Haziran 2015 Sayı 2
ABSAM Analiz
Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı? Doç. Dr. Hasan Hüseyin Yıldırım
Danışmanlık
Araştırma
Eğitim
Yazılım Yayın
ABSAM Analiz
Haziran 2015 Sayı 2
[ABSAM-TÜSSİP] ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri
Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı?
Doç. Dr. Hasan Hüseyin Yıldırım
Haziran 2015, Ankara
ii
Sağlık Okuryazarlığı
© 2015 ABSAM Sertifika no: 28976 ISBN: 978-605-84583-5-2 Nisan 2015, Ankara Baskıya Hazırlık : ABSAM Baskı : MT Butik Matbaa (Hülya Başol) Zübeyde Hanım Mah. Çilingir 2 Sok. No: 27/A İskitler-ANKARA
Atıf Yıldırım HH. (2015). Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı? ABSAM Analiz Haziran 2015 Sayı 2, ABSAM, Ankara.
ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi Dan. Arş. Eğt. Yaz. Yay. Tic. Ltd. Şti. Hacettepe Teknokent No: 95/50 Beytepe/ANKARA T: 0 (312) 227 00 62 | F: 0 (312) 227 00 63 | M: 0 (543) 302 40 80 info@absam.com.tr | www.absam.com.tr | www.absamyayinlari.com
ABSAM Analiz
Yazar Hakkında Doç. Dr. Hasan Hüseyin YILDIRIM Malatya doğumlu olan Hasan Hüseyin Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu’ndan 1996 yılında dönem birincisi olarak mezun olmuştur. Aynı yıl Sağlık İdaresi Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak akademik hayata başlamıştır. Yüksek lisans ve doktora derecelerini Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim Dalı’ndan alan Yıldırım; British Council’ın Chevening Bursu ile London School of Economics and Political Science, LSE Health Araştırma Merkezi’nde Visiting Research Associate (2005-2006) olarak çalışmıştır. Yıldırım bu ziyaret esnasında ağırlıklı olarak Avrupa Birliği sağlık politikalarının Türkiye sağlık politikaları ve sistemi üzerine etkileri konusunda araştırmalar yapmıştır. “Yönetim ve Strateji” alanında Doçent olan Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sağlık İdaresi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yıldırım, TBMM’de kurulan “Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artan Şiddet Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”nda (2012-2013) ve “Manisa'nın Soma İlçe-
iii
sinde Meydana Gelen Maden kazalarının Araştırılarak Bu Sektörde Alınması Gereken İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirlerinin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”nda (2014) Komisyon Uzmanı sıfatı ile görev yapmıştır. Hacettepe Teknokent’te yerleşik ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi Ltd. Şti.’nin (www.absam.com.tr) kurucusu ve genel müdürü olan Yıldırım; TOBB Sağlık Sektör Kurulu üyeliği, ABD merkezli International Healthcare Research Center’in ve Sağlık-Sen’in Bilimsel Danışma Kurulu üyeliği, Avrupa Birliği Sağlık Araştırmaları Merkezi Derneği’nin (ABSAMDER) kurucu başkanlığı ve ABSAĞLIK (www.absaglik.com) web sitesinin kurucu editörlüğü gibi görevlerde bulunmuştur. Yıldırım’ın çalışmaları; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemleri ile ilgili politika, ekonomi ve yönetim konularına yoğunlaşmaktadır. Sağlık politikaları ve planlaması, sağlık turizmi, AB sağlık politikaları ve Türkiye, sağlık sigortacılığı ve ödeme sistemleri, sağlık ve toplum, sağlık sosyolojisi, karşılaştırmalı sağlık sistemleri, sosyal politika, küresel sağlık politikaları ve diplomasisi, sağlık ekonomisi ve sağlık yönetimi alanlarında uzmanlaşan Yıldırım’ın ilgi alanına giren konularda 100’ü aşkın ulusal ve uluslararası yayını, bildirisi, danışmanlığı ve projesi mevcuttur.
iv
Sağlık Okuryazarlığı
ABSAM Analiz
ABSAM Analiz ABSAM, amacı ile ilgili ve çalışma alanına giren konularda Ar-Ge’ye dayalı inovatif analizler yoluyla sağlık, sağlık hizmetleri, sağlık politikaları ve ilgili diğer alanların geliştirilmesine ve bunlarla ilgili kararların alınmasına yardımcı olur. Yayınlanmış Analizler Yıldırım HH. (2015). Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı? ABSAM Analiz Haziran 2015 Sayı 2, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Seçimler, Sağlık ve Siyaset: 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri Işığında Bir Değerlendirme. ABSAM Analiz Mayıs 2015 Sayı 1, ABSAM, Ankara.
v
vi
Sağlık Okuryazarlığı
ABSAM Analiz
Sunuş ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemlerinin başta politika, yönetim ve ekonomi boyutları olmak üzere, ilgili diğer alanlarda danışmanlık, araştırma, eğitim yazılım ve yayın faaliyetlerini entegre bir şekilde gerçekleştirmek suretiyle Ar-Ge’ye dayalı yenilikçi, özgün, yaratıcı ve kullanılabilir bilgi üreterek ve yayarak “yaşama yıllar ve yıllara yaşam katmak”, böylece toplumsal gelişmeye katkı sağlamak amacıyla Hacettepe Teknokent’te konuşlanmış bağımsız ve tarafsız bir Ar-Ge ve inovasyon kuruluşudur. Türkiye sağlık ortamında üretilen, uygulanan ve olası politikaların bağımsız ve tarafsız kurum ve kuruluşlarca inovatif bir bakış açısıyla analiz edilmesi ve değerlendirilmesi oldukça sınırlıdır. Bu sınırlılık; etkili, verimli, kaliteli, hakkaniyetli, beklentilere duyarlı ve sürdürülebilir sağlık politikalarının üretilmesi ve uygulanması noktasında zorluk teşkil edebilmektedir.
vii
İşte bir nebze de olsa bu zorluğun üstesinden gelebilmek amacıyla ABSAM, Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri Projesi’ni [ABSAM-TÜSSİP] başlatmıştır. [ABSAM-TÜSSİP]’in amacı, Türkiye’de 2003 yılından bu yana gerçekleştirilmekte olan Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) kapsamında ön plana çıkan reform bileşenlerini ve bundan sonra sağlık ve ilişkili alanlarda ortaya çıkacak konuları müstakil olarak analiz etmek ve değerlendirmektir. Böylece inovatif, özgün ve özellikli analizler yoluyla Türkiye’deki ve global ölçekteki sağlık politikalarının geliştirilmesine ve bu politikalarla ilgili kararların verilmesine yardımcı olmak ve toplum sağlığına katkı yapmak amaçlanmaktadır. Bu amaç kapsamında, Doç. Dr. Hasan Hüseyin Yıldırım’ın kaleme aldığı “Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı?” isimli analiz çalışmamızı sizlerle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayız. Analizimizin, ilgilenen herkes için faydalı olması dileğiyle… ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi www.absam.com.tr Haziran 2015, Ankara
viii
Sağlık Okuryazarlığı
ABSAM Analiz
ix
İçindekiler YAZAR HAKKINDA............................................................................................................................İİİ ABSAM ANALİZ ................................................................................................................................ V SUNUŞ ........................................................................................................................................... Vİİ İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................... İX KISALTMALAR .................................................................................................................................. X ŞEKİLLER ......................................................................................................................................... Xİ TABLOLAR....................................................................................................................................... Xİ 1. GİRİŞ .............................................................................................................................................1 2. TÜKETİCİ YANLILIĞI, HASTALARIN GÜÇLENDİRİLMESİ, SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ...............................................................................................................................1 3. SAĞLIK OKURYAZARLIĞI: TÜRKİYE RESMİN NERESİNDE? ..............................................................3 4. TÜRKİYE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ARAŞTIRMASI ..........................................................................5 5. SONUÇ VE ÖNERİLER.....................................................................................................................8 6. REFERANSLAR ...............................................................................................................................9
x
Sağlık Okuryazarlığı
Kısaltmalar ABSAĞLIK
AB, Sağlık ve Sağlık Politikaları
ABSAM-TÜSSİP ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri Projesi AK PARTİ
Adalet ve Kalkınma Partisi
Ar-Ge
Araştırma ve Geliştirme
AB
Avrupa Birliği
et al.
Et alii/ve dilerileri
HLS-EU
Health Literacy Survey – European Union
İBBS-1
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması 1
IOM
Institute of Medicine
KHK
Kanun Hükmünde Kararname
TR-SO-UEP
Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ulusal Eylem Planı
TR-SOYA
Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması
SASAM
Sağlık-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi
SB
Sağlık Bakanlığı
SDP
Sağlıkta Dönüşüm Programı
SGGM
Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü
SO
Sağlık Okuryazarlığı
US
United States
vd.
ve diğerleri
WHO
World Health Organisation
ABSAM Analiz
xi
Şekiller ŞEKİL 1. SAĞLIKLI YAŞAM VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İLİŞKİSİ ............................................................................. 3 ŞEKİL 2. SAĞLIK OKURYAZARLIĞI VE SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ İLİŞKİSİ.................................................................. 5 ŞEKİL 3. GENEL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İNDEKSİ KATEGORİLERİ (N=4924)........................................................... 6 ŞEKİL 4. GENEL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İNDEKSİNİN YAŞ GRUPLARIYLA İLİŞKİSİ ...................................................... 7 ŞEKİL 5. GENEL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İNDEKS ORTALAMALARI İLE KİŞİNİN BİTİRDİĞİ EN SON EĞİTİM KURUMUNUN DÜZEYİNİN İLİŞKİSİ ......................................................................................................................... 7
Tablolar TABLO 1. CİNSİYET VE YAŞ GRUPLARINA GÖRE GENEL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İNDEKSİ PUANLARI ORTALAMALARI VE STANDART SAPMALARI .................................................................................................................... 6 TABLO 2. BÖLGE VE İL BAZINDA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İNDEKSLERİ VE MALİ YOKSUNLUK İNDEKSİ FREKANSLARI........... 8
12
Sağlık Okuryazarlığı
[ABSAM-TÜSSİP] ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri
Markalarımız
ISBN: 978-605-84583-5-2
P
POLMER SAĞLIK POLİTİKAL ARI AR-GE MERKEZİ
S
www.absam.com.tr
SEKOMER SAT M
SAĞLIK EKONOMİSİ AR-GE MERKEZİ
SAĞLIK TURİZMİ İLETİŞİM MERKEZİ
TASF | TÜRKİYE-AVRUPA SAĞLIK FORUMU TEHF | TURKEY-EUROPEAN HEALTH FORUM