Foreword We are pleased to share with you the insights resulting from this second global Aegon Retirement Readiness Survey, a collaboration with the Transamerica Center for Retirement Studies®. It is our hope that the findings gained from respondents across twelve countries in Europe, North America and Asia will provide a clearer picture of the state of retirement readiness at a time when personal responsibility for long-term financial security is increasingly the reality. The trends are clear in nearly every market – people living longer than ever before, a declining number of workingage populations to pay for those entering or already in retirement, the shift by employers from defined benefit to defined contribution plans, persistent global economic uncertainty, and constrained government budgets - all compounded by the fact that too few are taking sufficient action to provide for their personal financial security.
Zmiana obliczaFace The Changing emerytur of Retirement Raport o gotowości emerytalnej The Aegon Retirement ReadinessPolaków Survey 2013 opracowany przez AEGON – 2013
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 1
Spis treści Wprowadzenie 4 1. Polska na tle pozostałych uczestników badań
5
2. Aspiracje i oczekiwania Polaków związane z emeryturą
9
3. Jak zneutralizować brak przygotowania emerytalnego
11
4. Zrównoważone rozwiązania
15
5. Konieczne kroki – działaj i zrób to teraz
17
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 3
Wprowadzenie Najważniejsze wnioski z badania Skojarzenia z emeryturą mają przeważnie charakter negatywny: ankietowani Polacy są w równym stopniu skłonni kojarzyć emeryturę z czasem wolnym (45%), jak i złym stanem zdrowia (45%). W następnej kolejności najczęstsze skojarzenia to ubóstwo (36%) i brak bezpieczeństwa (35%).
Ponad dwie trzecie populacji w Polsce nie ma alternatywnego planu emerytalnego: chociaż niemal połowa (47%) emerytów przechodzi na emeryturę wcześniej niż planowała, 70% osób pracujących nie posiada alternatywnego planu zabezpieczenia finansowego na taką ewentualność.
Sytuacja emerytalna w Polsce uległa pogorszeniu: Indeks Przygotowania Emerytalnego (AEGON Retirement Reality Index – ARRI) pokazuje spadek Polski z 4,96 na 4,63 w 10-punktowej skali, co powoduje, że wyprzedzamy jedynie Japonię i Hiszpanię.
Opór przed zmianami wieku emerytalnego: trzy piąte (60%) respondentów uważa, że ludzie już wystarczająco długo pracują i nie chcą żadnych zmian dotyczących urzędowego wieku przechodzenia na emeryturę.
Pesymistyczne oczekiwania odnośnie do sytuacji emerytalnej w przyszłości: niemal trzy czwarte (72%) respondentów przypuszcza, że sytuacja emerytalna przyszłych pokoleń będzie gorsza niż obecnych emerytów, a jedynie 7% oczekuje, że będzie ona lepsza.
4 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
Ankieta Ustalenia wykorzystane w niniejszym raporcie oparte są na wynikach badania przeprowadzonego wśród ponad 12 000 osób w 12 krajach. Badanie zostało zrealizowane za pomocą ankiety panelowej on-line oraz wywiadów w terenie w styczniu i lutym 2013 roku. W kwestionariuszu ankietowym poruszono szeroki zakres zagadnień, od nastrojów i postaw wobec przygotowań do przejścia na emeryturę, roli państwa i pracodawcy w zapewnianiu emerytur, do wpływu kryzysu finansowego na postawy wobec ryzyka inwestycyjnego i planowania emerytalnego. Badaniem w Polsce objęto 900 osób zatrudnionych oraz 100 obecnych emerytów, aby ukazać różnice pomiędzy tymi grupami. Wszystkie ustalenia przedstawione w niniejszym raporcie oparte są na wynikach uzyskanych w Polsce, o ile nie stwierdzono inaczej. Ankieta nie objęła osób niepracujących, długoterminowo niezdolnych do pracy oraz samozatrudnionych, gdyż każda z tych grup ma specyficzne potrzeby i wyzwania związane z planowaniem emerytalnym, co wymaga specyficznych rozwiązań w zakresie polityki społecznej. Naszym celem było natomiast przedstawienie szerszej perspektywy w oparciu o opinie głównych grup populacji czynnej zawodowo.
1. Polska na tle pozostałych uczestników badań Podobnie jak wiele rozwiniętych krajów na świecie Polska jest w trakcie wdrażania reform emerytalnych w ramach szerszego dążenia do wprowadzenia finansów publicznych na bardziej zrównoważoną ścieżkę rozwoju, wyprzedzając zmianę sytuacji demograficznej polegającą na zwiększeniu się liczby emerytów. Aby spełnić rygorystyczne reguły Unii Europejskiej dotyczące dopuszczalnej wielkości deficytu w finansach publicznych oraz zrealizować zaplanowane cele, polski rząd zamierza wykorzystać 65 mld EUR oszczędności emerytalnych w drugim filarze, obcinając jednocześnie udział budżetu. Wzbudziło to zaniepokojenie wśród krajowych ekspertów emerytalnych. Według szacunków rządowych do roku 2040 liczba osób pracujących w Polsce zmniejszy się o 4,9 mln, tzn. na każdego emeryta będą przypadały dwie osoby pracujące. Według oficjalnych statystyk pod koniec ubiegłego roku przy liczbie ludności wynoszącej 38,2 mln liczba osób zatrudnionych w Polsce wynosiła 16 mln. Polacy są najbardziej pesymistycznie nastawieni do emerytury na tle 12 krajów, w których AEGON przeprowadził badanie. Jedna trzecia naszych rodaków utożsamia słowo emerytura ze słowami „ubóstwo”, „bieda” i „problemy zdrowotne”. Niechlubnie przodujemy też w statystykach obrazujących planowanie emerytalne – aż 61 proc. Polaków nie ma żadnego planu oszczędzania na emeryturę. Polska plasuje się na samym dole Indeksu Przygotowania Emerytalnego AEGON (ARRI), przy czym wynik ten jest gorszy niż w roku 2012 Badanie ARRI zostało przeprowadzone po raz drugi. Indeks opiera się na odpowiedziach na serię pytań:
trzy z nich dotyczą postaw: czy zatrudnieni akceptują osobistą odpowiedzialność za swoje dochody na emeryturze, czy są świadomi konieczności planowania emerytury oraz czy rozumieją kwestie finansowe
trzy dotyczą faktycznych zachowań: zakres, w jakim zatrudnieni faktycznie planują swoją emeryturę, czy gromadzą odpowiednie oszczędności oraz czy są na dobrej drodze do osiągnięcia pożądanego poziomu dochodu na emeryturze.
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 5
Wykres 1: Indeks Przygotowania Emerytalnego (ARRI) w poszczególnych krajach Indeks Przygotowania Emerytalnego utworzony poprzez ważenie odpowiedzi na sześć pytań związanych z przygotowaniem emerytalnym według ich istotności statystycznej.
6
5,41 5,88 5,48
4
5,24
5,19 4,89 4,63 4,30 5,02 4,40 4,96 4,63 4,80 4,73 5,08 4,75 5,10 4,83 5,28 4,86 5,54 4,88 5,57 5,19
5
2012 (9 krajów) 2013 (12 krajów)
3 2
Niemcy
Chiny
Kanada
USA
Holandia
Wlk. Brytania
Szwecja
Francja
Węgry
Polska
Hiszpania
RAZEM
0
Japonia
1
We wszystkich krajach nastąpił spadek wielkości ARRI i Polska nie stanowiła tu wyjątku ze wzrostem liczby respondentów uzyskujących niski wynik oraz ostrym spadkiem wyniku ogólnego. Wykres 2: Planowany wiek przejścia na emeryturę Spośród 12 badanych krajów spodziewamy się najniższej długości życia po przejściu na emeryturę – Polacy oczekują, że będą żyć średnio 14 lat. Szwedzi i Amerykanie spodziewają się 20 lat spędzonych na emeryturze, Hiszpanie i Kanadyjczycy – 21. Największymi optymistami są… Chińczycy, którzy emeryturą chcą się cieszyć przez 28 lat. Choć zapewne taka oczekiwana długość życia spowodowana jest wcześniejszym wiekiem emerytalnym w Chinach (odpowiednio 60 lat dla mężczyzn i 55 lat dla kobiet). 60% Polaków sprzeciwia się podwyższeniu wieku emerytalnego.
W jakim wieku planujesz przejść na emeryturę? Jak sądzisz ile lat przeżyjesz na emeryturze?
55
Spodziewany wiek przejścia na emeryturę
6 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
in Ch
ni Ja po
Spodziewana ilość lat spędzonych na emeryturze
y
62
a
64
cja
64
Fr an
cy Ni
Hi
sz
pa
em
ni
e on cz
64
28
an
yZ jed
no
Sz
we c
a ni yt a Br
65
17
St
W
iel
ka
Ho
65
17
ry
65
15
W ęg
65
a
65
ad
65
21
Ka n
66
14
a
64
19
lsk
21
Po
20
a
20
ja
18
la nd ia
17
Su m a
19
Wykres 3: Utrzymanie dotychczasowego stylu życia na emeryturze Raport pokazuje, że Polacy, spośród 12 ankietowanych nacji, najbardziej sceptycznie oceniają prawdopodobieństwo utrzymania dotychczasowego stylu życia na emeryturze. Na pytanie „Czy jesteś przekonany, że po przejściu na emeryturę będziesz w stanie utrzymać satysfakcjonujący poziom życia?” 85% ankietowanych Polaków odpowiedziało „zupełnie nie jestem przekonany” lub „nie jestem przekonany”. 10% jest umiarkowanie przekonanych. Absolutną pewność, że na emeryturze uda się utrzymać satysfakcjonujący poziom życia ma jedynie... 1% ankietowanych Polaków. Nasz pesymizm podzielają jedynie Węgrzy. Tu odpowiedzi „zupełnie nie jestem przekonany…” i „nie jestem przekonany…” udzieliło odpowiednio 46% i 28% ankietowanych.
Czy jesteś przekonany, że po przejściu na emeryturę będziesz w stanie utrzymać satysfakcjonujący poziom życia? Suma Chiny
3%
Niemcy
10%
Kanada
11%
21%
31%
17%
35%
Stany Zjednoczone
16%
Japonia
16%
Szwecja
17%
Wielka Brytania
17%
Hiszpania
42%
22%
16%
17% 38%
24%
30%
32%
34%
33% 44%
Polska
28%
Zupełnie nie jestem przekonany Przekonany
Bardzo przekonany
Nie jestem przekonany
2% 3%
7%
3%
5%
8% 3%
5%
3% 1%
5%
7% 1% 3% 17%
30%
3%
4% 2%
23%
55%
3%
4%
27%
40% 46%
3%
5%
10%
34%
26%
1%
5%
16%
41%
8%
13%
35%
21%
3% 3%
11%
42% 29%
Węgry
11% 36%
31%
Holandia
Francja
30%
5% 1% 1%
10% 2% 1% 1%
W miarę przekonany
Nie wiem
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 7
Wykres 4: Plan oszczędności emerytalnych Mimo sceptycyzmu i niepewności co do przyszłości na emeryturze Polacy wykazują zadziwiającą nonszalancję, jeśli chodzi o planowanie swojej przyszłości finansowej. Zaledwie 6% ankietowanych twierdzi, że ma spisany plan oszczędności emerytalnych. 30% posiada plan – ale nie na piśmie. 61% Polaków w ogóle nie posiada planu, jak będzie wyglądać ich finansowa przyszłość po zakończeniu kariery zawodowej.
Czy masz sporządzony plan oszczędności emerytalnych?
100
5%
4%
5%
6%
3%
7%
8%
2%
5%
3%
49%
52%
4%
5%
8%
31%
80
37%
39%
40%
49% 54%
54%
54% 61%
57%
55%
60
59%
43%
42%
43%
25% 37%
Sz
iel ka W
an y St Mam sporządzony plan
Mam plan, ale nie na piśmie
8 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
Nie mam planu
Nie wiem
6%
5%
ia
2%
po n
cja we
y Ch in
ia Ho la nd
an cja Fr
da Ka na
e no
cz
on
a Zj ed
Hi
sz p
an i
cy Ni em
Su m a
7%
7%
35%
a
8%
lsk
9%
Po
9%
0
an ia
14%
yt
14%
Br
16%
16% 9%
36%
Ja
30%
ry
39%
30%
27%
20
ęg
37%
W
40
2. Aspiracje i oczekiwania Polaków związane z emeryturą Wykres 5: Respondenci bardziej optymistycznie oceniają teraźniejszość niż przyszłość, jednak niewielu uważa, że ich sytuacja finansowa ulega poprawie Pyt. A Czy uważa Pan/Pani, że w ciągu następnych 12 miesięcy sytuacja gospodarcza w kraju...? Pyt. B Czy uważa Pan/Pani, że w ciągu następnych 12 miesięcy Pana/Pani własna sytuacja finansowa...? Pyt. C Czy uważa Pan/Pani, że przyszłe pokolenia emerytów będą w lepszej czy w gorszej sytuacji niż obecni emeryci? 120
A
B
C
100
3% 8%
4%
5% 7%
80
23%
17%
30%
60
Polepszy się Nie zmieni się Pogorszy się Nie wiem
39%
40
72% 59%
20
35%
0
Zarówno w ankiecie tegorocznej, jak i zeszłorocznej znaczna większość respondentów w Polsce stwierdziła, że sytuacja emerytalna przyszłych pokoleń ulegnie pogorszeniu. W tym roku 72% twierdzi, że sytuacja przyszłych emerytów będzie gorsza niż obecnych. Jednakże widoczny jest większy optymizm, kiedy ankietowani oceniają własną sytuację finansową: 62% osób uważa, że ich sytuacja się poprawi albo przynajmniej pozostanie taka sama. Wykres 6: W przeciwieństwie do wyników w pozostałych objętych ankietą krajach – większość skojarzeń z emeryturą ma charakter negatywny Pyt. Które z podanych poniżej wyrazów najbardziej kojarzą się Panu/Pani z emeryturą? Prosimy zakreślić nie więcej niż trzy wyrazy. Czas wolny Zły stan zdrowia Ubóstwo Brak bezpieczeństwa Uzależnienie od innych Wolność Zmęczenie Szansa Samotność Zadowolenie Nuda Daleko Ekscytacja Nie wiem Żadne z powyższych
0%
45% 45% 36% 35% 16% 13% 12% 10% 10% 9% 9% 2% 1% 0% 1%
10
20
30
40
50%
Respondenci w Polsce, w większym stopniu niż ankietowani w pozostałych objętych badaniem krajach, mają negatywne skojarzenia z emeryturą, takie jak zły stan zdrowia (45%), ubóstwo (36%) i brak bezpieczeństwa (35%), chociaż 45% uważa, że emerytura oznacza czas wolny.
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 9
Wykres 7: Jedynie 1/4 zatrudnionych Polaków regularnie oszczędza na emeryturę Pyt. Które z poniższych stwierdzeń najlepiej określa Pana/Pani podejście do oszczędzania na emeryturę? Może to obejmować środki lokowane długoterminowo w jakikolwiek sposób, np. fundusze emerytalne, akcje, ubezpieczenia z funduszem kapitałowym, nieruchomości itp. Prosimy o wybranie opcji, która jest najbliższa Pana/Pani podejściu.
10% 24%
37% 18%
Zawsze oszczędzam na emeryturę Oszczędzam na emeryturę okazjonalnie, od czasu do czasu W tej chwili nie oszczędzam na emeryturę, ale oszczędzałe(am) w przeszłości Nie oszczędzam na emeryturę, ale zamierzam to robić Nigdy nie oszczędzałem(am) na emeryturę i nie zamierzam tego robić
11%
10 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
3. Jak zneutralizować brak przygotowania emerytalnego Niemal połowa osób przeszła na emeryturę wcześniej, niż planowała, głównie z negatywnych powodów Podczas gdy wcześniejsze przechodzenie na emeryturę jest kojarzone z negatywnymi przyczynami, takim jak bezrobocie i zły stan zdrowia, ustalenia globalne dowodzą, że odwlekanie przejścia na emeryturę kojarzy się z czynnikami pozytywnymi, takimi jak czerpanie satysfakcji ze swojej kariery zawodowej oraz chęć utrzymania aktywności umysłowej.
Wykres 8: Wcześniejsze przechodzenie na emeryturę Pyt. Czy może Pan/Pani stwierdzić, że przejście na emeryturę nastąpiło wcześniej lub później, niż to było zaplanowane?
12%
Przeszedłem/am na wcześniejszą emeryturę Przeszedłem/am na emeryturę w planowanym czasie Przeszedłem/am na emeryturę później
47% 41%
Wykres 9: Powody wcześniejszego przechodzenia na emeryturę Pyt. Które z poniższych powodów spowodowało Pana/Pani całkowite przejście na emeryturę wcześniej, niż to było zaplanowane? Prosimy zaznaczyć wszystkie odpowiedzi. Bezrobocie / Utrata pracy
36% 26%
Własny zły stan zdrowia Obowiązki rodzinne, np. konieczność opieki nad członkiem rodziny Uświadomiłem(am) sobie, iż mam wystarczające oszczędności, a więc zrezygnowałem(am) z pracy
11% 4%
Otrzymałem(am) zastrzyk finansowy (np. spadek), który umożliwił mi wcześniejsze od planowanego 2% przejście na emeryturę
28%
Inne powody Nie wiem / Nie pamiętam 2%
0%
5
10
15
20
25
30
35
40%
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 11
Wykres 10: Ponad dwie trzecie zatrudnionych nie posiada alternatywnego planu zabezpieczenia emerytalnego Pyt. Czy na wypadek, gdyby Pan/Pani nie był(a) w stanie pracować do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, posiada Pan/Pani alternatywny plan zabezpieczenia finansowego zapewniający dochód na emeryturze?
7% 23% Tak Nie Nie wiem
70%
Powyższa sytuacja budzi niepokój, ponieważ sugeruje, że respondentom brak wiedzy finansowej, niezbędnej do zapewnienia sobie odpowiedniej emerytury: brak alternatywnego planu zabezpieczenia finansowego oznacza zagrożenie popadnięciem w ubóstwo w momencie zaprzestania aktywności zawodowej. Wykres 11: Podobnie jak w ubiegłym roku, badanie pokazuje, że nie występuje już w takim zakresie „wymuszone” przejście na emeryturę w konkretnym momencie – wiele osób przewiduje stopniowe wycofywanie się z rynku pracy Pyt. A Patrząc w przyszłość, jak wyobraża sobie Pan/Pani swoje przejście na emeryturę? Pyt. B Patrząc wstecz, w jaki sposób przebiegało Pana/Pani przejście na emeryturę? Prosimy o wybranie odpowiedzi najbardziej zbliżonych do Pana/Pani sytuacji.
A
3%
100 0% 80
B
11% 7%
6% 12%
21%
13%
60
15% 25%
40 20
36%
51%
Nie wiem Inne Brak zmiany sposobu, w jaki pracuję Zmiana sposobu pracy (np. praca w niepełnym wymiarze) i dalsza praca Zmiana sposobu pracy (np. praca w niepełnym wymiarze) przed całkowitą rezygnacją z pracy Natychmiastowe zaprzestanie pracy i przejście na pełną emeryturę
0 W tegorocznej ankiecie widoczna jest w Polsce wyraźna różnica pomiędzy obecnymi emerytami, z których większość (51%) przestała pracować całkowicie z momentem przejścia na emeryturę, a osobami aktualnie czynnymi zawodowo, z których tylko 36% zamierza tak zrobić. Podejście do stopniowego wycofywania się z rynku pracy jest nieco bardziej popularne wśród mężczyzn niż wśród kobiet i szczególnie popularne wśród osób zatrudnionych zbliżających się do wieku średniego: 26% spośród osób w wieku 18–24 lat oczekuje zmiany sposobu, w jaki będą pracować przed przejściem na emeryturę, w porównaniu do 47% spośród osób w wieku 55–64 lat i 43% spośród osób w wieku 35–44 lat.
12 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
Wykres 12: Zapewnienie usług pomagających w stopniowym przechodzeniu na emeryturę nie jest normą Pyt. Jakie spośród poniższych usług oferuje Pana/Pani pracodawca, aby pomóc pracownikom w stopniowym przejściu na emeryturę? Opcja przejścia z pełnego na niepełny wymiar czasu pracy
19%
Praca bardziej odpowiednia dla starszej osoby (np. mniej stresująca lub mniej wyczerpująca fizycznie) Opieka zdrowotna w okresie emerytalnym zapewniana przez pracodawcę
13% 12% 12%
Zmiana kwalifikacji zawodowych Elastyczne plany emerytalne umożliwiające pracę po ukończeniu wieku emerytalnego
10% 9%
Doradztwo finansowe
0%
Inne
44%
Żadne z powyższych
15%
Nie wiem
0
10
20
30
40
50
W badaniu zapytano osoby zatrudnione o oferowane przez ich pracodawców usługi mające na celu pomóc im w stopniowym przechodzeniu na emeryturę. Większość osób zatrudnionych uważa, że nie otrzymuje żadnych usług tego typu lub nie wie o nich, chociaż wyniki pokazują, że tam, gdzie taka pomoc jest świadczona przez pracodawcę, pracownicy uważają te usługi za użyteczne. Wykres 13: Udzielanie lub otrzymywanie wsparcia finansowego na emeryturze Pyt. A Czy spodziewa się Pan/Pani, że konieczne będzie udzielenie wsparcia finansowego swojej rodzinie (oprócz współmałżonka/ partnera) w czasie, kiedy będzie Pan/Pani na emeryturze? Prosimy zaznaczyć wszystkie mające zastosowanie odpowiedzi. Pyt. B Czy spodziewa się Pan/Pani, że konieczne będzie otrzymywanie wsparcia finansowego od rodziny w czasie, kiedy będzie Pan/Pani na emeryturze? Prosimy zaznaczyć wszystkie mające zastosowanie odpowiedzi (Suma procentów wynosi więcej niż sto z powodu możliwości wyboru więcej niż jednej odpowiedzi)
120
A
100 33% 80 60 40
19%
B Nie wiem Nie Tak – inni członkowie rodziny z wyjątkiem współmałżonka/ partnera Tak – starzejącym się rodzicom
29%
45%
Nie wiem Nie Tak – inni członkowie rodziny z wyjątkiem współmałżonka/ partnera Tak – od dzieci
26% 7%
20
25%
24%
0 Udzielenie finansowego wsparcia
Otrzymywanie finansowego wsparcia
Wyniki pokazują, że emerytura jest w Polsce postrzegana jako dość niezależny etap w życiu, jednakże w większym stopniu niż w innych krajach ludzie spodziewają się dawania lub otrzymywania wsparcia od rodziny, będąc na emeryturze.
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 13
Wykres 14: Zarządzanie ryzykiem jest najwyższym finansowym priorytetem Pyt. Jakie jest Pana/Pani zainteresowanie produktami finansowymi?
Produkt, dla którego roczne koszty zarządzania są na niskim poziomie
23%
Produkt zapewniający gwarantowany strumień dochodów albo dożywotni dochód w okresie emerytalnym
33%
18%
36%
Produkt chroniący moje dochody na emeryturze przed inflacją
22%
33%
Produkt chroniący mój kapitał przed słabymi zyskami z inwestycji
21%
33%
Produkt gwarantujący, że nie stracę swojej pierwotnej inwestycji
19%
0 Trochę zainteresowany
32%
20
Bardzo zainteresowany
40
20%
27%
19%
25%
20%
25%
21%
29%
20%
60
Niezwykle zainteresowany
24%
80
100
Nie jestem zainteresowany
Popularnymi w ankiecie produktami finansowymi, zarówno w ubiegłym, jak i bieżącym roku, są te produkty, które chronią przed takimi rodzajami ryzyka, jak inflacja, słabe zyski lub utrata kapitału. Ponadto:
36% uważa, że kryzys finansowy powoduje, że są skłonni podjąć mniejsze ryzyko w ramach swoich oszczędności emerytalnych;
spośród korzystających z profesjonalnego doradztwa, 19% otrzymuje usługi polegające na rekomendacjach dotyczących ryzyka związanego z długoterminowym inwestowaniem i alokacją aktywów.
14 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
4. Zrównoważone rozwiązania Co zrobić, aby systemy emerytalne miały w przyszłości bardziej zrównoważony charakter? W ramach ankiety zadano pytanie, co można zrobić, aby uatrakcyjnić produkty oszczędnościowe i emerytalne oraz lepiej wyważyć role osób indywidualnych, państwa i pracodawcy. Wykres 15: Ludzie chcą być motywowani do oszczędzania na emeryturę poprzez wyższe płace i ulgi podatkowe Pyt. Które spośród następujących czynników zachęciłyby Pana/Panią do oszczędzania na emeryturę? 68%
Podwyżka wynagrodzenia Większe ulgi podatkowe dla produktów długoterminowych i emerytalnych Zdecydowane polepszenie planu emerytalnego oferowanego mi przez pracodawcę
42% 41%
Prostsze produkty inwestycyjne pozbawione niezrozumiałych definicji
22%
Dostęp do profesjonalnego doradztwa finansowego ukierunkowanego na moje indywidualne potrzeby
20%
Lepsza informacja o moich oszczędnościach
20%
Lepsza ochrona prawna na wypadek zakupu złego produktu finansowego
19%
Dostęp do edukacji finansowej, abym był bardziej świadomy, że muszę zatroszczyć się o siebie
17% 5%
Nie wiem Inne
2%
Nie dotyczy mnie to – mam wystarczające oszczędności na emeryturę
1%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Oprócz ustaleń dotyczących znaczenia płacy w zachęcaniu do oszczędzania, w ramach badania ustalono również, że:
brak środków na inwestycje zniechęca 48% do oszczędzania;
niepewność sytuacji gospodarczej stanowi negatywny bodziec dla 10%;
brak zaufania do branży usług finansowych zniechęca tylko 8%.
Wykres 16: Duża większość pragnie pozostawienia wieku emerytalnego bez zmian Pyt. W jakim zakresie Pana/Pani zdaniem należałoby oczekiwać wydłużenia okresu pracy, aby zrekompensować koszty wydłużania się życia? 5%
11% 11%
13% 60%
Wiek emerytalny powinien być podnoszony wraz ze wzrostem oczekiwanej długości życia Wiek emerytalny powinien być podnoszony z wyjątkiem osób wykonujących prace niebezpieczne lub pracujących fizycznie Wiek emerytalny powinien być podnoszony, ale tylko do pewnego poziomu Wiek emerytalny powinien pozostać bez zmiany. Ludzie już i tak długo pracują Nie wiem
W kwestii podniesienia wieku emerytalnego nie ma żadnych wątpliwości: tylko jedna dziesiąta uważa, że wydłużający się okres życia nie pozostawia innego wyjścia, jak podniesienie wieku emerytalnego, a 60% nie chce żadnych zmian. Wynika z tego, że chociaż zatrudnionym podoba się idea kontynuowania pracy na starość, nie chcą być do tego zmuszani.
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 15
Wykres 17: Pracownicy popierają rolę emerytur pracowniczych Pyt. W jakim zakresie zgadza się lub nie zgadza się Pan/Pani z następującymi stwierdzeniami dotyczącymi ponoszenia odpowiedzialności za finansowanie emerytur? Pyt. Prosimy wskazać do jakiego stopnia zgadza się lub nie zgadza się Pan/Pani z następującymi stwierdzeniami dotyczącymi Pana/Pani pracy.
71%
Rządy powinny zachęcać pracodawców do automatycznego obejmowania wszystkich swoich pracowników planem emerytalnym
14% 68%
Powinno to być wyważone podejście w ramach którego działają wspólnie: pracownicy, pracodawcy i rząd
15% 74%
Pracodawcy powinni oferować zabezpieczenie za pośrednictwem dobrych programów pracowniczych
Zgoda Niezgoda
11% 53%
Emerytury pracownicze powinny stanowić podstawowy element warunków pracy każdego pracownika
12%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Ustalenia pokazują, że emerytury pracownicze w dalszym ciągu cieszą się poparciem ogromnej większości respondentów, podobnie jak pomysł automatycznego obejmowania ludzi takim systemem. Ponadto:
systemy zdefiniowanych świadczeń pozostają najważniejszym źródłem zaopatrzenia emerytalnego dla 60% respondentów; systemy zdefiniowanych składek są najważniejsze tylko dla 4%;
respondenci pragną zróżnicowania źródeł zaopatrzenia emerytalnego w celu zminimalizowania ryzyka: 72% pragnie mieć jak najwięcej źródeł dochodu na emeryturze;
dwie piąte (41%) martwi się, że globalny kryzys finansowy oznacza, że ich pracodawca może dokonać cięć świadczeń pracowniczych.
16 | Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013
5. Konieczne kroki – działaj i zrób to teraz Brak przygotowania emerytalnego zapowiada globalny kryzys dla rządów, pracodawców i osób indywidualnych.
takich produktów, jak ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy i na życie. Ich celem jest zapewnienie stałego źródła dochodu rodzinom w przypadku śmierci lub inwalidztwa członka rodziny przed planowanym przejściem na emeryturę i zgromadzeniem odpowiednich oszczędności.
Większość spodziewa się, że sytuacja emerytalna przyszłych pokoleń będzie gorsza niż obecnych emerytów.
Wzrost długości życia powoduje większe prawdopodobieństwo zaistnienia kilku pokoleń członków rodziny na emeryturze, których bezpieczeństwo finansowe będzie zagrożone w wyniku cięć wysokości świadczeń z systemu powszechnego oraz spowolnienia wzrostu gospodarczego. Tzw. pokolenie „kanapkowe”, które stara się oszczędzać na emeryturę, coraz częściej musi pomagać rodzicom i dziadkom na emeryturze, jednocześnie udzielając wsparcia dorosłym dzieciom. Rząd, pracodawcy i pracownicy muszą umożliwić działania mające na celu rozwiązanie sytuacji międzypokoleniowych obciążeń spoczywających na pokoleniu „kanapkowym”. Rządy muszą zachęcać do korzystania z produktów i usług oferowanych przez sektor prywatny, mających na celu rozwiązanie tej sytuacji, a pracodawcy mogą zapewnić albo udostępnić narzędzia planowania emerytalnego i narzędzia edukacyjne, pomagające osobom indywidualnym walczyć z międzypokoleniowymi obciążeniami.
Osoby indywidualne są w coraz większym stopniu świadome, że będą musiały ponosić pewną odpowiedzialność osobistą za swoją sytuację na emeryturze; jednakże ilość i złożoność informacji może być przytłaczająca. Programy mające na celu przezwyciężenie tej sytuacji mogą pomóc w zapewnieniu, że zatrudnieni zostaną automatycznie objęci planem emerytalnym swojego pracodawcy. Rządy ponoszą odpowiedzialność za wyraźne informowanie o oczekiwanej wysokości świadczeń z systemu powszechnego. Muszą wskazać osobom indywidualnym narzędzia i informacje mogące im pomóc w rozpoczęciu oszczędzania przez cały czas pracy zawodowej w celu uzupełnienia świadczeń z systemu powszechnego. Pracodawcy mogą służyć jako kompleksowe źródło informacji, narzędzi i produktów uzupełniających pomagających ich pracownikom w wypracowaniu własnych planów emerytalnych. Rządy mogą wspierać i stymulować rolę pracodawcy w zapewnieniu albo udostępnieniu swoim pracownikom narzędzi i informacji do planowania emerytalnego poprzez zmniejszenie obciążeń ustawowych, zabezpieczenie przed odpowiedzialnością cywilną oraz bodźce podatkowe.
Chociaż systemy emerytalne są różne w poszczególnych krajach, przesunięcie odpowiedzialności za zabezpieczenie emerytalne na osoby indywidualne jest wspólne dla wszystkich objętych badaniem krajów. Podobnie brak odpowiedniego przygotowania emerytalnego osób indywidualnych jest zjawiskiem występującym na całym świecie. Ponadto rządy i pracodawcy mogą umożliwić oferowanie narzędzi edukacyjnych i informacji dla celów uświadomienia zatrudnionym ze wszystkich grup wiekowych konieczności oszczędzania, tego w jaki sposób oszczędzać efektywnie oraz w jaki sposób przekształcić te oszczędności w bezpieczną emeryturę.
Opóźnianie przejścia na emeryturę stanowi oczywiste rozwiązanie, ale przeszkody pozostają.
Powszechny analfabetyzm emerytalny pogarsza sytuację.
Rządy i pracodawcy mogą pomóc zatrudnionym umożliwiając im dłuższą pracę zawodową oraz zapewniając opcję stopniowego przechodzenia na emeryturę. Zatrudnieni powinni także posiadać alternatywny plan zabezpieczenia na wypadek, gdyby zmuszeni zostali do przejścia na wcześniejszą niż planowali emeryturę. Rządy i pracodawcy mogą podnosić świadomość konieczności posiadania planu alternatywnego i umożliwić oferowanie
Mając świadomość ryzyka związanego z emeryturą, osoby indywidualne poszukują alternatywnych rozwiązań.
Zapewnienie rozwiązań i doradztwa emerytalnego umożliwiające osobom indywidualnym zminimalizowanie ryzyka związanego z emeryturą może pomóc w uniknięciu strat w wyniku inflacji. Produkty i plany finansowe mogą również dopomóc osobom indywidualnym w wypracowaniu i sfinansowaniu alternatywnego planu zabezpieczającego na wypadek, gdyby musieli wycofać się z rynku pracy przed planowanym terminem przejścia na emeryturę. Jednakże aby przekształcić oszczędności w coś, co może być odpowiednie jako zabezpieczenie emerytalne, jakiś poziom kontrolowanego ryzyka może okazać się niezbędny.
Raport o gotowości emerytalnej Polaków opracowany przez AEGON – 2013 | 17
Oświadczenie Niniejszy raport zawiera wyłącznie informacje ogólne i nie stanowi oferty. Z niniejszego raportu nie wynikają żadne uprawnienia. AEGON, jego partnerzy oraz żaden z jego podmiotów powiązanych lub pracowników nie gwarantuje ani nie deklaruje, że informacje zawarte w niniejszym raporcie są kompletne. Kontakt dla mediów Grzegorz Mathea, tel. +48 795 139 178 E-mail: grzegorz.mathea@aegon.pl