Eten is Weten

verhalen, recepten en schilderijen uit het hart van Sterrenburg/Dordrecht

ETEN IS WETEN

verhalen, recepten en schilderijen uit het hart van Sterrenburg/Dordrecht

ETEN IS WETEN

inhoud 3

INLEIDING

7

SOEP

9

Ash van Akdas en Fariyh

10

Vissoep van Ruby

12

Soto Ajam van Getty

15

Tahoe van Barta

17

Hollandse tomatensoep van Tonny

55

THEETAFEL

56

Apresham kebab van Persila

58

Broodpudding van Marion

59

Soehan van Taiba

60

Komkommer­sandwiches

61

Devonshire scones

63

FRUIT

64

Fruitsalade van Aziza

67

Smoothie van Miriam

21

GROENTE & SLA

23

Reibekuche van Fien

24

Pasteitjes van Lidia

69

TAARTJES & TOETJES

28

Boelanie van Aziza en Simin

70

Koeltjee Gorma van Mary

30

Koekoe Sabzi van Mary

71

Pompoenpannenkoeken van Lidia

31

Naan van Fariyh

73

Bollo di glas van Lidia

32

Loempia’s van Masouda en Anisa

74

Geflambeerde kersen van Sjany

34

Verschillende salades

36

Piccalilly van Gerrie

76

NATAFELEN

39

PASTA & RIJST

40

Pad Thai van Nittaya

42

Funchi met vis van Lidia

44

Kitsiri Groet

46

Qabeli Palau van Aziza

49

SNACKS

50

De enige, echte, originele Sterrenburger

53

Rijst met tuinbonen, dille en kippenpoot van Hessam

INLEIDING Eten is Weten is een multicultureel kunstproject waarin De Theaterstraat samen met bewoners van de Dordtse wijk Sterrenburg zeven grote schilderpanelen heeft gemaakt en het kookboekje dat nu voor u ligt. Na een voorbereidings­ tijd van een half jaar, hebben we 31 weken met bewoners geschilderd, gehaakt, getamponneerd, gekookt, gelachen, verhalen verteld, geleerd en gegeten.

In dit boekje vindt u de weerslag van die 31 weken; de verbazing, lol, kooktechnieken, lekkere recepten, prachtige panelen en een gedeelte van de vele verhalen, eetweetjes en achtergronden die zijn verteld.

We hopen hiermee een indruk te geven van het project.

Belangrijker is wat er overblijft in de hoofden en harten van de vele vrouwen, kinderen en het handjevol jongens die heb­ ben deelgenomen. Al die mensen die het hebben aangedurfd om de hele wereld over te reizen met proeverijen, sterker nog die de hele wereld naar binnen hebben gehaald. Doordat buurvrouwen erover vertelden, doordat je zelf vertelde over dingen die vreemd waren voor de ander. Die buurvrouw kom je daarna tegen, in het winkelcentrum, in de lift. En die buur­ vrouw is niet anoniem meer. Dat is een prettig gevoel.

Het doorbreken van de anonimiteit was belangrijk in dit project. Al bij de eerste kennismaking in de wijk merkten we het gebrek aan contact in Sterrenburg. Gebieden die tegen elkaar aan liggen, flats naast eengezinswoningen, maar zon­ der samenhang. Het is prachtig groen, ruim, schoon, maar hier leeft ieder voor zich, naar binnen gekeerd.

De snackbar naast de kerk speelt in op een gat in de markt, er is geen café. Naast de counter is een formica bargedeelte met Tl-verlichting waar vier buurtbewoners hun tapbiertje zitten te drinken. Met uitzicht op het bruisende vet van de frituurbakken waar onze patatjes oorlog in gaar worden.

Het is natuurlijk voor kookfanaten en smulpapen geweldig om mee te doen. Want het is zo prettig om te zien, te ruiken, proeven hoe heerlijk er twee deuren verder gekookt wordt, daar heb je vaak geen woorden bij nodig, en iets voordoen maakt het begrijpelijk en minder ingewikkeld.

Vanaf het einde van de Ramadan tot aan Kerstmis 2008 Na de Ramadan en de herfstvakantie beginnen we met drie bijeenkomsten per week in De Plint, een activiteitenruimte in een plint van een flat aan de Blaauwweg. Op twee doorde­ weekse ochtenden schilderen we en op zaterdagochtend is het koken aan de beurt.

Om maar gelijk de potten en pannen op het vuur te zetten nemen we de eerste keer DE pan soep als thema. Sinds de uitvinding van het vuur wordt er over de hele wereld soep gegeten, daar kan van alles in, daar zit een persoonlijk tintje aan, elke soep smaakt anders. En het is net als onze samenleving een samengaan van zoveel verschillende windstreken, kleuren en smaken. Mooi symbolisch dus, en ook goeie winterkost.

3

Aan het eind van de ochtend hebben we de belofte van twee Afghaanse vrouwen om zaterdag aanstaande een traditionele soep te maken! Er zijn vele kleurige soep­ pannetjes met ingrediënten geschilderd, er is gepraat over recepten en we hebben elkaar door de soep wat beter leren kennen.

In de weken daarna groeit het vertrouwen. Er wordt steeds meer in alle rust gepraat. Over hartklachten, heimwee, gesneuvelde familieleden, over zonen en dochters, aanbiedingen in het winkelcentrum, zorgen om rond te komen, actuele gebeurtenissen, gezondheid.

Soms is er een themagesprek, waarbij veel verhalen los­ komen. Over vroeger, herinneringen aan een kindertijd of een ver moederland, maar ook het leven van alledag, dat door iedereen weer zo heel verschillend ervaren wordt. Iedereen wil graag dingen van elkaar weten, is nieuwsgierig.

N. valt gelijk met het hoofddoek afdoen en jas uittrekken met de deur in huis: ze wil wat vragen. Ze wil dat de dokter bij haar een spiraaltje aanbrengt maar weet niet hoe het heet en hoe ze kan vragen wat de verschillende vormen zijn waaruit ze kan kiezen. Vol vertrouwen kijkt ze me aan, dit is heel privé maar ze kan het aan niemand anders zo vragen.

Dit behandel je niet klassikaal in de Nederlandse Les. Samen oefenen we de woorden die ik voor haar opschrijf.

4

Bovendien wordt hier gezamenlijk iets moois gemaakt.

Vrouwen die nog nooit een kwast hebben vastgehouden, mengen met veel plezier prachtige kleuren. Het gaat van voorzichtig een streek op het doek zetten tot trefzeker en met trots achter hun tafelezeltje staan. Naast schilderen worden ook handwerk- en hennatechnieken gebruikt. Het maakt nieuwsgierig naar de maaksters, is deze vrouw oos­ ters, dit lijkt wel Afrikaans, dit is zo oer-Hollands.

De maaksters zelf laten we stillevens zien, de grote mees­ ters uit de Gouden Eeuw maar ook kubisten, fotorealisten en Picasso. We vertellen over de symboliek, dat spreekt aan en leidt weer tot verhalen.

Fatema is 14 jaar en houdt heel veel van schilderen. We vragen haar schetsontwerpen te maken voor enkele panelen, op de laptop laat ik haar de foto’s van tientallen stillevens zien en vertel over composities. Ze maakt twee verrassende schetsen die we daadwerkelijk gebruiken. Het worden de panelen Fruit en Pasta.

Zo intiem als de doordeweekse ochtenden zijn, zo druk en uitbundig zijn de zaterdagen. De ruimte is vol vrouwen, geuren, smaken. Er is een hoekje waar de Verhalentafel staat, waaraan we individuele gesprekjes hebben, omdat daar in de grote groep geen ruimte voor is.

Steeds meer mensen komen langs in De Plint. De enorme drukte lokt omwonenden, wandelaars blijven staan kijken.

Maar, de Afghaanse vrouwen vinden het zo leuk dat ze alle­maal blijven komen, waardoor er, in de kleine Plint, geen plaats is voor nieuwe deelneemsters. De balans moet rechtgetrokken worden, willen we niet een kookboek vol Afghaanse recepten hebben. We besluiten meer nationali­ teiten te interesseren en de groep te splitsen.

Van Nieuwjaar tot Pasen 2009 In het nieuwe jaar zetten we de zaterdag anders in. Er wordt nu wekelijks een workshop gegeven met elke week een ander thema. We besteden meer aandacht aan de achter­ gronden van eten. Zo wordt er gepraat over eet­rituelen, bijgeloof en geschiedenis. Die verdieping maakt de bijeen­ komsten waardevol. De vrouwen leren elkaar kennen, maar ook elkaars cultuur en achtergrond. We hebben het over de

geschiedenis van de Slavernij in Suriname, over het Taoïsme en voorouderverering, over huwelijk en samenwonen.

Elke twee weken staat er nu een Eten is Weten recept in de Dordt Centraal, een huis-aan-huis blad. De bekendheid van het project stijgt er enorm van. ‘Hé, ik heb je gezien in de krant!’ Dat horen de vrouwen nu erg vaak. De krant wordt uitgespeld nu ze er zelf in staan.

Er komt een groep bij in het Theehuis van Het Spectrum ouderen­werk, twee flats verderop. Een plek waar vooral oudere Nederlanders komen. Een groepje kleurrijke deel­ neemsters van Eten is Weten brengt daar verandering in. Uit zichzelf zouden ze niet zo gauw hier komen, je loopt er niet zomaar binnen, je moet bellen en jezelf melden. Daarom alleen al zijn we erg blij met deze samenwerking, zo worden er bruggen geslagen. Als vanzelf ontstaat er een theepaneel als themaschilderij en een High Tea met heerlijke recepten.

Ook de kinderen willen gaan schilderen. Daarom zijn we drie keer te gast met een workshop op de kindermiddag in De Plint. We gaan vingerhaken en broodrozen bakken, als toevoeging voor de panelen. Sommige ouders blijven helpen; er komt weer loop in De Plint.

Als klap op de vuurpijl gaan we een samenwerking aan met het jongerenwerk van Twern. Met veel humor en enthou­ siasme wordt er gekookt en aan proeverijen gedaan. De zoektocht naar de ultieme zelfgemaakte hamburger, De Sterrenburger, gaat samen met een snackpaneel schilde­ ren met alles erop en eraan. We zijn trots op deze jongens, omdat ze het willen opnemen tegen al die vrouwen met een eigen snackpaneel! In de groep zijn er zelfs vier jongens wiens moeder meedoet!

Maar de jongens doen het uiteraard helemaal anders!

Na Pasen: presentatie en borging Een groep vrouwen wil graag na afloop van het project doorgaan. Bijeenkomen op een betaalbare plek dichtbij huis, waar je zelf meegebrachte thee en koffie kunt zetten.

In het kader van re-integratie zoekt een aantal vrouwen vrijwilligerswerk.

Of ze dat in De Plint kunnen doen?

Aangezien er stevige dames bij zitten, is het mogelijk een zelforganisatie op te richten. Maar wel met financiële onder­ steuning en iemand die helpt met het opzetten van een stichting. Dat vraagt om aandacht van het opbouwwerk en samenwerking met het sociaal cultureel werk.

Eten is Weten ondersteunt de vrouwen bij het maken van een oprichtingsdocument voor De Blaauwe vrouwen en staat ze bij in gesprekken met gemeente, DWO en de corporatie.

Bij het maken van dit boekje zijn wij nog volop bezig met het organiseren van de grote presentatie ervan en van het schil­ derij. We gaan dat doen in de vorm van een zonnig wijkbuffet met vrolijke tenten en veelkleurige tafels. Onze deelnemers maken hapjes en we nodigen de hele wijk uit.

Iedereen kan dan proeven van wat er teweeg is gebracht door Eten is Weten, proeven van de grotere openheid, het grotere vertrouwen in en kennis van elkaar en van elkaars achtergrond. Dat is wat blijft, dat is wat doorgaat!

Tonny van Sommeren Mieke de Wit 2009

5

SOEP

Denk aan de soeppan die je thuis hebt, de soeppan van je moeder, hoe zag die eruit? Met een bloemmotiefje, roestvrij staal, gewolkt email. En wat gaat er allemaal in? Bijna bij iedereen begint het met een ui. Bouillon trekken is ook een algemeen goed. Van vlees, vis, groenten.

Hoe rook dat vroeger thuis als de soep aan het pruttelen was? En van de oude keuken­ambacht via de soepblikken ‘1 blik soep, 3 blikken water was het vroeger’ naar de cup-a-soup, dat toch ook bijna iedereen wel eens eet. En of je in Afghanistan bent of in Thailand, het Maggi-blokje is bijna net zo bekend als Cola, maar dan in allerlei varianten, spicy of halal.

Wortels, tomaten en knollen verschijnen op de schetsvellen, vele kleine ‘dingetjes’ die bonen, erwten, pitten en kruiden voorstellen. Aan het eind van de ochtend hebben we vele kleurige soeppannetjes met ingrediënten geschilderd, gepraat over recepten, elkaar door de soep wat beter leren kennen. Het is een goede start, ik heb ontzettende trek gekregen.

Nittaya heeft minutieus de ingrediënten van een heldere bouillon met groenten en zeevruchten zitten schilderen, terwijl Irene op het aangrenzende doekje wild tekeer gaat met dikke verf.

Door de verf met gelpasta te vermengen, krijg je verf zo dik als Karel Appel gebruikte. Met paletmes smeert ze vlammen op haar doek, alsof het pindakaas op een broodje is. We vuren haar aan, dat kan zwieriger, met meer uitgesproken gebaar, in een keer erop, niet nog eens uitsmeren tot een egaal plakkaat. Die vlammetjes moeten dansen! Ze wordt zo enthousiast dat ze zelfs op Nittayas doek doorgaat, met goedvinden natuurlijk. Zo is schilderen wel erg leuk.

Lidia is erg welwillend en schildert keurig een enorme soeppan met Penssoep (sopi Mondongo). Eigenlijk is ze meer geïnteresseerd in het vergelijken van manieren om soep te maken. ‘Okersoep, dat zou ik nooit zo doen. Wij zetten daar geen maïs bij en ze mag niet slijmerig worden. Je hebt schone pens en zwarte pens. Zwarte pens kennen Nederlanders alleen maar gedroogd en voor de hond. De schone pens is crèmig wit en lijkt op een rulle baddoek. Je moet het eerst flink met citroen en limoen wassen onder stromend water, zodat de geur weggaat. Pas dan snijd je het in kleine stukken en kook je het. Vooral met oud op nieuw, of als de hele familie bij elkaar is, staat er zo’n grote pan op het fornuis en iedereen pakt een kom wanneer hij er zin in heeft. Hoe groot de pan ook is, hij gaat altijd op.’

7

Mosterd!

Mosterd, een pasta van fijngewreven mosterdzaad waaraan water, azijn en meestal enkele andere smaakstoffen zijn toegevoegd, is al een heel oud smaakmiddel. Van de Egyptenaren weten we dat zij tijdens de maaltijden op mosterd­zaadjes kauwden om daarmee een vlotte spijsvertering te bevorderen.

In ons werelddeel zijn het waarschijnlijk de Grieken geweest die voor het eerst mosterd maakten. In het Verre Oosten was mosterd toen al bekend. De Chinezen eisen die eer voor zich op.

8

Zodra de zak met uien opengaat, duiken Akdas en Fariyh naar de grond. “Uien pel je zo laag mogelijk bij de grond, dat is onze manier.”

Ash van Akdas en Fariyh

Gehakt wassen

Van Ash zijn er veel variaties, maar een echte Ash wordt het pas als de kleur groen is en er een rode tomatensaus en witte yoghurtsaus overheen wordt gegoten, in een mooie draai.

Voorbereiding

De kikkererwten en bruine bonen een nacht in

Dè Afghaanse bonensoep

water weken.

voor 12 personen

Bereiding

·· 3 liter water

Doe wat olie in een braadpan, bak hierin de uien

·· kalfsgehakt, 1 pond

lichtbruin, het gehakt rul. Voeg de tomaten­

·· dille, 1 grote bos

puree toe en een beetje water. Zet het opzij. Doe

·· selderij, 1 grote bos

in een andere pan de 3 liter water, de kikker­

·· koriander, 1 grote bos

erwten en bruine bonen. Laat ze 10 minuten

·· knoflook, 5 tenen

doorkoken en doe dan de mung­bonen erbij.

·· kikkererwten, een pond

Laat alles gaar worden. Dan de kaneel,

·· bruine bonen, een pond

peper, het zout en de groene kruiden

·· mungbonen, 250 gram

erbij. Laat het geheel even doorko­

·· kaneel

ken. Braad 4 uien in een koe­

·· munt, gedroogd

kenpan met een beetje olie aan,

·· peper, wit, zwart en rood

giet dat daarna bij de bonen.

·· uien, 5 voor het vlees, 4 voor de soep

Bak daarna de gehakte knoflook

·· spinazie uit de diepvries, pak van 450 gram

lichtbruin. Neem de pan van het

·· tomatenpuree, 1 blikje van 50 gram

vuur af en strooi de munt erin. Giet

·· spaghetti, 1 pak van 500 gram

dit op het laatst over de soep heen. Giet

·· yoghurt als garnering

ook een ronde scheut van het gehaktmengsel over de soep en de yoghurt.

Serveer de soep vanuit de pan op tafel in kom­ metjes. Laat mensen naar smaak zelf nog yoghurt, munt en rode saus toe­voegen.

9

Over vroeger en visioenen van Ruby van de Antillen ‘Het leven is een geschiedenis. Als je niets te vertellen hebt, heb je niets meegemaakt.

Toen ik tien jaar was leefde mijn overgrootmoeder nog. Ze woonde in een huisje met een strooien dak Casa di palomais: een klein huisje van maisstengels, maar wel met een groot erf. In de vakantie gingen we bij haar logeren. Op het erf stonden allemaal vrucht­ bomen: granaatappel, guava, mango, mispel. Die kon je zo plukken en eten, heerlijk! Er was geen water­ leiding. Bijna iedereen had een eigen waterput. Er was een gemeenschappelijke put voor de mensen die geen eigen put hadden. Naast die put was een heel grote bak. Daar gingen we dan als kind in zwemmen.

Dat was mooi.

Toen ik nog op Curaçao woonde, ik was 14 jaar, kreeg ik een visioen. Ik zat in de bus en ik reed door de Penstraat en ik zag een huis met “Vianen” erop. Ik voelde dat ik dat goed moest onthouden. En wat denk je: jaren later toen ik naar Nederland kwam, kreeg ik mijn eerste huis in… Vianen!

Ik kreeg toen ook een droom waaruit ik duidde dat ik niet terug moest gaan naar Curaçao. Gek hè, maar het voelde heel serieus. Ik ben nooit terug gegaan.

Zal ik je vertellen: eigenlijk hou ik helemaal niet van koken! Hahaha! Ik kan het wel, maar mijn vingers zijn voor naald en draad. Niet voor de keuken.

Maar deze Antilliaanse vissoep is makkelijk om te maken. Vandaar!

Het is een vissoep met red snapper. Op Curaçao heb je altijd verse vis, komt zo uit de zee je pan in. Je kunt het ook met andere stevige vis maken maar red snapper is wel het lekkerste.’

Vissoep van Ruby Antillen

voor 4-6 personen

·· 4 rode ponen (zonder kop) ·· 4 aardappelen ·· 2 grote winterpenen ·· 1 paprika (rood of groen, mag allebei) ·· 2 tomaten ·· vermicelli ·· 1 bos selderij ·· 1 pakje soepgroenten ·· blokje tuinkruidenbouillon ·· eventueel: wat citroensap en tomatenpuree

Maak de vis schoon met citroen en snij hem in stukken. Doe 1,5 liter water in een grote pan met de paprika, selderij, tomaten en soep­ groenten en breng dit aan de kook. Snij de aardappels en de peen in stukjes en voeg ze toe, samen met de vermicelli. Als deze halfgaar is kun je de vis toevoegen. Laat tien min door­ koken. Voor een sterkere smaak: voeg iets meer bouillon en wat druppeltjes citroensap toe.

Voor een mooi kleurtje kun je er nog een

10

lepel tomatenpuree bij doen.

Soep Kruiden voor de soep kun je in een thee-ei doen. Erg handig!

11

voor ongeveer 4 personen

Soto Ajam van Getty Indonesië

·· 2 flinke kippenbouten, gekookt en in kleine stukjes ·· 1 pak noedels of mihoen*

‘Iedereen heeft zo haar eigen versie van Soto Ajam, de bekende

·· 2 lente-uitjes

Javaanse kippensoep,’ zegt Getty. ‘Maar de basis is het belangrijkste en

·· bosje selderij

die is altijd hetzelfde, namelijk knoflook en gember.’ Dat klinkt goed!

·· bosje peterselie ·· 2 flinke tenen knoflook (of meer, naar smaak)

Maak de bouillon

·· verse gemberwortel: 2 schijfjes en een stukje

Zet een liter water op het vuur, voeg twee schijven verse gemberwortel en

fijngesneden

het bouillonblokje toe en pers een knoflookteen uit. Zet een koeken­pan of

·· 2 eieren

wadjan (wok) op het vuur, pers een knoflookteentje uit en fruit deze met

·· 1 ons taugé

de fijngesneden verse gember in een beetje olie. Voeg de kip toe aan de

·· kippenbouillonblokje

bouillon, samen met het gefruite knoflook-gember mengsel. Voeg suiker,

·· gebakken uitjes (kant en klare uit een potje)

peper en zout toe, naar smaak.

·· emping of kroepoek

Kook ondertussen de eieren hard, pel ze en snij ze in vier stukken. Snij

·· beetje zout en peper

het lente-uitje in ringetjes. Boen de citroen goed schoon, halveer hem en

·· theelepel suiker

snij hem in plakjes. Kook de taugé en de noedels of mihoen, laat uitlek­

·· citroen

ken. Snij de selderij en peterselie fijn. Haal de schijven gember uit de

·· sambal

bouillon. Doe de lente-ui, mie, taugé, gebakken uitjes, selderij, peterselie en eieren allemaal in aparte kommetjes.

* meestal zitten die per 4 schijven verpakt, reken 1 schijf per persoon

12

Soto ingrediënten

Emping proeven

Je kunt nu je eigen Soto soep naar smaak maken. Schep naar behoefte van elk ingrediënt iets in je soepkom. Eerst de mie, vervolgens een opschep­ lepel van de soep, dan de taugé, de selderij, de lente-uitjes, een partje ei en garneer met gebakken uitjes. Voeg naar smaak een schijfje citroen en een lepeltje sambal toe. Eet met kroepoek of emping.

Vegetarische Variant

Je kunt ook een vegetarische Soto maken. Vervang de kippenbouten door een blok tahoe (tofu) en de kippenbouillon door een groentenbouillonblokje. Laat de tahoe uitlekken en dep droog met een schone theedoek of keukenrol.

In plaats van de kip voeg je de tahoe toe aan de bouillon.

Variant met aardappel

In plaats van met noedels of mihoen kun je deze soep ook met aardappel maken. Kook de aardappels, schil ze en snij ze in blokjes. In plaats van mie schep je een opscheplepel aardappels in je soepkom.

13

Soto eten is weten

voor 2 à 3 personen

·· 1 blok tahoe, goed uitgelekt ·· 2 lente-uitjes, in ringetjes gesneden ·· 1 ui gesnipperd ·· knoflookteentje, naar smaak 1 of meerdere ·· zonnebloemolie ·· peper ·· kleine eetlepel suiker ·· groentebouillonblokje, vermalen ·· eventueel een stukje fijngesneden verse gember Indonesië Tahoe

14

Tahoe van Barta Indonesië

‘Grofweg zijn er eigenlijk twee soorten tahoe,’ zegt Barta, ‘stevige om mee te bakken en te frituren en hele zachte tahoe voor in de soep bijvoorbeeld. Dat noemen we fluweeltahoe.

In Barendrecht is er een tahoefabriek die veel verschillende soorten tahoe maakt. Je kunt tahoe gebruiken als vleesvervanger maar het wordt ook in desserts gebruikt met gember en suiker. Tegenwoordig kun je tahoe gewoon in de supermarkt kopen. Tahoe heeft van zichzelf geen smaak maar je kunt het elke smaak geven die je wilt.’

Dit tahoegerecht kun je prima bij de Soto Ajam van Getty eten. Het is een gerecht met een heel fijne zachte smaak. Dit keer geen pittige smaak­explosie, maar meer een zacht smaakwolkje.

Laat de tahoe goed uitlekken. Dit kun je bijvoorbeeld doen door het blok in een schone theedoek te wikkelen en er een beetje in te knijpen. Snij de tahoe in kleine blokjes van ongeveer 1 x 1 cm.

Zet een wok of hapjespan op het vuur met een beetje zonnebloem­ olie. Als de olie heet is, fruit de ui en de knoflook en eventueel de fijngesneden gember op een rustig vuurtje. Doe de suiker en het vermalen bouillon­blokje erbij. Voeg de tahoe toe en roerbak dit tot de tahoe een beetje bruin wordt. Dan de lente ui erbij. Goed omscheppen. Serveer met rijst en groente.

15

Tomatensoep ingrediënten

Zout Je strooit ongemerkt een beetje zout op het hoofd van een zwangere vrouw. Gaat ze daarna met haar hand over haar bovenlip, draagt ze een jongen. Gaat ze met haar hand over haar haar, dan wordt het zeker een meisje.

(Afghanistan)

16

Fariyh is gevallen met haar fiets, waardoor

Honderd balletjes...

haar arm bont en blauw is. De tip die zij krijgt is: blauwe plekken worden minder als je ze ’s avonds masseert met olie, dan zout erop doet en dan warm afdekt.

Hollandse tomatensoep van Tonny Nederland

voor 4 personen

Dit is de ultieme tomatensoep. Mijn geheim is de enorme hoeveelheid

·· scheutje olijfolie

blikken met tomatenblokjes die ik in de pan mik. Die maken de soep

·· 2 grote uien gesnipperd

veel tomatiger dan verse tomaten.

·· 2 knoflookteentjes gehakt

Fatema draait de balletjes, met nog wat nijvere handen. Eerst handen

·· 2 of meer blikken tomatenblokjes of gepelde

wassen, en draaien maar. Hollandse ballen zijn zo klein mogelijk, echt niet

tomaten (die kan je door je hand laten glijden en in

groter dan een knikker. Heeft dat misschien te maken met de Hollandse

stukken knijpen boven de pan. Lekker gevoel!)

Zuinigheid? Honderden balletjes gaan er zo uit een kilo (halal) gehakt.

·· pak gezeefde tomaten ·· klein blikje tomatenpuree

Bak de uien en knoflook glazig en goud in de olijfolie. Doe er de provin­

·· 2 groentebouillonblokken

ciaalse kruiden bij en schep het geheel even om voor de geur. Doe er

·· 3 eetlepels provinciaalse kruiden, grote pot Lidl

anderhalve liter water bij en laat het aan de kook komen.

·· 150 gram rundergehakt

Kneed ondertussen van het gehakt met peper, zout en nootmuskaat

·· peper, zout, nootmuskaat

kleine balletjes. Doe die in de soep. Doe vervolgens alle blikken en pak­

·· platte peterselie en yoghurt om te garneren

ken tomaten erin. Laat de soep ongeveer een half uurtje zacht koken tot de balletjes gaar zijn en de soep er goed uitziet.

Opscheppen met een draai yoghurt er overheen en de peterselie.

17

Pindasoep van Irene Suriname

Maak een dag van te voren de bouillon: zet de kippenpoten op met het water, de piment, de kruidnagels en de bouillonblokjes.

Laat een paar uur koken op laag vuur.

De volgende dag schep je al het vet eraf. Haal de kip uit de bouillon,

voor 2,5 liter

ontvel de kip en pluk het vlees van de botjes af, in kleine stukjes. Doe het

·· 3 grote potten pindakaas

geplukte kippenvlees terug in de bouillon. Doe er eventueel nog wat water

·· 1 zak grove soepgroenten

bij. Breng zachtjes aan de kook. Doe de inhoud van de potten pindakaas

·· 2 à 3 kippenbouillonblokjes

bij de bouillon.

·· 2,5 liter water

Tip van Irene: Zet de potten van te voren een tijdje in heet water. De pindakaas

·· 4 kippenpoten

wordt vloeibaar en je giet hem in een soepele beweging de pan in!

·· 5 kruidnagels

Voeg nu de soepgroenten toe. Vervolgens doe je de twee Madame

·· 1 theelepel piment

Jeanette pepers er IN ZIJN GEHEEL BIJ. NIET GESNEDEN! Dit is belang­

·· 2 hele Madame Jeanette pepers

rijk anders wordt de soep veel te pittig! Laat nog even pruttelen en dan kan de soep gegeten worden met brood of rijst.

Irene eet de soep ook graag met bakbanaan. Koop hiervoor de gele bakbanaan, niet de zwartbruine. Schil de bakbanaan. Kook in water tot hij zacht is. Haal de zachte bakbanaan uit de pan en stamp hem met de

18

stamppot stamper tot een massa. Kneed van deze massa kleine bolletjes.

Authentieker kan niet!

Over slavernij Ze gaat staan aan het hoofd van de tafel, deze kleine vrouw, rond en zacht­ moedig, en richt zich op. Haar aanwezigheid vult de hele ruimte. Ze heeft dan ook wel wat te vertellen. Waarom ze bruin is, maar niet in Afrika geboren.

Waarom haar broers en zusters allerlei kleuren hebben, van rood tot zwart, tot bijna blank. Het is het verhaal van de slavernij in Suriname. Ze vertelt het aan een voor het grootste deel Afghaans gezelschap. Vrouwen die hier niet van weten. Het zit niet in het inburgeringspakket. Ze vertelt het helder, met liefde voor haar voorouders, en schuwt de pijnlijke kanten niet. Hoe de slavinnen seksueel misbruikt werden door de baas, hoe het dragen van de koto ontstond.* Over de goede bazen die er ook waren maar mee moesten doen aan het systeem.

De Afghaanse vrouwen zijn geschokt. De Nederlanders zijn in tranen, een gaat zelfs naar buiten, omdat ze het niet meer aan kan horen. We leggen de link met een Afghaanse wet die net een week eerder is aangenomen. Die wet bepaalt dat vrouwen verplicht elke vier dagen seks moeten bedrijven met hun man. Is dat hedendaagse slavernij?

Het wordt ongemakkelijk, dit is erg persoonlijk.

Er komt nogal wat los.

“De minister kan zoveel vertellen, over twee maanden zijn er verkiezingen in Afghanistan, en dan wordt hij weer weggestuurd. Daarom drukt hij het er nog even doorheen.” Zo simpel zal het toch niet zijn? “De Taliban, dat is niet zoals je hier op tv ziet hoor. Die zijn nog veel erger. Ze hebben alle macht en lijken erg op die slavenbazen van Irene.”

Een ochtend vol schaamte, gêne, afschuw, trots, verbondenheid en verbijs­ tering, vergeving en veerkracht. We voelen warmte en een diep respect voor Irene.

Vervolgens schenken we de pindasoep in. Een hele hoek van de tafel eet de soep echter niet. Er zit pinda in, en een van de vrouwen heeft pas nog in de krant gelezen dat er een jongetje van 8 jaar gestorven is aan het eten van pinda’s. Stel je voor dat wij ook allergisch zijn. * Over het ontstaan van het dragen van de Koto bestaan verschillende theorieën.

De ene gaat er vanuit dat Europese vrouwen wilden dat het vrouwelijk personeel hun lichaam verhulde, zodat de Europese mannen hen niet aantrekkelijk vonden. De andere theorie is dat de Creoolse vrouwen de blikken van de Europese mannen hinderlijk vonden en daarom een zo wijd mogelijke dracht uitkozen.

19

GROENTE & SLA Wegens de aversie tegen het schilderen van sommige deelnemers, gaan we ook

ingrediënten haken: peen, citroen, tomaat, selderie. De prachtigste kleuren perlé garen liggen uitgestald op tafel. Laat nu de haaksters maar komen! Met een blij gemoed begint Fariyh dan ook gelijk aan een tomaatachtig haakseltje. Een beetje giechelend proberen we de lang geleden aangeleerde technieken weer uit. Al snel zitten vijf vrouwen groente te haken alsof ze het dagelijks doen. Door dit rustige zitwerk is het makkelijker om tot een gesprek en verhalen te komen dan met het fysiek inspannender schilderen.

‘Antilliaanse kinderen kennen groenten alleen uit blik. Dus vinden ze verse groenten niet lekker.

Die zijn zo hard, knapperig.’

‘Die bananenbladeren kan je ingevroren kopen. Je wast ze dan goed, in zeepsop met een scheutje chloor. Want er zit nog allemaal zand in. Daarna spoel je ze schoon met heet water.’

‘Ik heb ‘de fijne keuken’ gevolgd. Daarin kreeg je ook de Waldorfsalade. Ik eet hem heel vaak. Het is een soort van salade met ham en schelpjespasta.‘ ‘Waldorf, dat is de naam van een wc-papiermerk in Curaçao…’

Op het stilleven wil Irene graag een poes onder de tafel hebben, een echte Garfield. Ze heeft een ansichtkaart meegenomen, die ze wil kopiëren en dan overtrekken op haar deel van het schilderij, net naast de tafelpoot. Ze komt ineens op het idee dat er ook een voerbakje bij moet, want die Garfield is een lekkerbek. Ze borduurt er brokken op in verschillende smaken.

Later schildert ze over de tekening van Garfield haar eigen lieve poes Lucky, die twee jaar geleden overleden is. Mompelend en puffend aait ze grijs poezenhaar op het doek. Ze weet nog welke plekjes hij fijn vond om gekroeld te worden: hier en hier. Ze kan geen huisdieren meer houden, omdat ze niet meer goed kan bukken. Dus een kattenbak schoonmaken of de haren opruimen gaat niet meer.

Er wordt behoorlijk overlegd over de kleuren, kantjes, combinaties van stoffen van de schilderijtjes die naast elkaar de onderkant van een stilleven vormen. Ruby heeft de leiding, met een uitgesproken smaak over wat mooi is en lelijk.

21

GROENTE & SLA Gezamenlijk maken ze een hele partij

vlechten van de oude lapjes, die ze op het schilderij bevestigd willen, zodat de schaal op het stilleven ineens een gevlochten mand wordt.

De man van Nadera komt ook even kijken, en drinkt een kopje koffie. Dat betekent dat daar in huis over dit project gesproken wordt. Goed zo.

Aziza blijkt een erg vaste hand te hebben met de hennamotieven: een grote paisley vol kronkels, draaien en golven. Nittaya pakt gelijk een schildersdoek en gaat aan de slag. Met snelle halen en trefzeker maakt ze iets dat duidelijk herkenbaar is als Thais: de contrasten, de bloemvormen.

Nadera doet een schort aan om te schilderen. Legt een zeiltje over tafel,

Mosterd!

Vanaf het jaar 42 zijn er recepten voor mosterd bekend. De Romeinen namen het zaad mee naar GalliĂŤ, en vanaf de negende eeuw haalden de Franse kloosters een aanzienlijk inkomen

draait een tafelezeltje in de juiste stand,

uit het maken van mosterdpreparaten. Rond de

zet haar uitgekozen groene schilderijtje

dertiende eeuw werd mosterd aangeboden door

erop klem, go! Dan krijgt ze drempelvrees, toch eerst maar even op een papiertje wat potloodtekeningen maken. Ze tekent de plattegrond van haar groentetuin in

de Parijse marskramers.

De Engelse mosterd uit de middeleeuwen was een grove pasta gemaakt van fijngestampte zaden, gemengd met water of het sap van ongefermenteerde druivenpitten.

Afghanistan, waar ze groente verbouwden

Oorspronkelijk werd mosterd verpulverd en op

voor de hele familie, maar waar ze eigenlijk

het eten gestrooid, hoewel het later, vooral in

liever bloemen in wilde.

22

Frankrijk, de basis werd van meer ingewikkelde preparaten.

Reibekuche van Fien Duitsland

‘Mijn man komt uit Duitsland en daarom maak ik dit vaak.’ ·· aardappelen, 1 kilo ·· eieren, 1 of 2 ·· bloem, 2 eetlepels ·· bakpoeder, 1 opgehoopte theelepel ·· verse basilicum uit de tuin of andere kruiden ·· peper en zout ·· olie om te frituren

Rasp de aardappelen grof. Voeg zout toe en pers het vocht eruit in een theedoek of zeef. Voeg bloem en bakpoeder toe. Daarna het geklopte ei en de peper en basilicum. Maak kleine bergjes en frituur het in de olie knapperig en goud.

Halverwege keren.

23

Pasteitjes van Lidia Antillen / Venezuela

Bij een feest horen pasteitjes. Die van Lidia zijn wereldberoemd in Dordrecht. ‘Ik weet eigenlijk niet eens of de pasteitjes van Curaçao

Voor de vulling

komen of oorspronkelijk uit Venezuela. Ik denk uit Venezuela, want mijn

·· 1 ui gesnipperd

oma leerde ze mij maken en zij kwam oorspronkelijk daar vandaan.’

·· 1 paprika gesnipperd

Deze pasteitjes zijn een heerlijk lunchgerecht of borrelhapje. Maak er

·· 1 limoen

een salade met flink wat verse groenten bij en je hebt een fantastische

·· knoflook, paar teentjes naar smaak

avondmaaltijd!

·· 1 klein potje kappertjes ·· zakje rozijnen

Maak eerst het deeg

·· piccalilly

Voeg alle ingrediënten voor het deeg in een kom en kneed het tot een

·· tomatenketchup

soepel deeg. Voeg meer melk toe als het deeg te droog is. Let op: het

·· peper (zwarte, gemalen of een verse rode peper in

deeg mag niet papperig worden, dus doe dit voorzichtig en op gevoel.

kleine stukjes)

Bestrooi je werkblad met wat bloem en kieper het deeg op je werkblad.

·· kerriepoeder

Kneed tot je een mooi glad deeg hebt. Draai er bolletjes van ter grootte

·· 1 blikje tonijn

van een mandarijn. Laat deze onder een theedoek even rusten.

voor het deeg

Maak nu de vulling

·· volle melk: begin met een scheutje, voeg meer toe

Fruit de gesnipperde ui, paprika en knoflook in de pan met een beetje olie.

·· 3 koppen zelfrijzend bakmeel

Doe vervolgens de tonijn erbij en prak het goed door elkaar. Sprenkel nu

·· half kuipje blue band

het sap van de limoen over dit mengsel en voeg de piccalilly, een beetje

·· 3 eetlepels suiker

tomatenpuree, de kerriepoeder, de peper en de ketjap toe. Bak even goed

·· theelepel zout

door en proef of je het lekker vindt. Als de smaak goed is, haal je de pan

·· olie om in te frituren, of bakpapier als je het in de

van het vuur.

oven wilt bakken voor de salade

·· paprika, sla, tomaat, uitje, olie, azijn, teentje knoflook

24

Maak van de deegballetjes platte pannenkoekjes met behulp van deeg­ roller of fles. Zo groot als een pitabroodje. Maak ze niet al te dun want de vulling moet erin. Schep 1 à 2 eetlepels van het tonijnmengsel op het pannen­koekje. Leg er drie rozijnen op en vouw het pannenkoekje dicht. Plak de randjes goed vast met een klein beetje water. Maak op deze manier alle pasteitjes. Je kunt ze frituren tot ze goudbruin zijn. Doe hiervoor flink wat zonnebloemolie (een paar cm) in een pan met zware bodem. Wacht tot de olie gloeiend heet is. (Zet een houten lepel in de pan en als er belletjes tegen de lepel aanzitten is het heet genoeg.)

Het iets gezondere alternatief is de oven: verwarm de oven voor op

Pasteitjes frituren Pasteitjes maken

200 graden. Leg een stuk bakpapier op de bakplaat en leg de pasteitjes erop. Bestrijk ze met wat eigeel en bak tot ze bruin zijn; na ongeveer 15-20 minuten zijn de pasteitjes klaar.

Je kunt nu mooi de salade maken. Misschien heb je nog paprika en uien over: snij de paprika, een tomaatje en een ui in stukken. Doe de sla in een kom, voeg de groenten toe, meng de olie, azijn en de geperste knoflook en meng deze door de salade.

Tips: Als je weinig tijd hebt kun je ook kant en klaar bladerdeeg gebruiken.

Je kunt in plaats van tonijn ook gehakt gebruiken.

Je kunt ook sambal toevoegen in plaats van zwarte of rode peper en een beetje ketjap manis. Doe dit naar smaak. Experimenteer!

25

voor 10 personen

·· 2,5 kilo aardappelen, gekookt ·· 10 eieren

Grote Surinaamse pastei van Irene suriname

·· 5 kippenpoten of dijen ·· 2 pakjes roomboter

Deze pastei is een perfect gerecht als je veel mensen te eten krijgt.

·· 2 grote blikken worteltjes en doperwtjes

Het is redelijk eenvoudig te maken, in veel variaties en het smaakt

·· 1 klein blikje worteltjes

fantastisch!

·· potje augurken ·· 1 potje kappertjes

Maak eerst aardappelpuree van de gekookte aardappels: stamp ze fijn en

·· 1 potje zilveruitjes

voeg wat melk en een flinke klont boter toe. Breng op smaak met peper,

·· 3 tomaten

nootmuskaat en zout. Kook de tien eieren hard, schil ze en snijd ze in

·· 3 uien

plakjes.

·· stronk selderij ·· 3 rode of groene paprika’s

Maak nu de saus

·· bouillonblokje

Zet een pan met zware bodem op het vuur en doe er een flinke klont boter

·· zout

in. Snij de uien, de selderij, de paprika in stukken en bak ze in de pan op

·· peper

niet te hoog vuur. Voeg water en een bouillonblokje toe en zet het vuur

·· nootmuskaat

lager.

·· zonnebloemolie

Verwarm de oven voor op 200 graden.

·· melk

Kook in een andere flinke pan de kippenpoten (met vel) in een bodem water.

Voeg zout en peper toe. De kip moet gaar zijn maar niet te gaar. Als de kip

·· pan met zware bodem voor de saus ·· pan voor de kippenpoten ·· schaal voor de aardappelpuree ·· stamper ·· bakblik ·· oven ·· schaal of kom voor de groenten

26

gaar is giet dan het water af en trek de kip met je handen in kleine stukken.

Snij de augurken in plakjes en doe ze in een schaal samen met de erwtjes en worteltjes, de kappertjes en de zilver足 uitjes. Het blikje met alleen de worteltjes hou je apart.

Vet een groot bakblik in met boter. Verdeel een hoeveelheid aardappelpuree over de bakplaat, ongeveer een centimeter of twee dik. Schep er een laag van de gemengde groenten op. Schep er vervolgens weer een laagje aardappelpuree op.

Verdeel de kleine stukjes kip er over heen, met daarop de in plakjes gesneden eieren en de worteltjes. Schep de saus eroverheen. Dek af met een laagje aardappelpuree.

Zet het bakblik in de oven en bak hem in ongeveer drie kwartier gaar. Kijk af en toe even of de bovenkant niet verbrandt. Als de aardappelpuree een bruin korstje heeft, is de pastei goed. Haal het uit de oven. Als de pastei te droog is kun je er nog wat van de saus overheen lepelen. Snijd de pastei in stukken.

Lekker met een zure komkommersalade.

27

Boelanie van Aziza en Simin Afghanistan voor ongeveer 6 personen voor het deeg

·· 1 pak bloem ·· zonnebloemolie ·· een half blokje gist ·· zemelen (hoeft niet. dit is naar smaak)

Boelanie is een lunch- of een buffetgerecht. Het is een broodje met een vulling van prei en kruiden met een saus van dikke yoghurt of salsa erbij.

·· snufje zout Maak eerst het deeg voor de vulling

·· boter ·· sambal

Los de gist op in een bakje warm water.

Roer tot het een papje is. Meng in een kom: de bloem, het gistpapje, de zemelen, en een beet­

·· 5 preien, gewassen en in ringetjes gesneden

je zout met 1 kopje water. Voeg een scheutje olijfolie toe. Kneed het tot

·· koriander, fijngesneden naar smaak

een deeg. Voeg eventueel nog wat water toe als het te droog is. Je kneedt

·· zout

het deeg met je beide vuisten. Klap het steeds dubbel en kneed dan op­

28

nieuw. Ga door tot het niet meer plakt. Dit kan wel 10 minuten duren!

Boelanie vullen Boelanie bakken

Gemakkelijke optie: doe alle ingrediënten in een beslagkom en

dus 1 à 2 eetlepels. Klap het pannenkoekje dubbel en druk

gebruik je keukenmachine!

het dicht op de randen. Aziza pakte het pannenkoekje bij de

Dek het deeg af met een doek en laat het op een warme plek

twee punten beet met de ronde kant naar beneden en liet het

ongeveer 25 minuten rusten.

op deze manier een beetje uitzakken zodat je meer de vorm van een halve maan krijgt. Herhaal dit tot het deeg op is. Zet

Meng de prei en de koriander in een kom. Doe er naar

een pan met 2 centimeter olie op het vuur. Doe steeds 1 à 2

smaak een flinke eetlepel sambal en een klont boter bij. Dit

pannenkoekjes in de pan en bak ze op hoog vuur / frituur

mengsel is de vulling voor de broodjes.

tot ze bruin zijn. Schep ze uit de pan en laat uitlekken op keukenpapier. Serveer de pannenkoekjes met dikke yoghurt

Verder met het deeg

en chutney of salsa.

Als het deeg gerezen is draai je er bolletjes van ter grootte van een sinaasappel. Druk de bolletjes plat en rol ze met je

Variant: in plaats van prei kun je het pannenkoekje ook vullen

handen of met een deegroller tot pannenkoekjes. Schep op

met gekookte aardappel.

een helft van het pannenkoekje een deel van het preimeng­ sel. Je moet het pannenkoekje nog dubbel kunnen vouwen,

29

Koekoe Sabzi van Mary Afghanistan ·· 1 pak gehakte diepvriesspinazie ·· 6 eieren ·· 1 bosje verse dille

Mary snijdt de kruiden

·· 1 bos verse selderij ·· peper, gemalen of een stukje van een rood pepertje als je dat lekker vindt

Bak de spinazie in een koekenpan op laag vuur. Het is de bedoeling dat

·· zout

het vocht verdampt. Snijd de verse kruiden fijn en doe ze in een grote

·· olie

kom. Voeg de eieren toe, het zout en de peper en de spinazie. Klop alles los.

·· beslagkom

Nu zijn er twee mogelijkheden:

· koekenpan · garde · eventueel ovenschaal

Je giet het eimengsel in een ingevette ovenschaal (ongeveer een centi­ meter of 2, 3) en zet het in de oven. Of je doet wat olie in de koekenpan en giet het eimengsel in de pan (ook ongeveer 2 centimeter dik). Bak op laag vuur de omelet. Keer, als het ei een beetje gestold is voorzichtig om. Je kunt dit doen met behulp van een plat deksel.

Met name in de koekenpan kan het ei best rijzen, dit zakt vanzelf weer in.

Je kunt ook met een vork de eventuele luchtbellen doorprikken. Als het ei gestold is en stevig aanvoelt is het klaar en kun je het uit de oven of uit de pan halen. Snijd het in stukken en serveer met Naan en een frisse salade.

30

Een andere wereld het verhaal van Mary ‘Ik leerde al koken op mijn 9e, denk ik. Van kinds af aan stond ik in de keuken bij mijn moeder. Zij vertelde wat ze maakte en ik keek toe. Als eerste leerde ik om rijst te koken.

In Afghanistan trouw je al heel jong, ik ben op mijn 14e getrouwd. Vanaf die tijd woon je bij je man en zijn familie, die vanaf dat moment ook jouw familie is. Na de bruiloft krijg je eerst een paar dagen waarop iedereen voor je zorgt, zodat je je thuis voelt in je nieuwe huis.

Daarna kook je voor je man en zijn familie.

Je bent in Afghanistan veel sneller volwassen dan hier. Het is een andere wereld. Ik heb een goede man. We wonen alweer heel lang hier.

Hier gaan de dingen anders, en dat is ook goed. Mijn dochter studeert, ik ben heel trots op haar! Ik ben ook trots op mijn zoons maar koken kunnen ze niet, dat doe ik nog steeds!’

Naan van Fariyh Afghanistan ·· 1 doosje gist ·· 1 kilo bloem ·· 1 ei ·· 200 gram margarine ·· 1 glas melk ·· theelepeltje zout

Voeg alle ingrediënten bij elkaar en kneed het tot een soepel deeg.

Voeg er wat water bij als het deeg te droog is. Kneed het een minuut of 15 door. Laat het vervolgens drie uur rusten.

Na drie uur kneed je er bollen van zo groot als een Italiaanse brood­ bol. Deze bollen laat je onder een theedoek nog 10 minuten rusten.

Het deeg verspreiden over de bakplaat

Pak een bakblik, vet deze in met olie. Druk de deegbol plat op de ovenschaal tot een grote pannenkoek ter grootte van de bakplaat. Het lijkt nu misschien alsof het bolletje te klein is om over de bakplaat te verspreiden maar dat is het niet. Het moet echt een platte deegplak worden. Maak het nat met een beetje water zodat het niet te droog wordt. Bestrooi het met kruiden. Fariyh gebruikt komijn maar je kan er naar eigen smaak kruiden op doen zoals koriander of knoflook en peper. Zet in de oven. De naan is klaar op het moment dat het bruin begint te kleuren. Dat is al vrij snel, binnen een minuut of tien, dus blijf in de buurt.

31

Loempia’s van Masouda en Anisa ·· 1 wortel

Afghanistan

·· 1 witte kool ·· 1 paprika

Schorten aan, haar in een hoofddoek voor de bakluchtjes. ‘Nee geen

·· pakje aardappelpureepoeder

foto’s maken van mij met hoofddoek, anders denken ze dat ik mijn haar

·· knoflook naar smaak

niet meer laat zien!’ En daar gaan ze van start, Anisa en Masouda, de

·· gedroogde korianderpoeder

onafscheidelijke vriendinnen uit Kabul. Anisa heeft haar keuken­machine

·· currypoeder

meegenomen. Er gaan namelijk heel veel loempia’s gemaakt worden en

·· zakje geraspte kaas

alles is machinaal makkelijker klein te snijden.

·· 4 à 5 ons rundergehakt ·· 1 ui

Deze loempia’s zijn heerlijk als borrelhapje of bijgerecht. Je kunt ze ook

·· eventueel een half groen pepertje

vegetarisch maken; in dat geval kun je het rundgehakt vervangen door

·· snufje zout

vegetarisch gehakt. Of gewoon weglaten. Ook met de groenten kun je

·· loempiavellen

variëren: kies naar eigen smaak.

·· olie om in te frituren

Snij de wortel, de kool en de uien heel fijn. Dit kun je het handigste in de keukenmachine doen. Bak het gehakt rul, kruid het naar smaak. Laat het Klaar voor de start

afkoelen. Meng de kaas, de kruiden, het gehakt en het groentemengsel goed door elkaar. Eventueel kun je er een fijngesneden, groen peper­ tje doorheen mengen en wat geperste knoflook. Doe dit mengsel op de loempiavellen en vouw ze goed dicht. Je kunt ze dichtplakken door de uiteinden met wat water vochtig te maken. Bak ze in de olie tot ze bruin en knapperig zijn. Laat ze uitlekken op keukenpapier. Je kunt er een frisse salade bij serveren. Eet ze op met zoete chilisaus erover.

32

Brood Fatema: ‘Bij ons thuis moest je van een stukje brood het laatste hapje laten liggen. Anders bracht het ongeluk. ’ (Afghanistan)

33

Verschillende salades Voor een van kooksessies gaan we er gezond

We vragen de vrouwen om elk hun eigen salade te maken. Het resultaat

tegenaan. We kopen we een enorme hoeveel­

is ronduit verbluffend… tien totaal verschillende bordjes. Van een kunstig

heid sla en aanverwanten voor salades.

gesneden salade waar een restaurant jaloers op zou zijn tot een prakje

Alles rauw, op de postelein na. De Afghaanse

dat op kerriepuree lijkt.

vrouwen zijn helemaal opgewonden over de

Russische salade van Aziza. Met eieren, 4 grote kipfilets, aardappelen,

postelein; een zeer populaire groente in hun

doperwtjes, augurken, worteltjes en een behoorlijke hoeveelheid mayo­

moederland. Maar omdat ze niet bij die ‘dure’

naise. Met yoghurt gemengd.

Super de Boer boodschappen doen, weten ze

Turkse Bulgursalade van Tonny, met één zak bulgur maak je genoeg voor

ook niet dat het daar rond deze tijd van het jaar

30 personen. Met lente-uitjes, turkse peterselie, komkommer, tomaat,

te krijgen is.

paprika, blokjes witte kaas, olijven en veel citroen.

Bietensalade van Trudy, met rode biet, augurk, tonijn, rode ui en yoghurt­ mayonaise. En nog wat gekaapte aardappel van Aziza.

Nadara heeft voor de gelegenheid een Russische salade gemaakt.

‘Mijn man heeft lang in Rusland gewoond. Hij maakte deze salade voor mij! Ik maak hem nu zelf en het smaakt goed. Ik denk dan aan vroeger.’

3 gekookte aardappels, 2 à 3 gekookte eieren, 2 rode bieten, komkommer, doperwtjes, knakworstjes van kip of rund, mayonaise. Snijd alle ingredi­ ënten in kleine stukjes, meng door elkaar.

De Jones’ salad van Maria Paula. 2 groene paprika’s in stukjes gesneden, 1 gesnipperde ui, 2 tomaten in stukjes gesneden, een stukje chilipeper, fijngehakt, azijn, zout. Doe alles in een kom, meng de fijngehakte chili met azijn en olie en sprenkel over de salade. Bestrooi met een beetje grof zout.

34

Er is ook een keur aan dressings.

Agatha maakt haar dressing eenvoudig: suiker en azijn en een beetje mayonaise.

Verbluffend resultaat

Irene heeft een heerlijke dressing van honing, selderij, veel knoflook.

Dat meng je goed door elkaar. Irene doet haar ingrediënten in een oude modifastbeker (een leeg jampotje kan ook) en schudt het dan flink.

Trudy heeft een bijzonder recept. ‘Van een Hongaarse vluchtelinge, die bij ons in huis kwam wonen na de Oktoberrevolutie ‘56. Mijn moeder had zich daar blijkbaar voor opgegeven. Niemand die daar vragen bij stelde, dat kan ik me niet herinneren. Het was een gegeven en als kind accepteerde je dat en ging je gewoon verder met spelen. Grappig is dat.’

‘When I eat this paprika it reminds me of home,’ zegt Maria Paula uit Buenos Aires.

De herinnering oproepende groene paprika ligt nietsvermoedend te wachten tot hij door Maria Paula verder wordt opgegeten. ‘Elke donderdag komen alle broers en zussen thuis voor het family diner. Mijn moeder maakt dan de Jones’ salad, dat is een grapje in onze familie, omdat het Amerikaans klinkt en niemand Engels spreekt.

Als ik op donderdag bij mijn moeder kom, is ze de salade aan het maken en ligt de groene paprika al gesneden klaar. Onder het bijpra­ ten, eet ik steeds een stukje groene paprika met een beetje zout. Dus daarom doet het me nu aan thuis denken…

Een van de ingrediënten is rode peper. Die wordt bij ons geïmporteerd uit Mexico. Je kunt hem bij ons echt niet zomaar in de supermarkt kopen.’

Voor iedereen met heimwee naar zijn of haar familie: de Jones’ salad.

35

Piccalilly van Gerrie Nederland/Engeland

voor 3 potten

Vermeng in een kommetje mosterdzaad, kerriepoeder, geelwortel, suiker

·· 2 zakjes gemalen mosterdzaad (24 gram)

en bloem. Voeg wat van de ½ liter azijn toe en maak een papje zonder

·· 2 eetlepels kerriepoeder

klonten. Pel het teentje knoflook en pers het uit boven het kruidenpapje.

·· 1 theelepel geraspte gemberwortel

Voeg olie en gemberwortel toe. Breng in een pan de rest van de azijn aan

·· 1 eetlepel geelwortel (koenjit/kurkuma)

de kook en klop met een garde het kruidenpapje door tot er een dikke en

·· 1 teentje knoflook

gladde mosterdsaus ontstaat. Neem de saus van het vuur af.

·· 35 gram bloem

Breng in een grote pan twee liter water met het zout aan de kook. Voeg

·· 50 gram zout

de in blokjes gesneden groente toe en blancheer ze twee minuten. In een

·· 25 gram suiker

vergiet de groenten onder koud stromend water af laten koelen en laten

·· 2 liter water

uitlekken. De afgekoelde groenten door de mosterdsaus roeren.

·· 1 eetlepel olie

Schep de piccalilly in de SCHONE potten. Sluit de potten af. Laat de potten

·· ½ liter inmaakazijn

nog een à twee weken dicht, zodat de smaken goed in kunnen trekken. In

·· 650 gram schoongemaakte groente in blokjes

de koelkast zijn de potten ongeveer drie maanden houdbaar.

bijvoorbeeld: 300 gram wortel, 50 gram ui, 100 gram paprika en 200 gram broccoli

36

Piccalilly in SCHONE potten

Vandaag hebben we Gerrie, de moeder van Miriam, uitgenodigd om een workshop te geven over het maken van piccalilly. De deelnemers zijn bij voorbaat al enthousiast, omdat ze het leuk vinden dat zij zo iets van Miriams achtergrond te weten komen.

Gerrie is in het begin nogal onzeker. Maar in een mum van tijd staat iedereen haar best te doen op het gele sausje. Het is een mooi moment. Gerrie maakt de gele basis, Mary raspt een record hoeveelheid gember. De overige vrouwen wassen potjes, schillen groente, kijken en ruiken. Er wordt als een geoliede machine gewerkt, de warme oprechte belangstelling en de nieuwsgierigheid van iedereen maken dat de zenuwen weg zijn.

Piccalilly is van oorsprong een Engels product, dat bij bonen en stamppotten, maar ook op brood wordt gegeten. Voordat het patatje met mayonaise populair werd, was de standaardsaus bij patat: piccalilly.

Het is een mengsel van groenten, met name augurken, zilveruitjes en bloemkool, ingelegd in azijn en mosterd, waardoor het een frisse smaak heeft. De felgele kleur is meestel afkomstig van de geelwortel (kurkuma/koenjit).

37

PASTA & RIJST

We maken vlindermacaroni van oude sportsokken en hebben een hoop lol om de pijpmacaroni die we punniken en haken in alle vormen en maten, als worstjes, krom en aaibaar. Erg suggestief: de Afghaanse dames houden van pikant.

Aziza heeft een Perzisch minikleedje meegenomen, waar ze thuis al aan is begonnen. Wat heeft het te maken met het schilderij? Ze legt uit dat het een portemonneetje wordt. Het staat voor de kredietcrisis. Straks gaat ze het portemon­ neetje heet wassen, waardoor het net als het geld tegenwoordig gaat krimpen. Verantwoord en gezond eten is duur. En dat brengt het gesprek op hoeveel iedereen uitgeeft aan de wekelijkse boodschappen. De meesten zo tussen de € 50 en € 70 alleen aan eten en drinken voor het gezin. En dan zijn er altijd weer familie of andere gasten die mee‑eten en waar je extra voor in huis haalt. Daarom reken je in kilo’s rijst en grote hoeveelheden kip, brood en fruit.

Lidia die eerst alleen interesse had voor het koken, begint het schildergedeelte steeds leuker te vinden. Ze is voor dit paneel bezig met de Aboriginal stippeltechniek: achterkant van het penseel dopen in verf en op het doek aanbrengen.

Door deze simpele techniek kun je schilderen, luisteren en praten tegelijkertijd.

We proberen nieuwe handwerktechnieken als punniken en solvable fleece. Het punnikklosje gaat flink door alle handen heen, de Afghaanse vrouwen kenden het niet. Ruby bedenkt dat het ook wel leuk is om te gaan macrameeën.

Helemaal retro, voor je het weet is het een trend. De ouwetjes hebben allemaal goede herinneringen aan de knoop­ kunst, de raamhangers, plantenetagères en tassen van sisaltouw.

De kinderen maken een vetkrijttekening en leren meteen het verschil tussen zachte en harde grijze potloden. Daarna willen ze allemaal nog een rondje vingerhaken, want het nieuwtje heeft zich aardig verspreid in de flats. Shahb doet niets anders meer dan vingerhaken. Agatha heeft de afgelopen avonden een half pak spaghetti gevingerhaakt: één sliert is precies 80 steken. Ze laat de blaar zien die ze ervan op haar vinger heeft. Anawar van zes die we hebben leren kennen voor de zomervakantie, kan nu alweer lezen en schrijven en mist zijn eerste voortand, de tweede zit los. De tijd gaat snel als je 6 bent!

De panelen hangen nu in hun onaffe glorie in De Plint, en iedereen kijkt er veel naar. Waar moet nog wat aan gebeuren, wat kan nog meer aangezet worden, wat is nu al af?

We verwachten niet dat de andere gebruikers van De Plint deze panelen stuk zullen maken. De kinderen vinden het waarschijnlijk veel te mooi. De jongeren hebben ons op de open dag leren kennen en doen zelf mee met een eigen paneel.

39

Pad Thai van Nittaya Thailand voor ongeveer 4 personen

Nittaya verraste ons allemaal met een overheerlijke Thaise schotel die

·· 2 pakjes rijstnoedels of mie

ook nog eens heel snel klaar is. Het is voor de meeste aanwezigen een

·· 4 eieren

vreemd gerecht. En dat het zo snel klaar is lijkt een bijzonderheid te zijn

·· 1 blok tahoe, te koop in de toko en de supermarkt

voor de Afghaanse vrouwen. Je kunt de Pad Thai met garnalen en/of met

·· 2 uien, kleingesneden

kip eten maar Nittaya maakte voor Eten is Weten de vegetarische versie

·· taugé

met tahoe.

·· handje pinda’s, verkruimeld. ·· Eventueel (gedroogde) rode peper in kleine stukjes

Haal het meeste water uit de tahoe door hem in een schone theedoek te

en/of een paar teentjes knoflook. Je kunt ook een

wikkelen en zachtjes te drukken. Snijd de tahoe in blokjes van ongeveer

kleingesneden prei meebakken of een andere

een centimeter en bak in de wadjan (wok) tot hij lichtbruin is.

groente die je lekker vindt.

Vervolgens maak je de Pad Thai saus. Mix hiervoor 3 eetlepels citroensap met de overige ingrediënten. De saus moet een balans zijn tussen zoet-

voor de pad thai saus

zuur-zout en een beetje pittig. Voeg dus naar je eigen smaak meer van

·· 3 eetlepels citroensap

een bepaald ingrediënt toe.

·· 4 eetlepels tomatenketchup

Kook de noedels kort in water tot ze net gaar zijn. Laat ze uitlekken. Zet

·· 2 eetlepels sojasaus

de wadjan op hoog vuur en doe er een beetje olie in. Als de olie heet is

·· 2 eetlepels suiker

voeg je er de knoflook en ui en eventueel de rode peper aan toe, let op dat de knoflook niet verbrandt. Voeg de tahoe toe en roer goed. Voeg nu de

·· wadjan (wok)

noedels toe en de Pad Thai saus, roer tot de saus goed verdeeld is. Maak

·· olie

een kuiltje in het midden en breek de eieren boven dit kuiltje. Roer tot de eieren gestold zijn en roer alles goed door. Voeg de taugé toe. Proef en als het goed op smaak is, schep het op een bord. Doe er tot slot de verkruimelde pinda’s over.

40

Eieren Alle vogeleieren zijn eetbaar voor de mens, ook de schaal die een bron van calcium is. Het kippenei wordt het meeste gegeten, maar ook ganzen-, eenden- en kwarteleieren worden geconsumeerd. Een kippenei is ongeveer twee Ă drie weken houdbaar.

In Nederland werden in 2002 gemiddeld 184 eieren per persoon gegeten. De meeste eieren worden zo gegeten, maar er worden ook veel eieren verwerkt in koek, gebak en pasta. In beschuit zijn eendeneieren verwerkt.

Eierdooiers die geklopt zijn met olie en azijn vormen een emulsie: mayonaise. Sommige mensen verkiezen het ei van een kip die wat meer leefruimte heeft boven het ei van een kip in een legbatterij.

Een gemiddeld ei van een kip weegt rond de 66 gram. Het zwaarste Nederlandse kippenei ooit woog 215 gram. Het werd in 1996 gevonden op een bedrijf in Dreumel (Betuwe). Het op een na zwaarste Nederlandse ei woog 180 gram en bevatte vijf dooiers. Een ei van een struisvogel kan tot 2 kilogram wegen. Het kleinste ei is van de kolibrie en weegt slechts 0,5 gram.

41

Funchi met vis van Lidia Antillen

voor 4 personen

‘Op goede vrijdag aten we op Curaçao altijd groenten met gedroogde

·· 4 red snappers, of andere stevige vissoort

kabel­jauw en funchi. Funchi is een stevige pudding van maïsmeel met

·· 1 citroen

wat water of bouillon. Je hebt witte en gele funchi maar de gele is

·· zout

lekkerder. Je kunt funchi vervangen door griesmeel, dat smaakt bijna

·· peper

hetzelfde. Op Curaçao was funchi voor doordeweeks, rijst aten we alleen

·· knoflook

op zondag.’

·· zonnebloemolie om in te bakken ·· eventueel wat paneermeel

De palu funchi komt tevoorschijn: een afgeplatte stok waarmee je funchi

·· 2 grote bakbananen. Deze koop je bij de toko.

‘haleert’. Haleren is een beetje funchi in een pan kokend water strooien

Bakbananen zijn groter dan gewone bananen en

en het water licht binden door met de palu scheppende bewegingen

ook steviger. Ook smaken ze minder zoet.

te maken. Pas daarna strooi je de rest van het maïsmeel erbij. Blijf scheppen met de palu tot het gaar is.

voor de saus

·· 2 tomaten ·· 1 blikje gepelde tomaten ·· bouillon ·· 1 paprika ·· 2 teentjes knoflook ·· 1 ui ·· azijn ·· naar smaak: een stukje van een rode peper ·· kerriepoeder ·· komijn voor de funchi

·· maïsmeel ·· bouillonblokje

42

De palu funchi hanteren

Vis

Funchi

Maak de vis schoon, of vraag de visboer of hij

‘De funchi maken is makkelijk,’ zegt

dat voor je wil doen, verwijder de schubben. Als

Lidia. ‘Ik koop altijd die van het merk

het een grote vis is kun je hem ook in moten

P.A.N. Sommigen koken de funchi

snijden. Lidia maakt de vis schoon met citroen:

met alleen water, anderen doen er een

je wrijft de vis goed in met de citroen. Daarna

bouillonblokje bij. Probeer wat je lekker

was je het er voorzichtig af en wrijf je de vis in

vindt.’ Lidia roert de funchi met de palu. Voor

met een beetje zout, peper en de knoflook. Je

wie geen palu heeft? ‘Lees de aanwijzingen

kunt de vis een beetje paneren; dan krijgt hij

op het pak,’ lacht Lidia. Als de funchi klaar is

een lekker krokant korstje. Doe olie in de pan

schep je hem op een bord en snijd je hem in

en bak de vis hierin lekker bruin tot ie gaar is.

dikke plakken.

Als de vis klaar is kun je hem uit de pan schep­ pen in een platte schaal en even warm houden

Bakbananen

in de oven.

Doe zonnebloemolie in een koekenpan. Schil de bak­bananen en snijd ze in dikke plakken.

Saus

Frituur ze in de olie tot ze bruin zijn. Schep ze

Schep wat van de olie waar je de vis in bakt in

uit de pan en laat ze uitlekken op keukenpapier.

een pan met een dikke bodem. Snij de toma­ ten, de uien en de paprika in stukjes. Giet het

Compositie

blik gepelde tomaten erbij en pers de knoflook

Leg de vis en de funchi op je bord en schep er

uit. Roer door elkaar en doe er wat water, het

een flinke opscheplepel saus overheen. Eet met

bouillon­blokje en een klein beetje azijn bij. Dit

gebakken banaan. Je kunt er een frisse salade

is naar smaak, dus voeg voorzichtig en in kleine

bij geven.

hoeveelheden toe. Proef tussendoor!

Ook kun je eventueel een rood pepertje toevoe­ gen, klein gesneden en de zaadlijsten verwij­ derd. Laat de saus lekker doorpruttelen. Voeg naar smaak kerrie en komijn toe.

Eetweetje van Lidia Als je bakbananen eet, krijg je harde ontlasting.

Eet gewone bananen voor een zachte ontlasting.

43

Kitsiri Groet Afghanistan ·· 2 kilo korte ronde rijst

Er is nogal wat hilariteit in de keuken tijdens het maken van dit gerecht.

·· half kilo mungbonen

Na het eten van deze machtige hap, leggen de vrouwen grijnzend uit

·· 250 gram gele linzen

waarom ze zo’n lol hadden. De bijnaam van dit gerecht is De kut van

·· half kilo uien

Oma. Na het bereiden begrijp je gelijk waarom.

·· blikje tomatenpuree ·· 3 à 4 losse tomaten

Bak in een paar lepels olie de helft van de uien goudgeel. Voeg het zout,

·· bouillonblokje

peper, de tomatenpuree, de koreanderpoeder en twee glazen water toe.

·· 3 teentjes knoflook

Zet het apart. Kneed het gehakt samen met de knoflook, dille koreander,

·· 1 theelepel koreanderpoeder (koenjit)

geraspte ui, ei, volkorenbloem, gemberpoeder, peper en zout. Draai er

·· 1 kilo gehakt

kleine balletjes van en voeg die toe aan de rode saus, laat het koken tot de

·· zout en zwarte peper

balletjes gaar zijn (ongeveer 20 min).

·· 4 teentjes knoflook

Braad de andere helft van de uien met de verse tomaten in de pan aan.

·· een bos dille, of peterselie, of koriander, of andere

Doe 1,5 liter water met wat zout erbij, de mungbonen erin, na 5 minuten de linzen en dan de rijst. Kook het voor een half uur en voeg dan de dille

groene kruiden ·· 1 geraspte uit

(en/of andere groene kruiden) toe. Daarna 10 minuten laten na­garen met

·· snufje gemberpoeder

deksel op de pan met een nat doekje afgesloten, zodat er geen stoom

·· 1 klein beetje volkorenbloem

ontsnapt.

·· olie ·· gedroogde munt (nana)

Opdienen: grote berg van bonen, linzen en rijst maken en met vuist in het

·· quroot, droge kwarkachtige yoghurt met zout van

midden een kuiltje maken. Quroot in kuiltje gieten en wat er langs laten

de iraanse winkel

gaan. Uiteindelijk strooi je de gedroogde munt in een spiraal over alles heen. De rode saus met balletjes kan er ook nog eens overheen, maar kan ook apart gegeven worden.

Kitsiri mungbonen

44

Kitsiri saus en balletjes

45

Qabeli Palau van Aziza Afghanistan

Messen en scharen In Turkije geef je een mes niet direct aan iemand anders, ook niet met het lemmet naar je toe. Je moet het mes neerleggen en dan pakt de ander het op.

voor 12 personen

·· 7 theeglazen rijst ·· theelepel komijn ·· bouillonblokje halal ·· een theelepel saffraan of koenjit ·· 1 kilo winterwortels

‘Mijn Antilliaanse grootmoeder gooide de

·· 1 pakje lichtbruine rozijnen

schaar eerst op de grond, als iemand hem nodig

·· paar draadjes saffraan voor de kleur en smaak

had. Je moest dan zelf de schaar oprapen. Zo

·· theelepel suiker

kon ze nooit iemand steken of snijden.’

·· 1 theeglas zonnebloem- of olijfolie

Afghanen geven een mes aan met de punt naar beneden.

voor vlees

·· anderhalf kilo kipfilet in stukjes Aziza: ‘Wij deden thuis een waarzegspelletje.

Onder het tapijt verstopten we een schaar en een mes. Tegen een zwangere vrouw zeiden we dan: “Ga maar zitten!” Ging ze op de plek

46

van het mes zitten, dan droeg ze een jongen, bij de schaar een meisje. Kwam altijd uit.’

(Afghanistan)

·· 3 grote uien gesnipperd ·· knoflook gehakt ·· tomatenpuree 1 blikje ·· zout, peper, olie

Was de rijst en laat het in het water staan. Was

Fruit de wortelreepjes in een scheutje olie tot ze zacht zijn. Bak de

de wortel en de rozijnen. De wortel moet in hele

rozijnen erbij tot ze opzwellen. Een lepel suiker en klein beetje saffraan

dunne reepjes gesneden worden.

toevoegen. Voeg twee eetlepels water erbij en laat pruttelen tot het water

Verhit een scheut olie in een grote pan en

verdampt is.

roerbak de gehakte uien tot ze gaar zijn. Schep

Water voor de rijst aan de kook brengen in grote pan met komijn, bouil­

ze uit de olie en doe de stukjes kip in de pan.

lonblok, kip en uien erbij, deksel erop. Rijst gaar laten koken, een thee­

Braad het aan alle kanten en doe er een kopje

glas olie toevoegen. Laat dit nog 10 minuten staan met het deksel in een

water bij, plus gebakken uien en zout, peper

vochtige doek gewikkeld, zodat er geen lucht kan ontsnappen.

en knoflook (die maskeert de geur van de kip).

Doe de gefruite wortelen in aluminiumfolie en leg het in de pan bovenop

Zachtjes aan de kook brengen, vuur laag zetten

de rijst aan de ene kant. Leg de kip aan de andere kant. Deksel en natte

en het vlees met deksel op de pan langzaam in

doek er weer op en 10 min laten rusten, zodat de aroma’s zich kunnen

20 minuten gaar koken.

vermengen en de wortels weer warm worden.

Opdienen op schaal, rijst, daaroverheen de kippenstukjes met rozijnen en wortels.

47

SNACKS Snackpaneel

Met een groep jongens uit Sterrenburg gaan we koken en een snackpaneel schilderen. Om de jongens aan het koken te krijgen, vragen we Hessam te helpen. Hij blijkt een schot in de roos:

Aan de studie Schilderen

man, spreekt Turks, Farsi en Arabisch en neemt de jongens serieus, wat leidt tot respect. Samen met Jimmy vormen ze het jongensteam.

Het valt niet mee in drie uurtjes te schilderen en te koken.

Paneel inschilderen. Wat is een goede kleur voor een dienblad?

Hoe krijg je zin in je snack? Wij kiezen voor babyblauw, omdat daar de patat, pizza en hamburger goed tegen afsteken. En als achter足 grond een stoer jongensachtig bruin. De jongens doen hun uiterste best. Sjors schildert prachtige frieten, Mo wil zelfs graag henna leren gebruiken voor zijn softijsje dat hij geschilderd heeft.

Een van de jongens snijdt voor het eerst een ui. Hij krijgt branden足 de ogen, dat is nieuw voor hem. Een ander steekt voor het eerst in zijn leven het gas aan. Doodeng vindt hij het. Applaus als het is gelukt.

Hessam laat de jongens professioneel en met aandacht proeven, met een schoteltje en een lepeltje. Wat proef je, is het zout genoeg, kan het een beetje zoetigheid gebruiken, is het niet te peperig? Dat het impact heeft zie je onmiddellijk. Aan tafel wordt er al bedacht wat er volgende week op het menu staat. En hoe ze met hun zevenen de honderdvijftig vrouwen uitdagen, omdat hun paneel wel het beste wordt.

49

voor 4 personen

·· pond rundergehakt ·· pond lamsgehakt ·· pond kipgehakt ·· 3 uien ·· peper en zout ·· zonnebloemolie ·· 4 zachte broodjes met sesamzaad

De enige, echte, originele Sterrenburger Dordrecht

·· 4 vloerkadetten ·· 4 bruine zachte broodjes

Voordat we de Sterrenburger gaan maken, hebben we een proeverij

·· roomboter

van verschillende vegetarische burgers. De meeste burgers smaken goed: niet een wordt Helemaal Fout gevonden. ‘Aardappelig’, ‘kazig’,

·· joppiesaus

‘smaakt naar bonen’ en vooral ‘veel te zout’ zijn de opmerkingen. Valess

·· sweet onion saus

is de beste burger, gemaakt van iets heel vaags maar met goede korst,

·· bbq saus

lekkere bite en prima smaak. Dat valt de jongens behoorlijk mee, ze

·· heinz tomatenketchup

dachten soms zelfs dat ze kip aten. Maar dan op naar het echte werk,

·· american fritesaus

de Sterrenburger!

·· currysaus ·· mosterd

Rasp de ui, bij het schillen van de ui het kontje met de worteltjes laten

·· mayonaise

zitten, dat hou je over als je raspt. Kneed de ui, peper en zout door de drie gehaktsoorten en vorm er per gehaktsoort 4 hamburgers van (quarter­

·· cheddar cheese 12 plakjes

pounders!). Bak ze in wat zonnebloemolie in een koekenpan bruin en

·· 2 rode uien in ringen

gaar.

·· 1 kropje ijsbergsla in reepjes

Dien de verschillende hamburgers tegelijkertijd met alle andere ingre­

·· 2 tomaten in plakken

diënten op in bakjes. Kies nu je favoriete vleessoort, broodje, saus en

·· 1 komkommer in plakjes

garnering. Vergeet de cheddar cheese niet. Met de handen opeten tot je

·· 1 pot komkommerschijven in het zuur

niet meer kan, wegspoelen met ijskoude cola.

·· 1 ijskoude fles cola

50

‘Met welk eten maak je indruk op een meisje?‘ ‘Met de Mac!’ ‘Wat is er zo lekker aan de Mac?’ ‘Het is zo lekker gewoon. Het smaakt gewoon heel oorspronkelijk: het broodje is precies goed van smaak en het vlees en de saus zijn op elkaar afgestemd en het is gewoon helemaal goed.’

‘En wat nou als het ineens een bruin broodje zou zijn?’

‘Nee, bruin slaat nergens op.’

‘Als je nou voor een meisje zou koken?’

‘Dan ga ik spaghetti voor haar maken, dan ga ik echt mijn best doen, weet je. Met lekkere saus en dan mooi opdienen…’

Friet De eerste frietkraam was te vinden op de kermis van Bergen op Zoom in 1905. Deze reisde met de kermis mee en zo raakte friet bekend in heel Nederland.

De eerste keer dat frieten in de Nederlandse literatuur opduiken is in Eendagsvliegen van Willem Walraven, herinneringen aan zijn Rotterdamse jaren 1907-1909. Hij vertelt over het mooie Fançaisetje die op het Rode Zand bij haar stalletje ’s avonds zong: ‘Des pommes frites! De belle friture!

Des pommes Frites! À frite!’

Sterrenburgers bakken en proeven

51

IJsproeverij Het is heerlijk weer. We gaan een ijsproeverij houden. We hebben Ben en Jerry’s strawberry cheesecake, soja chocolade-ijs, Hertog drie chocolade-ijs, en een pistache-ijs van een sjiek Italiaans merk. De jongens krijgen elk een bordje met vier verschillende bolletjes erop. We vragen ze om elke ijssoort goed te proeven en te proberen de smaakkenmerken te verwoorden. Is het zoet, flauw, waterig, romig, zwaar, licht nootachtig, proef je vruchten, waar doet het je aan denken, enzovoorts.

Het soja ijs wordt er meteen uitgehaald.

Niet dat het als soja is te herkennen, maar iedereen vindt het vies. ‘Het smaakt droog.’

‘Het heeft geen smaak.’ ‘Het proeft muf.’

‘Is het soms ‘light?’

Blijkbaar is het lekkerste ijs romig en zoet.

Bijna iedereen vindt het pistache-ijs heerlijk.

Ook het ijs van Ben en Jerry wordt lekker gevonden, maar de strawberry cheesecake…

‘Er zit iets boterachtigs in,’ ‘Iets deegachtigs.’

‘Is het aardbei?’

Het Hertog ijs blijft bij niemand echt hangen.

Totdat ze zien dat het van Hertog is: ‘Zó, dat is toch duur?! Ik vond het geloof ik toch wel lekker.’

Kijk dat noemen ze dus marketing.

Suddervlees Een scheut cola bij het suddervlees, het valt na

52

een kwartiertje zo uit elkaar.

Rijst met tuinbonen, dille en kippenpoot van Hessam Iran voor 4 personen

Dit gerecht is bepaald geen snack, maar omdat we het met

·· 3 kopjes rijst

de jongens van het snackpaneel hebben gemaakt, staat het

·· 1 pak diepvries tuinbonen of pot 450 gram

toch op deze plaats.

·· verse dille 1 bos fijngesneden, of 1 theeglas gedroogde dille

Als je gedroogde dille gebruikt, half uurtje in beetje water laten

·· 3 soeplepels olie of 30 gram boter

weken. Rijst wassen, koken met een theelepel zout tot het water

·· zout

bijna verdampt is. Erbij doen: olie of boter, dille fijngesneden of

·· 4 kippenpoten

geweekt, de tuinbonen. Je kunt energie besparen door de pan in

·· 1,5 theeglas water

bed onder de dekens te laten nagaren, maar het kan ook op een

·· 1 grote ui

laag pitje. Minimaal 15 minuten. Ondertussen kip wassen en het in

·· 2 teentjes knoflook

1,5 theeglas water met de gesnipperde ui, gesnipperde knoflook,

·· peper en zout

peper en zout bijna gaar koken. Kip eruit halen, gesnipperde ui

·· olie of boter om te bakken, eetlepel

fijnprakken in bouillon en later gebruiken als jus. Kip extra peper en zout geven en bakken in koekenpan tot ie bruin en gaar is.

Rijst op schaal scheppen en kip er bovenop leggen.

Jus er apart bijgeven. Lekker met yoghurt waaraan geraspte komkommer, teentje uitgeperste knoflook, peper en zout zijn toegevoegd.

53

THEETAFEL Hollandse buurtbewoners: ze zijn wel geïnteresseerd in Eten is Weten, maar het is

uiteindelijk toch niet iets waar ze tijd voor hebben. Ze doen vaak al heel wat vrijwilligerswerk met ouderen of voor de kerk, en de boodschappen moeten altijd precies op de tijd worden gedaan dat er Eten is Weten bijeenkomsten zijn, heel jammer maar dat gaat echt niet.

We besluiten daarom dat we in het Theehuis Eten is Weten op locatie gaan doen. Een aantal deelnemers uit de Plint gaat mee. Het wordt een bijzondere ontmoeting tussen de plinters en de theehuisgangers, die komen kijken wat er gaande is. Wie deze nieuwe mensen zijn, wat ze komen doen, aftastend.

We gaan een theetafel schilderen. We stellen ons een warme dag voor, met open ramen, bloemengeur, vogelgeluid en de kleuren worden vanzelf licht, zacht, Van Gogh-achtig, Pasen, lente en picknickkleuren, geel en zachtgroen. In allerlei tinten. Een tafel zonder poten, als een kleed op het gras uitgespreid, stoelen met open ruggetjes omdat die naar eigen inzicht aangevuld kunnen worden.

Dan de plastic schorten voorgedaan, vrouwen die nog nooit een penseel vast hebben gehouden gaan aan de slag. We bekijken verschillende soorten theekopjes en plaatjes.

De vrouwen hebben een beetje koudwatervrees, het is eng om kleuren te mengen. Maar Kokoshka deed hetzelfde als wat Ans nu doet, grote lijnvoering, materieschilderen. Op het doek mengen, pasteus. Trudy is pop-art bezig met het vibrerende rode lijntje van het tafelkleed tegen het groen van de achtergrond aan. En kijk eens, dat geweldige doekje met henna-goud dat mooi centraal staat te glimmen. De vrouwen van het theehuis blijken allemaal te willen leren schilderen, Een bezoekster van het theehuis schuifelt naar binnen en ook al schildert ze niet mee, ze zit wel stralend te genieten van de anderen. Joke komt voor het theehuis filmen. Na een kwartier besluit ze om zelf ook een rol in de film te gaan spelen, als deelneemster. Ze gaat lekker meeschilderen, een vriendin van haar moet dan de opnames maar maken.

We maken de balans op van wat er tot nu toe gemaakt is. Het theepaneel ligt er nog wat zuinigjes bij. Er staan veel kopjes op de tafel, maar slechts één schaaltje koekjes. Er zitten veel Haagse bakkies koffie en thee bij. Waar zijn de heerlijke hapjes?

55

Apresham kebab van Persila Afghanistan

Persila gaat iets wonderbaarlijks maken met ei, dat ze niet kan uitleggen. Dat is inderdaad ook zo, je moet het gewoon zien! Het is een gebak dat in Afghanistan wordt gemaakt bij verjaardagen. Alleen rijke Afghanen vieren hun verjaardag elk jaar met een groot feest. Voor de meeste volwassenen is het te duur om jaarlijks alle gasten van eten en drinken te voorzien.

Doe de tien eieren in een grote kom en mix met een mixer of met een garde tot het een egaal mengsel is. Zet de pan met olie op het vuur en wacht tot de olie goed heet is.

Steek nu je hand in het eimengsel en trek boven de pan met hete olie ‘draden’ van het mengsel. Het eimengsel loopt vanzelf van je vingers af,

voor 30 stuks

zo de pan in. Pak de achterkant van een houten lepel en rol deze draden

·· 10 eieren

nu op en laat even uitlekken op keukenpapier. Herhaal dit net zo lang tot

·· honing

het eimengsel op is. Leg alle ‘rolletjes’ op een bord. Sprenkel er nu

·· gehakte pistachenootjes

flink wat honing overheen en daarna de pistachenootjes.

·· pan met zonnebloemolie

Draden trekken van eiermengsel

56

Gebakken eiermengsel uit pan halen

Johnnycakes van Lidia Antillen

Theeverhaal

·· 1 pak zelfrijzend bakmeel

Trudy gaf haar kroost kinderkoffie: grote bekers warme melk met veel suiker en een scheutje koffie voor de kleur en smaak, heerlijk! Thee heeft ze hen nooit gegeven.

Zelf dronk ze pas haar eerste thee op haar veertiende. Een keer kwam ze’s ochtends de keuken binnen, trof haar moeder huilend aan. “Wat is er toch?” Haar moeder had geen geld meer om koffie te kopen, dus werd het voorlopig thee. Hierdoor heeft ze thee altijd als iets minderwaardigs gezien, iets dat je dronk uit armoede.

·· 1 à 2 glazenmelk

·· half glas suiker ·· zakje of blokje gist ·· per glas bloem een lepel zonnebloemmargarine uit een kuipje ·· per glas bloem 2 lepels suiker ·· zout

Johnnycakes zijn dunne, kleine pannenkoekjes, gemaakt van met molenstenen gemalen maïsmeel. Johnny is een verbastering van journey dat in dit geval een synoniem is voor ‘dag’ of ‘om de dag’. Een journeyman is een persoon die arbeiders per dag inhuurt en betaalt. In tegenstelling tot gegist brood kunnen de cakes iedere dag snel, goedkoop en vers gemaakt worden. Zo zijn ze in de volksmond Johnnycakes gaan heten.

Kneed alle ingrediënten door elkaar. Laat 1 uur rusten onder een doek. Maak er dan balletjes van en frituur deze in de olie.

Je kunt ze zo eten, of met hartig of zoet beleg.

Besprenkelen met honing en pistachenootjes

57

Broodpudding van Marion Nederland

Broodpudding ingrediënten

Broodpudding kneden

·· oud brood van de hele week, zonder schimmel

deeg in de tulbandvorm en nu prik je er gaatjes

·· melk

in. Klop de eieren los en verdeel deze over de

·· 2 eieren

gaatjes. De eieren lopen nu lekker door alles

·· vanillesuiker

heen en dat geeft het zijn stevigheid straks.

·· poedersuiker

Vervolgens zet je het in de oven. Het moet lang

·· krenten

in de oven hoor wel 2 uur. Na ongeveer twee

·· kaneel en / of speculaaskruiden

uur haal je het eruit en sla je de pudding uit de

·· ingevette tulbandvorm

vorm. Bestrooien met poedersuiker.’

Marion komt even koffie drinken. Ze is van de

Na deze uitleg besluiten we de pudding te

schoonmaakploeg. Al gauw gaat het gesprek

maken voor de vrouwen. Bij wijze van oer­

over eten en persoonlijke ‘tradities’. Marion

hollandse tegenhanger voor al die heerlijke

at vroeger vaak door haar moeder gemaakte

exotische hapjes die zij voor ons maken. We

broodpudding. Rond Sinterklaas gingen er

hebben zo onze twijfels. Hoe moeten al die

altijd speculaaskruiden of oude speculaasjes

droge broodstukjes nou een lekker hapje

in. Van niets, iets maken. Knap hoor!

worden? Maar er gloort hoop want Mary kneedt de stukken oud brood met melk op een manier

Marion legt aan ons uit hoe je dit moet maken.

waar onze monden van open vallen. Dit heeft

Verwarm de oven voor op 160 graden.

ze vaker gedaan! De oude taaie stukjes worden

‘Je breekt het oude brood in kleine stukjes,

onder haar vaardige handen een soepel deegje!

met korst en al. Dat doe je in een kom. Je giet

Misschien komt het nog goed! Het uiteinde­

er melk bij, de vanillesuiker, de krenten en de

lijke resultaat smaakt als een soort warme

kaneel. Let op het moet niet te nat worden.

volkoren­krentenbol. De vrouwen vinden het

Je moet er mee kunnen kneden en als er dan

lekker en onze eer is gered.

melk uitkomt moet je dat afgieten. Je drukt dit

58

Soehan van Taiba Afghanistan

Soehan platmaken

Soehan afdeppen

Soehan is Afghaans snoep dat heerlijk is bij de thee. Je maakt het in een handomdraai en het is qua smaak een beetje vergelijkbaar met karamel.

·· 1 kopje (zonnebloem-) olie

Je neemt het mee als je bij iemand thee gaat drinken maar het wordt ook

·· 1 kopje suiker

gegeten tijdens Nawrooz (Afghaans nieuwjaar). In Herat maak je soehan als

·· 1 kopje meel

je dochter gaat trouwen voor de familie van de jongen.

·· pistachenootjes, gehakt ·· kardemom naar smaak

Doe de olie in de pan en zet hem op laag vuur. Als de olie warm is, doe je

·· aluminiumfolie

het kopje suiker erbij en roer je het goed om. De suiker moet heel lichtbruin

·· deegroller

worden. Niet te bruin, want dan wordt het bitter. Zodra de suiker begint te

·· pan met dikke bodem

kleuren doe je er de bloem bij en roer je goed door tot het een zachte pasta wordt. Giet de overtollige olie af.

Leg aluminiumfolie op het werkblad en giet voorzichtig het mengsel op de aluminiumfolie. Dek toe met aluminiumfolie, pak de deegroller en rol het mengsel zo plat mogelijk. Besprenkel het hard wordende mengsel met de gehakte nootjes en de kardemom. Bedek het met keukenpapier en duw met je handen zodat het overtollig vet er nog een beetje uitkomt. Als het hard is dit kan een paar minuten duren - breek je de soehan in stukken en leg je ze op een bordje.

59

Komkommer­ sandwiches High Tea

·· 1 komkommer ·· 2 tomaten ·· 4 el roomkaas

Een High Tea kennen wij als een middag­ snoeperij met hartige en zoete hapjes, uit Engeland overgewaaid. Maar als je in Engeland een High Tea bestelt word je waarschijnlijk teleur­ gesteld: het is een maaltijd die rond zes uur wordt gegeten, meestal met gerechten als witte bonen in tomatensaus op wittebrood, worstjes en eieren.

In het Verenigd Koninkrijk wordt de aangeklede thee een Cream Tea of Afternoon Tea genoemd.

Men serveert daarbij zoete en hartige gerechten.

Traditioneel zijn Cucumber sandwiches, zeer dun gesneden wittebrood met dito komkommer.

Ook scones mogen niet ontbreken.

Het verhaal wil dat Anna, de 7e hertogin van Bedford, tegen 16.00 uur altijd zo’n honger kreeg.

Er werd dan een lichte maaltijd voor haar bereid met verschillende theesoorten erbij. Die kreeg de naam Tea. Het idee sloeg zo aan dat alle Engelse mannen en vrouwen rond 16.00 uur begonnen te tea-en.

Traditioneel eet je scones met clotted cream maar dat is in Nederland vrij lastig te krijgen en erg duur, dus vervangen we dit met een meng­ sel van mascarpone en crème fraîche: smaakt prima!

60

·· zout ·· 1 el azijn ·· dragon, kervel, waterkers, rucola (naar keuze) ·· 12 sneden wit casinobrood

Maak de komkommer schoon en snijd hem in dunne plakjes. Besprenkel met azijn en 1 uur laten rusten. Uit laten lekken. Snij de tomaat in dunne plakken. Vermeng roomkaas met dragon en/of kervel. Besmeer de boter­ hammen met het roomkaasmengsel. Verdeel op de helft van het brood de komkommer, tomaat. Afdekken met de rest van het brood. De korsten eraf snijden en diagonaal snijden. Eventueel garneren met water­ kers en of rucola. komkommersandwiches maken

Devonshire scones ·· 100 gram mascarpone en 125 gram crème fraîche ·· 450 gram zelfrijzend bakmeel ·· 2 el suiker ·· 50 gram boter in blokjes ·· 2,5 deciliter melk ·· 1 losgeklopt ei voor de glans ·· aardbeienjam ·· mascarpone ·· crème fraîche

Verhit de oven voor op 210 graden C. Vet een bakplaat in met gesmolten boter of olie.

Zeef bakmeel in een mengkom, voeg suiker toe. Wrijf de boter met je vinger­toppen door het mengsel tot het op broodkruim lijkt. Maak een kuil­ tje in het midden en giet er melk in, meng tot een zacht, licht plakkerig deeg. Leg deeg op een met bloem bestoven werkvlak en kneed het licht­ jes. Rol het uit tot een 2 cm dikke plak. Maak deegrondjes van 6 cm met een koekjesvormuitsteker of een glas/kopje en leg ze dicht naast elkaar op het bakblik. Bestrijk ze met losgeklopt ei. Bak ze 15 tot 20 minuten.

Meng de mascarpone met de creme fraîche. Dien de warme scones op met een schep van het mascarpone mengsel en een schep jam.

Koffie in de theepot

High tea

De koffie is per ongeluk in de theepot gezet.

Voor theeleuten is dat niet prettig, want de thee krijgt een koffiesmaak. Agatha heeft hier een ideaal Nederlands huismiddeltje voor: ‘Ach meid, weet je wat je dan doen moet? Een stera­dent bruistablet erin, nachtje laten staan en schoon is je theepot of thermosfles weer.’

61

FRUIT

Nittaya begint zodra ze binnengekomen is te haken, zes rode druiven. We praten wat over vruchten uit alle hoeken van de wereld. In Curaçao heb je de appeldam, een klein appeltje.

Lidia heeft het nooit ergens anders gezien. De blaadjes van diezelfde boom kon je als thee drinken voor de bloeddruk. Ze herinnert zich ook de guava, de macapruim, de granaatappel.

Ah, de granaatappel, die kent Aziza ook, het koningsfruit! We praten ook over hoe je kinderen ertoe krijgt om fruit te eten. Voorschillen en voorsnijden en dan aanbieden op een bordje. Dan maak je er een ritueel van waardoor je later ook fruit blijft eten.

Werken met de kinderen De fruitpanelen liggen op tafel. Het is de bedoeling dat de kinderen daar straks hun gemaakte handwerkjes op plakken. Er is maar één meisje die weet hoe te vingerhaken.

Blijkbaar zit dat niet meer in het standaardpakket op school. Maar zij is dan ook een rasechte handwerkster, want ze wil ook breien leren. Ze heeft zelfs al een paar breinaalden en wol meegenomen. Kleedje knippen is ook moeilijk, want deze kinderen van rond de 8 jaar kunnen nauwelijks met een schaar overweg. Dan maar bloemetjes uitknippen uit stof. Dat gaat nog net. Enthousiast worden er bergjes fruit geknipt. Eén meisje heeft een panterstofje op het steeltje van de appel gelegd. Dat ziet er goed uit. Ja we kunnen er ook nog een steeltje naast doen met een tijgerstofje. Op de opmerking dat dit toch niet kan, een appel met twee steeltjes, kijkt ze me wazig aan. Waarom niet? Appels komen toch uit een plastic zak. Dat ze ooit aan een boom hingen, daar heeft ze geen beeld bij. En dan nog, het hangt toch steviger als je hem aan twee takken vastmaakt?

Ondertussen praten we over wat lekker is en wat niet.

Shahb lust geen rijst, wel patat. Dat is lastig als je Afghaan bent en er meestal rijst gegeten wordt thuis. Safira lust geen broodje pindakaas, haar zusje Amira eet vegetarisch. Marya vertelt dat zij buikpijn krijgt als zij in het donker een ei eet. Ontbijten doen ze allemaal. Van ontbijtkoek, wit broodje met hagelslag en glaasje melk tot aan eieren met spek. Spruitjes gaan er niet in, behalve bij de twee Marokkaanse zusjes, die dat thuis vrij vaak eten, met aardappelen en een bal gehakt.

63

Fruitsalade van Aziza ·· pitjes van 1 granaatappel ·· 1 appel ·· 1 kiwi ·· 1 mandarijn ·· 1 trosje blauwe druiven

Snij de appel in blokjes, de kiwi in plakjes, schil de mandarijn en doe dit allemaal met de druiven in een kom.

Schep de granaat­appel­pitjes eroverheen en klaar is je exotische vitaminebom!

Je kunt het garneren met een takje munt. Ook lekker: maak een dressing van suiker, citroen en gesnipperde

Toekomst voorspellen met een appelschil

verse munt. Je kunt er ook een scheutje

Nederland

rum in doen. Roeren en over de fruitsalade

Toen ik een jaar of twaalf was, deed ik met mijn vriendinnen vaak het volgende spelletje: je schilde heel voorzichtig een appel, zodat de schil niet brak. Vervolgens draaide je met die schil drie rondjes boven je hoofd en dan slingerde je de schil achter je weg. De letter die je zag, zou de eerste letter van je volgende vriendje worden. Daar waren we natuurlijk uren mee zoet, want als je de letter C zag, ging je uitgebreid bedenken wie je kende met een C en of je die ook leuk vond.

O ja, als de schil gebroken op de grond lag dan zou je liefdesgeluk met de potentiële kandidaat geen lang leven beschoren zijn. En als het je lukt in één keer een hele appel te schillen met de schil nog helemaal aan elkaar brengt dat sowieso geluk….

sprenkelen.

64

Een appel aan een touwtje Tip van Trudy voor moeders Ik gaf mijn kinderen vaak een appel. Vervolgens gingen ze lekker buiten spelen en om de haverklap lag dan die half opgegeten appel op de grond.

Mijn oplossing: schil de appel, boor met de appelboor het klokhuis eruit.

Doe een touwtje erdoorheen en hang de appel als een ketting rond de nek van je kind.

Nog een tip van Eten is Weten: Was de appel maar schil hem niet. In de schil van de appel zitten de meeste vezels en voedingsstoffen. Zonde om die weg te gooien!

65

66

Smoothie van Miriam ·· 1 banaan, in plakjes ·· handje frambozen (uit de diepvries of vers) ·· flinke scheut melk

Miriam kent veel mensen die dol zijn op een smoothie, waaronder Miriam zelf.

Het is makkelijk en lekker. Banaan en melk zijn de basis-ingrediënten, want die maken het dik en zoet. Voor de rest kun je er van alles in doen: bessen, frambozen, aardbeien.

Citrusvruchten zijn minder geschikt. Een bolletje ijs erbij kan ook.

Miriam doet vaak het volgende:

Doe alle ingrediënten in een maatbeker, zet de staafmixer erop, en klaar!

Smoothiewaarschuwing

Misschien zijn ze te kritisch, maar de deel­ neemsters aan Eten is weten vinden de Smoothie helemaal nergens naar smaken.

Zonde van de ingrediënten vindt iedereen.

67

TAARTJES

& TOETJES Breng mee wat je maakt bij verjaardagen, was het verzoek.

Daar komen de eerste jarigen al binnen. Allemaal hebben ze feesteten meegenomen. Sommigen hebben zelf iets gebakken, anderen brengen mee wat ze dan in huis halen.

Steeds meer vrouwen stromen binnen. Sjany heeft toetjes meegenomen, pudding met bitterkoekjes, en warme kersen in brandewijn, voor de moslims zonder alcohol. Op een gegeven moment staat de tafel zo bomvol gerechtjes.

Dit is nu helemaal wat we bedoelen met feesteten. We eten tot we niet meer kunnen, we drinken gemberbier en colasiroop, sapjes en Andalusische thee. We eten pudding met gebroken glas, groene pandancake, kleefrijst. Het is gewoon teveel allemaal.

Als we denken dat we ploffen, komen de Afghaanse vrouwen met een cd, dansen!

We doen een eindeloze rondedans met handgeklap en heupgewieg.

Opeens zijn we allemaal echt jarig.

Mijn moeder uit Friesland zei altijd: ‘Waar je dik van wordt, daar bid je niet voor!’

69

Koeltjee Gorma van Mary Afghaanse dadelkoekjes ·· 1 pak dadels, ontpit en fijn gemaakt ·· 1 glas melk ·· 1 pond boter of margarine ·· 1 kilo meel ·· 2 zakjes bakpoeder ·· 2 zakjes vanillesuiker ·· 1 pak sesamzaad ·· 1 eierdooier

Verwarm de oven voor op 200 graden.

Doe het meel in een pan en de vanillesuiker en bakpoeder erbij. Maak de boter warm op het vuur. Doe hierin de melk.

Giet het geheel warm bij het meel en kneed er een mooie deegbal van.

Maak de dadels fijn door ze met je vuist in een pan fijn te drukken. Daar heb je je hele gewicht bij nodig. Meng door deze massa een handvol sesamzaad.

Rol van het deeg een langwerpige lap. Leg hier een rij dadel­ pasta op en vouw de lap dicht en sla de lap een beetje plat.

Snij er schuine plakken van, dit worden de koekjes. Besmeer deze met eigeel. Leg de koekjes op een bakplaat met bak­ papier en bak de koekjes in 10 minuten goudbruin.

70

Dadels tot moes drukken De deeglap met dadels platdrukken

Pompoenpannenkoeken van Lidia Antillen

·· 1 pompoen van 1 kilo of 3-5 bananen

“Zo kan je elke groente vermommen als je kinderen hebt die niets lusten!”

·· 1 pak koopmans pannenkoekenmix ·· 1 liter melk

Schil, ontpit en kook de pompoen, stamp haar daarna fijn met de stamper tot

·· 2 eieren

een moes. In geval van banaan: ook flink stampen. De pannenkoekenmix en

·· handvol rozijnen

vanillesuiker er doorheen roeren, afgewisseld met scheutjes melk. Het moet

·· theelepel kaneel

een dikke massa worden. Dikker dan voor de Nederlandse pannenkoek. Klop

·· zakje vanillesuiker

de eieren er doorheen. Was de rozijnen en roer ze er ook doorheen. Laat het

·· olie

geheel even rusten.

·· voor op de pannenkoek: appelstroop of jam

Verhit in een koekenpan een halve eetlepel olie, doe een pollepel beslag erin, en laat het zo dun mogelijk uitlopen. Met deksel op de pan rustig laten bak­ ken. In deksel laten glijden en omkeren. In alle rust gaar laten worden, dat is het geheim. Maar dan heb je ook wel wat!

Moedermelk Bij buikkramp: moedermelk wrijven over het buikje van het kind.

Bij oorpijn: de moedermelk van iemand met een babyjongetje in het oor druppelen en het is over.

71

72

Bollo di glas van Lidia

Deze taart van glas maak je met verschillende soorten gelatine. Het is een echt feestgerecht dat op geen enkel feest mag ontbreken. Over de schrijfwijze kan worden getwist - glass, glacé of glas - over de bereidingswijze ab-so-luut niet. Als je Lidia’s aanwijzingen niet precies opvolgt zijn de consequenties voor jezelf… Gelatine van Knox, in tropische winkels te vinden, is essentieel voor deze taart.

Antillen

Je begint 1 dag van te voren. Je maakt de gekleurde gelatine volgens ·· 1 blikje gecondenseerde melk

de aanwijzingen op de verpakking. Heel belangrijk is dat je bij elk pakje

·· 1 blikje koffiemelk

gekleurde gelatine de helft van een pakje heldere gelatine voegt, anders

·· 1 zakje vanillesuiker

mislukt het. Als de gelatine stijf is, snijd hem dan in blokjes.

·· 2 kleine pakjes slagroom van friesche vlag

Meng de gecondenseerde melk met de koffiemelk, de vanillesuiker en de

·· 2 envelopjes heldere gelatine van knox

slagroom in een grote kom. Maak de rest van de heldere gelatine. Eerst

·· 3 envelopjes gelatine in verschillende kleuren van

met koud water, daarna met gekookt water. Let op: de gelatine moet

knox: rood groen oranje ·· eventueel tutti frutti of tropisch fruit

helemaal opgelost worden. Giet nu de gelatine in het melkmengsel en roer goed door. Voeg alle in blokjes gesneden gekleurde gelatine erbij. Je kunt er ook tutti frutti of tropisch fruit bij doen. Maak een glazen kom aan de binnenkant een klein beetje nat met water. Doe het mengsel in de glazen kom. Zet het een nachtje in de koelkast.

Stort de volgende dag de bollo di glass op een bord. En zie daar: de taart van glas!

Tip van Lidia: Je kunt ook ’s ochtends vroeg beginnen en het ’s avonds uit de koelkast halen, dan is het wel klaar.

73

Geflambeerde kersen van Sjany Nederland

Dit is Sjany’s favoriete nagerecht voor een speciale gelegenheid. Ze heeft een variant met en eentje zonder alcohol gemaakt, maar de lekkerste vindt ze die met drank. We gaan flamberen. De brandende drank gieten we over de kersen en Sjany loopt er snel mee naar de eettafel. Je ziet er niets van en de vrouwen aan tafel vragen zich af waar wij nu zo moeilijk over doen!

Dus de Eten is Weten-tip bij dit gerecht: eerst de gordijnen dicht en dan pas vlammend serveren!

74

Op gemberbier is het goed dansen

Gemberbier maken

Gemberbier van Irene suriname

·· 1 kilo gemberwortel

Aan dit drankje komt geen alcohol te pas, het is gezond voor je en op

·· 10 kruidnagels

elke verjaardag of feest in Suriname wordt het gedronken. In de koel-

·· 10 theelepels citroenzuur

kast kun je het een dag of vier bewaren.

·· 800 gram suiker ·· 6 liter water

Snijd de ingedroogde en lelijke plekjes van de gemberwortel, schrap de

·· 1 eetlepel amandel essence of vanille essence

schil er wat vanaf. Snijd daarna de wortel in plakjes, zodat hij makkelijk te vermalen is met de staafmixer of keukenmachine.

Los de suiker in wat warm water op in een grote pan of emmer. Doe de gemberwortel erbij. Giet er zoveel water bij dat het niet teveel spettert als je de staafmixer erin zet, en mix alles fijn. Doe de kruidnagels erbij en leg er een doek of deksel op, laat het mengsel een hele nacht of liever nog 24 uur rusten en trekken. Giet de pulp daarna in een vergiet met een schone doek erin, en knijp zoveel mogelijk vocht uit de pulp, door de doek uit te wringen. Maak dit gembervocht op smaak met citroen­zuur, amandel­essence en eventueel nog wat suiker naar smaak. Leng het aan met water, proef of het niet te slap wordt. In grote colaflessen gieten en heel koud maken in de koelkast.

Bij het uitschenken niet schudden, de drab onderin de fles moet achterblijven.

75

NATAFELEN Project

doelen, werkwijze en evaluatie

Eten is Weten is een multicultureel kunst­ project in Sterrenburg / Dordrecht.

Uit het projectplan De doelen die met Eten is Weten zijn nagestreefd: -- ontmoetingen tussen de bewoners uit verschillende culturen en generaties bevorderen; -- doorbreken van geijkte verhalen over andere groepen; -- het uiten van een eigen, authentiek verhaal; -- aanreiken van extra mogelijkheden om met de buren in gesprek te komen via het eten en via het eigen verhaal dat daarbij hoort; -- aanspreken van mensen wat zij wel kunnen en op (latente) talenten; -- vergroten van thuisgevoel door kennis te maken met ‘vreemde’ producten/kookspullen die in de winkel liggen.

Resultaten die zijn nagestreefd: Voor bewoners Het belangrijkste resultaat is dat mensen op een plezierige manier hun buren hebben leren kennen en achteraf met trots het boek en het schilderij (in) kunnen kijken en aan anderen kunnen laten zien.

Een ander resultaat zal zijn dat mensen zin krijgen om weer eens zoiets leuks met elkaar te organiseren. Al zal dat dan waarschijnlijk op een wat kleinere schaal zijn.

Voor het opbouwwerk Een resultaat voor het opbouwwerk zal zijn dat zij in staat zijn om kunstprojecten te integreren in reguliere werkzaamheden.

Kwantitatief We streven ernaar 150 à 200 mensen met elkaar in contact te bren­ gen. De verwachting is dat een kwart van hen op de één of andere manier actief bij een vervolg betrokken zal blijven.

76

Werkwijze Voortraject We nemen een half jaar de tijd voor we met de groepen van start gaan. Overleg met gemeente, DWO, wijknetwerkteam en corpora­ ties zorgt er uiteindelijk voor dat de plek vastgesteld wordt: Vanuit De Plint, een ruimte onder een van de flats van Progrez, zullen de geuren en kleuren van Eten is Weten uitwaaieren over het gebied van de Blaauwweg.

Om deelnemers te werven en alvast bekendheid te geven aan Eten is Weten, organiseren we al voor de zomervakantie 2008 een prikke­ lende BroodDag in het winkelcentrum Sterrenburg, samen met DWO opbouwwerk en met djembémuziek van To Be. Hierbij trekken een workshop boterhamschilderen en een broodproeverij, gesponsord door bakker Korteweg, nogal wat aandacht. Daar ontmoeten we onze eerste deelneemsters. En zij blijven terugkomen!

Pal aansluitend op de zomervakantie is het ramadan. Daarna starten we met intensief flyeren in de wijk, er is een voorlichtings­ bijeenkomst in het Cultureel Centrum Sterrenburg, samen met DWO. We nemen deel aan de Multiculturele Dag die DWO organi­ seert, er staat een stukje in De Sterrenburger, De Dordtenaar. Maar vooral het persoonlijk contact is in de wervingsfase erg belangrijk.

Werken met deelnemers Na de ramadan en herfstvakantie starten we in De Plint met bijeen­ komsten schilderen op woensdag- en donderdagochtend en we koken op zaterdag.

We hebben ons vooral gericht op de bewoners uit de directe omge­ ving van De Plint: de flats aan de Stratosfeerstraat, Heelalstraat en Blaauwweg, maar er komen ook vrouwen van rond de Halleyweg, waar we eveneens geflyerd hebben, en via de krant zijn er ook deelneemsters van verder weg.

Er blijken veel Afghaanse vrouwen op Eten is Weten af te komen. Omdat zij blijven komen en de ruimte in De Plint beperkt is, dreigt er geen plaats meer te zijn voor uitbreiding.

We besluiten om na de Kerst nieuwe deelnemers te trekken middels een publiciteitscampagne, de

oude deelnemers op een ander tijdstip te ontvangen en tevens in het Theehuis van het Spectrum, oude­ renwerk een groep te draaien.

We generen aandacht voor Eten is Weten op/in: web­ site van Dordrecht, website Sterrenburgstart, wijkkrant De Sterrenburger, De Stem van Dordt, Dordt Centraal: hierin verschijnt tweewekelijks een recept en een foto tot Pasen 2009.

Op 7 februari organiseren we een Open Dag om nieuwe mensen te trekken. Huis aan huis bellen we aan bij de flats rondom De Plint.

Deze strategie blijkt gedeeltelijk te werken; er komen 13 nieuwe deelnemers.

We starten een groep in het Theehuis van het Spectrum, ouderen­ werk. Daarnaast komt er een kindergroep en een jongerengroep in samenwerking met Twern.

Tegen het einde van het project besluit een aantal vrouwen dat ze door wil gaan. Met ondersteuning van Eten is Weten bij het voeren van gesprekken met de gemeente, DWO en de woningcorporatie worden opgericht: De Blaauwe Vrouwen.

Afronding Ter afronding van het project organiseren we op 13 juni 2009 een wijkbuffet voor de hele buurt met hapjes gemaakt door de deelnemers.

Evaluatie: sterke en zwakke punten Zwakke punten Sterrenburg zou gebaat zijn met meer ruimtes waar activiteiten georganiseerd kunnen worden. Het Cultureel Centrum is vol en duur en De Plint klein en relatief duur. Het Theehuis is voor 55+ maar is niet bekend bij allochtone bewoners.

Het interesseren van autochtonen voor Eten is Weten is een moei­ lijke zaak. In Sterrenburg leven de verschillende culturen erg langs elkaar heen. Maar wij hebben ook de indruk dat autochtonen Eten is Weten mijden, juist omdat er zoveel allochtonen aan meedoen.

In het overwegend autochtone Theehuis ontstond commotie, omdat men hoorde dat er allochtone vrouwen zouden komen meedoen.

Onbekend maakt duidelijk onbemind. Daarnaast heeft een community art project vaak een lange in­ beddingtijd nodig. Bewoners moeten

Overzicht van deelnemers naar land van herkomst, geslacht en rol surinaams

1

vrouw

panamees

1

man

126 42

thais

2

grieks

1

nederlands

54

Vrouwen

77

antilliaans

15

Kinderen

34

indonees

4

Jongens

10

turks

9

Omwonenden

20

Professioneel betrokken

13

afghaans

54

macedonie

1

Stagiairs

4

irakees

4

Team

5

marokkaans

5

Monitoring

5

iraans

3

russisch

1

oostenrijks

1

argentijns

1

sierra leone

1

chinees

3

onbekend

7

totaal

168

77

er aan wennen en met name de autochtone bewoners hebben drem­ pelvrees. Bovendien blijft het Nederlands lastig. Als er veel mensen uit één buitenland zijn, gaan zij hun eigen taal spreken en daardoor haken die autochtone mensen die wel geïnteresseerd zijn weer af.

De betrokkenheid van reguliere instellingen was gering. Voor de toegezegde tien uur ondersteuning van DWO waren geen gelden vrijgemaakt, het team van Eten is Weten werd lange tijd niet uitge­ nodigd voor wijkbijeenkomsten, wijknetwerken werden niet ingelicht over het project. Tijdens het project was er weinig interesse van de professionals die in de wijk werken. Behalve van de politie! Zie verder onder sterke punten.

We hebben geen zicht op een vervolg binnen het reguliere circuit van sociaal cultureel werk of anderszins. Het netwerk dat is opgebouwd door Eten is Weten dreigt daarmee weer verloren te gaan. Dat is jammer, temeer daar wij ervan uitgingen dat er de intentie was om in nauwe samenwerking met het opbouwwerk te streven naar borging in de wijk. Communicatie met de professionals was voor het grootste gedeelte eenrichtingsverkeer. Er is een pareltje ontstaan in De Plint, een prachtig kunstwerk is er gemaakt, indrukwekkende ontmoetingen hebben er plaatsgevonden, en buiten de enthousiaste deelnemers is er bijna niemand die het draagt.

Sterke punten Eten is Weten blijkt een aantrekkelijke formule te zijn voor met name vrouwen. Het gezamenlijk koken en uitwisselen van recepten, het gezamenlijk schilderen en handwerken trekt een vaste club van bezoeksters die elkaar op een gelijkwaardige manier ontmoeten en elkaar leren kennen vanuit een gezamenlijke interesse die dwars door alle culturen en leeftijden heengaat. Per week zitten er zo’n 5 verschillende nationaliteiten bij elkaar in de leeftijd tussen de 16-75! Sommige deelnemers komen een keer aan, anderen zijn er wekelijks, soms meerdere keren per week. In totaal waren er 168 deelnemers Als rechtstreeks gevolg van Eten is Weten is er een vrouwen­ zelforganisatie de Blaauwe Vrouwen in de maak. Deze organisatie zal een vervolg organiseren voor de vaste groep van 40 vrouwen.

De wijkagente is zes keer langs geweest, soms met een collega. De politie is zeer geïnteresseerd in dit laagdrempelige project, dat ook voor hen op informele manier

78

ingangen biedt om de bewoners te leren kennen. Het is mooi om te zien dat de deelnemers langzaam ontdooien: bij het eerste politiebe­ zoek voelden ze zich al bij voorbaat schuldig om niets, bij volgende bezoeken zitten ze gezellig plannen te maken om de agente en haar collega’s voor hen te laten koken!

Kunstenaars werken anders dan ambtenaren en welzijnswerkers en kunnen andere zaken losmaken bij de deelnemers van een project.

Creativiteit, verwondering, trots, nieuwsgierigheid naar de ander. Van de speelsere manier om contact te leggen kunnen andere professio­ nals gebruik maken en hier op inspelen. Samenwerking is absoluut belangrijk.

De schilderijen kunnen worden gezien als hedendaags cultureel erfgoed, een visualisatie van de verschillende culturen die hier samen­leven, inclusief het proces bij dat eraan vooraf gaat, de ver­ halen die daarbij loskomen, pas dan is het plaatje compleet. Het zou prettig zijn als DIEP, het Dordtse centrum voor cultureel erfgoed, het schilderij zou aangrijpen voor vervolgprojecten.

de Blaauwe Vrouwen

Aan Eten is Weten namen deel Abdi Abdullah Agatha Akdas Aminidh Amira Anawar Anisa N. Anisa S. Anita Ans Arezo Asefa M. Asefa S. Ashequlla Ashraf Atia Aukje

Aziza H. Aziza V. Banafsha Barta Bashra Bensu Bertha Blaga Delano Dinie Dukke Ebony Elham Erika Eugene Ezat Fahiyh Fantje

Farah Fariba Fariyh Fatema Fien Gerrie Getty Gladys Hasna Hawar Hedy Henk v V. Herman Hessam Hlalia Homa Irene Irma

Isaaq Jannie Jeltje Jerzy Jimmy Joke Kathrin Koetsida Laurens Lema Lena Lidia Lily Lisa Luiferdi Luivicka Maarten Madeleine

Mahsa Mahsen Marcella Maria Maria M. MariaPaula Marieke Marijam Marijke Marion Mary Maryam H. Masih Masouda Melvin Mieke Miriam R. Mohammed

Moskar Nadera Nancy Natasja Nawal Nittaya Persila Rabia Rafet Ria Rina Ruby Safira Saida Salina Samaneh Shabir Shahb

Sharifa Simin Simone Sjany Sjors Somaya Sonja Sonja vd V. Soudaba Suleyman Taiba Tara Tauhere Teuna Tine Tonny Toos Trudy

Tufan Turpikai Vesile Vicky Wil Willeke Wim V. Wim vd P. Yildiz Yusuf Yvonne Zahra Zeba Zeynep Zini Zohre

79

COLOFON Eten is Weten is een project van De Theaterstraat in samenwerking met gemeente Dordrecht, Dordtse Welzijnsorganisatie (DWO).

Projectrealisatie De

Overige betrokken organisaties

Samenwerkingsverband Sociaal Kultureel Werk (SSKW), Twern, organisatie voor maatschappelijke diensten en Het Spectrum (ouderenwerk)

Theaterstraat

Concept Tonny van Sommeren en Mieke de Wit Uitvoering Miriam Reeders en Tonny van Sommeren

Recepten zijn afkomstig van de deelnemers aan Eten is Weten.

Sponsor Het dagelijks brood, 10 juni 2008: De echte bakker Korteweg in winkelcentrum Sterrenburg

Stagiaires

Hlalia Tajjiou Homa Mahjour

Het project is gefinancierd door Ruimte voor Contact

Onderzoekers

© De Theaterstraat, 2009 Alles uit deze uitgave mag met bronvermelding worden overgenomen, gekopieerd en doorgegeven in welke vorm dan ook.

Universiteit Utrecht Kathrin Hausberger Maria Paula Lonegro Domein voor Kunstkritiek Aukje de Boer Overige medewerkers

Marieke van den Dolder Hessam Hayat Davoodi Fotografie

Miriam Reeders Tonny van Sommeren Mieke de Wit grafische vormgeving

A10plus, Rotterdam

80

Dit boekje is een uitgave van De Theaterstraat