεr o' dvα αvdκδoτo κεfμεv<5 τoυ o Θ.M.T. To 1945 απoλιiΘηκε απo τη Θ6αη τoυ oτo Yφυπoυpγεfo, καr τo 1947 ακoλoυΘc5νταζ τη μoiρα πoMcδv ακ6μα ιiξrωv πατριωτc6v γtα δυoτη1fα τηq EMdδαq, eξορfoτηκε στηv Ικαρfα. Απ6 κεr αcη Mακρ6vηoo κr' foτερα oτov Aη Στρ6τη, μ6xρl τo L952,6πoυ μεταφdρΘηκε αεηv AΘfvα, uπoμlεωμdvoq ιfμωq "vα δiγer τo παρ6v" oτηv Aoφιiλεlα!.... Tdτolα μr6vrα, τdτotεg αwΘ{κεq. Aυτ6 ouvεyfoτηκε μdxρι τo Lg62. 'oλo αuτ6 τo διιioτημα o Θε<iδωρoq Toερπdq εργιioΘηκε ωq λoγrαυ{q oε μeγιiλεq εμπoρlκσg καr βloμη11αvrκdq εταrρefεg ατηv AΘrivα, γαfρovταq πdvτoτε μεγιiληq εκτfμηαηq;ιiρη αco κιiρoq τηq πρoσωπrκ6τηταq, καr τωv yvcδoεcδv τoυ. Στη δrιiρκεrα τηq δικτατoρfαg, τωv σιrvταYματαρ1r6v L967-1974 π{ρε τη αιivταξri τoυ καr εγκαταoτdΘηKε στo πατρrκ6 απfτr τηq oδori Kαpατζιi oτo Nηoζ γτrαμdvo απ6 τo αuvovιiματo παπποιi τoυ Θoδωριiκη Koκκrv6πoυλo. Mdμlr τo 1984, μ>ovrιi πoυ ξαvαμiρlσε στηv AΘ{vα, Υrα vα περιioει τα τελευταfα διio μl6vrα τηq ζω{q τoυ στo Mαρofol, o Θ6δωpoq Toερπdq παρ6λληλα με τo σlΙvsxrζιiμεvo roτoρrκd ερευvητrκ6 τou dργo, δεv dπαψε vα αη1oλεfτω με τα κoιvd τηq γεvdτεrριig τoυ με πιiΘoq vεαvrκd, με αγιiπη Yια τov τdπo, με τηv fδια αvrδroτdλεια καl τo αfoΘημα τlμdζ καr δrκαfoυ πoU τov 11αρακτriprζαv π6vτα, 6oo και αv αυτ6 τoυ ατofyroε oε πrκρfεg, καr αγωvfα. Mdoα απιi τα δημoorευμdvα dργα τou, αλλιi καr απ6 τα αvdκδoτα κεfμεvα πoυ βρfσΙζovται oτα γdρrα τηq, oικoγdvεrαq,, o Θε6δωρo9 Mrtiα{λ Toερπ69 αvαδεικvιieταr λαμπρ<5g, doo καr oεμvιiq πατρrc6τηg,, ακιiματog, εργdτηg τoυ

Στlq 5 Mαρτfoυ

126

1-943,

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ κoΙvoιi καλoιi, 'Eλξvαq με τη yvliotα, τηv πραγματrκri καr τηv αιc6vrα αημαofα τηq λdξηq. ΚAΛ0ΚAΙPI 1996

To βrβλfo "MEΣΣHNH" εκδ6Θηκe oε πρcδτη dκδoαη τov Ιoιiλro 1973 αυηv Kαλαμdτα γrα λoγαplαηrιf τoυ σιΙYYραφ{α (Llil κα, -ωv Σωματεf_ ωv τηζ Περrηγητrκ{q Λιrη(ηc Meoαrivηq. 'Αλλα dργα τoυ Θ.M.T. εfvαl: o MEΛETAΙ 6κδ. "Πγρo6q,, AΘ{vαr 1932.

o OPYZOKΑΛΛΙEPΓEΙΔ 'Eπαlvog Ακαδημfαq AΘηvc5v 1933. o AΓPOTΙKH πΙΣTΙΣ, 'Eπαrvoq Ακαδημfαq AΘηvc6v 1939. o ΙΣToΡΙΑ THΣ MEΣΣΗNΙAΣ 10ο0-1830, AΘrivαl 1952.

. ΙΙoΛΙTIΣMoΙ ToYxΑΛKoζ AΘ{vαr 1960. o ΣYNEPΓATΙΣMOΣ κ.λ.π., AΘ{vω 1964. o ΣATYPΙKA ΓYMNAΣMATA, Aθ{ναr 1966. o KΛEΦTΙKo TΡΑΓoYΔΙ, EΓΓPAΦA, ΑΠoMNΗMoNEyMATA AΓΩNIΣTΩN 1821, (Δlιiλεξη 18 ωρcδv 12 καoodτεq τωv g0 λεπτc5v) 1976. . ΣETKPΙTIKH IIoΔΙTΙΣMoΛoΓΙA, Σε τελrκιf οrμiρrαμα. o AΠOMNI{MONEYMATA, Aπ6 τlq φυλακdg καr τα oτρατ6πeδα Kατoylig L94L-t944. . 15 OKTΩBPΙOY 1978, lΙμdρα εuτυyfαg, { δυαυuyfαq γrα τo Nηof _ Σεπτdμβρroq 1978. o AΙIΑNT}ΙΣΗ ΣE ΔΙBEΔΛo, oκτcδβproq 1978.

127

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ

AKΑΔΗΛΝA

A@Ηκuηnψ

'Λ9ι9p. Πρωτ. 41Ξ6

'Αθfivειe τff εsπ Δεxεμβρloυ υ PοΣ

Tδv ι. Θε6δοpoιi Ι. Toε9π{ν

Ξis

ldcooliνηv

'Aoμ€rrs &γγJ-ιιoμεν Jμiv $'ι,rη 'Aιoδηpio Eγvω vδ tπoιv{o1 τfiv oημεριvdv πcvηγυριε{ν aι!τft oυνιEρfov,διδ δημoolφ,ιoτit ιiμEc τξν ι1μετtρov ΙΙρcγpoτεiαv περfμαλλιεργε(as τfie Eρfgηs.

!υ πρ6€6ρo€

* 128

19Ξ2

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNHΣ

AΚAΔΗM[A

A@HΝnΝ AΙΙoΣItAΣcA

'Bι

τffc Ex0tαεoc τo6 ΓεYιιoi Γρcμpoτiυc τfis 'lxclηpios 'Λ9ηviv iνaγνoεθεiοηs xcτi τi1v πανηγυριxi1v αυvεδρioν tfic εOis 6ειεμβρioυ 1939

Ιετi

γi6μην τfis

εo..'Αrτi τoi πρooριoμ€voυ

εls

r'ι69εφ xci

iπ6φaoιv τfie 'oλopελeibs

δρ. ο.ooo:βpaβεioυ τfie 'Αγρoτιxξe τρoπΞζηc .ro-υ peλ€τas *ερl τfic &γρoτιxfis πiατευs Ξv 'Bλλ63ιriτo_

ν€μaτoι Ξπαιvos εis tbv r.Θεδεοipov lιι1. ταερπEv διi τi1v α1ετιxiv pε' ι9την aiτoΞ *o'ι iriφ διi τδ 'tατoρι*bv ci,τξc p€ρos,τδ δπotov δ' oυγ_ γρoφe}s tιεζ6γει ΞxτενΘs ιoi μετL γvilαευs τfis '8λληvιιfis ριβλιoYpd_ φioc.

'Δxριβ}s Lr6aιαoγa

'ιθiγaιs τi Φfi aεxεμpρioυ

ι939

'-.iO Γεvικδe Γρομμoτεic

---

π.0ltιοΙolloΣ

129

tΣToPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

oIKoΓENEIAKEΣ ΙIAPΑΔOΣEΙΣ KΩΣTANTIΙΣ TΣEPΠEΣ:

Πατdραq τoυ παπoιi μoυ Γlωργιiκη. Γεvιiρ;ηq τηq ρfζαq τηq orκoγdvεrιiq μαq απ6 πατρrκri γραμμli. 'Hταv vrdπαvτρoq εfπoρoq αγρ6τηq oτo 1ωρrιi Zαγιiραlvα, 6ταv κυρliyτηKε η επαvd.ατααη τoυ 1821. ΣτρατoλoγriΘηκε πoλλdq φoρdq καr πoλdμηoε oαv απλdq φαvτdρoq. Στlg 20 MαΙoυ 1825 oτo Mαvrdκι πliρε ooβαριf τραliμα καr μετd 1 1ρ6νo πσΘαvε απ' αυτd. Aφηoε 2 παrδrιi μlκριi. To δειiτερo τiταv o παπorig μoυ o oπofog καλιi καλιi δεv τov yv6ρroε. o παπoιiq μoυ φιiλαγε τα ιiπλα τoυ, λιiφυρα απo μιixεq. Tα ιjπλα

αυτd, 6ταv yc5proαv τα παιδrd τoυ τα dδωoe o πατdραq μoυ στov πατdρα τoι, Αλεξαvδρ6πoυλou, μ>uoo16oυ oτo Nηof καr d1υoε τα αoriμrα Κα1 τα 'καvε καvτriλrα πoυ τα δc6ρηoε oτη μlκρli εκκληooιiλα τoυ xωρloιi τoυg,. Yπιiρyouv αoφαλ169 ακ6μη. Γtα τrg, ouvΘriκεq τoυ Θαvιiorμoυ τραιrματrαμoιi τoυ, o πατdραg, μoυ μoυ dλεγe ιiτr εfye ακοιioεr τα εξ{q: 'oταv με τηv επfΘεαη τωv ταKτlκriv τoυ IμβραΦ dαπαoαv τα πρ6τα πστρrvα ταμπoιipια, or 'Eλληvεq πou τα φιiλαγαv, ακdρπroαν κα1 τo 'βαλαv αtηv τρε;ιiλαvα γλυτcδooιrv dπωq,μπoρolioε o καΘ6ιrα9 γrατf εfyε πιiρεr αυo κuv{γr μrα μoνdδα αrγυπτrακd rrrπrκ6 (πoυ δrηιiΘuvαv oι Γdλλor). o Παπαφλdooαq απ<i τo ταμπotiρt τou, dβρrζε τoυg φυγιiδξ κα1 τoυζ φrivαζε vα μεfvoιrv vα πoλεμ{ooιΙr καr vα ακoτωΘofv ατα ταμπoιiρrα τouq. Toυg φcδvαζε: "ΣκατΦλαxor καr κr6τηδεq, πoυ πdτε μωρd;> Tov Kωoταvτli τov πρ6λαβε ξεμovαγrααμdvo dvαq rππdαq. Aυτιiq γriριζε yιiρω γ6ρω σε μrα μεγdλη πdτρα Υrα vα απoφliγ,εr τη αrrαΘrd, πρdyμα πoυ τeλrκd δεv τo κατc6ρΘωoε καr τη\r dφαγε κατεβατ{ ατo dvα μ6γoυλo κα1σEov cδμo. o rππdαg, αuvdγroε τo ΚrvηYητ6γlαvα τov απoτελεrc6oη, yuρfζovταq γriρω απ6 τηv πdτρα. Kιiπorα oτryμ{ 6μωq βρΙiκε ευκαrρfα o Kωαυαγτηq 6βγαλε τηv μπrα16λα, τoακμdκlσε καl dρρrξε τov lππdα vεκρ6. 'Eτor τραuματrα1rdvog πeρπdτη<re πoλιi κr 6φταoε o' Φα απoμακpuαμε'vo;ωρrιi τηq Πυλfαg, γτιiπηoε τη vιi11τα μrα πdρτα κι αμdoωq τov 6ρπαξαv 01 volκoKuραfor τoυ oπrτroιi, τov σκρυψαv rrαΙ Ylα πoλλdg ημ6ρεq, προσπαΘoιioαv vα τoγ vooηλειioouv πλ6vovταξ τlq πληγdg τoυ μs ζεoτ6 κραof καr βιiζovτιiq τoυ σto μιiγoυλo κoμπρdooεg' απd φ6τεq ψωμf παπαρωμdvo oτo λdδr. -Yαυεpα απ6 πoλλdg ημfρεq μiρloe oτo γωρrd τoυ μe τlq πληγdg τoυ μrooκλ9rαμ6rε9 καl ιiατερα απd μερrκorig μrivεq πdΘαvε.

130

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

H METAΙIOΛEMIKH MEΣΣHNH τorr'50 καr '60 Toυ Δημητρfou Π. Poιiτoη Γεωπdvoυ

f{ orκovoμrκri Θdoη τηg π6ληq 7T!α μl6vrα τηζ αγασuYκρι5τηαηq τηq 1riραq μετd τov εμφfλro, τα l τελευταfα μl6vrα τηq δεκαετfαg, τoυ '40 κω μ6xρl τo τdλoq τηq

δεκαετfαq τoυ '5O η Mεoαrivη παρoυorιiζεl μεγιiλη αvdπτυfu1. Evα δεfγ-

βα τξζ, εfvαr η αλματriδηg αιiξηαη τou πραγματrκori πληΘυαμoιi o oπofoq oτα μdoα τηq δεκαετfαq τoυ '50 ξεπdραoε τα 15.000 dτoμα. Σ'

σηrαvτrκιf βαΘμ6, o1 Kαταστρoφdq απo τov π6λεμo οε δρ6μoug καr γ6φupεq πoυ dκαvαv δfoκoλεg τlq, μεταΚrν{oεrg καr τη δrακfvηoη τωv αγαΘc5v. Aπoτdλeαμα, η Meαorivη vα γfvεr _γrα μια δεκαετfα καr πλdov- τo κσvτρo τou δrαμετακoμιατrκoιi εμπoρfoυ τωv πρoi6vτωv 6ληq η1εδ6v τηq Mεooηvrακ{q \rηζ rζα vα απoτελdσεl τηv καρδrd τoυ voμoιi. or αγρ6τεq μετdφεραv με τα ζ16α απo τα 11ωρld τα πρoi6ντα τoυξ, αιiκα, αταφfδα, λ6δr, ελrdg, τυρζ βofτυρo, μdλr. Tα τρfα πρcδτα απoτε' λofoαv τ6τε, τα κιiρrα εξαγc6γιμα πpoiιivτα τηg 116ρα9. Αφoιi αγoριiζovταγ απo μεγαλεμπ6ρoυξ σ6η Mεoαliνη, εξriγovτo μετdπεrτα μe πλofα απo τo λrμdvl τηq Kαλαμ6ταq μεταφεριiμevα μdxρtg eκεf κυρfωq με τo αυτ<i αuvστεΙ\rαv, σε

orδηρ6δρoμo.

Ey;ωρfωq δrαμετακoμfζoντo γlα μεγιiλεq απoαεdoεlξ, με τo αrδηρ6δρoμo li με κιiρα, τα λeγιfμεvα "δrπλdκαρα". Auτd {ταν μκρdq ξιiλrvεq πλατφ6ρμεq με τdooερlg ρ6δε9 καr εoιiρovτo απ6 ιiλoγα. Yπriρ11αv και τα "μovdκαρα" ri "σoιioτεg" με διio ρ6δεg πoυ εoιiρovτo απo dλoγα, αMιi καl 6voυq ιi ημr6voυq γrα κovτrvdg απooτdoεrq. o Δημητρηq Π. Po0τoηq γεwηΘηκε τo 1951 ατη MεoΦη. TεΜ(ωoε τo Πραtαικ6 Λ0κειo τo'1069 και αrιoιjδooε cπηv Avιi:ταη Γεωπovικr] Σ1oλr] AΘηvιbv (vυv Γεωργικ6 Παvεπιαημιo) ατo τμημα Φυτoτε1μ(αg. Ξεκftηoε ηv αrαδιoδρoμ(α τoυ ωg Γεωργικ69 o6μβoυλoξ αrιg Evιioειq Γεωργικωv Συvεταιριoμιiv Πυλ(αg και Mεγαλoπ6λεωq, εvιΙl τιilρα εργ6ζεται ωq Γεωπ6vog γεωργικωv εφαρμoγιbv αro Yπ, Γεωργ!αξ. oμλεi ηv Αγγλικi, εvιi αα1oλε(ται απo ετιilv εvεργ6 με τα πoλιτιαιικ6 και ιαroρικd αroιχε(α ηξ MεoΦηq.

131

ΙJΠrσηξ, με τα εγγεlopεΛτlo)τll{'α ερYα τηξ oΙΙofα εγKαlvrdσΘηκαv τo 1938 επl Mεταξιi αρx6ζ τηg, δεκαετfαg τoυ '50, δrευΘετ{Θηκε dγrvαv απoξrγrαvτrκιi dργα. Eτoι, η Mακαρfα Yη δεv κlvδιiγευε πλdov

πεo1αooζ τoυ Llαμισoυ, τ

ΚαΙ oλoΚλry)r6Θηκαv αυ: η κofτη τoυ πoταμoιi K( αΙΙo τηv

μrivιv τωv

π\1

μuρc6v τoυ Παμfooυ. ΑπoδιfΘηκαv στηv καλλrdργεια;rλrdδεq αυρdμμt

τα γ6vrμηg Yηζ καr επαληΘεriΘηκε η γvωoτli ρriαη τoυ Eυρrπfδη oτo Kρεoφc6vτη : "Mεoαriνηv καMfκαρπov ..........'' . Στη Mεooηvrriτrκη Yη, καΙ κυρfωq αuιq 61Θεq τoυ πoταμoιi, εγfvετ εvτατrκ{ καMldργεrα ρυζlori με απoτdλεσμα η π6λη vα απoτελdoεr τ πρc6τo παραYωYlκιi κdvτρo ρυζrori παvελληvfωq, Eπfαηq υπ{ρξε κc κ6vτρo πρcδΙμωv κηπευτrκriv, δηλ. πατdταq, αγγoυρrof, τoμdταr αρακd, φααoλroιi, κoλoκυΘroιi, λdyαvou καl μαpoυλlof. Δ6γω καr τo {πroυ κλfματoq τηg περroγriq, η Mεoorivη κατdαrη o μovαδrκιiζ τρoφ( διfτηq γrα vωπd πρr6iμα λα1αvoκηπeυτrκd οτrg αγoρdg τηq AΘrivαg κc ιiλλων μεγdλωv πιiλεωv. T6τε ακ6μη, δεv υφfατατo η καλλ6ργει πρωΙμωv κηπευτrκc6v καη Θερμoκ{πrα γlα 6λo τo μ>6vo. Η κιiτω αγoριi με κdvτρo τηq τηv κιiτω πλατεfα, αημερrv{ πλατεi Nrκoλdoυ Χrr5τη, dμorαζε 6λεq τlq επo1dq καr κυρfωg, αυo τσλoq τη ιivorξηq, με μγdντια κυψdλη. Eκεf oτιiΘμευαv ol ιδroκτliτεq κdρωr (καραγωγεfq), or oπofor oτα μdoα τηg' δεκαετfαg τou 60 μετεξeλf;Θηκα oε τρrκυκλrαυ69 (πειρακτrκd κα1 ... "Γκoτζαμdvηδεq" απo τηv υπ6Θεα Λαμπριiκη!) και αργ6τeρα σε μεταφoρεfq με φoρτηγ6, φoρτfoυ μdμ>r 2, τ6woυq. T6τε, εf1αv εγκατααταΘεf oτηv Mεoαrivη αρκετof φρoυτdμπoρot κο μεγαλoεξαγωγεfq, or oπofor δrακrγoιioαγ τα πρoi6vτα τηq π6λεωq κο τηq γfρω περro11riq. Hταv τdτolα η παραYωγrκιiτητα τηq περroyriι 6oτε κdπoroq ξ6voq επrακdπτηq τηv εf1ε;αρακτrylfoεr ωq "Kαλrφdρvr τηg EMdδoq". oλα αυτd αιrvdτervαv στo vα δημloυργηΘef ατηv π6λη μrα ειiρωoτ: αγoρd, η oπofα '6'oφτζe απo κfvηαη καr απoτελefτo απ6 παvτdq εfδoυ καταoτriματα εμπoρlκιi, ψrλικc6v, παvτoπωλεfα, υαλoπωλεfα, oπωρc πωλεfα, κρεoπωλefα κ.α.

ΙΣToPΙA THΣ MΕΣΣΗNHΣ AΘ. Toερπdq, Aφof Παvταζdπouλor, Aφof Ψuyoγrιfπoυλor. Yαλrκr6ν oι

Δαoκαρ6ξq, Kιδαυαg Koρδovoιiρηζ κα1 B. Aργuρ6πoυ.λoq. Γεvrκori

εμπoρfoυ o Δ. Πατorriτηq oπofoq riταv rδroκτliτηg τηg δεξαμεvriq υδρειiσeωξ τηξ, π6ληq καr o πρc6τoξ, πoυ dκτroe τρ16ρoφη orκoδoμf ατηv πλατεfα τηq π6ληq. Γιjρω απd αυτliv dγrvαv τα ζα1αρoπλααεεiα Bαλoαμιi_

κη-Λαδιi, Aδαμ6πoυλou, Aφof Δελ{μωργα καr λfγo πto πdρα τo υπ6Yεro τoυ Mπαyαρfδη oπoυ dφτlα11vα\r τo περfφημo πααυdλl πdvω oε τιiβλeq, τo φρdακo γrαoιiρτη κα1 τo πεvταvdoτrμo γαλακτoμπofρeκo. To γεrμr6vα, με τo πρc6τo λdδr πoυ dβγαιvε απo τα ελαroτρlβεfα, dφτrαxvαv τoυg λα1ταρroτorig λoυκoυμdδεq με μπιiλrκo μ6λr καr καv6λλα πoυ απ' τηv τofκvα τouq μoo1oβoλorioε 6λη η περro1ri καr riταv πραYματlκ69 μαYvfτηc Yrα τα παtδr6. Eκεf ευρfακoγτo καl τα διio πρακτoρεfα εφημερfδωv καr περroδrκcδv, τoυ B. Tοoriρvoυ με τ1ξ διio αδελφdq τoυ κα1 τoυ Σταιiρoυ Kαuκd πoυ λεrτoυργoιioαv ωg βrβλloπωλεfα-yαρτoπωλεfα tζαl καταστliματα ψlλrκriν. Aλλα βlβλroπωλεfα riταv τωv δfo Δημriτρrων, Toιiμη καr Priγα πoυ rioαv καr dμπoρor πoτcδv, ξηρ6, καρπ6v καr ταγιiρωv. Tou BαoΓλη Xρovdπouλoυ dγαvτr τoυ παλαrof KTEΔ, o oπofog εf1ε καr oτilβωτriρlo. Eπfαηq μετιi τηv δtιivorξ1 τηg oδoιi Mπoιiκαg, dvorξε τo βrβλ-ιoπωλεfo τoυ Xρrioτoυ Moα;oβfτη με τo επαvααεατrκ6 Yrα τηv επoγ{ τoυ αιioτημα αvdyvωαηq βrβλfωv επ' wolκfω, dπωq, ακρrβι6q αr{μερα ol βlvτεoκαodτεg'. Λfγo πιo πdpα, ευρfακετo τo πoτoπorεfo-Kαφεκoπτεfo τoυ Av. Σακκελαρ<iπoυλoυ, o oπofog παραoκειiαζε καr γλυκιi κoυταλroιi Kαl τuπoπoroιioε παoτdλr. Απdvαvτr ακρrβc6q υπ{ρ1ε τo καφεκoπτεfo τωv Aφc6v Γdρoυλα or oπofor εf1αv καr τo "εμπ6ρro τωv αtγαρdττωv" σGηv ΙIερ1oγ{ καr {oαv rruvlδroκτdτεq μe τoUζ Aφoιig Παvαγ6πoυλoυg, τoυ παYoπorefoυ τηg π6ληq, πoυ βρfoκeταr ακ6μα ατηv αvατoλrκli εfooδo, κovτd

ατov αrδηρoδρoμικd oταΘμ6. Σιrvε1dμεvα uπliρ11e τo κryroπωλεfo τoυ Χαρfτoυ, o oπofoq πωλoιioε Kαl efδη γιiμoυ Ι<,α1 βαπτfoεωq Kα1 π1o κιiτω τo πηλoπorεfo "KΑΠEΔAΔΙKO" τou "ΓΙΓANTA" Σταιiρou Γαλoιiαη, "ιiψroug 1,5 μdτρωv με τα ydρlα ατηv αvdτααη", dπωq τov πεfραζαv τα πειρα11τliprα τηq αγoριiq. Aκρrβc6q απdvαvτt απo τo παγoπorεfo υπriρ11ε τo εργoατdσlo απoφλorι6oεωq καl επεξeργαofαqρυζroιi τωv Aφcδν Γαλαv6κη με τηv xαρακτηρroτrκli παvιiψηλη κατrvoδ61o, η oπofα εδdoπoζε τηg περro;riq καr πdνω τηq dφτrα1vαv κdΘε μ16νo φωλrιi or πελαργof. o doπλrαμ<ig τoυ εργooταofoυ μeτεφdpΘη σEηv Θεooαλovfκη α@oιi

133

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ και dλλειψηq ιiδατoq, περroρfoΘηκε απ6 τo κριiτoq η καλλιdργεrα ρυζrof. Στoυq δρ6μoυ9 γ6ρω απo τηv κdτω πλατεfα, dγrvαv πιiμπoλα καταoτriματα τεyvrτcδv, 6πω9 ξυλoυργεfα1 λευκoorδηρoυργεfα, φαvoπorεfα (τα λεγ6μevα φαvαρτζfδrκα), eπrπλoπorεfα, υπoδηrατoπorεfα, τσαΥκαρ6δrκα, ραφefα, κoυρεfα, κoμμωτ{ρrα, αρτoπolεfα καr μluooyoεfα, τα oπofα dκαγαv μlυodq δoυλerdq. Ακ6μα τ6τε δεv εf;αv κυκλoφoρrioεl τα βloμη1αvrκιi εfδη 6vδυoηq, uπ6δηoηq, δrατρoφlig, orκrακoιi εξoπλrqβof, καMωπrαμoιi 6πωq Kαr ΥsωρYικcδv eφoδfrοv καr εργαλεfωv Kαt ol αvdγκeg τωv κατofκωγ τηq rΙερlox{q εκαλriπτovτo απ6 1εlρoπofητα εvδιiματα, υπoδ{ματα, εργαλεfα. Αυτιi καταoκειiαζαv με μερdκι or παλαrof μαoτιiρoι-μαγαζdτoρεq επf παραyγελfα { τα ετofμαζαν Kαl τα εξdΘεταv πdvω oε ξriλrvoυq πιiγκoυq πρoq πc6ληoη. or πρoodψεrg τωv περloooτdρωv καταστηlιiτωv τιiτε liταv ξιiλrvεq, δεν υπliργαv τζαμαρfεg και dκλεlvαv με μεγιiλα ξιiλιvα πατζoιiρrα τα oπofα αcrφαλfζoντo μe orδερdvlεq μπιiρεq. T6τε o καMcοπrαμ6q, γrv6ταν υπoxρeωτrKd oτα κoυρεfα καr κoμμωτ{ρrα δ16τl δεv υπriρ11ε oιiτε efyε δrαδoΘεf η ξυρloτlκli lr4ΧαvΙi, τo ξυραφd.κr, τo oεooυιiρ και η λιiκ τωv μαMr<6v. Σε ιjλα αυτd τα κατααυliματα, κατdληγαv ωζ βoηΘof { μαΘητευ6μεvor τε1gvtiτεq, doα αγdplα δev owd1rζαv τrq απoυδdq τouq, στo Γuμvdoro καr δεv εf1αv δrκ6 τoυg;ωρdφlα Yrα vα εργαoΘoriv. Eπρεπε vα μdΘouv μrα τd1yη, με πoλιi μlκρΙi αμorβri με πoλιi ακλryl{ πεrΘαρyfα πou επ1_ βιiλετo τ6τε απo τoυg τεyvfτeg-μαoτ6ρouξ (τoυζ μαγαζ6τoρεq), or oπof_ or κρατoιioαv τα μυoτικd τηg τd1vηg τouq κρuφιi. ol μαΘητεu6μεvor ελdγovτo "καλφdδεg" ri "τorρdκtα" ri καr "μπακαλ6γατor" αvαλdγωq τ6xvηq καl Kαταστriματoq. ol περloo6τερo1 απo αυτoιiq εfvαr or σηΙμερrνof πετυ11ημdvor τεμrfτεξ, Kαr Kαταστηματ6ρyεq τηq πιiληq μαq. To fδlo fηguε KαΙ Yrα τα κopfτorα πou πriγαrvαv βoηΘof oε μoδrοτριiδrκα. Yπ{ρ;αv πιiρα πoMdq μαΘητευ6μεveg αφoιi τ6τε δεv υπΦ_ Χαv τα dτorμα φoρσματα. Eτor, dπρεπε vα μιiθoιrv τη μoδrαερrκri γrα vα μπoρoιiv vα ριiβouv τouλιiyrαrov τα δrκ6 τoυg εfτe vα γfvoυv "παvτε_ λovoιiδεg" ri "φραγκoρdφτηoεg" Yrα vα ριiβoιrv αvδρrκd παvτeλ6vrα { καr βoηΘof στα κoμμωτriρια (rδfωq oτη δeκαετfα τoυ 60). λ<iγω αvαδααμori

Or τεxvfτεg ovoμαoτdq λευκoαrδry>oυργ6g υπriρξε o Σταfρoq Γεωργofλrαq ri Kr6τoog. Hταv πoλιiτεκνoξ καl πρdεδρoζ τωv πoλuτdκvαlγ. Eπdδεlξε δραoτrylrdτητα κα1 εξελdγη κατ' επαvdληψrv δημoτrκ69 oι5μβoυλog, καr εvoρtακ6q επfτρoπog τoυ Ι.N. Aγfoυ Δημητρfoυ. Aλλor λευκoolδηρoυργof {oαv o Kc5oταg Θεoδωp6πoυλoq, o

134

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ Bαorλαδ116τη9 o Kυρrακ6πoυλog, καr o κυρ-M{τoog Moιiρoαg yvωoτιfg Yια τη\r ry>eμfα κα1τηv μεγιi\ τoυ υπoμovri. Aπ6 τoυq τoαγκιiρrδεq {ταv γvωoτιig o Πdvog Torτoμεvdαq με τrg

μγ6vτrεq δrαoτιioerg τou Kαl τηv rδlαfτεpα τdλεrα τεyvoτρoπfα τoυ. Eπfoηg o Θαvιioηq Mαvτιiq, φαvατrκ6g, oλυμπrακ6Krαζ κα1πdvτα 6ταν εργαζ6ταv, φoρoιioε τηv αθλητrκ{ φαvdλλα τoυ Zαμ6ρα (Θρuλκoιj πoδooφαrρroτ{ τηq EΘvικlig Aργεvτlvlig). Xαρακτrylrαεrκri η εrκ6vα τoυ με τo πoδ{λατo πoυ τo ΙτηYαrvodφερve στα....1σρlα (!) εvr6 εf1ε καr

πoλλoιiq καλφιiδεq τoυ dπωg o M{τooq Πιiτοog, T6ooq Tdooερog, Γlc6ρ_ γoq Bαρβιiτoq, καr Γrc6ργoq Aμιiραντoq or oπofor εργ6ζovτo eπl24d>ρoν βdoεωg, rδrαfτερα αυrq μεγdλεq εoρτdq 6πou υπripyαv πoMdq παραγγε_ λiεq. Aκ<5μα {oαv o Nτfvoq Λαμπρdπoυλoq καr o κuρ-Γrdwηq Poriτoηq o "κoρδελrdvτρηξ" πou dpαβε oτη μη11αvli τrq επevδιioεrq των υπoδημdτωv, τα λεγ6μwα "φ6vτΙα". Yπ{yαv τdτe καr πoλλof υπαfΘρror eπrδloρΘωτdg uπoδημιiτωv dπωg o veυρlκdq Γιιiwηq o "Zαπ'', o Θ6δωρoq Mπρoιiμαq o γερo-Σπιiρoq Tofκlvηq καr o Παvαγlriτηq Λrακoυρdαq Aπo τouq υπoδηματoπc6λεg,, or Γκdτoηq καr Σπηλr6πoυλoq. Aπd τoυq ραφτιiδεq o M{τooq Πρroτoιiρηq ("o καλλrτd)ρ'ηq"), o Kc6oταq Πιioαρηq (o κoμψιfq καr αμεταv6ητoq γη_rvαικ6ξ), o Δηr{τρlog, Mαvfτoαq ("o τ6λεro9 τεγvfτηg") καr o Nfκoq Poliταηq "o Kovτdg", φαvατrκ6q Ιruvηγ69 καr γλετζdq, πdvτα υπoτεξg oτη γuvαfκα τoυ τηv Aδαμαvτfα, τηv Σμυρvrιi 1αpτoρf;τρα. Eπfoηq o μαoτρo-Xαριiλαμπoq Tαfτouραg, γραφrκ69, με τηv μsYdλη καμπoιiρα τoυ, α1dρταYoq, ρυΙΙαρ69 καr λαγv6g. Απo τηv πoλfui αφdλεrα, πιiΘαrvε μεγιiλεq λαyτ6ρeg καr youvdρlα απo τoug φiλoυq' τoυ. Kdπoτε τov τdioαv πrτrd καr αφof oφιiλlσαv τηv τoυαλdτα, τov υπoχp6ωσαv να "τα κ6γεt" eπdvω τoυ!. T6τε εfπε τo Ισυoρ1κd: "Avτε παιδf μoυ, κuvδrvειiεr η υπαρξi μoυ!" καr αφoιi τoυ dvorξαv, αvεφ6vηoε "T16ρα oπoλλdτει". ΠαριiMηλα, καταδιrvαoτευ6ταγ απ6 τηv δloπτρoφ6ρα oιiμβrιi τoυ, τηv κυρα-Eλdvη η oπofα αw{Θrζε vα μovoλoγεi "cru(ρoPd, σUφoρlασμdvη αυφoριi - αμoρoλ6γητo ". Στouq κoυρεfq o π16 τdλεroq τε1ρfτηg riταv o μαατρo-Xρ{αυog Kε1αγr6g ("τo veυρ6απαoτo"). Eπfαηq or Aφof Aαημ6κη, o κυp-ΙΙλfαg To6μη9 o Π6vog Korioκoυλαg o Ηλfαg Πετρ6πoυλo9, o Bαyγdληg Δrακoυρdαq καr o Γrc5ργoq Πoιiπoυζαq. or π1o γγωστof 6μωq riταv or διio αuvdταιρor Παvαγrc6τηδεg, πoυ λ6γω τoυ μrκρof αvααυliματ6g' τoυg, τouq dλεγαv πεrρα;τrκ6 "πoυρ{Θρεg" or Pofταηg πατdραq τoυ γρ6φo_ vτoq κα1Mαρκ6πoυλoq, πατdραq' τoυ πo1ητ{ Γrcδρyη Mαρκ6πoυλou, or oπofor εf1αv τo καλfτερo κoυρεfo τηg π6ληq αυηv κdτω πλατεfα και αuγκdvτρωvαγ τηv εκλεκτ6τερη πελατεfα. Mdoα αυo κoυρεfo εγfvovτo παvτ6g τιiπoυ αuξ1τ{oειq απo πoλrτrκd, κorvωvtκιi, αΘλητrκd, μdμll rατpικd, αστρovoμlκιi καt μεταφυorκd Θdματα. o κυρ-Kr6oταq Kααrd!

135

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ μηq αvdΙΙτυσe με σE6μφo orκoγoμrKd καr κorγωvrrιi Θdματα εvc6 αυvexc6g αvαφερ6ταv αυo "iιατ6 κεφαλ{v εrodδημα" ειαηγoιiμεvoq πdvτoτε

λιioεlg, και dκαvε κρrτlκli oε ιjλα τα γεγov6τα. Aπ6 τov κuρ-Πιivo Poriτoη, φαvατrκ6 πoδooφαrρciφlλo καr μoυorκ6vτη (dπαrζε μαvτoλfvo

καr riταv μdλoq τηq Xoρωδfαc) καΘrερc5θηκαv or εκφρdoεrg "oυφ ρε !", "rrordq πdΘαvε;", "μαq πrdoαve!", "τσiλιεq", "τσlγdρo πdτηoεg,;", "μrΙαρμπoιivrα!". 'oταγ υπliρ1αv εvδorααμof γrα κ6πoιo Θdμα υπo τriπov πεrριiγματog dλεγαv "πrλ πoιiλ", "ρoι, καrβε" καr "λdμδα ρo αΙγμα". Στoug κoμμωτσg πρc5τog riταv o vτελrκdτoq, αrκ, Θdvog Kρεμμυδιiq yωρατατQi αδελφιf τoυ Tιiκη (πoυ πωλoιioε "φρoυφρoti" κr αρe5τov μe ματα), o Ξoυραφιiq, η Mαρfα Zαγκλακιi καr η Mαρfα Koκκfvη. Απo τα αρτoπorεfα τo πlo yvωαε6 {ταv τηq Kαroαρoιiq, μrα πελ16ρrα φrγoιiρα γuvαfκαg, η oπofα μιiλroτα τo "dτooυζε" κ16λα9!. Mε τη βo{Θεrα τou αuζliγoυ τηg, dψηvε τα ζυμωτ6 ψcομ6 πoυ dφερvαv oΙ volκoκυρ69 με τlq πrvακωτdg απo 6λo τov Aγro Δημri"ρη ev6 αro παvημiρt dψηνε τrq περroodτερεq γαλoπoriλεq. To λfπoq πoυ dμεvε, τo πωλofoε στιζ φτωxoorκoγdvεrεg, τo oπofo τo Χρησrμoπoroιioαv τdτε μα τηγιivrαμα, αvτf γrα λιiδl. Yπ{ρ1αv επfαηq or φofρvor τoυ Mυλωvιi, Aφr6v NdMou, τoυ Bαorλ6πoυλoυ, τoυ Koμπo16λη, τoυ Xoriλrαρη, τou Δρrvdα καt τou Δρoriλlα αrov oπofo λεrτoυργoιiσε l(α1 μη11αvoκfvητoq μriλoq αλdoεωq αλεriρoυ καr ζωoτρoφriv. Aργ6τερα στηγ κεvτρlκli αγoρd ιivoιξe τo ηλεκτρoκfvητo "γερμαvrκd" αρτoπorefo τoυ Πovηρfδη. Aυτιi dβγαζε πoλλoιiq τιiπoυq ψωμrof καr πoMd αρτooκευdqματα, ιiγrrωoτα μ6xρ1 τ6τε ατouq ouμπoλfτεq μαζ. Στηv oδ6 Γαργαλfδoυ πoυ εvc5ver την πλατεfα Γrιiwη Αλευριi με τηv κdτω αγoριi {ταv eγκατεoτημdvα τα ξυλouργεfα_φερετρdδlκα τoυ Xρrioτoυ Aoημιiκη, Kcδoτα Avαζfκoυ κα1 τo1, Bερελιiφpovα Παvαγdπouλoυ r{ Πατατfα, πoυ εξdΘεταv oε κorvri μακιiβρrα Θdα τηv "πραμd.τεια" τouq, δηλαδ{ φdρετρα κα1oστεoφυλιiκrα καΘο5q επfαηq φτυdρια, πrvακωτdg καr dλλα ξιiλvα εfδη. Περrφερεtακιi τηg αγoριig λεlτoυργofoαv πdμπoλεg βroτεyvfεq κατeργαofαg ξιiλou, or γνωoτ6q "κoρδdλεg,", 6πω9 τωv Aφc6v Περrβoλιiρη, Aφc6v Avτωv6κoυ, Σαραvτdπoυλoυ, Φωτεrvιiκη κ.α. T6τε δw ef1αv δrαδoΘεf or αrδrylo-αλoηrrγoκαταακεudg, καt τo ξιiλo απoτελoιioε τo βαorκ6 υλrκ6 δ<fμηoηq. Aπ6 τoυq μαvιiβηδεq, o π16 xαραKτry)Ιστrκ6q riταv o Θαvιiαηg Χrc6τηg ri "Kαoτρrvdκηg". Mdγα πεrραγτliρl τηg αγoριiq καr μεταδ6τηq vdωγ καr κoυτσoμπoλιι6v. Kατ' dθrμov, o καρvιiβαλoζ τoυ αφrdρωvε

136

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Mrιi φoριi μιiλroτα πoυ δεv αveλιiγo, στov καρvαβαλrκ6 dγιvε η αrτfα μεYdληζ παρεξiγηoηq φdρΘηκε τoυ!. Αλλoι or αδελφof Kαλoγεριiπouλot, o εκ μdρoυg μαvdβηδεg {ταv γrγdvτroq lΙαvαγrcδτηq, o επovoμαζ6μεvoq καr "μπλoιiμ" καl o μικριiσωμoq Nfκoq λeγ6μevoq "τooυλliq" πoυ riταv 1αδlιiρηq και μπερμπdντηq. Yπ{ρ11ε επfαηq o TρrαvτdφυMoq Kαυκιig με τo πoλιi περrπorημdγo Yrα τηv επo1li τoυ oπωρoπωλεfo, dπωq και o Παναγrc6τηg Toιiμηq, γvωαυιiq "ΘPYΛoΣ". Eμπoρoμαγιiβηq αλλιi καr κoυρdαq μ>ημιiτηoε και o αεfμvηστoζ μπαρμπα-Xαρfληg Tooπαvιiκηq, o oπofoq με τo τρfκu6ργωαε τηv oρεtvri Aρκαδfα, κυρfωq Στεμvf_ κλo τoυ Φiλlππα τσα Καl Δημητo6vα πoυλcbvταg καρπoriζr. Γvc5ρlζε εκατovτdδεξ παρα_ μιiΘlα καr 1ιλιiδeg, αvdκδoτα wc5 ιiφηoε τrg αγαΘ6τερsq, τωγ αvαμvrioε_ ωv στηv κdτcο αγoρd. Απ6 τoυq κρεoπciλεq riταv o γεpo_Nr6vroq Mr1αλιiπoυλoq yvωoτdq ωq "γκdφoq", με τo βελoιiδo καπσλo KαΙ o Yερo-Mυτrληvαfoq yvωoτιig ωq, "τo6yαg" Kαl ακoλoυΘoιiσαv oΙ Σταιiρoq Mπoιiτoηq, Γrcδργoq Bλα;ιiκηq κα1 o1vε6τερor Mfμηq Mryαλ6πoυλog { "καρv6βαλog,", γrατf dβγαζe τo λ6γo τou καρvdβαλoυ καr 6λεγe καr πoλλd ααυεfα. Aκ6μη liταv ot Tιiκηq Xρloτoφrλdαq καr Σταιiρoq Mrγαλdπoυλoq Ιi "κdKκlvog,", λι5γω απιiμlωστlζ, o oπofoq εΘεωρεfτo oτr εf1ε τdτε τo καλιiτερo Ιrρεoπωλεfo. Στηv λα1αvαγoριi ωq lγθυoπciλεg δdαπoζαv or Δεωvfδαq Δεδoιioηq καr Παvτeξq Kαρτeρoλrcδτηq μαζf μe τo "Γoυλfvα" καΘc5g, καΙ o1 YερoΓιαλελ{g, γεpo-Kιiτρηq και Aρμiρηq Mαυρoκσφαλoq μe τoυζ oπιiρoυq 1ζα1 τα μouρμoιiρrα αραδrααμfroυq oε βoriρλα. Tιiτe υπ{ρ1Eαv πdρα πoλλιi εoτrατ6ρrα, ταβdρvεg καr Kαφevεfα. or γωρrκof εκεfvor τηv επoγli, YΙα vα τελεrcδooυv τrq δoυλεrdg τoυg, dμεvαv dλη τηv ημdpα oτη Meoo{vη καr 6καvαv dvα αvαγκαoτrκ6 γειiμα. Yπ{ργαv 6μω9 καr πoλλofεργdvηδεg υπιiλληλor πoυ 6πρεπε vα δrατραΨofr, καθr6q κα1 τα yuμvαordπαlδα απo τα γιiρω 11ωρld. o δριiμoq πfoω απo τrζ, τριiπεζεq ETE καr ATE μdpι τηv κdτω πλατεfα, {ταv γεμ6τoq απ6 υπ6γεrεq ταβ6ρvεξ καΙ orγoμαΥεΙρfα dπωg τoυ Πdτooυ, τ4ζ Ndoαrvαg,, τoυ Toεφαλd, τoυ Aργuρι5πoυλoυ, τoυ Σωτry:6πoυλou καr Bαoiλη Hλ6πoυλoυ. Aλλ6 και κovτd οτηv oδ6 Mπofκαq Yιiρ(,) απo τα "11dvια" υπliρ11αv τα otvoμαYεrρfα τoυ Nfκou Hλr6πoυλou { "Σπ6τoερη" με τα πoλλιi βαφτιατriρlα, τoυ Pηγdπoυλoυ, τoυ Kακotiρη, τoυ ΓΙετριiπouλou (Χατζιiρα) καr oτηv πλατεfα τo εατrατ6ρro τou ΣτιiΘη Δημιfπoυλoυ (KατΦ) πou πdvω απci αυτ6 λεrτoυργoιiσε κα1 dvα μrκρd ξεvoδo11εfo. Eπfoηq κΦ μrκρoμπακdfuκα, πoυ πoυλoιioαv τuρξ μUΦiΘρεg, oαρδσλεg πααυdq, PdΥYεζ, λακdρδα καr σrζoυμπρrd, dπωg, τωv Aφriv Kαλυβιi, τωv Aφc5v Γdτooυ, τoυ Aθαvdoroυ Tαερπd κ.α. dωg καr πρ6oφατα, dvα δηκτlκι5 δfoτι11o.

137

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ

Or καφετζriδεξ Απι5 τoυq καφετζliδεg ξε1r5ρrζαv or Πoυλιiκoξ καΙ Πλεμμdvoq, πoυ rioαv oπεorαλfoτeq στηγ κατασκευli καφd, tζαl τωv oπofωv τα καφεvefα α;εδι5v δrανυκτdρευαγ. Ηταv επfαηg o γepo_Pωμαν6g καr o κυρ-Πιivoq o Γrαγvdπoυλoq (Mπλγofρηq) 6ooog αυo oκαμπfλr, πρdφα. Meγdλo πεrρα;τriρr, μe τηγ μεYdλη κorλrd KαΙ τηv βρovτερri φωvli τoυ, τov Θυμιiμαl αυvd1εrα δrαμαρτuρ<5μεvo γα1 τα πdvτα. Yπriρ11ε καl η λdo;η τωv Γαiτιivη-Ψη1oγr6πoυλoυ μe διio παραακεuαοτdq καφdδωrr (ταμπ{δεq) καl τρεfg, "εκτελεαυdq παραγγελrr6v" (οερβrτ6ρoυξ). Aπdvαγτr υπ{ρ;ε η λdηrη τoυ "Mπdoυλη" εκεf πoυ εfγαr Φμερα η Tριiπεζα Eργααfαg. Eκεf oιiyvαζαv or ειiπoρor ouμπoλfτεq μαξ κα1 or δrαvooriμεvor. H λdryη αυτri dκλεrσε στrq αpΧdq τηq δεκαετfαq τoυ 60.

Tα xdvια Tα "1dvrα", δεν dταv oταΘμof δrαvυκτdρευoηq καΘ' oδ6v

6πω9,

παλrd, αλλιi η ovoμαofα εfyε δωθεf σ6α σαγματoπεταλωτ{prα τα oπofα liταv αταΘμof διαγυκτdρευoηg τωv ζc6ωv τωv yωρrκιiv oι oπofor τo εγεπroτeriovτo σEoυq "1αvrdτoρεζ" γlα vα τα περΙπolηΘoιiv, vα τα πετα_ λ<6oouv, vα τα κoυρdψoυv, Ylα vα φτldξouv καrvoιiργrα ααμdρrα, μrΙαλ_ vτoιiμrα, 1αλrv6ρrα, καΘc5q καr γrα KτηvrατρrΙζ6 dλeγ;o. Γr' αuτ6 τo oκoπ6 υπ{ρ1qe πfoω απ6 τα μαγαζιιi dvαq μεγιiλoζ σEεYαqμdvoq περfβoλoq ιiπoυ εoταβλfζovτo τα ζriα oε παρακεfμενεq απoΘ{κεq ζωoτρoφcδv. Σαγματoπorof riταv τ6τε or Γεc6ρ. Πλεμμfroq καr Παναγrωτ6πoυλoq. Mαζμε τα "1qdvlα" υπliρ11αv Ιζα1 τα μiφτικα orδηpoυpγεfα με τrq φoυ_ φoιiδεq πoυ dκαrγαv "KωK" Kαt τα μεγιiλα αμ6vtα dπoυ π6vω τoυq η11oιioαv μαvlωδcδq τα oφυρ16 ιiλη μσρα. Aυτιi liταv τωv Aφr6v

Koυρεμdvoυ, Παναγrωτ6πoυλoυ, Mητodα-Pηγαfωv. Πoυλιiκou,

Pouτoαfωv, Kαλoφωλrd, Στεφdvou K.α. Yπriρyε καr τo "μπαλvτoυμ6δrκo" τou κυρ-Πρoκιiπη Toερπd τo oπofo δrdΘετε dλα τα εξαρτliματα γrα τη ζεriξη τωv τeτραπ6δωv.

<π16τoα> τ<ov

Tαξf

Η Mεoαlivη liταν απ6 τlg

πρcδτεq π6λerg oτηv Eλλιiδα πoυ εf1αv μι5vrμo αυαθμιi TAΞΙ. Eδρευε ακριβc6q απfvαvτl απo τov παλ16 αεαΘμ6 KTEΛ αυηv v6τrα πλευρd τoυ πdρκoυ, ατo τdτε αδldξoδo τηζ σημερ1-

v{q oδoιi Mπoriκαg. Απ6 τoug πρciτoug ταpfφεq τq π6\q μαq {ταv o Γdρo P6κog, o Δημ{τρroq Πτω169,, πατdραq, τoυ Δηr6ρxoυ, o κυρ-Γlcδργηg ΔεξγrωρYαg o Στdλroq Γrαw6πouλoq { "MπλrγoιiρΙlξ", o Xαραλαμπιfπoυλog, o Γrcδρ_ γog Δημ6πoυλo9 ri "Xαρμπfλσξ", o γeρo-AγαΘιiq, o γερo_Παvαγdπoυλoq ri Koραfog με τoυq, διio γroιiq τoυ.

-'138

tΣΤoPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Θρυλεfταr 6τl or διio πρcδτor oδriγηoαv ωg τo πρc6τo ταξf ιδroκτηofαg Πoλυδoιiρη, τo αυτoκfvητo στo oπofo επdβαrvε o EλευΘdρroq Bεvrζdλoq 6ταν dγιvε η εvαvτfov τoυ δoλoφoνrκ{ απιfπεrpα καr εφαfvoντo ακ6μη ol τρriπεq πoυ efyαv κ6vεr ol oφαfρεq oτo αμιiξωμα!. Στov iδιo δp6μo λεlτoυργoιiσαv τα μovαδrκιi πρατliρrα καυofμωv τηq "ΣEΔΔ" τoυ Πoλυδofρη καr τηξ "ΦΙNA" τou Στεφdvoυ εγcδ rΙεvlivτα μdτρα δυτrκιi riταv τo πρακτoρεfo μεταφoρr6v με φoρτηYd τoυ Σoφrαvori.

Eπfoηq eκεf γιiρω dδρευαv κα1 ol μlKρoμεταφoρefq γαμιiληδeq με τα καρoτodκrα τoυq πoυ liταv o γ6ρo-Λαδιig, o Γrr6ργηq o Πυρlρrivηξ πoυ εμrμεfτo τrq φωvdq 6λωv τωv πoυλιc6v καr κorμ6ταv με τo 6rα π6δl αεα κιiγκελα τoυ πdρκoυ καθc6q Kαr o μπαρμπα-Λrιig Δrαμαvτιiκoq πoυ ζεf μdxρl Φμερα. Σ' αυτli τηv πrdτoα εf1ε τo περfπτερo τoυ o Γ116ργη9 Poriτoηq, γrYαvτ6oωμoq, πρc5ηv Kαραγωγdαg,, o λεγdμeνoq "βriταg," πoυ εξυπηpετoιioe 6λα τα Yυμvασι6παtδα απo τα γliρω 1ωρrιi αφoιi κρατoιioε τα oακoιiλrα καr τα δdματα πoυ τouq doτελvαv or γovεfg τoυq, με τo λeωφoρefo. Δrετdλεoε καΙ αγαμεταδι5τηq vdωγ καr αuμβdvτωv αφoιi γerτ6vευε με τηv μεγαλιiτερη πηγli vdωv, δηλ. με τoυq αΘuρ6στoμoυζ καr πλακατΦiδεq ταξlτζ{δεg.

Tα Yεrτovrκd καταoυrilrατα Σε κιiΘε γειτovrd υπ{ρ1αv dvα { διio μικρoπαvτoπωλεfα τα λεγιiμεvα καΙ "γεlτovlκd" τα oπofα τo βριiδυ λεrτoυργoιiσαv Kαl σαv r<ρασoπωλεfα, κoυτoιiκrα με πρdyεlρo μeζ6, oαρδdλα, ρε'Y]aα, λακσρδα, eλrdq, φdτα, ψωμf κρeμμιiδr καr τoμdτα κoμμ6vη αcα τdooερα { ξερooφriρl 6πoυ or Θαμcδνε9 εργιiτεq τrΙξ Y4ξ, καr ξωμd11or, doβηvαv τη δfψα τoυq ξε;vc6vταq τηv κoιiραtrη τoυξ, Ιζα1 τα β6oαv6 τoυq. Eκεf or vorκoκυρdq τωv φτωXoorκoγεvειc6v ψc6vrζαv επr πroτ6oεl (βερεoΘ κα1 στo "κtτdπι", (βrβλfo oφεrλc6v) δofλευε τo "παvωγρdψrμo" αιiwεφo Υrα γα βγoιiγ τα φdoια πoυ βdζαvε αρκετof oτo μαγαζιiτoρα. Θυμdμαl, oτr στηv oδ6 EλευΘερfαq (αυτli πoυ oδηγεf αυηv δεξαμεv{) υπ{ρξαv dξt τdτorα μtκρoμ6γαζα. Tα πro γrrωoτ6 riταv τoυ Avαoταodπoυλoυ (Bυζlvτ6γκα) τoυ Kωρωvloli Nfκoυ, τoυ Kαλoφωλ:d Γlιiwη (Kατooυλoγrιiwη) τou Kovτoιi, τηζ xΙfραζ Mαvr6ταrvαξ, στηv Kρεμιiλα, τoυ B. Moυγγoιi ατov Ndo K6oμo, τou Xρrαυ6πoυλoυ αυη Nεdπoλη, τou Γ. Mr1αλdπoυλου (Λι1μoυ) τoυ Mαρfvoυ Σπυριiκη, τoυ Π. Πλατιiρoυ στoυξ Tρεlq Ιεριiρ1εq τoυ Pωμαvoιi ατηv παvηγυρf<rτρα, τoυ Πετρ6πoυλoυ αυo Σuvorκlηr6 καr τoυ Bαγγdλη Poιiταη oτη Στα_ δfoυ.

139

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHΝΗΣ

Πoλλιi απ6 αuτd δrατηρoιivταr

μdμ>r

καl αiμeρα με τη μoρφ{ μfvr_

μdpκeτ.

Eτor η π6λη μαq μs τα πoλλιi κoυτoιiκrα τηξ κα1 τα κραooπoυλrd. τηq, δrκαfωvε τηγ ovoμααfα πoυ τηq εf1ε δc5oεr τo ιiξro τdκvo τηq o Σωτ{ρηq Πατατζ{q ωζ "MEΘYΣMENH ΠOΛΙTEIA" ατo oμc5vuμo τoυ μuΘlαcιipημα, αφoιi καταvdλωγe 6λo τo κραof πoυ παρliγαγαv τα μiρω απ6 τηv πdλη παραγωγrκιi αμπdλrα.

Or πλαv6δroι Tα μ>6vrα eκεfvα υπliρ;αv πoλλof πλαv<iδlor μrκρoπωξτdq 6πω9, "γλυκατζ{δεg," πoυ πoυλoιioαv μαvτoλdτα, γλυκ6 με "αμfγδαλo ZακιivΘou", odμαλt, παoτdλr, γλυφιτζoιiρrα "κoκoρdκlα". Koυλoυριiδεζ, βε κoρυφαfo τo Σταιiρo Kαλιiβα o oπofoq yvc6ρrζe και πoλλιi γrατρoo6φrα. Στραγαλdδεq, 6πωq o μΙΙαρμπα-Nfκoq P{γαq μe τo καρoτodκι τou. Γαλατdδεg πoυ εf1αv τo γιiλα φoρτωμdvo oε σvα μrκριf βυτfo oτo πoδ{λατo Kαr τo πωλoιioαv με τo κατoστιiρl. or γrαouρτιiδεq. or αυγoπc6λεq με xαρακτηρlστrκτi φυoroγvωμfα τo γερo-Δriμo με τo μεγιiλo κεφdλr πoυ τov πεfραζαv τα παrδrd φωvdζovτιiζ τoυ ρυΘμrκd:"Tαμ-τouμ! γdρo Δ{μo κεφαλ6!". Aυτdq τα κιrvηγofoε μe απoτdλε_ σμα vα απdve τα αuyd τou. EvΘυμoιiμαr τrq' λα;αvoτiδεq απ<i τη Mrκρoμ6vη μe τo γαiδouρ6κr φopτωμdvo με μιiπεq, ραδfκrα, ταιγαρoλιi;αvα, otvdπlα, τα oπofα δrαλαλoιioαv πpωf_πρωf στrζ Yerτovrdq. Γεvrdq μαΘητc5v εfyαv εγερτripro γrα τo αyoλεfo τιq φωvdg αυτdq τωγ μlΚρoπωλητρlcδv.

EvΘuμoιiμαr ακ6μη τov Πιivo Tooυκαλd με τo καλιiΘl τoυ γεμdτo μανταρfνrα κα1 πoρτolζdλrα πoυ τα πoυλoιioε "με τo κoμμdτr". Toυq καoταvdδεg με τα κdατα\rα τα "Mαρc5νεrαq". Tov παγoπ16λη κυρ-Παναμcδτη με τo μov6καρo πou δtdvεμε τov πdγo oτα ψuγεfα τo καλoκαfρl. Aκ6μα τoυξ παYωτατQiδεg μe παραακευααμdvo αΙτo τoυg, fδroυg, παγωτ<i με εlδlκri παYωτoμηxαγli πoυ λεrτoυργoιioε με τρrμdvo πdγo. Παριiλληλα uπriρ1αv καr πoλλof περrπλαvdμεvol dμπoρor, τeγvfτεg καl γυρoλ6γor. Πρriτor καl καλιiτερor o1 επr.κασorτερ16τε9 (γαvωματliδεg,), πoυ lioαv μiφτol ri Hπerρc5τeq. Γ6vωvαv 6λα τα 1dλκrvα ακειiη καr φr6vαζαv με rδrιiρuΘμη πρoφoριi "τoαλκcδματα γαvcbq !". Eπεrτα riταv ot καρεκλιiδεq με κriρro εκπριioωπ6 τoυζ τo "vεvεγrdv_ vη" πdvτα μεΘuαμdvo vα αvαφωvεf: "Aμιiv vταγrdλα, απιiζεl η μπoυκdλα, γfvεταr φouακdλα κr dπεrτα ψr;ιiλα!". Παριiλληλα dξuvε τo μαδrμdνo κeφιiλl τoυ με μlα βoιiρτoα.

140

ΙΣTOPΙA TFΙΣ MΕΣΣHNΗΣ Yπ{ρ1Eαν Kαl o1 ψlλκατQiδεq με τηv πραμ6τerα oτo παvdρr τoυg. Γραφικ69 εκπρ6oωπ6ζ τoυq o Σωκριiτηq, πoυ εf1e τo ψcδvro τoυ ρriτo_ pα Yr' αυτ6 καr πdΘαrvε μεγιiλεg vriλεq. Mdμlι καr "λoυλdκωμα,, υπdαcη καΘιδq αvαφωvoιioε 6vαv παvηγυρrκ6. Συvriθωq 6ταv δrαλαλoιioε τo eμπ6ρευμιi τou σλεγε: "Mαvταλdκrα Yrα τα ρoιiyα, oιiρματα Yrα τ1ζ κατoαρdλεq, αc5βρακα, φαvdMεq, βρακrd ...". Eπfoηq υπ{ρyαv καr ot πλαvιiδlor 6μπoρol υφααμιiτωv καr εlδriv πρorκ69, καΘcδq καl dλλων orκrακciv ακευc6v. Χαρακτrylroτrκdg, o r<υρ_ Παvαγιc6τηq Γαβρdq μe τo καρoτodκr τoυ, πou τo doeρvε 6voq. Γrα vα βγαfvouv oι voltζoKυρdq φιioαγε μlα βραγvli καραμoriζα oαν orivΘημα. Yπriρ11ε καr o Koαμiδηg, απ' τηv Kαλαμdτα πou φ<6ναζε "κuριiδεq μou o dμπoραq!". oλor πωλoιioαν με τo αιiαυημα τωγ δ6oεωv κυρfωg εfδη πρoικ6q, δ16τr τ6τε, κdΘε κoπdλα πoυ παvτρευdταν, σπρεπε vα dγεr καr τηv πρofκα τηg, oεvτdvrα, κoυβdρτεg τραπεζoμιivτηλα, πετodτεg, oερβfτolα φαγητori καr πoτoιi και 6λα τα oτol1erc5δη.

or τελdλrιδεg Eπεrδri αεηv π6ξ δεv κυκλoφoρoιioε τoπtκri εφημερfδα καr τα μdcrα εvηldρωαηg liταv περroρrqrΦα, η wημdρωαη γtv6ταv δια ζcδαηq με τov τελιiλη. Στη Mεoαrivη τηv επo1ρi εκεfvη τελιiληg riταv o μπαρμπα-Δrdq, dvαq κλααrκ6q τιiπoq βαρελιiφρoγα, με πρoκofλr καr ζωvιiρr. Πεprδrdβαrvε τηv αγoρd Kαl τrξ ρoιiγεq καr dκαvε δlιiφoρεq αvακorv(6oεrg, γrα απcδλεrεg, αvτrκεrμdvωv, γrα πωλlioεlζ καΙ worκrdoεrg ακrvιiτωv, γrα πλεroτrylrααμoιiξ, YΙα πρoακλ{αεrq σε σιΙYκεvτρcδoεrq { αιrvελεfoεrq αuλλ6γωv, γrα γropτdg καr παvημ5ρrα. Mε δυvατli φωvli αvεκofvωvε "XΘdq τo βριiδυ γιiΘηκε dvα γαiδoιiρr. oπoιog τo βρ{κε, vα τo φσρεr oτov τελdλη vα τoυ δriooυμe τα βρεατrκd τoυ".

Ι{ κτηvoτρoφfα

Στη γliρω πeρro1μi, εξετpdφovτo εκατovτd.δεg πp6βατα, τα oπofα εoταβλfζovτo σ8 αυιivεq oτηv περfμετρo τηζ π6ληq. Λ6γω 6μωq τηq μlκρtiζ dκταoηq των λεrβαδrcδv καr τωv σταvoτ6πωv εδημroυργoιivτo δrεvdξεrq μeταξri βoακc6v καΙ κτηματrc6v γrα τrq πρoξwoιiμwεq αYρoΦΙμrdq, dπωg, καr dρrδεq μεταξιi τωγ τooπdvωv Ylα τη δrεκδfκησΙl τηq fδlαq voμlig. Γr' αυτd τo λ6γo η Θdαη τoυ Aγρov6μou αυη Mεoαrivη liταν περlQiτητη δ16τl, αφoli πoλri "ρεγdλo" καl "μπακτofαr,, dvεκα τηg μeYdληζ εκτdoεωq τωv αvτrδrκιc6γ απo τlq αγρoζτ1μr6q πoυ πρoξaroιivτo.

141

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ

Aπoκατdαταorι τηξ τdξηq Απo τdτoroυ εiδoυq, δlevdξεrq, ξeκfvηoε Kαι η dρrδα δrio μeγdλων orκoγεvεrc6v η oπofα π{ρε τα xαραKτΙLρrστrκιi βεvτ6ταξ, βε απoκoριi_ φωμα τη "μιixη τηg αγoριig" πoυ dγlνε oτrg αρxdζ τou 50. Aπo βιiλrα

oκoτcδΘηκαv δfo ιiτoμα, dvα απo κιiΘε oικoγdνerα, or Kαρακατoιivηg καr

Nτ6ρλαq. Mετιi 6μω9 την απoκατdαυασΙl τηζ dwoμηq τιiξηc Kαι τη δηιloυργfα υπoδrofκηoηζ xωρoφυλακrlq αεη Mεoοrivη, τα πpιiγματα ηρdμηoαv. Eπαψε vα rημiεr o v6μoq τoυ rαμrρ6τερoυ κω τηq "π1στ6λαg," καr or αvτrμαy6μwεg, orκoγdvεleg ouμφrλιc6Θηκαv καr αuμπεΘdρε_ ψαv κr6λαq.

Or εrncrτriμovεq Γrα vα εξυπηρετηΘεf o πfuΘυαμιig τηg π6ληq Kαt τω\r μiρω 11ωρlc5v dyει εγκαταoταΘεf oτηv πdλη πληΘcδρα επιoτημdvωv, φαρμακoπoroζ 6πω9 or Παπαδ6πoυλo9, Kαρακc6αcαq καr Σταυρdπoυλoq. Xημlκoζ 6πωq or Koτo<δvηg κω Xρroτι5πoυλog'. Γrατρof 6πω9, o Aλεβfζoq, Σπυρ6πouλog και Mπoυλoιiκoq. Δικηγιiρor or Kωλfταηq, Koρκovrκriταg Kαwελιjπoυλog, Θεoδωρ6πouλoq. Συμβoλαroγρ6φor, Χρ6vηg, Θεoδω' ρ<iπoυλoq, Avαγvωαr6πoυλog. Mη1αvrκof or Πdαrραq Kαr Koυτouμιivoq. Kαθηr7ητdq 6πωq Δημ. Σπαv6g, Σταιiρoq Tofτoυpαg, Θεoδωρακιiπoυλog,, Χρtoτιiπoυλog, Tρriφωvαξ κα1 Bλα1ιiκη. Δημoδrδ6oκαλol, ol Mπoιrvτoιiρηg, Kαρακαiδ6q, Γαλαν6πoυλo9', Σπαvori και η κ. Kατfvα Λεβdvτη. Η τελευταfα επdδειξε μεYdλη δραoτrpr6τητα Kαr υπ{ρξε απo τrg πρ16τε9 γuvαfκεq oτην EMιiδα η oπofα εξελdyη δημoτrκ6q αιjμβoυλoq. Mιiλtατα εξελdγη γrα δrio τετραετfεg oτα μσoα τηq δεκαeτfαq τoυ '5Ο. 'oλor αυτof κdλuπταv τo πλυΘηαμ6 oe Θdματα υγεfαq, δrκαfou, δ6μηαηg, η1doεωv τωγ πoλrτc6v μe τo Kρ6τog καr μεταξri τωv, καr dδrvαγ με τηv παρoυσfα τoυg τ6vo καr σtηv πvευματlκli ζω{ τηq π6ληq. Mdμx καr μαΙεuτrκri κλrvικli υπlipyε, (τoυ γlατρoιi Χρlαυoφrλ6πouλoυ) με δfo μαfεq.

o Πατriρ Θεoδ6οιoc To πρ6βλημα τηq π6ληq oτlq αρ1dq τηg δεκαeτfαq τoυ '50 {ταv η πoλιτrκ{ oξιiτητα. Yπ{ργαv τ6τε πoMdq αvτrΘdαεrg καl μεγdλα π6Θη. Στηv παfoη τωv δrevdξεωv KαΙ στov κατεvαυqμ6 τωv παΘc5v, αυγdτεlvε σε μεγιiλo βαΘμιj dvαq Θαυμιioroq κληρrκ.jq τηq επoμiq εκεfvηg o Παvoαoλoγrriτατog' Aρμμανδρfτηq πατliρ-Θεoδ<ioroq Δαμπρι5πoυλog, καταγ6μwoξ απo τηv Xρυooκελαρlιi Πυλfαq. Auα5q o ιερoκriρυκαζ πoU δrdμεvε oε dγα κελf oτo μετ61l τηq Παvη_

142

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ γυρfσUραq, καταKεραtiγωγε απ6 τov 6μβωvα dλα τα κακc6g κεfμwα καr τlq αvτrvoμfεg, πoυ ouvdβαrvαν oτηv π6λη καr φρdvτrζε 6oo eδιivατo, vα

rylεμofv τα mrεfματα μe ouμβlβαoμoιiq. Eπfoηg μe εvdργεrεq τoυ Kαl μs τηv αυvδρoμli ευπ6ρων αυμπoλrτcδv μαg, yτfoτηκε τo κτfρro τηq Γ.E.x.A oε orκ6πεδo κoγτd oτη λα;αvαγoριi. Στη μεγιiλη αfθoυoα αυτoιi τoυ κτrpfou ατov πρcδτo <iροφo, εγfvovτo oμλfεq ηΘικoΘρηoκευτrκoιi καr πατρΙωτrκoιi πεprεyoμdvoυ. Στo lo6γειo λεrτoυργolioε αfΘoυoα αvαψυγ{q Yrα τη vεoλαfα με τμliμα επ1τραπdζlαq αvτroφαfρlorlζ (πfYκ-π6γκ), ζατρrκfoυ (oκιiκr) καr πoM6v ιiλλωv μoρφcoτrκ<6v παr1ρlδrc5v 6πω9 "γκρrvrdρη" καt ,,φtδdκt,,. Yπ{ρ11e καr μfα μεYdλη YeωYραφlΚli "τιiμπoλα" πou riταv τo 6vεrρo γrα τα φτωydπαrδα τηg επo1μig. o πατliρ Θεoδιioroq υπriρξε γrα μfα εlκooαeτfα καr πλdov, dvαg αλιi_ YΙσυoζ τnrευματrκdζ φdρoc oτηv πoλυτιiραxη πιfλη μαg.

o Δriμαρ)roξ Στωiρoc Toofσηg Me αυτdg τrg αuvΘriκεq αv6λαβε Δ{μαρ;oq τov Aπρfλlo τoυ 1951 o απ6αυρατoq ταγματdργτ1ζ μ{Ι](αvrκoιi Σταιiρoq Tooιiαηq o oπofog εξελd_ Yη γlα διio αuvε11εfq τετραετfεζ μdxρl τo 1959. ΠρoαπιiΘηoε vα δcδoεr αυo uπoβαΘμrαμ6ro πιiλlαμα τη μoρφli πι5ληg, δ16τl oε πoMιi αημεfα εvεφdvrζε ιiψη ιiΘλrou 1ωρrori. Eπf δημαρ11fαg τoυ αoφαλτooτρcδΘηκαν or rrεvτρrκof δρdμol εrodδoυ

καr εξ6δoυ τηg πιi\g, καΘc6g τηg αγoριiq oτo κ6vτρo. Γλιiτωοαv or κdτorκor απd τη qκ6γη τoυ καλoκαrρroιi καl τη λιioπη τoυ 11εtμr6vα. Δlαμ6ρφωoε τo 1ciρo τωv "αλωvrc6v" (κεvτρrκi πλατεfα) 6φτrαξε orvτριβιivr, παρτdρrα με λoυλoιiδrα καr περldφραξε τo dλooq με τα πειiκα πoυ εf1e φυτdψεr o αεfμvηατog πατplc5τηξ μαg πρωΘιrπoυργdq Αλ. Koυμouvδoιiρoq. KαΘιiρroε τo yιδρo τηg λα1αvαγoρdg, και dβγαλε αυov περfβoλo τηq π6ληc τη ζωαγoριi, (Yoυρvoπdζαρo), πoυ γrv6ταv μdxρl τ6τε ατo κσvτρo τηq πιiληq. Φρ6vτroε Yrα τηv καΘαpr6τητα τηq πιiληq, YΙ.α τov ηλεκτρoφωτroμ6 oτrg πλατεfεq καr τoυζ κevτρrκofq δρ6μoυq καr βελτfωσε τo δfκτυo ιiδρευoηg, εμπλoυτfζovτdq τo με δημoτrκdg κρlivεq. Ακoιiρααυoq, επdβλεπε o fδrog, τα dργα αναμ6ρφωαη9 τηg π6ξq ωg μηγαvlκdq.

O Δ,riΙιαρxoc ΔηΙuiτρrog KoΙiEσΙκαξ To 1959, d1αoε τη Δημαρ11fα, τηv τρfτη τετραετfα απo τov αvτfπαλd

143

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ τoυ YΙατρ6 Δημ{τρro Koιiτorκα, πατdρα τoυ αεfμνηστoυ σιΙμπατρrc6τη μαq δrκηγιfρoυ κα1βoυλευτli τou ΠAΣoK Φofβoυ Koriτorκα. o ματρ6q αuvd1roε τo dργo τoυ πρoκdτoxoυ τoυ, παρ' 6λo Πoυ σε yαρακτriρα Kαl σε η1doεrg με τouζ πoλfτεg liταv liκρωq αvτfΘετoq. Ωq γrατρ69, oυδdπoτε dλαβe μ>{ματα απo τoυξ' φτω1oriq ouμπoλfτεq μαζ καr 6λoυq τoυq περrdΘαλπτε δωρεdν. Kαταακεliαoe γdo απoxετευτlκd δfκτυo oμβρfωv τoυ oπofoυ or δια_ κλαδι6oεrζ εξετεfvovτo oε αρκετ6 τμ{μα τηq π6ληq, vdo δfκτυo ιiδρεu_ oηq διιiτr τo παλιd δεv επαρκotioε γtα τrg τ6τε αvιiγκεg. Kαταoκευd-

oση*" καr v6oq υδατ6πυργoq απdvαvτr απd τo παλα16 rδroκτηofαg, Παiolc6τη, oτo απαMoτρlωΘdv κτliμα τoυ Πdvoυ τoυ Koυτρoυμπoti'Eτoι λriΘηκε τo πρ<5βλημα τoυ vερoιi 1oυ, 6πou βρdθηκε ιiφθovo vεp6. .roυ τo καλoκαfρr {ταv oξli. Eγrvαv δlανoξεlq βαoικc5v δρι5μων, ιfπωq η oδ6 Mπoriκαζ (vuv Δηrητρfoυ Kofτorκα) πoυ tiταν αδrdξoδoq πρoq, τo μdρoc τoυ πdρκoυ. Mdμ>r τdτε τα αυτoκfvηατα dκαγαv oλιiκληρo κιiκλo Ytα γα φΘιiooυv oτo κdvτρo τηq π6ληq. Eπfoηg διdvorξε μdρoq τηg oδof Σταδfoυ, oτo εvδr6μεoo υπriρ11ε oτεvωπdg,, η oπofα φαfvεται καl οdμερα απ6 dγα κτfqrα μη απαλλoτριωΘdv. Eπfoηq επr Δημαρyfαg τoυ, αγoριiατηκε στηv περlo1gi τoυ vεKτρoταφεfoυ orκ6πεδo τo oπofo δlαμoρφcδΘηκe σε γliπεδο σe σιΙvερYααiα με -o, ΓΣM Πιiμrooq καΙ με γewαfeg δωρe6q δημoτr6v φrλdΘλcυv. Στov fδro 1cδρo καr μετd απ6 περαrτdρω απαMoτρr6oεrg,, δημroυpγliΘηκε τo EΘvlκ6 Στ6δro τηq π6ληq καr αργβτερα στη v6τrα πλευρd τoυ τo κλεr_

oτ6 Γυμvαoτ{ρro.

Eπfαηg με μdρrμvα τoυ Δriμoυ κα1 μs δωρε6q oμoγεvcδv τηg Aμερικ{q κτfoΘηκε τo vdo -τ6τe- γυμv6oιo τηq π6λη9. To παλα16 βρι or.6io, oτo 1c6ρo 6πoυ αliμερα εfγαr τo κτiρro τoυ oTE β6ρεrα τηqπλα_ τεfαq. T6τε τo πρoαriλro τoυ γdoυ Γυμvααfoυ xρησlμoπorεfτo γrα πoδo_ oφαrρrκ<i γliπεδo καΙ Ylα αΘλoπαlδfεq. o Δ. Koιiταrκαq oτιiΘηκε πdγτoτε αρωγ6q oε κdθε rrvεuματrκri καr πoλrτιoτrκri εκδriλωαη τηq πι5ληq. Eπιxoρliγησe τo καρvαβιiλι Kαl τo oαiτoπ6λεμo τo Πιiα11α, εvfcr;υoε τη Φrλαρμoνlκri Eταrρεiα τηg π6ληq, τη Xoρωδfα Kαr τo Γ.Σ.Πιiμtoo. Eξελdγη τρεlq τετραετfεg αuvd1εια, αMd τo 1967 παιiΘηκe απo τη δrκτατoρfα. Eπαvεκλdγεταl ΙΙαvηYuρrκd γrα τdταρτη φoριi με τη μετα_ πoλfτευoη τo l974 υπερεβδoμηκovτoιiτηg πλdov. Kατιi τη δrιiρκεια τηq eπτιiμlovηq δrκτατoρfαc xρdη "Δημ6ρxoυ" dKανε o διoρrαμdvog απ6 τo καΘεoτ169 σμπoρoq ψlλικr6v Mrγιiξq Γeωργlιiπouλoq.

ΠvειrΙιατrκri καr πoλrτrorικri κfvηorΙ Mdμtl τlq αρ1dg τηg δεκαετfαg τoυ '60 η πιiξ d1εr rκαvoπorητrκri τwεuματrκri καr πoλιτroτrκ{ κfvηαη επεrδri 6λol ol δημ6oroι υπdλξλor

144

ΙΣTOPΙATΗΣ MΕΣΣFΙNF{Σ πoυ υπry)sτoιiv διαμdvoιrv αvαΥKαoτrκd oτη Mεoαrivη καΘc6g και 6λα τα 11ωριατ6παlδα πoυ φorτofoαv oτo Γuμvιiοro. T6τe δεv υπliρyαv πuκvdq, σιrYKorvωvfεq oιiτε πoMιi Ι'Χ. καr αγρoτrκιi γrα καΘημερrvri μετακfvηoη Πρωτooτιiτεq σEηv πoλιτtατrκ{ κfvηoη υπ{ρξαv ol ιiξrol κα1καταρτrαμdvor δlδ6oκαλor rιαr καΘηγητdq πoυ δfδαξαv τηv επo1gi εκεfvη αια qgoλεfα καr oτo Γυtrιvιioιo τηg π6ληq απ6 τo oπofo ξεπriδηοαv εKατo_ vτιiδεg επr oτriμoveζ rζαr πετυxημ 6νor επrγεrρηματfεq. 'Hταγ oι δrδιioκαλor, Στdiκoq Ιωιiwηg, Παvαγtωτ6πoυλoq Ιωιiwηq, Δρακ6πoυλo9 Παvαγιcδτηg, Tofροg, Σrκαλ6oυ Nfκα, Θωμoπoιiλou καΙ η. πdγτα γλυκoμfλητη καr r_αλovτυμdι'η κ. Αyγελrκri Aπooτoλoπoιiλou. Στouζ καΘηγητdg ξe1r6ρlζαv o νsωτερlστriq Θεoλdγoq Avδρrαv6πouλog, πoυ επdμεvε στοUq Eλληvroτεjg Θεoλι5γoυq Tρειg Ιεριiρ1eq Kα} o oπofoq καθ16ρωοε c5pα αvorκτ{c συΦiτησηq με oπoιoδriπoτε Θdμα γlα τιq διio τeλευταfeq τιiEρlq. Eπfoηg or αξroλoγrciτατor Θeoλ6γol Γ. Mπfτorκαq καr o Θ. Πανταζdπouλoq. o μαθηματrκ6q Γlιiwηq Στρατ{q Yrα τη μεταδoτηκ6τητd τoυ. o μαΘηματlκo-φlλ<fooφog lΙλfαq Koρc6vηq με τηv τερdoτrα καl oφo_rρrκd μιipφιoo:i τoυ. o φrλ6λoγog Φcbτrog Δρα_ κ6πouλog, pliτoραg, πoυ δfδαoκε κατdδrκ6 τoυ εμπερrστατωμσvo αuvτακτrκd τηg Aρ1αfαg Eλληvrκliq γλcδοoαq. o αvΘρωπrατ{q dvΘερμog πατρrcδτηq Ι\i';'vr1q KqcακαΙδιSq φildλoYoq, πoυ 6ταv εδfδαoκε "Αvτrγ6vη" τorr αuvεf1ε τ6oη oυγκfνηoη, cSoτε κυριoλεκτrκιi dκλαlγε πdvω oτηv dδρα. Aκ6μη o vεαριig φυolκ69 Γιdwηq Kfτoroq, πoυ μετd_ τρεπε τηv τ6ξη oε ειδrκ6 φρovτrιrτriριo φυαlκιiq. or υπdμovεq καΘηγIiτριεq φrλ6λoγoι Kαραμπdτooυ, Kλεfδοlι'α, Bdκroυ καl otκoκυρrκ6v

δραoτliρΙol Yυl.ι\rαoτdq Ιoμ{r'η KυρrαQi και Γrc6ργoq Nταλαγιivηq' ΙΙ πρc6τη δiδαoκε ατα κoρiτorα ρυΘμlκri γτ.rμvαoτrκri, o δειiτερog φρ6vτrζε να μ6Θoιn' τα cιγιiρrα τoυg, βααικoιiq Eλfurκofg 11oρoιiq. EνΘυμoιiμαr ακιiμα E'αl τov αQoλoγcδτατo ιivΘρωπo καr καΘηγητli φυolκrig Σ. Nταρα,γιivη πou δrετιiλεαε μετdπεlτα καr πρoioτdμε-

To6λκα.

vog ΔευτερoβdΘμrαg Eκπαiδεuαηq N. λ{εooηvfαq.

T6τε, δημroυργefταr καr iμriμα τηg Eλληvrκ{q Πeρrηγητlκriq

Λdαxηc oτηv π6ξ, τo oπofo δroργαι'<6ι'er δrαλdξεrg, εκδρoμdg καr εfvαr αρωγdg για κιiΘε πoλrτrατrκri εκδ{λωαη. Θυμιiμαι xαρακτry)ισErκ6 μrα δr6λsξη πoυ dγrvε oτηv αfΘoυσα τηξ Πeρrηγητrκ{c Λdη(ηq oτo κτfριo τoυ Π. Ψυyoγrι5πoυλou απo τov Γυμvαol6ρ1η Aλεrφ6ρη o oπofoq αv και Θeoλ6γoq, efyε καr πτη1fo δrδαακdλoυ μoυolκ{q. Παρoυofαoε καr αvdλυoe oε τρεfq ouvd1εrεg τo dργo τoυ Ιωιiwη Σεβαoτrαvoιi Mπιi11 "τα κατ6 MατΘαfov πιiΘη" με τηv αfΘoμoα αoφυκτrκd γεμ6τη καΙ τrξ τρεrq βραδldq.

* 145

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ Eπfαηq εvrη1ιiΘηκε η Φilαρμovrκri Eταlρεfα τηq π6λη9, τηq oπofαg η μπιivτα αvεβfωoε τo 6Θrμo τηq καλoκαlριvlig Kυρrακdτrκηq βpαδlvΙiq αuvαυλfαq. Eκεf ακoιiγovτo απoσπιiηrατα απd κλαorκd dργα, δημoτrκoιig ρυθμoriq καΘc6q καr dργα vεωτdρωv Eλλdvωv αuvΘετr6v, Xατζηδιiκη, Θεoδωρdκη, Ξαp1dκoυ, Mαρκ6πoυλoυ καl δrdφopα πo1μεvrκd dαματα σEα oπofα o γρdφωv αuμμετεf11ε ooλιiρovταq με τo κλαρfνo υπo τηv δlειiΘuvση τou τ<iτε αρylμoυorκoιi κ. Γrιiwη Στεφdπoυλoυ { Nιiooυ 6πω9 liταv yvωαυdτερog. o Nιiooq υπ{ρξε αημαvτlκ6g τρoμπετfαυα9 Kαr Yrα μlα 25ετfα πιiq1lζε να δlατry>{σεr την Φlλαρμovrκ{ ζωvταvli μe yiλlεg αvτrξodτητsζ. Σ' αυτ6 τov βo{Θηoαv o γrα πoMd μldvrα πp6εδρoq, αεfμvηoτoq Mεvdλαoq Koυτdλαq καΘ6q καr o ταμfαg καl oιiμβoυλoq Tιiκηg Δηrητρ6πouλog. Kατoρθc6Θηκε vα δlατrylηΘεf μdxρlΦμερα ωq Δημoτlκ{ Φrλαpμovlκli, με παρ6δooη εκατovταετfαg, καl vα φαvτdζεr ωq μrκρ6q mrευματrκ6ξ φdρoζ, μdoα ατηv επαργrακri rrveuματrκri 6vδεrα. Παρolμc6δεlq υπ{pξαv φριioεrq τoυ Ndcroυ: ,,Στραβof παfζouvε, κouφof ακotivε { Σriμερα Θα εκτελ6ooυμε ψυμ>ιi τo Bσρvτr". Eπfoηg δημroυρμiΘηκε io 1958 μrα Θαυμdorα 1oρωδfα καr μαvτoλrvdτα oτηv π6λη, η oπofα dδrvε τακτrκdg αuvαuλfεq ατη Mεoαrivη Kαr σε - ιiλλεq π6λεlq με μεγιiλη επrτufα. Λεlτouργoιiσε lζαl ωg εκκληαrααυrκri Xoρcoδfα τrq Kυρrακdq. ΔlευΘuvτ{q τηζ uπ{ρξε o μoυorκoδlδιiακαλog Nrκιfλαoq Χoriλrαρηq. Teνdρoq τηq Xoρωδfαq μlημιiτroε o Tιiκηq Παvαγ6πoυλoq με τη oτεvτ6ρrα φωv{, γvωoτ6g Ι<α1 ωζ "vτ6σκαg,' (απ6 τηv τ6ακα τoυ Πouτofγι), o oπofoq μdλlαεα ef11ε πρoτdoεΙζ vα τραγoυδrioεr oτηv Δυρlκli ακηvri. 'Evαq ιiλλoq ταλαvτotfu1og liταv καr o μπαooβαριiτovoq Πιiτηq [Ιλ6πoυλo9, ri "oπετodρηq" πoυ dταv απdyγηλε τo "ΓΙΙΣTEYΩ" dτρrζαν -λdvε- τα τζιiμlα τoυ Nαoιi τoυ Aγfou Ιωdwoυ. Γv{oro ταλdvτo υπ{ρξε ι{,αl o μπdoog κlΘαρfαταq -vιrv μoυσrκoδιδιioκαλoq αrηv π6λη μαg- Δηrriτρηq Koriτηq { Mrμfκoq. To ιiηgημo Yrα τηv Χoρωδfα riταv, oτr δrαλιiΘηκε μετd απ6 μ1α επταετfα 6ταv dφuγε o αρxΙμouακcig, εvcf or περιoodτερot απ6 τα μdλη τηq μετofκηoαv. 'EτoL, 6λo τo βιipoq τηζ μouσlκ{q παrδεfαq τηq πιiληg dπεoε καr πdλι oτη Φrλαρμovrκli Eταlρεfα απιi τηv oπofα efyαv ξεκιvrioεr πεπεrραμdvor εκτελεoτdq, Στρατrωτrκr6v Φrλαρμovικc6v dπωg o Kriαrαq Aαηr6κηq, o Παriλog Φλ16ρo9, (γ169 τoυ βραμioωμoυ πλriv απoυδαfou orμπoφωvfσtα, γγωστori ωg "παrΙdκl"). o Ap11rμoυolκ6q Γlιiwηg Kc5αεαq ΔouλγdPΙΙξ, o αεfμvηoτoq oαξoφωvfoταq Αvτc6vηg Mητodαζ, o τρoμπετfαυαq ΓΙαvαγ1c5τηq Παυλιiπoυλoq καr πoMof dMor, 6λol μαθητdq τou Nιiooυ.

146

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Oι κrιηlιατoYρd'φor καr or Θεατρrκdξ παρααυdοεrξ Πρdπεl vα υπwΘυμfooυμe dτr η πρoπoλεμκli Mεoαlivη liταv απd τrg πρr6τεq πι5λεrq oτrg oπofεq' αvofγΘηκαv αfΘouoεg βωβoιi καr αργ6τερα oμlλoιivτoq Κ1vηματoYρ6φoυ. or αfΘoυoεg αυτdq {ταv η1εδιiv π6vτα κατ6μεoτεq απd τo κorv6, εvcδ λεrτoυργoιiσαv Ιζαt ωq Θεατρrκdq ακηvdq. ΠληΘ6ρα θεατρrκcbv παpαατdαeωv εδfδετo απ6 Θεατρrκdg oμιiδεq γvωαcdq Kαι ωq' "μπoυλoιiκlα", ol oπofεg {ταv πιivτα καλoδε;oιiμεveq ατηv π6λη μαg. }Ι αγ6πη τωv Mεοαηvrωτ6v Ylα τo Θdαμα καr τηγ καMrτε1vfα φαf_ vεταr καΘαρ6 καr oτo dργo τoυ δrιioημoυ αυμπατρrc6τη μαq αuγyραφdα Σωτfρη ΓΙατατξi, "MeΘυoμdνη Πoλrτεfα", dπoυ o Ncδvταq o κτηvoτρ6φoq 6Θεoε υπ6 τηv πρoσEαofα τoυ dvα "μπoυλoιiKl" τηg eπoyliq καl τo σιΙvτΙΙρεf oτrg, διioκoλεg r6ρεq, wc6 oι μαγαζdτoρεξ, τoυζ βoηΘoιiv κeρv6vταq τoυg αuvd11εrα. Παριiλξλα, ot φτωyof αγρ6τε9 π\ρr6voυv τo εrorτriρro αε εfδog γrα vα απoλαιiooυv τo Θdαμα. Eταr επrβfωvαv κα1 τα μπoυλoιiκrα. H παpιiδoαη αuτli αuvε11foτηκe rζα1μεταπoλεμrκιi. Στη δr6ρκεtα τηζ δεκαετfαq τoυ 1950 υπ{ρyαv δrio κιvηματoγραφrκdq αfθoυαεg, oτηv πι5λη. IΙ "TΙTANΙA" τoυ Nfκou Δoυβ6μαwη κα1τo "PEΞ" τωv Aφc6v Avτωvdκoυ. oι αfΘoυαεg αυτdq μετατρdπovταv σε Θdατρα με πρ61εrpα ακηvrκιi dταv περroδefovτεq Θfαoor κατdβαtvαv αυηv π6ξ μαζ τακτ1κd μα vα δcδooυv παραατιioerg, πdvτoτε με μεγιiλη επrτιryfα. Σαv dvεrρo Θυμιiμαr τo 1955 αυo "ΡEΞ" 6ταv μrκριi παrδf παρηκoλoυθoιioα μtα απ' αυτdq τΙζ παραστιiαεlq. To περfφημo rylωΙκd δριiμα

"η Γκ6λφω". Πρωταγωvroτoιioαv oΙ Nfκoq Tζ6γlαq, Avτlγ6vη Bαλιiκoυ, K6αrαq Kακαβιiq και dλλor ηθoπorof. Mdλroτα απιi τo φιiβo μoυ με τα oπαΘrιi κα1 τα κoυμπoιiprα dβαλα τα κλιiματα! or κlνηματoγρ6φol αυτof λεrτoυργoιiσαv τo καλoκαfρr ωq Θερrvof σε πsρrφpαYμ6yα otκ6πeδα. o πρ16τo9 β6ρεrα τηg πλατefαg εκεf πoυ εiναr τc5ρα η πoλυκατorκfα τoυ Koαμd και o ιiλλog' αυην Παλαlιi Bρlioη. To PEΞ 6μωq κ6ηκε (Στα τdλη τηg δεκαετfαg τoυ '50 απ6 ιiγvωoτη αrτfα. Eμειvε dτor ωq μovoπr6λro o μπαρμπα-Nfκoq Δoυβ6μαwηq με τηv "AπoΘriκη" τoυ ιiπωg, απoκαλoιioαv τηv "TΙTANΙA". Yπrip11ε μdλrατα τdoo αΘρ6α πρoodλευoη κotvoιi, c6oτe vα μεταφdρει τα τιiλ\ρα απfτr τoυ _6πωζ κατ' υπερβoλriv ελdγετo- σε 1rλl6δεq, μdoα oε δερμ6τlvεg τodvτεq, αφoιi η εfooδoq κι5αυrζε τιiτe πdvτε δρ11. Στlg αρyσq τηg' δεκαετfαg τoυ 1960 o yvωoτdq τ6τε oτo Παvελλrivro κrvηματoYραφlκdq επlxεlpηματfαq Nrκ6λαoq Nrαγdoαg διεfδε τo κεv6 κα1 κατασκειiαoε μαζf με τov oδoντfατρo KoυQi dνα ofγμlovo Ylα τηv επo1gi τoυ κlvηματoΘdατρo, τo Σrνd-Πιiρκ. Στηv oρoφli τoυ λεrτoυρ-

147

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ Yoliσε Θερlv6q rilvηματoYpιiφog, yvωoτ6τερoq ωg, "ταρdταα". 'Eτσ1, 6ργroe μεγιiλoq αγταγωv1σΙΙ6q, μe πρoβoλdq μεγιiλωv ξdνωv υπsρπαραγωγc5v oτηv μfα αfΘoυoα καr EMηvπr5v δραμdτων ατην ιiMη. To δελειiρ riταv τα "Δrio_'EρYα-διio" με.τηv iδrα τlμri εro6δoυ. Στrq αvακorvr6oεrq τωv πρooε1c6q ταrvlr6v oτη "Trτdvtα" riταv o Παvαγriq Δoυβιiγrαwηq. Mε τηv oτwτοiρrα φωvti τoυ αvεκofvωvε τα "γoυdαυeρv μαμoιiΘ"; "γoυdoτερv Θριiλog", "γoυdoτερv ΓoλrdΘ", "Koλooo6g,", "γoudατερv YfΥαξ", "γoυσoτeρv κεραuv6q" dπωq τα εfyε κατατιiξει. Ακι5μη "oδooτρωτripαg", "Πoλεμrκ{ πeριπdτεrα γfγαg," ri " απαραξrκdρδro κorvωvrκ6 δpιiμα". Στη μvliμη d11oιrv μεfvεl or φριioεrg 6πω9: "Eξoδoq Eμπρ6g αρroτερd τηq oΘ6vηg!" Kαl "oσol εfδαγ τo dργo vα αηκωθoriν Ylα vα μπoliv dλλor!" { η αμfμητη φρdση τou:"Παρακoλoυθεfτε ακηvdq, απo τo γoυdoτερv τηζ Δεuτdραq. o κdλυκαq Θα oηκωΘεf μloιi... γ6vα!" T6τε τα κorvωvrκd δρdματα εfyαv Θdμα την φτc5yε1α; τηv ξεvητι6, τηv καταπfeση KαΙ τηv Κolvωvrκli αδrκfα. Tα Θdματα αυτoπαρoυoιιiζo_ ντo ζωvταvιi ατrg' oΘιivεg απo τoυξ Nfκo ΞαvΘ6πoυλo, MιiρΘα Boιiρταη, Γrc6ργo Φofvτα, Mαfρη Xρovoπoriλoυ καl ιiλλoυg. Αργ6τερα μs τηv Ιvδ{ Nαργκfg καr τα πovεμdvα τραγoriδrα τ4ζ, τα oπofα απdδrδε αυα EMηvlκιi η Boιiλα ΠιiMα. Eq1ηματfζovτo μεγdλεq oυρdq μπρooτιi ατα ταμεfα Kαt τo κλιiμα "πliγαιvε σliwεφo" oτη δrιiρκεΙα τηζ πρoβoλ{q! Στo τdλoq τηq, δεκαετfαq τou '60 λειτoliργηoε ωg Θερlv6g κrvηματoγρ6φoq με φΘηvιi εloητ{ρro η "μdντρα τoυ Avτωvd.Κoυ", με τηv επωvυμfα "Σrvd-Mεoorivη". Σ' ιiλλη μιiντpα, απdvαvτr απ6 τo ξεvoδoyεfo "Λιio_ oαvδρog" τoυ Todλroυ, καθαiq επfoηq Kαι στηv "Tαρdτoα τoυ Δαακα_ ρ<iλη" ατo oτεγ6 πfoω απ6 τo ξevoδoγεfo τou ΣτιiΘη Δημ6πoυλoυ, κdΘε καλoκαfρr αvελλεlπcδg dδtvαν παραoτdoεlq δrιiαημol καραYκroζoπαfκτeq, 6πω9 ol oρdoτηg, Γr6wαρog,, Avτωvdρoq, ΣπαΘdρηq κω dMor. Tαuτ<iμlovα dπαrζαv καr κoυκλoΘdατρo με liρωεq τov Παα;d.λη "τo oτραφd" καΙ τoγ Περrκλdτo. o Πααyιiληq {ταv μrα περfεργη μov6φΘαλμη φrγofρα πoυ φoρoιicrε dvα κωvrκd καπdMo με μrα τερdατrα καr μακρυd φoιioτα. Efyε εριατrκ6 yαρακτliρα καΙ dδeρvε αvηλdωq τo μιiνrμo Θriμα τou τov Περrκλστo με dvαv γκαζovτεvεκd! Στo τdλog μιiλloτα πdταγe καl τov τεvεκd στoυq, Θεατdg, πετυ1dvovταg, κdπorov τιiπo πoυ o καραγκroζoπαfκτηg efγε βιiλεl ατo "oηrdδι". To τr γdλro dπεφτε, δεv περrγριiφεταr.

or μouorκ6c Παρασtd'σεrξ Στηv "ταρd.τσα τoυ Δαoκαρ6λη" wεφανfζovτo σε σκετζ καr επrΘεωρrioεrg, ol δrιiαημor τ6τε ηθoπorof τou ελειiΘερoυ Θεdτρoυ, 6πω9 o Φffrππoq Φlλιππiδηq, o Θρυλικ69 Αγκ6π Aγκoπrdv με τα βιioαvιi τoυ

148

tΣToPΙA THΣ MΕΣΣΗNΗΣ ωξ πεΘeρdπλlκτoq, η P6vα Nτ6ρ, o Γrc6ργoq orκovoμiδηg o Nfκoq Σταυρfδηg, o Φραγκfoκog MαvdMηq, η MιiρΘα Kαραγrιiwη, o Nfκoq καr η 'Eλoα Pfζoυ καr πoMof ιiλλol. Mαζf τoυq καr αξloλoγdτατor τραγouδιoτdg, ιfπωq η Mαρrιiwα Xατζoπoιiλoυ, Avτζελα Zη\ια, Γl6wηg Boγrατζ{q, Tιiκηq Mωριiκηq, Nιivτrα Kωvoταντoπoιiλoυ, Πιivoq Tζαveτ{q, Nιiooq Πατστoog, Tρfo Mπελκdvτo, πdvτα με μεγιiλη επlτuxfα.

Στo Mεoαηvrc5τrκo παvηy6ρl αλλιi καl oτα παvημiρια τωv Yliρω yωρr6v, μετεκαλofvτo απ6 τηv AΘ{να λαΙκdq μoυotκdq "κoμπαvfεg". M' αυτ69, τραγoιiδηoαv oτηv Mεο'αlivη Yfρω oτo '50, ιiλα η1εδ6v τα μετdπεlτα μεγιiλα ov6ματα τoυ λαiκoιi καr ρεμπ6τrκoυ τραΥoυδroιi, 6πωq o1 ΠαπαΙωdwou, Bαμβακιiρηq, Kατoιμf1αg, Mεvrδrιiτηq, Mιyαλdπoυλoq, )hc5τηg'-./u*vτα, Γαβαλιiq-Koιiρτη, Kαfτη Γκραfη καr πoMof ιiMol. 'Ηταγ ouvηΘrαμdvo vα παfζouv κ6Θe βριiδυ dξι-επτιi μouorκdg κoμπαvfεq oε δrιiφoρα μdρη τηq π6λ4g. or καλιiτερeq dπαιζαv στηv κεvτρlκ{ πλατεfα καr πλαrordvovτo σε καλλfγραμμεq "πpιμαvτ6veq" ;oρειiτρlεq μe τα φoιrvτωτιi φouρι5 τηg επoγlig. Tηv fδrα c6ρα, αυηv Παλαrd Bρfoη, εf11αμε τα κλαρfvα καr δημoτrκoriq ακoπoιiq. Στo πρoαriλro τoυ εξo1lκoιi κdvτρoυ "Kληματαρld" τoυ Kcδαυα Todλroυ γvωoτori rοq "Kovroιi" τραγoυδoιioαv 6λeq or ρεμπdτrκεq φfρμεq 6πoυ καr κατdλυαv δfπλα oτo μrκρ6 ξεvoδo;εfo τoυ τη "Δρoσtd" τo oπofo υπdρxεl κα1 oliμερα αvακαrvrαμdvo.

Η AΘλητrκ{ Kfvηorι H

π<iλη μαg eπfoηq δrακρfvεταΙ Kαι γrα

σμ6 η oπofα owε1ζεται μdμ>l καl or{μερα.

τηv παριiδoση στov αΘλητr-

Πρoπoλeμrκd, o καταγιiμεvoq απ6 τη Mεο'αrivη μεταvdoτηg Πoνrylfδηq {λΘε πρc6τoq oτov MαραΘc6γιo τoυ Σrκιiγou. o αuveπcivυμoq εξαδελφ6q τoυ, πriρε μετιiMro ατo τρrπλoιiv oτoυq Bαλκαvrκoriq αγc6vεq. o dφηβoq μαΘητ{q τoυ Γυμvααfoυ Mεoαrivηg Γιιiwηq Χρ6vηg, μετd-

πε1τα ΣυμβoλαιoYρdφoξ, εf11e πρωτειiαεr ΠαvεMηvfωg πoλλdg φoρ69 oe δρ6μoυq ημαvτo1iliq. Tηv πρoπoλεμrκ{ περfoδo υπIip11αv καr διio πoδo-

oφαrρrκof o6Moγor. Πpr6τoq o "Πdμrooq Πoδooφαlprκdg ΣriMoγoq Mεooτivηq" με dτoq ιδριioeωq τo t926 (επrαriμωq τo 1929) με αliμα τo τρrφιiMr κω πρασ1v6λευκεq φαvdMεg. Aργdτερα o "A1lλλ6αq" με φαρδriρrγεq ααπρoκ6κκrνεq φαvdλλεq. Aγωvroτrκof 1c5ρor {oαv dvα ακαMrdργητo 11ωριiφr κovτd στo σ11μερrv6 Kdvτpo Yγεfαq, μεγιiλα otκ<iπεδα xωρfζ φραYdg Kαr η αηrερrv{ κεvτρικli πλατεfα.

149

.ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

Evα γεγov6ξ πoυ δεv αvliκεr στηγ rστoρofμεvη περfoδo αλλιi dγlvε oτηv δrιiρκεlα τηq κατo11{q εfναl ιiξro μvεfαg: or Ιταλof εf1αv φdρεr oτη Meoο{vη (πoυ εΘεωρεfτo μετ6πrΦεv) 6λη η1εδ6v τηv Eθvrκ{ Πoδooφαlρrκ{ τoυq oμιiδα, YΙα vα τη δrαφυMιiξoυv πρoφαvc5q απ6 τυydv απ6λεreq. Auτri η oμιiδα λdvε, dδιvε ouvε1ι6g αγcbvεq με αvτrπdλoυq τoπrκdg oμιiδεq or oπofεg αuvεκρoτotivτo απ6 πoδooφαrρtoτdg τωv διio τ6τε δlαλυμdvωv αuMdγωv. Δreξiγovτo oμηρrκ6q μιixεc Υrα τo πor6q Θα riταv o vrκητ{q. Tα dπαΘλα riταv τρ6φ1μα Yrα τoυg, δrκofζ βαξ, γrα δε τoυg, Ιταλoιig κραof καr "γλ6rτrα" με μερrκσg ακoρδ6πrvεg τρoτdζεg τηζ eπoxric. Η παριiδooη στo\r κλαorκιi αΘλητloμ6 ouvε1fαυηκε σElζ δεκαετfεq τoυ '50 καr '60. Efγαμe αημαvτrκdq δrακρfoεrq σιrμπατριωτr6v μαq εφ{βων καr vdωv Παγελλαδrκιi, <iπωq των ρlπτ16ν Mπoυλoriκoυ oτo ακdvτro, T(jvou στη oφαfρα καΘc5q Kαl τωv Tooιiαη καr Mπouγτoliρη oτo δfακo. Aργιfτερα efyαμε πoMdq πρωτldq oτo dλμα εrq ιiψoq τoυ Πdτρoυ Koαμ6, o oπofoq, κατεf;e καr Παvελλrivlo ρεκ6ρ. Πρωτldq εf;αμε καr απ6 τoυq δρoμεfg μrκρc6v απoατdoεωv, BαoΓλη Ψηqoγr6πoυλo καr Hλfα Xαραλαμπ6πoυλo. or ταλαvτof1or 6μωq αυτof αΘλητdq, oταμdτηoαv wωpfg τov αΘλητtαμιi εfτε λ6γω oπoυδc5v, εfτε λιiγω βroπoρroτrκc6v αναγκc6v καr μετorκεofαg,. Tηv εrκooαετfα '50 '6Ο αγααuvτdΘηκε καr εvrημiΘηκε o Γ.Σ.

ΠΑMΙΣoΣ. H'oμιiδα επρoπovriτo κω dδrγε επroliμωq

αγcδvεg,, αρ1rκιi στo πρoαriλro τoυ υΙΙo καταoκευriv vdou τ6τε Γυμvαofou, εκεf 6πou uπdργouv τc5pα τα λfκεrα τηg π6λη9. Aργιiτερα ηγωvfζετo oε orκ6πεδo απdvαvτr ακρlβr6q απd τo Kolμητliρlo. Πρoπoνηττiq τoυ o πρc6ηv δrεθv{q τερματoφιiλακαq τoυ Aπ6Mωvα AΘηvc6ν καr τηq EΘvrκrig EM6δoq, Nfκoζ Λεκατodq. Efyε δημroυργlioεl τ6τe πoλιi καλ{ oμιiδα, μe veαρoιiq καr ταλαvτoιi11oυq πoδooφαrρrατσq. ΠoMof τ6τε μfληoαv Yrα τo 1αμdvo π6rαλτr τoυ αγc6vα γrα "κεκρ6πoρτeq" καL "εφldλτεζ" (o voc6v voεfτo!).

Tη δειiτερη ΨoPd, oe αγriνα αvακατdταξηg "μπαριiζ" αuvαvτ{Θηκε

oτo γτiπεδo τou Alγιiλεω με τηv oμιiδα τoυ "Παvηλεrακoιi" τηv σηrερrvri ΠAE. Ef11e δημrouργηΘεf παvoτρατrd Mεoαηvιωτciv απ' ιiλo τo Δεκαvoπdδlo τηq Αττrκ{q. Evri κ6ρδlζε 1-0 oτo πρcbτo ημfμ>ovo, d1αoε

oτo δειiτερo μe oκ6ρ 2-1. Πρoπovητ{q {ταv o φildτrμoq Nfxog Aαημακ6πoυλog o επrλεγ6μεvoξ καΙ "oφιiρδακλαg". Mε τη λ{fu τoυ αγrivα, γτυπoιioε τo κεφdλr τoυ στα κιiγκελα τoυ γηπdδoυ. ΠoMιi εΘρυλolivτo τdτε γrα δωρoδoκfεq πoδooφαrρroταiv. Kαr o απ6η;dq τouq δrαρκεf μdxρr τωv ημερc5v μαq. Tα "μ>6vrα εκεfvα εμεfq τα παrδ16 παfζαμε πoδ6oφαrρo oε αλιivεq,

150

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNΗΣ πλατεfεq, δpιiμoυq καl στα πρoαιiλrα τωv εκκληorc6v. or μπdλεq {ταv αυτoη1dδlεg απ<i παγf καr ;αρτf. Δroργαvc5vετo μιiλroτα πpωτιiΘληrα εvoρrriv καr σιrvo1κrc6v καr εγfvovτo oμηρlκσq μιi1εq με ατor;liματα καr

πoMoιiq τραυματlσμoriq! Στ o μrκρ ιi .αυτ 6 πρωτιiΘλημα, πρωτoαεατoιiσε η σιrvolκfα Eξωπriγαδoυ. Mdλloτα απo τα πoMd ταλ6vτα τηζ σιΙvorκfαq, rδρfΘηκε απo τo Δημητριiκη Δημητρoιiλrα κω ιiλλoυg' παλαfμαxouζ τoυ A1p1rλdα, o oλυμπrακιiq Mεoαlivηq στrξ' αρxdζ τoυ '60. ΔrαλliΘηκε 6μωq αιivτoμα, μη αvτdyovταζ vα εfvαr oτη ακrd. τoυ ΙΙAMΙΣOY. Απ6 τo εξωπ{γαδo βγ{καv πoMof ταλαvτoιi1or πoδooφαrρroτdq, dπωq o Φc6τηg καr Γrιiγγηq oιiτorκαg, Αλdκoζ καr Γlriργoq 8λα;6κη9, Nrκ6λαoq Poιiτoηq, Γιιiwηq Bdργηq, 6πωq κω o αεlΘαλiq φ6ρτoυ Παμfooυ Nfκoq Δρακdπoυλog. Πoδooφαlρrατdg τoυ Παμfooυ πoυ καταξrcδθηκαv Παvελλαδικιi, liταν o τeρματoφιiλακαg Παιiλog Bλαoταριig πoυ 6παrξε oτηv Eθvrκ{ Ndωv καr o Φcbτηq oriτorκαq πoυ μετενεYριiφη αυηv ΑEK AΘηvcδv.

o Eξηλεκτρrιηι6e 'Eγα dMo oηrαvτrκ6 γεγov6g riταv η ηλεκτρoδ6τηση τηq π6λεωq απ6 τη ΔEH oτrq αρxdq τηq δεκαετfαq, τoυ '60. Mdμlr τ6τε η π6λη ετρoφoδoτεfτo απd τηv τoπrκli εταrρεfα παραγωγlig ρεliματoq xαμηΜq τιioεωg,. Mε τη ΔEH ηλεκτρoφωτfΘηκαv or δριfμor τηq π6λεω9 καr βελτιcδΘηκε η γεωργlκli παραγωγli. 'oλεq or αvτλfεg πoυ εxρηαμoπorofvτo τdτε μα dρδεuαη αvτtKατεστdΘηoαv με ηλεκτρoκfvητεq. Απoτf-

λεαμα αυτoιi liταv vα γfvoυv βαθιiτερεg γεωτρlioεrq καl vα αvτληΘoιiv μεγιiλεg πooιiτητεg uπoγεfoυ ιiδατoq τo oπofo μdxρt τι5τε dμwε αvεrrμετdλeυτo. Πoλλ6 αμμ16δη εδιiφη απoδ6Θηκαv ατη γεωργfα με σημαvτlκdq απoδ6oε1q στηv καMrdpγεrα, πατdταg, φυαυrκrcδv καr φαooλ16rz. Tηv fδlα επo1μi κuκλoφ6ρησαγ σUη\r π6λη τα ηλεκτρικιi ψruγ'efα καr or καταψιiκτεq. Tα παλα16 λειτoυpγotiσαv με πdγo καr riταv μ6vo γrα τoυq' καλoκαrρrvoιig μliγεq. Mασ με τα ψuγ'εfα {λΘαv κα1 τα πρc6τα κατει1rυyμ6rα πρoiιivτα, ψdρrα και κpdαq. o κ6αμoq αυηv αρ1gi τα αγτtμετc6πroε με δυαπloτfα. )ζλευαoτrκιi μdλrαυα, τα απoκαλoιioαv "ψdφlα". Πρc5τol dφεραv τα κατεΨuγμdvα ψιiρrα or Δεδoricrηg καr Kαρτερoλrcbτηq τηq εταlpεfαg "Euαγγελfαυρrα". Mdλroτα πpodβαλαv α;ετrκri ταrvfα σEov κΙvηματoγριiφo με Θ6μα τηv αλfευαη, κατdψυξη και δrαvoμr] τωv ψαρlcδv σUηv καταγ,iλωoη. Ακoλoιiθηαε μετd απιi λfγo o Kαυκ6q με τηv εταrρefα "Z€φνpog''. Tα πρc6τα κατεψuγμdvα κρdατα καr κoτdπouλα τα dφερε o Mfμηg Mr1αλιiπoυλog, ri "Kαρvdβαλoq" καr ακoλoιiΘηoαv ιiMor. Γrα τα κoτ6πouλα dλεγαv τ6τε oτr επerδ{ d1ouv μεγαλc6oεl με oρμ6vεq,, καταvαλfακovτιig τα μεγαλcivoιry τα αυ{Θη τωv αvδρc6v, κ6τt πou

151

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ τηγ εΓΙoxΙi μαζ δεv φαfvεται vα μαq απασxoλεf! ΠαριiMηλα riλθε καr η μηxαγ{ αuτ6ματηq παραακευlig' παγωτori oτo Zα1αρoπλαατεfo Aδαμιf_ πouλoυ Y1α τo παγωτ61ωvιiκl. Aκofαcηκε μιiλroτα τ6τε τo παρoιμ116δεg "Γραvfτα καr Xωvιiκr - Λαιig και Koλωvιiκr".

Tα πρι5τα MΙIAP Tηv iδια eπoyli περfπoυ εvεφαvfoτηκαv σEηv π6λη καr τα γνωoτd μαq MΠAP δηλ. αfθoυoεξ ΨUxαYωYfαg με oερβrτ6ρε9. To πρc5τo MΠAP τo ιivorξe o ΓΙιjτηq Παναγ6πouλoqyrωoτι5g, oαv "Aμερtκdνoq". Efγe τηv επωvυμfα "Nrρβιivα MΓΙAP" καr ευρiακετo στηv αρ;ri τηq oδof MπOYΙζAΣ. Mετdπεrτα ξεφυτρc6vouv πliμπoMα σαv τα μαvrτιiρrα απ6 fvα oε κdΘε γωvfα τηq αγoρdg, 6πωq τoυ Tιiπαρη, ("Xεrμr6vα"), σEo υπ6γεro τoυ κτηρfoυ, Koυφciγιαwη συηv πλατεfα Γlιiwη Αλευρd, τωv Zαφεrρoπouλαfωv oτηv πλατεfα Xrcδτη, τoυ KανdMoυ και dλλα. Eκεf κατdΘeταv τo μερoκιiματ6 τoυq ol τεyvfτεq και μdρoq τηq ooδειd τoιrq or αγρ6τεq. 'oλor εf1αv ακoπ6 κr ελπfδα τηv "κατdκτηαη" κιiπorαg, απ' τtq τρoτσζεq. Aυτdg τoυg dκαvαv τιi11α μoυ τα "γλυκd μdτtα" Yrα vα πfvouv εuYεγ{ πoτιi. To oυfoκu πoυ dπrvαγ, εf1ε μεv τo oωατ6 xρc6μα, liταv ακdτo γαμoμ{λl! Σ{μερα αuτli η κopoiδfα dγεr γfvεr επlo{μωg, απoδεκτli απ6 τoυg, πελιiτεq καt ol "oερβrτ6ρε9," πr'vouv λεμoγαδfτoα με τlμli xρdωσηq oυfoκυ! H παρoυofα ταlv μπdρ τ6τε δημroιiρYησε μeYdλη κorvωvrκri αvαταραxli. Krvδιivεuαv γα δrαλιioouv πoM6g oικoγdvεrεg. T6τε, eπεvdβη δuvαμικd o εroαγγελdαq Mεoαηvfαg, o αργ6τερα ΓΙαγεMαδrκιi yvωoτιig Παπακαριιiq. KιiΘε βριiδυ εργ6ταv αυη Mεoαriνη με ιiλλoυq δημι5oroυg λεlτoυργoιiq, 6ργαvα τηq τdξεωq Kαr εΙIlσKεπτdταγ τα μπιiρ. Mε την παραμrκρ{ ατdλεrα πoυ dβρrακε, τoυζ dκαvε μuvrioεrg! 'Eτor ol ιδroκτliτεq τoυξ,, μη αvτd1ovταζ τo καΘημερlv<5 μπαριiζ μηvιioeωv KαΙ τo αuve16q 6Yxoq καr τηv ταλαrπωρfα πoυ uφfαταντo, αvαγκdατηκαv vα κλεfooυγ τα μαγαζrιi Kαl γα eπ6λΘεr rylεμfα oτηv πεpro1{.

H παλαrd Yεrτovrd. πoυ xd.Θηκε 'Evα yαρακτryrroτικd τηq επoμiq {ταv η βραδuvri oιivαfu τηζ

Yεtτovrdg κdτω απti τη λdμπα τηq κoλcδvαg τoυ δημoτlκoιi φωτrαμoιi. Eκεf γriρω απι5 τouq Yερovτ6τερoug, μαζευιiμαoτε 6λα τα παrδrd, oαv κλωoo6πouλα, κoυρααμdvα απ6 τα oμαδικιi μαq παr1gvfδlα: Αυτd {ταv τα

καραβιivα, αρμπ6ζα, αμ6δeg, αυακαμdv, κρυφτd, κιrvηγητ6, "κ6καλoξεκdκαλo", "τoκdκl", "τotydκt", "γoυβfτoα", "oαλfγκαρog," καt "κλdφτεξ-Χωρoφυλdκor". Aκoιiγαμε μαγεμdvα τιq αφηγlioειζ τoυq,. Γrα τα

152

ΙΣTOPΙA ΤΗΣ MΕΣΣΗNHΣ

παλlιi καλιi μl6vrα πoυ dφυγαv, YΙα τη vεριiiδα τηv "Πηvεt(δ" σEov

κιiμπo πou μdγευe αvΘρciπoυg KαΙ τoυξ dπαrρvε τη μrλrιi, γrα τouq αριiπηδεg τηq vfyταq με τα πlΘιiρrα τα διαμdvτΙα KαΙ τrq μlυodq λfρεq πoυ dπorοq τoυg' ακoλoυθoιioε καr dπλωvε fvα oεvτιivr τα dκαvε ιjλα δrκιi τoυ. Aκ6μα Yrα τα γκlαoιiρrα με τov Παπouλιiκη πoυ πρodβλεΨε τoυq,

μεγιiλoυq πoλdμouq Kα τ1ζ Καταστpoφσg πoυ επρ6κεrτo vα dλΘoυv, 6πω9 καr YΙα τα πoλεμlκ6 αvδραγαΘliματα τωγ παπofδωv καr γovt6v μαq,.

To vuφoπd.ζαρo Mrα ιiλλη ouv{Θεια liταv η βραδuvri Kuprακdτrκη dξoδoq oτηv Kεvτρικli πλατεfα.

oι μlκρof τρ61αμε vα evoικldooυμe τρfκυκλα πoδriλατα απ6 παpακεfμεvα πoδηλατιiδΙκα τoυ Περικλ{ Γεραorμ6πouλoυ καr Παvαμr6τη Koυμoιiτooυ. Kdvαμε βιiλτεq μiρω απ' τo παρκdκr με τηv πρoτoμli τoυ Kαπετdγ Kρ6μπα, εvc6 τα μεγαλιiτερα παlδlιi vofκrαζαv δfκυκλα. Eκεf dμαΘε η μΦ Mεoolivη πoδ{λατo! Στo vυφoπιiζαρo τrg' πλατεfαg, αuμετεfyε ιiλη η oικoγdvεrα με βιiλτεg πdvω κdτω κα1με σEdση γrα ανιiπαυλα σεα γιiρω ζαyαρoπλαoτεfα γrα τηv σxετrκ{ "κρrτlκti" απd τoυg μεγ6λoυ9 καl τo γλυκ6, (oερdvo, πoυτfγκα, voυγκατfvα, ooκoλατfνα, γαλακτoμπofpeκo ri "απ6αrαλ" παγωτιi) γrα τoυζ μlκρoriq. ΠoλΙjq κ6αμo9 vorκoκυρειiτηκε απ' αυτd τo ακατdπαυoτo "otρe κr dλα" αεηv πλατεfα. EvΘυμoriμαι ωq κorv6τoπεg, τιq φρdoεlq πoυ ελ6γovτo τdτε: "Tηv εfδε αrηv πλατεfα καr τηv αγdπηoε!" { "ErδωΘriκα\rε στηγ πλατεfα κr' αγαπηΘ{καvε τα παrδ16!".

H εκδρoΙui ατηv Mπoιiκα Efγαμe ακιiμη KαΙ τηv orκoγεvelακli πρωivli Kυρrακιiτrκη εκδρoμri τo καλoκαfρr γlα μπιivro σ[o ακρoYlιiλι τηq Mπoιiκαq. Γrα vα μπoρεf να ακoλoυΘεf καr η μητdρα, δfvαμε τo φαγητ6 γrα ψriαμo oτo φoliρvo καr τo παfρvαμε oτo γuρrαμ6.

Η Mπoιiκα ιiρ1ro'ε vα αξroπorεfταr περrooιiτερo κατd τo τdλoq τηq δεκαeτfαq τou 160 με τrζ ενdργειεq τηq Περrηγητlκlig Λdryτ1q κα1 τoυ Δ{μoυ καΘc6g dγrvαv αυoryεrc6δη dργα ηλεκτρoδιfτηαηg καr ηλεκτρoφωτrαμori. Παριiλληλα η Περrηyητrκ{ με πρωτεργ6τη τov μdμx vuv πριiεδρo τηg Mdκη Toeρπd, φιiτεψε τo σημερ1v6 ιiλoog τηq Mπoιiκαg.

Tα κdvερα δrαoκεδdoειοξ K6vτρα δrαακeδ6oεωq λεlτoυpγoιioαv τdτε αρκετιi. H αfΘoυσα κα1 αυλli"τoυ Kcδαεα Todκωvα oτηv oδ6 Mπoτjκαq με τηv copαfα κληματα-

153

ΙΣToΡΙA THΣ MEΣΣΗΝHΣ ρtd κω τlq rΙoλλdq βlγtivrεg. Σπεoιαλrτd τoυ, τo μoα;αρfαro αυκ6τr καr τα τηYαvrτd παiδιiκrα με κpαof Δεμdoτrγα. Eπfαηg αυov Σlδryloδρoμlκ6 oταΘμι5 υπ{ρt1ε τo κdvτρo "Δρoσld" τoυ Kc6oτα Todλlou καt απdvαvτr τo κdvτρo "τηqxΦαζ" (Δoυβoγrαworiq). Στηv Παλαrιi βριioη υπrip11αv κα1 τα κ6vτρα τωv Δρακ6πoυλoυ, Kωvoταγτdπoυλoυ (Tριiγoυ) καr Πατoαβoιiρα. Mdαα ατα κdvτρα, υπriργαv ηλεκτρ6φωvα ("Tζoυκμπ6ξ") πoυ dπαrζαv δfακoυq 45 αυρoφc6v. Eπαlζαv απιf Kαζαvτζδη μdxρt Γofvαρη καr ρυΘμoιig απd ταγκιi μdμll κλdφτrκα καr ρoκ!

Γroρτdc σtα εξωΙrxλΙiσΙα Eππρ6oΘετα or Mεoαηvr6τεg ε6pταζαv καr γλεvτofoαv ατα δrιiφoρα εξωκκλiσlα πoυ εfvαr αρκετιi yιiρω απιi τηv π6λη. Tα ξωκκλ{orα αυτd αuγeτηρoιivτo απιi δlιiφoρεξ (rιΙvτεxγfeg 6πω9 or κouρεfg, κα1 κoμμωτdg τov Aγro Παvτελε{μovα, ol κτfαυεg καl ol σαΙματoπorof τov Aγro Kωvoταvτfvo αεη Mπoriκα, or ρdπτεg τov Aγro Nικdλαo τo Ndo κovτd oτrq εκβoλdq τoυ Παμfooυ. Eκεζ oτηv εoρτli τηg Αναλ{Ψεωζ "6ρr;vαv την πdπlα" αrη Θιiλαooα καr dπεφταv oι γdor γα τηv πrdooυv. 'oπoroq τηv dπlαvε dπαlρvε dvα μεγιiλo μ>ηrατrκι5 βραβεfo. Eπρ6κεrτo μα Θαυμιioro σΘrμo πoυ εfvαr ευxΙiξ dργov η αvαβfωαi τou.

Ernoκdrψεrc πρo oιοrπκoτriτ αrv Tη απoυδαrdτητα τηg Mεoαlivηq κΦ τo κriρog τηg, απoδεrκvfoιrv or σηrvdq επroκdψεrq πρoσωπlκoτriτωv καr ηYετrκc6v oτeλε1c6v τηg xc6ραq. E1ouv dλΘεr o Eθvιiρxηq Mακιiρroq, o Σπfρoq Mαρκεζvηq καΙ η Tζιiκu Kdwεvτu. Η τeλευταfα πriρε τηv κdpη τoυ Παπακcδταη ατηv Aμερrκ{ με dξoδα τηq YΙα εy;εfρηoη αvolκτ{q καρδrιiq. Aκ6μα o EΘvιiρxηq Kωvαταvτfvoq Kαραμαvλ{c o oπofoq riλΘε "lνκ6γrrlτo" γl.α vα βαπτfoεr τov υ16 τou rδroκτliτη τηg ηλεκτρrκriq Eταrρεfαg Ayyελoυ Mπrζfμη, με τov oπofo αuvεδdετo με ατεvdτατη φrλfα. Eπfαηq τηv πιiλη επεακdφΘη τo Bαotλlκ6 τ6τε ζεfγog Παιiλoυ καr Φρεlδερfκηg, γrα δlαvoμri βlβλlαρfωv "απ6ρων κoραofδωv" καr εΘrμoτυπrxd, o τ<fτε δlιiδoyoq Kωvαταvτfvoξ μs τη\Ζ πρrγrfπrooα Elρ{vη.

To δηlιoγραφrκ6 πρ6βληlια H μεγιiλη δημoγραφlκli πτcδoη oτo τ6πo μαg ιiρ1roε oτo τdλog τηq

δεκαετfαg, τoυ '50 καt στ1ζ αρxdξ τoυ '60. Arτfα η μεταvdαrευαη, εξωτερlκli rζαr εσωτερlκ{. ΠoMof dφuγαv, αrηv αρ11ri γrα Aυατραλfα καr μετdπεrτα μα Bdλγro, Γερμαvfα, Kαvαδιi καr Aμερrκ{. Eκατovτ6δεq vdor αυμπoλfτεq μαq π{ραv τ6τe τo δpιiμo τηq ξεvητl6q μα καMfτερη

154

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣFΙNΗΣ τιixη. Eπfoηq η αΘρ6α εroρρoli βroμη1αvrκc6v εlδr6v, ετofμωv εrδr6v, κατorκr<6v, dyrνε κιiρrα αrτfα γrα τηv εσωρoη1rqroιi καl εξoπλroμoιi τεplκli μεταvdoτευαη. -E1αoαv τ6τε τηv εργαofα τoυg, πoMof τε;vfτεq καr αvαγκdστηκαv vα μετακlvηΘoιiv αυα μεγιiλα αoτrκ6 κ6ιrτρα γrα vα βρoιiγ εργααΙα στα ερYoστdorα καr vα μoρφr6oouv καλιiτεpα τα παrδrd τouq,.

Eπfξq με τηv

αλματc6δη αvιiπτυξ1 τωγ μεταφoρrκc6v μdoωv καr

τωγ (ruγ.Ιroιvωvtr6v, η Mεoαιivη dπαψε vα εfvαr κdvτρo τoυ δrαμετακo-

μrαυrκof εμπoρfoυ καr πυρrivαg τηq πeρro1riq. Toriτo μετετdΘη oτηv πρωτειioυoα τou Noμoli καr στηγ ΑΘ{να.'Eτol, πoMof πλoιiαιor dμπopor, επrατriμovεζ Kαr επrxerρηματfεq, μετofκηoαv ατrq μεγιiλεq πdλεrq 6πoυ riδη τα παtδlιi τoυg, riταv εYrζατε(rτ{Ιμ6vα εκεf εfτε ωg επιαεriμo\rεζ, εfτε ωg επlxεrρηματfεg, καt η Mεoorivη ιiρyιoε vα μετατρdπεταr oε μfα καΘαρ6 γεωρμκd πdλη, oυραγ69.καr δoρuφιfρoq τoυ K6rτpoυ.

155

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ

ΔΙOΙΚΙ{TΙKEΣ ΔIAΙPEΣEIΣ TΙ{Σ ΙIEPΙoxHΣ Tou Γrιiwη Π. Πλατιiρoυ

A'. ΣΒ ΕΠIIΙBΔO NoMoΥ MΕΣΣHNIAΣ o Noμ<fq Mεoαηvfαg περrλαμβ6vεr τlq επαρxfεg α) oλυμπfαq (πpc5ην Φαvαρfoυ Kαl τα υπ6λorπα μdρη τηζ eλφε'oιiΙ με π|ωτεlioυoα τo Φαvιiρi β) Tρiαρloτερ{q dxΘηc "ou (πρc6ηv Aρκαδfαg) με πρωτεriouσα τηv Aρκαδlιi (Kυπαρloofα). φυλfαq (πρr6ηv MεΘcδvηc MεΘc5vηq, Neoκdoτρoυ καl Kopc6v4Φ με πρωτεriγ) ouσα τηγ MεΘc6vη. δ) Mεoorivηg (πpc6ηv Avδρoιioηq, Ιμπλακfωv καr MlκρoμιivηΦ με πρωτειioυoα τηv Avδρorioα. e) Kαλαμc6v (πρc6ηv Kαλαμdταg κω Nηoroιi) με πρωτεriouσα τηv Kαλαμιiτα. Πρωτεfoυoα τoυ Noμoιi oρfζεταr η Aρκαδrιi (KυπαproαΙα). 'oρrα τou Noμoιi o Αλφεrι5q καr o Tαfγετoq dωq τη Bdργα.

Q e Q. L1 ()Lra)ο

περrλαμβιivεr πλdov τrq eπαρ11fεq: a/ι A'. o Noμι5qMεoαηvfαq L1 ()ΞaJ. α) oλυμπfαg (Aγδρfτoαrvα), β) Tρlφυλfαg (Kυπαploofα),

γ) Πυλfαq (Nε6καoτρo Πfλoq), Πρωτειiouoα η Kαλαμιiτα.

1899iffiff:,::l;1?"-T-Ti#,$il-J*?"::',.".,9**:;::

ofα. o Noμιfq Mεooηvfαq περrλαμβιivεr τlq επαρxfεg Kαλαμαiv, Mεoαdvηξ καr Πυλfαg.

1909j 193

fr:::x.:r[:l

Noμιiq Tρrφυλfαq καr εvτdoεταr σto Noμ6

f,i1Ιl:ff :ffi"Ι:lT:ffi" i';:',#::Ι]Til,]ii,#l;

Kακαλετρfoυ, Ndδα, Πετραλrivωv, Π6τρα9,, Σκληpof καr Στdαrμoυ. Πeρfπoυ ταυτdμrovα, απooπdoΘηκε απd τηv Λακωvfα και wτd1Θηκε oτη Mεoαηvfα η Mεoαηvlακ{ Mιivη.

156

ΙΣToΡΙA TΗΣ MΕΣΣHNHΣ

1l1l199

9 : ffiJ;:iil"}:#ffiιT"f#?;Η::":.1fr;:

μεvεq ωq μovιiδεg δrorκητrκriq διαfρεoηg.

Β'. ΣE ΒIIΠIlΔo EIΙAPΧIAΣ MΒΣΣHNHΣ

1 aeΚ. ι()aJaJ.

επαp1fα περlελιiμβαvε τoυζ Δ{μoυq: L. Παμdooυ Tζrτζc6ρη,

(Nηoζ Kιiτω Mαuρoμμιiτl, Λυκ6τραφo,

Mιiδεvα). 2. Toμ6αιq, (Χαλβιiτooυ, Kouλoυκdδα, ΓoλdΘα, Boιiταrvα, Mdκραrvα, Διioog Koυτooriκα). 3. Aριoτoμ6νoυq, (Moυoταφιiμπασα, ΛoΙ, Στρdφr, Σαμπdκλαφα, Koυτ{φαρr, Zαrι6ντι, Δραγιiρr). 4.IΘcfi'μηq (επdγω Mαυρoμμιiτr, Σrμfζα, Σdμαρr, Mπdτor, Γκoλdμl). 5. Υι6μειαq, (Πεvτrd, Kλ{μα, Mαγγαvrακιf, ΔραΙvα, Zαγdραrvα, Kυvηγoιi, Ξεpoκιiαr, Pιiδou, Πoυλfτor, M6vεαr, Kιiτω Nταλακλιi). 6. ΛευrcoΘ6α9 (Αβραμlori, Σμαfλou, Xατζαξ, Xιiαυεμr, Φrλrrrπdκr, Nro1c6ρl, Eενoδo1εfo Xατζηπαvαγrc6τou). 7.B6αq, (Nαζdρr, Kαλαμαριi, Avδρofoα, Aλoυπoyriρr, Δρoυμd.or, Bαolλιiδα, Λdζr, Xαoιiμπασα, Mπouρvιiζr, Πdvω Nταλακλ{). 8' Στενυιcλiρoυ (Με}ιlγαλdq, 26ζα, Μαγofλα, Aλεrτoιiργr, Zeυγoλα_ τ16, Σoλdκι, Mriλor Bε\ν6κou καr Nερoτρrβ{). 9. Δερρc6ν (Σκdλα, Tζqρepεμfvl). |0. oι1gαλdα9 (Toαoιiαη, Kατoαρoιi, Σrdμoυ, PερdΙκα, Kαλιiβlα, Σπαvo1c5ρι, Moιioτα, Tooκ6oι, Αλητoελεπri, Λoυτρ6, Bελαvrδld, Φiλrα, Nτoγατofδεg', Σπαρτrvof , Mπιiλα). Ll. Aνlανdαe (Δrαβoλfτor, Παραπoιiγκr, Nτoυofλα, Tρτiφα, Toωρωτd, Λuκoυδdα, Koιiρταγα, Mdλτα, Σανδιivl). 12. Πoλi1φηg (Kωvoταvτfvot, Mπoυγd, Aγρrλι5βoυvo, Mιiτζαρr, Γλrdτα, Γαpdvτζα). 13. Βελ6ρα9 (Zeρμπtoτα, M{λα9 Δoιiμη, Xριiooβα, Kεφαληvoιi). L4. Tρdrcrcηq (Kαρτερ<iλr, Πrπερfτoα, Γαiδoυρoxιδpr, Bρωμ6βρυoη, AΙδfvη, Αλητoελεπζ Kofρταλt, Σπιτιiλrα).

1B40j L.

ffi:Η,

αuγγcδvεuαη δriμωv

καl

d;qouμε απ6 L4, μ6vo 6

IΙαμdooυ; (Mεoαlivη, Avιiληψη, Λυκdτραφoζ, Mιiδεvα, Mαυρoμμdτr).

2.Aριoτoμ6νoυq,: (Aρloτoμdvηq, Aβραμlof, Δρακovdρl, Bελfκα,

157

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ 'Boliταrvα, Mιiκραrvα, Δ16δrα, Στdpvα, Aiτoφωλrd, Kεφαλ6βρυσo,

Koρoμηλlιi, Koυτr!φαρr, Λευκoyr6ρα, Nεo1r6ρr, Παλα16καατρo, Πλα_ ταv6βρυoη, Πouλfτor, Στρdφt). 3. IΘ cfrιμηq,: (Aρrαroδ{μειo, Aρoιv6η, ΔραΙvα, Eλληvoκκληord, Zερμπf_ oια, Kεφαληvoιi, Kλ{μα, Λdμπαrνα, Mαγγαvrακ6, Mιivεoη, Mαυρoμμιiτl, Mfλα, Nεoycfρr, Πoλιiλoφoq, Pεματrd, Tρfκoρφo). 4. Aνδαιιdαξ.' (Avδαvfα, Αλcδvlα, Aγριλιiβouvo, Avω Mdλπεrα, Kιiτrυ Mdλπεrα, Δαoo116ρr, Δεαιiλλα, Διαβoλfτor, Ηλdκτρα, Kαλλrρρ6η, Kαρv6or, Kεvτρlκ6, Kωvαcαvτfvot, Mdλτα, M6vδρα, Παραπoιiγκι, Πoλflαη). 5' oιaαλdαg.' (Mελrγαλιi, AvΘoιioα, Bαλιiρα, Zεuγoλατr6, Καλriβlα, Kατoαρoιi, Mαγoιiλα, Mιivτζαρl, Mερι5πη, oι1αλfα, Πειiκo, Σιdμoυ, Σκιiλα, Σoλdκr, Στwιiκλαρo, Toouκαλdiκα, Φfλrα). 6. Β6αq: (Avδρoιioα-Bαolλιiδα, Efα, Αγρrλlιi, AμφrΘdα, Kαλαμαριig, Kαλoγεριiραγη, Kαρτεριiλl-Moq1oycδρr, Πlλαλfατρα, ΓΙιπερfτoα, Σπrτιiλr, Tρfoδog).

7 o 7 6;. 'oλor oι δriμor δlαλriovταr αrα εξ ωv αuvετdΘησαv καr

ι J ι 2.

δημroυργoιivταl oΙ αημερlνdg (dωg καr τo τdλoq 1998)

Koιvιfτητεq.

r'. 1B35

ΣΕ BIIIIIBΔO ΔIΙMoΥ

: :H::i#i'J"tx1T"T:ffi;-K;:?t}i;Η# il}*

Mαυpoμμιiτr (185 κατ.), Λuκ6τραφo (74 κατ.), Mιiδεvα (20 κατ.), TQτζr6ρr (139 κατ.).

185 6

:Kαταργεfταr τo

Eπαρ11εfo Mεoorivηg.

1 B 6 7 : *-ilsHf;J#'":"" χttfi

;

:iyfiffi};i:f χ'f":

Πιiμloov παριατc6μεvov ωq Aπd τo 1929-1934 κρατotivτα,,. καr κdλπηv κεfμevov γdρovτα εκτιiδηv στo Bαλμfν dφεραv Σoυηδof αρ1αroλ6γo1 υπo τov Nιiτo φωζ τlq βιioeιq Bouoμrivυμo vαioκoυ oτrq πηγdg τoυ Παμfooυ, αφlερωμdvoυ oτov κριivro Θε6 Π6μloo καΘr5g καr αvαΘηrατrκ{ oτ{λη με τηv επlγραφli "AΣΙ{ΔAΠIoΔΩPoΣ ΠΑMΙΣΩ". H αvαΘηματrκri oτriξ αυτri dγrvε dμβλημα τηg σφραYfδαg τoυ βραμiβrou 5oυ Συμβoυλfoυ Περιo;rig ωg φ6ρωv (... εν τω μdoω με τov πoταμ<iv

Mεoαηvfαq κατ6πrv εloηγlioεωq τou υπoγριiφoγτα.

158

ΙΣToΡΙA THΣ MΕΣΣΗNΗΣ

a Γ7 / . ι1 () 0 L.

Σuvfαυαταl o1Κ1ηr6q αυη Nσα Mπoιiκα επf πρωΘυπouργfαq τoυ Αλ. Koυμoυvδofρoυ με B.Δ oτιc, 4lL0lL87L σιΙvorΙilσlrιiq ειq Θσolv Mπoιiκα τoυ Δriμoυ Παμfooυ επ. "Συvrαcd.ταr Mεoorivηq. H dκταoιq των orκoπdδωv καθoρfζετω erξ 5O0 τ.μ. Kαl η αξfα eκιioτηq orκoδoμ{q 5ο0 δργ. κατ' eλd1ιαrov dριov καr πρ6πεr vα γfvεl εvτ6q dτoυq απ6 τηq παρα1ωρrioεωq τoυ oικoπdδou" (ΦEK 3/30-1L872, oeΙι.t7). Eξ 6oωv εfvαr γvωoτd, oυδdπoτε στηv περroy{ αυτ{ dκτtoε κdπorog κιiτl. Πρι5κerτω Yια τηv περroxri βoρεfωq τoυ dλoυq Koυλτoιiκl oτo

ιiψog περfπoυ τoυ oημερrvoιi αvαΨυr<τry)foυ τou Δriμoυ. ΠrΘαv6τατα, δ16τι η περro11li λ6γω τoυ dλoυq δw πρoodφερε υγrεrv{ δrαβfωαη, αφoιi τ6τε η ελovoαfα Θdρtζε oλιfκληloυq πληΘυαμoriq. H svdργεrα dμωq τou

αuμπατprr6τη μαξ πρωΘυπoυργof Αλ. Koυμoυvδoιiρoυ, δεf1vεl τo 6ραμα γrα παραλrακd αvdπτυξη τηq Mεoorivηq πoυ uπriργε απd τιiτe.

187 3:

Eπαvαouvfαυαταl τo Eπαργεfo Mεoαlivηg.

1BB2;χ,'"i;t#.,i::'fl }j',1,Η;: j'}""Γuii}#Τ,ffi

:x;

απoληγoιiαηξ στηv παραλfα oδof, εκεf 6πou αliμερα υπdp11εr τo δrαμoρφωμdvo vdo η1dδlo Παραλfαg Meoαrivηg. Kατιi πιioαv βεβα16τητα o orκroμ6g τoυ 1882, αυvεoτ{Θη λιfγω τηq απρoΘυμfαq καr ελλεfψeωq wδrαφdρovτoξ vα κτroΘεf κdτr oτηv περlo11li τo 1871, αλλd καr δ16τr πρoodφερε υγtεtνιiτεpεq αuvΘ{κεq. Παρ' <iλα ταliτα, ouδdv κτfαμα dγrvε και εκεf.

q . o Δ{μoq Παμfooυ παιier υφtατιiμεvoq δlαλυ6μεvoq στιq 1 O1 J-a' J-Zι. κoιν6τητεq α) Mεoαrivηg, β) Avαλiψεωq, Y) Λυκoτριi_

φou, δ) Mdδεvαg, ε) Mαupoμματfoυ Παμfooυ.

1946

: 1ilΙilt" :#,:"#lT :J::H"Η',Jλ^,Jfi:&:ft:

oικlσμolig τηv "MεoΦvη", τov "Aγlo Kωvoταvτfγo,, τo "Mυλωvd" καt τov "Ξrvd". εvcδ αργ6τερα με

1 oΩR. t-ν|J|J.

Me τov ν61ιo t622l86 τoυ Tρfταη, δηrroυργεfταr τo μdρ_ φωμα "1η YεωYραφlκli εvtiτητα Eπαρyfαg Mεoolivηq" περrλαμβιivov τoυζ oTΑ Mεoαlivηg, Avιiξψηq, Mιiδwαg, Mαuρoμματfoυ, Πrπερfτoαg, Kαρτερoλfoυ, Tρ16δoυ, Aμφrθdαq, Σπrταλfoυ, Πr_ λαλfαφαq, τo oπofo ιiμωg dμεlve ιiπωq λdμε "oτα 11αρτrd".

159

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

4j *iΗ:J;'#ι##J8tχ

199

"εδαφrκ{ Πeprφdρεrα" ωq

To 1995 δημιoυργoιivται 18 "εδαφrκ6ζ Πeριφdρerεq" στη Mεooηvfα κα1 η Mεoolivη oρfζεταr ωq dδρα τηq'"5ηq εδαφlκriq Περrφdρεrαq,", η oπofα λεrτoυργεf ω g " 5o Σuμβoιiλro Περroyliq Mεoαηvfαζ". Aπoτελεfται απo τoυζ oTA Mεoαlivηq, Αvιiληψηg Aβραμιof, Kαρτερoλfoυ, Λευκoxcδραq, Mdδevαq, Λuκoτριiφoυ, Mαυρoμματfoυ Παμfoτυ, Neo1cδρr, Aρroτoμdvoug, Πιλαλioτραg, Πιπερfτoαg,, Σπιταλfoυ, Bελfκαζ, Eιiαq, Kαλαμαριi καl Tρ16δoυ.

1l1l1gg

f*ι'"ξffi:'

;#'

##t

}":^'i$:"f,',',Η:

vηq, με dδρα τη Mεoorivη, απoτελoιiμεvog, απ6 τoυq πρc6ηv oTA τoυ 5oυ Σuμβoυλfoυ Πeρro1riq πλriv Efαg καr Kαλαμαρd, or oπofor ef1αv {δη αιrvevωΘεf oe dvαv oTΑ αυτ6γ τηq Eιiαq.

ΣΥMΒoΥNo ΙIBPIofrΙΣ MEΣΣHNIAΣ

Σrioτααη : Π.Δ. 300 ΦEK A

'Eδρα Mdλη

: Mεoαrivη. : 26'

166/17-8_95.

B6αη δημrouργfαq: Απoγραφ{ 1991. Δriμog MεoΦvηg: (6.519 κατ.) εκπρooωπεfταr αΙΙo τoυζ: Πτα126ι1 IIα6λo (Πρ6εδρo), Ιωιiwη ΑΘαγαoι5πoυλo, Γeι6ργlo Kρovτliρη τoυ Σπriλrou, Δημι!τρlo Δouρoriμη, Ιω6wη Πλατιiρo, Παναγ116τη Δαoκαρ6λη, ΓΙαναγrc5τη Γεωpγofλrα, Alκατερfvη Λεμπdoη, Δrovfcrlo Mr1αλ6πoυλo, Nrκ6λαo Γrαvγακιjπoυλo καr απ<i τηv μεloψηφfα τov 1ζ. Αvδρdα Πατρrvι6. Korv. Aβραμroιi (628 κατ.) απd τov κ. Eυoτ6.Θιo Κατoo6λη. Korv. Avαλriψεοlq (413 κατ.) απ6 τoν κ. Πα6λo Χαtδ6yιαννη. Koιv. Bελfκαg (330 κατ.) απ6 τov κ. ΦcΙlτιo Σταυρ6πoυλo. Korv. Kαρτερoλfoυ (419 κατ.) απd τov κ. Χαριfiλαμπo Σιανδρι[. Korv. Λειrκo1ι5ρ αq, (295 κατ.) απ6 τoν κ. ΙIαναyιe6τι1 Aπooτoλ'6πoυλo. Κolv. Λιrκoτρdφoυ (325 κατ.) απ6 τov κ. Mιxgαι[λ Aλεβiζo. Koιv. Mιfrδεvαg (175 κατ.) απd τov κ.Iald'ννη Δaβ6ρo. Korv. Mαιrρoμματfoιr (356 κατ.) απ6 τov κ. Bαofl.ειo Aλεβζo. Κorv. Nεo1ωρfoν (275 κατ.) απ6 τov κ. Δtψιιiτριo Mαxgαdρα. Korv. Πlλαλfαrραg (190 κατ.) απιf τov κ. ΠαναyυrΙlτη Γιαννdrco. Koιv" Πrπερfτoαξ (133 κατ.) απo τov κ. Γεcilργιo Ι(ρoντιi1lη.

160

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Koιv. Σπrταλfoυ (154 κατ.) απ6 τov κ. Στα61n Nικoλαιc6πoυλa. Korv. E6αg (689 κατ.) απ6 τov κ. X1ιιioτo Σταματ6πoυΙo καr αρY6_

Iζawoταιlτdνo Mπoυρdιcα. Korv. Kαλαμαρd (133 κατ.) απ6 τov κ. Θ. IΙe16ινd,κη καr αργ6τερα απ6 τov εκπρ6oωπo τηg Efαg με τηv oπofα αuvε1ωvα5'Θη η Kolv' Kαλαμαριi. τερα βπo τov

tζ.

II^HΘΥΣMIAΚH frΞΕNΞH MEΣΣHNHΣ '

,tt

Στρoniiiλoπofηoι1 oυηv πξιnd<περη 500ιfrδα I(AToΙKoΙ KAToΙKoΙ xPoNoΛ. xPoNoΛ. 1835* 1846* 1849* 1853* 1856* 1861* 1870* 1879* 1889* 1896* 1907*

3.332 4.500 4.50ο 4.500 4.50ο 6.0ο0 6.500

L920 L928 194ο 1951 1961 1971 1981

199L

7.500

8.000 8.0ο0 8.00ο

5.50Θ

7.0ο0 7.500 8.000 8.5ο0 6.500 7.000 6.519

o πληθυqr6g

αvαφdρετqr cπov Διi1ιo eλαφρ6 υdρτερog εivαr xαr Παιιfooυ τoυ πξΘυo1ιoιi τηg MεoΦvηg.

ΒIΒ^IorPAΦIA E. Σκlαδιig,: .Ιατoρrκ6 δrιiγpαμμα τωv Δriμrοv τηq EMdδoq}', αvαδημoαfευoη εφημερfδαq EΔEYΘEPΙA. 2. Tιiooυ N. Aπooτoλιjπoυλoυ: "H rατoρrκri πoρεfα τηg τoπrκriq αuτo_ 1.

διofκηαηg Mεoαηvfαg" ( 1833-199D. 3. Mfμη Φεpdτoυ: .Mεoαηνrακd 1968" (τ6μoq A'). 4. Nrκoλιioυ Παπα11ατξ|: .ΓΙαυoαvfoυ EMι1δoq Περr{γησιq" Eκδοτrκri AΘηvc6v. 5. Aρ1gεfo 5oυ

Σ.Π. Mεooηvfαq.

161

ΙΣTοΡΙA THΣ MΕΣΣHNΗΣ

H ΣYNΘEΣΗ TΩN ΔΙ{MOTΙKΩN APXΩN

AΙIo

1911-1998,t

Toυ Nκoλdoυ Π. Poιiταn 1911-1914

Δriμαρxog: ΦEΣΣAΣ ΔHMHTPΙOΣ

ΔHMoTΙKo ΣrMBoYΛIo

ΠoΛyJφoNEAΣ ΛEΩNIΔAΣ KΑNTΙANΙΙΣ ΦΩTIoΣ ΔoBoΓΙANNΙΙΣ IIETPoΣ ΛΑλ,ΙπPAKrΙΣ ΔΗMΗTPIoΣ ΦΩToΙIoYΔoΣ ΔHMHTPΙoΣ ΙΙAΙΙΑΔoπoΥΛoΣ ΔHMHTPΙoΣ ΔΑΣKΑPoNΙΣ πoYΛoΣ KΑBETAΣ xΑPhΑoΣ ΦATowoΣ HΛtAΣ Πιiρεδρog (αvτf Δηι6ρxoυ)

ΓrΦTAΙαΙΣ ΙΙETPoΣ

Γrα τα dτη 1914 - 19s4 δεv βρdΘηκε βrβλfo αιrvεδρrdoεωv αεov Δ{μo. Ωq Πp6εΦor Korv6τηταq τ6τe μlημdτroαv π6ραv καl τωv εμφαvroΘΦτωv μeτ6πεrτα πρoo16πων, or Bαrαλ6πouλog, Φc6τrog (Φαρμακoπo169), Mπαρδdπoυλog (Ιατρ6Q καr ΑΘαvαodπouλog Mriτoog.

Απ6 14-2-1996 lιffxμ 1-1.1936 Πρ6εδρo9: ΠoΛYΔoYPIΙΣ MtxΑΙΙΛ KoΙNoTΙκo ΣYMBoYΛΙo NΙKoΔoΙΙoYΛoΣ ΔΙΙMΙΙTPΙoΣ

ΑBΑPΛΗΣ ΙΩANNΙΙΣ

KoPKoNIKIiTΑΣ ΙIANAΓΙΩ TrΙΣ xPYΣoYΝΙΣ ΙΙANAΓIΩTHΣ ΙζATΣoEoΣ ΙIANΑΓΙΩTHΣ

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ KOYTΣΑiMAN}ΙΣ KΩNΣTANTΙNoΣ ΛAMIΙPΑKHΣ ANΑΣTAΣΙOΣ ΠETPoπoYΛoΣ ANTΩNIoΣ KΩNΣTΑNToπoYΛoΣ Ι ΩΑNΝHΣ Ι<APEΛΛAΣ ΑΙΙoΣToΛoΣ ΙζΑΡΑKΩΣTAΣ IΩANNIΙΣ MΙxΑΛoΙΙoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΣAKEΛΛΑPoΠoYΛoΣ ΑNTΩNIoΣ ΦΙΛΙoπoYΛoΣ ANΔPEAΣ

Aπd τrq 19.6.35 6τoυμε καr τoug εξriξ: TΣEPπEΣ ΓEΩPΓΙoΣ KΑBBETAΣ xΑPAΛΑMΠoΣ ΔoYBoΓΙANNHΣ xΑP[ΔΑoΣ IΙoTHPoΠoYΔoΣ ΣΙTrPIΔ ΩN Απ6 2-1-1936 MΦφl 28'Θ-1936

ΠoTΙΙPoπoYΛoΣ ΣπΙΙ/uoΣ ΚoINoTΙKo ΣYMBoYΛΙo Πρ6εδρo g:

ΑBΑPΛΗΣ ΙΩΑNNHΣ ΣΑKEΔΔAPoπoYΔoΣ ANTΩNΙoΣ KΑBBETAΣ xΑPΙΛAoΣ TΣEPπEΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΔoΥBoΓΙANNHΣ xΑPAΔAMπoΣ ΔΑMΙΙPΑKHΣ ANΑΣTAΣΙoΣ ΠoΛYΔoYP}ΙΣ MΙxΑ}ΙΛ MΓxΑΛoπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KΑPΑKΩΣTAΣ ΙΩANNHΣ KoYTΣAΙMANHΣ KΩNΣTANTΙNoΣ KAPEΔΛΑΣ ΑrΙoΣToΛoΣ xPYΣoYΔΗΣ ΙIANΑΓIΩ T}ΙΣ

Aπ6 24-6-19s6 MΦρr 26'6-1σ3θ ΙIρ6εδρo9: ΠETΡoΙΙoYΛoΣ ANAΣTAΣIOΣ

KoΙNoTIKo ΣYMBoYΛΙo KoPKoNΙKHTΑΣ ΙIANΑΓΙΩTIΙΣ xPYΣoYΛEΙΣ ΙIANΑΓΙΩTHΣ ΑBΑPΛHΣ ΙΩΑΙ\τNHΣ KAPEΔΛΑΣ ΑΙIoΣToΛoΣ

163

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ ΣΑKEΛΔΑPoπoYΛoΣ ANTΩNΙoΣ MΙxΑΛoΙτoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KAPΑKΩΣTΑΣ ΙΩΑNNHΣ ΠoΛYΔowΙΙΣ MDωΙΙΛ KΩNΣTΑΙ\iToΙIoYΛoΣ ΙΩANNrΙΣ ΦΙΛΙoΠoYΛoΣ ΑNΔPEΑΣ ΛΑMIΙPΑΚHΣ ΑΝΑΣTΑΣΙoΣ ΑNΔPoYΣΙNoΣ ΔΙΙMΙΙTPΙoΣ KATΣoYPoΣ ΓΙANΑrΙΩTΙΙΣ NΙKoΛoπoYΛoΣ ΔrΙMΙΙTPΙoΣ Aπ6 27.6.1938 lVΙiv'ι 11-10-1988

KopΚoNΙΙαΙTAΣ IHNΑΓΙΩTI{Σ KoΙNoTΙKo ΣYMBoYΛIo NΙKoΛoπoYΛoΣ ΔHM}ΙTPΙoΣ Πρ6εδρo9:

ΚΩNΣTΑNToΠoYΛoΣ IΩΑNNΗΣ KΑPAΙφΣTAΣ ΙΩΑNNHΣ ΛΑMΙΙPAKrΙΣ ANAΣTΑΣΙoΣ MD(ΑΛ,oπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΣAKEΔΛΑPoΙΙoYΔoΣ ΑΔtTΩNΙoΣ KΑBBETΑΣ )ωPΙΔΑoΣ xPYΣoYΔΙΙΣ IΙANAΓΙΩ TIΙΣ ABΑPΛrΙΣ ΙΩANNHΣ πoΛYΔow}ΙΣ MD(ΑΗΛ ΦΙΛΙoπoYΛoΣ ΑNΔPEAΣ ΙζΑTΣoYPoΣ ΙIANΑΓΙ ΩTHΣ ΚAPEΔΛΑΣ ΑΠoΣToΛoΣ IΙETPoIΙoYΛoΣ ANAΣTAΣΙoΣ

Απ6 12-1o-1988 Md:φl

2o-1o-19Ξ}8

Πρoεδρειiιυv: Ι(ΑPAKΩΣTΑΣ ΙΩAλ[NΙ{Σ

KoΙNρTΙKo ΣYMBoYΔΙo NΙKoΛoΙΙoYΛoΣ ΔHMtΙTPΙoΣ KΩNΣTΑNToΙΙoYΛoΣ ΙΩΑNNtΙΣ KoPKoNΙKrΙTAΣ ΙIANΑΓIΩTΙΙΣ ΛΑλ{ΠPAI(HΣ ΑNΑΣTAΣIoΣ MDuΛoπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΣΑKEΔΛΑPoπoYΛoΣ ΑNTΩNIoΣ KABBETAΣ )ωPΙΔΑoΣ xPYΣolΔΗΣ ΙΙANΑΓΙΩTHΣ

164

ΙΣToPΙΑ TrΙΣ MEΣΣΗNHΣ ABAPΛΗΣ ΙΩANNHΣ πoΔYΔoYPIΙΣ MD(AHΛ ΦΙNoΙΙoYΛoΣ ΑΙ\ΙΔPEAΣ KATΣoYPoΣ ΙΙANΑΓIΩTHΣ KAPEΔΔΑΣ ΑrΙoΣToΛoΣ πETPoπoYΛoΣ ΑNΑΣTΑΣIoΣ

Απιi 21-10-1988 MΦρι 16-11-1941 Πριiεδρo g: ΠoΛYΔoYPΙΙΣ MtxAΙ{.Δ

ΔΙoIKoYΣA EΠΙTPoπΙΙ ΣKIΑΔΑΣ ΙΙANΑΓIΩTIΙΣ ΓΙANNoπoYΛoΣ ΣTΑEoΣ MD(ΑΛoIΙoYΛoΣ ΙΩΑNNHΣ xPoNΙΙΣ ΔIΙMΗTPΙoΣ Αυτof μ6μlι 25-'Ι-1940, απd εκεf καl πdρα 61ouμε 3μελ{ επrτρoπri. Στη Xριivη Δημητρfoυ απ6 30-1-1941 o Σαλαμ6voq Δημriτρroq. Στrq 9-7-L94L oτη θdoη τoυ Σαλαμ6voυ Δημητρfoυ, o Γdρoυλαq Nrκdλαoζ.ΑΙΙd 4-9-L94L ιrπdρ1er μ6vov 1 β6λoq o Γdρoυλαq Nπdλαoq.

Θdoη τoυ

λτι6 t7-tt-194! IνΙΦoι !7-2-t942 Πρ6εδρo9: AΘAλΙAΣoΠoYΛoΣ

ΔΙoNrΣΙoΣ

ΔIoIKoEΑ EπΙTPoΠΙΙ KoPKoNΙKHTΑΣ ΙIANΑΓIΩ TIΙΣ I(ΑPAΙζΩΣTAΣ IΩΑNNΗΣ ΙIoYΛoπoYΛoΣ ΓEΩPΓIoΣ

ιΙrπoΓΙoΠoYΛoΣ ΣITyPIΔΩN A116 18-2-1942

MΦρr 19-1o-1942

Πρ6εδρo9: πoΛYΔoYPΙΙΣ MtxAΙΙ/\

ΔIoΙκoY]Σlι EΙΙrΙΡoπΗ ΔΗM}ΙTPoπoYΛoΣ BAΣΙΛEIoΣ ΓEPoYΛΑΣ NIKoΛΑoΣ ΔPINEΑΣ ΑNΔPEAΣ ΣΑΛΑΙ\,ΙΑN o Σ ΔHMΙΙTPΙ oΣ

165

tΣΤoPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ An6 20-1O-1942 MdXrt 31-10-1942 Πρ6εδρo9: ΔΙΙMΙΙTPoΠoYΔoΣ BAΣIΛEΙOΣ

ΔΙoΙKoYΣΑ EΙΙΙTPoΠΙΙ ΣΑΛΑMANoΣ ΔHMHTPΙoΣ ΔPΙNEΑΣ ΑNΔPEAΣ

Απ6 1-11-1942 Mdγor 29'11'1942 Πριieδρog:

KoΙTΙΑΣ ΓEΩPΓΙoΣ

ΔΙoΙKoΥΣA EΠITPoIΙΙΙ MIIoYToΣ ANΑΣTΑΣΙoΣ ΔΙΙMHTPoπoYΛo Σ ΓEΩPΓΙoΣ

ΙΙΑΙIΑΔoΙΙoYΛoΣ ΙΙANAΓΙΩTrΙΣ

ΛEl\dIΙEΣΙΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ

Aπ6 3o-11-194? M6pl 5-7-1944 Πρ6εδρo9: MΙIoYToΣ ANAΣTΑΣIOΣ

ΔIOIKOYΣA EΙΠTPOΠH (μΦφl καr αιrτri τηv η1rερoμηvfα) ΔΗMHTPoΠoYΛoΣ ΓEΩPΓIoΣ ΙΙAIΙΑΔoπoYΛoΣ ΙΙANΑΓΙΩTHΣ ΔEMΙΙEΣΙΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ Kαl απ6 1-3-1943 μdλog o'MΠoΣINΙΙΣ ΣYMEΩN. Στrq 4-8-1943 oτη ΔHM}ΙTPoΙΙoYΛoY ΓEΩPΓΙOY, o KoYΣKoYΛΑΣ ΙIANΑΓIΩTtΙΣ. Στrq 23-g-tg4g oτη Θ6oη τoυ ΠAΠΑΔoΠoYΛoY ΓΙANAΓIΩTΗ, o ΠONHPΙΔΙΙΣ IΩΑNNHΣ. Στlq 18-10-L943 εμφαvfζεταr ωq μdλoq o ΑΔEΞANΔPoΣ KΑΙIEPΩNΗΣ. Θdoη τoυ

Αη-ιi β-7-19aa M'fxllt 5.9-19aa Πρ6εδρo9: πONΙΙPΙΔHΣ ΙΩANNΙΙΣ

KoINoTΙKo ΣYMBoYΔIo KAΙΙEPΩNHΣ ΑΛEΞΑNΔPoΣ KoYΣKoYΛΑΣ ΙΙANΑΓΙΩ TtΙΣ MΙIoΣΙNHΣ ΣYΙ\{EΩN

166

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣHNHΣ

Aπιi 6-9-1944 MΦφι 29-3-1945 Πρ6eδρog: ΔΙΙMtΙTΡoπoYΔoΣ ΔEΩNΙΔA:Σ

KoΙNoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΠoTΗPoΠoYΛoΣ PιΙΓΑΣ

KΑPΑΙΙATEAΣ AΘΑNAΣΙoΣ ΙΙANTAzoπoYΛoΣ BAΣΙΛEΙoΣ TΣEPΙIEΣ ΙΙANAΓIΩTΙΙΣ ZAΛΙνΙA I(ATΙNA (τo γ6ιroq ΛEBENTΗ) Απ6 τrq 9-9-L944 ωq μdλoq φαfvεταr καr o ΓPΙTHΣ ΙΙANAΓΙΩTΙΙΣ. Απ6 τrg L9-9-L94l ωq μdλoq φαfvεται καr o TΣ]AΙVΙHΣ ΔI'ΙMHTPΙOΣ οτη Θdoη τoυ ΓPΙTΙ{ ΙΙANΑΓΙΩTΗ. Στlq 30-11-1944 καr μdvo ωq μdλoq φαfvεταr καr o NTOΥΦEΞΙΙΣ ΑPrYPΙoΣ αυη Θ6oη τoυ TΣEPΙΙE ΙΙANΑΓIΩTΙΙ.

Απ6 8o-3-1946 Πρ6εδρo9:

Ι}Ιd*ρr 9-6-1945

ΣTAYPoπoYΛoΣ AλrTΩNIoΣ

KοΙNoTΙKo ΣYMBoYΛΙo TΣEPΙIEΣ ΓEΩPΓIoΣ ΛΑΔAΣ ΔΗMΗTPΙoΣ ΙΙANΑΓoΙΙoYΛoΣ ΙΙANΑΓΙΩT}ΙΣ KoYΔETΣHΣ ANΔPEAΣ

Aπ6 1o-5-1945 MΦρl 22-7-1945 Πρ6εδρo g:

KOYΔETΣΙΙΣ Ai{ΔPEAJΣ

KoINoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΣTAΥPoΠoYΛoΣ ΑNTΩNIoΣ TΣEPτIEΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙIANΑΓoπoYΛoΣ ΙIANΑΓΙΩTHΣ ΔΑΔAΣ ΔI{MrΙTPΙoΣ Απ6 28-7-1945 M&ot 14-8-1945 Πρ6εδρo9: ΣTAYPoΠoYΛoΣ Aλ[TΩλ[ΙoΣ

KoINoTΙΙ(o ΣYMBoYΛIo TΣEPΙΙEΣ ΓEΩPΓIoΣ ΙIANΑΓoπoYΛoΣ IΙANΑΓIΩT}ΙΣ

167

ΙΣToΡΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

Απ6 15:8-1945 M€γρt 9-3-1946 Πρ6εδρo9: KOYTΣΙΙ(AΣ ΔΙΙMIΙTPIOΣ

I{oINoTΙI(o ΣYMBoYΛΙo ΣTAΥPoπoYΛoΣ ANTΩNIoΣ ΣΑKEΛΔΑPoπoYΛoΣ ΑNTΩNΙoΣ ΑBAPΔΙΙΣ ΙΩΑNN}ΙΣ KΑPΑKΩΣTAΣ ΙΩANNHΣ ΔΑMπPΝαΙΣ ANTΩNΙoΣ TΣEPIΙEΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙIANΑroπoYΛoΣ IIANΑΓΙΩT}ΙΣ ΙIΑNoπoYΛoΣ ΘEoΔΩΡoΣ MD(ΑΛoπoYΛoΣ ΓEΩPΓIoΣ ΓΑΛΑNΑKHΣ ΣTAYPoΣ KoYΛETΣΙ{Σ ΑNΔPEAΣ KΩNΣTΑλτToΠoYΛoΣ ΙΩANNHΣ ΠoΛYΔoYPHΣ MD(ArΙΛ

TzΩPrzHΣΙIΑNAΓΙΩTΙΙΣ

'Lj

ro-s-lb4ο n/Ιιξ,ρι rz-ε-rgηο

Πρ6εδρo9: ΣTAYPoΙΙoYΛoΣ

ΑNTΩMoΣ

KoΙNoTIKo ΣYMBoYΛIo. ΣΑKEΔΛΑPoπoYΛoΣ ANTΩNΙoΣ i TΣEPIΙEΣ ΓEΩPΓIoΣ MΙxAΛoπoYΛoΣ ΓEΩPΓIρΣ ΙIANAΓoπoYΛoΣ ΓJΑNAΓΙΩTΙΙΣ TzΩPTzHΣ ΙΙΑNoIΙoYΛoΣ ΘEoΔΩPoΣ KΩ N ΣTANT oΙΙ QYΛoΣ I ΩΑΙ._{NΙΙΣ ΛΑΙνΙπPΑKrΙΣ φ{ΑΣTAΣΙρΣ KoYTΣΙI(ΑΣ ΔΙΙM}ΙT"ΡΙoΣ KΑPΑKΩΣTΑΣ IΩΑNNΗΣ ABΑPΛ}ΙΣ IΩAΙ.τNΙΙΣ

KoYΔETΣHΣ ΑNΔPEAΣ ArΙ6 1g-5-i946 Mιixρl 7-11-1946 Πρ6εδρo9: MYΛΩNoΠoYΛoΣ Σ(ΑPΙΛAOΣ

KoΙNoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΣTAYPoπoYΛoΣ ΑNTΩNIoΣ ΣΑKEΛΔAPoΙΙoYΔoΣ ΑNTΩNΙoΣ

-168 t '

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ

IIANAΓoΙΙoYΛoΣ ΙΙANΑΓΙΩ THΣ ΓΑΔΑNAK}ΙΣ ΣTAYPoΣ MΙxΑΛoΙIοYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KΩNΣTΑNToΠoYΛoΣ ΙΩANN}ΙΣ TzΩPTzHΣ ΙIANΑΓΙΩTHΣ ΛΑMΙIPΑKHΣ ΑNAΣTAΣΙoΣ ΣTEΦΑNoY AΔEΞΙoΣ TΣEPπEΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΓIANNoIIoYΛoΣ ΘEoΔΩPoΣ KoYΛETΣHΣ ΑNΔPEAΣ ΨnζoΓΙoπoYΛoΣ ΙΙANAΓIΩTHΣ Αrι6 8'11'1946

Mξlιl

27'11'1946

Πρ6εδρo9: ΣTΑYPoΠoYΛoΣ AΙΨrΩλ[ΙoΣ

KoINoTIKo ΣrMBoYΔΙo ΣAKEΛΛΑPoπoYΛoΣ ANTΩNΙoΣ MDζΑΛoΙΙoΥΔoΣ ΓEΩPΓIoΣ ΓΙANNoΙΙoYΛoΣ ΘEoΔΩPoΣ ΓΑΛΑ].[ΑKrΙΣ ΣTAwoΣ ΣTEΦΑΙ].τOY ΑΔEΞIoΣ TzΩPTztΙΣ ΙΙΑNΑΓIΩTΗΣ TΣEPΙIEΣ ΓEΩPΓΙoΣ KoYΔETΣ}ΙΣ ANΔPEAΣ ΛΑMΙΙPΑKHΣ ΑNΑΣTAΣΙoΣ ΙΙΑNΑΓoΠoYΛoΣ ΙIANΑΓΙΩTΗΣ KΩNΣTANToΙIoYΔoΣ ΙΩΑNNHΣ ΨYΧoΓΙoπoYΛoΣ ΙΙANAΓΙΩTΗΣ Aπ6 80-9-1947 - 16.4-1948

ΓΙANNoΠoYΛoΣ ΣTAYPOΣ ΔtΙMoTΙKo ΣYMBoYΔIo Δriμαρ11og:

KΑPΑΚΩΣTΑΣ IΩANNHΣ PoYTΣ}ΙΣ ΘΩMAΣ MΙxΑΛoΠoYΛoΣ ΙΩAΙ\τNHΣ IΙANΑΙoΙΙoYΛoΣ ΣTyΛIΑNoΣ ΠΑTENTAΣ ΙΩANNHΣ ΙIANoπoYΛoΣ IΩΑ}.INHΣ KATΣoYPoΣ ΙIΑNAΓIΩTIΙΣ ΓEΩPΓoYΛΙΑΣ ΣTAYPoΣ ΔoYBoΓIANNHΣ NIKoΛAoΣ BΑ/\ΣΑλdAKtΙΣ AΘANΑΣI o Σ PIΙΓAΣ ΓEΩPΓIoΣ

169

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ 194ε:1951 Δriμαρ1goq:

XPONΗΣ ΔΙΙMΙI1ΡΙoΣ

ΔΙΙMoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΙIAtΙAPΓYPoΙΙoYΛoΣ PΙΙΓAΣ AΙIoΣToΔoΠoYΛoΣ ΔHMHTPΙoΣ

ΣAΔΑMANoΣ ΔIΙMΙΙTPIoΣ ΨYJ(oΓIoπoYΛoΣ ΙΙANΑΓΙΩTHΣ ΙΙANΑΓoΠoYΛoΣ IIANΑΓΙΩTΙΙΣ ΙΙΛEMMENoΣ ΙIANArΙΩTΗΣ πETPoYΛΑΙfi lΣ ΔI{MHTPΙoΣ ΣTEΦΑNoY ΑΔEΞΙoΣ ΔΙ{MI{TPoπoYΛoΣ ΙΙANΑΓΙΩTΙ{Σ TΖΩPTaHΣ ΙΙΑNAΓIΩTHΣ AρY6τεoα εμφαvfζovταr και or: KoYZHΣ xΑPΙΛΑoΣ KΩNΣTΑNTotΙoYΛoΣ ΙΩΑNN}ΙΣ ΔHMHTPΑI(oΙIoYΛoΣ BAΣΙΛEIoΣ ΦΩToΙIoYΛoΣ ΓPΗΓoPΙoΣ

1962-1955 Δriμαρxog: TΣOYΣHΣ ΣTAYPOΣ

ΔΙΙMoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΦΩToπoYΔoΣ ΓPHΓoPΙoΣ KoYTPoΥΙ\dΠoI(oΣ IIANΑΓΙΩ TΙΙΣ ΛoπζΑKoΣ ΙΙANΑΓΙΩTHΣ MoYTΓoΣ BAΣΙΛEIoΣ ΔHMHTPoπoYΛoΣ BΑΣΙΛEΙoΣ ΙIAΙIAΓE ΩPΓΙoY ΙΙPoKoΙIΙoΣ

ΑBAPΛΙΙΣ ΙΩΑNNΙΙΣ ΙIΑΙIAΔoπoYΔoΣ ΦΩTIoΣ KATΣowoΣ ΙΙANΑΓΙΩTΗΣ NΙKoΛoπoYΛoΣ ΔHM}ΙTPIoΣ ΙΙAIIΑPΓrPoπoYΛoΣ PΙΙΓAΣ ΓΙANNoΠoYΛoΣ ΣTAΥPoΣ

1956-1959

Δriμαρ;og: TΣoΥΣΙΙΣ ΣTAYPOΣ

ΔHMoTΙKo ΣYMBoYΛΙo ΙIΑNTΑzoπoYΛoΣ BAΣΙΛEIoΣ ΔIΙMHTPoΙΙoYΛoΣ BΑΣΙΛEΙoΣ PoYTΣΙΙΣ ΘΩMΑΣ

170

tΣToPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ ΦΩToΙΙoYΛoΣ ΓPtΙΓoPΙoΣ ΙΙΛEMMENoΣ ΔHMΙ-ΙTΡΙoΣ ΛoYKAKoΣ ΙΙANΑΓIΩTHΣ ΣTAΣΙNoΙΙoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KΑPEΛΔAΣ AΘΑNAΣΙoΣ KoYTEΛAΣ MENEΛAoΣ ΑBΑPΛΙΙΣ ΙΩANNΗΣ ΓEΩPΓOY'ι\ΙAΣ ΣTΑYPOΣ ΓAΔΑNoIIoYΛoΣ ΓEΩΡΓIoΣ ΔAΣKΑΡoΛΙ{Σ ΔΗMHTPIOΣ MoΥTΓoΣ BΑΣIΛEΙoΣ PHΓAΣ ΓEΩPΓΙoΣ 1960-1963 Δriμαρ;o g: KOYTΣΙΙ(AΣ ΔHMHTΡΙOΣ

ΔΙΙMoTΙκo ΣYMBoYΛIo ΓAΔΑNAKHΣ Ι]ANΑΓI Ω T[ΙΣ ΙζΑPEΛΛΑΣ AΘANAΣIoΣ ΦΩToIΙoYΔoΣ KΩNΣTANTΙNoΣ ΓΑΔΑNoΠoYΔoΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΓEΩPΓoYΛΙAΣ ΣTAYPoΣ PHΓAΣ ΓEΩPΠoΣ ΙΙΛATΑPoΣ ΙIANΑΓΙΩTHΣ ΣΑPANTΑKHΣ BΑΣΙΔEΙoΣ ΓKoYZoΥNHΣ ΙIΑNΑΓIΩTIΙΣ xPΙΣToΦΙΛoπoYΛoΣ ΙΙANAΓΙΩ THΣ ANAΓNΩΣToΠoΥΛoΣ ΑΓΓEΛoΣ xPΙΣToΙΙoYΛoΣ ΙIETPoΣ ΑrΓEΛoπoYΛoY ΙζΑTΙNA ΓKoYzoΥNΙΙΣ ΔHMHTPΙoΣ KoYTEΔΑΣ MENEΔAoΣ Aκ6μα εμφαvfζovταr καr or: TΣΙMoΓIANNΞΙΣ ΣΙTrPIΔ ΩN ΑΙΙoΣToΔΑΙζtΙΣ KΩNΣTANTΙNoΣ

Arιo 28-8'1964 lVΙ€xllt 1'8'1967 Δriμαρ1gog: KOYTΣIKAJΣ

ΔΙΙMΙΙTΡΙoΣ

ΔIΙMoTΙKo ΣrMBoYΛΙo

TΣoΙIΑNΑΙ(ΗΣ ΑPTEMIΙΣ ΣAPΑNTΑKΗΣ BΑΣΙΔEIoΣ ΓAΔΑNAKrΙΣ ΙΙANΑΓI Ω TIΙΣ

171

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ

πEPΙBoΛΑPHΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙΙAIIAΓΙANNoΙΙoYΔoΣ ΙΙANΑΓIΩ THΣ ΦPΑΓKoΣ KΩNΣTANTΙNOΣ TΣoYΣHΣ ΣTAΡoΣ ΙIΔATΑPoΣ ΙΙANΑΓIΩT}ΙΣ KoYTPoYMπofl(oΣ ΙΙANΑΓΙΩ THΣ ABAPΛIΙΣ'IΩΑNNHΣ PHΓAΣ ΓEΩPΓΙoΣ TzΩPTz}JΣ ΙIΑNAΓIΩTIΙΣ KANEΛΛoΙΙoYΛoΣ AΘΑNΑΣΙoΣ ΓΑΔΑNoΙΙoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KOYTEΛΑΣ MENEΛΑoΣ Απ6 22-9-1967 lVId*οt 14-11-1967 KoYTEΔAΣ MENEΛAoΣ KoYTPoYΙ\4πoYr(oΣ ΙΙANΑΓΙΩ TIΙΣ ΙIΑIIAΓΙANNoπoYΛoΣ ΙIANΑΓIΩTΙΙΣ Απ6 27-11-1967 M€:φl 8-7-1974

ΓEΩPΓΙoΠoYΛoΣ MΙxAΛΙΙΣ ΔΗMoTΙΙ(o ΣYMBoYΛΙo Δriμαρ11oq:

KoΛΔΙΑΣ )ζAPΙΔΑoΣ KPEMMYΔAΣ AΘΑΙ{ΑΣΙoΣ TΣEPΙIEΣ ΓEΩPΓΙoΣ KoΥTPoYΙ\{πoYJ(oΣ ΙΙΑNΑΓΙΩ THΣ πΑΙΙΑΓIANNoπoYΛoΣ ΙIΑNΑΓIΩTιΙΣ KoYTEΛΑΣ MENEΛAoΣ KoMΙΙoxoΔ}ΙΣ ΘEoΔΩPoΣ Mε τηv π6ρoδo τou μr6voυ εμφαvfζo\rταlκ(u or κ6τιυΘr κof Σfμβoυλor: NTPEΣ BΑΣΙΛEΙoΣ NEΛΛoΣ ΔIΙMIΙTPΙoΣ KoYBEΔΑΣ ΓEΩPΓΙoΣ MIΙTPoπoYΔoΣ 1ΙΛΙAΣ

ΛYMΙIEPoΙΙoYΛoΣ ΓEΩPΓIoΣ

Απ6 30-10-1974 Mξρr 27.5.1975 Δriμαρ11og:

KOYTΣΙΙ(AΣ ΔΙΙMIΙTPIOΣ

ΔIΙMoTIKo ΣYMBoYΛΙo TΣoΙIΑNΑΙGΙΣ ΑPTEMΙΙΣ * Tηv

περioδo, απd Αrιρ(λo 1967 - loιjfuo 1974 oι δτ]μαρ1oι διoρ(ζoιπo.

172

ξμoτι-

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ PΙΙΓΑΣ ΓEΩPΓIoΣ ΙIΛΑTΑΡoΣ ΙΙANΑΓΙΩTΙΙΣ ΑBΑPΔHΣ ΙΩΑNNHΣ KonEΔΑΣ MENEΔAoΣ ΣTΑΣΙNoπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙΙEPΙBoΔΑPHΣ ΓEΩPΓΙoΣ PonΣΙΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙΙΑNΑΓoπoYΛoΣ ΙIΑNΑΓΙΩ THΣ ΦPΑΙKoΣ KΩNΣTANTΙNoΣ ΓΑΔΑNoπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ KoYTPoY]\{π oYxoΣ IΙANΑΓΙΩ THΣ ΓEΩPΓoYΔΙΑΣ ΣTAwoΣ Ι{AλτEΔΛoπoYΛoΣ AΘΑΙ\ΙΑΣΙoΣ

Απιi 8-6-1975 M6"or 1978 Δriμαρyog: Ι(OYTΣIΙ(ΑΣ ΔΙΙMΙΙTΡIOΣ

ΔΙΙMoTΙKo ΣrMBoYΛΙo πTΩxoΣ ΙIAYΔoΣ πEPΙBoΔAPIΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ zEΙIπoΣ ΙΩANNHΣ MoEIKIΙΣ ΔHMIΙTPΙoΣ KPoNTHPHΣ ΓEΩPΓIoΣ ΞΥ1τoΣ KΩNΣTΑNTΙNoΣ IIANΑΓoπoYΛoΣ ΓE ΩPΓΙoΣ KoYTEΔΑΣ MENEΛΑoΣ ΣTΑΣINoπoYΛoΣ ΓEΩPΓΙoΣ MHTPoπoYΔoΣ ΗΛΙAΣ

ΓEΩPΓOYΛΙAΣ ΣTΑEoΣ (μετιi τlq 4-8-1975) 1979-1982

Ι(oYTΣΙΙilΣ ΝΙ1ι[ΙΙTΡIoΣ ΔHMoTΙI(o ΣrMBoYΛΙo Δriμαρ11og:

TΣoΙΙΑNΑKHΣ ΓEΩPΓΙoΣ πEPΙBoΛΑPHΣ ΓEΩPΓΙoΣ ZEΙΙΙΙoΣ ΙΩANNI{Σ τoυ Σταιiρoυ ΔoYΔΑλ{ΙΙΣ ΙΩANNIΙΣ

MoEΙKΙΙΣ ΔΙΙMFΙTPIoΣ

πTΩxoΣ ΙIAYΛoΣ ΣTAΣΙNoπoYΔoΣ ΓEΩPΓIoΣ ΣπHΛΙoπoYΛoΣ ΙΩΑNNrΙΣ

ZEITΓΙOΣ ΙΩΑNNHΣ τoυ Παvαγrcδτoυ

173

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ KPoNTΙΙPHΣ ΓEΩPΓΙoΣ KoYΦoΓΙANNIΙΣ KΩNΣTANTINoΣ 1983-1986

xPIΣToπoYΛoΣ ΣζPtΣToΣ ΔΙΙMoTΙKo ΣnνΙBoYΛΙo Δriμαρyog:

BEPΓHΣ ΓEΩPΓΙoΣ ΙΙAΙIΑΓΙANNoπoYΛoΣ ΙΙANΑΓIΩ TΗΣ ΑBΙzΙΩTrΙΣ ΘEoΔΩPρΣ,

zEΙIπoΣ ΙΩΑλΙNIΙΣ ΣoYPΙΛAΣ xPΙΣToΣ πTΩxoΣ ΙIAYΔoΣ KPoNTIΙP}ΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ KoYΦoΓΙANNIΙΣ KΩNΣTANTΙNoΣ MoYPIKHΣ ΔHMHTPIoΣ TZΩPTZHΣ NIKoΛAoΣ ΣΑKEΔΔΑPoπoYΛoΣ ΙIANAΓΙ ΩTrΙΣ MD(ΑΔoπoYΛoΣ ΔΙoNyΣΙoΣ AΘΑΙ.τAΣoπoYΛoΣ Ι ΩANN!ΙΣ KoΣMAΣ ΙΙANAΓΙΩTIΙΣ TΣoΙIANAΙGΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ

1987-1990 Δriμαρ1og: ΠTΩXoΣ ΙIAYΛOΣ

ΔΙΙMoTΙKo ΣYMBoYΛIo AΘANAΣoπoYΛoΣ IΩANNΗΣ KANEΛΛoπoYΛoΣ NΙKoΛAoΣ KPoNTHPHΣ ΓEΩPΓIoΣ MD(ΑΛOπ oYΔo Σ ΔIo Ι\ΤYΣΙoΣ ΓEΩPΓoYΛΙΑΣ rΙANAIΙΩ TΙΙΣ

ΔEMΙΙEΣΙΙ ΑΙKATEPΙNrΙ xΑPAΛΑMπoΙΙoYΔoΣ BAΣΙΛEΙoΣ ABΙZΙΩT}ΙΣ ΘEoΔΩPoΣ ΙIAIΙAΓIANNoIΙoYΛoΣ ΙΙANAΓΙΩTHΣ KoYΦoΓΙANNHΣ KΩNΣTANTINoΣ ΠPΙΣToΡHΣ ΙΩANNHΣ

xPIΣToπoYΛoΣ xPΙΣToΣ KoΣMAΣ ΙΙANΑΙIΩTHΣ MowΙKΗΣ ΔHM}ΙTPIoΣ zEΠπoΣ ΙΩΑNNΙΙΣ

174

IΣTOPΙA TtΙΣ MEΣΣHNHΣ 1991-1994

Διiμαρxog: ΠTΩXoΣ ΙΙΑYΔoΣ

ΔΙΙMoTΙI(o ΣrMBoYΔIo KPoNTHPHΣ ΓEΩPΓIoΣ AΘANAΣoπoYΛoΣ IΩΑNNΙΙΣ ΔoΥPoYΙ\dHΣ ΔHMHTΡIoΣ KANEΔΛoΙIoYΛoΣ NIKoΛAoΣ ΓE ΩPΓoYΔΙΑΣ ΙΙANΑΓIΩTHΣ MDG/ιoπoYΔoΣ ΔIoNYΣΙoΣ ΛEMπEΣΙΙ AΙIζATEPΙNH KoΣMAΣ ΙIANΑΓIΩTHΣ ΔΗMHTPAKoIIoYΛoΣ KΩNΣTΑNTΙNoΣ πΑTPΙNIoΣ ΑNΔPEAΣ ΣΑPAΙ.TT oπ oYΛo Σ ΙIANΑΓIΩ THΣ ΑBIZΙΩT}ΙΣ ΘEoΔΩPoΣ IIAΙΙAΓIANNoπoYΛoΣ IIΑNΑΓIΩTHΣ ΘEoΦΙΔoπoYΔoΣ BΑΣΙΛEΙoΣ ΙIPIΣToEΗΣ ΙΩΑNNHΣ

Tηv 19-5-1993 ιrπ6βαλλε αfτηαη παραfτηαηg o κ. Aβlζr<6τη9 Θεdδωρoq. Eμvε απoδεκτli με τηγ ιrπ' αρlΘμdv 14144\10-6-93 απdφααη τoυ Noμ6ρ1gη

Eλ. Tρrαvταφfλλoυ καr αvαπληlαiΘηκε απd τov κ. K6κκαλη Kωvoταvτfvo με τηv ιrπ'αρrΘμdv 2L279lg-8-g3 απ6φαoη τoυ Noμιiρ1gL. 1995-1998

Δriμαρxog: rΙTΩxoΣ ΙΙAYΛoΣ

ΔΙΙMoTΙκo ΣrMBoYΝo

AΘΑNAΣoπoYΛoΣ IΩΑNNΙΙΣ ΔoYPoYΙ\dHΣ ΔtΙMI{TPΙoΣ ΙΙΔATΑPoΣ ΙΩΑNNΙΙΣ ΔΑΣKΑPoΔ}ΙΣ ΙΙANoΣ ΔEMπEΣΗ ΑΙKATEPΙNΙΙ ΓΙΑNNΑI(oΙΙoYΛoΣ NΙKoΛAoΣ MDωΛoπoYΔoΣ ΔΙ oΙ.wΣIo Σ ΓEΩPΓoYΛΙΑΣ ΙΙANAΓIΩTIΙΣ KPoNTHP}ΙΣ ΓEΩPΓΙoΣ ABΙZΙΩT}ΙΣ ΘEoΔΩPoΣ KoYΣKoYΛAΣ ΙIANAΓΙΩ T}ΙΣ Ι]ΑIIAΓIANNoΙIoYΛoΣ IΙANΑΓΙΩTHΣ πATPΙNΙoΣ ANΔPEΑΣ zEΙIπoΣ ΙΩΑNNHΣ TzζιPTzHΣ NΙKoΛAoΣ

175

IΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ

ΣTODGΙA THΣ MEΣΣI{NHΣ EToΕ 190δ αrrd τov "EMΠOPIKO oΔHΓo EΛΛAΔoΣ 190l>

Toυ ΣταΦoυ Π. ZαYκλακιi

Δrilιoξ Παμfoorr. Noμoιi Mεooηvfαq. Πρωτειioυoα Kdτorκor 8.122. ΔΦαρxoq o Γ. A. Kαρατζιiq.

η Mεoαlivη.

ο Yπoτελιυvεfov Nηαrori α1βαΘΙιoιi. Tελc6vηq o Δ. Mπιiμπαληq. ο ΓυΙιvdorovMεoorivnξ. Σuvεoτ{Θη τo 1890 ωqπλ{ρeq. Σuvτηlεfταr

υπ6 τoυ Δημoοfou. Γυμvαor6ρ1ηg: Ιωιiwηq Πρωτoπαπdg. KαΘηγηταf: X. Δυoβαριig Στ. Kαvτfq, Eπαμ. Aλoιiπηg, Σ' Bεργ{q, Παγ. orκovoμfδηq.

ο Λεrτoυρyoιivτα Δημoτrκd Σxoλεfα Δriμoυ Παμfooυ.

Ev Mεoαr!νη 2, εv Mαυρoμματfω 1, w Mαδαfvη 1, εv Torτooρfω Λυκoτραφov 1. ο Δrδιiακovτeζ σ6α δηroτlκιi η1oλεfα τηq περlofiq:

Λ' Δwoτιιc6ν

Σlcoλεdoν MεoΦνηq: Eυαυ6Θloq Koυλdτor1q ΠροlτoβιiΘμroq. K. Λεβfoτηq ΠρωτoβdΘμtog. Avδpdαq Θωμ6πoυλo9 ΠρωτoβιiΘμroq.

AΘαvdoroq Kωoτιiκηq Tρrτoβ6Θμo9. Διιιιoτικι1ν Σ?coλεdoν MεooτΙνηc: Ιωιiwηq Mπoriτoq ΠρωτoβιiΘμroq. Xαρfλαog Bαolλ6πoυλoq Δευτεpoβ6Θμιoq. Παναγιc6τηg Πoδαρ6πoυλog TρrτoβιiΘμtoq.

Β'

Δwιoτι,κ6ν Σxoλεiloυ Maυιιoμιιατdoυ : Xρdoτog Bλιioαηq TρrτoβιiΘμroq. ΔtιΙιoτικ6ν Σ ?coλεfic^lν Mαδαdνη c: N. Παπαiωdwou TρlτoβιiΘμroq. ΔιιΙιoτιιcιiν Σκoλεdoν Tζιτealρdoυ: Σπιiρog Kouλdτoηg TρlτoβιiΘμoq.

Δηιιoτικ6ν

Σxcoλεdoν

ΛυιcoτoΦιoυ:

Kωvoταvτfvoq Mαρκdπoυλoq TpιτoβιiΘμloq.

176

1, εrg

tΣToPΙA THΣ MEΣΣFΙNHΣ ΔtιΙιoτιιc6ν Σxoλεdoν Aβoαμfoυ: Ιωιiwηq Kατooιiληq ΔευτeρoβιiΘμιoq. Δημoτιιe6ν Σκoλεdoν Nαζwdoυ: K. Avαoταoιfπoυλoq ΔευτερoβιiΘμtoq. N. Muλωv6πoυλoq TριτoβιiΘμloq. Δηιιoτιιtι5ν Σκoλεdoν Βρolμoβ ρ6oεaη: Γ. Hλrdπoυλog Tprτoβιiθμrog. ΔιιΙιoτιrc6ν Σχoλεdoν Καρτεooλdoυ : Bαo. A. Koυρfq TρrτoβιiΘμoq. Σπ. Nrκoλακ6πoυλog, TρlτoβιiΘμloq. Παv. K6τorραq TρlτoβιiΘμroq. Δημoτι'κ6ν Σκoλεfioν Σπιταλf,oυ B. Δημ6πoυλoq TρlτoβdΘμoq. Δημoτιιc 6ν Σ ιcoλεdoν Aλητoελ6πη Λ. ΓΙαπαδ6πoυλo9 ΔευτερoβιiΘμloq. Avδρdαg Γrαγγ6πoυλoq TρlτoβιiΘμrog. ο Σιlηρoδρoμικ6 δρoΙιoλ6lιo: ΠE ΙPAΙA_NAYΙΙΛΙ o N -ME ΓAΛoYΙΙ

oΔ}Ι-KYIΙAP ΙΣΣΙA-

KΑΛΑMATA.

Avαyciρηoη απ6 Πεrρα16 5.10 π.μ. καr κατ6πrν 336;rλ"ιoμdτpωv dφrA' Θdαη καl ξrq εrq Nηαfov ατrq 8.0? μ.μ. Tιμ{ εrolτηρfoυ 30,00 δρ1i. γrα

μα B' Θdαη. Γrα Πεrραrd υπdρ11εl δρoμoλ6γro με αvα1c5ρηαη 5.55' π.μ. απ6

22,00

Mεoαrivη καr dφlfu 8.50' μ.μ.

ΔIΙMoΣ ΙΙAMIΣoY

MΕΣΣHNH.-Πρωτειioυσα τoυ δriμoυ Παμfooυ d11oυoα 7.200 κατofκoυq, κεfταr παρd τov πoταμ6v Π6μroov, 6oτι9, εrg παλαroτdpαv επo;riv τηv περιdρεw, εξ' ou κα1 τo 6voμα Nηof. Η αpyαfα Mεoαlivη 6κεrτo 6πoυ τo αημερlv6v 1ωρfoν Mαυρoμμ6τr, dvΘα oc5ζovταr τefyη, ερεfπrα δημoofωv orκoδoμημιiτωγ, τoυ Θε6τρoυ

καr τηζ Aρκαδlκ{q Πιiληq. 'E;εr απdραvτoγ πeδr6δα κατdφυτov, καr καλ6q καλλlεργημ6yηv παρdγoυoαν oταφfδα, ofνov, μdταξαv, dλαrov, αιiκα καr δημητρlακoιig καρπoιiq. H αuγκorvcovfα εκτeλεfταr δrα oιδry>oδρ6μoυ μετd τωv Kαλαμc5γ καr δr' αμαξτ{g oδoιi μετ6 των Kαλαμ6v καl τωv δlαφιiρωv δ{μωv. .4λευρoπaiλαι.' Παπαδ6πoυλoζ Δ. - Xρυooιiξg Π. - Mr1αλ6πoυλoq

177

ΙΣΤoPΙΑ THΣ MEΣΣΗNΗΣ Aρτoπoιod: - Σrδdρηq M. καr E. - ΓΙoυλ6πoυλo9, Ι. - Σκαρμoιiτoog Λ. Bιβλιoιτc6λαι: - Mlyαλακdαg Ι. καr X. - Σιiραq K. - Bλαoιfπoυλoq Π. Διιcoλ'd'βoc: - Παπααυαθ6πouλoq Δ. Εt\φlρdaw πIlot6'ντοlν (-Eμπopot).- Nrκητ6πoυλoq N. _ ΓΙαπαδ6πoυλoq Γ. - Χαραλαμπιiπoυλoq Π. - Nικoλdπoυλoq K. - Toαγκλ{q Π. Nικoλ6πouλoq A. - Στυλrαvdπoυλog Α. - Koκκlvιfπoυλog Θ. - orκovoμ6πoυλo9 B. - Στρoriμπoq Π. - Δημιiπoυλog Δ. Εoνoλdbι: - Bαorλdκoq M. _ Muτilηvαfoq E. Zα?ριιoπλdqτιι: .- Σκαπdρδαq Χ. Zαl,ιρd'φoc:, - Mrαoυρλετfδηq Δ. Iατρod: - Αvααuαordδηξ Γ. - Moυpfκηq Ι. - Bρεττ6q Θ. - XovδριjqA. Πoυλdπoυλoq Γ. - Aγαπητ6q B. _ Φdκωvαq Δ. _ Bακαλ6πoυλog Φ. B. - Bεyγιiπoυλog Γ. - Πετρoυλιiκηg M. _ Ko_ ' Iεoεdc:Δ. -- Kαvτrιivηq Πoδαρ6πoυλog K. - Mαυρoεlδ{g Δ. - Zαφeιp6πouλog Γ. ρoβ6αηc Καπιιoπciιtrη: .- Πoλuμlovdαg Σ. Καιιιeιτc6λαι: - Φpαγκιiκηq Δ. - Αλμπιivξζ A. (Mπαoιiληq) - Πιilμαq Π. _ Toιiλταg x. - Mιiτζαρηq Σ. - Φωτεrvιiκηg Π. _ Tριiγog Π. _ Φωτιj.

πouλoq Ι. Κoυρεdc: - Πrκραμ6νoξ,K. - ΓΙα.,rαμωτ6πoυλo9 B. - Γεωργ16δη9 X. Δημ6πouλog N. - Mακριrvr<5τηg Γ _ Kεραμfδαq Γ. IΦεoτιciληq: - Θεoφlλdπoυλoq Θ.

Md'νειooq,: - Παπαvrκoλ6πouλoq Π. Moldoτα: - Mαvrατoπoriλou B. Ξενol6xoc: - Xρ6vηq Π. Ξυλ6uπoρoι: - Πdαuραg X. - Nrκoλιfπoυλoq Θ. - Mυτlfuαfog E. Ξνλoυρlof: - Kατoιiρηq N. - Bαλμ6q Γ. oινoπcflλαι: _ Kαλoγερ6πoυλoq Σ. καr Γ. - Γρηγoρdπoυλog I. KoυΦig Α. - Θεoδωρακ6πouλoq B. - Kωτoovιiτog A. _ Kαvτrdvηq Φ. _ Παπαδ6πouλoq A. _ Δυμπερ6πoυλoq N. - Mαρκιiκηc Γ. - NdMoq Δ. _ Σαλαμιivoq Ι. - Mιfτζαρηc Θ. - Zαλμιiq Ι. - Σπriλoq Kpovτliρηg _ Toαγκαρdκηc K. _ Πlκραμdvog Δ. - Θωμιfπouλoq Γ. - Ζαφειρ6πoυλo9 Π. - Παvαγ6πoυλog Δ. _ Mπoυρελιiq K. - NdMoq Ι. Δ - Aρβαvlτιiκηg N. Kαμπαvτdηg ri Σαμαρτζ6κηq Π. - Mαυρoεlδ{q Α. _ Xατζ6πoυλog Γ. Γrατρoιiλrαg N. - Γrαwdπoυλoq Ι. olτλoδιaρΘαιταd: - Nτoυφeξiq A. OιτanoπeΙlληξ: - Kouρrig Δ., Σ. καr Π. Ιrαντoπc&λαι: - Γρηγoριiκog Δ. - Παπαγrιiwηq M. - Ery>oγιιiwηg Π. _ Mπεoolig Ι. - Φωτιiπoυλoq N. - Φωτdπoυλoζ A. _ Mπrξμηq Δ. - Σπdλαq A. - ΣακεMαρ6πouλog Θ. _ Φωτιjπoυλog Φ" - Aβαρξq Π. - Αλlφdρηc A. _ Bαλoαμιiκηξ Γ. _ Ψιr;oμ6πoυλoq - ΦrλrdπoυλoqA. Σταuρdπoυλoq Θ.

178

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣFΙNHΣ Tζoυμιiκηq Γ. - Γlαwdπoυλoq B. - Γoιiτoq Δ. - Φωτ6πouλoq A. - Πoυλ6πouλoq ΓΙ. - MαρκιiKηξ K. - Φωτdπoυλoq K. - Σπαv6q X. - Γκ6ταηq A. - Kρovτriρηq Π. - Mιiταq Ι. - Tζcbρτft1q N. - Kriββεταq P. - Kραooακdπoυλoq H. - Παπαvrκoλ6πoυλoq A. - Kωvαrαvτdρog P. - Σκαρμoιiτoog, Δ. - Δoυρδoιivηq Α. - Kαpλ6ταηq P. - Toερπdq M. Iloτoπcilλa,ι: - Φωτ6πoυλoq N. - Αλμπ6vηq A. _ Δημιiπoυλog P. Pd'ιτται: - Πoυλ6πoυλog N. _ Παλαμ{δηc P. - Poriταηq Σ. - P6γιερ Δ. -

Bρακdλαq P.

Σα!Ιιατoιτoιod: - Koρoβdαηq A. - Koυλεμ6vταq Γ. - Aγγελdπouλog Π. - Πλψμ6roq P. - Γrαvγ6πouλoq Δ. καl N. Σανδα.λoπoιoi: - Σπηλιdπoυλog Ι. - Aβαρλriq B.

Σιδtuιoυρryqt: - Γαλαγ6πoυλog Π. - Δαμπριiκηq Δ. _ Avδρlαvdπoυλog Π. - Mπoλoβrαw6πoυλog Γ. Σrcυτoo6ιτται: - Γdρoυλαg A. - Koυρriq Δ. - Παvταζdπouλoq Γ. Σαπdραq Γ. ΣυιιBoλαιo!ριΦoι: ' Kαλαμαρlaδτηξ π. - Xριαε6πouλoq Δ. Toιcιoτιiζ: - Koιiτηq Δ. Υιτoδηματoπoιod: 'Σκlαδ6πoυλoq K. - Σιiρραg Γ. - Koκκfvηq Δ.Παπoυτo6πoυλoζ Α. - Γrατρoτiλιαg Α. - Koρωvlof E. _ Mακpuvrc5τηξ A' - Kυρrακ6πoυλoq N. - Θεoδωpακι5πoυλoq A. ΥττoΘηιeoa6Ιαξ:' Mαρrvιiπoυλog A. Υφd'oιιατα: - Θεoδωρακ6πoυλog Ι. _ Παv6πouλog Θ. _ Γrαwακ6πoυλoq Α. - )ftλl6πoυλoq Λ. - Πoτηρdπoυλoq Σ. - Δημιfπouλoq Γ. - Tζ6pτζηq N. καr E. καr Χ. Φανoπoιod: ' Δαακαριiληq Π. - Koλαδιiκηg Δ. - ΓΙετρ6πouλoq Δ' Φαρμακoπoιod: 'Σ1ouμαydρ M. - Kαρατζιiq Γ. ΧρυooΧ6oξ: - Αλeξαvδρ6πoυλoq Σ. Ωooλoνoπoι6c: ' Mαooυρfδηq N.

179

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNΗΣ

ΔIAΣHlιΙΑ NEΩTEPA ΠPoΣΩΠA THΣ MEΣΣHNHΣ Toυ Γrιiwη Π. Πλατιiρoυ

Aγrα

π6ξ

τηg Mεoolivηg, 61εl τo uεγdλo πρovιiμro vα δlαΘ6τεr

πληθc5ρα πρoσωπlκoτliτωv μrωαυc6v oτη Mεoαηvfα, αro Παvε},λ{vlo ακdμα καr Δrεθvr6g. Πραγματrκd, ελ6γιατor τ6πor υπ{ρξαv γwdτεrρεξ τ6ooυ μεγdλou πλriΘoυq δrακεκρrμdvωv αvΘρ6πωv. 'oλor απoτελoιiγ dvα απoυδα16τατo κoμμdτl τηq loτoρfαζ Fαζ, τoυ παρ6vτog μαq Kαlτou εv δuvιiμεr μεMovτ6qμαq. Γριiμματα, τd1veg, πoλrτrηr6q, πoλr_ τrκri, eπrαυriμη, αυρατrωτrκd αMιi καr επ1xεlρηματrκ6τητα εfvαr oρι-

αμdvol τoμεfq σEoυξ oπofoυg, d;ouv δrακρlΘεf τdκvα τηq Mεoαlivηq. Ακιiμα αρκετd τdκvα τξg "εξ' αγγrαυεfαq" αuvdδεoαv τ' ovoμd τηξ μ'

αυτriv. H αιivταξr1τoυ παρ6vτog καταλ6γou δεrr dγlvε με καμμiιi απoλιiτrοq αξloλoγrκri δlιiΘεoη τωv πρoocδπωv. H oεrριi παρoυαfαo{q τoυq εfvαr αλφαβητrκ{ καl μιivo. To μdγrαυo πρ6βλημα oι5νταξηq εv<iq τdτoroυ καταλ6γoυ εfvαr τo ,iΥxoq vα μηv ξεyαoτεf καvdvαg. o παρc5v ouvετdxΘη με τηv βεβαιιiτητα dτr 6λo καt κ6πorog Θα ξεγαατεf 6yl 6μω9 απ6 oπolαδriπoτε ακoπrμ6τητα. Αuτιi τo ιiγγog δev Θα dπρεπε vα δριi Ιταραλυτrκd oτη αιivταξi τou. Tα oφdλη τoυ καταλ6γoυ yvωρfζω καλc6q 6τr εivαr πoλλαπλ6αια απ6 τo dπoro κ6ατoq, τo oπofo πρoΘιiμωg αvαλαμβdvω. KρfΘηκε ακ6πrμo vα αvαγραφoriγ καr τα πρdoωπα πoυ δεv d;ouv oλoκληlrioεl σημαvτΙκd πoooαc6 τoυ βroλoγrκof τoug κιiκλoυ, (καr dρα τou dργou τoυq) αλλ6 dγouv δc6oer Θeτrκιi δεfyματα Yραφ{q σEoυq τoμεfg τouq, Ylα τo μdMov. Ev κατακλεfδr, φrλoδoξfα τoυ παρdvτog καταλιiγoυ εfvαι vα απoτελdoεr τη μαγrιi δημrουργfαq ε\rdq πληlεαrdρoυ, 61r πλdov καταλdγoυ, αMιi μlκρori βroγpαφlκoιi λεξxof, εv6ξ λεξrκoιi πoυ θα ξεκrvd'απ6 τηv πρryκιπdooα Ιζαμπc6, τoυg Eπroκdπoug Mεoαrivηξ, τouξ αγωvrατdg τoυ '2L, τoν Αλ. Kouμoυvδoιiρo, τoυg πρ6κρrτoυ9 δηr6ρxovτεξ τoυ τdπoυ μdxρl τωv ημερr6v μαq, τoυ Δαρεrωτdoυζ, τoγ Στρατηγιi Γαργαλfδη, Kαλαμαρlωτdoυq, Σιiρρα, Σφ{κα, Σoυμιi11ερ, Στdη, Mdλrα, Koυμdvτo, Δffu, Γκαvd, Bfγγo, Πoτrylιiπoυλo, Πovrylfδη, ξvo, Xρυooιiλη κ.α. o παρc6v κατdλoγoq αφoριi ατεvd, απoκλεrαtrκd καr μ6vov, vε6τερα πρ6αωπα πou dδραoαv κυρfωq τo δειiτερo Φrou τou 20oυ αrcδvα.

180

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNHΣ Jσ Αλεuρdξ Γr6wηg: Πρ6εδρoq Bouλ{q τωv EM{vωv Kαlγrα dvα δldoτημα Πp6εδpog EMηvlκrig Δημoκρατfαq (1909 - 1995) rδρυτlig o.T.o.E. ιg Αλεβfζog T6oog (TAΣoΣ): Χαριiκτηq (Δευκoycδρα). l€ Aπooτoλdπoυλog Aρforog: Σuγyραφdαζ (EΑM EΛ.A.Σ.) (Πilαλf_ oτρα). Θ Αρx6δrog Nrκ6λαog: Γ. Δ/ντliq Yπoυργεfoυ Πρ6vorαq (πwΘερ6q Σημfτη). ιs aλrφdρηg Χρ{σεog: Φωτoγριiφog. g Αvδρoυorv6g Δηuiτριog: Πρ6εδρoq Συλλ6γoυ Φαρμακoπorc6v AΘrivαq.

lg Aλεξ6πoυλog Tdoog: Στρατηγιig. lΞ Αvτtοvoπoιiλou Στ. Σμqtαγδ{: Eπικ. KαΘημiτρlα Παv.

ΑΘηvc6v

Blo11ημεfαg

ιg AΘαvαodπoυλoq Δη1uiτρroq: Hxoλ{πτηq Krvηματoγρ6φoυ. ιg Aλεξαvδρoπoιiλou -oλγα: ΗΘoπo169. !σ Αλμπ6vηg Περrκλrig: HΘoπor6q. ug Bαorλαδrτδτηg Αvαcπ6αrog: Γ. Δ/vτlig Tριiπεζαg Eλλιiδoq.

rσ Bλαxoμαwdπoυλog Παvαμιδτηg: Eπrκ. KαΘηγητrig Ιατρικlig Παv. AΘηvciv. ε Γαρfδηg K. Παvαμι6τηg: (τo γ6vog Kακκαβιi) Kαθ. Πληρoφoρ1κ{g Παv. AΘηvciv. ιε Δouλ6lιηg Nfκog: Tραγouδoπor6g - Tραγoυδrαυ{q. g Δαoκαρ6ξ9 AΘαvdαrog: Στρατηγ69 - Συγyραφ6αq. υs Δrovuo6πouλog Θε6δι,rρo9: Σuγγραφdαq - EπlΘ.'ΑlβιiΘμrαq. Θ Zαx6πoυλog Nfκog: Θεατρlκ69 Σuγγραφσαq - Γrατριiq oεξoλoγfαg - Δημooloγριiφog (1917-1997). lg Θοrμ6πoυλog Γr6wηg: Tραγoυδroτ{q. lε Θεoxdβηg Kωv/vog: Πolητlig (Avδρofoα). lg Θιυμdπoυλog Απ6oroλoξ τoι, Nκ.: Zωγριiφog _ Συvτrylητlig Aρ1αloτliτωv. ιg Θιομ6πoυλo9 Γει6ρμo9 τoυ Nικ.: Kαθ. Bιoλoγfαq Παv. Θεooαλovfκηg.

ls Kαxαβ6-Γαρfδη

ε ε

Nfκτ1: Λoγoτd1gvηg.

Καvελλ6πouλog Δημiτρηq: Λoγoτd;vηq. Κατoouλiδηg Tιixr1g: Zωγp6φog- Xαρdκτηq. ls K6κκαληg Σωκρdτηs: (Πρ6εδρo9 oλυμπrακof, INTPAKOM). ls Ι(αλov6ρog Π6τρo9, - Φωτoγριiφoq - Συγγpαφdαq

[#i;iΡκc6v

181

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Kαvελλ6πoυλog Aργιiρrog: Γεvrκ6q Δ/vτηq ΔEH Δρ. oκovoμfαg καr Mηy. - Ηλεκτpoλιiγog E.M.Π. rσ Kαρτερofuι6ηg K. Σταιiρog: Tαξfαρ11oq EΛ.AΣ. ιg Kαμπιig Ι. Χρ{oroq: Πρι5ξwog Eλλιiδoq - Λoγoτd1pηq. g Kωoτdπoυλog Kαrv/voξ: Δrκααυlκdg, - Mdλoq Eλεγκτrκof Συveδρfoυ. sσ Kατσ(πoδαq BαYYο,ηξ: Tραγoυδιατdq. ls Koιioκouλαg Bαcriληg: KαΘ. Φυαrκrig Παv. (H.Π.A.). lg Kρεμμuδ6g Bασiληg: KαΘ. Ιαυoρfαq Παv. AΘηvc6v. ιε Koιηιoι1rooυ Λfrα: Σoπρdvo (ΙΙ.tΙ.A). og Kαβαδfαg Δηι{τρtog:' ΗΘoπoιdg. ls Koriιorκαξ Δημiτρroξ: Ιατp6q - Boυλευτliq - Δ{μαρxoq. Mεoοlivηg. g Koιiταrκαξ Φofβog: Boυλευτ{q. lg Λαμπρdκ:tg Δrμuiτρrog: KαΘ. Παveπroτηrfoυ' MαΘηματrκ6g. εg Δ16ππα Φρfvτα: ΣκηvoΘdτηg - Λoγoτ61φη9 - Φrλ6λoγoq (19481994).

ιg Δηvαfog Στdφαvos ριnrsηg13 HΘoπor6g - Boυλευτriq. lΦ Δrαv6ξ Θe6δι,rρog: KαΘ. orκovoμfαq Παv. AΘηvc6v. l9 Δεβdlιzτηq BαCΣfληg: Πρ6εδρo9 "K6μματog, Kεvτρr6rov".

Λoιrκ6r:o9 Π6vog: Δημoτrκ6q υπιiMηλog

Λ6γιoq - Δημ. Σfμβoυ-

λoq.

!g Mιxαλdπoυλog Παvαμτ6τηg: Tpαγoυδlαεf

ι€ Mαvrdτηg

αρxovτoρεμπdτηg

(Λυκdτραφo).

Σ{fuΙηg: ΣκηvoΘ6τηq

Θ Moιrυo6πoυλog

Eυdγγελog: AκαδηrαΙκ6q-KαΘ. Φιλoooφfαg Παv. AΘηvriv - πρc6ηv Πρriταvηg Παv. AΘηvc6v.

lg Mαρκdπoυλog Bαγγflηg: KαΘ. FΙ/Y oτo E.M.Π. lg Mαvrdτηg Γιι6ργo9: Σuyyραφfαg, Δoγoτd1vηq, Στo11ααεriq.

ιε Mαρκ6πoυλog

Γrι6ργo9: ΓΙorητ{q.

ισ Mαvr6τη Eλ6rr1:

ΗΘoπo169.

lε Mπαρδ6πoυλog Tdr:og: Στρατηγιiq. ιε 1VIπoυλoιiκog Θεdδωρog: Avc6τατoq

αξ. Στρατoιi.

l\{πoυφ6α9 Kωvivog: Eπrγεlρηματfαg.

lσ Mαvrατoμdwηg E. Nrκ6λαog: Erκovoξπτηq EPT. υg Mητo6αξ Θωμdg: Σιrvταγματ,iρxηc KαΘ. Σ1oλ{q Πoλdμoυ

(Avιiξψη).

ιg Nτoυφεξrig Σαρ6vυηg: Αρ;lτdκτωv

182

- Παv/κ6q - Δoγoτd;vηq.

ΙΣToPΙA THΣ MΕΣΣHNΗΣ

Nrvr6ξ Γlιδρyog: HΘoπordq (Aμμoq).

ιg Πττοx6ξ Πωiλog: Πoλrτrκdq Mη;αvrκ6g - Δ{μαρ1ioq Mεoαtivηq. lσ Πατρrvrιig Φ6τη9: HΘoπol6g. ιg Πατατζrig Σωτtiρηg: Λoγoτdxvηq, Πεζoγριiφoq, Σιryyραφdαg τoυ

ιε ls og

!σ

μs

ισ

υg

ι€

ε ε

ιε

lg ιg ιg

μuΘloτoρliματog "MεΘυαμιfvη Πoλrτεfα" τηg "Nεριirδαg, τoυ βυΘoιi" κ.α. ΙΙαvαΙtαrτdπoιrλog M€μog: Λoγoτdγrηq. Παvαyrοrτdπoυλog Bαoraεrog: KαΘ. Ιαυoρiαq Παv. AΘηνc6v. Πατrαμ,f,wηs ΙΙαvαμ<5τη9: τ. Δ{μαρxoq Χoλαργoιi. lΙαvαγaωτdπoυλog Nfκog: Zωγριiφoq - orκovoμoλ6γog. ΠαvαYdπoυλog Στfl,rog: Δx/τriq Eθnκ{g Tριiπεζαq. Πετρoυλd:gιg ΙΙλiαg: Mdλoq Δ.Σ. Aγρoτlκ{q Tρ6πεζαq. Πληιμ6yog Παvαμcδτηg: Σuvταγματriρ11ηg lrrπrκori TεΘωρακrαμdvα. lΙλεμμfrog Αρηg: Στρατηγ6q Στρ. Ξrylιiq. Πλeμμ6yog Nrκ6λαog: Tαξfαρ11og Xωρoφυλακrig. Στυλrαvoπoιiλoυ Δ6orrorvα: HΘoπor6q. Σπιrρ6πoυλog Kωvαταvτfvog: KαΘ. MαΘηματrκc6v Παv. Πατρciv. Σπαv6ξ E. Δrμuiτριog: Πorητriq - Λ6γroq. Σrπrρoπoιiλoυ-Σταorvdxι1 MdρΘα: KαΘ. Παv/μtoυ. ΣταorvdκrΙξ Kωvαταvτfvog: Παv/κ6g. Σxfuiβα Erρ{vη: Mrq K6αμoq 1997. Σηιfτη Δ6φvη: (τo γdvoξ Aρκαδfou) Σfζuγoq ΠρωΘυπoυργoli. Σταorv6πouλog Mrxαriλ: ΓΙp6εδρoq Δημoκρατfαc (Kαλαμdτα). Σπαvdg Nιfurηq: KαΘ. Παv. HΙIA. Σκλη]βιfixog Χρ{oτog: Στρατηγ69.

ιs Tωxfρoγλoυ Nu:ιiταg: HΘoπor6q. ιε Tοερπig Γειδρμog: KαΘ. BroλoYfαq

- Ωκεαvoλoγfαg Παv. Kρ{τηc. lΘ Toερπdξ Nfκog: KαΘ. MαΘηματrκcδv Παv. Πατρr6_v. ls Toερπ6ξ Θειiδιιρog: Συyγραφdαg. lσ To6τoηιαξ Δofηg: AΘλητlκli Eλπiδα τoυ τdπoυ. ε Tooιioηg Σταιiρog: Tαγματιiρμ1q - Noμ6ρμ1q - Δ{μαρxoq

ισ Φτοτfoυ'E}ιλη:'r"Υ"iiftχ}λ*,,l.

οε Φρ6μro9 Nrx6λαog: Αvτrπτdραρxoq. ισ Φιλoπoιiλoυ ΔΦητρα: Tραγoυδfoτρlα. ισ Φιοτ6πoυλo9 Tιfixηg: Γεvrκdg Eπfτρδπog Eπrκριiτεrαg Eλeγκτrκoιi Σuvεδρfoυ. ισ Φ<oτεrv6πoυλog ΔηuiτρΙoξ: Στρατηγ6q. Θ Xρovdπoυλoq Avrι5vrog: Noμκιiq - Λoyoτ6;vηg. !g Xρr<rudπoυλog Xρfoτog: Δκηγ6ρoq - Δ{μαρ1oq Mεoolivηg.

183

Σημεiωμα τoυ Aνδρ6α Hλ{α Mιyαλιiπoυλoυ Γραφoλ6γoυ - Συγγραφ6α lια τη Mεooιiνη

Mεoαlivη dyεr φωτεrν{ ψuμi με λεuκιi φτεριi με τα oπofα δημr oriργησε τηv lαυoρfαq τηg. Efvαl dvαg τιiπoq πoυ 6ταv ζεfq εκεζ vor c6Θeιqμrα ooφ{ ξεvorαolιi η oπofα εκφριiζεταl σ' 6λη τη λιiμψη μipω τηι μdoα oε μfα 6μoρφη φ6ρμα καI σε μfα γλυκιiτητα κλfματoζ ΙΙoυ αvτlκα

1a ΙΙ

τoπτρfζεl τo γ<ivtμo xc6μα κα1 τo μeoτ6 oε παριiδoαη π6λrαμα. Eδc6 μπo ρoιioεq πdvτα καr μπopefg, vα ζεrq ελειiΘερα, vα μrλιiq, vα ακdπτεoαt, vι yελ6g, vα μαλαiνεrq 6τr 16ρα Θdλelg (γιατf uπ6ρyεr τdτoro dδαφoq) να εfoα αv Θdλerq κorvωvrκdq, μovαrκ6g, απdταλoq, orκov6μog, αρrαroκρdτηι κr' αvdμeλoq. Πρooφdρεl 6λeq τrq, διrvoτ6τητεξ, rrαι υπιiργer Θdαη γκ κιiΘε παραξwr6 καr oμoρφrιi, περrκλεfovταg 6λεq τrq μαγεfeq dγεr δημl oυργrioεr δrκ6 τηq xρζ6μα καr δlκ{ τηq κξρovoμrd εμφυo6νταξ, σEoυ| γ6voυq τηq μlα απdραvτη δηrιoυργlκ{ διivαμη αuηv τσ;vη KαΙ στη\ πofηοη καr τηv εv γdvει rrveυματrκri καMrdργεrα καΘι6q καr αυov ηρωi αμιi καr τη φυorκ{ λεβεvτrιi. Efvαr dvα εθvoλoμκιi Moυoεfo loτoρfαq. o καρπ69 τηq Mεoαlivηq με τo πoτdμr τoυ τov Πιiμloo εfvαr μια απd 'Eλληvεg ηΘoπorof εp ραvτη καλλrτεγvικli ακηvri αυηv oπofα γv{oror μηvειioιlv dλo τo dργo τηq EMηvlκri rαυoρfαq,. To μ>c6μα τoυ τ6πoυ εμ φαvfζel τdoo την ιivorξr1 6oo καr τo φΘlv6πoρo μrα ΙΙαγoραμκri Θ6α ...... 'E1εr ακoυoΘεf κακcδq, δυoφημηαurκιfq Θ6ρυβoq Ylα τoυg, κατofκoυ, τηq Mεoαlivηq, αMd η πι5λη γrα 6πorov dyει μελετ{σεr τηv Ιατoρfα τη, κα1 τoυζ αγc6vεq τηζ, τoυξ, πoλεμrκoιiq, εfvαr μfα βιiτoq oρΘιiδoξηq μic Yια τηv oπofα πρ6πει vα λιioει τα υπoδriματd. τou Yrα γα πατrioεr απdva τηζ Kαl vα φωτroΘεf oωoτd. Yπιiρyεr πριiγματr δr1ααμιiq σΕηv slρηνrκΙ ζω{ τηc πι5ληζ, αλλd αυoυg εθvrκofg αγr6vεq η nrιiτηg αγκαλrιiζεr τol μr6vo, τov τ6πo καr τηv ovτoλoγrκli σxfση τou λ6γoυ με τη δrαvoητlκl σxdση τηg αλiΘεlαg. Η π6ξ δεv εfvαr απ6 τrq αιivΘετεq πdλειq καr oμofωμα π6λεωv, αλλι d11εr τo δκ6 τηq xρc6μα Καr xαρακτliρα πoυ δεv μorιiζεr με καμμfα απι τrq ιiλλeq πdλεrq τηq Mεooηvfαg. o γαpακτliραq τηξ δev εfvαr oιiτε Avατoλrκdg oιiτε Eυρωπαiκ6q αλλι καΘαρd EMηvrκ6q o' dλεq τrq εκδηλriσεlζ τηq ζω{q. Δεv εμφαvfζεr απr μακρυd γραφrκ6τητα dπωq ιiλλεg π6λerg αλλιi τα πdvτα αφoμorr6vovτα καl oriμερα ατηv fδrα τdfu καr oτov fδro ρυΘμ6 ζω{q τηq π6ληq.

κιioμog o av6ργαvos lxει κι' αυτ69 αγι5vα μα απιi τnv i6ια τn φΘoριi καιvo6ργια πλι6on Bγαivει. λ.*: *^ R:-.-^

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗΝHΣ

Σημεiωμα τoυ Mεooηνιoυ Πoιητ( Γιτiργoυ Mαρκ6noυλoυ τo ono{o δημooιειiΘη'ζ,ε στo περιoδικ6 "η λ6ξη". IIEPΙIΙΔANIΙΣEΙΣ TI| fvαr μεoηrdρr δρoo'ερoιi Ιoιrvfoυ καr yuρvr5 σEα κolμrσμdvα ooκιi-EJ κrα τηg rδlαfτερηg πατρfδαζ βoυ, πρoκεrμdvou vα αuγδudoro με αρcoγd τη μvtiμη μoυ, τo τ6τe καr τo τc5ρα. Περvcδ απ6 τη γεrτovr6 6πoυ

ltαl τo αr:fτr τoυ πεζoγριiφoυ Σωτ{ρη Πατατζ{, πoυ με τo μυΘlατι5ρημιi τoυ "MεΘυqrdvη πoλrτεfα" τηv dκανε ouμπαθ{ (τη μrκρ{ μαq πατρfδα εγvocδ) oε oλ6κλrylη τηv EM6δα. Tdτε: μια liαuxr πoλrτeroιiλα. Tcδρα: oργαηrι5q απ6 αδηφιiγα γrαπrd πoυ ;r6vovται 6λo κα1 π1o βαΘlιi, dλo καr πlo αΘ6ρυβα, oε κriπoυξ, σε αταιiλoυg lζαl σε αυλdq. Bγαfvω αυη μeγιiλη πλατεfα τηv tζεγτρtκιi, 6πou eκεf ατηv6ταv τo Θεατpιiκr τωv πλαv6δrωv μπouλoυκτoιiδωv -κεvτρtκc5v rylο6ωv (ηrεδ6v) τoυ fδιoυ μυΘrαεoρliματoq τoυ ΠατατQi. Avτf γrα τ1ζ σrovrσμdvεg πrπερldq γfρω-μiρω, dvαg, xc6ρoq (oμoλoγouμfr'c) καMrεπriq, με dvα τερ6στ1o Yrα τα δεδoμ6vα μdτρα τηq π6ληq πdρκo, με ζα1αρoπλαατεfα, με πλαατrκd καΘfαματα καr ξ6vεq επrγραφdg. Korτιiζω oτo βιiθoq vα δω, με 6λη τη vooταλγfα τηξ Ψυxliζ lΙoυ, τov Θερrv6 κrvηματoγριiφo .Trτdvrα, τηg brκoγdvεrαq Δoυβι5γΙαγvη με τtζ orιoυδαfεg γrγαvτoαφfoσεq τoυ Γr6wη, dπoυ μdoα εκεf εvΘαριivΘηκε μαζf με τηv ευαroθηofα καr oλ6κληρη η φαvταofα τηg παlδκ{g Ψυx{q μαg αMιi ειq μdτηv. 'Evα τετραe6ρoφo Θrylfo rδroκτηofαg κdπoroυ Aμeρrκιiνoυ λ6yε. Kαr τo αεεv6 δfπλα, πoυ oλtμερfq η αγαπημdνη μαq Φρfvτα Δdππα γfprζε 1ωρfqvα κdμπτεταr τηv ταrvfα τξξ "ol δριiμor τηq αγdπηq εfvαr vυ11τερrvof" τr dγrve; Tfπoτα δw dγrve. Σπfτrα dγrvε καr "TΙdμrΙεq" dγrvε, καr μ6vo κdτr παlδ16 (παρdταrρα αvdμεoα oε dλα τ' dMα με τoυq, κoυβαλr6vταζ στηv πλιiτη κιiτr κoρδ6vtα. .,Πoυ "φραπ6δη") περvoliv τα πdτε;r, τoυq pωτcδ. Φτrd1vouμε κrγηματoγραφrκ{ λdη1η", μoυ απαvτoιiv. "'Eρxeταr κdηrog;" τoυg ξαvαρωτ6. "KdμΠoσol)): μoυ απα_ vτoιjγ. "Kαι βrβλfα απ6 πoυ βρfακeτε; Δrαβιiζeτε;" "Aπ6 τo βrβλ,ιωπoλεfo τoυ Tζc5ρτfr1", μou απαvτoιiv, "εfvω vdog oαv κι εμιig καr τo'11εr φτldξεr με μeριiκr. Αλλιi καr απ6 δrαακdδααη εvτ6ξεr, καλd πιiμε. Yπ6ρ1el τo μαγαξ τoυ Nfκoυ Pofταη. Πoλf ωραfo. Mε πιdvo, κrΘιiρα, μoυorκr{ εκεζ τoυ Mαυρoυδli, τoυ βΦλroΘ{κη καl δrακoΘ{κη. Aκoιiμε -Eρ1ετα1 lζα1 o Γι6wηq Θωμ6πoυMαμαγκdκη, τζ6ζ, καr πoMιi ιiMα. λoq καr μαξ τραΥoιrδdεr". Αφrivω τoυg σUvoμrλητdg μoυ rrαr πρoxωρr6. Bγαfvω ξεαυρατfζovταg πρoq τov κdμπo, 6πoυ καr o πoταμ69 o Πιiμooq. ΣrγoψυΘlρfζω τo γγ(o-

185

ΙΣToΡΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ στd τραYoιiδι τoυ Mdvoυ XατQδιiκl oε oτf1oυg Γκdτoou: "Στov πoτα_ μι5 τov Πιiμloo/με κ6κκrvo πoυκdμroo/oακκdκr αταuρωτd/Στov πoταμ6 τov Πιiμloof1αρταeτofg πετc6....". Tελεrc6vro τo τραγofδι καr yυρfζω πfoω oτηv πιfλη. Bρf<rκoμαr μπρoατd.oτo παλrd παγoπorεfo, 6πou oτη oκeπri τoυ o T6κη9 Kατooυλfδηg, 6πωq o fδrog μou 6λεγε, αv6βαrvε καr dφτrα1vε τα ovεrρrκd ;αρακτlκιi τoυ. Πρo1ωρc6. ΓκρεμισΙrfro πrα τo oπfτr (απ6 τη μητdρα τηq) τηg Klκ{q Δημoυλd, και σtη Θdαη τoυ τα μπετιi Yrα μΙα καrvoιiργrα orκoδoμ{, τηv oπofα or σημερlvof rδroκτliτεq dκprvαv πρooφoριiτερη. Πρo;ωρri. Πρoyωρc6, πρo11ωρcδ, πρoyωρcδ. Efvαr μεcrr1μdρr δρooεpoιi Ιoιrvfoυ λorπdν, καr γυρvcδ αrα κorμrαμdvα ooκdκtα τηg ιδrαfτερηg πατρfδαq μoυ. Korτdζω απ6 εδ16, κorτιiζω απ6 εκef: απfτrα μovτdρvα κl 6μoρφα παvτoti, oπfτrα μεγdλα καr ωραfα. Πλdν 6μω9 αεlg oξr5πoρτεg, dλλωv γuμv6 τα λdoτr1α, dMωv xωρfq τrμ6vrα, μs τlq κoυκoιiλεg τoug oτραβdg τo ιrvf τoυg σκoυρrαηrdvo, με τα φoυγdpα ερεfπrα, τlg ρ6δε9 βoυλ"ια1ηrfrεq μεg oτη δρoorιi τηv 6μoρ_ φη τoυ αδdαπoτoυ τoυ δυ6qrou, ατdκovταr τα τρα1τdρrα π6ιrΘrμα τωv παlδrκc6v μαq μl6vωv _μεq στη δρoord τηv 6μoρφη τoυ αδdoπoτoυ τoυ δρ6μoυ_ αυdκovταr τα τρα1μ6ρrα πdvΘrμα, oτηv ερημfα τoυ κ6αμoυ.

186

tΣToPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

ΠolHΣH: TηιΝiκηq Γoρiδη - Kακκαβ6* Nηo[ trιoυ Φhεψαην

ιιιιcρi ιιoυ

πατρdδdι

καρδιd μoυ στocι κdμπo ooυ

oτo τραyodδιτoυ Παμfooυ τo dtηoμ6νητo oτo μoναEικ6 ooυ ηλιoβαofl'εμα πoυ ιiφηoα τα δd'κρυα τηq εφηβtαq, μoυ ιcαι τo d'oπρo ooυ φεγyd.ρL

πoυ εξoμoλoyιiθηκα τo ρiyog

ηs ΙIρC6ηζ Aydπηs. T'ιq Πατρdlαη

Mεooηνiα, Πατρfδα μoυ yωρι6 μoυ, Nηoi μoυ αξερiζcοη oκ6ψη μoυ m μoυ πιrcριi rcι αι1ιπ,τoπ6τιoτ11. Δ6ντρo aτoν κ6μπo ooυ 1ιεydλωoα! Βαθι6q, oι ρf,Qq,1ιnυ aτ' ιiyιo ooυ 11cfiιa, rcι αq μ' €καψαν oι κεραυνod ooυ.

Mεooηνdα πατρdδα μoυ

Mvrf,μη αιrτι5v πoυ dφιrγ'αv To xΘ6q ooυ ξεθd'βω και τραyoυδιλω τι9 oμoρφι6q, πoυ oε oτ6Ιιζαν Γυρtζω τ' ανθιo1ιlνα ooκdκια σoυ ιcαL ζω aτα xαμηλi ooυ oπtτια Ιιε τoυζ ανθρc6πoυ9 πoυ μ' 61nθαν να oε λατρε6cο. Zεoταdνoμaι στoν ι1oπρo ιiλιo ooυ τo 16ειμωνιd'nιco. Iil.α6ω μη9 αδιd'κoπηζ βρoχiq σoυ τo παρ6,πoνo. Awαμeiνω τoυ9 ωρα{oυξ σoυ τ6πoυ9 πoυ σ' 6rcαμαν Θρ'5λo και περπατδ ην ΨυJcι[ μnυ oro παζd'ρι σoυ πoυ αντd'1ιιlνε η φτc616ειa κι η υπoμoνιi, η λεβa'τιι1' κι η αξιoπρ6πεια τo 1gωρατ6 και η ελπdδα, η oυμπ6νια ι.αι τo φλ6τιμo. Eυλαβικι1' πρooφ€ρω μνηιioυνo την καρδιι1' μnυ σ'oυζ φευyιi'τoυq, πoυ σε oμ6ρφαιναν με τη1' παρoυofα τoυξ ιcαι τo 16cιρατ6 τoυ9. Στo αiμαη9 κα'ρδιd'q, μoυ βoυτ6'ω ην π6να μoυ ooυ και yριiφω τoν rcαηι'6 τoυ πoυ μιo6ν αιc6ι'α με καdει' 'ccDρισμod *

Aπ6 τo βιβλio

ηs

"ΠPo TΩN ΠYMN".

187

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣHNΗΣ

Mεooηνda πατρdδα μoυ

Στα γειτov6πouλα Στoν κιiμπo ooυ αντo1gιf oυνθεξα τη γc6oη στη συwρoφιd. τωιι yερ6ντων ooυ

ην

υπoμoνιi oτo τραyodδι των ξcομtxgων πoυ o'6oκα4lταν 16αρo6μεlιoι να καρπfroειg

κι oδoιπ6ρηoαη ζolιi μoυ

απ6 oυ1ιlρ6ρ0ντα ιcαL δoλaπλorc{εq,, Mεooηνiα rcαιμi 1ιoυ! Moνd16α oτo διrc6 ooυ oυραν6 λd'μπoυν τ' d'oτρα μoνd16α με τo δικ6 ooυ φεγyιiρι κoυβεντιξow oι ερωτευμfooι μoνι116α oτo δικ6 ooυ κdμπo 1gtυπoι1ν oι καρ6ι69 και φιsτρc6νow ζoυμπoιiλια μnνd'16α τα διrcιi, ooυ πoτdμια τραyoυδodν μoνd16α o δικ6 ooυ α6ρα9 yεμtΦι oξη6νo τα βαJnντωμ6να πνευμ6νια μaυ ρiΦ ζα>ιfq η θιIμηoιi ooυ, 16olρι6 μoυ, ytνoμαι o16oλιαρ6παιδo rcαι διαρrcc69 oε o€να επι,oτρι!φω, Nηo6κι μnυ. Στo 16cfiιn ooυ περπατd'ει η rcαρ6ιιi μoυ, αλ'6rcιαoττ1

&v -

188

ΙΣToPΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ

ΠlNAKAΣ ΠEP!ExoMENΩN

189

ΙΣToPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

IΣToPΙΑ TΗΣ MEΣΣHNHΣ

To βlβλio αυτd τυπι6Θηκε σTts ηt(αταoτdααg

rEΩPΠoY & ΠANAroY ΔHMo]IoYΛoY Nlκηταβ 3β', l(αλαμdτα, Tηλ & Fax. o721n3328' τo Σετrτdμβρ:o τoυ 1998.

ΦΩToΓPAΦlκo ΕNoETo A',MEPoΣ

:l:ιi '|:':λ|:

,,,:ii :'1!r*

A π

ΙΣToPΙΑ ΤΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

EIKONEΣ THΣ ΠΑΛIAΣ ΠoΛHΣ

.'a!{ll

a,.,

.t):1!2

,2i1?:

iiifr

iΙj,*

!:ιlf:

,||Ι*'

π'''l'# Ξr Ξ

Φ Ω

lll

T Γ

P A

' )|!.Ξ.E

,:,,:'!|#

':;i''2!' ,,Ξ.a

,:jt$

':i& ',a

;i,|β' ,:':,fr

.::r?e

O.t.!!,fr

1' -Ξ.

!.:aiifr

!ι

::'l?'P;Ξ

r:i$:

I Κ

o Π

ti.ttE

Iιl'.i.:'

!.:t:?:!; :!

ιιI

?.:Β

.:.1::)::

,':ii1.# . atΙA

'i:t!i#

,:.',a ,tlti#

,ι

N,!fr

..!'fr

:l:i -

,|iag

la -

,!a.|#

ai2irtΙ

tri:64

.t7e

P.,,,iffi

o'ii.#

ΞΞ ι,

::'ι:'R

'rΣ'*

::,41'|ι

||i'ξ:

:|σ,*. .:ιΙξfr

.,:/lt

|.'nlλ

Ξ|.:I

1:.: "t!i:,

/;t' fl:.,

"ι: 7': ti:ι:

{iΙ'o ?::::,

?i:1a:

?:,,, '{it" 9.?tt,,

Υi

?!,,

i,,'

Z: tP Ψ;', I

tιi π *1,

{Ιo Ψ;,

?:; 'ιY

i;',:: '#;;. Ψ|;:!:,

Ψ.Ι|:' 'r':.'' ]Π

ξfri:':i

ψ;,,, e).lir

:.., !, :. 4ι 911

?i; '+!t::'

{:+:' ι:λ:!'.. 'ξ!:;:,''

β--ι.]il:.'

o Y

E T

Γ ',i:: P ?irt,, A Ψi: {i.''

#j:

''i,Ξ:'

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

-#l::i:ι

E"tt,'.

7i:;

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗNHΣ

o Y

A Ιι

o N

A P

o Y

ΙΣToPΙΑ -ΓΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

o ..

Φ Ω

E T

P A

o Y

I Κ

A ,ι

,ι

o Y Π

x o

o Y

jξ

:l: 1:l ii:r

j:lι

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

ΙjA *jr.

iiiπ

+rO

ii T f;io

EΙΚONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

o Y

ιi,,

,!P i(D

}:..

.EE

ffiT i-::l

t1 ()

tl Γ $i' P

i.i A

ξ1,, :;ir: f +l] Ι

,il', ξ:i:.]

Ιt

*i O ξll:

lj.r1.

tι

}i: Ιil' i{ir,,..

$il, lli:

π o ,ι

*i' Y

fl'Π i::. ηr iJ.',j] tj-:i:'

ι.a.. ιtΙ

it'il Ιi:iI

$ι;, i;t $it:, ii";i

lli; i,:'lt i$l:, Jr-i.:

Y X

E T

o Y

A Π

tΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΔΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

Π..i

o'l T

EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

o Y

.: ,r,

'it'

Φ Ω

o Γ

E T

o Y

Ιt

A ,ι

,ι

Y T

o,i

o Y

tΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗ}{ΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣHNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΔΗΣ

ΙΣΤoPΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

ΕΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΔΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣf'oPΙA TΗΣ MΕΣΣΗΙ{HΣ

EΙKoNEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗΙ{ΗΣ -

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNJΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

tΣToPΙΑ ΤΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗι,JΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣHι{ΗΣ

EIKONEΣ THΣ ΠAΛIAΣ ΠoΛΙΙΣ

ΙΣTOPΙA TΙ-ΙΣ MΕΣΣHNHΣ

EΙKoNΕΣ THΣ ΠΑΛIAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

ΕΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣToΡΙA TΗΣ MΕΣΣHNΙ_{Σ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

tΣToPΙA THΣ MΕΣΣΗΙ\ΙΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ

EIKoNEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣHNHΣ

EΙKοNEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΔΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣΤoPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣToΡΙΑ -ΓΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKoNΕΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠοΛHΣ

ΙΣToΡΙA -ΓΗΣ MΕΣΣΗ}JΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

tΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣHNHΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ THΣ MΕΣΣΗΙ'{ΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣHNHΣ

EΙKONEΣ T}ΙΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ:ΓΗΣ MEΣΣΗNHΣ

ΕΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΔΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EIKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙA TΗΣ MEΣΣHNHΣ

EΙKoNEΣ T}ΙΣ ΠΑΔΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗ}{HΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ffi

ΙΣToPΙΑ THΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΔΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗ}'ΙΗΣ

EΙKoNEΣ THΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MEΣΣΗNΙΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗ}JHΣ

ΕΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗ|'JΗΣ - EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣToΡΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣT'oΡΙΑ TΗΣ MΕΣΣHλJΗΣ - EΙKONEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ

ΠoΛHΣ

ffiiii

ΙΣTOPΙA -ΓΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

tΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ

EΙKoNEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

tΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

ΕΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MEΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNHΣ

EΙKONEΣ T}ΙΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗNHΣ

EΙKoNEΣ TΗΣ ΠAΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

....,.ji

-t:44

ia:ε

ΙΣTOPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKoNEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

_,:r{

. -:it

iμ

: a.i:f,.

. it:$

. :::t . :!j jit ;].iξ1

]

r'ia-t ].lΙ: .l:}t

:l.E ,i|-ι'1

. I

..,jisit .r',:i,ti

-ιJ

''t:t+ :;i-jq 'j].]r{ι .,.:t!l

,rir:t

. .iJ, .:l:.;-ι:

r.j:$

:a;$

..jι1j

.r.:.$l

ri-*

::ili

-.:irll ]i:!ε

i-r+ ':j'ii

t:r+:

:l.:ξ .tiij .,i:.t.J

]iτ-$

'l;i*

_.:Ιn "til'e .r.:!i11

.:till

,,.j-,:,i

'lia_'β ::il.,ij

,:]:Ξs

.:t:rj 'in+

:]j]Ιj:!

::,:|ιf I

i;r,ξ

]-iΞ

,iilti;

i,.'ii-1

. j.i.?l

.r.'.i'E

::.iilt

::..itia

.]J9E 'li}]ξΙ :jr:i$

. .

...:!$1

if*

::Ξ?i,

"i1 :...,;.1 n^δ

r.r-i{ .i;i-'S

:':,+

','ltfj

.::lδ.}1

i]::Φ

.::|-$Ι

..Ξ:?

,i],:]ι1

ir"# l,;ιι* .. n :i;+ .:ιifij ,.:.;

.triπ

.t'μ

:r.:11

'i'j]i]ξ{ .ri::4ji

n{fi

:t.1i

:.rif :_li,lΨ;

l,;i..:θ

il:.ιi:i:

..Ξi_Ji ::.{μ: ι ij]ι$

,,..:lilrr

.::8 r_]ξl

riδi Ι::l "

.t; .41

],i]IιJ :1:;i-..i1

::;.φl

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TrΙΣ ΠAΛIAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗΙ\]ΗΣ

EΙKoNEΣ THΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ THΣ MEΣΣΗNHΣ

EIKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ ΤΗΣ MΕΣΣHΓ,JΗΣ - EΙKONEΣ TΗΣ ΠΑΛΙAΣ ΠoΛHΣ

iι:i

Γjιjj

sri'

fril Γ4::

ι:i.]

fi:i

{

"Ι;

ΦΩToΓPAΦIκo ENΘETo B',MEPoΣ

iErt $"i:,r, f,,,,,,,,,,,,,,,.i1ii.l

flii:,, {,.lititl,

Ι.ιii

F.ι

tΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

l'-ηi.

fiiir

ι"1i],,

fi,r:'::

tiril 1jn4Ξ

iif::,

Ι,:ξ::

fl;ii [li:r.ir

r;|_ι. 9lr.ii:f1..

+-5:ir-,

ιti,'. ;'ι:_j-],

ilr:

l:;r9:...:

lrn. il.,t.I'

iε'.. {{....

1t'',,

l'.'ri t'r.l

ιιi-i-: ι{,ξ:

fli, Ιri];:

#',.:

ι*,.Fj:,,.-

*Γι.,: Ι$:Ji

ι."'Φ':a]i ]

a+.1.::

ι$i::' 1&i.

lr.

l!r,jr.,i

Fir.:riεi'r]i]] ].

Li,.lr; i1ιi:!],]

ni'rt l

{ρ|l.:

ilξi ,,'i:.'::. $.:,;a

1,'iζ' $':.rl Ι:.1] ]'

iΙι]|'

.ti:Ι,: ir+ r:.:,,:tl

rllai

iιι.. i+i:. ir!:]]: εi1i]:

fi.:' ιι1::;

E,"i : iL,i:::.

Eι

'ai:i

d*l

t:.;: ,*:''ι

iι,ii'. ιιξi:" fdl;|r, :ir:ri' i:+::

iβj:i] μlilJ.

flii.,,.l -lirδ',:il

EIKONEΣ THΣ ΣYΓxPoNHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣΤoPΙATΗΣ MEΣΣH}JΗΣ - EΙKoNEΣ THΣ ΣYΓxPoNHΣ ΠoΛΗΣ

ΙΣToΡΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΣYΓXPοN,ΗΣ ΠoΛtΙΣ

tΣToPΙATΗΣ MEΣΣΗΙ\ΙΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΣYΓxPoNΗΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA TΗΣ MEΣΣΗNΙΗΣ

BΙKONEΣ THΣ ΣYΓXPONHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣHNΗΣ

EΙKONEΣ THΣ ΣYΓXPONHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToΡΙA THΣ MEΣΣΗNΗΣ

EIKONEΣ THΣ ΣYΓxPoNHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙA TΗΣ MΕΣΣΗNΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΣYΓxPoNΗΣ ΠoΔΗΣ

ΙΣTOPΙATΗΣ MEΣΣHNΗΣ - EΙKONEΣ THΣ ΣYΓXPoNHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣToPΙΑ TΗΣ MΕΣΣΗΙ{ΗΣ

EΙKoNEΣ THΣ ΣYΓxPoNHΣ ΠoΛHΣ

ΙΣTOPΙA THΣ MΕΣΣΗ}JΗΣ

EΙKONEΣ TΗΣ ΣYΓxPoNΗΣ ΠoΛΗΣ

Σωματε i'ωv"

Σeλ'ιc !77 :

ατ ixog γραφε i " τoυ Σωματε ioυ " Σελ ic 137: oτ lxρg 1o

γρrφ. ι

εκ τωv

Avτl

avω:

vα

..-.""

"Φιλιππα

vα

"Φ ιλ ιππα Καλoγερ6πoυλoυ" ' iq i3θ: ατ i.xoq ? εκ τωv κατω: Αvτi "γερο - Παvαγ6πoυλog" vq γPαφε ι "γ6q9 - Mαρκ6πou1Ξ5".

Σελ

"μακρυc1 φoυατα" vα

Σελ i.g 14B-: o ατ i.1og 9 εκ τ^ων κdτω: Αvτ i

γραφε

μακρυd φoι.r"o"

Ξg}9JΞEι ιιilργοq". "Γ

ατ

iχoξ

4ητa3.

εκ

Tωv κ6τω:

iε 17B: στηv παρ6γραφΘ i "Mπιiουληg". Σελ iq 178: στηv παρaγραφο γραφε i' "Μπoυρελ ιdg". Σελic 1B1 πρooΘτltκεζ: Σελ

γραφε

ι -l'τi z.cτγcι-φbs., αvτ i

"Κiφεπιilλα ι"

γ*$ιι oοτp."Φs. vα

"N ιΚΘζ"

Αvτ i

"O ιvoπιbλα ι

νa

" αvτ i

γραφε ι

"|'lπαο0ληg"

ι'α

"l-1πoυρελdg" vα

'_-ν->v-ιλ "}o-A,^-ΖA \

τ6πoU A: ΑΘαvααd Στεφαv i-α: AΘλητ ικf Ελπ iδα πo ιl'tτp ια. ( γ6vog Παγκ6cΙμ ια Δ: Δημoυλd κ ικi ) l Δoιi9αληg Bαγγdληg: Moυα ικ6q-ραγoυδ ιoτl'1 g. 7ι Zαλμdg Σταυρoq: ΗΘoπoι6g ("Αγγ ιγμα Ψυxτ19'' ) . Σελ ic 1B2: Kαραμπ6 τoΘζ Πα'Y9_γ ιιi.lτηg : AΘλnτ ικi Eλπ iδα 'rου 'r6τ'olι" ικιiv Κo6τηξ Δημlr τρ ι'οg: Mουα ικοδ ιδdoκαλog, αυγγραιε6αξ μουo B ιβλ iφv. : Ι'1αΘ ιoπo0λoυ Διbρα: ΑΘλητ ικi Eλπ iδα του τ6πoυ Σελ ic 18Ξ: Π: Πoτηρ6πoυλog Γειilργ ιog: Γεv. Eπ ιΘεωρητiζ ΕΘv ικlrζ Τρ*πεζαζ. Παv ταq 6πoυλoq ΓεΦργ ιog: Σxολ ικ6g Σ6μ9oυλοc Ε ιδ ικ{q Αγωγlιζ Γ1ρωτ/μιαg Eκlαηg Πελoπovvtalgου, Ι"1

li Oμo iωg: 41η φωτoγραφ iα: Λουκdκη, Bdμηvο, Bαo ιλ. κdτω: Σoφiα Πετρουλdκη'' vα γραφεi "Aπ6 δεξιd: B*μαιvα, Σοφiα Πετρoυλdκη, κdτω: Bαα ιλ ικτ1 Λoυκdκoυ"

αvτ i "Aπ6 δεξ ιd

* oμο iωg: μακρ ιoυ.

61η

φωτογραφ ia:

: Avτ i

li oμo iωg: 77η φωτoγραφ iα: " δεξ ιd Piαvιilλη g " .

Avτ i.

: 65η

γραφε i "Θ Kιioταg Φαρμdκηg". γραφε i.

:iι oμο iωg: 98η "Αριoτεiδη Μ6oxo".

φωτoγραφ i'α:

Αvτi

Aφροδ' Σαρoυδdκη

"Γκ6φαq''

Avτ i

φωτογραφ iα

1ι oμo iωg

Σαρου δ4κη

"Λθλαγα" vα γραφεi

lι oμοiωg: 4?η φωτoγραφiα: Avτi. "Λ6ζαγα". t Bμο iωg: 43η φωτoγραφ iα: Αvτ i "Γκ6φoq" (δι]ο φoρθg) "

Aφρoδ.

"μ

ικρo$ "

γραφE ι

vα

γραφε ι

Qαρμdκηg" vα

αρ toτeρd

"Α.

vα

Mαvι;)ληg" vα

Μdxο'' να γραφει

* oμoiωg: 1ooη φωτoγραφiα: Ξτo τ6λog τηζ λθζaVταζ vα αυμπληρωΘεi "και η κ. Γωγιb AΘαvααoπο0λoυ"fl Mτ'ξFoΣ t ΩΑt'i}'ιΗ'' n' Ι'lcθημαπx;'e

Διαδικτυακό Αρχειακό υλικό Μεσσήνης (Παράρτημα Γ΄εκδόσεως)

Συλλογή Γιάννης Π. Πλατάρος

2 Σελίδες Ο Ιμπραίμ στη Μεσσήνη το 1825 του Νίκου Κουρή

1 Σελίδα Μεσσήνη αρχειακό υλικό

4 Σελίδες Δύο Βιβλιοπαρουσιάσεις για την Μεσσήνη (βιβλίων Βαλαβάνη και Μπιτζάνη)

3 Σελίδες Ο Νάκης Σπανός εκ Μεσσήνης ορμόμενος

1 Σελίδα Επισκοπή Μεσσήνης

3 Σελίδες

Έλος Νησίου Μεσσήνης σε Μανιάτικο Δημοτικό ποιήμα υπό Νικολάου Πολίτου.

1 Σελίδα Ιωάννη Φιλήμονος αναφορά σε προεπαναστατική Μεσσήνη το 1860

3 Σελίδες Ειδεχθή εγκλήματα εις Μεσσήνην έτους 1830

1 Σελίδα Ο Μεσσήνης Ιωσήφ

1 Σελίδα Μαρτυρία περί του Κάστρου Νησίου Μεσσήνης

20 Σελίδες Περί Ιθώμης και Μεσσήνης ΙΙ Αθανασίου Πετρίδου Παρνασσός

20 Σελίδες Περί Ιθώμης και Μεσσήνης Ι Αθανασίου Πετρίδου Παρνασσός

11 Σελίδες Περί Ιθώμης και Μεσσήνης Ν. Πετρή Παρνασσός

12 Σελίδες Αναμνήσεις από Μεσσηνίαν Αδαμάντιος Ι. Αδαμαντίου Παρνασσός

19 Σελίδες Αναμνήσεις από Μεσσηνίαν Αδαμάντιος Ι. Αδαμαντίου Παρνασσός

2 Σελίδες Το εν Μεσσήνη Στάδιον και η κλεψύδρα εν ετει 1865

1 Σελίδα Ανά την Ελλάδα Μεσσηνιακαί απόψεις έτος 1907

9 Σελίδες Μεσσηνία

11 Σελίδες Τουριστικός χάρτης Μεσσήνης και Μεσσηνίας.

8 Σελίδες Τουριστικός Οδηγός Μεσσηνίας (συμμετοχή στην συγγραφή)

21 Σελίδες Προλόγιση επιμέλεια β΄έκδοσης ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ Θεοδώρου Μ Τσερπέ.

1 Σελίδα Επαλήθευση Τριγωνισμού του Ελληνικού χώρου τα ευρήματα στον Ι.Ν. Τριών Ιεραρχ...

2 Σελίδες Προλόγιση Βιβλίου Τάκη Βαλαβάνη ΕΛΛΕΣ ΕΠΟΧΕΣ

1 Σελίδα Επαλήθευση Τριγωνισμού του Ελληνικού χώρου τα ευρήματα στον Ι.Ν. Τριών Ιεραρχ...

18 Σελίδες Μεταξουργία Ιταλών σε Σπάρτη και Μεσσήνη μετά το 1830 ΜΑΡΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΤ Η ΤYΧΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΜΕΤΑΞΟΤΡΓΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Το αντικείμενο αυτής της μελέτης ανήκει στην ιστορία της ιταλικής μετανάστευσης στο ελληνικό κράτο...

1 Σελίδα Ετυμολογία για το Βουρκάνο, Φωτίου Λίτσα.doc

Μια καινούργια ετυμολογική εκδοχή για το τοπωνύμιο Βουρκάνο, το όρος Ιθώμη και την εν αυτώ Ι.Μονή του Βουρκάνου , παρά την Αρχαία Μεσσήνη , από τον αείμνηστο Μεσσήνιο (εκ Χώρας) καθηγητή ...

1 Σελίδα Εγκυκλοπαιδική καταγραφή Μεσσήνης Εγκυκλοπαιδική καταγραφή Μεσσήνης αρχών 20ου αιώνα.

2 Σελίδες «χολέρα» στην Μεσσήνη! Γλαφυρή διήγησις περιστατικού «χολέρας» στην Μεσσήνη το έτος 1883 , το οποίο έχει καταγραφεί σε περιοδικό της εποχής.

3 Σελίδες Αρχειακό υλικό 1ου ΓΕΛ Μεσσήνης Αρχειακό υλικό για το Γυμνάσιο Μεσσήνης με τους Διευθυντές του από το 1891 για το Ελληνικόν Σχολείον εν Μεσσήνη από 1847 έως του 1908 και έως 1931

5 Σελίδες Ο Ιμπραήμ στην Μεσσήνη_Θεοδώρου_Γούνα

Περιγραφή του γεγονότος της παραμονής του Ιμπραήμ στην Μεσσήνη από τον Λόγιο και Φοιτητή (το 1908) της Νομικής Θεόδωρο Γούνα. Υπάρχει και εξιστόρηση του γεγονότος του κρεμάσματος της γριά...

1 Σελίδα Καπετάν Κρόμπας Μεγάλος ήρωας, ο μεγάλος Μακεδονομάχος μάρτυρας εκ Μεσσήνης καταγόμενος Μαρίνος Λυμπερόπουλος ή πιο γνωστός ως «Καπετάν Κρόμπας» που έπεσε στο Πεταλίνο για να είναι η Μακεδονία Ελληνική.

2 Σελίδες Εθνική Τράπεζα Μεσσήνης Η Εθνική Τράπεζα Μεσσήνης και ο διευθυντής της κος Μαλαματιανός εν έτει 1908

4 Σελίδες οικογένεια των φιλικών Ποτήρη εκ Μεσσήνης Επιστολές σε Οδησσό (Οντέσα) του Παναγιώτη Ποτήρη, φιλικού εκ Μεσσήνης.

2 Σελίδες Ξενοδοχείον ΠΑΜΙΣΟΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ

Το μέγα Ξενοδοχείον και Εστιατόριον «ΠΑΜΙΣΟΣ» εν Νησίω και εν Μεσσήνη των αδελφών Χρόνη. Πρόκειται για το σημερινό ΚΕΠ του Δήμου Μεσσήνης ή πρώην υποκατάστημα Εμπορικής Τραπέζης για τους ...

3 Σελίδες Καπετάν Κρόμπας Βιογραφικό από Ιωάννη Ν. Σπυρόπουλο. Βιογραφικό του Μαρίνου Λυμπερόπουλου, Μεσσήνιου Μακεδονομάχου, από τον Ιωάννη Νικολάου Σπυρόπουλο, γόνο της οικογενείας του επίσης ήρωος Μακεδονομάχου Νικολάου Αθαν. Σπυροπούλου

3 Σελίδες το εν Μεσσήνη Δημοτικό Γυμνάσιο Οι ιδρυτικοί νόμοι του Δημοσυντήρητου Γυμνασίου Μεσσήνης του τέως Δήμου Παμίσου , εν Μεσσήνη.

1 Σελίδα Σύλλογος διδασκάλων Μεσσήνης. Πρόσκληση του Συλλόγου Διδασκάλων Μεσσήνης για εκδήλωση στο Σίνε -Πάρκ με ομιλητή τον Χρίστο Αλειφέρη.

6 Σελίδες Μεσσήνη Εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες έτους 1930

Εγκυκλοπαιδική καταγραφή Μεσσήνης, Μεσσηνίας, με ενημέρωση έτους (περίπου) 1930

3 Σελίδες Επαγγελματίες Μεσσήνης έτους 1933 Επαγγέλματα και επαγγελματίες Μεσσήνης, έτους 1933, αρχείο που μου παρέσχε ο κ. Ηλίας Μπιτζάνης Αρχισυντάκτης της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Καλαμάτας.

13 Σελίδες Μέρλας Χαράλαμπος Η πλέον χαρακτηριστική φυσιογνωμία της Μεσσήνης. Μια μεγάλη προσωπικότητα της Μεσσήνης , ο γιατρός Χαράλαμπος Μέρλας , ο οποίος άφησε εποχή στην τοπική κοινωνία με τις γνώσεις, το έργο του και την χαρακτηριστική του ιδιοτυπία-προσωπικότ...

2 Σελίδες Μεσσήνη και Μεσσηνία σε πρωτομετα-επαναστατική σχολική Γεωγραφία. Καταγραφή Μεσσήνης και Μεσσηνίας σε μια πρωτοεπαναστατική σχολική Γεωγραφία . Όλα έχουν ενδιαφέρον . Τα λάθη, τα σωστά οι καταγραφές.....

12 Σελίδες Περί των Μεσαιωνικών πόλεων Ανδρούσης και Νησίου (Μεσσήνης) υπό Αθανασίου Πετρίδου Ηπειρώτου Σχολάρχου, 30 Αυγούστου 1886 , ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ

9 Σελίδες Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού (1777-1853) Ελλάδος Περιήγησης Μεσσηνιακά ΚΑΤΑΓ... Εκ χειρογράφου αποκειμένου εις τα γενικά Αρχεία του Κράτους(Συλλογής Γιάννη Βλαχογιάννη) . Εξεδόθη το πρώτον υπό Σωτηρίου Νικ. Αθανασιάδη, το έτος 1984 ......................................

13 Σελίδες Πανηγυρικός λόγος 25ης Μαρτίου 2009 Μεσσήνης Ο πανηγυρικός λόγος της 25ης Μαρτίου 1821 με κεντρικό θέμα την συμβολή της Μεσσήνης στην Εθνική Παλιγγενεσία

11 Σελίδες Νεώτερα ευρήµατα στην λιθοδοµή του Ι.Ν.. Τριών Ιεραρχών Μεσσήνης Νεώτερα και εντυπωσιακότερα ευρήµατα απεκάλυψε η συνεχιζόµενη αµµοβολή στον Ι.Ν. Τριών Ιεραρχών Μεσσήνης. Συγκεκριµένα ήλθαν στο φως 35 κοµµάτια από κίονες από πωρόλιθο που είναι ενσωµατ...

4 Σελίδες το πανηγύρι της Μεσσήνης

Μια μικρή ιστορική αναφορά στο πανηγύρι της Μεσσήνης και στην κάθοδο της ιεράς εικόνος της Παναγιάς της Βουλκανιωτίσσης εν Μεσσήνη και η παραμονή της επί εννεαήμερον.

11 Σελίδες Τρεις Ιεράρχες Μεσσήνης Μια αμμοβολή φέρνει στο φως λιθοδομή , όπου μέσα της έχουν κτισθεί αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίου Ελληνικού ναού! μέχρι τότε κανείς δεν γνώριζε, δεν ήξερε, δεν είχε ακουστά για το γεγονός α...

3 Σελίδες Περί χωρίου Λίμναι Νησίου (Μεσσήνης) και αρχαίων Καλαμών

5 Σελίδες 2 Απριλίου 1686 Χάλασε το νησί του Τριζάλα (Νησί του Ντρίζαγα) -καταγραφή και...

2 Σελίδες επιστολή Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη 13 Απριλίου 1821 Δια μέσου Νησίου

7 Σελίδες το περιστατικό Κολοκοτρώνη με το Νησί -Μεσσήνη με Γάλλους με αναφορά σε Μανιάτες

4 Σελίδες πληρεξούσος Νησίου ο Κωνσταντίνος Νικολάου το 1829

2 Σελίδες Ο Ιμπραίμ κατακαίει Δια της οδού του Νησίου

4 Σελίδες Παραγωγικότητα Μεσσηνίας το 1821

2 Σελίδες Συνδρομητές Μεσσήνης σε περιοδικό του 1868

3 Σελίδες Ιερείς Μεσσήνης εν έτει 1851

4 Σελίδες Το εν Νησίω στρατόπεδον του Ιμπραμ 26 Ιουλίου 1825

3 Σελίδες Χρήση ιατρικής πρακτικής σε παιδιά εν Νησίω εν έτει 1852

3 Σελίδες εν έτει 1831 κάτοικοι Νησίου

3 Σελίδες Καλλιακούδας μέλος αρχαιολογικής Εταιρείας εν Μεσσήνη το 1860

4 Σελίδες Ο Ηρωϊκός θάνατος του Μαυρομιχάλη Σκυλογιάννη στη Μεσσήνη.

632 Σελίδες Γενική Εφημερίς της Ελλάδος 1831 Υλικό Μεσσήνης και περιοχής της

6 Σελίδες διενέξεις στην Βουλή to 1865 περί των Σύκων Μεσσήνης

16 Σελίδες διεσώθησαν εις το Νησίον της Καλαμάτας

5 Σελίδες Απομνημονεύματα Σπηλιάδου Ο Δαρειώτης με Νησιώτες σε πολιορκία Κορώνης.

4 Σελίδες Σπηλιάδου Δημήτριος Καλαμαριώτης από Νησίου

3 Σελίδες Ιωάννου Φιλήμωνος Δοκίμιον Επανάστασης Οι δυνάμεις Ελλήνων Τούρκων το 1821

1 Σελίδα Δήμαρχος Παμίσου ο Γεώργιος Δαρειώτης Αντί του αποβιώσαντος Εμμανουήλ Δαρειώτ...

2 Σελίδες Κουντουριώτης Μαυροκορδάτος στις 17 Απριλίου στις όχθες του Παμίσου

2 Σελίδες Στις όχθες του Παμίσου εψάλη δοξολογία επί τη ενάρξει της Επαναστάσεως του 1821

2 Σελίδες Αναφορά στην βουλή για τους σεισμούς του 1846 Στη Μεσσήνη

3 Σελίδες Καποδίστριας προς Κολοκοτρώνη, αναφερόμενος στο Νησί.

5 Σελίδες Επισκοπή Μεσσήνης (2)

3 Σελίδες Επίτροποι ιερείς διοικητές Καλαμάτας και Νησίου συνδρομητές βιβλίου το 1845

5 Σελίδες Δημογραφικά στοιχεία επαρχίας Μεσσήνης 1853

3 Σελίδες Γάμοι γεννήσεις θάνατοι εις Μεσσηνίαν έτους 1860

4 Σελίδες Συνδρομητές νομολογίας έτους 1856 από Δήμο Παμίσου και Μεσσήνη

2 Σελίδες Ειρηνοδικείον Παμίσου εδρεύον εις Νησίον το 1837

2 Σελίδες Π.Γ.Φεσάς εκ Νησίου Μεσσηνίας

2 Σελίδες 250 πολιορκητές Μεθώνης εκ Νησίου

2 Σελίδες Αποτελέσματα σεισμού 1846 εν Μεσσηνία

4 Σελίδες Διοικητικές μεταβολές Δήμου Παμίσου έτους 1861

1 Σελίδες ημερίδα δήμου Μεσσήνης & φιλ.Σχολής Αθηνών 16 Μαίου 2009

2 Σελίδες Παυσανίας για Πάμισο

5 Σελίδες Σατωμβριάνδου οδοιπορικόν Αναφορά εις Νησίον Πάμισο Μεσσήνη

1 Σελίδες Τετράδραχμον κοπής Μεσσήνης

2 Σελίδες Περί μη κατοικίας Τούρκων εις Νησίον (Μεσσήνη)

6 Σελίδες Σάθας για την θυσία του Ιωάννη Μαυρομιχάλη εις Νησίον

6 Σελίδες Αδαμαντίου Κοραή σχόλια επί των Γεωγραφικών του Στράβωνος αφορώντα την Μεσσηνία

1 Σελίδα 1851 περί επιβολής διοδίων στον Πάμισο!

Νομοθέτημα, βασιλικό διάταγμα, περί επιβολής διοδίων στον Ποταμό Πάμισο, επί υπουργού Μελετόπουλου.

3 Σελίδες Τα διόδια Παμίσου , Πανελλήνιον Δημοτικόν υπόδειγμα τελών! Τα διόδια που επεβλήθησαν επί Όθωνος και υπουργού Μελετόπουλου στον ποταμό Πάμισο (γέφυρα) αποτελούν πρότυπο τέλους -διοδίου

5 Σελίδες Σπηλιάδη απομνημονεύματα για Δαρειώτη και πολιορκία Κορώνης.

2 Σελίδες Δικαστικά Νησίου έτους 1831 το δικαστήριο Νησίου και Καλαμάτας, επιλαμβάνεται σοβαρών υποθέσεων εν έτει 1831

15 Σελίδες Διοικητική Διαίρεσις Ελλάδος 1833 Οι 10 Νομοί και οι 42 Επαρχίες του τότε Ελληνικού Κράτους.

30 Σελίδες Μεσσήνιοι αγωνιστές του 1821 . Ένας κατάλογος Ονοματεπώνυμα αγωνιστών με τις τρατιωτικές τους ιδιότητες. Μη πλήρης κατάλογος (για πολλούς λόγους) αλλά ίσως από τους πληρέστερους και «επίσημους»

4 Σελίδες Η μοναδικότητα της Αρχαίας Μεσσήνης. μια πρώτη αποτίμηση των νέων τότε (1996) ευρημάτων από τον σοφό καθηγητή που κάνει την ανασκαφή κ. Πέτρο Θέμελη.

12 Σελίδες Περί της οικογενείας Κοσμά, του Στρατηγού, εις Μεσσήνην. Απόσπασμα από βιβλίο του Στρατηγού Γεωργίου Κοσμά εις ό, τι αφορά την καταγωγή της οικογενείας του εις την περιοχή της Μεσσήνης.

5 Σελίδες Ευρήματα της αρχαίας Μεσσήνης , αποτίμηση στο περιοδικό Αρχαιολογικά (Μαίρη Α...

Ευρήματα της αρχαίας Μεσσήνης

2 Σελίδες Ο Μαρμάρινος γίγας της Μεσσήνης (Μαίρη Αδαμοπούλου) Από την Μαίρη Αδαμοπούλου για ένα εύρημα στην αρχαία Μεσσήνη

1 Σελίδες Η αρχαία Μεσσήνη στην νεα παράδοση Απόσπασμα από βιβλίο του Ι. Κακριδή , που αναφέρεται στο πώς φανταζόταν ο αγράμματος λαός τους «Έλληνες» μέσω των έργων που έβλεπαν να έχουν φτιάξει στους αρχαιολογικούς χώρους. (Ως γίγα...

9 Σελίδες MESSHNH παρουσίαση ορισμένων ανακαλύψεων στις ανασκαφές από τον κ. Πέτρο Θέμελη.

8 Σελίδες Ο Ερμής της Αρχαίας Μεσσήνης

πώς καθαρίστηκε το περίτεχνο σπουδαίο αυτό άγαλμα μετά την ανακάλυψή του...

125 Σελίδες Συνεδριακό υλικό για την πρωτοβυζαντινή Μεσσήνη. Από Συνεδριακό υλικό για Μεσσήνη και Ολυμπία, αποκομμένο σε ό,τι αφορά μόνο την Μεσσήνη. Από πρακτικά διεθνούς Συμποσίου 29-30 Μαΐου 1998 Επιμέλεια Συνεδρίου Πέτρος Θέμελης, Βούλα Κόντη. ...

6 Σελίδες Για τον παππού του Παπαφλέσσα Γεώργιο Η οικογένεια Παπαφλέσσα αναφέρεται και στο μέλος Γεώργιο, παππού του Γρηγορίου που εφονεύθη το 1770 στο Νησί στην αποτυχημένη επανάσταση του Ορλώφ.

8 Σελίδες Περιήγηση στην Αρχαία Μεσσήνη και τα νέα ευρήματα (2008) Περιήγηση του συλλόγου ΔΙΑΖΩΜΑ στην αρχαία Μεσσήνη και ξενάγηση από τον εποπτεύοντα τις ανασκαφές σοφό αρχαιολόγο κ. Πέτρο Θέμελη.

15 Σελίδες

μετά τον καποδίστρια γεγονότα περιοχής Μεσσήνης Συλλογή Ιωάννη Κολοκοτρώνη. Γεγονότα που συνέβησαν σε Νησί, Σκάλα, Ανδρούσα, Τζώρι, Ανδρούσα, Πιπερίτσα, Αβραμιού, Μικρομάνη, κουρτσαούση, Ασλάναγα κ.ά. με τους Γάλλους να έχουν κάνει κατάληψη στη Μικρομάνη και τον ...

18 Σελίδες Παρουσίαση νέων ευρημάτων Αρχαίας Μεσσήνης Φωτογραφίες και περιγραφή νέων ευρημάτων

1 Σελίδες Έλενα Στρατηγοπούλου Ένα μουσικό ταλέντο από την Μεσσήνη Ρεπορτάζ της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Καλαμάτας

25 Σελίδες Μεταξουργεία Δουρούτη σε Αθήνα Σπάρτη Μεσσήνη Μαρίας Χριστίνας Χατζηϊωάννου

1 Σελίδα Πανηγύρι στο Βουλκάνο το 1886. Δημοσίευμα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Καλαμάτας 14-08-2011

Χιλιάδες άνθρωποι παίρνουν σήμερα το δρόμο για τη Μονή Βουλκάνου που γιορτάζει αύριο την Παναγία. Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη παράδοση στην τοπική κοινωνία, όπως φαίνεται και από το ...

3 Σελίδες έκθεση σε Μεσσήνη ζωγραφικής Παναγιωτόπουλος 4 Απριλίου 2012 Έκθεση ζωγραφικής με τίτλο «Εν Μεσσήνη» του Νίκου Παναγιωτόπουλου 4 Απριλίου 2012 έως 24 Απριλίου 2012 . Ο Νίκος Παναγιωτόπολος είναι γέννημα -θρέμμα της Μεσσήνης , ζωγραφίζει ανελλιπώς...

7 Σελίδες Θ.Μ. Τσερπές Απάντηση στον λίβελλο Οκτώβριος 1978 Εδώ ο Θ.Μ. Τσερπές απαντά σε δημοσιεύματα του τοπικού τύπου που έβαλε ο δήμαρχος Δημήτρης ο Κούτσικας. Δυστυχώς δεν τα έχω, αλλά υπάρχουν στα Αρχεία της Σημαίας και του Θάρρους Καλαμάτας . ...

16 Σελίδες Θ. Μ. Τσερπέ 15 Οκτωβρίου 1978 Ημέρα Ευτυχίας ή Δυστυχίας για το Νησί. Το 1978 , βάζει για πρώτη φορα ως υποψήφιος Δήμαρχος ο Παύλος Πτωχός, ενώ ήδη ήταν Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου επί Δημητρίου Κούτσικα, από τον Μεταπολίτευση, μετά το 1974. Μέντορας ...

1 Σελίδα

Πότης Λουκάκος για Πάμισο Λάκη Λιτόπουλου του ΠΑΟΚ 1-11-1972 Αρχειακό υλικό Μεσσήνης. Ο Λόγιος Πότης λουκάκος, κάνει αναφορά στον νέο ΠΑΜΙΣΟ του Λιτόπουλου, παλαιού ποδοσφαιριστού του ΠΑΟΚ, με το νέο Διοικητικό Συμβούλιο, αποτελούμενο από τους Νίκ...

5 Σελίδες Πάμισος3 Ολίγα περί Παμίσου από Μεσσηνιακά του Παυσανίου (Παπαχατζής μετάφραση-σχόλια) της Εκδοτικής Αθηνών. (Το πλέον μνημειώδες έργο που υπάρχει στην Ελλάδα για τις περιηγήσεις του Παυσανίου)

2 Σελίδες απολογισμός Καρναβαλικών εκδηλώσεων 1965 Απολογισμός των Καρναβαλικών εκδηλώσεων από την Περιηγητική Λέσχη, έτους 1965

11 Σελίδες καρναβαλικός λόγος Μεσσήνης; 1965 Ντοκουμέντο του Καρναβαλικού λόγου του έτους 1965 στην Μεσσήνη Συγγραφέας Πότης Λουκάκος Από το Αρχείο Περιηγητικής Λέσχης Μεσσήνης.

12 Σελίδες

Τρίτη και τελική εκδοχή Καρναβαλικού λόγου Μεσσήνης 1965 Η τελική -μάλλον- εκδοχή του λόγου του Καρναβαλικού που εξεφψνήθη, αφού το έγγραφο είναι αρκετά τσαλακωμένο σε σχέση με τα άλλα δακτυλογραφημένα και ατσαλάκωτα. Γενικά, υπάρχει μεγάλη πρ...

5 Σελίδες Δεύτερη εκδοχή Καρναβαλικού Λόγου Μεσσήνης 1965 (υπάρχει και η τελική τρίτη!) Δεύτερη εκδοχή του Καρναβαλικού Λόγου Μεσσήνης έτους 1956 . Η πρώτη ήταν του Πότη Λουκάκου. Υπάρχει και τρίτη που απ΄ ότι φαίνεται τελικώς εξεφωνήθη.

3 Σελίδες Στασινάκης Νίκος. Τριτοετής Λυκείου Μεσσήνης για το Καρναβάλι. Ο Νίκος Στασινάκης, ων Τριτοετής του Λυκείου Μεσσήνης, γραφει ένα δοκίμιο για το Καρναβάλι της Μεσσήνης (γύρω στο ή το 1965)

2 Σελίδες Πρόγραμμα Καρναβαλιού Περιηγητικής Λέσχης Μεσσήνης έτους 1965 Πρόγραμμα Καρναβαλιού από την Ελληνική Περιηγητική Λέσχη, παράρτημα Μεσσήνης, έτους 1965

1 Σελίδες

Καρναβαλικό πρόγραμμα Μεσσήνης έτους 1965

32 Σελίδες

Καρναβαλικός λόγος Μεσσήνης 1967 Αξιοσημείωτης επικαιρότητας με το 2012

1 Σελίδα

Πεζοπορεία από πατρών εις καλάμας Κορύλλου -Θεοχάρη Πάτραι 1891

12 Σελίδες

Τρίτη και τελική εκδοχή Καρναβαλικού λόγου Μεσσήνης 1965

8 Σελίδες

Δεύτερη εκδοχή Καρναβαλικού λόγου 1965 χειρόγραφη.

3 Σελίδες

Χορηγοί Καρναβάλου Μεσσήνης καταστηματάρχες Περιηγητικής .

7 Σελίδες

Καρναβαλικά προγράμματα Μεσσήνης και εκφωνήσεις από μεγαφώνου ετών 1963 1966 και ισως 1967

19 Σελίδες

Καρναβαλικός λόγος Μεσσήνης 1966 μετά πρωϊνού προλόγου

12 Σελίδες

Καρναβαλικός λόγος Μεσσήνης 1963 μετά προγράμματος Περιηγητικής, αρχικού και τελικού

115 διαφάνειες σύγχρονη Μεσσήνη: Ιστορία & Πολιτισμός Η σύγχρονη Μεσσήνη, μέσα από την Ιστορία της και τον πολιτισμό της (Παρουσίαση ση ημερίδα του Δήμου Μεσσήνης και της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Το Σάββατο 16 Μαΐου 2009 στο Δημαρχείο

16 Σελίδες Πρόγραμμα για την Μεσσήνη Ένα πρόγραμμα για την Μεσσήνη, που θα μπορούσε να υιοθετήσει οποιοσδήποτε δημοτικός συνδυασμός. Συνετάχθη το 2006 ... Εκατέρωθεν του στραγγιστικού αυτού ρέματος του Παμίσου, μέχρι την συμβολή το ...

12 Σελίδες Αρχαίες πηγές κείμενα Περί Μεσσήνης Παμίσου κτλ

83 διαφάνειες ΠΑΜΙΣΟΣ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ-ΟΜΑΔΑΣ-2009.pptx 2009-10. Η παρουσίαση έγινε την Τετάρτη 12 Αυγούστου 2009 στο Ξενοδοχείο «ΜΕΣΣΗΝΗ» στην Μεσσήνη , λεωφόρο ... στην ΖΩΗ της ΜΕΣΣΗΝΗΣ Ο ΠΑΜΙΣΟΣ είναι η ίδια η Μεσσήνη. Είναι η νε ...

6 Σελίδες Το πανηγύρι της Μεσσήνης και το μοναδικό έθιμο της ψητής γουρουνο Uploaded from Google Docs ... κάθοδο της Ιεράς και θαυματουργού εικόνος της Παναγίας Βουλκανιωτίσσης εν Μεσσήνη Η Βουλκανιώτισσα Το ... πανηγύρι της Μεσσήνης και η εντόπια καταγωγή του εθίμου τ ...

1 Σελίδα Στέφανος Λιναίος Συνέντευξη στην Ελευθερία Καλαμάτας ... από Μεσσήνη και Μπούκα μέχρι Παραλία, Κιτριές και Καρδαμύλη». I Στην κρίση που περνάμε, πι-στεύετε ... γίνει απόψε στην Αρχαία Μεσσήνη στις 8.30 το βράδ ...

1 Σελίδα Νίκος Παναγιωτόπουλος Συνέντευξη στην Ελευθερία Καλαμάτας ... την έκθεσή του “Στα ίχνη των περιηγητών” με θέμα την Αρχαία Μεσσήνη, η οποία σημείωσε μεγάλη επιτυχία,

Περί των Μεσαιωνικών εν Μεσσηνία Πόλεων, Ανδρούσης και Νησίου -Του Αθανασίου Πετρίδη, Ηπειρώτη σχολάρχη, 30 Αυγούστου 1886-Παρνασσός Αναμνήσεις από Μεσσηνία Ι, Αδαμάντιου Ιωαννίδη Αδαμαντίου, Παρνασσός Αναμνήσεις από Μεσσηνία ΙΙ Εδώ φωτ. και από αρχαίους κίονες Τριών Ιεραρχών Μεσσήνης από τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που είναι ενσωματωμένα στην λιθοδομή των Τριών Ιεραρχών Μεσσήνης 40 αρχαία κομμάτια κιόνων στην λιθοδομή των Τριών Ιεραρχών Μεσσήνης : Συγκλονιστική ανακάλυψη που αλλάζει αντικειμενικά την Ιστορία της Μεσσήνης, διαλύει μύθους , πλάνες, παρανοήσεις που έχουν γραφεί και τοποθετεί την ιστορία της νέας πόλης όχι μόνο τους 4-5 αιώνες μ.Χ αλλά και με -σίγουρη πλέον- την π.Χ. αδιάλειπτη ιστορική ζωή του τόπου. Αρχαία Μεσσήνη : Νέες ανασκαφές, νέα ευρήματα από τον σοφό καθηγητή κ. Πέτρο Θέμελη. Οκτώ βίντεο για την Μεσσήνη αρκετά ενδιαφέροντα βίντεο Αριστεία 1821 για Μεσσηνιώτες Ονόματα από την Μεσσήνη όσων έλαβαν αριστεία, υπάρχουν στο βιβλίο του Θ. Τσερπέ αλλά και στα Μεσσηνιακά του Μίμη Φερέτου . Τα ονόματα του παρόντος συνδέσου, αφορούν και Καλαμάτα, Αγριλόβουνο , Αιθαία , Άνθεια, Βαλύρα , Ζαχάραινα, Θουρία, Μαυρομάτι, Μικρομάνη, Ξεροκάσι , Περδικόβρυση, Σάμαρι, Σίμιζα, Σπερχογεία, Αλώνια, Αριοχώρι, Αρι κτλ Μάλλον δεν ήταν καταγεγραμμένα και έχουν ληφθεί από δημοσίευμα του κ. Γ. Καπετανάκη στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Καλαμάτας στο φύλλο της 31Μαρτίου 2002

Καταγραφή Μεσσήνης Από τον Πύρρο τον Θετταλό. Μια περιήγηση στην Μεσσηνία την Μεσσήνη και την Αρχαία Μεσσήνη στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια Ιστορία της Πόλεως Μεσσήνης Μια σύντομη περίληψη της Ιστορίας Οικογένειες Μεσσήνης έτους 1835 Θα βρείτε προγονό σας τόσο παλιά; Επαγγελματίες Μεσσήνης έτους 1905 Τί δουλειά έκανε ο προπάππος σας; Διοικητικές διαιρέσεις Μεσσήνης Σε επίπεδο Δήμου Επαρχίας και Νομού Απόσπασμα απομνημονευμάτων Φωτάκου Αφορά την Μεσσήνη Βιβλιογραφικές αναφορές Μεσσήνης παλαιές αναφορές και στατιστικά στοιχεία περιοχής Σημαντικά της Μεσσήνης Πρόσωπα Είναι δυνατόν να έχουμε τόσους πολλούς διάσημους διακεκριμένους πολίτες που κατάγονται από Μεσσήνη; Ο Πάμισος Τα πάντα που πρέπει να ξέρετε για το ποτάμι της Μεσσήνης Περί του ήρωος Γεωργίου Φλέσσα, παππούλη του Παπαφλέσσα που εφονεύθη το 1770 στην Μεσσήνη (Νησί) στα Ορλωφικά . Εγκυκλοπαιδική καταγραφή Μεσσήνης αρχών 20ου αιώνα. Tο όνομα της Καλαμάτας Μια απίστευτη (εκ πρώτης όψεως) εκδοχή , από τον εξαίρετο και διακεκριμένο εκπαιδευτικό, πρώην Λυκειάρχη Θεολόγο και Φιλόλογο κ. Πέτρο Πανταζόπουλο. Οδοιπορικό στην Μεσσήνη το 1891 Πεζοπορία από Πάτρα σε Καλαμάτα από τους Χ. Π. Κορύλλο και Στ. Θεοχάρη. Αρχειακές αναφορές Μεσσήνης 1822-1824 Πρόκειται για τα αρχεία της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας Περί Νησίου και άλλων ετυμολογικών Ένα λίαν ενδιαφέρον άρθρο του εξαίρετου συμπολίτη μας κ.Δημ. Ε. Σπανού στην "ΜΕΣΣΗΝΗ"

λόγιου

Έχετε πρόγονο στην Αμερική; Ο προπάππος ή ο παππούλης μας ή και ο πατέρας σας , που πήγε μετανάστης στην Αμερική. Βρείτε τον! Ίταλοί μεταξουργοί σε Σπάρτη και Μεσσήνη το 1836 Μαρία-Χριστίνα Χ''ιωάννου Το μουσείο χαρακτικής Τέχνης του Τάκη Κατσουλίδη στην Μεσσήνη συμπατριώτης μας, καταθέτει τη ζωή του στην γενέτειρα.

Ένας πράγματι αθάνατος

Aπίστευτο! Ένας ξεχασμένος Ολυμπιονίκης εκ Μεσσήνης Μεσσηνίας! Αλέξανδρος Νικολόπουλος στους Ολυμπιακούς του 1896 Και ένας μέλλων Ολυμπιονίκης Ο Λούης Τσάτουμας, το καμάρι της Μεσσήνης, ο αθλητής με το ήθος την σεμνότητα και τις τεράστιες παγκόσμιες ικανότητες. Ενδιαφέρων Χάρτης! Έχει να κάνει με τον τριγωνισμό του Ελλαδικού χώρου και τη νυν νέα Μεσσήνη. Φωτογραφικά άλμπουμ από Μεσσήνη http://picasaweb.google.gr/plataros http://www.flickr.com/photos/9796813@N08/

Φωτογραφικό άλμπουμ ΙΙ ΕΔΩ Στατιστικά στοιχεία τελευταίων 48 ετών για τον καιρό της Μεσσήνης

Ενημέρωση 25 Ιουλίου 2012

18 Σελίδες

Ευσταθίας Π. Κωστοπούλου. Τοπογραφικοί χάρτες κα ισχέδια Μεσσηνίας όπως τα είδε ο Abbe Michel Fourmont απόσπασμα αφορών Μεσσήνη

Πολύ σοβαρή επιστημονική μελέτη από την οποία προκύπτουν κάποιες πολύ αξιόλογες και όχι ευρέως γνωστές πληροφορίες για την περιοχή Μεσσήνης . Οι χάρτες όπως έχουν διασωθεί είναι ό,τι πιο καλύτερο. Συλλογή παρόντος υλικού από Διονύσιο Τσιριγώτη.

3 Σελίδες

Πώς είσαν οι ξένοι την Ελλάδα του 21 Κυριάκου Σιμόπουλου αναφορές σε Νησί 1826-29 τ. E