Heus 8 najaar 2016 a3 boeken

4e jaargang • nummer 2

Een heus magazine over oude wijsheden nieuwe inzichten N A J A A R 2016 leven met de natuur – een uitgave van A3 boeken I NT ER V I EW

Net als Odysseus moeten we op reis T HE M A

KINDEREN EN KLEURBELEVING INTE RV I EW

Het gaat niet om wat je maakt, maar dat je maakt T HE M A

De ethiek van het (niet) eten van dieren N I E U W : GROEN LEVEN DOET JE GOED, PRAKTISCH JAARBOEK VOOR DUURZAAM GELUK ANNA MARIA VAN DEN BERG – CREATIEF MEDITEREN VOOR MEER BEWUSTZIJN, ONTSPANNING EN CREATIVITEIT WENDY SMIT – MYTHEN VAN DE DIERENRIEM JAN DE GRAAF

Heus 08-2016.indd 1

19-09-16 18:18

De kracht in mij wordt gevoed door dromen. marjanne huising

Kruidenwijsheid

Foto: Jenny Boxem

Heus 08-2016.indd 2

19-09-16 18:18

VOORWOORD Een jaar of vier weet hij zich staande te houden in de straten van Skopje, Macedonië. In mei 2015 slaat het noodlot toe: hij wordt neergeschoten.

Na lang zoeken wordt hij gevonden en naar een dierenkliniek gebracht.

Na de operatie moet hij revalideren en gaan zijn redders op zoek naar een goed thuis voor hem. In Macedonië kunnen ze dat wel vergeten en zo komen ze bij mij. Tot vier keer toe denk ik het te hebben gevonden. Hij is al onderweg naar Nederland als de vierde adoptiekandidaat afhaakt. Na enkele weken bij een opvanggezin haal ik hem op. Hij is rustig, vriendelijk, maar ongrijpbaar. Wat gaat er in dat koppie om? Waarom reageert hij soms heftig bij bepaalde auto’s, mensen, honden? Wat kan ik doen om hem uit zijn schulp te laten komen? Hoe kan ik dat zorgvuldig opgebouwde muurtje afbreken? Ik vind de antwoorden tijdens de training ‘Bewust leiderschap’ van Ingrid Timmermans. En ik vind nog veel meer.

Wat kunnen dieren je toch op een bijzondere manier een spiegel voorhouden.

Dankjewel, lieve Belco!

Informatie over bewust leiderschap: www.ittom.nl

adrie beyen, hoofdredacteur en uitgever info@A3boeken.nl – twitter @AdrieA3boeken – www.facebook.com/A3boeken

INHOUD INTERVIEW

THEMA

“Ik wil vooral mensen inspireren zelf aan de slag te gaan”

De ethiek van het (niet) eten van dieren

Anna Maria van den Berg

2

Monique Janssens

21

DE VRAAG

“Het gaat niet om wat je maakt, maar dat je maakt”

8 6

Wendy Smit

12

16

Els Lijesen en Yoeke Nagel

DI T E N DAT

DE LEZER Susan van Soest

“Net als Odysseus moeten we op reis” Jan de Graaf

Met wie zou je graag…?

24

CITAAT Paddenstoelen en symbolen OVERPEINZING

Je eigen pad lopen met een ander THEMA

Kinderen en kleurbeleving Margo Ruiter

18

John Musterd

Fondslijst

26 27

28

LEGENDA Boek(en)

Spel(len)

Boek(en)/ spel(len)

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 3

19-09-16 18:18

INTERVIEW

ANNA MAR I A VAN DE N B E R G :

“Ik wil vooral inspireren zelf slag te gaan” Het is haar droom om mensen en de natuur dichterbij elkaar te brengen, zodat we met ons allen meer ‘zijn’ in plaats van ‘doen’. Haar grootmoeder wist wat zelfvoorzienend leven was en Anna Maria van den Berg heeft het gevoel dat ze veel van haar heeft doorgekregen. Kenmerkend voor haar visie van groen leven zijn: brede aanpak, lekker praktisch en vooral je eigen manier vinden om groener te leven.

O

p vakantie bij de boer, fietsen in het weekend… Natuurlijker dan dat was het gezin waarin Anna Maria opgroeide niet.

De namen van plantjes wilde ze weten, maar daar bleef het vooralsnog bij. Ze groeide op met koken en veel zelf maken. En met de verhalen die haar moeder vertelde over haar eigen moeder, die als jong meisje al voor hele gezinnen zorgde, als een soort huishoudster. “De verhalen gingen over inmaken en wecken, de moestuin, en het varken dat het hele jaar voor vlees moest zorgen. Naar die oma ben ik vernoemd, zij heette ook Anna Maria, ze had een Duitse moeder en een Poolse vader, en het voelt alsof ik veel van het groene leven van haar heb doorgekregen. Mijn oma is overleden toen ik 3 jaar oud was, dus ik heb haar niet echt gekend. Toch voelt het alsof ze altijd dichtbij is. Zij wist wat zelfvoorzienend leven was en kreeg het zelfs voor elkaar om groenten weg te geven tijdens de oorlog. Dat ik naar mijn oma ben vernoemd, zal altijd bijzonder blijven.”

EN ERG ET IS CHE K RACHT Toen Anna Maria op een informatiedag van Landgoed de Kraaybeekerhof in Driebergen was, voelde het alsof er een sleutel werd omgedraaid in haar hart: “Ik wist en voelde dat ik daar moest zijn. De oplei-

2

Heus 08-2016.indd 4

ding tot natuurvoedingskundige ben ik – natuurlijk – gaan doen. Daar voelde het alsof alles klopte. Het is een biologisch dynamisch landgoed, met niet alleen opleidingen, maar ook een grote (moes)tuin, zalen en een restaurant. Tijdens de opleidingsdagen hoefde ik maar weinig te eten, al helemaal niet bij thuiskomst. Ik was helemaal ‘gevoed’ door de plek, de lessen en de mensen.”

Tijdens die opleiding ervoer ze een bijzonder moment van natuurlijke heling tijdens een workshop over het energetisch ervaren van diverse voedingsmiddelen. Zo was er bijvoorbeeld de sterke voorwaarts gerichte kracht van biologische dynamische melk. De energie van een wortel ervoer ze als sterk naar de Aarde gericht. Ook werd de energie van gangbare en die van biologisch dynamische producten met elkaar vergeleken. Anna Maria weet het nog goed: “Gangbare producten voelden veel diffuser wat betreft energetische krachten, veel minder gericht dan biologische of biologisch dynamische producten. Ze kunnen nog zoveel vertellen over de hoeveelheid vitaminen en mineralen die er in voeding zitten, maar als je die krachten voelt, dan besef je pas echt wat voeding met je kan doen.”

Groen leven doet je goed, praktisch jaarboek voor duurzaam geluk Anna Maria van den Berg Illustraties: Ruzica Parsons en € 20 21 x 21 cm, 120 pagina’s, twee kleuren, 20,-isbn 978 94 91557 31 6 nur 740 en 728 Verschijnt september 2016

heus 08 – 2016

19-09-16 13:01

f oto: a n d ré s iets m a

KANT E L PUNT

G RO E N L E V E N I S…

De lesdagen en latere bezoeken aan de Kraaybeekerhof zorgden voor een kantelpunt in het leven van Anna Maria, doordat ze zich ten volle besefte dat er ook een energetisch voelbaar leven is. Voordat ze aan de opleiding begon, wist ze wel dat ze sensitief begaafd was, maar dat was tot dan toe eerder een last dan een lust geweest. Gaandeweg de opleiding ging ze inzien dat het positief was, een kracht, en dat wat ze voelt echt klopt. Dit leidde ertoe dat ze in haar voedingsadviezen mensen ook wilde stimuleren naar hun eigen innerlijk weten te luisteren: “We zijn het behoorlijk verleerd om naar onszelf te luisteren. Als het om voeding gaat helemaal, op dat gebied lijkt iedereen alleen maar naar anderen te luisteren.”

Tijdens de opleiding tot Intuitief Coach groeide ze verder in het ontwikkelen van haar innerlijk weten en het begeleiden van mensen daarin. Ze kwam bij de wandel- en natuurcoaching terecht en ging zich minder met voeding en meer met de natuur in brede zin bezighouden, zowel in haar persoonlijke als professionele leven. Haar boek ‘Groen leven doet je goed’ ziet ze dan ook als een mijlpaal op de weg die ze na de Kraaybeekerhof is ingeslagen.

“…in verbinding staan met Moeder Aarde en haar natuur en doen wat goed is voor jezelf”, zegt Anna Maria met overtuiging. “Dan doe je ook goed voor onze oermoeder. Voor mij gaat groen leven – inmiddels - niet meer alleen over het redden van de Aarde.

Die kan zichzelf uitstekend redden, er zijn genoeg heftige natuurverschijnselen die de mens in een klap wegvagen. Als we de Aarde zien als de moeder van al het leven en bezien waarvoor we als mensen op Aarde zijn, dan geloof ik dat het maar voor een ding is, en dat is om onszelf te zijn en ons persoonlijke unieke talent te laten zien en te benutten. Het is een grote klus om dat te ontdekken, maar ik geloof dat de verbinding met de natuur daar ontzettend bij kan helpen.”

Groen leven gaat voor Anna Maria dus veel verder dan dezelfde spullen groener kopen of doen wat iedereen doet. Het gaat om minder spullen kopen en zelf kiezen wat bij je past en goed is voor jou. “Er zijn al zoveel boeken over hoe we de Aarde kunnen redden. Die zijn goed en mensen halen er inspiratie uit om hun leven groener te maken. Maar voor mij gaat groener lever ook over de verbinding maken, met de Aarde en met jezelf. Ik ben niet de enige die op deze manier tegen groen leven aankijkt en ik kom

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 5

foto: h ans k reu tzer

mensen f aan de

3

19-09-16 13:01

foto’ s: anna m a ria v a n d en berg

ook boeken tegen die gaan over de verbinding leggen met de Aarde. Ik geloof echter dat het nog niet eerder op een laagdrempelige manier die voor iedereen toe te passen is, is opgeschreven. Ik ben tenminste geen boeken tegengekomen waarin de voordelen van natuur in je leven praktisch zijn vertaald naar tips en oefeningen. Geen boeken die vertellen dat je veel meer kunt doen om die voordelen te benutten dan alleen aanwezig zijn in de natuur.”

De volgorde van de voordelen heb ik bewust gekozen. Het gaat van een fysiek voordeel ‘fitter met nieuwe energie’ naar een thema dat gaat over wie je bent ‘bewuster van je eigen kracht’. Rust hoorde voor mij op nummer 4, halverwege het rijtje van zeven als het nemen van een pauze. Bij de volgorde van de overige voordelen heb ik de zeven chakra’s in mijn achterhoofd gehouden. Ze kloppen niet letterlijk, maar de energetische volgorde vond ik wel overeenkomen.”

ZEVEN VOORDELEN In binnen- en buitenland doen wetenschappers onderzoek naar de voordelen van de natuur voor onze gezondheid en de uitkomsten liegen er niet om: met de natuur voelen we ons beter. Omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving Agnes van den Berg heeft veel van die onderzoeksresultaten gebundeld. Zij maakt onderscheid tussen fysieke, emotionele en mentale voordelen. Dit heeft Anna Maria vertaald naar de eerste drie voordelen die ze in haar boek introduceert: 1 Fitter met nieuwe energie - fysiek 2 Lekkerder in je vel - emotioneel 3 Betere focus en concentratie - mentaal De resultaten van de onderzoeken vond Anna Maria ook te duiden als voordeel op het gebied van persoonlijke ontwikkeling: “Zo kwam ik op voordeel 7: ‘bewuster van je eigen kracht’. ‘Meer rust en tijd voor jezelf’ lag voor mij zo voor de hand dat ik die zelf heb toegevoegd, net als ‘meer plezier en voldoening’. De natuur is alleen maar ritme en ritme heeft een genezende werking, dus toen was de set voordelen voor mij compleet: 4 Meer rust en tijd voor jezelf 5 Meer plezier en voldoening 6 Wijzer over je natuurlijke ritme 7 Bewuster van je eigen kracht

4

Heus 08-2016.indd 6

VO O R I E DE RE E N Veel mensen vinden het lastig om de vertaalslag van theorie naar praktijk te maken of haken tijdens een lang traject af. Het mooie van ‘Groen leven doet je goed’ is, dat Anna Maria heel laagdrempelig en vooral ook lekker praktisch de verschillende voordelen vertaalt naar tips, oefeningen en recepten. Bovendien kun je zelf kiezen wanneer je met welk voordeel of een van de bonusthema’s over stilstaan in het licht, je adem en gedachtekracht aan de slag gaat. Of en in welke mate alle voordelen haalbaar zijn, hangt van veel factoren af, legt ze uit: “Niet alleen van je startpositie, je werk- en privésituatie en je fysieke en geestelijke gezondheid, maar ook van je interesse.

Het zal ook afhangen van je persoonlijke behoefte.

In de ene periode heb je meer behoefte aan energie, in de andere juist aan meer rust. Om hier achter te komen begint elk voordeel met een checklist. Uiteraard heb ik over de thema’s bij elk voordeel goed nagedacht, maar ze zijn zeker niet uitputtend en ze kunnen elkaar ook onderling aanvullen. Je intuïtie ontwikkelen tijdens het wandelen bijvoorbeeld. Of je favoriete kruiden telen en je Eerste Hulp Bij Overprikkeling (EHBO) kit samenstellen. Ik wil mensen inspireren om zelf aan de slag te gaan en te ontdekken dat er veel voordelen te behalen zijn. De lezer kan heel goed zelf kiezen wat haalbaar is en passend op dat moment. Wat ik ook duidelijk wil maken, is dat er veel meer manieren zijn dan alleen aanwezig

heus 08 – 2016

19-09-16 13:01

zijn in de natuur om verbinding te maken met de natuur en te profiteren van de voordelen. Puur eten is ook contact met de natuur. Naar de vogels in je tuin kijken ook. Ontdekken welke geuren welke herinneringen oproepen ook. En zo kan ik alle thema’s uit het boek opnoemen. Iedereen die zich aangetrokken voelt tot het boek en groen leven, zal er zijn of haar eigen weg in vinden. Het is een handboek voor duurzaam geluk, je kunt het op elk moment uit de kast pakken en op dat moment kiezen wat je blij maakt.”

M AAK ER G EW OONT EN VAN

B E T RO K K E N Het is duidelijk dat Anna Maria de fanatiekste is van het gezin. Zij loopt voorop en man en dochters (10 en 12 jaar) volgen meestal. In de loop der jaren zijn ze allemaal bijna gestopt met vlees eten. “Hun eigen keus hoor!”, verzekert ze me. “De kinderen hebben op hun manier meegedacht om plastic te besparen: geen snoep uit de supermarkt meer, maar schepsnoep halen met een herbruikbare zak. Ze helpen mee wasmiddel maken, smeren de door mij gemaakte crème op hun gezicht en eten mee uit de moestuin. Er zijn ook groene dingen die ik voor mezelf doe, zoals veganistisch of basisch eten tijdens de vastentijd. De rest van de familie volgt het met belangstelling. Ook al loop ik voorop, de rest van het gezin is altijd betrokken bij wat ik doe en wil graag horen waarom ik dingen doe. Ik vind het ook belangrijk om in de opvoeding van de kinderen mee te geven, dat de natuur waardevol is, boordevol leven, en de moeite van het ontdekken en koesteren waard. De natuur kan ons immers uitstekend helpen meer onszelf te zijn. Een ontmoeting met de Aarde, is een ont-moeting met jezelf. Het is mijn droom om mensen en de natuur dichter bij elkaar te brengen, zodat we met ons allen meer ‘zijn’ in plaats van ‘doen’.”

f oto’ s : a nn a m a r ia v a n d en ber g

In het verleden waren natuurlijke en de juiste voeding voor Anna Maria een grote bron van nieuwe energie. Ze gebruikt voeding nog steeds om zich fitter te voelen, maar het speelt een minder grote rol dan jaren geleden. De afgelopen tijd zijn meer rust vinden en zich bewuster worden van haar eigen kracht de voordelen die meer spelen: “Voel ik me onrustig en gespannen, dan ga ik meestal wandelen.

Dat kan vanuit huis een rondje door het park zijn, maar ik ga ook naar het bos of naar mijn moestuin of ik kijk in mijn achtertuin rond. Tijdens het wandelen, vertraag ik mijn passen, ga steeds rustiger lopen en kijk om me heen. En vervolgens kom ik bijna altijd bij het voordeel ‘bewuster van mijn kracht’.

Dan is er iets wat me opvalt of indruk maakt en wat me dus iets wil zeggen. Dan zie ik een roodborstje in de tuin en lees ik dat ze altijd alleen ergens verschijnen, nooit samen met soortgenoten. Dan besef ik dat het in periodes ook voor mij geldt, dat ik graag alleen ben.”

Dagelijks bezig zijn met groen leven is voor haar het meest effectief. Ze heeft veel aspecten eigenlijk als gewoonten in haar leven verweven, zoals natuurlijk en puur eten met zoveel mogelijk groenten en weinig tot geen vlees, wandelen, eigen eten telen, en leven volgens de seizoenen. Dit brengt haar rust en ritme, en zorgt ervoor dat ze niet te veel meegaat in

de hectiek van onze maatschappij: “Ik wil blijven doen wat ik wil doen en me niet laten meezuigen.

Het gebeurt af en toe toch wel, dat ik veel te veel doe.

Ik woon niet alleen en heb een gezin, maar dat is niet erg. Ik heb mijn manieren om rust te vinden en bij mezelf te komen gevonden en onmiddellijk paraat.”

Ze wil dan ook anderen als advies meegeven de verschillende aspecten van groen leven in de dagelijkse gewoonten te verweven, zodat het geen eenmalige acties zijn: “Houd het simpel, doe wat bij je past en maak het niet ingewikkeld, dan kunnen het ook gewoonten worden. Zijn het eenmaal gewoonten, dan hoef je er niet meer over na te denken en kleurt je leven als vanzelf groener.”

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 7

5

19-09-16 13:01

Ditten e dat

“Na een stevige wandeling door de natuur ziet onze wereld er als vanzelf anders uit.” christine de vries Innerlijk pelgrimeren

D E N N E N A PPE L DIER Verzamel een mand vol dennenappels en eventueel ook sparappels en lariksappeltjes. Maak hiervan prachtige dieren in zand of gras door ze in vorm te leggen. Of laat een kind op de grond liggen en leg dennenappels langs zijn lichaam, zodat er na opstaan een dennenappelmens ligt. Wel voorzichtig opstaan, hè!

Kaboutersoep en wonderblaadjes

De drie godinnen Voor de Kelten en Germanen stond de drievoudige moedergodin voor de vruchtbaarheid van de natuur.

De drie godinnen dragen gewoonlijk een lang gewaad en hebben op hun schoot vruchten, graan, brood of een zuigeling. In het Rijnland vereerden ze de godinnen als Matronae Aufaniae. Het getal drie stond bij de Kelten voor overvloed, geluk en voorspoed.

De Groene Man en de Groene Vrouw

6

Heus 08-2016.indd 8

heus 08 – 2016

19-09-16 13:01

Zonneteken Op tarotkaart XIV Matigheid wijst het zonneteken op het voorhoofd op het besef van heelheid en onsterfelijkheid. Het bewustzijn dat zich in het proces hiervoor, bij de Dood, al heeft bevrijd van oude belemmeringen ervaart de verbinding met de goddelijke wereld en herkent de onsterfelijkheid van zijn ziel. Het bewustzijn ervaart dus eenheid en geen verdeeldheid.

Pythia, de hogepriesteres

O RION EN Z I JN H O ND E N Artemis doodde per ongeluk haar geliefde Orion en ze vroeg oppergod Zeus hem met zijn beide honden aan de hemel te plaatsen. Zijn grootste hond, Canis Major, jaagt daar nog altijd achter het konijn Lepus aan. Ook behoedt hij Orion voor zijn aartsvijand de schorpioen. De herlderste ster in Canis Minor is Procyon. Heb je deze ster als je rijzende ster, dan liggen er diverse mogelijkheden op je levenspad die snel tot succes kunnen leiden.

De sterren van je leven

Blauwdruk van je leven Als je wordt geboren krijg je een blauwdruk mee.

Hierin staan bijvoorbeeld jouw kwaliteiten en talenten en hoe je ze kunt inzetten. Wat je er daadwerkelijk mee doet, dat is aan jou. Er is namelijk nog volop ruimte om jouw eigen ervaringen in te vullen. Je vult als het ware de blauwdruk in tot jouw unieke levensverhaal. Aan de hand van je geboortedatum kun je jouw blauwdruk vinden in de Tzolkin kalender.

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 9

Maya wijsheid voor je levensreis

7

19-09-16 13:01

INTERVIEW

W ENDY SMI T:

“Het gaat niet om wat j maar dat je maakt” Je hebt niet veel nodig voor creatief mediteren en je kunt het overal doen. Wendy Smit ontdekte dat je tot de mooiste in- en uitzichten komt, wanneer je luistert naar je handen en het resultaat van wat je maakt loslaat. Al doe je maar tien minuten per dag een creatieve meditatie, dan heeft het al veel effect op je leven.

Z

e had een stressvolle baan en zocht een manier om daarmee beter om te gaan. Via een collega maakte Wendy kennis met zazen en het voelde meteen goed: “Zen past mij, net als psychosynthese en het blijkt dat beide stromingen zich goed met elkaar laten mengen. Voor mij is het een samenkomen van oost en west. Zen kwam op een druk moment in mijn leven, misschien juist wel omdat ik niet op zoek was. Ik heb dit niet zozeer gezocht, het heeft mij gevonden en mij op een weg gezet die nog lang niet uitgelopen is.”

J UIST HEEL PRAK T IS CH In eerste instantie hielp mediteren haar met het verbeteren van haar concentratie. Ze merkte dat ze zich langer kon concentreren op de dingen die ze deed en niet meer van het een naar het ander schoot. Ontspanning kwam pas later. “In het begin sprongen mijn gedachten als een aap heen en weer”, vertelt Wendy lachend. “Nu kan ik snel stil worden, mijn hoofd leegmaken. Het voelt dan alsof je net onder de douche vandaan komt op een warme dag, helemaal verfrist. Je krijgt een frisse blik op jezelf en het leven.

Zie het als het schoonmaken van je bril, zodat je weer goed kunt zien. Het ontspant, verfrist en verheldert.

Het zorgt er ook voor dat ik niet blijf vastzitten in ronddraaiende gedachten. Het laat me even stilhouden en vanuit een ander perspectief naar mezelf en de wereld kijken. Niet vanuit de emotie die wellicht op een bepaald moment speelt. Hierdoor word ik mij niet alleen bewust van wat in mij speelt, maar ook van de schoonheid die er is. Ik word er gelukkig van.

Als ik bijvoorbeeld meditatief fotografeer, kan ik zo geraakt worden door een zonnestraal door de bladeren van een boom dat het me ontroert. Dan zie ik weer dat het leven ook mooi is, ondanks de minder mooie dingen, die tijdens het mediteren net zo goed naar boven kunnen komen. Dat er van alles in mijn

8

Heus 08-2016.indd 10

leven kan gebeuren, maar dat deze schoonheid er ook is. Hiermee steeds weer in contact komen verrijkt mijn leven. Ik word steeds weer een beetje verliefd op het leven, lijkt het.”

Voor ze zelf mediteerde dacht Wendy dat het iets vaags was. Zo zitten op een kussen en tja, wat dan?

Maar ze ervaart mediteren juist als heel praktisch: “Het is met aandacht stilstaan bij wat er hier en nu in mijzelf gebeurt. Het is jezelf openstellen voor je innerlijke wereld door je voor een bepaalde tijd even terug te trekken uit de buitenwereld met de vele prikkels en informatie die de hele dag naar je toekomen. Het is alsof je weer leert luisteren naar zacht gefluister dat er altijd is, maar wordt overstemd door het lawaai van je dagelijkse gedachten en gevoelens.

Je kijkt naar wat er hier en nu is, zonder dat je het wilt veranderen of weg hebben. Zo krijg je steeds meer zicht op wie je bent en wat je wilt.”

AL S E E N WO L K In het interview bij het verschijnen van haar eerste boek ‘Ontdek je zelf door tekenen en reflectief schrijven’ kwam al aan de orde dat Wendy grote moeite had met dat zitten op een meditatiekussen. De tijd ervoor vrijmaken was niet het probleem, want dat lukte wel tweemaal 20 minuten per dag. Na een tijdje werd het als tandenpoetsen, iets wat bij het dagelijkse ritme hoorde. Maar die weerstand tegen het stilzitten… “Mijn gedachten bleven maar komen. Ik wist wel dat dat de oefening was, maar het hield niet op. Ik deed heel trouw mijn meditaties, want als ik ergens voor kies dan ga ik er voor, maar ik heb me wel op het kussentje moeten duwen soms. De eerste keer dat ik mijn meditatie met schrijven combineerde, kwam ik erachter dat die ronddraaiende gedachten steeds vaker wegbleven. Op het kussen dreven die wolken na een tijdje gewoon weer voorbij en weer en weer… Met creatief mediteren is het niet

heus 08 – 2016

19-09-16 13:01

je maakt, zo dat dezelfde gedachten en gevoelens nooit meer terugkomen, maar wel minder vaak. Het is alsof ik met creatief mediteren de gedachten en gevoelens pas echt hoorde en zag en ze zich daardoor sneller oplosten of wegdreven. Niet omdat ik ze weg wilde hebben of ergens achter een deur wilde stoppen, maar juist door echt te luisteren en te kijken naar wat er in mij speelde. Ik ben daarom een tijd met zazen gestopt (ongeveer een jaar) en deed iedere dag alleen een creatieve meditatie. Ik merk de laatste jaren dat ik juist hierdoor veel meer respect hebt gekregen voor het zitten op het kussen en mijn ademhaling volgen en ben dit weer gaan combineren met mijn creatieve meditatie.”

O NT DE K K ING Creativiteit en meditatie stonden voor Wendy lange tijd naast elkaar. Ze schreef en ze mediteerde, maar combineerde die twee disciplines niet. Tot ze in 2004 tijdens een vakantie in aanraking kwam met The Artist’s Way van Julia Cameron. “Zij had het over de

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 11

ochtendpagina’s. Iedere dag drie pagina’s schrijven met wat er in je opkomt. Niet meer en niet minder.

Dit sprak me aan en eenmaal thuis ben ik dit blijven doen. Ik deed de schrijfoefening na mijn zazen en het voelde als een verlengstuk van mijn meditatieoefening. Toen ik een keer geen zazen deed, omdat ik ergens was waar dat niet makkelijk kon, ging ik alleen schrijven. Dat schrijven bleek een meditatie op zich te zijn. Ik was ook in het hier en nu aanwezig met wat er in mij speelde. Later ben ik ook tekenen, fotograferen, boetseren en schilderen gaan gebruiken als creatieve meditatievormen. Ik ben ermee gaan experimenteren en kwam erachter dat ik door mijn handen te bewegen in eenzelfde meditatieve staat kwam als zittend op een kussen. Het ging alleen makkelijker en sneller. Ik merkte dat alle weerstanden die ik op mijn kussen tegenkwam leken weg te smelten als ik mijn handen aan het woord liet. Zo kwam ik ook op het spoor van de zenkunsten zoals shodo (de weg van het penseel: denk aan sumi-e en haiku) en ikebana (bloemschikken).”

9

19-09-16 13:01

hoofd vrijaf te geven kom je weer bij wat voor jou van belang en waardevol is in je leven. Ook voor mensen die zich al langer met een bepaalde creatieve uitingsvorm bezighouden kan creatief mediteren een nieuw perspectief geven en een verdieping van de eigen creativiteit. Het vraagt meestal wel meer oefening in het loslaten van wat iemand al weet over hoe bijvoorbeeld een ‘goede’ foto te maken.”

ALT I J D E F F E C T

LA A GDREMPE L IG In het boek ‘Creatief mediteren’ heeft Wendy verschillende oefeningen opgenomen. Ze zijn makkelijk om te doen en de middelen heb je negen van de tien keer al in huis. Bovendien kun je het bijna altijd en bijna overal doen. Ook al doe je maar tien minuten per dag een creatieve meditatie, dan heeft het al veel effect op je leven. Dit alles maakt creatief mediteren enorm laagdrempelig. En het kan nooit fout gaan, aldus Wendy. “Door te luisteren naar je handen en het resultaat van wat je maakt los te laten, kom je tot de mooiste in- en uitzichten. Juist het feit dat wat je doet nergens aan hoeft te voldoen (bij het schrijven laat je bijvoorbeeld alle grammatica los en bij tekenen hoeft het bijvoorbeeld niet in perspectief) en het iedere keer weer een nieuw begin is, een oefening die niet fout kan gaan, maakt dat iedereen het kan doen.

Mannen en vrouwen, jong en oud. Het mooie is dat je door oefening in een creatieve vorm beter wordt in deze vorm, ook al is dat helemaal niet het doel. Doordat je beter wordt, zonder je in allerlei technieken te verdiepen, worden de uitingen die je maakt echter. Je hoeft niet te kunnen schrijven, tekenen, boetseren of fotograferen om creatief te kunnen mediteren. Het gaat niet om wat je maakt, maar dat je maakt is van belang. Door je handen de ruimte te geven en je

De verschillende creatieve vormen kunnen een verschillend effect hebben op mensen. De ene vorm ligt iemand nu eenmaal beter dan de andere vorm. Wendy benadrukt dat het er vooral om gaat een vorm te vinden die je aanspreekt en waar je steeds weer bij wilt terugkomen. Als je mediteeert om bijvoorbeeld je concentratie te vergroten, dan maakt het niet uit of je schrijvend mediteert of fotografeert. Het is vooral van belang dat je de oefening steeds weer herhaalt. Welke oefening dat is, maakt niet uit. Wendy legt het zo uit: “Er zijn oefeningen die je direct zullen aanspreken en andere helemaal niet. Hoe en welk effect een creatieve meditatie heeft op je leven is ook afhankelijk van wat er speelt in je leven. Er is geen standaardrecept. Het is niet per definitie zo dat als je je meer wilt ontspannen, je moet gaan schrijven en dat als je wilt onderzoeken waarom je toch steeds maar weer een verkeerde baan kiest je moet gaan boetseren. Ieder mens is uniek en hoe een bepaalde vorm voor iemand werkt dus ook.

Alle creatieve meditaties hebben altijd effect. Ook als een vorm je helemaal niet aanspreekt, kan een oefening daarin je iets zeggen. Ik raad cursisten wel altijd aan met een vorm te beginnen die ze aanspreekt of die ze nieuwsgierig maakt. Dat maakt het vooral in het begin makkelijker vol te houden. Als je al in de weerstand schiet als je ‘alweer’ moet tekenen en schrijven of boetseren gewoon beter bij je past, kies dan voor dat waarvan je blij wordt. Meestal merk je gaandeweg vanzelf dat het tijd wordt voor een andere creatieve meditatievorm.”

L U I ST E RE N NAAR J E H ANDE N Ze stipte het al eerder aan, het belang van naar je handen luisteren. “Als je je handen de ruimte geeft”, verklaart Wendy, “moet je daarvoor al je gedachten en gevoelens en alles wat er in je lijf gebeurt meer naar de achtergrond plaatsen. Zo zet je al een eerste stap naar meer stilte in jezelf. Door je te concentreren op je handen word je veel makkelijker stil. Al jouw aandacht gaat dan naar je handen. Dit helpt je om je te concentreren en te focussen op je creatieve meditatie. Je handen zijn ook verbonden via je schouders met je hart, het stille middelpunt in jezelf.

Een van de dingen die gebeurt als je creatief mediteert is dat je weer meer contact maakt met je hart.

10

Heus 08-2016.indd 12

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

Het centrum in jezelf waar boven en beneden samenkomen. Dit stille punt kun je door te luisteren naar je handen. Je gebruikt al je zintuigen bij het creatief mediteren en onbewust gebruik je jouw tastzin heel veel. Denk bijvoorbeeld aan het vasthouden van je pen, penseel of camera. Je zet je met huid en haar in en juist daarom vind ik de aandacht voor de handen een belangrijk onderwerp van het creatief mediteren. Je bent je vaak niet bewust van wat je ervaart met je handen, terwijl je handen en vingers al heel veel informatie naar je hersenen doorgeven.

Er wordt vaak aan voorbijgegaan, maar mensen met slechts een hand ervaren de oefeningen heel anders dan mensen die beide handen kunnen gebruiken.”

Creatief mediteren voor meer r bewustzijn, ontspanning en creativiteit Wendy Smit 17 x 24 cm, 120 pagina’s, € 17,50 isbn 978 94 91557 32 3 nur 728 Verschijnt november 2016

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 13

E E NVO U DI G , M AAR NI E T M A K K E L I J K In haar voorwoord schrijft Wendy dat de oefeningen in het boek op het eerste gezicht eenvoudig lijken en dat ook zijn, maar dat het desondanks niet altijd even gemakkelijk is om ze te doen. Dat lijkt een tegenstrijdigheid… “Inderdaad, dat lijkt zo”, beaamt Wendy. “Ik heb gemerkt dat als iets eenvoudig lijkt mensen dan ook direct denken dan het makkelijk is. Maar dat zijn echt twee verschillende dingen. Eenvoud heeft te maken met alles wat overbodig is weglaten en dat is wat je in de oefening doet. Je doet een schijnbaar eenvoudige oefening. Maar het steeds weer doen van die eenvoudige oefening, steeds weer, met volle aandacht, dat is niet altijd even makkelijk. Eenvoud is niet altijd gemakkelijk, vooral voor Westerse mensen. Zodra er reclame op tv komt, zappen we w weg en blijven we niet bij wat er hier en nu is. Niet w weglopen van wat er hier en nu is, erbij blijven en eernaar kijken zonder er iets van te vinden of aan te vveranderen, dat is de oefening en dat is niet altijd eeven makkelijk. Maar het is ook gewoon leuk om te d doen, om de handen uit de mouwen te steken en iets tte creëren. Om je te laten verwonderen door wat er u uit je handen stroomt.”

11

19-09-16 13:02

INTERVIEW

JA N D E GRAAF :

“Net als Odysseus Zijn fascinatie voor de hemel begon met verwondering en coach/astroloog Jan de Graaf hoopt dan ook dat de donkere nachthemel tot werelderfgoed wordt verklaard. In onszelf is eveneens een complete sterrenhemel aanwezig.

In gesprek met de planeten die bij jou horen ontdek je een rijke wereld aan verhalen, die zowel profane als spirituele inzichten aanreiken.

Net als de held Odysseus zijn we op weg om zelf te ontdekken en te leren, om uiteindelijk thuis te komen bij onszelf.

J “

e hebt Venus in Vissen in je Ascendant”, zei zijn eerste astroloog, terwijl hij Jan veelbetekenend aankeek. “En ook nog een oppositie met Neptunus.” Veel wijzer dan dit werd hij toen niet. “Wees voorzichtig met je gevoelens”, zei veel later een tweede. Een derde voegde toe: “Venus in Vissen staat verhoogd en Neptunus in val in zeven; je zult veel liefdes kennen maar een gelukkig huwelijk is niet voor je weggelegd.”

Een vriendin raadde een consult met een astroloog aan en uit nieuwsgierigheid maakte hij een afspraak: “Er was best een drempel, ik vond het spannend om wat over mezelf te horen te krijgen. Het ritueel van het maken en lezen van de horoscoop was leuk, mysterieus wel al die vreemde termen die kennelijk een magische betekenis hebben. De horoscoop werd destijds nog met de hand berekend en getekend. In totaal heb ik vijf of zes astrologen geraadpleegd. Niet allemaal waren ze even goed. Eentje was vergeten om de positie van Saturnus aan te geven. Dat werd een bijzonder zweverig consult, misschien ook wel door mijn jetlag, het was in Californië. ‘Go easy on your feelings’ zei ze. Ik vraag me nog steeds af wat ze daarmee bedoelde.”

KOSMIS CH G E BEENT E Elk astrologisch consult heeft iets extra’s, iets waarvan je ziel oplicht, vindt Jan. “Iemand heeft zich verdiept in jouw manier van zijn en spreekt er vol overtuiging en met verve over. Hij of zij kent je van binnenuit en praat als het ware vanuit je kosmische gebeente. Een stem vertelt je hoe de wereldruimte er uitzag bij je geboorte en hoe dat doorwerkt in je bestaan. Onze cultuur heeft weinig op met binnenwerelden en zielenleven. Het hangt helemaal af van de kunde van de astroloog of je wordt gerustgesteld

12

Heus 08-2016.indd 14

en kunt plaatsen wat je te horen krijgt. Zo’n uitspraak als ‘met zo’n Neptunus is een gelukkig huwelijk niet voor je weggelegd’ zou nu niet meer kunnen – je kunt ermee voor de klachtencommissie komen.”

ARC H E T YPI SC H E DI M E NSI E De beslissing om zich professioneel met astrologie te gaan bezighouden maakte Jan toen hij kennismaakte met wat we nu de Jungiaanse astrologie noemen.

Boeken van astrologen als Liz Greene en Stephen Arroyo en later die van Karen Hamaker-Zondag waren een openbaring voor hem. Zoals Karen Hamaker zo mooi en helder stap voor stap uitlegt sluiten de inzichten van Jung naadloos op de astrologie. Jan brengt zijn enthousiasme voor de Jungiaanse astrologie als volgt onder woorden: “Bij zijn typenleer en observaties ten aanzien van de werking van het bewustzijn kun je zo astrologische tekens plaatsen.

Ook zijn ideeën over archetypen, ego en schaduw,

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

foto: y v on ne v an sante n, m use um s onnenborg h , u trec h t, planetariu m j an h od zelm a ns

moeten we op reis”

anima en animus brengen een horoscoop letterlijk tot leven. Je ziet de verschillende facetten weerspiegeld in planeetstanden en constellaties – het persoonlijke verhaal tegen de achtergrond van de archetypische dimensie van het leven.”

ZEL F OP ZOE K Jan ageert tegen het reguliere denksysteem, dat alle klachten herleidt tot stofjes in het brein die met medicijnen kunnen worden gereguleerd. Hierdoor zijn we over onszelf gaan denken als machines. Er is ons te verstaan gegeven dat onze gedachten en onze persoonlijkheid het product zijn van neurotransmitters. Jan: “Bewustzijn, een van de grootste raadsels van het menselijk bestaan – dat zowel een geschenk als een opgave is – wordt tot in het ridicule gereduceerd. We hebben een brein nodig, maar we zijn natuurlijk niet ons brein, net zo min als we ons hart zijn of ons geslachtsorgaan. Wat zijn we dan wel?

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 15

Hier liggen ontzettend veel antwoorden klaar, zowel uit religieuze als filosofische hoek. Mooier is om zelf op zoek te gaan. De metafoor van de held, de mens, op weg naar huis die ik in mijn boek gebruik, laat je vrij om zelf te ontdekken en te leren. Je eigen horoscoop is een prachtig begin. Je komt in gesprek met de planeten die bij je sterrenbeeld horen. Al doende ontdek je een rijke wereld aan verhalen, die zowel profane als spirituele inzichten aanreiken. Ik heb me verdiept in Oosterse mystiek en vind in Jung een manier om ook de Westerse spirituele praktijk erbij te betrekken. Jung en zijn opvolger James Hillman zijn onuitputtelijk, omdat ze ideeën aandragen. Lees een stukje in zijn verzameld werk en elke bladzijde knispert van de observaties en inspirerende voorbeelden. Het meest verrassend en direct bruikbaar voor inzicht in jezelf is zijn typenleer, waarbij de elementen vuur, aarde, lucht en water het leven inkleuren. Je ziet ze aan het werk in je eigen karakter en in

13

19-09-16 13:02

de dynamiek van de relaties om je heen, bijvoorbeeld bij je partner en je kinderen. Dan zie je ook hoe bepalend de elementen en dus de sterrenbeelden zijn bij partnerkeuze. Heel vaak is daarin immers de energie van je tegenpool bepalend.”

BELE VING E N FE IT E NK ENNI S Zijn fascinatie met de hemel begon met verwondering. Er zijn een paar ontmoetingen met de majesteit van de hemel die hij nooit zal vergeten. Zoals de eerste keer met de trein naar Zuid Frankrijk en uit het raampje zien dat van Gogh niet overdreef met het tintelende azuurblauw van zijn luchten. Die nacht schoten af en toe zwijgend vallende sterren voorbij: “Griezelig echt en griezelig immens. Ik was tot tranen toe geroerd, heel stil van binnen, alsof de eeuwigheid in mij een plek had gevonden.” Of die keer dat hij met zijn vierjarig dochtertje kampeerde op de oever van de Russian River in Californië. Toen de sterren aan de hemel verschenen tilde hij haar op zijn arm: “Kijk, daar is je sterrenbeeld! Zie je de boog van de Boogschutter, zie je die pijl? Die heldere ster daar is geen ster, het is Jupiter, jouw planeet! Hij staat in jouw teken, wat een geluk!” Ze vierden het met bekertjes appelsap bij het kampvuur. Deze en andere ervaringen brengen voor hem astrologie en astronomie bij elkaar: beleving en feitenkennis.

“Astronomie heeft me altijd geboeid. Geweldig wat er in de 20e eeuw allemaal is ontdekt. Ik had al jong een sterrenkaart om de sterrenbeelden uit mijn hoofd te leren – niet in de laatste plaats omdat je daarmee tijdens avondlijke wandelingen leuk kon scoren bij de meisjes. Uiteraard was lange tijd de ruimtevaart uitzonderlijk populair, ik las alles over rakettechnologie en natuurlijk de verschillende missies naar de Maan.

Daarnaast was ik verslingerd aan science fiction, een onderschat literair genre met prachtige schrijvers.

Wat mij betreft zie je hierin al het lastige huwelijk tussen fact en fantasy, tussen astronomie en astrologie, tussen mijn luchtige Zon in Waterman en mijn waterige Vissen Ascendant. Zoals ik in mijn boek beschrijf is voor een rationeel luchtteken als ik het evenwicht met water, het gevoel, de grootste uitdaging. Voor een Waterman is daarbij de tegenspeler het teken Schorpioen.”

Jan is ervan overtuigd dat het mysterie van de hemel de mens altijd zal blijven boeien, maar ook dat elke tijd zijn eigen astrologie uitvindt, zolang de hemel zichtbaar blijft: “Ik hoop dat de donkere nachthemel tot werelderfgoed wordt verklaard.”

ARCHET YPIS CH VE RLOOP Via Hillman ontdekte Jan Marsilio Ficino, die in de renaissance beweerde dat er een complete hemel aan sterren en planetaire goden in ons aanwezig is, wat hij van harte onderschrijft. Hillmans fascinatie is de 14

Heus 08-2016.indd 16

ziel, de psyche, het deel van de psychologie dat in onze tijd verloren dreigt te gaan. Jan woonde ooit zijn workshop ‘Melancholy and Depression’ bij, waarin Hillman liet zien hoe de oude alchemisten en astrologen, waaronder Ficino, met deze zielsziekten omgingen: “Een melancholicus kreeg in die tijd geen Prozac maar werd juist gezien als een groot kunstenaar.

Depressie is een ernstige ziekte, maar de manier waarop economische en politieke krachten achter de gezondheidszorg mensen een depressie aanpraten om medicijnen te verkopen is natuurlijk stuitend. Je kunt tijdens een crisis in je leven pillen slikken of het proces aangaan. Elke crisis haalt je uit je comfortzone en net als Odysseus moeten we op reis. Zo’n reis heeft een archetypisch verloop: je Zon gaat onder in het westen, vandaar verder door de zwarte nacht en vindt een keerpunt diep onder de aarde in het vierde huis, het Kreefthuis. Dit is de plek om te herbronnen. Een magische, geheimzinnige plek! Odysseus zat hier vele jaren vast op het eiland van Kalypso, de gesluierde godin. Pas toen hij haar sluiers doorzag mocht hij weg. In de Odyssee is het deze zelfde sluier die hem redt als hij weer eens schipbreuk lijdt op weg naar huis. Wat is hier gebeurd?”

In zijn praktijk ziet Jan nogal eens dat mensen zijn blijven steken op het eiland van Kalypso. Ze zitten net als Odysseus triest te staren naar de horizon, verlangend naar huis. Een crisis brengt volgens hem niet alleen narigheid, maar ook grote ontdekkingen. Hij haalt de dichter Kafavis aan: “Je hebt niets te vrezen als je denken hoog blijft, als een uitgelezen bevlogenheid je lichaam en je geest bezielt.” En hij wijst erop dat er ook hulp is: “Mythologische verhalen laten zien dat er altijd hulp komt in de vorm van natuurkrachten. We lopen een Mercurius tegen het lijf die goede raad geeft of als gids dient, we kunnen Athene te hulp roepen of Jupiter zelf. Of we vragen raad aan een alchemist. Ook daar heeft Mercurius verstand van.”

VI E R E I L ANDE N – VI E R H O E K E N Er wordt wel gezegd dat de mens een verhalenverteller is. Maar in welk verhaal speel je eigenlijk een rol?

Zit je wel in je eigen verhaal of ben je te sterk verstrikt geraakt in dat van anderen? Als je de mythen kent van je sterrenbeeld kan je in dat opzicht veel duidelijk worden, stelt Jan. De mythologie zoals wij die kennen komt hoofdzakelijk uit de toneelwerken

Mythen van de dierenriem Jan de Graaf Illustraties Ruzica Parsons 21 x 23 cm, circa 400 pagina’s fc, € 40,00 isbn 978 94 91557 33 0 nur 721 en 728 Verschijnt december 2016

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

van de grote Griekse dramaturgen: “Ik vind het bijzonder dat in periode waarin de democratie werd uitgevonden zo’n hele Griekse stad regelmatig in het theater zat om een tragedie te ondergaan. Want ondergaan, dat was het. Je leefde mee met de heldin of de held, iedereen huilde als het onvermijdelijke noodlot werd geopenbaard en iedereen nam ook deel aan de loutering aan het slot. De Odyssee is een schoolvoorbeeld van een proces om na een diepe crisis met jezelf in het reine te komen. Hierin herken je gemakkelijk je eigen verleden. Hoogmoed die voor de val komt. Maar na de val komt de katharsis, de witwassing. Deze loutering kan je zijn ontgaan. Zoals ik al zei, nogal wat mensen zitten vast op het eiland van Kalypso. Daarom schreef ik het hoofdstuk ‘Je dappere leeuwenhart’, waarin ik de principes van transformatie bespreek en we de alchemie als leerschool gebruiken om de transformatie af te ronden.”

In de jaren dat Jan zich bezighield met de Ilias en de Odyssee kreeg hij steeds meer begrip voor de vele lagen en perspectieven die erin worden geboden: antiek drama, geschiedkundig relaas, avonturenboek of schelmenroman. Maar ook een wonderbaarlijk verhaal van een man die steeds weer ontredderd aanspoelt op een eiland om daar door een godin te worden opgekalefaterd. Zonder die vier eilanden en die vier godinnen was er van die hele thuisreis niets terechtgekomen. Daarom heeft Jan een hoofdstuk over de vrouwen in de Odyssee geschreven. “De hele Odyssee draait om vier eilanden – de vier hoeken van de horoscoop. Bij Kirke op het eiland Aiea gaat de Zon onder en raadpleegt Odysseus het orakel in de onderwereld, het zesde huis. Als hij aankomt op Ogygia, bij Kalypso in het vierde huis blijft hij lange jaren bij haar in de leer voor hij weg mag. Bij zonsopgang, in het eerste huis, komt hij aan op Scheria. Daar wordt hij op het strand gevonden door Nausikaä en komt hij weer onder de mensen. Hier kan hij zijn verhaal vertellen. Daarna klimt hij met de jonge Zon mee door de ochtend naar het tiende huis, naar zijn thuisland Ithaka, waar Penelope zich de troonpretendenten van het lijf heeft gehouden.”

O NT W IK K E L ING S MODEL Hij speelde met de gedachte het boek als ondertitel ‘Handboek voor helden’ mee te geven, want je kunt je eigen horoscoop namelijk lezen als een landkaart voor je tocht door het leven. Odysseus ziet hij als het grote voorbeeld hoe om te gaan met de problemen op het levenspad: “Hij is voortdurend in gesprek met de natuur, met de goden van vuur, aarde, lucht en water, en hij luistert, hij is dapper en slim maar niet eigenwijs. Daarom krijgt hij steeds hulp. Ook wij kunnen leren openstaan voor de wereld om ons heen en daarmee communiceren. Voorwaarde is dat we onszelf promoveren tot held of heldin. Volgens de mythen heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 17

bewerken de oerkrachten in de menselijke natuur spectaculair vuurwerk: liefde en haat, scheiding en hereniging, leven en dood. Je wordt dus niet als held of heldin geboren, je maakt een heftige ontwikkeling door. De vraag is of het lukt om bij je ontwikkeling tot persoon en het gevecht tussen wezenskracht en ego je zelfrespect en je hart niet te verliezen. Je eigen sterrenbeeld is de kern van allerlei verhalen en ontwikkelingen rond karaktervorming en gedrag. Je aanleg, je talenten en uitdagingen worden duidelijk aangegeven. Dit is als het ware je bagage op je levensreis. Om je eigen sterrenbeeld te kunnen begrijpen, geef ik in het boek de kruisverbanden aan. Elk teken maakt deel uit van een assenkruis. Daarin vind je zowel steun als weerwerk. Dit is belangrijke informatie om je te realiseren hoe je met jezelf in het reine kunt komen. Waar liggen uitdagingen, hoe kom je weer in evenwicht? Het is belangrijk om je sterrenbeeld niet te zien als een set vaste karaktertrekken, maar als een ontwikkelingsmodel.”

L O NE LY PL ANE T G I DS Het eerste deel van het boek gaat over de acteurs en het kosmische toneel waar ze optreden. In het tweede deel vertelt Jan de mythen per sterrenbeeld en plaatst hij ze in het grotere geheel van een mensenleven, waardoor ze een bijzondere betekenis krijgen. Dan zijn het niet meer zomaar verhalen, maar spiegels voor de ziel. Hij besteedt zo aandacht aan een belangrijk en vaak verwaarloosd aspect van astrologie: de cultuurhistorische inhoud. “Als je naar de hemel kijkt zie je meer dan tweeduizend jaar cultuurgoed: er zijn Griekse namen, Romeinse, Arabische en nog veel oudere die teruggaan op de oude Babylonische astrologen die op tempeldaken stonden om de planeetgoden aan te roepen.”

Het centrale thema van ‘Mythen van de dierenriem’ is thuiskomen, maar zelfs als we een tijdlang het gevoel hebben thuis te zijn, steekt na enige tijd weer het verlangen op naar de horizon. Dan is het goed een reisgids te hebben, een soort Lonely Planet gids voor de kosmos van de menselijke ziel, aldus Jan. “De Grieken noemden dit verlangen Pothos, de god van het onbestemde verlangen. Samen met Mercurius, de rusteloze ondernemingsgeest, hijsen we bewust of onbewust na korte of langere tijd weer de zeilen, we willen verder. Wie zich tegen deze drang verzet zal al zijn wezenskracht nodig hebben om niet te veranderen, om zich vast te zetten in het oude en vertrouwde. Leven is bewegen, is groeien; wie vastzit richt zich te vroeg op de dood.”

Gevraagd naar zijn favoriete mythe antwoordt hij: “Er is geen enkel verhaal in dit boek waarin ik mezelf niet herken. Tenslotte heeft elk mens een innerlijke sterrenhemel waarin de hele dierenriem en alle planeten zijn vertegenwoordigd.”

15

19-09-16 13:02

INTERVIEW

Met wie zou je

Zou ik mijn gids wel eens in levenden lijve willen ontmoeten? Zou ik nog eens met mijn overleden vader willen spreken? Zou ik de ware tegen het lijf willen lopen? Wat behoort er eigenlijk tot de mogelijkheden? In de wereld waar alles alleen bestaat als je het kunt zien, horen en vastpakken, is het aantal mogelijkheden beperkt. De zintuigen bepalen onze werkelijkheid en als je eens een keer iets ervaart wat onwaarschijnlijk is – een engel of een spontane genezing van een ernstige ziekte – dan heet dat in het beste geval een wonder, maar meestal word je dan toch ietwat meewarig aangekeken. En daarmee wordt een wereld aan ongekende mogelijkheden afgesloten.

“Stel je voor…” Woorden die je uitnodigen de drempel naar dat rijk van mogelijkheden over te stappen en je te begeven in het gebied van de onbegrensde verbeeldingskracht.

Daar kan alles. Daar kan ik praten met mijn overleden vader, een bezoek brengen aan Sirius, die domme actie in het verleden rechtzetten, advies vragen aan mijn gids Tehuti, een toekomst creëren.

16

Heus 08-2016.indd 18

In de wereld waar de zintuigen heersen heet dat fantasie en is dat leuk voor in een verloren moment, maar met realiteit heeft het niets te maken. Niets is minder waar. Ook deze 3D-wereld wordt gecreëerd door onze gedachtekracht. Alleen zijn onze gedachten geprogrammeerd door onze cultuur en opvoeding. Dé realiteit bestaat niet. Die bedenk je. Wij zijn goden in het diepst van onze gedachten en ons brein ken het verschil tussen ‘echt’ en ‘niet-echt’ niet. Wat wij in de werkelijkheid waarnemen of in ons innerlijk universum is, heeft voor het brein, dat in beelden denkt, even veel waarheidsgehalte. Daarom is het ook zo moeilijk om van een gedachtepatroon of conditionering af te komen, terwijl je weet dat het je niet helpt.

Als je weet dat alles in jouw wereld ontstaan is door waar jij in gelooft, dan heb je de mogelijkheid om je verbeeldingskracht in te zetten als creatiekracht. Waar droom je van?

Wat wens je? Hoe wil je dat je leven eruitziet? Vaak geloven we niet dat het mogelijk is, anders hadden we wel een ander leven. Dat komt omdat we een beeld van onszelf

hebben dat uitgaat van het zintuiglijke perspectief, van de materiële wereld, waarin je mogelijkheden beperkt zijn. Je wensen zijn klein en je hebt al je wilskracht nodig om die te vervullen. Kost best veel energie, want je zwemt tegen de natuurlijke levensstroom in. Als je leeft vanuit je eigen creatieve bron, blijft je inspiratie stromen en manifesteert zich uiteindelijk wat je droomt.

Want alles is energie die vorm krijgt door een krachtige intentie. Zo is ook het boek ‘Isis en de 14 sleutels tot heelwording’ ontstaan, dat ik samen met Petra Stam schreef.

Ik zou dus graag willen samen leven, samen werken en samen maken met een stam, een clan, een community die de drempel van de verbeelding is overgestapt en een bestaan vormgeeft dat gebaseerd is op innerlijke autoriteit en liefde en respect voor de eigen-aardigheid en de verbeeldingskracht van de ander.

Els Lijesen, energetisch coach Isis en de 14 sleutels tot heelwording Isis mysteriekaarten

heus he 08 0 – 2016

19-09-16 13:02

graag …?

98 schrijvers durfden me te vragen om ze als boekenvroedvrouw te helpen bij het schrijven van hun boek. Zo’n vraag ervaar ik elke keer weer als een enorme eer en een groot genoegen. Ik mag meedenken over de opbouw en vaak ook de inhoud van hun boek, meelezen met elk hoofdstuk dat ontstaat en ik mag zelfs vragen stellen, opmerkingen maken, jubelen over goed gelukte alinea’s en tips geven om de andere alinea’s ook meer kracht te geven.

Inmiddels weet ik dat veel schrijvers tijdens het schrijfproces een keertje wankelen. “Ik stop ermee, het wordt helemaal niks!” roepen ze wanhopig.

Dan zoek ik naar passend gereedschap om de schrijfsappen weer op gang te helpen. Soms is dat een schrijftechniek die ik leerde of ontwikkelde in de jaren dat ik als journalist werkte voor verschillende bladen. Soms bedenken we een ritueel om voorouders uit te leggen hoe waardevol hun ondersteuning is bij het schrijfwerk aan dit boek. Soms is er iets heel anders nodig, want schrijvers zijn allemaal verschillend.

Juist dat maakt mijn werk zo spannend en creatief.

heus 08 8 – 201 2016

Heus 08-2016.indd 19

Bij 98 schrijvers mocht ik zo meewerken aan hun boek. Dat maakt me blij en oké, vooruit, ook wel een beetje trots: ik heb eraan bijgedragen dat deze mensen het beste uit zichzelf hebben gehaald en dat beschikbaar maakten voor de rest van de wereld. Ze deelden hun kennis, visie, inzichten en emoties met hun lezers.

Maar met wie zou ik zelf willen samenwerken om mijn boek te schrijven? Wie zou ik uitzoeken om me te ondersteunen bij de structuur van mijn boek, het ontwikkelen van een passende vorm en stijl? Wie zou ik vragen me te helpen met mijn research en om mijn enthousiasme op te porren tot ik weer zin zou hebben om te schrijven als die zin even helemaal opgedroogd zou raken?

Een van ‘mijn’ auteurs, Linda Commandeur, vond het beste antwoord: ze stelde een team samen van ondersteuners. Zoiets zou ik ook willen.

En in dat team dan graag een socioloog die me kan vertellen wat lezers al weten over mijn onderwerp, een historicus om archieven mee door te worstelen, een boeddhist die me helpt mijn werk te relativeren

(“Kom kom, het is maar een spelletje in het licht van de eeuwigheid…”), volwassen kinderen die nieuwsgierig en wat schokschouderig vragen naar het waarom van wat ik schrijf, een diëtiste die zorgt dat ik verstandig blijf leven tijdens het schrijfproces, een betrokken en geduldige geldschieter en een fantasievolle minnaar die me af en toe met warme kussen ontvoert uit mijn schrijfcocon naar een hele andere wereld: deze. Of nou ja, gewoon een goede schrijfcoach.

Want zoals een arts zelf ook naar de huisarts moet bij vage klachten, zo kan een schrijfcoach ook wel wat ondersteuning gebruiken als er echt een boek af moet. En wat betreft dat team…

Hm. Als ik om me heen kijk naar de prachtige mensen in mijn omgeving kan ik al heel wat afvinken van dit lijstje!

Yoeke Nagel, schrijfcoach Schrijven met het creatiepentagram

17

19-09-16 13:02

THEMA

KINDEREN EN Kinderen ervaren kleur anders dan volwassenen. Kinderen zijn veelal onbevangen en nog in direct contact met hun gevoel.

Kinderen oordelen niet zoals volwassenen dat doen en het is voor hen hierdoor eenvoudiger om kleur te beleven. Wanneer ik vraag aan kinderen wat hun lievelingskleur is, dan hoor ik vaak het antwoord: “alle kleuren!”

K

leurbeleving is persoonlijk en toch ook weer niet. Er zijn meer mensen die dezelfde lievelingskleur hebben als jij.

Toch zijn die mensen niet hetzelfde als jij. Hoe komt dat? Zou het iets te maken hebben met de kleur die je niet mooi vindt? Is er bijvoorbeeld een relatie tussen mooiste en minst mooie kleur en zou je meer herkenning vinden bij mensen die naast dezelfde lievelingskleur ook dezelfde minst mooie kleur hebben?

Waarom heb je eigenlijk een lievelingskleur en wat betekent die kleur voor jou als persoon? Wat heb je eigenlijk aan kleur in je leven? Houd je van kleur of houd je je er eigenlijk helemaal niet mee bezig? Is kleur belangrijk voor jou of puur een decoratief element van het leven?

Uit ervaring kan ik zeggen, dat kleur belangrijk is en dat je er heel veel aan kunt hebben. Bijvoorbeeld om jezelf zelfvertrouwen te geven en sterk te staan. Om te leren luisteren naar je eigen stem. Ook om minder last te hebben van prikkels van buitenaf. Maar om dat te ervaren, moet je eerst de taal van kleur leren.

Dit heb ik verwoord in een nieuw kleurensysteem, waarbij ik de kleuren verdeel in vier dimensies: donker-licht, rood, terra en magenta. Elke dimensie heeft zijn eigen thematiek en mogelijkheden tot heling, bewustwording en groei.

Handig is, dat kleur altijd aanwezig is. Het is een cadeau van het leven en daardoor toegankelijk en bruikbaar voor iedereen. Wanneer je de taal van kleur gaat ontdekken, krijgt je leven een extra

18

Heus 08-2016.indd 20

dimensie. Je persoonlijke taal, ofwel de subjectieve beleving, geeft je inzicht in je persoonlijkheid, je opgedane ervaringen uit het verleden en je gedrag dat daaruit voortvloeit. De universele taal, ofwel de objectieve beleving, geeft je inzicht in de universele verbindingskracht van het leven. Door deze inzichten te combineren leer je kijken los van cultuur, ervaring, herinnering, oordeel en ego. Dit schept ruimte, vrijheid en creatiekracht.

E I G E N ST E M E N PAT RO NE N In mijn kinderkunstklassen zie ik waar kleur echt om gaat. In een serie van enkele lessen neem ik de kinderen mee op een reis naar binnen, zonder dat met te veel woorden te benoemen. Ik schep een sfeer waarin de kinderen hun fantasie de vrije loop mogen laten. De kunstzinnige expressie die daarop volgt laat zien hoe ze zich kunnen uiten, of ze onzeker zijn of juist eigenzinnig, sensitief of krachtig. Of ze zich opstellen als leider of als volger. Of ze perfectionistisch zijn en oog voor detail hebben of dat ze het overzicht hebben en een snelle impressie al voldoende vinden. Door kinderen aan te moedigen om hun eigen idee op papier te zetten moedig ik ze aan hun eigen stem te laten horen.

De inzichten die ik uit de creatieve uitingen haal zijn goud waard in mijn dagelijkse praktijk voor kleur- en lichttherapie waar ik met kinderen en volwassenen werk. Problemen bij kinderen zijn veelal terug te leiden tot verkeerde patronen bij de ouders. De expressie van kinderen maakt de patronen inzichteheus 08 – 2016

19-09-16 13:02

KLEURBELEVING B RU I N I S AF SCH U WE L I J K Eerder dit jaar had ik een expositie van mijn schilderijen op de school van mijn zoontje (8 jaar). Ik heb de kinderen uit zijn klas rondgeleid en vervolgens drie kunstlessen aangeboden. Tijdens de rondleiding heb ik uitgelegd hoe ik deze schilderijen heb gemaakt.

Hoe het proces gaat dat je je gevoel laat spreken en je gedachten en oordelen uitschakelt. De meeste kinderen vonden het vreemd om te horen, dat ik niet bedenk wat ik wil schilderen. Ze hebben tenslotte, hoe jong dat ze zijn, geleerd om ‘iets’ te maken. Het moet iets voorstellen, het moet bedacht worden. Ik heb ze uitgelegd hoe het tegendeel tot mooie resultaten kan leiden.

Daarna heb ik ze gevraagd om bij het schilderij te gaan staan van hun lievelingskleur en vervolgens bij het schilderij van de kleur die ze het minst mooi vonden. Zonder uitzondering ging bij de laatste vraag iedereen bij de bruine schilderijen staan. Dit zijn de kleuren van de terra dimensie. Ik vond het heel leuk om te zien. Een kind zei: “Het schilderij is wel mooi, maar de kleur is lelijk.” Hoe komt het dat alle kinderen uit de klas de bruine kleuren afschuwelijk vinden? Bij de lievelingskleur gingen ze toch ook niet allemaal bij dezelfde kleur staan?

Wanneer je de thematiek van deze kleuren kent, kun je begrijpen waarom kinderen zich niet aangetrokken voelen tot deze kleuren. Kinderen zijn in het nu en kijken vooruit in de nabije toekomst. Ze denken: “Ik ben hier en ik wil dit of dat op korte termijn.” De kleuren van de terra dimensie, de bruintinten, gaan over je bewuste en onbewuste verleden, je familiegeschiedenis en je karmische achtergrond. Daar zijn kinderen niet mee bezig en nog niet in geïnteresseerd. Wel is er een mate van pijn en frustratie over hoe de dingen gaan, bijvoorbeeld op school of aan het thuisfront. Ze hebben echter nog helemaal niet in de gaten dat ze actief een verandering in hun situatie kunnen brengen. Dat is iets wat voor pubers of voor volwassenen wel aan de orde is. De bruine kleur komt dan ook pas in beeld wanneer kinderen groter worden. Veel vrouwen vinden bruintinten juist prettig. Hiermee hoeven ze zich niet uit te spreken en dat geeft een veilig en beschermd gevoel. Ook grijs en zwart hebben deze uitwerking, dit zijn kleuren van de donker-licht dimensie. lijk en geeft handvatten om pijn te duiden met woorden die in de belevingswereld van het kind en de ouders passen. Hierdoor kan heling optreden – patronen worden doorbroken en uiteindelijk vindt er verandering plaats. heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 21

B O E Z E M VRI E NDE N Tijdens het begin van mijn kunstklassen vertel ik altijd een verhaaltje. De kinderen mogen hierbij hun ogen dichtdoen, waardoor ze niet worden afgeleid en hun fantasie wordt geactiveerd. Ik breng ze in hun 19

19-09-16 13:02

THEMA

verbeelding naar het thema en de kleuren waarmee we gaan werken. Daarna kiezen we een kleur uit de rode dimensie. De eerst stap die we zetten gaat namelijk over: “wie ben ik?” In dit voorbeeld kozen de boezemvriendjes dezelfde kleur. Daarna gingen ze schilderen. Ze begonnen allebei op hun eigen manier.

Binnen enkele seconden werd er overlegd en de kwast ging vervolgens dezelfde kant uit. Ze beleefden hier veel lol aan, maar lol beleven alleen is niet mijn doel van de opdracht. Al gauw blokkeerden beide kinderen. Ik stimuleerde ze om hun fantasie terug te halen en dat te schilderen wat ze zagen tijdens het luisteren naar mijn verhaal. Het lukte ze niet om naar hun eigen inspiratie te luisteren, zo dicht bij elkaar.

We hebben de kinderen toen uit elkaar geplaatst, zodat ze in hun eigen energie konden komen. Vervolgens ging de volger mokken, maar kon hij zichzelf wel motiveren om zelfstandig verder te werken. De leider blokkeerde totaal. Zijn energie vloeide weg en als een zielig hoopje zat hij naar zijn papier te staren.

Door de juiste aanmoediging en prikkeling van de fantasie lukte het me om dit kind uit zijn blokkade te helpen en hem weer enthousiast verder te laten gaan.

Op dat moment heeft hij een heel belangrijk thema overwonnen. Namelijk dat hij zelfstandig kan functioneren en dat zijn ideeën ertoe doen. Het resultaat was bewonderenswaardig, creatief en expressief. Het kind was verguld en blij.

AF SPIE G E L ING Met een hechte vriendschap is natuurlijk niks mis.

Het is zelfs heel waardevol. Een vriendschap zoals deze is ogenschijnlijk aandoenlijk voor de ouders. Er is echter een valkuil. Andere kinderen hebben geen kans om tussen deze twee vriendjes te komen en een vriendschap aan te gaan. Er bestaat een situatie ‘wij’ tegen de buitenwereld. Zolang ze samen zijn, zijn ze veilig, de buitenwereld is dit niet. ‘Wij’ in dit systeem is een afspiegeling van hoe de kinderen zich in de buitenwereld manifesteren. In het geval van zo’n hechte vriendschap is er altijd een leider en een volger. Vanuit systemisch oogpunt zou je zeggen dat de kinderen in een verstrikking zitten. Hoe deze is ontstaan is natuurlijk interessant voor therapie, maar niet echt aan de orde tijdens een kinderkunstklas. Vriendschap is vruchtbaar, wanneer beide kinderen in hun kracht kunnen staan en zich zeker kunnen voelen. Wanneer ze allebei soms leider zijn en soms volger. Door te werken met kleur en ze op deze manier zelfstandig te laten werken, kan hun zelfvertrouwen groeien en zullen ze de buitenwereld als minder bedreigend ervaren.

voeten? Alle kinderen waren al een beetje bekend met mijn methode en zaten al gauw in hun concentratie en hadden plezier. De boezemvrienden vervielen snel in het oude patroon, maar door ze zich de vorige les te laten herinneren begrepen ze al snel dat ze hun eigen weg mochten gaan. Bij dit kunstwerk werd duidelijk wat de gemeenschappelijk factor in hun aantrekkingskracht was, waar de leider zich aangetrokken voelde tot de volger en andersom. De pijn verbeeldde de leider in zijn tekening. De volger zette bij deze opdracht juist totaal in vrijheid de mooiste dingen op papier. Hij kon bij zijn vriend blijven en onafhankelijk functioneren. Uit deze situatie wordt duidelijk dat leider en volger beiden aandachtspunten hebben. Elke rol die wordt ingenomen in een relatie (familie, vriend of zakelijk) kan voortkomen uit angst, pijn of verdriet. Het gaat erom dat je volledig vanuit je eigen kracht in een relatie kunt staan.

Alleen op deze manier is de relatie gezond en vruchtbaar.

Zo werk ik in mijn kunstklassen met thema’s die kinderen helpen te ontdekken wie zij zijn, te midden van al die anderen. Een kindvriendelijke methode, die ik op een soortgelijke manier toepas bij volwassenen. Echter bij volwassenen is er veel oordeel dat in perspectief geplaatst mag worden, voordat er aan heling gewerkt kan worden, wat ik niet altijd via kunstzinnige expressie doe. De ratio moet tot rust komen, pijn en lichamelijk ongemak moeten worden verzacht, waardoor vertrouwen in het proces kan groeien. Je innerlijk kind vraagt altijd om aandacht, welke leeftijd je lichaam dan ook heeft. Kreeg je vroeger niet wat je nodig had, dan wordt het tijd dat je het nu aan jezelf gaat geven. Wellicht kreeg je het wel, maar weet je niet hoe je het zelf voort kunt zetten.

Tijdens mijn Kleurenbeleefdag ontdek je wat de kleuren in eerste instantie bij je oproepen. Je krijgt handvatten om kleur bewust in je leven te gaan ervaren.

Hierdoor maak je een stap naar verantwoording nemen voor je eigen situatie, zelfredzaam zijn en je zelfhelend vermogen activeren. Kortom, je voelt hoe je in je kracht kunt komen door met kleur te werken.

De verdiepingsmodule leert je hoe je de kennis van de kleuren kunt inzetten om je eigen proces te begeleiden. Tijdens mijn coachingsessies werken we andersom, we belichten jouw specifieke hulpvraag en werken zo naar inzicht en heling toe.

Margo Ruiter energetisch kleurspecialist, kleur- en lichttherapeut In je kracht door kleur

GEZONDE RE L AT IE De volgende les liet ik de kinderen schilderen met de bruine kleuren. Hoe ziet de grond eruit onder je 20

Heus 08-2016.indd 22

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

THEMA

D E ETHIEK VAN H ET (NIET) ET EN VAN D I E R E N

Het duurzame met het aangename verenigen is: op de fiets vanuit Utrecht een congres in Oxford bezoeken om daar te spreken over dierethiek in de voedselindustrie. Het was zomer, ik had vakantie genomen, en had er zin in. Op naar het Oxford Centre for Animals Ethics om mijn verhaal te doen. Een week van doordenkertjes.

E

en van de eerste borden die ik tegenkwam op het Britse eiland was een waarschuwingsbord met de tekst: “Slow down – Children & Animals”. Ik had zelden zo’n duidelijke erkenning gezien van verantwoordelijkheid ten opzichte van kwetsbaren tout court, ongeacht de soort. Een prachtig staaltje utilisme, dat bewijst hoezeer de term vaak verkeerd wordt uitgelegd.

Hoewel het woorddeel util refereert aan nut, gaat het om welzijn. Het is maar hoe je het bekijkt. Welzijn is toch het meest nuttige wat er is? Zoveel mogelijk welzijn voor iedereen, dat is het goede. Dat betekent automatisch dat de kwetsbaren wat extra aandacht behoeven, omdat zij hun eigen welzijn niet altijd kunnen bewerkstelligen of beschermen. Kinderen en dieren, bijvoorbeeld. Ethiek in een notendop.

WET ENS CHAP MET G E VO E L Thema van het congres was ‘De ethiek van het eten van dieren’. Of misschien beter: van het níét eten van dieren. Veel sprekers gingen op de diervriendelijke toer en alle catering was verrukkelijk veganistisch. heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 23

In het overvolle programma werden filosofische vragen opgeworpen als ‘zijn insecten dieren?’ en ‘wat zijn de overeenkomsten tussen het afbeelden als voedsel van enerzijds dieren en anderzijds zwarte mensen?’ Ja, over die vraag moest ik ook even nadenken, maar de foto van chocoladelolly’s in de vorm van een rond, chocoladebruin jongetje werkte verhelderend. Het onderwerp werd met luide stem en veel handgebaren gepresenteerd door twee onderzoekers uit de Verenigde Staten (de een zwart en de ander blank, wat hier wel relevant is). Het onderwerp leek me eerst wat ver gezocht, maar bleek toch leerzaam.

Ze vergeleken de traditionele weergave van een dier als een verzameling stukken vlees met de manier waarop begin 19e eeuw Saartje Baartman tentoongesteld werd: als een verzameling interessante lichaamsdelen. Wie niet weet wat ik bedoel moet de film ‘Black Venus’ maar eens bekijken. Ik vond het een hoogst interessante lezing die mijn alertheid op verborgen waarden in afbeeldingen zeker heeft aangescherpt.

21

19-09-16 13:02

THEMA

Wetenschap en activisme worden vaker gecombineerd. Dat is ook goed mogelijk, als je maar oplet welke pet je op enig moment op hebt. Tijdens het uitvoeren van je onderzoek moet je natuurlijk heel alert zijn op een objectieve manier van kijken (voor zover die al bestaat). Maar bij lezingen mag je best een persoonlijke noot toevoegen. Een joodse onderzoeker presenteerde sterk onderzoek naar de gedachten en gevoelens van joodse slachters die dieren met een mes de keel doorsnijden. Ze eindigde met een zeer persoonlijk dagboekfragment. Een universitair docent dierethiek sprak op emotionele toon over de studentenreisjes naar veebedrijven die ze organiseerde. Het zien van de vaak verschrikkelijke omstandigheden waaronder de dieren gehouden worden, maakte telkens weer een onvergetelijke indruk op de studenten. Je kunt wel weten dat het niet goed is, maar het te zien en te voelen – via het natuurlijke inlevingsvermogen dat we allemaal hebben – motiveert voor het leven.

ten en in elk geval kunnen sommige zich vervelen.

We hebben het dan over zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën en reptielen. Het antwoord op de vraag welke dieren we niet mogen kwellen zou dus eenvoudig kunnen zijn: de gewervelde dieren. Maar helaas, zo simpel zit de wereld niet in elkaar. Ook krabben en kreeften blijken gevoel te hebben, en inktvissen zitten zo complex in elkaar dat we die ook maar het voordeel van de twijfel moeten geven: hun intelligentie zit in hun poten. Waar hun gevoel zou kunnen zitten, weet niemand. Maar nu wordt het steeds ingewikkelder voor wie een duidelijke lijn wil trekken. Er is onderzoek dat laat zien hoe garnalen wel moeite doen om een prikkende plakstof van hun voelsprieten te verwijderen, maar die moeite niet doen bij een niet-prikkende plakstof. Het kwam dus niet alleen door het feit dat er een plakstof te voelen was dat ze moeite deden. Hadden ze ‘last’ van het prikken? Het lijkt erop.

Wees gerust, ik zal nooit een vlieg een poot uittrekken of zo. Maar theoretisch gezien moet ik constateren dat er op dit moment eigenlijk geen reden is om het te laten. Gelukkig is er ook geen reden om het te doen, want er is altijd nog ons inlevingsvermogen, dat maakt dat we onszelf een beetje pijn doen met zo’n absurde handeling. En insecten eten? Ik vind het ronduit onnodig, maar kan me voorstellen dat het in sommige situaties een oplossing kan bieden, bijvoorbeeld in landen waar het niet eenvoudig is om een voor iedereen betaalbare gezonde maaltijd samen te stellen. Echter, de twijfel blijft. Meer onderzoek is nodig!

DIERENWELZIJN IN DE VOEDSELSECTOR H ET G E VOEL VAN INS ECTE N En die insecten, zijn dat nou dieren of niet? Mag een vegetariër eigenlijk insecten eten? Natuurlijk zijn het dieren. De vraag werd ook niet opgeworpen om het antwoord te bediscussiëren, maar om te provoceren en aandacht te trekken voor de presentatie. Het publiek moest immers de hele dag kiezen tussen lezingen die tegelijkertijd plaatsvonden. Niettemin zijn insecten wel ándere dieren. Tja, zal de cynicus nu opwerpen, waar hebben we dat meer gehoord: alle dieren zijn gelijk, maar het ene wat meer dan het andere. Ik zeg: nee, niet alle dieren zijn gelijk. Ze hebben wel het gelijke recht om zich goed te voelen, en niet slecht, dus bijvoorbeeld geen pijn of honger te lijden, maar het lijkt erop dat insecten dat niet kunnen.

Ik bedoel: van de gewervelde dieren is nu wel aangetoond dat ze gevoel hebben. Ze ervaren iets als ze pijn hebben, ze kunnen zich blij voelen, ze kunnen genie-

22

Heus 08-2016.indd 24

Het zijn belangrijke zaken om over na te denken, maar de meest dringende kwestie blijft voor mij het leven in welzijn van gewervelde dieren, die zeker gevoel hebben. Mijn vraagstelling was dan ook van een veel praktischer aard: wat stimuleert de voedselsector om aan dierenwelzijn te doen? Het is mij namelijk tijdens mijn studie ethiek, met een extra bijvak Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) dat iedereen het heeft over de bedrijfsverantwoordelijkheid voor People, Planet en Profit, maar dat het welzijn van dieren door veel bedrijven volledig over het hoofd wordt gezien. Als zij dit eenmaal opnemen in hun principes, zullen ze bij nieuw onderzoek ook alert zijn op de morele status van insecten.

Het antwoord op mijn onderzoeksvraag bleek natuurlijk behoorlijk ingewikkeld, zoals een wetenschappelijk antwoord betaamt, maar als communicatieadviseur en auteur moet ik het in enkele termen

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

kunnen samenvatten. Die termen zijn: leiderschap, partnerschap en kampioenschap. In het Engels bekt het nog iets lekkerder: leadership, partnership, championship. Mede-auteur Floryt van Wesel en ik ontdekten namelijk dat in bedrijven die leiderschap durven tonen meer aandacht is voor dierenwelzijn.

Met leiderschap bedoelen we dan: op de troepen vooruit lopen, een visie hebben, de eerste zijn die iets nieuws probeert, anderen op sleeptouw willen nemen. Daarnaast zijn partnerschappen heel belangrijk, met leveranciers en afnemers, met wetenschappers en dierenwelzijnsorganisaties, met overheden en concurrenten. Tot slot spelen de media een belangrijke rol. Het helpt enorm als bedrijven die stappen vooruit maken op het schild geheven worden en beloond voor hun stappen, ook al is hun beleid nog niet perfect. Lijstjes, prijzen, keurmerken, evenementen, het helpt allemaal.

“DE Z E K IP K WAM NOOIT B U I T E N” Thuisgekomen na deze onderdompeling in diervriendelijkheid, viel me weer op hoe ver het hele gedachtegoed van de meeste mensen af staat. Veganisme, vegetarisme en vooral flexitarisme nemen toe, dat is zeker, maar ik spreek toch ook nog regelmatig mensen die er wel eens van gehoord hebben, maar het vooral een exotisch verschijnsel vinden dat niets met hun eigen dagelijkse consumptiekeuzes te maken heeft. Moeten we de consumenten verplicht op excursie sturen? Moeten we hen verplichten bij elk product dat ze in hun mandje leggen eerst een video te bekijken over het dier dat zijn leven en welzijn ervoor heeft gegeven? Eerlijke foto’s op de verpakking zou al helpen, net als de longfoto’s die een tijdje op sigarettenpakjes hebben gestaan. Of misschien moeten we het net als bij sigaretten nu in teksten zoeken? “Deze kip kwam nooit buiten en werd 6 uur lang vervoerd met twee gebroken vleugels bij 32 graden Celcius.”

Want ook ik weet rationeel welk dierenleed er aan de yoghurt kleeft. De pijnlijk overvolle uiers van de doorgefokte koeien. Het wrede scheiden van koe en kalf om de koemelk die voor het kalf bedoeld is te kunnen inpikken. Het saaie leven en de veel te vroege dood van de stierkalfjes, omdat ze waardeloos zijn voor de melkproductie. De eveneens veel te vroege dood van de koe zodra haar melkproductie niet meer rendabel is. En toch is die pot Griekse yoghurt in de winkel verleidelijk voor mij. Er staan geen foto’s of teksten op. Ik kan hem kopen en mijn geweten sussen met het feit dat die ene pot nauwelijks verschil maakt. Of ik kan gewoon even niet nadenken en alleen maar doen. Dat is waarschijnlijk hoe het anderen vergaat met het eten van dieren. Ze zijn het ermee eens dat het anders zou moeten, maar staan daar liever even niet bij stil als ze met hun winkelwagentje door de supermarkt gaan. Dus het moet echt: die foto’s op de verpakking. Misschien werken de campagnes van Wakker Dier daarom zo goed: je kunt er bijna niet omheen.

Aan het einde van mijn fietsreis door Engeland vond ik eenzelfde bordje dat opkwam voor kinderen en dieren op de grond. Het was gevallen en niemand had het weer op het paaltje gespijkerd. Laten wij degenen zijn die het oppakken en terugzetten. Slow down – don’t eat or hurt children and animals.

WEG K IJK E N “Waarom trekken andere mensen niet dezelfde conclusie als wij?” Dat riep een vriendin wanhopig uit toen wij de stand van de wereld weer eens doorspraken. Om het antwoord te vinden ging ik nog maar eens bij mezelf te rade. Toen ik 12 was had ik in de gaten dat de vee-industrie niet in de haak was en wilde ik stoppen met dieren eten. Twee jaar later vond mijn moeder het goed dat ik voor mezelf alternatieven ging klaarmaken en werd ik definitief vegetariër. Ik las de boeken van Peter Singer en wist meteen: zo zit het voor mij ook. Nu worstel ik met het feit dat ik veganistisch zou willen eten, maar enkele producten, zoals yoghurt, nog moeilijk kan missen. Misschien ligt in dat gegeven de sleutel.

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 25

Monique Janssens communicatieadviseur en ethicus

Dieren en wij

23

19-09-16 13:02

DE LEZER Susan van Soest (40) werkt als onderwijskundige bij een universiteit, waar ze docenten ondersteunt bij het vormgeven van hun onderwijs. Daarnaast is ze Priesteres en organiseert ze labyrintactiviteiten, de Maria Ommegang en workshops. Ze woont in een woongroep in hartje Den Bosch.

Wat is het eerste boek dat je je kunt herinneren?

Ik kan me vooral herinneren dat ik als kind veel las.

Of buiten speelde. Boeken van de Kameleon hebben veel indruk gemaakt. De vrijheid waarmee die (vooral) jongens op het water in Friesland leefden, allerlei streken uithaalden en tussendoor ook veel hielpen bij de dingen die moesten worden opgelost.

Ik wilde wel graag een van de jongens zijn. Verder kan ik me uit die tijd niet veel herinneren. Later heb ik ook behoorlijk wat kinderboeken gelezen, zoals de boeken over Thule van Thea Beckman. Tijdens mijn burn-out wilde ik wel graag afleiding, maar veel boeken waren te complex of te fluffy en films gaven te veel indrukken. Deze boeken, eigenlijk gericht op kinderen, gaven me een fijne plek om te zijn op een manier die ik aankon. Inmiddels heb ik ook de sprookjes van Grimm in de boekenkast waarvan ik veel geniet, zeker in combinatie met boeken van Mellie Uyldert, waarin uitleg wordt gegeven over achtergronden van sprookjes.

Hoe belangrijk zijn boeken voor jou?

Verhalen zijn heel belangrijk voor mij, met name persoonlijke verhalen waarin een zienswijze op de wereld naar voren komt. Na het horen vertellen van die verhalen door de persoon zelf, komen boeken op een stevige tweede plaats.

Hoeveel boeken heb je in huis en waar zijn die te vinden?

Een schatting maken vind ik lastig. Een paar honderd? Ik woon niet zo heel groot -ik heb drie oude kloostercellen als privé ruimte - en in twee ervan staat een Ikea Expedit, ongeveer voor een derde gevuld met boeken. En er liggen er een paar naast mijn bed. Eens in de zoveel tijd zoek ik de boeken uit en houd ik alleen de boeken die ik nog wil herlezen of een goed naslagwerk zijn.

Welk soort boeken spreekt je aan?

Ik heb vooral boeken die gericht zijn op mythologische verhalen (‘De ongetemde vrouw’ vind ik geniaal), spirituele ontwikkeling, de Godin (het boek ‘Godinnen van eigen bodem’ van Ineke Bergman is een briljant naslagwerk!) en sjamanisme.

24

Heus 08-2016.indd 26

Boeken zijn voor mij een manier om kennis en ervaring van (beleef)werelden die niet direct de mijne zijn tot mij te nemen. Ze verruimen mijn blik en laten me nadenken over andere manieren om naar de wereld te kijken. Een boek dat me erg raakt is ‘The pagan book of living and dying’ van Starhawk. Een boek dat handvatten geeft om met stervenden, overledenen en rouwenden om te gaan vanuit een kader dat verbonden is met de natuur en de elementen. Een kader vanuit het goddelijke, zonder dat dit verbonden is met de (katholieke) kerk.

Een boek is voor mij ook verslavend. Tenzij het me niet grijpt, dan zal ik het ook niet uitlezen. Het meest recente boek dat ik heb gelezen is ‘A City of Refuge’, ook van Starhawk, de opvolger van ‘The fifth Sacred Thing’, een pil van zo’n 650 pagina’s. Ik heb het geloof ik in vijf dagen uitgelezen, omdat ik wilde weten hoe het verhaal verder ging. En slaap dan dus ook te weinig en besteed vrijwel elke vrije minuut aan lezen. Het kost me veel discipline om iets anders te doen. Vaak lees ik het boek dan na een tijdje nog een keer, als de eerste keer bezonken is en ik ruimte heb om diepere lagen in het boek te laten inzinken.

Ik ben zelf niet zo’n reiziger. Ik vlieg regelmatig naar mijn geliefde in Engeland, waar we veel plekken ontdekken, maar daarbuiten eigenlijk niet. Verhalen van anderen lezen is voor mij een manier om met hen mee te reizen en avonturen te beleven.

Boeken met een ziel die me nieuwsgierig maken en dan het verhaal in me opzuigen.

‘Rode handen’ van Danielle Pasma vond ik ook erg bijzonder en ik kijk uit naar het vervolg. Naast een intrigerend verhaal over een regressie-ervaring en wat dit met haar doet, is het erg nuchter over de lichtheid van veel spirituele mensen. Je moet het wel doen in het hier en nu, in dit lichaam. Sommige dingen helpen, maar andere maken alleen maar woest.

Welk soort boeken zul je nooit lezen en waarom?

Als ik op de eerste pagina al een aantal keer moet nadenken wat er staat, dan haak ik af. Een boek moet wel vlot geschreven zijn. Een hoop boeken pak ik eigenlijk gewoonweg niet op.

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

foto: ben sc h ellek ens

Is er een boek dat voor jou heel belangrijk is?

Ik heb een paar boeken gekregen van Evelien Brighid, mijn mentor die in 2012 is overleden. Die boeken zijn belangrijk voor me, omdat ze dat lijntje – dat ik steeds nog wel voel – in materie weergeven.

‘Brida’ van Paulo Coelho is voor mij een belangrijk boek, dat ik keer op keer kan herlezen. Ik had het uitgeleend, geen idee aan wie, en niet teruggekregen.

Vorig jaar heb ik het voor mijn verjaardag opnieuw gekregen. De moed om te onderzoeken wat echt je pad is en daarin je eigen keuzes maken, terwijl je ook bang bent onderweg. Dat raakt me.

De boeken van Pamela Kribbe hebben me ook veel inzicht gegeven in de relatie tussen ziel en lichaam, en de worsteling die daarmee kan samengaan.

De boeken van Linda Wormhoudt gebruik ik echt als naslagwerk op het moment dat ik een activiteit vorm ga geven of vragen heb over ‘hoe zou ik er ook naar kunnen kijken?’

Veel boeken die ik lees worden me door iemand aangeraden, zoals laatst ‘De hemelruiter’ van Anton Quintana.

Het boek ‘De lessen van burn-out’ van Annegreet van Bergen heeft me erg geholpen in die periode. Ze beschrijft haar persoonlijke verhaal doorspekt met wijsheden die zij heeft ontdekt, zowel als journalist als in haar eigen leven.

Welk boek ben je nu aan het lezen?

‘De draak van de donken’ ligt nu naast mijn bed. Een kinderboek dat verhaalt over de geschiedenis van ‘s Hertogenbosch, luchtig, speels en informatief. Daarnaast ligt ‘The teachings of Don Juan: A Yaqui Way of Knowledge’ van Carlos Castaneda. Een vriendin vertelde me – jaren geleden – hoezeer de boeken haar heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 27

geraakt hebben. In Glastonbury zag ik het boek staan en heb het meegenomen. Hoewel ik het graag wil lezen, kom ik er (nog) niet in. Meestal ben ik te moe om het toch wat omslachtig geschreven Engels te vatten.

Wie is jouw favoriete auteur en waarom?

Dat wisselt een beetje. Marianne Frederiksson is een van mijn favoriete auteurs. Geniaal hoe zij verhalen uit de bijbel vanuit een ander perspectief her-vertelt!

Paulo Coelho was lange tijd favoriet, maar zijn meer recente boeken raken me niet (heb op het vliegveld laatst een half gelezen boek aan de bediening van een koffietentje gegeven, omdat ik er niet door kwam).

Op het moment word ik erg blij van de Kind van de Wegen serie van Linda Wormhoudt. Ik vind de manier waarop zij haar persoonlijke verhaal in het stoffelijke en fijnstoffelijke verweeft met informatie over plekken, volken en sjamanistische kennis erg mooi. Onlangs heb ik een tweede exemplaar van deel 3, ’Nevelvrouw’, aangeschaft, omdat ik het andere exemplaar zo vaak heb uitgeleend aan anderen.

Welk boek wil je anderen van harte aanbevelen?

Als je geïnteresseerd bent in het vrouwelijke goddelijke, is het eerder genoemde boek van Ineke Bergman een erg fijn startpunt. Ik heb dit ook aan behoorlijk wat mensen cadeau gedaan. Als je geïnteresseerd bent in het sjamanisme van hier, van Noord-West Europa, dan zijn de boeken van Linda Wormhoudt onmisbaar, zoals ‘Goden en sjamanen in Noordwest-Europa’, ‘Seidr, het Noordse pad’ en ook ‘Heilige bronnen in de Lage Landen’ waaraan ze heeft meegeschreven.

25

19-09-16 13:02

C I TA AT

Paddenstoelen en symbolen Het puntig kaalkopje wordt ook wel Libertijnenmutsje genoemd, verwijzend naar de Libertijnen, de Franse gnostici, die ten tijde van de inquisitie werden vervolgd. Daarnaast heeft het model gestaan voor de pileus of ‘Liberty Cap’, een mutsje, dat vrijgemaakte slaven in de Romeinse tijd droegen. Het woord ‘pileus’ heeft een dubbele betekenis. Het staat zowel voor een door vrijgemaakte slaven en de Dioscuri Castor en Pollux op het kaalgeschoren hoofd gedragen mutsje, zoals in de miniatuur ‘Engelschöre’ en in een afbeelding in een 13e eeuws psalmboek uit Norwich (Engeland) van het door koning David bespeelde klokkenspel wordt afgebeeld, als voor de conische of klokvormige hoed van een paddenstoel.

(Porter, 2003) In de genoemde schilderijen is de pileus blauw, wat symbolisch is voor de blauwverkleuring, die bij kneuzing van psilocybine bevattende kaalkopjes optreedt. In Hildegards ‘schijf van vijf’ zijn de gezichten blauw en hebben de hoedjes een aardkleur, wat mogelijk voor het substraat staat waarop kaalkopjes groeien.

Terwijl in enkele reliëfs op de bronzen deuren van de in 1015 voltooide kathedraal van Hildesheim in Duitsland, die taferelen uit het paradijs voorstellen, wel een appelboom met appels wordt afgebeeld, staan in het reliëf ‘Adam en Eva na de zondeval’ twee op puntige kaalkopjes lijkende langstelige paddenstoelen als de boom met de verboden vruchten weer-

gegeven. In plaats van een vijgenblad lijken Adam en Eva daarbij elk een geplukt hoedje van de paddenstoel voor hun schaamstreek te houden. En in plaats van de anders in de boom aanwezige slang wordt een soort hellehond aan de voeten van het zondige stel afgebeeld.

Van de op een bijenkorf, Libertijnenmutsje of pileus lijkende navelsteen van Delphi kan de symbolische betekenis niet meer worden vastgesteld. Uit de oudheid is bekend, dat door toevoeging van psilocybes aan bijenhoning een ‘blauwe’ honingdrank (mede) met hallucinogene werking ontstond, die als godendrank bekend stond.

Recentelijk ontdekte Irvin een 16e eeuws fresco van Adam en Eva in de Hof van Eden op de muren van het Voronetklooster in Roemenië, waarin zowel de vliegenzwam als kaalkopjes en mogelijk ook andere hallucinogene paddenstoelen zoals breeksteeltjes (Conocybe spp.) zijn weergegeven. Hieraan heb ik inmiddels een fresco van het Laatste Oordeel met een weergave van gedeeltelijk dezelfde paddenstoelen weten toe te voegen.

De Phrygische muts heeft een andere vorm en betekenis. Hij werd door Midas met de ezelsoren gedragen nadat hij wegens zijn domheid door de goden was bestraft. Ook Mithras, oorspronkelijk een van de vier belangrijkste goden die later net als Jezus als intermediair tussen de mens en God optrad, droeg een Phrygische muts, die het kenmerk zou zijn geweest van de inwoners van het in Klein-Azië gelegen Phrygië. (Ruck, 2011) Daarnaast worden de drie koningen of wijzen uit het oosten, de magiërs of Magi, soms ook met een gouden of rode Phrygische muts op hun hoofd afgebeeld. In tegenstelling tot de bewering dat de muts naar hun oorspronkelijk Perzische afkomst verwijst, staat deze symbool voor het (gecombineerde) gebruik van de vliegenzwam en/of het Libertijnenmutsje en hun zoektocht naar de door alle alchemisten en magiërs fel begeerde steen der wijzen.

De Phrygische muts was het symbool van de Amerikaanse vrijheidsoorlog, is heden ten dage nog steeds het door Marianne als nationaal symbool gedragen hoofddeksel uit de Franse revolutie en is verwerkt in het wapen van de vrijmetselaars en het Vaticaan.

(Irvin, 2009)

Citaat uit: De geheimen van Hildegard von Bingen gerrit jan keizer

26

Heus 08-2016.indd 28

heus 08 – 2016

19-09-16 13:02

OVERPEINZING

Je eigen pad lopen met een ander Hoe blijf je jouw eigen pad lopen in een relatie? Je kiest voor een relatie om samen het leven vorm te geven. Je deelt belangrijke dingen met elkaar, zoals werk, gezin en vrienden en tegelijkertijd wil je jouw eigen weg blijven bewandelen. Je wilt in een relatie jezelf kunnen zijn en door de ander gestimuleerd worden het beste uit het leven te halen.

Waarom ervaren veel mensen hun relatie juist als knellend?

heus 08 – 2016

Heus 08-2016.indd 29

Je wordt vaak verliefd op iemand, omdat hij of zij eigenschappen heeft die in jezelf latent aanwezig zijn.

Wat bijzonder, hij is zo zelfverzekerd, weet wat hij doet en heeft overal een oplossing voor.

Wat mooi, ze is zo open, eerlijk en spontaan.

Zodra je in een relatie deze schaduwkant van jezelf ontdekt en vervolgens ontwikkelt, beginnen de dingen waarop je viel bij die ander, die je mooi vond en vertederend, je te irriteren.

Wat een teleurstelling, wat is hij dominant, eigenwijs en gevoelloos.

Jammer zeg, ik had van haar meer diepgang verwacht, eigenlijk is ze wel naïef zeg.

Een goede vriend en collega-coach gebruikt het ‘samen op een fiets rijden’ als metafoor voor verstikkende en beklemmende relaties.

Zijn beeld is dat in deze relaties vaak een persoon de fietser is en de partner achterop springt. De fietser geeft de koers, richting en snelheid aan en de persoon op de bagagedrager laat zich leiden door de ander.

Dat dit bijna altijd verkeerd afloopt laat zich raden.

Hoe blijf je nu jezelf in een relatie?

Hoe kun je uitgedaagd worden in een relatie je grenzen te verkennen en zelfs te verleggen in plaats van bij elkaar in de comfortzone te zitten?

Ook voor het vinden van het antwoord op deze vragen grijp ik naar het labyrint. Het labyrint is een metafoor voor je levenspad. De wen-

f oto: he nde rik e v rie link

dingen in een labyrint staan vast, evenals het begin en het einde. Het labyrint is te zien als de routekaart van jouw leven. Elke wending op het zevenvoudige pad van het klassieke labyrint staat voor een levensloopfase, thema, of uitdaging. De weg van de ingang tot het centrale punt gaat over het ontdekken van de thema’s en uitdagingen die bij jouw pad horen. De weg uit het labyrint staat symbool voor hoe je de uitdagingen en thema’s kunt transformeren naar concrete doelen. Het labyrint leert je te ervaren wat jouw weg is, los van de invloed van anderen. Het labyrint helpt je jouw levenspad te verkennen en in beeld te brengen. Erachter te komen en te ervaren wat je echt wilt.

Hoe blijf je dicht bij jezelf in een relatie? Koop zelf een fiets of laat je partner niet meer op de bagagedrager zitten. Gebruik het labyrint als routebeschrijving van de fietstocht van jouw leven en blijf op koers.

Deel de overeenkomsten op je reis door het leven en kijk met verwondering in plaats van met kritiek hoe de ander, je partner, met het leven omgaat. Zo loop je elk je eigen levensweg en biedt het samenzijn je steun in het lopen van jouw labyrint.

John Musterd coach

Vingerlabyrintlopen

27

19-09-16 13:02

FONDSLIJST

• • • • • • • • • •

‘Aardevrouwen spreken’, Manon Tromp 978 90 77408 99 5 (red.), ‘Ademtocht, verhalen over de dood’, Linda Wormhoudt, 978 90 77408 68 1 ‘Beschermheer – kind van de wegen deel 2’, Linda Wormhoudt, 978 94 91557 06 4 ‘Blijvend meer energie volgens de vijf elementen’, Jeanine Hofs, 978 90 77408 95 7 ‘Clusters – shodo schrijfboekje 2’, Christine de Vries, 978 90 77408 64 3 ‘Creatief mediteren voor meer bewustzijn, ontspanning en creativiteit’, Wendy Smit, 978 94 91557 32 3 ‘Dagboek als spiegel, een handboek vol inspiratie’, Christine de Vries, 978 90 77408 43 8 ‘De aarde roept... ontdek de natuur als bron van inzicht en heling’, Gerwine Wuring, 978 90 77408 60 5 ‘De absolute werkelijkheid in het licht van eeuwenoude religieuze tradities’, Jaap Dijkstra, 978 90 77408 92 6 ‘De geheimen van Hildegard von Bingen’, Gerrit Jan Keizer, 978 94 91557 03 3 ‘De glimlach van de sirene’, Selma 978 90 77408 49 0 Sevenhuijsen, ‘De Groene Man en de Groene Vrouw, hun symboliek en gedaantes vanaf de steentijd tot nu’, Joke en Ko Lankester, isbn 978 90 77408 86 5 ‘De heilige buxusmoeder en 33 andere levensbomen’, Marjanne Huising, isbn 978 94 91557 23 1 ‘De Jassentechniek’, Hans de Waard, isbn 978 90 77408 66 7 ‘De kracht van water, aarde, lucht en vuur – leven met de natuur’, Gerwine Wuring e.a., isbn 978 90 77408 37 7 ‘De sneeuwkoningin’, Hans Christian Andersen, pastels Juke Hudig, isbn 978 90 77408 81 0 ‘De stem van de Godin’, Joyce Hellendoorn, isbn 978 90 77408 88 9 ‘De stenen op ons pad’ met het Nederlandse stenenorakel, Nicolien de Kroon en Agnès Schlüter, isbn 978 90 77408 76 6 ‘De sterren van je leven’, Ria Borst, Ineke Bergman, Paula van Kersbergen, Vera Verhagen, isbn 978 90 77408 12 4 ‘De sterrenpas’, Petra Stam, isbn 978 94 91557 26 2 ‘De verborgen boom’, Gerrit Jan Keizer, isbn 978 90 77408 98 8 ‘Dieren en wij – hun welzijn, onze ethiek’, Monique Janssens, isbn 978 90 77408 85 8

28

Heus 08-2016.indd 30

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • • • •

‘Dionysos, de vegetatiegod’, Joke en ‘Nephilim – kind van de wegen deel 1, Ko Lankester, isbn 978 94 91557 19 4 Linda Wormhoudt, ‘En de drummers waren vrouwen, een isbn 978 90 77408 96 4 ‘Nevelvrouw – kind van de wegen deel spirituele geschiedenis van het ritme’, 3’, Linda Wormhoudt, Layne Redmond, vertaling Isabella isbn 978 94 91557 29 3 Verbruggen, isbn 978 90 77408 97 1 ‘Gaia’s kracht, op reis naar haar magi‘Ontdek jezelf door tekenen en reflectief sche plaatsen’, Roelien de Lange, schrijven’, Wendy Smit, isbn 978 90 77408 75 9 isbn 978 94 91557 05 7 ‘Goden en sjamanen in Noordwest‘Pythia, de hogepriesteres -symboliek Europa’, Linda Wormhoudt, en mythologie in de tarot’, Petra Stam, isbn 978 90 77408 50 6 isbn 978 94 91557 01 9 ‘Godinnen van eigen bodem’, Ineke ‘Schrijven met het creatiepentagram’, Bergman, isbn 978 90 77408 35 3 Yoeke Nagel, isbn 978 94 91557 13 2 ‘Heilige bronnen in de Lage Landen’, ‘Seidr, het Noordse pad’, Linda WormLinda Wormhoudt e.a. houdt, isbn 978 90 77408 74 2 isbn 978 94 91557 09 5 ‘Sharing nature’, Joseph Cornell, ‘Groen leven doet je goed, praktisch jaar- vertaling Adrie Beyen, isbn 978 94 91557 04 0 boek voor duurzaam geluk’, Anna Maria van den Berg, isbn 978 94 91557 31 6 ‘SoulCollage®, werken met je eigen ‘Herstory of Art’, Karin Haanappel, zielenkaarten’, Seena B. Frost, vertaling Adrie Beyen, isbn 978 94 91557 21 7 isbn 978 90 77408 94 0 ‘Het huis van Isis’, Lauri Fransen, ‘Vingerlabyrintlopen’, John Musterd, isbn 978 94 91557 28 6 isbn 978 94 91557 22 4 ‘Het oergevoel’, Agnes Meijs, ‘Witte wieven en elfen, fluisteringen isbn 978 90 77408 77 3 uit de Andere Wereld’, Ruud Borman, ‘In het licht van de Maan’, Petra Stam isbn 978 90 77408 90 2 ‘Woordenregen, 1 jaar schrijven’, en Marja de Zeeuw, Margreet Schouwenaar, isbn 978 90 77408 00 1 ‘In je kracht door kleur’, Margo Ruiter, isbn 978 90 77408 91 9 isbn 978 94 91557 27 9 ‘Innerlijk pelgrimeren, schrijvend op ‘De essentie van edele stenen’, Anneke weg naar je hart’, Christine de Vries, Agterberg, isbn 978 94 91557 07 1 isbn 978 90 77408 82 7 ‘De Maan, 66 mystieke kaarten voor ‘Isis en de 14 sleutels tot heelwording’, bewustwording’, Petra Stam, isbn 978 94 91557 16 3 Petra Stam en Els Lijesen, isbn 978 94 91557 11 8 ‘Het levenskunstspel’, Anky Floris, ‘Kaboutersoep en wonderblaadjes’, isbn 978 9077408 51 3 Ity Busstra, isbn 978 94 91557 14 9 ‘Het Heidehofse Natuur- en Inzichtspel’, ‘Kruidenwijsheid, over appelvrouwen, Annetje Braat, isbn 978 90 77408 61 2 weegbreemannen en andere kruiden‘Isis mysteriekaarten’, Petra Stam en mensen’, Marjanne Huising, Els Lijesen, isbn 978 94 91557 24 8 isbn 978 94 91557 02 6 ‘Kruidenwijsheid – 66 affirmatie- en actiekaarten’, Marjanne Huising, ‘Maya wijsheid voor je levenspad, het isbn 978 94 91557 15 6 Tzolkin profielenboek’, Elvira van Rijn, isbn 978 90 77408 89 6 ‘Luister naar je ziel, 50 troost- en kracht‘Maya wijsheid voor je levensreis, het kaarten’, Janet Werner, isbn 978 90 77408 84 1 levenspadenboek’, Elvira van Rijn, isbn 978 94 91557 18 7 ‘Maak werk van je droom! 52 realisatie‘Maya wijsheid voor je levensreis kaarten’, Louisa Perreyn, logboek’, Elvira van Rijn, isbn 978 90 77408 93 3 isbn 978 94 91557 20 0 ‘Maya wijsheid creatiekaarten’, ‘MeCards4Kids™, zelfiekaarten maak Elvira van Rijn en Patricia Mooren, je zo!’, Nancy Weiss en Jane Raphael, isbn 978 94 91557 10 1 vertaling Adrie Beyen, isbn 978 94 91557 25 5 ‘13 manen – Verjaarskalender’, ‘Mensen verhalen over bomen’, Adrie Petra Stam, isbn 978 94 91557 12 5 Beyen, isbn 978 90 77408 04 9 ‘Motherhood’, Nicolien de Kroon, Vrijwel alle titels zijn verkrijgbaar in isbn 978 94 91557 08 8 (web)boekwinkels en alle titels zijn te koop ‘Mythen van de dierenriem’, Jan de in de webshop op www.A3boeken.nl Graaf, isbn 978 94 91557 33 0

• • • • • • • • • •

(Prijs)wijzigingen voorbehouden

• isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn • isbn •

HEUS VERSCHIJNT TWEE KEER PER JAAR EN IS EEN UITGAVE VAN A3 BOEKEN, OOSTERVELDWEG 15, 7274 DZ GEESTEREN, T 0545 48 11 40, INFO@A3BOEKEN.NL EEN ONLINE VERSIE VAN HEUS IS TE VINDEN OP WWW.A3BOEKEN.NL HEUS WORDT GRATIS VERSPREID VIA A3 AUTEURS, DIVERSE BOEKWINKELS EN SPIRITUELE CENTRA, EN DERDEN. heus 08 – 2016 ABONNEREN IS NIET MOGELIJK. OVERNAME VAN ARTIKELEN IS TOEGESTAAN NA TOESTEMMING VAN DE UITGEVER EN MET BRONVERMELDING. VORMGEVING: VILLA Y, DEN HAAG – DRUKWERK: DRUKKERIJ ANTILOPE

19-09-16 13:02

Het mysterie achter Zero Limits

Joe Vitale

ISBN 978-90-77677-96-4 Vakantie

School

ga,

Hoofdpijn buikpijn

Ik weet wat er t gebeuren,

stop

g gaa Vraa situatie die jij het aan. ik durf ke eerlij aakt. e je? een on egem rd Noem hebt me e reagee Het is zo Ho ed je? de klas, druk in de Wat Tip dat ma een zijn vaak me moe. akt en buikpijn spanning.

Hoofdpijn stress en gevolg van je buik, met halen via Rustig adem ig op de grond, kan stev je voeten helpen.

Reiziger in het Multiversum

Druk in het hoofd

eid heid Hooggevoeenligh Eerlijk jk speelTip ri rten belang coachingskaa cht even kwijt.

Je bent het overzi wat voor kinderen vinden Maak je hoofd leeg, door alles of

Michael J. Roads

r te schrijven erin zit op papie mindmap is daar te tekenen. Een je mag natuurlijk maar geschikt voor, ken. ook zelf iets beden

ISBN 978-90-77677-97-1

Emotie Bezoek onze webwinkel ell

www.hajefa.nl

Bladwijzers en beschermengeltjes met howliet, amethist, bergkristal of rozenkwarts /ĞĚĞƌĞ ǁŽĞŶƐĚĂŐ ŝŶůŽŽƉǁŽƌŬƐŚŽƉƐ͘ ǁŽĞŶƐĚ ĚĂŐ ŝŶůŽ ĂŐ ŝŶůŽŽƉǁŽƌŬƐŚŽ

Verkoop voor goede dierendoelen!

Ook andere leuke, mooie producten in de shop:

angelschoice.net/shop ĐĂĚĞĂƵͲĂƌƟŬĞůĞŶ Ͳ ĂƌŽŵĂůĂŵƉĞŶ Ͳ ĞƚŚĞƌŝƐĐŚĞ ŽůŝĞ Ͳ ŵĂLJĂĐƌĞĂƟĞƐ Ͳ ǁŽƌŬƐŚŽƉƐ ͲĂƌƟŬĞůĞŶ Ͳ ĂƌŽŵĂůĂĂŵƉĞŶ Ͳ Ğ Ɖ ĞƚƚŚĞ ŚĞĞƌŝƐ ƌŝƐĐĐĐŚĞ ŚĞ ŽůŝĞ Ͳ ŵĂLJĂ LJ

ƚĞůŝĞƌ ŽƉĞŶ͗ ĚŝŶƐĚĂŐ ƚͬŵ ǀƌŝũĚĂŐ ǀĂŶ ϭϬ͘ϬϬ Ͳ ϭϲ͗ϬϬ ƐĚĂŐ ƚͬŵ ǀƌŝũĚĂŐ ǀĂŶ :͘ ͘ <ĂŶǁĞŐ ϭϵ tŝƩĞǀĞĞŶ Ϭϲ ϭϱϬϭϱϲϭϭ ͬ ƉĂƚƌŝĐŝĂΛŐĞƵƌƉĂůĞŝƐ͘Ŷů ǁǁǁ͘ĨĂĐĞŬ͘ĐŽŵͬ'ĞƵƌƉĂůĞŝƐϭ

ǁǁǁ͘ŐĞƵƌƉĂůĞŝƐ͘Ŷů

Stichting Angel’s Choice, KvK 63306190 angelschoicenl@gmail.com

Kaartspellen van A3 boeken

Heus 08-2016.indd 31

19-09-16 13:23

M AAK JE E IG E N CIRK EL Plaats steentjes of afhankelijk van het seizoen paaseitjes of kerstkransjes in een grote cirkel.

Geef elke windrichting een eigen symbool, waarbij je ook verwijzingen of associaties kunt maken met de jaargetijden of elementen. Bijvoorbeeld met stenen voor de aarde in het noorden, water voor de herfst in het westen, bloemen voor vuur in het zuiden en wierook bij lucht in oosten. Laat je eigen gevoel spreken: welke symbolen en associaties maak jij bij elke richting van de cirkel?

De aarde roeptâ&#x20AC;Ś f o t o : m a r i ĂŤ ll e d i e m e l

Heus 08-2016.indd 32

19-09-16 13:02