ISSN: 2407-9863
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
39
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ! Δρ. Σωτήρης Σέρμπος, Επικ. Καθηγητής Δ.Π.Θ.
ΤΟΜΕΑΣ Α’
1
Μάρτιος 2016
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)
Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.
Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε
2
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ! Δρ. Σωτήρης Σέρμπος Επικ. Καθηγητής Δ.Π.Θ.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 39 Μάρτιος 2016
3
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο39 / Φεβρουάριος 2016 Τίτλος: ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ! Συγγραφέας: Δρ. Σωτήρης Σέρμπος, Επίκουρος Καθηγητής Δ.Π.Θ.
Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ, asa@acastran.org http://www.acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
4
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Σωτήρης Σέρμπος είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Υπηρέτησε με την ιδιότητα του ειδικού συμβούλου/εμπειρογνώμονα στα Υπουργεία Εξωτερικών, Οικονομικών, Εθνικής Άμυνας, Μακεδονίας - Θράκης και στο Κέντρο Ερευνών Ν.Α. Ευρώπης του Πανεπιστημίου Sheffield. Έχει διδάξει Δημόσια Διοίκηση & Πολιτική στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Διεθνείς Σχέσεις στο American College of Thessaloniki. Το ακαδημαϊκό έτος 2014-2015, ήταν ακαδημαϊκός εταίρος και υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright στο πεδίο των σχέσεων Ε.Ε.-Η.Π.Α. και της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη. Οι δημοσιεύσεις του επικεντρώνονται σε θέματα ευρωατλαντικών σχέσεων, εξωτερικών σχέσεων της Ε.Ε. με έμφαση στο χώρο της ΝΑΕ, καθώς και της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία και Ε.Ε.: Ο Ρόλος της Εσωτερικής Πολιτικής και του Διεθνούς Παράγοντα στον Ευρωπαϊκό Προσανατολισμό της Τουρκίας». Είναι Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
5
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
6
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το φημισμένο ρολόι στον «Πύργο του Σωτήρος» είναι τοποθετημένο πάνω από την κύρια πύλη του Κρεμλίνου. Εκεί δηλαδή από όπου περνούσαν οι τσάροι της Ρωσίας. Είναι το συγκεκριμένο ρολόι που μάλλον άγχος προκαλεί στον Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας Vladimir Putin. Κι αυτό διότι παραμένει βασανιστικό το ερώτημα εάν ο χρόνος κυλά υπέρ ή εναντίον του Ρώσου Προέδρου. Τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων για τα χρόνια που έρχονται. Ας ξεκινήσουμε με ορισμένες βασικές παραδοχές. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. κατέγραψε απώλειες της τάξης του 40% στην εδαφική της επιρροή σε Ευρώπη, Καύκασο και Κεντρική Ασία. Η ήττα που υπέστη το όραμα της Μεγάλης Ρωσίας -το οποίο για δεκαετίες διατηρούνταν ζωντανό μέσω της Σοβιετικής Ένωσης- αντικαταστάθηκε από αυξημένες ανησυχίες λόγω συντήρησης της πολιτικής ανάσχεσης που ακολούθησαν οι Η.Π.Α. έναντι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η επώδυνη διαδικασία μετάβασης συνοδεύτηκε από τεράστιο κόστος, χωρίς καμία στήριξη από τη Δύση (σε αντίθεση με τις χώρες τις Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης). Χωρίς βοήθεια, η Ρωσία «βούλιαξε» τελείως οικονομικά. Με συγκρουόμενα συμφέροντα ανάμεσα σε πανίσχυρους οικονομικά ολιγάρχες για τη νομή της εξουσίας. Επιπλέον, η αποτυχία της Ρωσίας να εκσυγχρονίσει την οικονομία της η οποία και παραμένει κυρίαρχη μόνο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο από κοινού με τα σοβαρά προσκόμματα που θέτει η φτωχή κοινωνικοοικονομική θέση της χώρας (χρόνια προβλήματα εκτεταμένης διαφθοράς, δυσοίωνες δημογραφικές προβολές κ.α.), δεν επιτρέπουν την άνθιση αυτοκρατορικών οραμάτων. Τουναντίον, ως αποτέλεσμα των δομικών και βαθιά ριζωμένων αδυναμιών της η σημερινή Ρωσία παρουσιάζει πολλά από τα συμπτώματα μιας οικονομίας σε υποχώρηση με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για την ισχύ της χώρας. Θεωρείται αυτονόητο πως η συζήτηση αφορά τις μεσομακροπρόθεσμες προοπτικές της Ρωσικής Ομοσπονδίας και όχι τις αμιγώς βραχυπρόθεσμες. Η κρίσιμη δεκαετία θα είναι εκείνη που θα ξεκινήσει το 2020 και εν πολλοίς θα καθορίσει την πορεία της χώρας μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.
7
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
8
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ειδικότερα, με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο να αποτελούν το 50% του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και κοντά στο 70% των εξαγωγών της, το μονοδιάστατο ρωσικό αναπτυξιακό μοντέλο που βασίζεται σε πλουτοπαραγωγικές πηγές ναι μεν (σε πρώτο χρόνο) προκαλεί εφήμερη γεωπολιτική αναβάθμιση αλλά σε δεύτερο χρόνο (μακροπρόθεσμα) απειλεί να τραυματίσει την ήδη ευάλωτη οικονομία γυρνώντας μπούμερανγκ. Αυτό συμβαίνει διότι η χώρα αναλαμβάνει υψηλό ρίσκο αποφασίζοντας να εκτεθεί στο περιβάλλον αστάθειας και ρευστότητας που διέπει τις τιμές των πρωτογενών εμπορευμάτων διεθνώς1. Ταυτόχρονα, υποσκάπτεται ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός της ρωσικής οικονομίας η οποία και παραμένει στατική χωρίς να έχει καταφέρει να καταγράψει ουσιαστική πρόοδο. Δια του λόγου το ασφαλές, την περίοδο 1999-2008 το ρωσικό ΑΕΠ αυξάνονταν με ρυθμούς 7% ετησίως και επέφερε -μεταξύ άλλων- αισθητή μείωση στην ανεργία και τη φτώχεια και εκτόξευσε τα ποσοστά εκλογής στον προεδρικό θώκο τόσο για τον Vladimir Putin (2004) όσο και για τον διάδοχο του Dmitri Medvedev (2008). Όταν εξαντλήθηκαν οι ευνοϊκές προϋποθέσεις που συντηρούσαν τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η ρωσική οικονομία γνώρισε συρρίκνωση 8% το 2009 καταφέρνοντας το 2012 να επιστρέψει στα επίπεδα προ της διεθνούς κρίσης. Με την περαιτέρω ανάπτυξη να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αύξηση της παραγωγικότητας και την προσέλκυση νέων επενδύσεων, η μη ανταγωνιστική οικονομία άρχισε εκ νέου να επιβραδύνεται (2012-2014). Η μεγάλη πτώση των τιμών του πετρελαίου, το αναιμικό επιχειρηματικό κλίμα, η αποφυγή υλοποίησης κρίσιμων μεταρρυθμίσεων και τέλος οι κυρώσεις που επέβαλε η Δύση στη Ρωσία μετά την κρίση στην Ουκρανία και την προσάρτηση της Κριμαίας (αλλά και οι αντίστοιχες εκ μέρους του Κρεμλίνου) οδήγησαν το ρωσικό ΑΕΠ να καταγράψει νέα πτώση 3,7% για το 2015. Φέρνοντας επίσης στο φώς το υψηλό επίπεδο εξάρτησης της οικονομίας από τις εισαγωγές. Η ρωσική οικονομία θα παραμείνει σε ύφεση και για το 2016 με την κυβέρνηση να έχει ήδη ανακοινώσει περικοπές δαπανών της τάξης του 9%. (η διατήρηση των κυρώσεων εκ μέρους της Δύσης έχει ενισχύσει τον αντίκτυπο από την ραγδαία πτώση των τιμών του πετρελαίου καθώς δυσχεραίνει εξαιρετικά τον εξωτερικό δανεισμό της χώρας). Την ίδια στιγμή, παρά τα όσα κατά καιρούς γράφονται, η Κίνα δεν εμφανίζεται διατεθειμένη να επουλώσει τις ρωσικές πληγές. Το Πεκίνο εκτιμά περισσότερο την εξέλι1
Στο ενεργειακό πεδίο, η απάντηση της Δύσης περί της μείωσης του βαθμού εξάρτησης της Ευρώπης από τις ρωσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, περιλαμβάνει την προοδευτική στροφή της σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Για παράδειγμα, η πολιτική αυτή σθεναρά υποστηρίζεται και προωθείται τόσο από τη Γερμανία (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) όσο και από την Αμερική (σχιστολιθικό αέριο) και τη μεσοπρόθεσμη δυνατότητα της τελευταίας προκειμένου να προχωρήσει σε εξαγωγή του προς την Ευρώπη.
9
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ξη της σχέσης του με τις Η.Π.Α. και της μεταξύ τους συνεννόησης για ζητήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, από κοινού με το γεγονός πως Ρωσία και Κίνα έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα στην Κεντρική Ασία2 και την Ανατολική Σιβηρία.
2
Στο χώρο της Κεντρικής Ασίας, η Ρωσική Ομοσπονδία θα βρεθεί αμυνόμενη έναντι της Κίνας καθώς πρόκειται για γεωγραφική ζώνη που περιλαμβάνει χώρες με αυξημένες πλουτοπαραγωγικές πηγές και άρα κρίσιμου ενεργειακού χαρακτήρα για τη διατήρηση των ρυθμών ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας. Με βάση και το δεδομένο πως το Πεκίνο παραδοσιακά εποφθαλμιά τις περιοχές της Ανατολικής Σιβηρίας, προκύπτει πως στην περίπτωση των δύο χωρών συζητάμε για κατ’ ουσίαν γεωπολιτικούς αντιπάλους με αντιμαχόμενα συμφέροντα. Κρατώντας ως δεδομένη μεθοδολογική παρατήρηση πως η Ρωσική Ομοσπονδία δεν διαθέτει τις ικανότητες και τους διαθέσιμους συντελεστές ισχύος προκειμένου να υπερεπεκταθεί, εξάγεται το συμπέρασμα πως (μακροχρόνια) η Ρωσία θα αναγκαστεί να προχωρήσει σε μια συμφωνία με τη Δύση. Τούτων λεχθέντων, καταρχήν προσερχόμενη σε συνεννόηση με τις Η.Π.Α για την αντιμετώπιση της κινεζικής υπεροχής.
10
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Λαμβάνοντας υπόψη τόσο την ιστορία όσο και την κουλτούρα της χώρας, για τον πολιτικό επιστήμονα ο Πρόεδρος Putin αποτελεί μια περίπτωση εξαιρετικά ταλαντούχου λαϊκιστή που εναλλάσσει αποτελεσματικά τις κάρτες εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών, συντηρώντας βολικούς μύθους και αποκρύπτοντας άβολες αλήθειες. Επιστρέφοντας στην Προεδρία το 2012 κι έχοντας υπόψη του τις συστημικές ανεπάρκειες και τη μεσοπρόθεσμη εξέλιξη της ρωσικής οικονομίας, αποφασίζει ως αντιστάθμισμα να ανασύρει από το συρτάρι το δοκιμασμένο χαρτί του εθνικισμού. Προκειμένου να συντηρεί την κοινωνική του νομιμοποίηση, ενεργοποιεί πολιτικές που θα «απογειώσουν» την εθνική υπερηφάνεια των συμπατριωτών του και θα αποκαταστήσουν το αίσθημα μεγαλείου της Ρωσίας. Το περιεχόμενο αυτή της πολιτικής εφαρμόζεται από τον ίδιο μ’ έναν τουλάχιστον αυταρχικό τρόπο. Συνειδητά επιτρέποντας να αιωρείται συνεχώς το στρατηγικό δίλλημα γεωπολιτικού προσανατολισμού και ταυτότητας της Ρωσίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Οι επικίνδυνες και απρόβλεπτες παρενέργειες αυτών των πολιτικών αποκαλύπτουν την απουσία του όποιου οράματος για τις μελλοντικές προοπτικές της Ρωσίας και της κατεύθυνσης που θα πάρει η ίδια η χώρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις μελλοντικές προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ευρωατλαντική κοινότητα. Η πραγματικότητα είναι πως ο Πρόεδρος Putin εγκαθίδρυσε ένα αυταρχικό πολιτικό καθεστώς -από τα πλέον σύνθετα και εξελιγμένα διεθνώς- προκειμένου να ηγηθεί ενός δυσλειτουργικού κράτους και μιας αδύναμης χώρας με πολλά ανοικτά μέτωπα στο εσωτερικό της (πολιτικό σύστημα, οικονομία, κοινωνία). Με το κεφάλαιο οικονομία να έχει κλείσει τον πολιτικό του κύκλο, το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής είναι αυτό που τώρα θα εκμεταλλευτεί η ρωσική κυβέρνηση προκειμένου να διατηρήσει δημοφιλία και το κυριότερο την εξουσία της σε βάθος χρόνου. Με το καθεστώς να παραμένει απομονωμένο από ένα μεγάλο κομμάτι της ρωσικής κοινωνίας, είναι πια επιτακτική η ανάγκη σφυρηλάτησης και παρουσίασης ενός νέου Ευρωασιατικού οράματος με διακεκριμένη εθνική υπόσταση για τους περήφανους απογόνους της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Στην περίπτωση των Ρώσων, θα είναι σφάλμα να θεωρήσει κανείς πως η ρητορική της μεγάλης δύναμης απλώς αποτελεί ένα ταπεινό εργαλείο προπαγάνδας και λαϊκισμού εκ μέρους του Κρεμλίνου. Η ιδέα πως άλλες χώρες φοβούνται τη Ρωσία χαίρει ευρείας δημοτικότητας σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Μάλιστα οι άνθρωποι αυτοί είναι διατεθειμένοι μέχρι και να θυσιάσουν ορισμένες από τις ελευθερίες τους αλλά και να
11
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
υποστούν οικονομικές δυσχέρειες προκειμένου να απολαύσουν αυτήν την περίοπτη εθνική θέση τόσο για τους ίδιους όσο και τη χώρα τους3. Για να συντηρείται το αφήγημα αλλά και για να είναι σε θέση το καθεστώς να διατηρεί την ισχύ και την πρωτοκαθεδρία του -ακόμη και σε περιόδους οικονομικής κρίσης- η Ρωσία θα πρέπει να διασφαλίσει τον κυρίαρχο ρόλο της έναντι της Δύσης ως ο αδιαφιλονίκητος δρών και πρώτος τη τάξει περιφερειακός διαμεσολαβητής. Αποτρέποντας μια σοβαρή υποχώρηση της θέσης της στο «εγγύς εξωτερικό» που θα ερμηνευτεί ως ταπείνωση έως εξευτελισμός στα μάτια του μέσου Ρώσου (πολίτη και ψηφοφόρου). Πρόκειται για ένα ευαίσθητο πεδίο που η Δύση θα πρέπει να μην το υποτιμά και να το λαμβάνει υπόψη της κάθε φορά που βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία και διασαλεύονται ζωτικά εθνικά συμφέροντα της τελευταίας. Πολύ περισσότερο, όταν υπάρχουν «σκελετοί» και στο χρονοντούλαπο της Δύσης, από αμαρτίες και παραλείψεις που συντελέστηκαν στη μεταψυχροπολεμική περίοδο της αμερικανικής μονοκρατορίας. Η δράση φέρνει αντίδραση…
3
Kadri Liik, “The Real Problem with Mogherini’s Russia Paper”, European Council on Foreign Relations, January 20 2014, διαθέσιμο στο http://www.ecfr.eu/article/commentary_the_real_problem_with_mogherinis_russia_paper402.
12
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
Η ΡΩΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ Είναι προφανές πως η Ουκρανία, τόσο γεωπολιτικά όσο και πολιτισμικά, είναι μια χώρα με κομβικού χαρακτήρα σημασία τόσο για τη Ρωσία όσο και για τη Δύση. Η στρατηγική του Κρεμλίνου υπακούει στους κανόνες μιας περισσότερο αμυντικής (αλλά και πάλι απρόβλεπτης) και όχι αναθεωρητικής και με ενισχυμένη αυτοπεποίθηση άσκηση πολιτικής. Γλαφυρά απεικονίζει το τελευταίο οχυρό διατήρησης ενός modus vivendi με τη Δύση. Διέπεται από καιροσκοπισμό στο βαθμό που μπορεί να προσδώσει στη Ρωσία προσωρινά οφέλη τα οποία ενδεχομένως να κρύψουν κάτω από το χαλί ή και να καθυστερήσουν τις αναπόφευκτες και αρνητικά καταγραφόμενες μεσομακροπρόθεσμες γεωπολιτικές προοπτικές της. Την ίδια στιγμή, στο πλαίσιο μιας ρωσικής ανάγνωσης, δεν μπορεί να μη διαγνώσει κανείς τις βαριές απώλειες που θα επιφέρει σε ζωτικά για τη Μόσχα στρατηγικά της συμφέροντα η πλήρης ανεξαρτητοποίηση του συνόλου της χώρας από τον έλεγχο του Κρεμλίνου σε: α) ευρωπαϊκό χώρο και διαπραγματευτική ισχύ, β) κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα, γ) ρωσικές προσπάθειες για τη διεκδίκηση μιας πανσλαβικής ταυτότητας προκειμένου να διατηρηθεί ζωντανό το όραμα της Ευρασιατικής αυτοκρατορίας (το οποίο μετά και την απώλεια των χωρών της Βαλτικής δέχθηκε καίριο πλήγμα). Από την άλλη πλευρά, ο ρόλος που διαδραμάτισε η Δύση ξεδιπλώθηκε στο πλαίσιο υπηρέτησης των μεσοπρόθεσμων στοχεύσεων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, σε αντιπαραβολή με τα πρόσκαιρα γεωπολιτικά οφέλη της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Πέρα από την παρουσίαση των γεωπολιτικών διλλημάτων και συστημικών αδυναμιών που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Ρωσία, έμφαση αποδίδεται στην αξιοποίηση της ουκρανικής κρίσης εκ μέρους των ΗΠΑ προκειμένου να επιτευχθεί ένας επαναπροσδιορισμός της ισορροπίας ισχύος στην Ε.Ε., ικανός να ενισχύσει τη στρατηγική της ενωμένης Ευρώπης έναντι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Πόσω μάλλον όταν η μακροχρόνια γεωπολιτική στρατηγική του Κρεμλίνου προάγει την επιδίωξη μιας λιγότερο ενωμένης και περισσότερο κατακερματισμένης Ευρώπης4. Ειδικότερα, στο επιχειρησιακό σκέλος, οι Ρώσοι αιφνιδιάστηκαν από την επιθετική κίνηση στην οποία προχώρησε η Δύση και είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του φιλορώσου Προέδρου Viktor Yanukovych. Οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας υποτίμησαν τα όσα (Αμερικανοί και Ευρωπαίοι) είχαν προλάβει να προετοιμάσουν στην Ουκρανία τη 4
Με την Ε.Ε. να ταλαιπωρείται από ένα σχίσμα εξαιτίας του οποίου μπορεί και να μη συνέλθει ποτέ και με το ευρωπαϊκό σχέδιο να διατρέχει πραγματικό κίνδυνο σοβαρής βλάβης, είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού πώς μέσω της Ουκρανίας ο Πρόεδρος Vladimir Putin εμπλέκει τη Ρωσία σε μια γενικότερη στρατηγική «διαίρει και βασίλευε». Προσμένοντας και επενδύοντας στη βήμα-βήμα υποχώρηση της ενοποιητικής διαδικασίας εξαιτίας της προοδευτικής αποδόμησης που θα επιφέρει ο αντίκτυπος της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη.
13
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
δεκαετία που προηγήθηκε από κοινού με τη στάση που εν τέλει τήρησε ο ουκρανικός στρατός. Με τη Ρωσία να διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει το σύνολο της Ουκρανίας και να υποστεί μία πρώτου μεγέθους γεωπολιτική ήττα στο πλέον ακριβοθώρητο στολίδι του στέμματος της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας, η ρωσική αντεπίθεση με την προσάρτηση της Κριμαίας -ως τελευταία γραμμή άμυνας- κρίθηκε περισσότερο από αναγκαία για την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας. Επιφέροντας την αναστολή ως προς τη συμμετοχή της Ρωσίας στην ομάδα των G-8, την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης και τέλος την επιβολή οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, επέτρεψε στις Η.Π.Α. να ξεκινήσουν να προετοιμάζουν τη στρατηγική της νέας ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη. Δημιουργώντας ασφαλιστικές δικλείδες και σθεναρά υποστηρίζοντας τη στρατηγική της ενωμένης Ευρώπης (ασκώντας πίεση προς τη Γερμανία και τη Γαλλία) που παρουσιάζει αυξημένη γεωπολιτική σημασία για την αμερικανική πολιτική στον ευρασιατικό χώρο. Υποχρεώνοντας πλέον τη Γερμανία (κράτος-«κλειδί» στο στρατηγικό σχεδιασμό των Αμερικανών, βλ. Κείμενο Εργασίας ΑΣΑ-Νο 40) όχι μόνο να μην παραμείνει ουδέτερη με την ιδιότητα του “free rider” αλλά να υποχρεωθεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία πιθανή συγκρουσιακή κατάσταση με τη Ρωσία. Αυτό εξηγεί -μεταξύ άλλων- το ρίσκο που ανέλαβαν αλλά και το ισχυρό κίνητρο που καθοδήγησε τις Η.Π.Α. προκειμένου να προχωρήσει η πολιτική της στην Ουκρανία. Ούτως ώστε, εκμεταλλευόμενοι τις εσφαλμένες τακτικές του Κρεμλίνου εξαιτίας του αιφνιδιασμού που υπέστη, να τοποθετήσουν τη Ρωσία σ’ ένα πλαίσιο αντιπαράθεσης από το οποίο πολύ δύσκολα θα καταφέρει μεσοπρόθεσμα να βγει νικήτρια. Με βάση την παρατήρηση που προηγήθηκε, τα γεωπολιτικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη ως απόρροια της κρίσης στην Ουκρανία επιτρέπουν στις Η.Π.Α. να ακολουθήσουν μια στρατηγική εξισορρόπησης της γερμανικής ισχύος ώστε το Βερολίνο να συνεισφέρει ενεργά και προπάντων εποικοδομητικά τόσο στη διασφάλιση του μέλλοντος της Ε.Ε. όσο και της παρουσίας της Ευρώπης στο νέο υπό διαμόρφωση περιβάλλον ασφάλειας. Ως προς αυτό, η ουκρανική κρίση δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις για την επανενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα και σταδιακά επανεκκινεί τη διαδικασίας μιας περισσότερο λειτουργικής και συνεκτικής Ε.Ε. Ομοίως, διευκολύνονται περαιτέρω οι γερμανικές προσπάθειες για κοινή δράση στο πλαίσιο επιδίωξης ενός γεωπολιτικού ρόλου συμβατού με τις προαναφερθείσες ευρωατλαντικές αντιλήψεις. Ως αποτέλεσμα των διλλημάτων ασφαλείας που έθεσαν στο τραπέζι οι Η.Π.Α., το Βερολίνο ενώνει δυνάμεις με την Ουάσινγκτον για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας. Αναμφισβήτητα, χωρίς την αμερικανική υποστήριξη και της εγγυήσεις που αυτή παρέχει στα προβλήματα ασφαλείας της Ευρώπης, ο γεωπολιτικός ρόλος της Γερμανίας στο ζωτικό γι’ αυτήν χώρο της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) τίθεται εν αμφιβόλω5. Μολονότι κάποιας μορφής ειδική σχέση μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας 5
Ο δεύτερος παράγοντας που συνέβαλε στην άσκηση επιπλέον πίεσης στη γερμανική πολιτική έναντι της Ρωσίας, σχετίζεται με τις ισχυρές αντιδράσεις εκ μέρους των χωρών της ΚΑΕ για την
14
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
θα εξακολουθήσει να υφίσταται, για τις Η.Π.Α., το πραγματικό διακύβευμα ήταν πάντα να απομειωθούν οι μελλοντικές προοπτικές της6.
απόκρουση της ρωσικής επιθετικότητας (με την αναβαθμισμένη γεωπολιτικά Πολωνία να τίθεται επικεφαλής αυτής της προσπάθειας). Σε αντίθετη περίπτωση, το Βερολίνο θα αναλάμβανε το ρίσκο απάλειψης του γεωπολιτικού οράματος της Μεσευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, οι χώρες της ΚΑΕ έχουν παραμείνει καχύποπτες και ποτέ δεν ενέκριναν την υπαγωγή τους στην απόλυτη επικυριαρχία της Γερμανίας. Άλλωστε, έχοντας υπόψη τα όσα διακυβεύονται εξαιτίας της αυξανόμενης ρωσικής αυτοπεποίθησης και του εντεινόμενου κινδύνου για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής, η Γερμανία είναι ανήμπορη να τις υπερασπιστεί από μόνη της. Τέλος, οι χώρες της ΚΑΕ δεν επιθυμούν να αποκλειστούν από σειρά κρίσιμων πολιτικών διαπραγματεύσεων που θα ακολουθήσουν μεταξύ Η.Π.Α. και Γερμανίας για το νέο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας και να αναθέσουν έναν τέτοιο ρόλο αποκλειστικά στη Γερμανία. 6
Ενδεικτικά, όσον αφορά την πολιτική της Γερμανίας ως προς τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία εκ μέρους της Δύσης, είναι γεγονός ότι οι Γερμανοί δεν μπορούν πλέον να αποδεσμευτούν από το πλαίσιο που διαμορφώθηκε. Πέρα από να προσπαθούν να διαδραματίσουν μια διαλλακτική στάση, φορώντας το «καπέλο» του γεφυροποιού μέσω της ανάμειξης τους σε ωφέλιμες διπλωματικές πρωτοβουλίες για την αποφυγή ενός νέου γύρου κλιμάκωσης στην ουκρανική κρίση. Αν το Βερολίνο αποφασίσει να «σπάσει» το ευρωατλαντικό μέτωπο, θα καταβάλει υψηλό τίμημα με ορατό τον κίνδυνο να χάσει έδαφος στην ΚΑΕ. Τούτου λεχθέντος, δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως στο τέλος οι Γερμανοί τάχθηκαν εναντίον των Ρώσων και μάλιστα υπερακόντισαν. Την ίδια στιγμή, ούτε η Ρωσία άσκησε ισχυρή πίεση στη Γερμανία, θέτοντας της ένα δίλημμα το οποίο -επί του παρόντος τουλάχιστον- η Μόσχα δεν επιθυμεί να διατυπώσει. Προχωρώντας σε μία τέτοια κίνηση, η Ρωσία αναλαμβάνει το ρίσκο να ηττηθεί εκ νέου. Εξάλλου, ο Πρόεδρος Putin είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένος να επιλέξει έναν επωφελέστερο μελλοντικά χρόνο, ευελπιστώντας τότε να καταφέρει καίριο πλήγμα που θα διασπάσει τη δυτική συμμαχία. Εκ παραλλήλου, παρά τις όποιες αντιδράσεις, δεν υπάρχουν ενδείξεις σθεναρών πιέσεων στο εσωτερικό της Γερμανίας που θα ανάγκαζαν την κυβέρνηση να αποσύρει την υποστήριξη της στο ζήτημα των ρωσικών κυρώσεων.
15
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
16
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΣΗΜΕΡΑ Είναι σύνηθες το φαινόμενο των εσφαλμένων αντιλήψεων στη διεθνή πολιτική. Πολλές φορές είναι και τα ίδια τα κράτη που υπερτιμούν ή και υποτιμούν ζητήματα ισχύος και επιρροής αντιπάλων και ανταγωνιστών τους στη διεθνή κονίστρα. Στην καλύτερη περίπτωση, η Ρωσική Ομοσπονδία αγωνίζεται να παραμείνει μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη, αντιλαμβανόμενη και η ίδια πως κάθε άλλο παρά συντρέχουν οι επιχειρησιακές προϋποθέσεις για να αποτελέσει μια μακροχρόνια υπερδύναμη. Τουτέστιν, είναι μεθοδολογικά άστοχο να γίνονται συγκρίσεις με τις Η.Π.Α. οι οποίες προσαρμόζουν τη στρατηγική τους προκειμένου να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία τους ως παγκόσμια δύναμη7. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως υποτιμά κανείς την εξελιγμένη πυρηνική υποδομή της Ρωσικής Ομοσπονδίας και τις αντοχές που η χώρα και το καθεστώς διαθέτουν σε επίπεδο κοινωνίας και πολιτικής. Βεβαίως και η Ρωσία μπορεί να προκαλέσει δολιοφθορές στη γειτονιά της προχωρώντας σε αποσταθεροποιητικές κινήσεις για την ανατροπή της αμερικανικής πολιτικής. Αλλά ως εκεί. Μπορεί στην Ουκρανία ο Πρόεδρος Putin -μέσω της προβολής στρατιωτικής ισχύος- να κέρδισε ένα momentum αλλά όταν συνειδητοποίησαν οι Ρώσοι το τι είναι εφικτό να γίνει, διαπίστωσαν πως αυτή η στροφή θα παραμείνει ένα μετέωρο βήμα με πολλές αδυναμίες. Όσον αφορά το εσωτερικό της Ρωσίας, υπάρχει μια άρχουσα τάξη η οποία μέσω παγιωμένων οικονομικών συμφερόντων είναι κατά κύριο λόγο στραμμένη στη Δύση και συνεπώς αντιτίθεται στη διεθνή απομόνωση της χώρας. Επομένως, μια στροφή προς την Ασία (πέρα από τα προβλήματα με Κίνα και Η.Π.Α.) δεν θα είναι εύκολο για τη ρωσική κυβέρνηση να την προωθήσει σε στέρεα και αξιόπιστη βάση. Δεν είναι τυχαίο πως από τα μέσα του 2015 -κυρίως εξαιτίας των εξελίξεων στο πεδίο της οικονομίας- η ρωσική κυβέρνηση κατέβαλε προσπάθειες επαναπροσέγγισης με τη Δύση για την αποκλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία και βεβαίως για το ζήτημα 7
Τίποτα δεν παραμένει ίδιο από τη στιγμή που ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Barack Obama, κατά τη ης διάρκεια της 2 θητείας του στον Λευκό Οίκο, εγκαινίασε τη νέα γεωπολιτική στρατηγική των Η.Π.Α. Εν πολλοίς, πρόκειται για μια διαφοροποιημένη στρατηγική που πλέον προωθεί (επιστρέφοντας στην ψυχροπολεμική περίοδο 1945-89) την επίτευξη μιας ισορροπίας δυνάμεων ανά παγκόσμια περιφέρεια, έχοντας αποδεχθεί (μετά τον George W. Bush) πως η πολιτική της μιας υπερδύναμης ή αλλιώς της μονoκρατορίας με άμεσες στρατιωτικές και οικονομικές επεμβάσεις ανά την υφήλιο την ξεπερνάει. Ειδικότερα, η υπερεπέκταση των Η.Π.Α. σε πολλά μέτωπα, η αμερικανική κρίση χρέους και τέλος οι μεγάλες απώλειες που κατέγραψε η εσφαλμένη πολιτική στο Ιράκ, αποτελούν ουσιώδεις παράγοντες που συνετέλεσαν στην προαναφερθείσα αλλαγή πλεύσης. Σαφέστατα και η Αμερική επιθυμεί να εξακολουθεί να παρεμβαίνει και να ασκεί την επιρροή της, λειτουργώντας όμως πλέον με την ιδιότητα του εξωτερικού εξισορροπιστής και χωρίς να συμμετέχει άμεσα μέσω της ανάληψης στρατιωτικής δράσης σε περιοχές συγκρούσεων όπου δεν διακυβεύονται ζωτικά της συμφέροντα ή/και υπαρξιακού χαρακτήρα απειλές για την εθνική της στρατηγική.
17
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
τερματισμού των κυρώσεων. Η Ουκρανία θα συνεχίσει να μας απασχολεί αλλά είναι πολύ πιθανό η κατάσταση τα προσεχή λίγα χρόνια να παραμείνει σταθεροποιημένη ως «παγωμένη σύγκρουση» αποφεύγοντας περαιτέρω εμπλοκή μεταξύ των κύριων δρώντων. Είναι κάτι που όλες οι πλευρές (Ευρώπη-ΗΠΑ-Ρωσία) επιθυμούν καθώς χρειάζονται χώρο και χρόνο για να προετοιμάσουν την επόμενη αναμέτρηση, εάν και όποτε αυτή συντελεστεί. Συγκεκριμένα, η Δύση χρειάζεται χρόνο για να «χτίσει» την άμυνα της στις χώρες αιχμής (Βαλτικές Δημοκρατίες, ομάδα των χωρών του «Visegrad»με επικεφαλής την Πολωνία, Ρουμανία, Βουλγαρία) και η Ρωσία χρειάζεται πόρους για να διαχειριστεί τα οικονομικά της προβλήματα. Ως εκ τούτου, ο δρόμος για την υλοποίηση του φιλόδοξου προγράμματος εκσυγχρονισμού των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων (το οποίο και εν μέρει της έχει πλέον επιβληθεί ως αντίβαρο στην προοδευτικά ολοένα και περισσότερο ενεργή παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή ΚΑΕ και Μαύρης Θάλασσας) δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Με την Ουκρανία να «κλείνει» προσωρινά, ο Πρόεδρος Putin χρειάζεται ένα νέο αφήγημα στο κεφάλαιο εξωτερική πολιτική με τίτλο «Μέση Ανατολή».
18
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
Η ΡΩΣΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Η πίεση που υπέστη στην Ουκρανία επιφέρει μια περισσότερο εποικοδομητική στάση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή έναντι των ΗΠΑ. Η Μόσχα θεωρεί πως θα την κεφαλαιοποιήσει και στην Ουκρανία ως κίνηση καλής θέλησης εκ μέρους των Αμερικανών. Και είναι πολύ πιθανό να το πετύχει. Μπορεί να ξαφνιάζεται ο μη μυημένος αναγνώστης όμως η Ρωσία συνέβαλε στην προσέγγιση των ΗΠΑ με το Ιράν και κατοχύρωσε ρόλο στην επόμενη μέρα της Συρίας (άλλωστε είναι η μόνη χώρα της περιοχής όπου η Ρωσία διατηρεί ναυτική βάση). Επίσης, κάνοντας μέρος της «βρώμικης δουλειάς» για τους Αμερικανούς, πολεμάει το Ισλαμικό Κράτος στηρίζοντας παράλληλα το καθεστώς του Σύρου Προέδρου Bashar al-Assad για τον οποίο οι Αμερικανοί -ανεξαρτήτως των όσων επέβαλε η πολιτική επικοινωνία και οι λεπτές ισορροπίες για τη διαχείριση της κρίσης- δεν είχαν ουσιαστικά ξεκαθαρίσει τη στάση τους στο αν θα πρέπει να παραμείνει ή να αποχωρήσει από την εξουσία (ειδικά λόγω των αυξημένων ανησυχιών τους για το ποια θα είναι η επόμενη ημέρα στη Συρία και ποιοι θα αναλάβουν τη διακυβέρνηση της χώρας). Αλλά και στο πεδίο των ρωσοτουρκικών σχέσεων, η ραγδαία επιδείνωση τους δεν είναι απαραίτητα αρνητική εξέλιξη για τους σχεδιασμούς των Η.Π.Α. Αφενός μεν θα έχουν πλέον τη στήριξη της Τουρκίας στα επιχειρησιακά σχέδια του ΝΑΤΟ και της ενισχυμένης ναυτικής παρουσίας του στη Μαύρη Θάλασσα (βλ. Ουκρανία) αφετέρου δε αφήνουν χρόνο στην Τουρκία προκειμένου προοδευτικά να συγκλίνει περισσότερο με τις αμερικανικές θέσεις για το ρόλο και τη δράση της στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Εν προκειμένω, οι Αμερικανοί δεν βιάζονται και συνεχίζουν να μεταβιβάζουν βάρη (σε συμμάχους και μη) προωθώντας τη στρατηγική της «εξωτερικής εξισορρόπησης»8 8
Δεν θα πρέπει να λησμονείται η γεωπολιτική προτεραιότητα των Η.Π.Α. με στόχο τη στρατηγική εξισορρόπηση της Κίνας. Μειώνοντας τη στρατιωτική της παρουσία στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, η αμερικανική κυβέρνηση, με το βλέμμα της στραμμένο προς το Πεκίνο, συνεχίζει να προλειαίνει το έδαφος για το άλμα της προς την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού. Με τελικό στόχο να είναι οι Η.Π.Α. εκείνες που θα αποτελέσουν τον κύριο μεσάζοντα-διαμεσολαβητή στις εξωτερικές σχέσεις της Κίνας. Μέσω αυτής της στρατηγικής, η Αμερική προσβλέπει στη διαφύλαξη του δικτύου των κύριων συμμάχων της στην περιοχή, στην προβολή της ικανότητας-ετοιμότητα της για ενδεχόμενη στρατιωτική δράση και πάνω απ’ όλα στην αποφυγή ανάπτυξης φυγόκεντρων τάσεων που θα ανατρέψουν την ασιατική ισορροπία δυνάμεων (οδηγώντας σε λιγότερο συνεργατικές πολιτικές ως συνέπεια των σφαιρών επιρροής που θα προλάβει να σφυρηλατήσει η Κίνα). Επομένως, τα όσα διαδραματίζονται στη Συρία αλλά και στο Ιράκ, αποτελούν ένα στραμμένο στο μέλλον γεωπολιτικό δείκτη προοπτικού σχεδιασμού για όσα πρόκειται να συμβούν ή και έχουν ξεκινήσει να συμβαίνουν και σε άλλες γεωγραφικές ζώνες του διεθνούς συστήματος (Ευρώπη μέσω Ουκρανίας, Ασία-Ειρηνικός μέσω Κίνας). Όσο παράδοξο κι αν διαβάζεται, το τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή δεν είναι ανεξάρτητο από το τι συμβαίνει στην Ουκρανία και το ανάποδο. Με τη γεωπολιτική να διέπεται από μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και με τους Αμερικανούς να προκρίνουν την ισορροπία δυνάμεων έναντι της μονοκρατορίας, η μετατόπιση διαθέσιμων πόρων στο πλαίσιο της αμερικανικής στρατηγικής εξισορρόπησης στην Ασία είναι άμε-
19
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
αλλά και να ενισχύουν τα ήδη σοβαρά προβλήματα της ρωσικής οικονομίας από την επιχειρησιακή της εμπλοκή στη συριακή κρίση. Συν τις άλλοις, πρόκειται για ζητήματα που θα απασχολήσουν τον επόμενο Αμερικανό Πρόεδρο από την 20η Ιανουαρίου 2017. Όσον αφορά τον Barack Obama, παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός πως η αγαπημένη του ταινία είναι «The Godfather (Ο Νονός)». Μπορούμε λοιπόν με ασφάλεια να υποθέσουμε πως ασπάζεται τη σικελική παροιμία του Michael Corleone «κράτα τους φίλους σου κοντά και τους εχθρούς σου πιο κοντά»!
σα συνδεδεμένη με τον αποτελεσματικό συντονισμό μιας σειράς συμμαχιών στο κάθε άλλο παρά ευθύγραμμο περιβάλλον ασφάλειας της Μέσης Ανατολής.
20
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
ΕΠΙΜΕΤΡΟ Στην παρούσα συγκυρία η Ρωσική Ομοσπονδία παρουσιάζεται ως μια ευρασιατική δύναμη με αισθητά αποδυναμωμένο το δυτικό της κομμάτι. Στην περίπτωση που υπάρξει πολιτική βούληση προκειμένου να προχωρήσει και να επιτύχει μια δυτική προσέγγιση, αυτή θα επιτευχθεί με βάση τους όρους και τις προϋποθέσεις που θα θέσουν οι Η.Π.Α. και η Ευρώπη. Η εναλλακτική στρατηγική, όπου η Ρωσία στρέφεται προς την Ασία και την Ανατολή, περιλαμβάνει τον ορατό κίνδυνο ενεργοποίησης μιας συμμαχικής δράσης μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας για τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής. Συμπερασματικά, η Ρωσία θα βρεθεί «συμπιεσμένη» και από τα δύο της μέτωπα, εξέλιξη που σκιαγραφεί τη δυσχερή θέση στην οποία μεσοπρόθεσμα θα βρεθεί η Μόσχα. Πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου οπότε και η Ρωσία θα πρέπει να ξεκαθαρίσει τόσο την ταυτότητα της όσο και τον γεωπολιτικό της προσανατολισμό. Εν ολίγοις, είναι η διαδικασία προσέγγισης με τη Δύση, μέσω της οποίας η Ρωσία θα καταφέρει να ενισχύσει το ρόλο και τη διαπραγματευτική της θέση στην Ασία. Αποδεχόμενη τις πραγματικές και ακριβείς διαστάσεις της ισχύος της. Κατά συνέπεια, ο δυτικός προσανατολισμός της Ρωσικής Ομοσπονδίας ως ένα βαθμό θα της επιβληθεί, όχι όμως άμεσα και επί προεδρίας Vladimir Putin. Ταυτόχρονα, δεν θα πρέπει να υποτιμάται το γεγονός πως μία απομόνωση της Ρωσίας εγκυμονεί κινδύνους και για τη Δύση στο πλέγμα σχέσεων που αφορούν τη διατήρηση και περαιτέρω ενίσχυση της αμοιβαίας επωφελούς οριζόντιας συνεργασίας επί ζητημάτων πυρηνικής ασφάλειας, μη διάδοσης πυρηνικών όπλων, καταπολέμησης της τρομοκρατίας, περιφερειακών ζητημάτων κ.α. Εν κατακλείδι, εμφανίζοντας τα συμπτώματα μιας δύναμης σε υποχώρηση, είναι προτιμότερο για τη Ρωσία να αποδεχθεί μια πλατφόρμα πολιτικής συνεργασίας με δυτικούς όρους. Αντιλαμβανόμενη πως δεν διαθέτει επαρκείς και διαθέσιμους σε βάθος χρόνου συντελεστές (σκληρής και ήπιας) ισχύος για να αποτελέσει μια μακροχρόνια υπερδύναμη. Μία εξέλιξη που μόνο ανακούφιση θα προκαλέσει στην ευρωατλαντική κοινότητα καθώς η ιστορία φροντίζει να μας υπενθυμίσει πως είναι οι χώρες που βρίσκονται σε πορεία προοδευτικής αποδυνάμωσης και οπισθοχώρησης που τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρίσκο και να καθίστανται περισσότερο απρόβλεπτες έως και επικίνδυνες9 στον τρόπο άσκησης της εξωτερικής τους πολιτικής επί θεμάτων εθνικής ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, «παράθυρο ευκαιρίας» για τους σχεδιασμούς του Ρώσου Προέδρου θα ανοίξει σε περίπτωση διασάλευσης και αποτυχίας της νέας εξωτερικής πολιτικής μέσω της ισορροπίας δυνάμεων που προωθούν οι Η.Π.Α ή τις γε9
Joseph S. Nye, “Where in the World are We?», Democracy, no. 40, Spring 2016, διαθέσιμο στο http://democracyjournal.org/magazine/40/where-in-the-world-are-we/ .
21
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
ωπολιτικές επενέργειες μιας νέας οικονομικής κρίσης (π.χ. στην Ευρώπη). Κοιτώντας ξανά το ρολόι στον «Πύργο του Σωτήρος», ίσως να πρόκειται και για το τελευταίο ισχυρό χαρτί του Vladimir Putin…
22
ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ!, Σωτήρης Σέρμπος
The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy. The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those articles, at national, European and international levels. In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control. The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment. 10, Feidiou str., 10678 ATHENS www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
23
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 39
Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses 24
ISSN: 2407-9863