5
9/29/2011
Мит и фоклор
проф.Горан Станикевски-Горјански
5
1
МИТ Најстари извори на литературата се митовите. Мит е збор кој води потекло од грчкиот збор mythos - говор , јазик , кажување приказна. Митовите се дело на народниот гениј, тие се колективно народно творештво што се создадени уште во првобитното општество . 9/29/2011
2
Митот е фантастична приказна, создадена во најдалечното минато во која се раскажува за она што се случило на самиот почеток. Тоа се народни приказни во кои примитивниот човек поттикнат од желбата да проникне во тајните на природните појави, немајќи научни сознанија за светот и животот, измислувал фантастични објаснувања и со својата слободна фантазија почнал да ги толкува тие појави создавајќи приказни на кои ние и денес им се восхитуваме. 9/29/2011
3
Митовите се всушност приказни за создавањето на земјата, небесните тела, човекот, животните итн.; тие се прв обид за толкување на стварноста, за природните феномени како менувањето на денот и ноќта, годишните времиња, грмотевицата итн.; тие се прв учебник за моралот и доброто однесување на човекот. Митовите се пренесувале усно од поколение на поколение и придонесле за развивање на говорот. Многу митови се поврзани со важни историски настани. Митовите послужиле како инспирација и извор за создавање врвни уметнички дела , од антика до наши денови. 9/29/2011
4
Митовите се поделени на: 1. Митови за настанувањето на животните и растенијата. 2. Митови за настанувањето на небеските тела. 3. Космогониски митови 4. Есхатолошки митови 5. Митови за потеклото 6. Аграрни митови 7. Култни митови 8. Етиолошки митови 9/29/2011
5
1. Митови за настанувањето на животните и растенијата. а) Митови кои сметаат дека човекот настанал од животно (тотем). Таквите животни се сметаат за свети и тие се заштитени со забрана за лов (табу). б) Митови кои сметаат дека животните и растенијата се настанати од луѓе (пример: митот за Нарцис). 2. Митови за настанувањето на небеските тела. 3. Космогониски митови (митови за настанувањето на вселената како целина, за создавање на космосот (редот) од (хаосот - нередот); Во нив е предадено настанувањето на светот благодарение на моќта на еден бог (пр.:Библијата). 9/29/2011
6
4. Есхатолошки митови (митови за крајот на светот). Како последица на човековиот неморал, поретко како казна од боговите доаѓа до одредени состојби, (како потопи) кои го уништуваат светот. 5. Митови за потеклото- почетокот на употребата на определени средства, орудија. 6. Аграрни митови- митови кои го раскажуваат кружниот пат на вегетативниот циклус на растенијата. 7. Култни митови- митови кои го објаснуваат настанувањето на некои ритуали (ритуалот на иницијација*) 9/29/2011
7
8. Етиолошки митови- митови за некоја одредена одлика на некоја појава пр.: зошто лисицата е итра). Белези на митовите: а) митско време; б) митски простор; в) митска свест. 9/29/2011
8
Митско време- митот нема историско време. Неговото време е измислено (фиктивно)). Митски простор- во митот секогаш постои средишно место во кое е сместен некој храм, светилиште или планина што претставува „оска на светот“. Митска свест- различните форми на култура кај секој народ овозможуваат и специфичен облик на мислење. Митовите се сакрални (свети) творби, а не литературни, тие се во тесна врска со литературата, бидејќи имаат раскажувачка структура, ама не се литература, но затоа и` служат на литературата како извор на мотиви употребувани до ден-денес. 9/29/2011
9
Разни народи со текот на времето создавале бројни митски приказни оформувајќи збир од митови наречен митологија. Сите делови на светот имаат своја митологија, но најпознати се: египетската, сумерската, индиската, кинеската, старогрчка, римската и др.
9/29/2011
10
ПОТСЕТУВАЊЕ
Мит Мит е збор кој води потекло од грчкиот збор mythos - говор , јазик , кажување приказна. Митовите се дело на народниот гениј , тие се колективно народно творештво што се создадени уште во првобитното општество . Според својата суштина митот ја претставува првобитната поезија , наука и теологија , со други зборови , првобитната култура . 9/29/2011
11
ПОТСЕТУВАЊЕ
Мит и поделба на митовите : Се смета дека митот настанал многу одамна како потреба на човекот да го организира хаосот создавајќи го редот , поредокот . Примитивниот човек поттикнат од желбата да проникне во тајните на природните појави , немајќи научни сознанија за светот и животот , измислувал фантастични објаснувања и со својата слободна фантазија почнал да ги толкува тие појави создавајќи приказни на кои ние и денес им се восхитуваме . 9/29/2011
12
ПОТСЕТУВАЊЕ
Митовите се поделени на :
Митови за настанокот на живиот свет во природата . Митови за настанокот на небесните тела. Митови за настанокот на космосот. Есхатолошки митови (митови за крајот на светот). Митови за вегетативниот циклус на раснењето. Митови за почетокот на употребата на определени средства , орудија. Митови кои објаснуваат како настанал некој ритуал – култни митови.
9/29/2011
13
ПОТСЕТУВАЊЕ
Влијанија на митот Митовите се пренесувале усно од поколение на поколение и придонесле за развивање на говорот. Многу митови се поврзани со важни историски настани. Митовите послужиле како инспирација и извор за создавање врвни уметнички дела , од антика до наши денови. Најмногубројни митови се создадени во сумерската, древноиндиската, 9/29/2011 египетската,древногрчка та и римската литература.
14
Фолклор Под поимот фолклор се подразбира усното творештво на еден народ, кое се пренесувало од поколение на поколение и во одреден момент некој собирач го запишал. Фолклорот е англиски збор и значи народно знаење. Се појавил уште во времето на неолитот и е тесно поврзан со појавата на говорот. Сите народи создавале творби кои се именувани како народно творештво. Тоа се пренесувало усно од генерација на генерација, затоа што во тоа време се` уште немало писмо. 9/29/2011
15
Тоа творештво е наречено народна литература или анонимна литература и неа ја сочинуваат: песни, гатанки, пословици, приказни, преданија, легенди и др. Фолклорот уште ги опфаќа народната музика,народните ора,везот и накитот. Фолклор е целокупното духовно творештво на еден народ. Тука ја подразбираме освен народната литература и севкупната народна традиција и народните обичаи, народните верувања, народната музика и игра (ора), како и народната материјална култура ликовна орнаментика, народни носии, занаети, архитектура итн. 9/29/2011
16
Народната литература води потекло од митологијата. Од обредните песни посветени на божествата и од митолошките приказни подоцна се развиле нови литературни творби познати како народна литература. Првите создадени песни го означиле и појавувањето на првобитната синкретична уметност, бидејќи биле придружувани со музика, мимика и игра. Секој народ има луѓе кои се креативни и талентирани за нешто. 9/29/2011
17
Така еден од нив во момент на инспирација од некој настан или случка ќе состави песна или приказна која ќе ја каже пред други луѓе. Тие пак, ако им се допадне ќе ја пренесат на други и така творбата усно се пренесувала од човек на човек, од генерација на генерација и се усовршувала се` до моментот додека не била запишана. Нејзиниот автор останувал анонимен, бидејќи таа станувала дело на повеќе луѓе. 9/29/2011
18
По создавањето на творбата со секое нејзино пренесување трпела промени од поединци, некогаш помали, а некогаш поголеми. Таквите промени овозможиле да се појават и варијанти на творбата од кои некои биле поквалитетни, а некои помалку квалитетни, во зависност од талентираноста на нејзиниот креатор. При создавањето на народните творби се негувала традицијата во колективното создавање, затоа што постојано се употребувале едни исти изразни средства. 9/29/2011
19
Народна литература: усно создавање усно пренесување анонимност колективност варијантност традиционалност 9/29/2011
20
Основни карактеристики на народната литература
Појавата на фолклорот е тесно сврзана со појавата на говорот (народната литература се пренесувала усно и придонела за развој на говорот). Првосоздадените песни биле придружени со музика и мимика. Тие ја означуваат првобитната синкретична уметност. Основни карактеристики на народните творби се: усниот начин на создавање, усното пренесување, анонимност, колективност, варијантност и традиционалност. Секоја народна творба минувала низ следниве фази: создавање, ширење, масовно прифаќање, стареење, исчезнување .
9/29/2011
21
Народна литература
усно создавање
9/29/2011
усно пренесување
анонимност
колективност
варијантност
традиционалност
22
Белези на народното творештво: 1. Устен начин на создавање (се`уште нема писмо), 2. Анонимност (неговиот автор е непознат). 3. Варијантност и колективност. 4. Традиција во колективното создавање. 9/29/2011
23
Фази на народната творба
Народна творба создавање
9/29/2011
ширење
масовно прифаќање
стареење
исчезнување
24
Народната литература била создавана во трите основни литературни рода:
лирика,епика,драма.
Лирската поезија ги има следниве видови: обредни песни, трудови песни, обичајни, митолошки, борбено-патриотски, љубовни и хумористични. Од прозните видови (освен епските песни за Крали Марко) најраспростанети се:приказните, бајките, преданијата, легендите... Народниот фолклор има огромно значење за секој народ. Тој им помогнал на народите да го сочуваат својот јазик, име, идентитет.
9/29/2011
25
9/29/2011
26
Лирската поезија ги има следните видови: Обредни песни: коледарски, велигденски, ѓурѓовденски, додолски и др. Обичајни песни: приспивни, свадбарски, тажачки и др. Трудови песни: овчарски, жетварски, аргатски, печалбарски идр. Љубовни, борбено-патриотски и хумористични. Епски песни (за Марко Крале) и мали епски творби: приказни, сказни, преданија, легенди и др. 9/29/2011
27
Народната литература одиграла значајна улога кај народите кои биле под ропство да си го сочуваат својот јазик, традиција и идентитет. * Покрај народната литература под фолклор се подразбира и народното оро, народниот вез, народната музика, накитот и др. 9/29/2011
28
Фолклор Под поимот фолклор се подразбира усното творештво на еден народ , кое се пренесувало од поколение на поколение и во одреден момент некој собирач го запишал . Ова усно творештво се состои од песни,приказни,преданија,гатанки, пословици...Тоа творештво е познато под името народна или анонимна литература. Фолклорот уште ги опфаќа народната музика,народните ора,везот и накитот.
9/29/2011
29
ПОТСЕТУВАЊЕ
Фолклор е целокупното духовно творештво на еден народ. Тука ја подразбираме освен народната литература и севкупната народна традиција и народните обичаи, народните верувања, народната музика и игра (ора), како и народната материјална култура- ликовна орнаментика, народни носии, занаети, архитектура итн. Народната литература води потекло од митологијата. Од обредните песни посветени на божествата и од митолошките приказни подоцна се развиле нови литературни творби познати како народна литература. 9/29/2011
30
ПОТСЕТУВАЊЕ
9/29/2011
31
9/29/2011
32
9/29/2011
33
ПОТСЕТУВАЊЕ
Народна литература
усно создавање
9/29/2011
усно пренесување
анонимност
колективност
варијантност
традиционалност
34
ПОТСЕТУВАЊЕ
Фази на народната творба
Народна творба создавање
9/29/2011
ширење
масовно прифаќање
стареење
исчезнување
35
.. АЛГОРИТАМ ЦЕНТАР
9/29/2011
36